1

“Pseudo”bilim !

Prof. Dr. M. Oğuz Güç, MD PhD

Farmakoloji Anabilim Dalı

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi

oguc@hacettepe.edu.tr

"Pseudo" bilimadamı

Cıva Buharıyla Sifiliz Tedavisi Göbeğe Yazı Yazma Tedavisi

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

2

!• İspat etmeye çalışmaz, ikna etmeye çalışır

• İnançlara ve imana hitab ederek saf değiştirmeye zorlar

• Güvencesi kişisel beyanatlar ve hikayelerdir

• Literatürü (eğer denebilirse) sade vatandaşa yöneliktir

• Araştırması (eğer varsa) istisnasız sallapati yapılmıştır

Standartları, ölçüm hassasiyeti, validasyonu yoktur

Başarısızlıklar göz ardı edilir, mazeret ileri sürülür

• Bilinçli olarak detaylar gizlenir ve mistik bir hava verilir

• İleri sürülen iddia hiçbir suretle terk edilmez, değiştirilmez

•Hiçbir ilerleme olmaz, somut bir ürüne varılmaz

“Sahte bilim”in karakteristik özellikleriRory Coker, Distinguishi ng Science and Pseudoscience, www.quackwatch.com

“Gerçek” (Kanıta Dayalı) İlaç

• 100.000 molekülden 1 adet

• 200-800 milyon Dolar

• 7-12 yıl

• İyi Klinik (Araştırma) Uygulamaları

• 4.000 – 12.000 insan denek

• Etkin, güvenli, uygun (maliyet)HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

3

Kanıta-dayalı Tıp Uygulamalarının

Beş Adımı

1. Cevaplandırılabilir klinik soru sormak

2. Mümkün olan en kaliteli kanıtı bulmak

3. Kanıtları “kritik” olarak değerlendirmek

4. Kanıtları uygulamaya koymak

5. Performansı izlemek ve değerlendirmek

Meta

analiz

Randomize

kontrollü çalışma

Kohort çalışması

Olgu-kontrol çalışması

Olgu raporu

“Editorial”, klinik görüş, vd

Hayvan verileri, in vitro çalışma, vd

Kanıt

piramidi

http://www.sign.ac.uk Kanıta Dayalı Tıp - SIGN kriterleri(Scottish Intercollegiate Guidelines Network)

1++ Yüksek kalitede meta analiz, randomize kontrollü çalışmaların (RKÇ) “review”ları, yan tutma ihtimali çok düşük RKÇlar

1+ İyi yapılmış meta analizler, RKÇların “review”ları, yan tutma ihtimali düşük RKÇlar

1- Meta analizler, RKÇların “review”ları, yan tutma ihtimali yüksekRKÇlar

2++ Vaka kontrol ve kohort çalışmalar ın

yüksek kalitede “review”ları ......

2+ .......

2- .......

3 .......

4 Uzman görüşü

A düzeyi kanıt

B ...........

C .......

D .....HACETTEPE S

AGLIK B

ILIM

LERI E

NSTITUSU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

4

“Kanıta-dayalı tıp sadece

meta analizler ve randomize

denemelerden ibaret değildir.

Sorduğunuz klinik soruya

yanıt olabilecek

mümkün olan en kaliteli

kanıtın aranmasıdır” Sackett ve diğ. Editorials:

Evidence based medicine: what it is and what it isn't

Br Med J 312: 71-72, 1996

http://www.cochrane.org

http://www.nice.org.uk

“Dışınızda var olan

kanıtlar size bilgi verir.

Ancak, tecrübelerinizin

yerini alamaz”

Sackett ve diğ. Editorials:

Evidence based medicine: what it is and what it isn't

Br Med J 312: 71-72, 1996

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

5

BMJ 327: 1459-1461, 2003

Bir “İnsan Hakları”

sorunu

Çocuklarda kanıta-dayalı

tıp uygulamalarının

az sayıda olması

insan hakları ihlalidir

Dolayısıyla, çocukların kanıta-dayalı tıp

uygulamalarının ürünü olan

daha iyi ilaçlarla tedavi olmayı istemek

en doğal haklarıdır

yaşlıların

yaşlıların

Bulunan

Kanıt Hastanın

tercihi

Etik

kaygılar

Hastaya

özgü durumlar

En İyi Tıbbi Ugulama (The Best Medical Practice)

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

6

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

7

"Pseudo" bilim

1. Buluş önce medyaya açıklanır

2. Mucit tek başına keşfetmiştir

3. Buluş bir tesadüf sayesinde olmuştur

4. Güç odakları mucidi baskılıyordur

5. Bilimsel etki saptanma sınırındadır

6. Etki yeni bir doğa kanunuyla açıklanır

7. Buluş asırlardır bilindiği için saygındır

Robert L. Park, Seven Warning Signs of Bogus Science

http:\\www.quackwatch.com

Sahtebilimin Yedi Belirtisi

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

8

18 Ocak 2005, Milliyet

Şarlatanlık kolay anlaşılır

Sadece akılsızlar kurban olur

Devlet bizi şarlatandan korur

Alternatif tıp bilimselleşiyor (?)

Minör şarlatanlık zararsızdır

Stephen Barrett, Common Misconceptions About Quackery

http:\\www.quackwatch.com

Şarlatanlık Konusunda Yanıltıcı Önyargılar

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

9

Lancet 361: 2017-2023, 2003

81 788 patients Vitamin E no effect

138 113 patients Vitamin A mortality increased

Sarı Kantaron

Mesleki bıkkınlık

Düşük mesleki saygınlık

Maddi kazanç dürtüsü

İnançların aklı ele geçirmesi

Gerçekle yüzyüze gelme şoku

Peygamberlik dürtüsü

Paranormal eğilimler(paranoid-psikopatik kişilik, konversiyon fenomeni)

William T. Jarvis, Why Health Professionals Become Quacks

http:\\www.quackwatch.com

Sağlık Profesyoneller i Neden Şarlatanlaşırlar ?

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

10

• Hastalık doğal seyrini izleyerek hafiflemiş olabilir

• Bir çok hastalık dönemseldir

• Plasebo etkisi öne çıkmıştır

• En başta tanı-prognoz konusunda hata yapılmıştır

• Geçici duygulanım iyileşmeleri “tedavi” olarak algılanır

• Hastanın psikolojisi hüküm verme hatası yaptırabilir

• İyileşen kişiler bunu “asıl tedavi”ye bağlamazlar

Sahte bilim ürünü tedavilerneden işe yarıyormuş gibi algılanır?

Barry L. Beyerstein, www.quackwatch.com

unproven

These statements

have not been

evaluated by FDA

This product

is not intended to

diagnose, treat,

cure or prevent

any diseaseHACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

11

Bu ürün

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın izni

ile USA’den ithal edilmiş olup

ilaç değildir

Ufak puntolu alt-yazılara dikkat ediniz !

Tezgahüstü (OTC) İlaç

Reçetesiz satılan ilaç..!

Tayvan’da 8 hastane

2609 “Çin İlacı”

% 23.7’sinde

Asetaminofen,

Prednizolon, Kafein

Hidroklorotiyazid,

İndometasin

http://meds.queensu.ca

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

12

Sibutramin

eklenmiş

Çin İlacı:

Zayıflatıcı Yosun

Sahte İlaç

(Counterfeit drug)

“.. kasten ve sahtekarca

üretilmiş, etiketinde yazan

özelliklere uymayan

ürün”

World Health Organization, Fact Sheet 275, November 2003

Substandard and counterfeit medicineshttp://www.who.int

"Sahte İlaç"la mücadele ederken..

Speak up

Ask questions

Find the facts

Evaluate the effects

Report adverse events

Memleketimden insan manzaraları..

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

13

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

14

Memleketimden insan manzaraları..

Bilim versus "Pseudo"bilim

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI

15

“Sahte bilim”in çirkin bir yüzü vardır !

HACETTEPE SAGLI

K BIL

IMLE

RI ENSTIT

USU

OGRENCI TEM

SILCIL

ER KONSEYI