Antony Flew - Yanılmışım Tanrı Varmış

8/13/2019 Antony Flew - Yanlmm Tanr Varm

1/190


2/190

YANILMIIM

TANRIVARMI

Dnyan#n En nl Ateisti Fikrini Nas#l De$i' tirdi?

Antony Flew

evirmenler:

Zeynep Ertan (6. blme kadar)Hasan Kaya (6. Blm ve sonras#)


3/190

PROF)L

Antony Flew

PROF)L YAYINCILIK

Yazar # / Antony Flew-Roy Abraham Varghese'le birlikte

Kitab#n Ad# / Yan#lm#'#m Tanr # Varm#'

Orijinal Ad# / There is a God How the World's Most Notorius Atheist Changed His Mind

Genel Koordinatr/ Mnir.stn

Genel Yay#n Ynetmeni / Cem Kk

evirmenler/ Hasan Kaya-Zeynep Ertan

Redaksiyon / Asl# Gne'

Kapak Tasar #m / Kenan zcan

) Tasar #m / Adem enel

Bask#-Cilt / Kitap Matbaac#l#k San.Ve Tic.Ltd. ti.

Davutpa' a Cad. No:123 Kat:1 Topkap#/lstanbut Tel: 0212 482 99 10

Sertifika No:16053

1. BASKI EYLL 2008

2. BASKI KASIM 2008

3. BASKI OCAK 2009

4. BASKI N)SAN 2011

978-975-996-171-8

Kltr Bakanl#$# Yay#nc#l#k Sertifika No: 12391

PROF)L: 120 PREST)J K)TAPLAR: 06PROF)L YAYINCILIK

atale' me Sk. No: 52 Merili Apt. K.3 Ca$alo$lu - )STANBULwww.profilkitap.com / bilgil3profilkitap.com

Tel. 0212. 5U 45 11 Faks. 0212. 514 45 12

Profil Yay#nc#l#k Mavia$a Kltr Sanat Yay#nc#l#k Tic.Ltd. ti markas#d#r.

Bu kitab#n Trke yay#n haklan Akal# Telif Haklar # Ajans# arac#l#$#yla Profil Yay#nc#l#k'a aittir.Yay#nc#n#n izni olmadan herhangi bir formda yay#nlanamaz, kopyalanamaz ve o $alt#lamaz. Ancakkaynak gsterilerek al#nt# yap#labilir.
http://www.profilkitap.com/http://www.profilkitap.com/


4/190

))NDEK)LER

NSZ ......................................................................................................... 5

ATE)ZM)N TAR)H)NDE FLEW'NUN NEM)............................................... 7 FLEW, MANTIKSAL POZ)T)V)ZM VE ... .................................................... 9

"YEN) ATE)ZM" YA DA POZ)T)V)ZM)N DN .................................... 12

G)R) ...................................................................................................... 19

BLM 1 TANRI'YI)NKRIM...................................................................... 23

1 - B)R ATE)ST)N YARATILII................................................................. 24

2 - KANITIN GTRD, YER............................................................. 40 3 - SAK)N B)R YAKLAIMLA ATE)ZM ..................................................... 65

BLM II TANRI'YI KEF)M ....................................................................... 78

4 - MUHAKEME YOLCULU, U................................................................ 79

5 - DO, ANIN KANUNLARINI K)M YAZDI?.............................................. 86

6 - EVREN B)Z)M GELECE,) M)Z) B)L)YOR MUYDU? ............................ 99

7 - YA AM NASIL BALADI?................................................................ 106 8 - YOKTAN VAR OLAN B)R EY OLDU MU? ...................................... 113

9 - TANRI YA YER BULMAK ................................................................. 123

10 - HER EYE KAD)R GCE )NANMAK.............................................. 129

EKLER ...................................................................................................... 132

EK A...................................................................................................... 134

EK B...................................................................................................... 152 ANTONY FLEW: SON DNCELER.................................................. 175

NOTLAR................................................................................................ 176

YANILMIIM TANRI VARMI iin vgler............................................. 187


5/190

Antony Flew Yan lm ! m Tanr Varm !

mesnet 5

NSZ

nl Ateist Art#k Tanr #ya )nan#yor: Dnyan#n nde Gelen Ateistlerinden Biri Art#k, Byk lde, Bilimsel Kan#tlaraDayanarak Tanr #ya )nan#yor." 9 Aral#k 2004 tarihli bir AssociatedPress haberinin ba ' l#$# byleydi ve ' u ' ekilde devam ediyordu:"Yar #m yzy#ldan fazla bir sredir ateizmin nde gelen savunucusuolan bir )ngiliz felsefe profesr fikrini de$i' tirdi. Per ' embe gnyay#nlanan bir programda art#k byk lde bilimsel kan#tlaradayanarak Tanr #'ya inand#$#n# syledi." Bu duyuru, neredeyse hizaman kaybetmeden radyo ve televizyonda, gazetelerde ve )nternetsitelerinde dnya genelinde haber ve yorumlara neden olan bir

bas#n olay# haline geldi. Bu a#klama o kadar byk bir h#z kazand# ki AP, orijinal duyuru ile ilgili daha sonra iki yay#n daha yapt#. Bua#klama ve takip eden speklasyonun konusu, yar #m yzy#lboyunca ateizmin gndemini belirlemeye yard#m eden otuzdan fazlaprofesyonel felsefi al#'man#n yazar # Antony Flew'du. Asl#nda ilkolarak, C. S. Lewis'in ba' kanl#$#nda dzenlenen Oxford niversitesiSokratik Kulp'n 1950 y#l#ndaki bir toplant#s#nda sunulan makalesi"Teoloji ve Yanl#'lama", son yzy#l#n en ok bas #lan felsefi yay#n# oldu. imdi ilk defa, fikrini de$i' tirmesine neden olan iddia vekan#tlar #n bir a#klamas#n# yap#yor. Bu kitap bir anlamda, hikyeningeri kalan#n# tamaml#yor.

Tony Flew'nun daha sonra esprili bir biimde "gei' " olarakbahsetti$i bu durumu duyurdu$u sempozyum ve sonuta ortaya#kan video grntsn dzenlemeye yard#m etti$im iin bu APhikyesinde ben de kk bir rol oynad#m. Asl#nda 1985 y#l#ndan


6/190


mesnet 6

beri, ateizmi savundu$u birok konferans dzenlemesine yard#mettim. O nedenle bu al#'ma, yirmi y#l kadar nce ba ' lam#' biryolculu$un sonucudur.

)' in ilgin yan#, Flew'nun ateist arkada ' lar #n#n AP a#klamas#nacevab# isterik bir biimde oldu. Ateist bir Web sitesi bir muhabirini,Flew'nun do$ru inantan uzakla' mas#yla ilgili ayl#k gncel haberlervermekle grevlendirdi. zgr d' nen blog dnyas#nda isebudalaca hakaretler ve acemice karikatrlere s #ka rastlamakmmknd. Engizisyon ve cad#lar #n kaz#$a ba$lanarakyak#lmas#ndan ' ikayet edenler, ' imdi ayk#r #l#k yapan kendi avlar #yla

e$leniyorlard#. Ho' gr savunucular #n#n kendileri de pek ho' grlsay#lmazd#. Ayr #ca din fanatiklerin, dogmatizm, kabal#k, fanatiklik veparanoya alanlar #n#n tek sahibi olmad#$# grlyordu.

Ancak fkeli kalabal#klar tarihi yeniden yazamaz. Ve Flew'nunateizmin tarihindeki konumu, gnmz ateistlerinin ortaya atacaklar # her ' eyin tesinde bulunuyor.


7/190


mesnet 7

A TE ZM N TA R H NDE FLEW'NUN NEM

Son yz y#l iinde hibir anaak#m filozofunun, Antony Flew'nunelli y#ll#k antiteolojik yaz#lar #nda bulunabilece$i kadar sistematik,kapsaml#, orijinal ve etkili bir ateizm a#klamas# geli' tirmedi$inisylemek yanl#' olmaz. Flew'dan nceki ba' l#ca ateizm savunmalar # David Hume gibi Ayd#nlanma a$# d' nrleri ve ArthurSchopenhauer, Ludwig Feuerbach ve Friedrich Nietzche gibi ondokuzuncu yzy#l Alman filozoflara aitti.

Peki ya Flew yazmaya ba ' lamadan ok nce yirminci yzy#lateistleri olan (inanmas# zor bir biimde pratikte ateist olsa da teknikolarak agnostik oldu$unu iddia eden) Bertrand Russell, Sir Alfred

Ayer, Jean-Paul Sartre, Albert Camus ve Martin Heidegger?Russell'#n , septik gr' leriyle ilgili birka tart#'mal# kitap#k vecemaat dinini kk grmesi d#'#nda bir ' ey retmedi$i a#kaortadad#r. Religion and Science (Din ve Bilim) ve Why I Am Not aChristian (Neden H#ristiyan De$ilim) adl# al#'malar # yaln#zcamakale sekilerinden ibaretti - dinle ilgili sistematik bir felsefeolu' turmad#. En fazla, ktlk problemine dikkati ekti ve kendine aityeni bir iddia olu' turmadan, Tanr #'n#n varl#$#na dair gelenekseliddialar # rtmenin yollar #n# arad#. Ayer, Sartre, Camus veHeidegger'in de ortak noktas# bu: yo$unla' t#klar # nokta, felsefitart#'maya girmenin bir yolunu retmekti; bunun sonucu olarak daTanr #'y# inkr etmi' lerdi. Ateizmin bir yan rn oldu$u kendid' nce sistemlerine sahiplerdi. Richard Rorty ve Jacques Derridagibi daha sonraki nihilistler iin de ayn# ' ey sylenebilir.

Elbette ki Flew'nun ku' a$#ndan ateist olan nemli filozoflar davard#: W. V. O. Quine ve Gilbert Ryle ilk akla gelen rneklerdir. Amahibiri ki' isel inanlar #n# destekleyecek kitap dolusu iddialargeli' tirmek gibi bir ad#m atmad#. Peki neden? o $u durumda, o


8/190


mesnet 8

gnlerdeki profesyonel filozoflar narin ellerini bu tr popler, hattaa ' a$#l#k tart#'malara bula' t#rarak kirletmek istemiyordu. Di$erdurumlarda ise bunun nedeni ihtiyatl#l#kt#.

Daha sonraki y#llarda elbette, Tanr #'n#n varl#$#na dair gelenekseliddialar # ele' tirel biimde inceleyip reddeden ateist filozoflar da oldu.Bunlar #n aras #nda Paul Edwards, Wallace Matson, Kai Nielsen vePaul Kurtz ile J. L. Mackie, Richard Gale ve Michael Martin gibiisimler yer al#yordu. Ancak onlar #n eserleri hibir zaman, Flew'nunyeniliki yay#nlar # gibi gndemi ve tart#'ma erevesini de $i' tirmedi.

Flew'nun ateizminin orijinalli$i nerede yat#yor? "Teoloji veYanl#'lama," God and Philosophy (Tanr # ve Felsefe) ve ThePresumption of Atheism'de (Ateizm Varsay#m#) teizme kar '# baz# a#lardan, takip eden din felsefesi iin bir yol haritas# izecek yeniiddialar geli' tirdi. "Teoloji ve Yanl#'lama"da din ifadelerin nas#l olupda anlaml# iddialar olu' turabilece$i sorusunu sordu (en okal#nt#lanan "binlerce nitelik ile bunlar #n son bulmas#" ifadesi,

vurgulamak istedi$i noktay# ok iyi ortaya #kar #yor); God andPhilosophy'de, her an her yerde olan, her ' eyi bilen bir ruhkavram#n#n tutarl#l#$# olu' turulana kadar Tanr #'n#n varl#$#yla ilgili birtart#'man#n ba ' layamayaca $#n# savundu; The Presumption of

Atheism'de ise kan#t sorumlulu$unun teizmde oldu$unu ve ateizminkan#t sorumlulu$u olmayan taraf oldu$unu ileri srd. Bu s#rada daelbette Tanr #'n#n varl#$#na dair geleneksel iddialar # inceledi. Ancaktart#'man#n btn yap#s#n# de$i' tiren ' ey d' nce ereveleriniyenilemesi oldu.

Yukarda anlat#lan her ' ey d' nld$nde Flew'nun k#sa srence ateizmi reddedi' inin tarih bir olay oldu$u a#kt#r. Ancak ok azbilinen bir' ey var ki, ateist gnlerinde bile Flew bir bak#ma, yeni veglendirilen bir teizmin kap#s#n# a#yordu.


9/190


mesnet 9

FLEW, MA NTIK SA L POZ T V ZM VE RASYONELTE ZM N YEN DEN DO # U & U

)' te paradoks tam burada yat #yor. Teolojik iddialar # tart#'man#nuygunlu$unu savunan ve din filozoflar #n# kendi iddialar #n# a#klamaya zorlayan Flew, mant#ksal pozitivizmle geen karanl#kgnlerden sonra analitik felsefede rasyonel teizmin yenidendo$u' unu kolayla' t#rm#' oldu. Bu noktada biraz arka plan bilgisiyararl# olacakt#r.

Baz#lar #n#n hat#rlayaca$# gibi mant#ksal pozitivizm, 1920'li y#llar #nba ' lar #nda Viyana evresi denen Avrupal# bir grup taraf #ndan ortayakonan ve 1936 tarihli Language, Truth and Logic (Dil, Hakikat veMant#k) eseriyle )ngilize konu' ulan dnyada A. J. Ayer taraf #ndanpoplerle' tirilen bir felsefeydi. Mant#ksal pozitivistlere gre, yaln#zcaduyu deneyimi veya tam olarak kendi biimleri nedeniyle vekullan#lan kelimelerin anlam#yla do$rulanabilen ifadeler anlaml#yd#.Bu nedenle bir ifade, do$rulu$u ya da yanl#'l#$# deneysel gzlemle(rn. bilimsel al#'ma) do$rulanabiliyorsa anlaml#yd#. Mant#k ve safmatematik ifadeleri lzumsuz tekrarlardan ibaretti; yani, kendiilerinde do$rulard# ve dnyayla ilgili hibir gere$i ifade etmeyensembolleri kullanma ' ekillerinden ba' ka bir ' ey de$illerdi. Bunund#'#nda bilinebilecek ya da tutarl# biimde tart#'#labilecek bir ' eyyoktu. Mant#ksal pozitivizmin merkezinde, bir nermenin anlam#n#ndo$rulamas#nda yatt#$# iddias# olan do$rulama prensibi vard#. Bununsonucuna gre, anlaml # ifadeler yaln#zca bilim, mant#k veyamatematikte kullan#lanlard#. Metafizik, din, estetik ve etikteki ifadelergenel anlam#yla anlams#zd#; nk deneysel yntemlerledo$rulanamazlard#. Ne geerli ne de geersizdiler. Ayer, ateist

olman#n da teist olmak kadar sama oldu $unu sylyordu, nk"Tanr # vard#r" ifadesinin bir anlam# yoktu.


10/190


mesnet 10

Bugn birok tan#t#c# felsefe al#'mas# Flew'nun "Teoloji veYanl#'lama"daki yakla'#m#n#, her ikisi de din a#klamalar #nanlaml#l#$#n# sorgulad#$# iin Ayer'in dinle ilgili mant#ksal pozitivistsald#r #s#yla ili' kilendiriyor. Bu tablodaki sorun ise, bunun hibir' ekilde Flew'nun konuyu o zaman ya da ' imdiki anlama ' ekliniyans#t#yor olmamas#. Asl#nda, pozitivist bir din gr' ndesteklemekten ziyade Flew makalesinin, bu ' ekilde yap#lanfelsefenin tabutuna son bir ivi akt#$#n# d' nyordu.

"Teoloji ve Yanl#'lama"n#n yay#mlanmas#n#n k#rk#nc# y#ldnmnde dzenledi$im 1990 tarihli bir sunumda Flew' yle dedi:

Bir niversite $rencisi oldu$um s#ralarda felsefi tart#'malar #ntekrar tekrar, en parlak ' ekilde Language, Truth and Logic'tea#klanan mant#ksal pozitivizme dnmesi ve bundan ileriyegidememesi kar '#s#nda gittike fkeleniyor ve #ld#r #yordum. Bu ikimakalede de amac #m ["Teoloji ve Yanl#'lama'n#n ilk olarak SokratikKulp'te, daha sonra da University'de yay#mlanan versiyonlar #]

ayn#yd#. )nan sahibi birinin sylemeyi tercih edebilece$i her ' eyin,szde dokunulmaz do$rulama prensibini - buras# zellikle dnyevibir a#klama olarak korunur - ihlal ediyor oldu$u iddias# ile saf d#'# b#rakmak gibi ukalaca bir a#klama yerine, daha sade bir meydanokumada bulunmay# tercih ettim. B#rak#n inananlar, birey olarak vetek tek, kendi fikirlerini sunsunlar.

Bu hikyenin devam#, Flew'nun yine nl makalesinin kayna$#ylailgili gr' lerini a#klad#$# bu al#'mada yer al#yor:

Oxford niversitesindeki son dnemimde A. J. Ayer'in Language,Truth and Logic (Dil, Hakikat ve Mant#k) kitab#n#n yay#mlanmas# Sokratik Kulp un birok yesini, Ayer'in mant#ksal pozitivizm -hibir din nermenin bili' sel anlam iermedi$i iddias# - denen ayk#r # gr' nn rtlmesi gerekti$ine ikna etti. Sokratik Kulp'eokudu$um ilk ve tek yaz#m olan "Teoloji ve Yanl#'lama", o zamanyeterli oldu$unu d' nd$m rtmeyi sa$lad#. Mutlak bir zafer


11/190


mesnet 11

kazand#$#m# ve daha fazla tart#'maya gerek olmad#$#n# d' nyordum.

Felsefe tarihinin de gsterece$i gibi, mant#ksal pozitivizm kendi

iindeki tutars#zl#klar nedeniyle 1950'li y#llara gelinceye kadarba ' ar #s#zl#kla sonulanm#'t#. Asl#nda Sir Alfred Ayer'in kendisi de,dzeltmesini benim yapt#$#m bir sekideki makalesinde ' ylediyordu: "Mant#ksal pozitivizm uzun zaman nce ld. Art#kLanguage, Truth and Logic'in do$ru oldu$unu d' nmyorum.Bence hatalarla dolu. Zaman#na gre nemli bir kitapt#, nk bire ' it katartik etki yapm#'t#... Ancak ayr #nt#lara indi$iniz zaman,

geti$imiz elli y#l# dzelterek ya da dzeltmeye al #'arak geirdi$imhatalarla dolu."

Her neyse, mant#ksal pozitivizmin ortam# terk edi' i ve Flew'nunyeni tart#'ma kurallar # felsefi teizme tazelik kazand#rd#. O zamandanbu yana Richard Swinburne, Alvin Plantinga, Peter Geach, WilliamP. Alston, George Mavrodes, Norman Kretzmann, James F. Ross,

Peter Van Inwagen, Eleonore Stump, Brian Leftow, John Haldaneve di$er birok ki' i taraf #ndan son otuz y#lda teizmle ilgili analitikgelene$e sahip ok say #da nemli eser yaz #ld#. Bunlardanaz#msanamayacak kadar #, Tanr # ile ilgili iddialar #n anlaml#l#$#, ilahniteliklerin mant#ksal tutarl#l#$# ve Tanr # inanc#n#n temel bir durumolup olmad#$# sorusu gibi konulara hitap ediyor - bunlar tam olarakFlew'nun te' vik etmeye al#'t#$# tart#'ma trnde ortaya at#lankonulard#r. Teizme dn ' ise Nisan 1980 tarihinde bir Time dergisikapak hikyesinde verildi: "D' nce ve iddiada yirmi y#l ncekimsenin tahmin edemeyece$i kadar sessiz bir evrimle, Tanr # geridnyor. a '#rt#c# ama bu, akademik filozoflardan olu' anentelektel bir evrede oluyor."2


12/190


mesnet 12

"YEN A TE ZM" YA DA POZ T V ZM N DN &

Bu tarih geli' imin #'#$#nda, "yeni ateizm" denen kavram#n ani#k#'# zellikle ilgintir. "Yeni ateizm"in ortaya #kt#$# y#l 2006'd#r (buifade ilk olarak Wired dergisi taraf #ndan Kas#m 2006dakullan#lm#'t#r). Daniel Dennett'in Breaking the Spell (By Bozumu)ve Richard Dawkins'in The God Delusion (Tanr # Yan#lg#s#)al#'mas#ndan Lewis Wolpert'in Six Impossible Things BeforeBreakfast, (Kahvalt#dan nceki Alt# Olas#l#k) Victor Stenger'#n TheComprehensible Cosmos (Kavranabilir Evren) ve Sam Harris'in TheEnd of Faith ()nanc#n Sonu) (2004 y#l#nda yay#mlanm#' ancakdevam# olan Letter to a Christian Nation (H#ristiyan Bir UlusaMektup) 2006da bas#lm#'t#r) al#'mas#na kadar, gemi ' e fkeylebakan, amac #na giden yolda her yolu mbah sayan trde ateizmrnekleri ortal#ktayd#. Bu kitaplarla ilgili nemli nokta ise, iddia

dzeyleri de$il - kibarca yakla' acak olursak olduka #l#ml#yd# - hemen ok satanlar hem de medyan #n ke' fetti$i "yeni" bir hikye olarakelde ettikleri grnrlk dzeyiydi. Bu "hikye"ye yazarlar #n,kitaplar #ndaki ate' kadar co ' ku ve renge sahip olmalar # da katk# sa$l#yordu.

Bu kitaplar #n ba ' l#ca hedefi hi ku' kusuz, her trde, zamanda veyerdeki cemaat dinleriydi. Bununla eli' kili biimde, kitaplar #nkendisi tutucu vaazlar gibi yaz#lm#'t#. o$u blmde yazarlar, e$eraksi inanlar #m#zdan ve bununla ilgili olarak yapt#klar #m#zdanvazgemezsek bizi korkun bir ceza, hatta k#yamet gnne dairuyaran cehennem ate ' i ve kkrt vaizleri gibi konu' uyorlard#.Belirsizlik veya inceli$e yer yoktu. Her ' ey siyah ve beyazd#. Di$ertaraf iin en ufak bir sempati besleyen tan#nm#' d' nrler bile hain

ilan ediliyordu. Evangelistler in kendisi de, yak#nda gerekle ' mesibeklenen ' ehitli$e ra$men mesajlar #n# ileten cesur ruhlard#.


13/190


14/190


mesnet 14

Dawkins, "yarat#c# nitelikte bir sper zekn#n varl#$# veya yoklu$u,su gtrmez bir biimde bilimsel bir meseledir"6 d' ncesinisavunmaktad #r. Bu bizim, yanl#' bile olmad#$#n# syledi$imiz trdenbir gr' tr! Ek Ada, rasyonellik, hayat, bilin, d' nce ve zle ilgilido$rudan deneyimimizin en yenisi dahil olmak zere ateizmin hibire ' idine izin vermedi$ini gstermeye al#'#yorum.

Ancak bu noktada, bu kitapla do$rudan ilgisi bulunan Dawkins'inbaz# d' nceleriyle ilgili iki' ey sylemeliyim. Bertrand Russell'#n"mant#k bunu gerektirdi$i takdirde fikir de$i' tirmeye bile istekli olanfazlas#yla nyarg#s#z bir ateist" oldu$unu yazd#ktan sonra bir

dipnotta ' unu ekliyor: "Gnmzde, ya' l#l#$#nda bir e' it tanr #salvarl#$a inan#'a geti$ini bildiren filozof Antony Flew'nun fazlas#ylatan#t#m# yap#lan de$i' kenli$inde de benzer bir ' ey grmekmmkndr (Tm)nternette #lg#nca bir tekrara yol am#'t#r). Di$eryandan Russell byk bir filozoftu. Russell, Nobel dl'nkazanm#'t#."7 "Byk filozof" Russell ile Flew'nun "ya' l#l#$#"nayap#lan a' a$#lay#c# gnderme aras #ndaki can s#k#c# z#tl#k, Dawkins'inayd#nlara mektuplar #ndan da beklenenle ayn #d#r. Ancak buradailgin olan nokta, Dawkins'in fark#nda olmadan zihninin al#'ma' eklini ortaya koydu$u szck seimidir.

De$i' kenlik, "dininden dnme" anlam#na gelir. Yani Flew'nunba ' l#ca gnah #, atalar #n#n inanc#ndan dnmekti. Dawkins'in kendiside ba ' ka bir yerde, evrenle ilgili ateistik gr' nn inancadayand#$#n# itiraf etmi' ti. Edge Foundation, "Kan#tlayamad#$#n#zhalde do$ru oldu$una inand#$#n#z ' ey nedir?" diye sordu$undaDawkins'in cevab# ' yle olmu' tur: "Evrendeki btn hayat#n,zekn#n, yarat#c#l#$#n ve 'tasar #m'#n, Darwinci do$al seleksiyonundo$rudan ya da dolayl# bir sonucu oldu$una inan#yorum. Buna grede tasar #m evrende, belli bir Darwinci evrim dneminden sonra

geliyor. Tasar #m evrimden nce gelemez ve bu nedenle de evrenintemelini olu' turamaz."(8) O zaman asl#nda, Dawkins'in stn bir


15/190


mesnet 15

Zeky# reddedi' i, kan#ts#z bir inan meselesidir. Ve inan#'lar # kr birinanca dayal# olan di$er birok ki' i gibi, d' nce ayr #l#$# ya da tarafde$i' tirmeyi ho' gryle kar '#layam#yor.

Dawkins'in evrenin temelini olu' turan rasyonelli$e yakla'#m#ylailgili olarak fiziki John Barrow bir tart#'mada ' unu ileri srm' tr:"Bu fikirlerle ilgili bir problemin var Richards, nk sen gerektenbir bilim adam# de$ilsin. Sen bir biyologsun." Julia Vitullo-Martin,Barrow iin biyolojinin do$al tarih dal#ndan biraz fazlas# oldu$unadikkati ekiyor. "Biyologlar," diyor Barrow, "karma'#kl#$a dair k#s#tl#,sezgisel bir anlay#'a sahipler. On dokuzuncu yzy#ldan kalma bir

at#'maya saplanm#'lar ve yaln#zca sonularla, neyin di$erlerinegalip geldi$iyle ilgileniyorlar. Ancak sonular size, evreni ynetenkurallarla ilgili hemen hemen hibir' ey sylemez."9

Dawkins'in zihinsel babas#n#n Bertrand Russell oldu$u grlyor.Russell'#n 1925 y#l#na ait makalesi "Neye )nan#yorum"dan "on alt# ya'#nda ne kadar ilham ald#$#ndan"10 bahsediyor. Russell cemaat

dininin kararl# bir kar '#t#yd# ve bu da onu, Harris ve Dawkins iin birrol model yap#yor; biimsel olarak da Russell'#n istihza, karikatr,uar #l#k ve abartma e $ilimini taklit ediyorlar. Ancak Russell'#nTanr #'y# inkr #na neden olan yaln #zca zihinsel unsurlar de$ildi. MyFather, Bertrand Russell (Babam Bertrand Russell) adl# kitab#ndak#z# Katharine Tait, Russell'#n Tanr #'n#n varl#$#yla ilgili hibir cidditart#'maya a#k olmad#$#n# yaz#yor: "Onunla din hakk#ndakonu' amazd#m bile." Russell grn' e gre kar '#la' t#$# din inansahiplerinden s#k#lm#'t#. "Babam# onun arad#$# ' eyi, btn hayat# boyunca ok istedi$i tan#mlanamaz ' eyi buldu$uma inand#rmay# okisterdim. Tanr # aray#'#n#n bo' una olmak zorunda olmad#$#na onuikna etmeyi isterdim.

Ancak durum mitsizdi. Hayattan keyfi tamamen #karm#' vekar '#tlar #na eziyet eden, can s #kacak kadar ahlak#, kr inanl# ok


16/190


mesnet 16

fazla H#ristiyan tan#yordu; onlar #n gizledikleri gere$i aslagremeyecekti."

Tait yine de Russell'#n "btn ya' am#n#n Tanr # aray#'#yla

geti$ine" inan#yor. "Babam#n zihninin arkalar #nda bir yerlerde,kalbinin en alt#nda, ruhunun derinliklerinde, bir zamanlar Tanr #'n#ndoldurdu$u bir bo' luk vard# ve hibir zaman bunu dolduracak ba' kabir ' ey bulamad#." "Bu dnyaya ait olmama, bu dnyada evininolmamas# gibi, sanki bir hayaletmi' hissini ta'#yordu." Dokunakl# birpasajda Russell bir keresinde ' yle demi' ti: "Din $retmenlerinin$tledi$i trde en yksek yo$unluktaki sevgi d#'#nda insan kalbinin

yaln#zl#$#n# hibir ' ey dolduramaz."12 Dawkins'te bu pasaja uzaktanyak#ndan benzeyen hibir pasaj bulamazs #n#z.

Flew'nun "de$i' kenli$inin" a#klamas#na dnecek olursak, belkide Dawkins'in akl#na hibir zaman, daha ok ya da daha aztan#ns#n, gen ya da ya ' l# olsun, filozoflar #n kan#ta dayanarak fikirde$i' tirdikleri gelmemi' tir. "Mant#k bunu gerektirdi$i takdirde fikir

de$i' tirmeye bile istekli" olmalar #ndan dolay# hayal k#r #kl#$# iindeolabilir ancak yine, onlar # ynlendiren de$i' kenlik korkusu de$ilmant#kt#r.

zellikle Russell, de$i' kenlikten o kadar ho' lan#yordu ki, birba ' ka nl )ngiliz filozof C. D. Broad bir defas#nda ' yle demi' ti:"Hepimizin bildi$i gibi Bay Russell her birka y#lda bir farkl# bir

felsefe sistemi olu' turuyor."13 Filozoflar #n kan#ta dayanarakfikirlerini de$i' tirdikleri ba' ka rnekler de olmu' tur. Ayer'ingenli$indeki pozitivizm inanc#n# reddetti$ini az nce belirttik. Bu trradikal bir de$i' imden geen bir ba' ka rnek de, Flew'nun 1955y#l#na ait kitab# New Essays in Philosophical Theology de14Tanr #'n#n varl#$#n#n aksinin kan#tlanabilece$ini savunan, ancaksonra 1970 y#l#nda #kan kendi kitab# Ascent to the Absolute'takendine ters d ' en J. N. Findlay'dir. Daha sonra takip edenkitaplar #nda Findlay, zihin, mant#k, zek ve iradenin, kendili$inden


17/190


mesnet 17

var olan ve kendisine tap#nma ve ko' ulsuz kendini adaman#n borluolundu$u Tanr # ile sonulanaca$#n# savunuyor.

Dawkins'in "ya' l#l#k" iddias# (e$er byle denebilirse) medeni bir

konu' mada hi yeri olmayan tuhaf bir ' ahsi aldatmaca ' eklidir.Gerek d' nrler iddialar # de$erlendirir ve kan#tlar # tartarkensavunucunun #rk#, cinsiyeti ya da ya'#yla ilgilenmezler.

Dawkins'in ve di$er "yeni ateistler"den baz#lar #n#n kitaplar #ndakisregelen ba ' ka bir konu da, i' inin ehli hibir bilim adam#n#nTanr #'ya inanmad#$# iddias#d#r. rne$in Dawkins, Einstein'#n Tanr # ile ilgili a#klamalar #n# do$aya mecazi gndermeler olarak mazurgrr. Dedi$ine gre Einstein'#n kendisi en iyi ihtimalle bir ateist(Dawkins gibi) ve en kt ihtimalle de bir panteisttir. AncakEinstein'#n bu ' ekilde yorumlanmas# hi de drste olmaz.Dawkins yaln#zca Einstein'#n cemaat ve vahiy dinlerine kar '# ho' nutsuzlu$unu belirten ifadelerinden sz ediyor. Einstein'#nsadece do $a kanunlar # zerinde al#'#rken "stn zek" ve "stn

muhakeme gc"ne inanc#yla ilgili gr' lerini de$il, ayn# zamandaEinstein'#n bir panteist ya da ateist oldu$unu zellikle inkr edi' inide gz ard# ediyor. (Bu kasti arp#tma bu kitapta dzeltiliyor.)

Daha yak#n bir zamanda, Kuds'e yapt#$# bir ziyaret s#ras#ndaTanr #'n#n varl#$#na inan#p inanmad#$# soruldu$unda nl teorik fizikiStephen Hawking'in "Tanr #'n#n varl#$#na inand#$#, ancak bu )lah

gcn do$an#n ve fizi$in kanunlar #n# belirledikten sonra dnyay# kontrol etmeye al#'mad#$#"15 ' eklinde cevap verdi$i syleniyor.Elbette, Heisenberg ve Planck gibi modern zaman#n pek ok bykbilim adam# rasyonel gerekelerle ilah bir Zihne inan#yordu. Ancakbu da, Dawkins'in bilimsel tarih a#klamas#nda rtbas ediliyor.

Dawkins asl#nda, daha nceki bir ku' aktan olan Carl Sagan veIsaac Asimov gibi popler bilim yazarlar #yla ayn# kulbe ait. Bupoplerle' tiriciler kendilerini yaln#zca yazar olarak de $il, ayn# zamanda ba ' rahip olarak da gryorlard#. Dawkins gibi bunlar da


18/190


mesnet 18

halk# yaln#zca bilimin bulgular #yla e$itme grevini de$il, ayn# zamanda bilime inananlar #n fizik tesi konularda nelereinanabilece$ine karar verme grevini de stlenmi' lerdi. Ancakburada net olmal#y#z. Byk bilim adamlar #n#n o$u, bilimselal#'malar # ve "stn zek", yani Tanr # Zihnini do$rulamalar # aras #nda do$rudan bir ba$ grdler. Nas#l isterseniz yle a#klay#n,ancak bu, poplerle' tiricilerin kendi olu' turduklar # gndemlegizlemesine izin verilemeyecek a#k bir gerek. Pozitivizmle ilgiliolarak Einstein ' yle demi' ti: "Ben bir pozitivist de$ilim. Pozitivizm,gzlemlenemeyen ' eyin var olmad#$#n# iddia ediyor. Bu kavram

bilimsel olarak savunulamaz, nk insanlar #n neyi'gzlemleyebildikleri' ya da 'gzlemleyemedikleri'ni geerli biimdedo$rulamak imkns#zd#r. Birinin #k#p 'sadece bizimgzlemlediklerimiz vard#r' demesi gerekirdi ki, bu da tamamenyanl#'t#r."16

E$er insanlar # Tanr # inan#'#ndan vazgeirmek istiyorlarsa, bupoplerle' tiricilerin iddialar #n# kendi ateist gr' lerini destekleyecekbiimde sunmalar # gerekir. Bugnn ateist evangelistleri buanlamda iddialar #n# savunmaya al #'m#yorlar bile. Bunun yerine,silahlar #n# ba ' l#ca dnya dinlerinin tarihindeki bilinen suistimallereyneltiyorlar. Ancak nkleer o$alman#n E=mc2 midir sorusunaetkisi olmad#$# gibi, cemaat dininin a'#r #l#klar # ve zulmlerinin deTanr #'n#n varl#$#na bir etkisi yoktur.

yleyse Tanr # var m#d#r? Peki ya eski ve yeni ateistlerin iddialar #?Ve modern bilimin konuyla ilgisi nedir?)lgin bir tesadfle, eskipozitivizmin tekrar ra$bet grd$ zihinsel tarihteki bu dnemde,yar #m yzy#l nce bu kavram#n saltanat srmesini sa $layand' nr, ' imdi de bu sorulara cevap vermek iin fikirlerin sava' alan#na geri dnyor.


19/190


mesnet 19

G R &

Deizme "gei' im"in duyurulmas#ndan bu yana pek ok kez, fikrimide$i' tirmeme neden olan unsurlar # anlatmam istendi. Bunu takipeden birka makalede ve God and Philosophy (Tanr # ve Felsefe)adl# al#'mam#n 2005 bask#s#n#n yenilenen giri' inde Tanr # zerinedevam eden tart #'mayla ilgili yak#n zamanda #kan eserlere dikkatiekmi' , ancak kendi gr' lerimle ilgili fazla ayr #nt# vermemi' tim.

imdi ise burada son arzum ve vasiyetim say#labilecek nitelikte' eyler anlatmaya ikna oldum. K#sacas #, ba ' l#$#n da ifade etti$i gibi,art#k bir Tanr # oldu$una inan#yorum!

"Dnyan#n En nl Ateisti Fikrini Nas#l De$i' tirdi" alt ba' l#$#n# bulan ben de$ilim. Ama kullanmaktan mutluluk duydu$umusyleyebilirim, nk Flew'lar iin hem yerinde hem de dikkat ekiciba ' l#klar #n kullan#m# bir aile gelene$i gibidir. Din bilimci babam birzamanlar kendisi ve baz# eski $rencilerine ait denemelerin birderlemesini dzenlemi' ve bu tart#'mal# al#'maya, paradoksal amayine de ok uygun ve do$ru ynde bilgilendirici olan The Catholicityof Protestantism (Protestanl#$#n Katolikli$i,) ba' l#$#n# vermi' ti. Byknem ta '#yan $reti de$il de sunu' biimi a#s#ndan bakacakolursak, onun rne$inden giderek, ben de kendi dnemimde")yilikseverler Hi )yilik Yapm#yor mu?" ve "Tek Gvenli BahisPascal' #nki mi?" trnden ba' l#klar ta'#yan makaleler yay#mlad#m.

En ba' ta ' unu a#kl#$a kavu' turmal#y#m. Fikir de$i' ikli$ime dairhaberler bas #n ve her an her yerde bulunan )nternet taraf #ndanyay#lmaya ba' lad#$#nda baz # ele' tirmenler ilerleyen ya'#m#n"de$i' imim" ile ilgisi oldu$unu iddia etmek konusunda olduka aceleettiler. Korkunun, zihni gl bir biimde yo$unla' t#rd#$# sylendi vebu ele' tirmenler yak#n zamanda ahirete girme beklentimin, lmd' e$inde bir dn' tetiklemi' oldu$u sonucuna vard #lar. A#ka


20/190


mesnet 20

grlyor ki bu insanlar ne ahiret hayat#n#n olmad#$#na dairyaz#lar #mla ne de konuyla ilgili' u anki gr' lerim hakk#nda bir fikresahipti. Elli y#ldan fazla bir sredir sadece Tanr #'n#n varl#$#n# de$il,ayn# zamanda ahiret hayat #n#n varl#$#n# da reddettim. The Logic ofMortality (lmll$n Mant#$#) ad#yla yay#mlanan GiffordKonferanslar #m bu d' nce srecinin sonucunu temsil eder. Bu,fikrimi de$i' tirmedi$im bir alan. Bu kitapta N. T. Wright'in katk#lar #ylaok iyi bir biimde aktar #lan bir olas#l#k olan, zel vahyin olmad#$# durumda, lmden "sa$ kurtulaca$#m#" d' nmyorum. O zamankay#tlara gemesi iin, beni Pascal bahislerine sokan di $er btn

sylentileri ebed uykular #na yat#rmak istiyorum. Ayr #ca temel bir konuda ilk defa "fikir de$i' tirmedi$ime" de dikkati

ekmek istiyorum. al#'malar #m#n aras #nda, serbest piyasalar # glbir biimde savundu$um yaz#lar #m# bilen okuyucular #m bir zamanlarbir Marksist oldu$umu duyunca ' a '#rabilirler (ayr #nt#lar iin bukitab#n ikinci blmne bak#n#z). Ek olarak, yirmi y#l kadar nce,insanlar #n btn seimlerinin tamamen fiziksel nedenler taraf #ndanbelirlendi$ine dair nceki gr' mden de vazgetim.

Bu kitap Tanr #'n#n varl#$#na dair fikrimi neden de$i' tirdi$imhakk#nda oklu$u iin, ilk akla gelen soru bu "de$i' im"den nce neyeve neden inand #$#m olacakt#r. )lk blmde bu sorunun cevab#n# ararken, son yedi blmde Tanr #y# ke' fedi' imi anlat#yorum. Sonyedi blmn haz#rlanmas#nda, Oxford'daki Nolloth profesrlkmakam#n#n nceki ve ' imdiki sahipleri Profesr Richard Swinburneve Profesr Brian Leftow ile yapt#$#m#z gr' melerin byk yard#m# oldu.

Kitab#n iki ek blm bulunuyor. Bunlardan ilki, Richard Dawkinsve di$erlerinin yeni ateizm olarak bilinen gr' ne dair Roy

Abraham Varghese'in analizi. )kincisi ise o$u din inan sahibininilgisini eken bir ba' l#k zerine a#k ulu bir diyalog -Nas#ral# )sa ileilgili ne srlen iddialar zerinde duran, insan tarihinde gerekten


21/190


mesnet 21

ilah bir vahiy gerekle' ip gerekle' medi$i konusu. Diyalogu dahada ileriye gtrmek iin,' u anda Durham piskoposu olan Yeni Ahitbilgini N. T. Wright byk bir nezaketle, H#ristiyan teistlerin )sa'yainanc#n#n alt#nda yatan tarih bilgi toplulu$una dair kendide$erlendirmesini sundu. )' in asl#, Piskopos Wright'in H#ristiyaninan#'#n# kabul etmek iin ' imdiye kadar grd$m en iyi iddiay# sundu$unu sylemem gerek.

Alt ba' l#kta geen "nl" bir ateist olmamla ilgili de bir' eylersylesem iyi olur. Antiteolojik al#'malar #m#n ilki, 1950 y#l#na ait"Theology and Falsification" (Teoloji ve Yanl#'lama) ba' l#kl#

makalemdi. Bu makale daha sonra, Alasdair Maclntyre ile birliktedzenledi$imiz bir antoloji olan New Essays in PhilosophicalTheology (1955) (Felsefi Teoloji zerine Yeni Makaleler)al#'mam#zda yeniden bas #ld#. New Essays, o zamanlar "felsefededevrim" olarak nitelendirilen teolojik konular zerindeki etkiyi lmegiri' imiydi. Sonraki nemli eserim, ilk olarak 1966 y#l#ndayay#mland#ktan sonra 1975, 1984 ve 2005 y#llar #nda yenidenbas#lan God and Philosophy (Tanr # ve Felsefe) oldu. 2005 bas#m# iin yazd#$# giri' blmnde, a$#m#z#n nde gelen ateistlerinden ve"Hmanist Manifesto II'nin yazar # olan Paul Kurtz, "PromotheusBooks, din felsefesinde bir klasik olmu' bu kitab# sunmaktanmutluluk duyar" diye yazm#'t#. God and Philosophy'nin ard#ndan1976 y#l#nda bas #lan The Presumption of Atheism (Ateizm

Varsay#m#), Birle' ik Devletler'de 1984 y#l#nda God, Freedom andImmortality (Tanr #, zgrlk ve lmszlk) olarak yay#mland#.Konuyla ilgili di$er al#'malar #m Hume's Philosophy of Belief(Hume'un )nan Felsefesi) ve Logic and Language (Mant#k ve Dil)(birinci ve ikinci seri), An Introduction to Western Philosophy: Ideasand Arguments from Plato to Sartre (Bat# Felsefesine Giri' :Platodan Sartre'a Fikirler ve )ddialar), Darwinian Evolution (DarwinciEvrim) ve The Logic of Mortality (lmll$n Mant#$#) oldu.


22/190


mesnet 22

Asl#nda, ateizmle ilgili yay#mlanan ilk iddiam#n ilk olarak, sonyzy#l#n en byk H#ristiyan savunucusunun ba ' kanl#k etti$i birforumda -C. S. Lewis ba' kanl#$#ndaki Sokratik Kulp- sunulmas# byk bir eli' ki ieriyor. Bir ba' ka eli' ki de, babam#n )ngiltere'dende gelen Metodist yazarlar ve vaizlerden biri oldu$u gere$idir.

Ayr #ca meslek hayat #m#n ba ' lang#c#nda, profesyonel bir filozof olmaynnde zel bir ilgim hi olmad#.

Herkesin bildi$i gibi, istisnas#z her ' ey olmasa da btn iyi' eylerin bir sonu olmas# gerekti$i iin, giri' niteli$indeki szlerimeburada son veriyorum. Tanr # sorusuyla ilgili fikrimi de$i' tirme

nedenlerimden #karacaklar # anlam konusundaki karar # daokuyuculara b#rak#yorum.


23/190


mesnet 23

BLM 1

TANRI'YI NKRIM


24/190


25/190


mesnet 25

almayacak ve hatta buna kat #lmayacak kadar mzikten uzakolmu' tum her zaman. Din kitaplar #na hibir zaman, politika, tarih,bilim ve hemen hemen di$er btn konularla ilgili kitaplar # tketti$imo nne geemedi $im ' evkle yakla' mad#m. apel ya da kiliseyegitmek, dualar okumak ve di$er btn din uygulamalar benim iinsadece s #k#c# bir grevden ibaretti. Tanr # ile konu' mak iin iimdeen ufak bir istek bile ta'#m#yordum.

Babam#n dnyas#n# bu denli ' ekillendiren din uygulamalar vekonulara genel olarak -en eski an#lar #mdan itibaren- neden bu kadarilgisiz kald#$#m# a#klayam#yorum. Sadece bu tr uygulamalara kar '#

herhangi bir ilgi veya istek duydu$umu hat#rlam#yorum. Ayr #caH#ristiyan e$itimi veya ibadetleri s#ras#nda, Wesley'in nl deyimiyleifade etti$i gibi, "kalbimin garip bir' ekilde #s#nd#$#n#"ya da zihniminmest oldu$unu hibir zaman hissetmedim. Dine kar '# isteksiz geengenli$imin bir neden mi yoksa sonu mu -ya da her ikisi mi-oldu$unu kim bilebilir? Ama' unu biliyorum ki, K.S.'ye girdi$imdesahip oldu$um inan her ne ise, okulu bitirdi$imde kaybolmu' tu.

TERS NE EVR M TEOR S

nl bir H#ristiyan demografik oy kurulu' u olan Barna Grubu'nunyapt#$# anketlerden, gerekte, on ya '#na kadar inand#$#n#z ' eyinlrken de inanaca$#n#z ' ey oldu$u sonucuna vard #$#n# duydum. Bubulgu do$ru olsun ya da olmas#n, ergenlik a$#m#n ba ' lar #ndaolu' an inanlar #m#n yeti' kin hayat#m#n byk blmnde benimleoldu$unu biliyorum.

De$i' imin nas#l ve ne zaman ba ' lad#$#n# tam olarakan#msam#yorum. Ama kesinlikle, d' nen her insanda oldu $u gibi,inanlar #m#n olu' mas#nda birden fazla unsur bir araya geldi. Bu

unsurlar #n aras #nda, babamla payla ' t#$#ma inand#$#m ImmanuelKant'in "zihnin, bilgeli$e ayk#r # olmayan ' evki" dedi$i unsurun da


26/190


mesnet 26

etkisi az olmad#. )kimiz de, Kant'#n a#klad#$# "bilgelik" yolundangitmeye istekliydik: "Bilgelik, kendilerini ortaya koyan ve sonular # insanl#k iin nem ta'#yan say#s#z sorundan seim yapmameziyetine sahip olmakt#r." Babam#n H#ristiyan inanlar #, "insanl#kiin", Yeni Ahit $retisi gerekte her neyse bunun a #klanmas#,yay#lmas# ve uygulanmas#ndan daha nemli hibir ' eyin olmad#$#naonu ikna etmi' ti. Benim zihinsel yolculu$umsa beni ba ' ka bir ynegtrm' t, ama bu yol da onunla payla' t#$#m zihnin ' evkinin izinidaha az ta '#m#yordu.

Ayr #ca babam #n benim iin faydal# olacak biimde birka defa,

Kutsal Kitap bilginlerinin baz# al#'#lmam#' Eski Ahit kavramlar #n# $renmek istediklerinde, sadece kendi kendilerine d' nerek bircevap bulmaya al#'mad#klar #n# hat#rlatt#$#n# an#ms#yorum. Bununyerine, bulabildikleri en ok ba$lam iinde, ilgili)branice szc$nkullan#ld#$# btn a$da ' rnekleri toplay#p inceliyorlard#. Bu ilmyakla'#m birok ynden en eski zihinsel ara' t#rmalar #m#n, belirli birkonu hakk#nda ba $lam iindeki btn bilgileri toplad#$#m veinceledi$im -ve henz vazgemedi$im- temelini olu' turdu. Belki deiinde byd$m evin, beni sonunda babam#n inanc#n# reddetmeye gtrecek kritik ara' t#rma merak#n# bana a '#lam#' olmaihtimali de ironik bir durumdur.

KTL # N YZ

Son zamanlardaki ateist yaz #lar #m#n baz#lar #nda Tanr #n#n varolmad#$# sonucuna ok abuk, ok kolay ve daha sonra bana yanl #' gelen nedenlerle vard#$#m# syledim. Vard#$#m bu olumsuz sonuzerine uzun uzad #ya ve s#k s#k yeniden d' ndm; ancak, ondansonraki yakla'#k yetmi' y#l boyunca temelden tersine dnmemi

gerektirmeye yetecek nedenleri bulamad#m. Ateizme dn' mn ilknedenlerinden birisi ktlk meselesiydi.


27/190


mesnet 27

Babam beni ve annemi her y#l yurt d#'#na tatile gtrrd. Bunlarbir din grevlisinin maa'#n#n yetmeyece$i tatiller olmakla birlikte,babam yaz #n ilk k#sm#n# Yksek Okul Sertifika S#navlar # Kurulu(' imdi A seviye s#navlar # deniyor) iin s#nav yaparak geirdi$i ve bui' iin para ald#$#ndan dolay# mmkn olabiliyordu. Ayr #ca babamBirinci Dnya Sava'#ndan nce Marburg niversitesi'nde iki y#lteolojik al#'madan sonra Almancay# ak#c# bir biimde konu' abildi$iiin de yurtd#'#nda daha ucuza seyahat edebiliyorduk. Bylelikleseyahat acentelerine para vermek zorunda kalmadan bizi

Almanya'ya ve bir ya da iki defa da Fransa'ya tatile gtrebilmi' ti.

Babam ayn# zamanda pek ok uluslararas # teoloji konferans#ndaMetodizmin temsilcisi olarak grev yapmak zere atan#yordu.Bunlara tek ocu$u olarak beni ve annemi, kat#l#mc# olmayan konukolarak gtrrd.

)kinci Dnya Sava'#'ndan nce gerekle ' tirdi$imiz bu yurt d#'# seyahatlerinden ok etkilenmi' tim. Kk kasabalar #n giri' inde yeralan "Burada Yahudiler istenmiyor" yaz#l# bayrak ve tabelalar # dngibi hat#rl#yorum. Bir halk ktphanesinin giri' inin hemen d#'#nda,"Bu kurumun dzenlemelerine gre Yahudilere kitap vermekyasakt#r" yaz#l# tabelalar # an#ms#yorum. Baverya'da bir yazgecesinde kahverengi gmlekli on bin ki' ilik f #rt#na birli$ininyry' n izledim. Aile seyahatlerim, siyah niformalar # vekafatas# ve apraz kemikli ba' l#klar #yla Waffen-SS mangalar #n#n

gei' ine ' ahit olmama neden olmu' tu.Bu tr deneyimler genlik hayat#m#n zeminini ' ekillendiriyordu ve

di$er birok insan iin oldu$u gibi, benim iin de her ' eye gcyeten, sevgi dolu bir Tanr #'n#n varl#$#na kar '# ka#n#lmaz bir meydanokuma sunuyordu. D' ncelerimi ne derecede etkilediklerinilemem. Ama en az#ndan, bu deneyimler benim iimde anti-

Semitizm ve totalitarizmden olu' an ktlk iftine dair ya' am boyusrecek bir bilin uyand#rd#.


28/190


mesnet 28

HAYAT DOLU B R YER

1930 ve 1940'l# y#llarda bizimki gibi -Metodist mezhebine greuyarlanm#'- bir ailede yeti' mek demek Cambridge'te olmak

demekti, ama hepsi bu kadar de $ildi. ncelikle teoloji, di$erkurumlardaki gibi orada "bilimlerin kraliesi" olarak hemen kabulgrmedi. Ayr #ca herhangi bir anaak#m niversitesinin papaz e$itimkoleji de de$ildi. Sonu olarak, babam orada kendini evindeymi' gibihissetse de ben hibir zaman Cambridge ile kendimizde ' le' tiremedim. Zaten 1936'da yat#l# okula gitmeye ba' lad#ktansonra, okul zaman# Cambridge'te hemen hemen hibulunmuyordum.

Yine de Kingswood benim zaman#mda hayat dolu bir yerdi;kesinlikle en iyi okul mdrlerinden biri seilmeyi hak eden bir adamtaraf #ndan ynetiliyordu. Benim ba' lad#$#m y#ldan nceki y#l bu okul,di$er btn Mdrlerin Konferans okuluna gre Oxford veCambridge'te daha fazla dl alm#'t#. Bizim canl#l#$#m#z da s #n#f velaboratuarla s#n#rl# kalm#yordu.

Bu heyecan verici ortamda oldu$um s#rada, hibir zaman gl,duygusal bir ba$ hissetmedi$im bir inan olan atalar #m#n sa$laminanc#n# sorgulamaya ba ' lam#' olmam kimseyi ' a '#rtmas#n. K.S.'deyedinci s#n#fa geti$imde (alt#nc# s#n#f Amerika'da on birinci s#n#fa veyedinci s#n#f da on ikinci s#n#fa denk geliyor) s#n#f arkada' lar #mla

dzenli olarak, hem her ' eye gc yeten hem de mkemmelderecede iyi bir Tanr # fikrinin dnyada a#ka grlen ktlkler vekusurlarla uyu' mad#$#n# tart#'#yordum. K.S.'de geirdi$im dnemboyunca dzenli Pazar vaaz #nda hibir zaman cennet veyacehennemdeki gelecek hayattan bahsedilmedi. Okul mdr A. B.Sackett, pek s #k olmamakla birlikte, vaaz verdi$i zaman mesaj# hepdo$an#n harikalar # ve gzellikleriyle ilgili olurdu. Sonuta on be' inciya' gnme kadar, evrenin s #n#rs#z iyili$e sahip, her ' eye gcyeten bir Tanr # taraf #ndan yarat#ld#$# tezini reddetmi' tim.


29/190


mesnet 29

Tanr #'n#n varl#$#yla ilgili ' phelerimi papaz olan babamadan#'man#n hi akl#ma gelip gelmedi$ini soranlar olabilir. Byle bir' eyi hi yapmad#m. Evin huzuru ve zellikle babam#n can#n# s#kmamak iin, dinsizli$e dn ' m evdeki herkesten mmknoldu$unca uzun bir zaman gizlemeye al#'t#m. Bildi$im kadar #yla dabunu uzun y#llar boyunca ba' ard#m.

Ancak 1946 y#l# Ocak ay#nda yirmi ya'#ma yakla' t#$#mda, hemateist hem de mortalist (lmden sonra hayata inanmayan ki ' i)oldu$umu ifade eden cmle a$z#mdan #karak aileme ula' t#$#ndaart#k geri dnme ihtimali yoktu. De$i' imim o kadar toptan ve sa$lam

olmu' tu ki, evde bu konu zerine herhangi bir tart#'maya girmeninbo' una olaca$# d' nld. Ama bugn, yakla'#k yar #m yzy#l sonra,Tanr #'n#n varl#$#na dair mevcut gr' me babam#n, tek neden buolmasa da H#ristiyan kilisesinin davas#na byk yard#m# olaca$#n# d' nd$ iin ok sevinece$ini syleyebilirim.

FARKL I B R OXFORD

Kingswooddan sonra Oxford niversitesi'ne gittim. Oxford'a 1942y#l#n#n Hilary (Ocak'tan Mart'a kadar) dneminde ba' lad#m. )kinciDnya Sava '# devam ediyordu ve on sekiz ya'#nda bir niversite$rencisi olarak geirdi$im ilk gnlerimden birinde t#bbimuayeneden geerek resm olarak Kraliyet Hava Kuvvetleri'neal#nd#m. O sava ' gnlerinde, fiziksel olarak sa$l#kl# hemen hemenbtn erkek niversite $rencileri, okulun her haftas#n#n bir gnnuygun hizmet kurulu' unda geiriyordu. Benim durumumda bu,Oxford niversitesi Hava Filosu'ydu.

Bir y#l yar # zamanl# ve daha sonra tam zamanl # olan bu askerlikhizmeti, tamamen bir geri hizmetti. Londra niversitesi'nde Do$u ve

Afrika Ara' t#rmalar # Okulu'nda biraz Japonca $renmek ve sonra daBletchley Park'ta Japon ordusunun ele geirilen ' ifreli hava


30/190


mesnet 30

kuvvetleri sinyallerini tercme etmekten ibaretti. Japonya teslimolduktan sonra (ve ben terhis iin s#ram# beklerken) o zamanlar Bat#

Almanya olan blgede yeni kurulmu' Frans#z i' gal ordusundan eldeedilen sinyalleri tercme etmek iin al#'#yordum.

1946 Ocak ay#n#n ba ' lar #nda Oxford niversitesi'ndeki tamzamanl# al#'malar #ma dnd$mde ve final s#nav#m# 1947 yazmevsiminde vermem gerekti$inde kar '#la' t#$#m Oxford ok farkl# biryerdi. Neredeyse y#l nce b#rakt#$#m yerden ok daha heyecanverici bir kurum gibi grnyordu. Ayn# zamanda Birinci DnyaSava '#ndan sonrakilere gre ok daha e ' itli bar #' zaman# mesle$i

ve art#k gvenle yerine getirilen gerek askeri mesleklerbulunuyordu. Edebiyat Fakltesi'nden mezun olmak iin okuyordumve klasik Yunan tarihi ile ilgili derslerimden baz#lar #n# Girit veyaYunan ana kara '#ndaki Yunan direncine aktif olarak yard#m edengaziler veriyordu; bu durum dersleri, niversite $rencilerindenolu' an bir kitle iin daha co' kulu ve te' vik edici hale getiriyordu.

Final s#navlar #m# 1947 y#l#n#n yaz dneminde verdim. Beni' a '#rtacak ve ayn# zamanda memnun edecek bir biimde, birincilikledllendirildim ()ngiltere'de niversite s#navlar #n#z# birinciliklegeti$inizde kullan#lan ifade). Bu dlden sonra St. John Kolejinderehber $retmenim olan John Mabbott'a gittim. O zamanlar yenikurulmu' olan Felsefe ve Psikoloji Okulu'nda ikinci bir niversitediplomas# alma hedefimden vazgeti$imi syledim. imdi felsefededaha yksek bir derece almak iin al#'maya ba ' lamak istiyordum.

FEL SEFE DKTRMEK

Mabbott benim, o zamanlar Oxford niversitesinde MetafizikselFelsefe Waynflete Profesr olan Gilbert Ryle dan#'manl#$#nda

lisansst felsefi $renim grmem iin gerekli ayarlamalar # yapt#.


31/190


mesnet 31

1947-48 akademik y#l#n#n ikinci dneminde Ryle, Oxford'un felsefe krssnn en k#demli ba' kan#yd#.

Y#llar sonra Mabbott'un Oxford Memories (Oxford An#lar #) adl#

byleyici kitab#ndan, Mabbott ve Ryle'#n Oxford'da tan#'malar #ndanitibaren arkada' olduklar #n# $rendim. E$er farkl# bir kolejdeolsayd#m ve olas# mesleki dan#'mandan hangisini seece $imiba ' ka bir kolej $retmeni sormu' olsayd#, gnmzde parapsikolojiolarak bilinen, ancak o zaman hl psi ' ik ara' t#rma olarakadland#r #lan konuya duydu$umuz ortak ilgiden dolay# kesinlikleHenry Price'# seerdim. Zaten ilk kitab#m#n ad# da A New Approach

to Psychical Research (Psi ' ik Ara' t#rmaya Yeni Bir Yakla'#m) olupPrice ve ben psi ' ik ara' t#rmayla ilgili konferanslarda konu' mac# olarak yer ald#k. Ama eminim ki lisansst al#'malar #m# HenryPrice dan#'manl#$#nda gerekle ' tirmi' olsayd#m, ola$anst zor biry#lda felsefede niversite dln kazanamazd #m. Zaman#m#z#no$unu ortak ilgi alanlar #m#zla ilgili konu' arak geirirdik.

1948 akademik y#l#n# Ryle'#n dan#'manl#$#nda felsefedelisansst diploma almak iin okuyarak geirdikten sonra ZihinselFelsefede yukar #da bahsetti$im niversite dl olan John LockeBursunu kazand#m. Bunun zerine )sa Kilisesi hari di$er btnOxford kolejlerinde (geici) akademi yesi olarak adland#r #lacak birmevkiye atand#m - yani tam zamanl# bir $retim grevi. Ancak)saKilisesinin lgatine gre (geici) bir $renci oldu$um sylenebilirdi.

Oxfordda e$itim verdi$im y#l boyunca, felsefeye yakla'#m# benimkini de etkileyecek olan nl filozof Ludwig Wittgenstein'#n$retileri Oxford'a girdi. Ancak daha sonra Blue Book, Brown Bookve Lectures on Mathematics olarak yay#mlanan bu $retiler, tekderslik daktilo yaz#lar # biiminde geldi -ve yanlar #nda Wittgenstein'inyazd#$#, baz# derslerin kimlere gsterilip gsterilmeyece$ini belirtenmektuplar bulunuyordu. Bir meslekta'#mla birlikte, isteyen herkes budersleri okuyabilsin diye, Wittgenstein'a verilen hibir sz


32/190


mesnet 32

bozmadan bir yolunu bulup o zaman Oxford'da bulunabilen btnWittgenstein derslerinin kopyalar #n# olu' turduk.

Bu iyi sonuca -o dnemin ahlak felsefecilerinin szck seimiyle

yaz#yorum- ncelikle o zamanlar Oxford'da aktif olarak felsefeyapt#$#n# bildi$imiz herkese Wittgenstein derslerinin herhangi birdaktilo kopyas#na sahip olup olmad#klar #n# ve sahiplerse hangilerinesahip olduklar #n# sorarak vard#k. Sonra da, o zamanlar fotokopicilerhenz piyasada olmad #$# iin, talebi kar '#lamaya yetecek kadarkopyay# olu' turacak bir daktilocu bulduk ve tuttuk. (Henz tohumhalindeki bu daktilo yaz#lar #n# yaln#zca bir grubun yeleri aras#nda

ve yaln#zca gizlilik sz alarak da$#tman#n grubun d#'#ndakilerin,dhi bir filozof oldu$u ' phe gtrmeyen Wittgenstein'# dhi biriymi' gibi grnmeye al#'an bir ' arlatan gibi davrand#$# yorumlar #ndabulunmalar #na neden olaca $#n# nereden bilebilirdik!)

Ryle, Wittgenstein'# Avusturyal# filozof Cambridge'i ziyaretetti$inde tan#'m#'t#. Ryle daha sonra onunla dostluk kurarak 1930

ya da 1931 y#l#nda English Lake Blgesi'nde bir yry' te kendisinekat#lmas# iin ikna etmi' ti Wittgenstein'#. Ryle bu gezi ya da bu gezis#ras#nda Wittgensteindan ya da onunla ilgili $rendikleri hakk#ndahibir ' ey yay#mlamad#. Ama bu geziden sonra ve her zaman Ryle,Wittgenstein ile filozoflar #n "d#' dnya" dedikleri ' ey aras #nda birarac# grevi grd.

Arac#l#$#n bazen ne kadar gerekli oldu$u, bir Yahudi olanWittgenstein ve k#z karde ' leri aras#nda, Hitler'in askerlerinin Avusturya'y# kontrol alt#na ald#ktan hemen sonra geen birkonu' man#n kayd#yla gzler nne serilebilir. Wittgenstein k#zkarde' lerine, eski rejimin "nemli ki' i ve aileleriyle" yak#n ili' kideolduklar # iin kendilerinin tehlikede olmad#$#na dair gvencevermi' ti. Daha sonra profesyonel bir felsefe $retmeni oldu$umda$rencilerime, ben ve birok meslekta'#m#n felsefi bir deha


33/190


mesnet 33

oldu$unu d' nd$ Wittgenstein'in pratik meselelerde ne kadaryan#lm#' oldu$unu istemeyerek a #klam#'t#m.

Wittgenstein'# grev ba'#nda en az #ndan bir defa grme ' ans #m

oldu. Wittgenstein'in Jowett Toplulu$unu ziyaret etti$i niversitednemim s#ras#ndayd#. Duyurulan konu' ma konusu, elbette Frans #zfilozof Rene Descartes'#n nl cmlesi "D' nyorum, yleysevar #m"dan al#nan "Cogito ergo sum" idi. Salon t#kl#m t#kl#m doluydu.Dinleyenler bu byk adam#n a$z#ndan #kacak her szc $sab#rs#zl#kla bekliyordu. Ancak syledikleriyle ilgili' u andahat#rlayabildi$im tek ' ey, duyurulan ba' l#kla fark edilebilir hibir

ba$lant#s#n#n bulunmamas#yd#. Wittgenstein szlerini bitirdi$indeEmerits Profesr H. A. Prichard aya$a kalkt#. Gzle grnen birk#zg#nl#kla "Say#n Wittgenstein'in - grn' e gre Cambridge felsefedoktorlu$u nvan# Oxford'da tan#nm#yordu! - "Cogito ergo sum ileilgili ne d' nd$n" sordu. Wittgenstein buna, i' aret parma $#ylaaln#na i' aret ederek sadece "Cogito ergo sum. Bu ok al #'#lmad#kbir cmle,"diyerek kar '#l#k verdi. O zaman ve hl, Wittgenstein'insyledi$ine kar '# verilebilecek en uygun cevab#n James Thurber' #nMen, Women and Dogs (Erkekler, Kad#nlar ve Kpekler) ba' l#kl# karikatrnn bir uyarlamas# olaca$#n# d' nm' mdr: "Bircaziben olmayabilir Lily, ama ok gizemlisin."

LEWIS'LE ATI & MALAR

Gilbert Ryle'#n dan#'manl#$#nda lisansst e $itimimi srdrd$ms#rada, onun felsefi tart#'malar #n#n herhangi birine bir itirazdabulunuldu$u zaman prensip olarak edindi$i a#k uygulamas#n#nmutlaka do$rudan, yz yze cevap vermek oldu$unu fark ettim.Benim tahminim, asl#nda Ryle bunu bana ya da bildi$im kadar #yla

bir ba' kas#na kesinlikle a#klam#' olmasa da, Plato'nun Republic(Cumhuriyet) eserinde Socrates'e yneltti$i buyru$u uygulad#$# ynndeydi: "ne srlen iddian#n bizi gtrd$ yere gitmeliyiz."


34/190


mesnet 34

Her ' eyden nce bu prensip, yz yze yap #lan btn itirazlar #n yineyz yze kar '#lanmas#n# gerektirir. Bu, benim de uzun vetart#'malarla dolu hayat#m boyunca uygulamaya al#'t#$#m birprensiptir.

Bu Sokratik prensip ayn# zamanda, sava ' dnemi Oxford'undabulundu$u kadar #yla, entelektel hayat#n merkezindeki bir grup olanSokratik Kulp'n de ilham kayna$#n# olu' turdu. Sokratik Kulp,ateistler ve H#ristiyanlar aras#ndaki tart#'malar iin canl# bir forumduve toplant#lar #na dzenli olarak kat#l#rd#m. 1942 ile 1954 y#llar # aras #nda byk sayg# gren ba ' kan# nl H#ristiyan yazar C. S.

Lewis'ti. Kulp smestr tatili boyunca her Pazartesi ak' am#, St.Hilda Koleji'nin yeralt#ndaki $renci Dinlenme Odas#ndatoplan#yordu. Socratic Digest eserinin ilk bask#s#nda yer alannsznde Lewis, Socrates'in "ne srlen iddian#n sizi gtrd$yere gidin" diyen tavsiyesine yer vermi' ti. "zel olarak H#ristiyanlarve inanmayanlar aras #ndaki anla' mazl#$a ayr #lan bu platformun biryenilik" oldu$unu belirtmi' ti.

Oxfordda nde gelen ateistlerin pek o$u Lewis ve onunH#ristiyan arkada' lar #yla kar '#l#kl# at#'m#'t#. Bilinen en iyi yzle' meLewis ve Elizabeth Anscombe aras#ndaki nl ubat 1948tart#'mas# oldu; bunun sonucunda Lewis, Miracles (Mucizeler) adl# kitab#n#n nc blmn yeniden gzden geirdi. O byktart#'madan birlikte dnen kk bir arkada' grubunun bir yesioldu$umu, Elizabeth Anscombe ve onun taraf #n#n hemen arkas #ndayrd$mz hl hat#rl#yorum. O ve arkada' lar # ok sevinligrnyordu. Bu grubun hemen nnde C. S. Lewis tek ba'#na,hepimizin zerinden geti$i kprden Magdalen Koleji'nde ya' ad#$# gvenli s#$#na$#na ula' abilmek iin mmkn oldu$unca h#zlayryordu.

o$u insan Lewis'in bu tart#'man#n sonucunda kal#c# bir biimdecesaretinin k#r #ld#$#n# sylese de Anscombe byle d ' nmyordu.


35/190


mesnet 35

"Yaz#m# okudu$um Sokratik Kulp toplant#s#," diye yazm#'t# dahasonra, "birok arkada'# taraf #ndan onu ok zen korkun ve ' a '#rt#c# bir deneyim olarak anlat#ld#. Ne Dr. Havard (birka hafta sonraLewis ve beni ak' am yeme$ine a$#rd#) ne de Profesr JackBennett, Lewis a#s#ndan bu tr duygular an#ms#yordu... Baz# arkada ' lar #n#n konuyla ilgili tuhaf a#klamalar #n#... 'izd' m' denenolgunun ilgin bir rne$i olarak yorumluyorum."(1)

Lewis muhakkak ki, yirminci yzy#l#n son k#sm#nda en etkiliH#ristiyan savunucusuydu. BBC yak#n bir zamanda bana Lewis'inH#ristiyan savunmas#n# tamamen reddedip etmedi $imi sordu$unda

' yle cevap verdim: "Hay#r. Sadece buna inanmak iin yeterli nedenoldu$una inanmad#m. Ama elbette daha sonra teolojik konularla ilgilid' nmeye ba ' lad#$#m zaman, herhangi bir din vahyeinan#yorsan#z e$er, H#ristiyanl#k vahyi bana gre ok gl."

OL DUKA POZ T F GEL & MELER

Oxford niversitesi'ndeki son dnemimde A. J. Ayer'in Language,Truth and Logic (Dil, Gerek ve Mant#k) kitab#n#n yay#mlanmas# Sokratik Kulp'n birok yesini, Ayer'in mant#ksal pozitivizm -hibirdin nermenin bili' sel anlam iermedi$i iddias#- denen ayk#r # gr' nn rtlmesi gerekti$ine ikna etti. Sokratik Kulp'eokudu$um ilk ve tek yaz#m olan "Teoloji ve Yanl#'lama", o zamanyeterli oldu$unu d' nd$m rtmeyi sa$lad#. Mutlak bir zaferkazand#$#m# ve daha fazla tart#'maya gerek olmad#$#n# d' nyordum.

Mstakbel kar #m Annis Donnison'la tan#'mam da Oxford'da oldu.Oxford'daki bir )' i Kulp' toplant#s#nda, Annis'in mstakbelgrmcesi taraf #ndan tan#'t#r #ld#k. Annis'le tan#'t#ktan sonra o

toplant#daki ba' ka hi kimseye dikkat etmedim. O toplant#n#nsonunda Annis'le bir sonraki bulu' mam#z# ayarlad#$#m zaman,


36/190


mesnet 36

asl#nda bir k#zla hayat#mda ilk defa flrt ediyordum. )lkbulu' mam#z#n ya' and#$# dnemdeki sosyal ko' ullar ok farkl#yd#.Ben yaln#zca erkeklerin oldu$u bir )sa Kilisesi'nde ders veriyordumve Annis, bir k#zlar koleji olan Somervillede birinci s#n#f $rencisiydi.Ve bu kolej, o zamanlar ve sonraki bir on y#l boyunca Oxforddakidi$er btn k#z kolejleri gibi "evlenmeye kalkan" $rencileri okuldanat#yordu.

Mstakbel kay#nvalidem anla'#labilir bir ' ekilde, benim gibiakademik olarak daha k#demli birinin kendisinin ok daha gen olank#z#yla flrt etmesinden endi' e duyuyordu. Bu yzden o$luna, yani

mstakbel kay#nbiraderime dan#'t#. O da benim, kay#nvalideminkendi kelimeleriyle aktaraca$# gibi, "'#k ya da yle bir ' ey" oldu$umve bu flrt ili' kisine devam etmem engellenirse kalbimin k#r #laca$# konusunda onu ikna etmi' ti. Onun sadece k#z karde' inin kendihayat#n# srdrmesi iin yaln#z b#rak#lmas#n# istedi$ini, nk onunacele karar vermeyecek kadar mant #kl# bir k#z oldu$unud' nm' mdr hep.

Babam#n inanc#ndan ayr #lal# ok zaman gemesine ra $men, yinede Metodist ebeveynlerimin bana $retmi' olduklar #n# yans#t#yordum; bu tr bir davran#'#n ahlaki a#dan yanl#' oldu$unainanarak Annis'i d$nmzden nce ba ' tan #karmayaal#'mad#m. Ve bir akademisyenin o$lu olarak, Annis mezun olupdiplomas#n# almadan nce onu benimle evlenmeye ikna etmed' ncesiyle de hi ilgilenmedim.

1950 y#l#n#n Eyll ay# sonunda Oxford, )sa Kilisesi'nde geici$retmen olarak grevimi resmen b#rakt#m ve ayn# y#l#n 1 Ekimtarihinde )skoya'da bulunan Aberdeen niversitesi'nde ahlakfelsefesi alan#nda $retim grevlisi olarak al#'maya ba ' lad#m.


37/190


mesnet 37

OXFORD'DAN SONRA

Aberdeen'de geirdi$im y#llar boyunca birok radyo sohbetine; ozaman yeni kurulmu' , faal bir entelektel program olan BBC Third

Programme'in sponsorlu$unu yapt#$# -drt radyo tart#'mas#nakat#ld#m ve birok psikolojik deneyde denek olarak yer ald#m. Bizegre Aberdeen'in en ekici gelen ynleri tan#'t#$#m#z hemen hemenherkesin samimiyeti; yeti' kin e$itimi hareketinin gc ve e' itlili$i;

Aberdeen'in )ngiltere de$il de bizim iin yeni olan)skoya'n#n bir' ehri olmas# ve bize sahilde ve Cairngorms'da yry' yapmak gibie ' itli f #rsatlar sunmas #yd#. Cairngorm Kulb'nn o tepelere yapt#$# ayl#k dzenli gezilerden birini bile ka#rd#$#m#z# sanm#yorum.

1954 yaz#nda Kuzey Amerika yoluyla, daha sonra ismi Keeleniversitesi olarak de$i' en Kuzey Staffordshire niversiteKoleji'nde felsefe profesr olmak zere Aberdeen'den ayr #ld#m.Orada geirdi$im on yedi y#l boyunca Keele, )ngiltere'nin sahipoldu$u, Oberlin ve Swarthmore gibi ABD liberal sanat kolejlerine enyak#n kurum olarak kald#. Kendimi bu kuruma adad#m ve ancak,yava' a ama kar '# konulamaz biimde, ayr #cal#$#n# kaybetmeyeba ' lad#$#nda oradan ayr #ld#m.

1970-71 $retim y#l#n# ABD'de konuk profesr olarak geirdiktensonra o zamana kadar ad # Keele niversitesi olmu' bu okuldan1971 y#l#n#n sonunda istifa ettim (Keele'de benden sonra yerimi

Richard Swinburne ald#). 1972 y#l#n#n Ocak ay#nda Kanada, Alberta'da bulunan Calgary niversitesi'nde greve ba' lad#m.Ba' lang#ta amac #m oraya yerle' mekti. Ancak 1973 May#s ay#nda,Calgary'de sadece smestr geirdikten sonra, 1982 y #l#n#nsonuna kadar kald#$#m Reading niversitesi'ne getim.

Reading'ten erken emeklili$imi talep ederek bunu elde etmeden

nce, normal akademik hayat#m#n geri kalan alt# y#l# boyuncaToronto'daki York niversitesi'nde her y#l bir smestr ders vermek


38/190


39/190


mesnet 39

dneme derinlemesine girdikten sonra Blm III'te ateizmkonusunda s #k s#k yapt#$#m tart#'malarla bir grafik izilebilecek olanfelsefemin geti$i dnemeli yolu izleyece$im.

Btn bunlar #n iinde umar #m ki, daha nce de syledi$im gibi,dinle ilgili uzun sreli ilgimin sadece sa$duyu, ahlak ve basit birmeraktan ba ' ka bir ' ey olmad#$# anla'#lacakt#r. Sa$duyu diyorum,nk e$er insanlar #n i' lerine kar #'an bir Tanr # veya tanr #lar varsa,mmkn oldu$unca onlar #n taraf #nda olmaya al#'mamak delice birihtiyats#zl#k olur. )lgimin ahlaki oldu$unu sylyorum, nk Matthew

Arnold'#n bir zamanlar "erdemlili$e giden ve bizim iin olmayan

ebed ve ezel" dedi$i ' eyin ne oldu$u bulmaktan mutluluk duyar #m.Ve ilgimin meraktan oldu$unu syledim, nk bilimsel zihne sahipherkes, e $er varsa, bu konularla ilgili bilinmesi mmkn olan her' eyi ke' fetmek istemelidir. Yine de, muhtemelen, bunca y#ldansonra )lahiyat incelemem beni inkrdan ke' fe gtrd$ iin kimsebenim kadar ' a '#rmam#'t#r.


40/190


mesnet 40

2 - K A NITIN GTRD # YER

Lewis Carroll'un nl hikyesinde Alice aynan#n iinden yolculuketti$inde "yz bir y#l be' ay ve bir gnlk" oldu$unu iddia eden birkralie ile tan#'#r:

"Buna inanm#yorum!" der Alice.

"yle mi?" der Kralie ac#yan bir ses tonuyla. "Bir daha dene:derin bir nefes al ve gzlerini kapat."

Alice gler. "Bunu denemenin faydas# yok," der: "insan imkns#z' eylere inanamaz."

"San#r #m yeterince prati$in yok," der Kralie. "Ben seninya'#ndayken, bunu her gn yar #m saat mutlaka yapard #m. Ve de,kahvalt#dan nce bazen imkns #z alt# ' eye inand#$#m olurdu."

San#r #m ben de Alice'in duygular #n# payla'#yorum. Hayat#m#n veal#'malar #m#n ald#$# yolu hayal etmeye kalksayd#m - Gilbert Ryle'#ndan#'manl#$#nda felsefe alan#ndaki al#'malar #ma ba ' lad#ktan sonrabile - imkns#z olmasa bile ihtimal d#'# olduklar # iin hepsinireddetmem gerekirdi.

"Teoloji ve Yanl#'lama"y# ilk yay#mlad#$#mda, sonraki yar #m yzy#lboyunca ok e ' itli felsefi konularda otuz be' kadar ciltyay#mlayaca$#m# hayal bile edemezdim. Daha ok Tanr #'n#n varl#$# sorusuna ynelik yaz#lar #mla bilinmemle birlikte bu, kesinlikle tek ilgialan#m de$ildi. Y#llar iinde dil bilimsel felsefeden mant#$a; ahlaki,sosyal ve politik felsefeden bilim felsefesine ve parapsikoloji vee$itimden zgr irade-determinizm tart#'mas# ile ahret hayat# fikrinekadar de$i' en pek ok konuda yaz#lar yazd#m.

Ancak on be' ya'#mda ateist olmama ve Kingswood Okulu'nda$renciyken ba' ka birok felsefi ve k#smen felsefi ilgiler


41/190


mesnet 41

geli' tirmeme ra$men, felsefi gr' lerimin olgunla'#p sa $lamla' mas# y#llar ald#. Bu gerekle' ene kadar da, sadece yaz # ve muhakemeya' am#m# ynlendirmekle kalmay#p ayn# zamanda sonuta arp #c# bir de$i' imi, ateizmden teizme gei' imi gerektiren rehber ilkelereula' m#'t#m.

LK KE & FL ER... VE UTANLAR

Felsefi gr' lerimden baz#lar #, Kingswood Okulu'na ba' lamadannce zaten ' ekillenmi' ti. Oraya yaz#ld#$#mda bir Komnist'tim ve

Britanya'n#n solcu hareketi )' i Partisi'nden ayr #ld#$#m 1950'li y#llar #nba ' lar #na kadar da ok faal bir sol kanat sosyalisti olarak kald#m.

Beni Kingswood'daki o$u akran#m#n yapt#$# gibi KomnistParti'ye kat#lmaktan al#koyan ' ey, 1939 y#l#ndaki Alman-SovyetPakt#'ndan sonra (hl ergenlik a $#ndayd#m) )ngiliz KomnistPartisi'nin davran#'# oldu. Moskova'dan gelen talimatlara uyan bu

gurursuz ve hain rgt, Nasyonel Sosyalist (Nazi) Almanya'ya kar '# a#lan sava '# "emperyalist" olarak ve bu nedenle de )ngilizleriilgilendirmedi$i ' eklinde duyurdu. Bu a#klamalar, lkenin istilatehlikesi alt#nda oldu$u 1940'a kadar devam etti. Ancak emperyalistoldu$u sylenen bu sava ' birden, Alman kuvvetleri SSCB'yi istilaetti$inde (Komnistlerin bak# a#s#ndan) "ilerici, halk#n sava '#"oluverdi. )lerleyen y#llarda, tarihi fizik bilimlerine benzer kanunlar #nynlendirdi$i tezini savunan Komnizm teorisini ve uygulamas#n# gittike daha fazla ele' tirdim.

Bu dnemde, Kingswood'daki pek ok akran#m gibi, C. E. M.Joad'un a #klay#c# yaz#lar #n# ke' fettim. O s#ralar Joad, felsefikonularda yay#mlanan tart#'malar # ve popler yaz# stili nedeniyle(toplamda yetmi' be ' kadar kitap yazm#'t#) )ngiliz halk#n#n en iyi

bildi$i filozoftu. K#smen Joad'u okuyarak, gnmzde genellikleparapsikoloji olarak bilinen psi' ik ara' t#rma ile ilgili ok satan ancak,


42/190


43/190


mesnet 43

katk#larda, bu sorunlara dair $renmi' oldu$um zmleri deekledim.

YEN LG LER KE & FEDERKENDi$er iki felsefi ilgi alan#m, genli$imde okudu$um popler

bilimsel yaz#lardan do$du. Bunlardan ilki, evrimsel biyolojinin birilerleme garantisi sa$layabilece$i nermesiydi. Bu nerme, JulianHuxley'in Essays of a Biologist (Bir Biyologun Makaleleri)al#'mas#ndaki ilk makalelerden birinde gl bir ' ekilde ne

srlyordu. Ya' am#n#n geri kalan# boyunca da artan bir aresizliklebunun pe ' inden gitti. Time, the Refreshing River (Zaman, YenilenenNehir) ve History Is on Our Side (Tarih Bizim Yan#m#zda) adl# al#'malar #nda Joseph Needham bu nermeyi bir Marksist tarihfelsefesi ile, yani de$i' tirilemez tarih geli' imin do$a kanunlar #n# nesren bir $reti ile birle' tirdi. Marksistler, toplumlar #n geli' iminiynlendiren s#n#f mcadelesinin ka#n#lmazl#$# gibi evrenselkanunlar #n oldu$una inan#yordu. 1960'l# y#llar #n ortalar #nda AhlakBilimde Yeni al#'malar serisine katk#da bulunmam istendi$izaman, bir kitap uzunlu$undaki makalem, Evolutionary Ethics(Evrimsel Etik)'i yazmaya giri' mem k#smen bu literatr rtmekiindi. (Bu ayr #ca, 1980'li y#llar #n ba ' lar #ndaki hareket ve fikirlere dairseriye katk#da bulunmam istendi$inde Darwinian Evolution'u

yazmam#n da k#smi nedeni oldu. Bu kitapta Darwinizminsayg#nl#$#n#n, Darwin'in teorisinin insan#n ilerlemesinin bir garantisioldu$u fikri gibi sa$lam bir temeli olmayan di$er fikir ve inanlar # srdrmek iin istendi$ini gstermeye al#'t#m.)

Popler bilimsel literatr okumamla do$an ikinci felsefi ilgialan#m ise, fizik alan#ndaki yirminci yzy#l geli' melerinden neo-

Berkeleyan sonular #karma denemelerim s#ras#nda olu' tu. Neo-Berkeleyanlar, idealizm denen felsefe okuluna ba$l#d#r. )dealistler,btn fiziksel gerekli$in tamamen zihinsel oldu$una ve sadece


44/190


mesnet 44

zihinlerin ve zihinlerin ierdi$inin var oldu$una inan#rlar. Bununlailgili ba' l#ca kaynak kitaplar Sir James Jeans ve Sir ArthurEddington'#n al#'malar #yd#. Bu balta girmemi' ormandan #k#' yolunu bulmaya nas#l ba' layaca$#m# bana $retense Philosophyand the Physicists (Felsefe ve Fizikiler) eseriyle Susan Stebbingoldu.

Y#llar sonra, An Introduction to Western Philosophy (Bat# Felsefesine Giri' ) adl# al#'mamda, bu tr bir idealizm fikrinin bilimad#na lmcl oldu$unu gstermeye al #'acakt#m. Nrologlar #ngenellikle, bir nesneyi alg#laman#n sadece znenin beynindeki bir

olay oldu$una inanan idealistler oldu$unu ifade eden, ok yerindebir biimde Lord Brain ad#n# alm#' (W. Russell Brain) nl bir)ngiliznrologun Mind, Perception and Science (Zihin, Alg# ve Bilim) adl# eserinden bir al#nt# yapt#m. Ayr #ca Bertrand Russell'#n, "alg#n#nfiziksel bir nesneye dair haz#r bir bilgi vermedi$i" iddas#n# daal#nt#lad#m. E$er bu do$ruysa, o zaman alg # diye bir ' eyinolmad#$#n# syledim. Ve bilim adamlar # do$rudan yapt#klar # gzlemler zerine bulunduklar # ke' iflerin nihai kan#t#na dayand #klar # ve dayanmalar # gerekti$i iin, bu sonu ister istemez geldi$i yerdekibulgular #n temelini rtyor. K#sacas # bu gr' , btn bilimseletkile' imin temellerini ortadan kald#r #yor. Buna kar '# olarak, normalbilinli alg#da uygun duyusal bir deneyime sahip olmam gerekti$ini(rne$in bir iviyi akan ekicin grnts ve sesi) ve gerekten bir

' eyin alg#lanm#' oldu$u syleniyorsa, o zaman o ' eyin (eki veivi) o deneyimi ya' ama nedenimin paras # olmas# gerekti$inisavundum.

FELSEFEYE YEN B A K I & A ILARI

Oxford'da geirdi$im dnem s#ras#nda (1946-50), zaman zaman"felsefede devrim" olarak nitelendirilen yeni bir felsefe yapma' ekligeli' mi' ti. Oxford'da oldu$um s#rada kendimi (niversite $rencisi


45/190


mesnet 45

olarak iki y#l, lisansst $rencisi olarak iki y#l daha ve )saKilisesi'nde k#demsiz $retmen olarak on sekiz ay), birokd' man#n#n "dilbilimsel" ya da "s#radan dil" olarak tan#mlad#klar # bu"yeni felsefe"ye verdim. O zamanlar Oxford'da felsefe alan#ndahkim isimler Gilbert Ryle ve John Austin'di. Daha nce syledi$imgibi Ryle, benim Felsefe Fakltesi al#'malar #m#n dan#'man#yd#.

Austin'i daha s#k grmem ise, )sa Kilisesi'ndeki atamamdan sonra,' imdi nl olan "Cumartesi sabahlar #n#n -bilimin ilerleyi' ini tart#'makzere Cumartesi sabahlar # Oxford salonlar #nda dzenlenentart#'malar- dzenli bir kat#l#mc#s# olabildi$imde gerekle' ti.

1940'h ve 1950'li y#llar #n Oxford felsefesi hl do$ru oldu$unud' nd$m pek ok de$erli bak#' a#s# sundu. Belki de bunlar #niinde en nemli ve kapsaml#s#, felsefenin tmnn (felsefekavramsal bir sorgulama oldu$u iin) do$ru szel yakla'#mla eleal#nmas# gerekti$i konusunda nas #l srekli ve kesin olarak bilinliolmam#z gerekti$idir. Kavramlara dil bilimsel kullan#m# ve dolay#s#ylada, bu kavramlar #n ifade edildi$i szcklerin kullan#m#n# incelemeden asla ula ' amay#z. Bu bak#' a#s# bana, daha ncebahsetmi ' oldu$um (babam#n rneklendirdi$i) ve al#'#lmam#' Eski

Ahit kavramlar #n#, ilgili )branice szc$n mevcut btnkullan#mlar #n# bulabildikleri kadar ba$lam iinde toplay#p inceleyerekal#'an kutsal kitap bilginlerini hat#rlatt#.

Seti$im felsefe do$rultusunun geli' iminde o gnler kadar etkilive arp#c# olan bu "yeni felsefe" ne o kadar yeni ne de bazengrnd$ kadar dar kapsaml #yd#. Bu "devrim", felsefede gzearpan pek ok sorunun ortadan kalkmas #na yard#m edecek biral#'ma olan, kavramlar #n gnlk dilde kullan#m#, kavramsal dilbilgisine yo$unla' may# ieriyordu. Bu tr sorunlardan biri, "d#'"(mant#ksal olarak aleni) dnyay# tan#yarak bilgi sahibi olup

olamayaca$#m#zd#. Bu sorun ilk olarak on yedinci yzy#ldaDescartes taraf #ndan kesin olarak ifade edildi ve daha sonra onun


46/190


mesnet 46

o$u takipisi taraf #ndan da kesin olarak kabul edildi - Locke,Berkeley, Hume ve Kant da bunlar #n aras #ndayd#. Ancak bu "yenifelsefe", ba' lang# noktas#n# reddederek ' u Kartezyen ' pheciliksorununu reddediyordu: insan#n yaln#zca ' ahsi deneyime sahiptinsel bir zne oldu$u sorununu. Bu inan#', normal konu' mam#zdahem fiziksel dnyay# hem de di$er insanlar # tan#yarak bildi$imizvarsay#m#yla tutars#zd#. Ama dedi$im gibi, bu tamamen yeni bir' eyde$ildi; Theaetetus'u yazan Plato ve Nicomachean Ethics'i yazan

Aristotle muhakkak, Ryle ve Austin'in yrtt$ seminerlerdekendilerini evlerinde gibi hissederlerdi.

FELSEFEDE LERLEME

Oxford'dan ayr #lmadan nce yay#mc#ya, Logic and Language, I.Seri ba ' l#kl# derleme al#'mas# iin gerekli malzemeyi sundum. K#sasre sonra ikinci seri bunu takip etti.)lki 1951 ve ikincisi 1953 y#l#ndaolmak zere iki cilt de benim taraf #mdan yaz#lan k#sa bir giri' leyay#na haz #rland#. Bylelikle, Aberdeen niversitesi'nde $retimgrevlisi olarak grevime ba' lad#ktan sonra kendimi, )skoya'da"Oxford dil bilim felsefesi" iin atanmam#' ama yine de tan #nan birszc olarak buldum. )skoya'da felsefe $reten herkesin topland#$# )sko Felsefe Kulb yeni bir The Philosophical Quarterly dergisini#kard#$#nda, ilk say#lardan biri bu Oxford ekolne kar '# bir sald#r #y#

ieriyordu. Editr benden buna cevap vermemi istedi. Bunun sonucuolan "Felsefe ve Dil" daha sonra, de$i' tirilmi' bir biimde, Essays inConceptual Analysis (Kavramsal Analiz zerine Makaleler) ba' l#kl# nc bir makale derlemesinin giri' blmn olu' turdu. )ngilizMichael Dummett, bu hareketi "gnlk dil modas#" olarak tan#mlad# ve ilgin bir biimde bu ekole "yeli$in", "grn' e gre ProfesrFlew taraf #ndan atanmaya ba $l# oldu$unu'iddia etti.

Say#lar # ok az bile olsa bu yeni felsefenin uygulay#c#lar #ndanbaz#lar # kendilerini nemsiz, k#s#tl# ve amas #z sorgulamalara verdi.


47/190


mesnet 47

Kendi yazd#$#m ve "Sz Konusu Konu" ba' l#$#yla Felsefe FakltesiKulb'ne okudu$um bir yaz#mla samal#k ve amas #zl#$# ortadaolan bu tavra kar '# tepkimi gsterdim. Felsefi alanda hayal bird' manla sava ' arak zaman ve eme $i bo' a harcamak yerine felsefialanda e $itim grmemi' halktan insanlar #n bile ilgin ve nemliolarak alg#layabilecekleri sorunlara odaklanman#n hem arzu edilirhem de mmkn oldu$unu savundum (ve bunu Oxford'da edinilenbak#' a#lar #ndan vazgemeden - asl #nda, hl olumlu anlamdafaydalan#rken - syledim).

An Introduction to Western Philosophy'de yazaca$#m gibi, genel

bir fikir birli$i olmamas#na ra$men felsefede ilerlenebilece$inianlad#m. Felsefede fikir birli$inin olmamas# tek ba '#na, konununilerlemeyece$inin yeterli bir gstergesi de$ildir. Sadece mutlakaikna olmayan birinin kalaca$#n# ne srerek felsefi bir bilgininolmad#$#n# gstermeye al #'mak, Bertrand Russell gibi sekin birfilozofun bile d' t$ genel bir yanl#'l#kt#r. Ben buna Asla-uzla' mayacak-biri-mutlaka-vard#r Sapmas # ad#n# verdim. Ayr #cafelsefede birine senin hakl# oldu$unu ve onun yan#ld#$#n# kan#tlaman#n asla mmkn olmad#$# iddias# vard#r. Ancak buiddiadaki eksik para, bir kan#t retmekle bir insan# ikna etmekaras #ndaki ayr #md#r. Bir insan kt bir iddiayla ikna edilebilirken,kabul edilmesi gereken bir iddiayla da ikna edilemeyebilir.

Felsefedeki ilerleme bilimdeki ilerlemeden farkl#d#r, ancak bunedenle imkns#z oldu$u anlam#na gelmez. Felsefede #karsamayap#lacak iddian#n esas yap #s#na dikkati ekersiniz; iddialar #n geerliolup olmad#$# ve nedenleri ve sonular #n#n do$rulu$u ya dayanl#'l#$#na dair sorular #n aras #ndan seim yapars #n#z; yanl#'l#kterimini titizlikle kullan#rs#n#z ve bu tr yanl#'l#klar # Asla-uzla' mayacak-biri-mutlaka-vard#r Sapmas # olarak tan#mlar ve

a#klars#n#z. Bunlar daha iyi muhakeme ile ve daha etkili biimde


48/190


mesnet 48

gerekle' tirildi$i srece ilerleme kaydedilecektir - fikir birli$i ve iknazor ve eksik kalmaya devam etse bile.

ATE ZME DAHA FAZLA LG C. S. Lewis'in Sokratik Kulp', yeni felsefenin en parlak

dneminde a#kt# ve orada rneklendi$ini grd$m Sokratikprensip - kan#t#n gtrd$ yere gitme - kendi felsefi gr' lerimingeli' mesi, ' ekillenmesi ve bazen de tersine dnmesinde gittikedaha byk lde ynlendirici bir prensip haline geliyordu.

Zaman#nda ok derin olan bir disiplini nemsizle' tirmekle sulanan"dilbilim" felsefecilerinin, bilindi$i ' ekilde Kant'#n felsefenin nemlisorusu olarak seti$i konular # ke' fetmeye ba ' lamas# da SokratikKulp'n toplant#lar #nda gerekle ' ti - Tanr #, zgrlk ve lmszlk.Bu forumdaki tart#'malara benim sundu$um katk# ise "Teoloji veYanl#'lama" ba' l#kl# makalem oldu.

Daha nce bahsetti $im gibi, on be' ya'#nda ateizmi kabul etmenedenlerimin yetersiz oldu$u a#kt#. Daha sonra "genli$e zg bir#srar" olarak tan#mlad#$#m iki ' eye dayan #yordu: (1) ktlk sorunu,s#n#rs#z iyili$e sahip, her ' eye gc yeten bir Tanr #'n#n varl#$#n#naksini ispatlayan kesin bir kan#tt#; ve (2) "zgr irade savunmas#"Tanr #'y# kt oldu$u a#k yarat# sorumlulu$undan kurtarm#yordu.

Ama okul gnlerimden beri, ateist sonulara varman#n lehine ya daaleyhine olan nedenlere daha fazla ilgi gsterdim. Buara ' t#rmamdaki ilk giri' imim "Teoloji ve Yanl#'lama" oldu.

"Teoloji ve Yanl#'lama" ilk olarak 1950 y#l#n#n yaz mevsimindeOxford'daki Sokratik Kulp'e sunulduktan sonra Ekim ay#ndaUniversity ad#nda k#sa mrl bir niversite dergisinde yay#mland#.Bundan sonraki ilk yeniden bas#m 1955 y#l#nda, Alasdair Maclntyre

ve benim taraf #mdan ortakla' a dzenlenen bir derlemede, NewEssays in Philosophical Theology (Felsefi Teoloji zerine Yeni


49/190


mesnet 49

Makaleler) adl# al#'mada yer ald#. New Essays, yeni felsefeninbak#' a#s#ndan din felsefesine yap#lan katk#lar #n nemli birderlemesiydi. O zamanki Times Literary Supplement (TimesEdebiyat Eki) bunu "yepyeni bir tazeli$e sahip" ' eklinde tan#mlad#.

"Teoloji ve Yanl#'lama"daki ba' l#ca hedefim, din inansahiplerinin ne srdkleri iddialar #n yap#s#n# a#klamakt#. unusordum: Teolojik ifadeleri evreleyen ok say#da nitelendirme,binlerce nitelik ile bunlar #n son bulmas#na m# neden oluyor? Biriddiada bulundu$unuzda, bu baz # ' eyleri ihtimal d#'# b#rak#yorsaanlaml#d#r. rne$in, dnyan#n yuvarlak oldu$u iddias#, onun dz

olma ihtimalini ortadan kald#r #r. Ve dz grnyor bile olsa, bu a#keli' ki dnyan#n bykl$, onu gr' a#m#z ve benzeri ifadelerlea#klanabilir. Yani, uygun nitelikleri ekledi$iniz zaman iddia, onaayk#r # grnen olgu ile tatmin edici biimde ba$da ' t#-r #labilir. Ancakeli' kili olgular ve ilgili nitelikler o$almaya devam ederse, o zamaniddian#n kendisi ' pheli hale gelir.

E$er Tanr #'n#n bizi sevdi$ini sylersek, bu iddian#n hangi olgular # ihtimal d#'# b#rakt#$#n# sormal#y#z. Belli ki, ac#n#n ve #st#rab#n varl#$# bu tr bir iddia iin sorun te' kil eder. Teistler, uygunnitelendirmelerle birlikte, bu olgular #n Tanr #'n#n varl#$# ve sevgisiyleba$da ' t#r #labilece$ini syler. O zaman da neden basit bir biimdeTanr #'n#n bizi sevmedi$i sonucuna varamad #$#m#z sorusu ortaya#kar. Teistler, grn' e gre, hibir olgunun Tanr #'n#n bizi sevdi$iiddias#na kar '# olmas#na izin vermiyor. Bu ayn# zamanda hibir' eyin buna kar '# olmad#$# anlam#na da gelecektir. Bylelikle iitamamen bo ' al#r. ")yi, cretli bir hipotezin binlerce nitelendirme ileyava' yava' ldrlebilece$i" sonucuna vard#m.

Bu sorular # ortaya atmamdaki amac #m a#k olmakla birlikte, dindilin anlam# - ya da daha ok anlams #zl#$# - ile ilgili gr' lerimia#klad#$#m iddialar #yla s#k s#k kar '#la' t#m. Ayn# derecede yayg #n birbiimde, sadece bilimin yntemleri kullan#larak do$rulanabilen


50/190


mesnet 50

ifadelerin anlaml# oldu$unu syleyen, mant#ksal pozitivistlerin eskiorijinal Viyana evresi'nin nl do$rulama prensibine a#kaba ' vurdu$um (en az#ndan do$ru kabul etti$im) ve ona gvendi$imkonusunda da iddialar olu' tu.

Asl#nda din dilin anlam# ya da anlams #zl#$# ile ilgili olarak hibirzaman kapsaml # bir tez savunmad#m. "Teoloji ve Yanl#'lama"dakiba ' l#ca amac #m mant#ksal pozitivizm ve H#ristiyan dini aras#ndayumu' ak bir diyalog geli' tirmek ve inan ve inans#zl#k aras#ndakitart#'may# farkl# ve daha verimli izgiler zerine oturtmakt#. Dininan#' ya da din dille ilgili kapsaml# bir $reti sunmuyordum. Din

inan#' ifadelerinin anlams#z oldu$unu sylemiyordum. Sadece dininan sahiplerini a#klamalar #n#n, zellikle ayk#r # d' en verilerin#'#$#nda nas #l anla'#lmas#n# istedikleri konusunda a#klamayapmaya zorluyordum.

ANLA& MAZLIKTAN DERS AL MAK

Makale, baz#lar # y#llar sonra olmak zere biro$u gr' lerimiglendirmeme - ve bazen de dzeltmeme- yard #m eden ok say #dacevab#n ortaya #kmas#na neden oldu. Belki de en radikal cevap ilkolarak, daha sonra Oxford'da White Ahlak Felsefe Profesrl$yapacak olan R. M. Hare'den geldi. Hare din ifadelerin,a#klamalarda bulunmak ' eklinde de$il de "blik" ad#n# verdi$i - genelbir yakla'#m ya da genel bir tutum gibi bir' eyin ifade edili' i olarakyorumlanmas# gerekti$ini ne sryordu. Onun tan#mlad#$# ' ekliylebir "blik", deneyimimizin do$rulanamayan ya da yanl#'lanamayan biryorumlamas#ndan ibaretti. Bildi$im kadar #yla Hare, bu fikri bas#l# olarak daha fazla geli' tirmedi, ancak inanc#n rasyonel bir temelioldu$unu reddetti$i iin bu, din inan sahiplerini memnun edecek

bir fikir de$ildi.


51/190


mesnet 51

Esas tart #'mada, Sokratik Kulp'n C. S. Lewis'ten sonrakiba ' kan# Basil Mitchell, teologlar #n iddias#n# sunu ' umla ilgili birtuhafl#k oldu$unu syledi. Teolojik ifadelerin ne srlen iddialarolmas# gerekiyordu ve iddia olmas# iin onlar #n gerekliklerine kar '# gelecek bir ' ey olmal#yd#. Teologlar #n bunu inkr etmedi$ini ancakteolojideki ktlk sorununun kesinlikle ac#n#n varl#$#n#n Tanr #'n#ninsanlar # sevdi$i gere$ine kar '# grnmesinden kaynakland#$#nai' aret etti. Onlar #n cevab# zgr irade savunmas #yd#. Ancak Mitchell,inan sahiplerinin genellikle iddialar #n# anlam iermeyen formlleredn' trme tehlikesi alt#nda olduklar #n# kabul ediyordu.

Mitchell'in Faith and Logic ()nan ve Mant#k) al#'mas#nda, Platozerine yapt#$# al#'mas#yla bilinen bir filozof, I. M. Crombie, konuyuok daha kapsaml # bir biimde ele ald#. Crombie'ye gre teistlerdeneyimin tesinde bir gizeme inan#yorlard# ancak Crombie, bugizemin izlerini deneyimde bulmay# talep ediyordu. Ayr #ca teistler,inanlar #n# ifade etmek iin eli' kili kurallar #n ynetti$i dili kullanmakzorunda olduklar #n# iddia ediyorlar.2

Crombie, teolojik ifadeleri ancak ' u nermeye adildavrand#$#n#z zaman anlayabilece $inizi sylyor: teistler Tanr #'n#nstn bir varl#k oldu$una ve Tanr # ile ilgili ifadelerin dnya iin de$ilTanr # iin geerli oldu$una inan#yorlar; teistler Tanr #'n#n stn birvarl#k ve bu nedenle de kavray#'#n tesinde oldu$una inan#yorlar;Tanr # bir gizem oldu$u ve dikkati ekmek iin anla'#l#r konu' mam#zgerekti$ine gre, Tanr # ile ilgili olarak yaln#zca imgelerlekonu' abiliriz. Teolojik ifadeler, meseller olarak ifade edilebilen ilahgereklerin be' er imgeleridir.3

"Teoloji ve Yanl#'lama"ya cevap veren di$er ki' iler aras#ndaRaeburne Heimbeck ve Anglikan teolog Eric Mascall da yeral#yordu. Theology and Meaning (Teoloji ve Anlam) adl# eserindeHeimbeck, felsefe ve din al#'malar Merkez Washingtonniversitesi emerits profesr, "Teoloji ve Yanl#'lama"n#n


52/190


mesnet 52

nemli hata yapt#$#n# ne srd. )lk olarak, herhangi bir cmleninanlam#n#n, iddia etti$i deneysel imalarla ayn# oldu$unuvarsay#yordu. )kincisi, bir inanca kar '# olman#n onunla uyu' mamaklaayn# ' ey oldu$u gibi yanl#' bir d' nceyi ima ediyordu. Son olarakda, Tanr #'n#n varl#$# veya sevgisini ifade eden Tanr # ile ilgilia#klamalar #n prensipte yanl#'lanamaz oldu$unu varsay#yordu. Onagre temel hata, bir ifadenin do$ru ya da yanl#' oldu$una inanmakiin nedenlerin, onu do$ru ya da yanl#' yapacak ko ' ullarla ilgilioldu$unu d' nmekti.4 Mascall, Wittgensteincilardan bir sayfaal#nt#layarak bir ifadenin anlaml# olup olmad#$#n# ancak insanlar #n

onu kullan#ld#$# dil bilimsel ba$lamda ve toplum iinde anlay#panlayamad#$#na gre bulabilece$imize dikkati ekti.5

Bu cevaplara yer vermemin bir nedeni de, "Teoloji veYanl#'lama"n#n durgun teolojik sylem havuzunu hareketlendirmeyeyard#m edecek yeni d ' nce dalgalan olu' turmaktaki rolna#klamakt#. Bu tart#'ma gnmzde de devam ediyor. Asl#ndaRichmond Journal of Philosophy'nin bahar 2005 say#s#, 1950'denkalma iddialar #m#n zelliklerini ele alan bir ba' ka makaleye daha yerverdi.

"Teoloji ve Yanl#'lama"ya verilen cevaplardan bahsetmemin birba ' ka nedeni de, olu ' turdu$u tart#'man#n benim ve felsefigr' lerimin zerinde de etki yapm#' olmas#d#r. Kan#t#n benigtrd$ yere gitme niyetimde bu kadar istikrarl#yken nas#lolmas#n? Asl#nda, makalenin yirmi be' inci y#l bask#s#nda,ele ' tirmenlerin yapt#$# iki sulaman#n geerlili$ini kabul ettim. BasilMitchell teologlar #n iddias#n# ele al#'#mdaki tuhafl#k yznden beniele ' tirmi' ti. Mitchell, teologlar #n ac#n#n Tanr #n#n insanlar # sevdi$iiddias#na kar '# oldu$u gere$ini inkr etmedi$ini ve teolojide ktlksorununu olu' turan#n da tam olarak bu oldu$unu gsterdi. Bunda

hakl# oldu$unu d' nyorum. Heimbeck'in ele' tirisinin gcn dekabul ettim ve "kar '# olmak" ve "ba$da ' mamak" aras#ndaki ayr #m#


53/190


mesnet 53

gz ard# etmekte haks #z oldu$umu syledim. Benim as#l iddiamdo$rudan sadece ikincisine ynelikti.

TANRI VE FELSEFENew Essays' ten on bir y#l sonra God and Philosophy'yi

yay#mlad#m. Bu, H#ristiyan teizmi iin ne srlen iddiay# sunma veinceleme giri' imiydi. Konuyla ilgili daha nce, a$da ' inan sahipleritaraf #ndan yeterli veya standart olarak yayg#n ' ekilde kabul edilenbir sunum bulamad#m. H#ristiyan arkada' lar #ma ve meslekta ' lar #ma

nerilerini sormay# denedim ancak sunduklar # listeler birbiriyle okaz rt' yor ya da hi rt' myordu. Bylece birok kaynaktanelimden gelen en iyi savunmay# toplayarak, durumdan memnunolmayanlar #, kendilerinin ve onlarla ayn# ' eye inananlar #n dahatatmin edici bulabilece$i bir ' eye ynelmeye ve bu tr ' eylerretmeye te ' vik ettim.

God and Philosophy ilk olarak 1966'da yay#mland#. Kitap 1984y#l#nda God: A Critical Enquiry (Tanr #: Ele' tirel Bir Sorgulama)olarak yeniden bas#ld#. Yay#nc#n#n nszn ve benim taraf #mdanyaz#lan yeni ve yetersiz bir giri' i ieren son bir bask# 2005 y#l#ndaPrometheus taraf #ndan gerekle ' tirildi.

God and Philosophy'de ateizm iin sistematik bir iddiadabulundum. )lk k#sm#nda, ba ' lang# noktam#z#n Tanr # kavram#n#ntutarl#l#$#, uygulanabilirli$i ve akla yatk#nl#$# sorusunun olmas# gerekti$ini ileri srdm. Sonraki blmlerde hem do$al teoloji hemde ilah vahiy iddialar #n# ele al#rken a#klama, dzen ve amakavramlar #n# inceledim. David Hume ve onun gibi d' nen di$erd' nrlerden faydalanarak, Tanr #'n#n varl#$# iin tasar #m,kozmolojik ve ahlaki iddialar #n geersiz oldu$unu savundum. Ayr #ca

belirli bir din deneyimden mant#k yoluyla, buradaki nesnenin stn,


54/190


mesnet 54

ilah bir varl#k oldu$u sonucunu #karman#n imkns#z oldu$unu dagstermeye al #'t#m.

Ancak kitab#n en nemli katk#s# "Ba' tan Ba' lamak" blm oldu.

Tanr #'n#n varl#$# ile ilgili zellikle konunun cevaplanmas# gerekti$ini ifade ettim:

Tanr #'n#n nas #l tan#mlanmas# gerekti$i.

Cisimsiz gibi negatif terimlere kar '# pozitif terimlerin Tanr # iinnas#l uygulanabilece$i.

Tanr #'n#n tan#mlanan zelliklerinin inkr edilmeyen gereklerletutars#zl#$#n#n nas#l a#klanabilece$i (yani, evrendeki ktlklerin her' eye gc yeten bir Tanr #n#n varl#$#yla nas#l ba$da ' t#r #laca$#).

Bu sorulardan ikincisi ve ncs teistler taraf #ndan, Tanr #n#nniteliklerinden bahsederken benzerlik teorisiyle ve ktlk sorununuele al#rken zgr irade savunmas #yla savunulmu' tu. Ama dahance yeterince vurgulanmayan soru ilkiydi.

Tan#mlama ve bireyselle' tirme, kabul edilen, tan#nan ve sabit birsylem znesi semekle ilgilidir. Tabii Musa'n#n Tanr #s# gibi tekil birzn "yarat#lan" btn evrenden nas#l ayr #labilir ve ayr # ' eklindetan#mlanabilece$i hi de a#k de$ildi. Ayr #ca bu Varl#$#n her zamantek ve ayn# oldu$u, yine de zaman iinde ya da - daha da ' a '#rt#c#s# - bir ' ekilde zaman#n "d#'#nda" etkin oldu$una dair #srara, e $er

byle bir anlam varsa, hangi anlam yklenebilir? Gerek, tutarl# veuygun bir kavram bulana kadar ve bulamad#$#m#z takdirde, bu tr birvarl#$#n var olup olmad#$# sorusu tam anlam#yla ortaya at#lamaz.Di$er bir deyi' le, tart#'mak istedi$imiz Tanr #'y# nas#ltan#mlayaca$#m#z# belirleyene kadar, belirli bir Tanr # tipine inanmakiin nedenleri tart#'maya ba ' layamay#z. Ayn# bireyin zaman iindenas#l yeniden tan#mlanabilece$ini anlamam#z da bundan dahammkn de$ildir. Yani, rne$in, "her yerde bulunan bedensiz bir ki' i(yani bir ruh)" nas#l tan#mlanabilir ve yeniden tan#mlanabilir - ve


55/190


mesnet 55

bylece e ' itli tan#mlamalar iin muhtemel bir zne niteli$ikazanabilir?

Teistler bu d' nce ' ekline birka yoldan cevap verdiler.

Bunlar #n iinde en dikkate de$er olan# The Coherence of Theism(Teizmin Tutarl#l#$#) kitab#yla Richard Swinburne oldu (Keeleniversitesi'nde benden sonra grev alm#' ve daha sonra Oxford'daH#ristiyan Dini Felsefesi'nin Nolloth Profesr olmu' tur). Yapt#$# muhakeme ile, yaln#zca grd$mz O'lar #n X olmas# gere$inin, Xolmayan O'lar bulundu$unu varsaymam#z#n tutarl# olmad#$# anlam#na gelmedi$i sonucuna vard#. Btn bilmem nelerin

tan#nmalar #n# s

Documents

Antony Flew - Yanılmışım Tanrı Varmış