Upload
architectuurcentrum-aorta
View
236
Download
3
Embed Size (px)
DESCRIPTION
architectuur & stedenbouw in de provincie Utrecht Thema: stad op de schop
Citation preview
stad op de schoparchitectuur & stedenbouw in de provincie Utrecht
jaarboek # 08architectuurcentrum aorta
‘De mooiste plannen zijn een vervlechting van architectuur, landschapsarchitectuur en stedenbouw. Dus verschillende disciplines.’ Nieuwe lading, I. Thoral
stad op de schop
Luchtfoto oude gracht utrechtfoto: Jan van der Hoeve 3
stad op de schop
Luchtfoto oude gracht utrechtfoto: jan van der hoeve 3
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 3 16-07-2009 15:21:25
4 Luchtfoto Neude | 1927
‘De stad is infrastructuur. De belangrijkste vragen zijn:
hoe orden ik functies en wat is dan openbare ruimte.’debat nieuwe lading, R. Stroink.
foto: KLM
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 4 16-07-2009 15:21:31
5aorta 2008
voorwoordVolgens burgemeester Fockema Andreae was stedenbouw bedoeld om “uit den chaos van gegevens, adviezen
en inzichten een schoon geheel te voorschijn te brengen”. Burgemeester Aleid Wolfsen vindt het besturen van
de vierde stad van Nederland een voortdurende afweging tussen behoud van het goede en ontwikkelen van
het nieuwe. Andreae had in zijn tijd nog een sterke invloed op stedenbouw (hij schreef er zelfs een boek over),
tegenwoordig bepaalt het samenspel van private en publieke belangen en de wettelijke kaders, de ontwikkeling
van de stad. In 1929 verwelkomde Utrecht haar 150.000ste inwoner. Omdat het sinds 1874 mogelijk was,
de wallen te slechten, grachten te dempen en schootsvelden te bebouwen. Het was de tijd van de grote
stadsuitbreiding. In Andreae’s tijd stelde Berlage, als onderdeel van zijn uitbreidingsplannen, demping van de
grachten voor. Hiertegen kwamen veel mensen in opstand. Nu worden de grachten voorgedragen als mogelijke
kandidaten voor de werelderfgoedlijst.
In dit jaarprogramma besteed Aorta speciale aandacht aan de rol en positie van stedenbouw in het veld van
de ruimtelijk ordening. Deze rol is de afgelopen jaren wat onderbelicht geweest: veel aandacht ging uit naar de
architectuur van gebouwen. Daar komt men van terug: stedenbouw is als een ruggengraat, want zonder goede
stedenbouw excelleert het gebouw niet. Sterker nog: goede stedenbouw kan mindere architectuur opvangen maar
andersom niet. Een stedenbouwer doet onderzoek naar wenselijke en mogelijke ontwikkelingen voor bestaande
en nieuw in te richten gebieden, ontwerpt de openbare ruimte of richt deze in, houdt zich bezig met stedelijke
processen en kan regels opstellen voor het bouwen. Kortom, een stedenbouwer werkt aan de dragers van de
stad. Het is het bouwen van een stede, een plaats.
Op 30 december 2008 wonen er 299.905 mensen in de stad, Utrecht nadert dus de 300.000 inwoners...
Qua oppervlakte is Utrecht niet navenant gegroeid. Wel zijn onze woonwensen sterk veranderd: groter wonen,
twee auto’s, minder kinderen en een sterke toename van kleine huishoudens.
Waar wonen al deze mensen? Na decennia van functiescheiding is het mengen van functies weer actueel.
Bijvoorbeeld door het stapelen van functies, zoals in de plannen voor de Belle van Zuylentoren of het
herbestemmen van vrijkomende panden voor meerdere gebruikers. Is dit de enige manier om te verdichten?
Volgens Uytenhaak kunnen stedenbouwers, beleidsmakers en architecten het beter. Door beter te puzzelen. Door
de beschikbare ruimte optimaal te benutten. Er is meer rendement te halen zonder aan woonkwaliteit in te boeten.
Sterker nog, door in te zetten op meer diversiteit en een hoogwaardige openbare ruimte.
Gelukkig wordt er serieus onderzoek verricht. Welk waardepatroon hebben de bewoners, wie wil je bedienen,
hoeveel mensen wil je bedienen? De verhoudingen tussen kavel, weefsel en buurt variëren aan de hand van de
antwoorden op die vragen. Op www.stedenvolruimte.nl presenteert Uytenhaak een nieuw onderzoeksinstrument.
Verdichten met andere methodieken langs innovatieve wegen en juist niet de gangbare. In een stad als Utrecht
is de beschikbare ruimte door wegtrekkende industrie bijna op. Dan wordt het pas echt puzzelen op de vierkante
meter. Denk dus vooruit, ontwikkel nieuwe strategieën, ontwerp nieuwe oplossingen voor optimaal grondgebruik
en functiemening. En gebruik daarbij de taal van de stad, die stad die nooit af is, de stad die haar inwoners moet
verwelkomen.
Eveline Paalvast, directeur
Juli 2009
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 5 16-07-2009 15:21:33
in korte tijd wordt de ontwikkeling van eeuwen stadsgeschiedenis verteld. En wat brengt de toekomst? 11 op zoek gaan naar de construc-tie, de functie en de schoonheid van gebouwen 12 aarzelend slingert een rode stippellijn door de binnenstad 14 om het verkeer beter door de stad te leiden werden wegen verbreed 16 Utrecht was een bruisend centrum, tot de rand gevuld 19 De tijd noodzaakt nu eenmaal om ste-denbouw door middel van verleiding voor het voetlicht te brengen 23 De stad verwelkomt U 24 Randstad 2040 een succes 27 alleen een bestemmingsplan is niet genoeg?! 29 heel veel meer mensen op een m2 31 Utrecht, de stad van de twee torens 35 waarom er op vrije kavels zoveel cataloguswoningen worden gebouwd? 37 als het ergens kan dan is het dus in Rotsoord 38 het woord campus krijgt een nieuwe betekenis: gericht op wonen, werken en leren. 39 Architec-tuurcentrum Aorta is op zoek naar vrienden 50 een zo breed mogelijk publiek bij het gesprek over de gebouwde omgeving te betrekken 53
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 6 16-07-2009 15:21:33
7aorta 2008 in korte tijd wordt de ontwikkeling van eeuwen stadsgeschiedenis verteld. En wat brengt de
op zoek gaan naar de construc-tie, de functie en de schoonheid van gebouwen
aarzelend slingert een rode stippellijn door om het verkeer beter door
16 Utrecht was een bruisend centrum, tot de rand
De tijd noodzaakt nu eenmaal om ste-denbouw door middel van verleiding voor het
De stad verwelkomt U alleen een
heel veel Utrecht, de stad
waarom er op vrije kavels zoveel cataloguswoningen worden gebouwd?
als het ergens kan dan is het dus in Rotsoord het woord campus krijgt een nieuwe betekenis:
Architec-50
een zo breed mogelijk publiek bij het gesprek 53
inhoudHet programma Culturele evenementen 10 Architectuur leren
begrijpen 12 Romeinen in hedendaags Utrecht 14 Het begin van de
stedenbouw 16 Lees je stad 18 Een bijzondere functionalist 20
Nieuwe lading stedenbouw 22 De Randstad in 2040 27 De toekomst
van de Utrechtste binnenstad 28 Utrecht verdicht: Intense Dense 31
De Belle van Zuylen: dame of puber 34 Aorta er op uit! 36 Een nieuwe
impuls 40 Rondleidingen 40 Aorta informatief 42
Over Aorta Publicaties 44 Jaarcijfers 47 Bezoeksaantallen 48
Koers 50 Visie 53 Medewerkers 54 Sponsoren 55 Colofon 55
English Summary 56
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 7 16-07-2009 15:21:34
8 aorta 2008
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 8 16-07-2009 15:21:40
9MarNixLaaN | 1939
Het is ten slotte de stedenbouwer, ‘die als allesbeheerschend
leider de beslissingen moet nemen en uit den chaos van
gegevens, adviezen en inzichten een doelmatig en ‘schoon’
geheel te voorschijn moet brengen.’‘De Hedendaagsche Stedenbouw’, 1912, J.P. Fockema Andreae
foto: het utrechts archief
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 9 16-07-2009 15:21:47
10 aorta 2008
architectuur en politiekthema dag van de architectuurVan waaruit regeert de politiek in Utrecht? Het Stadhuis natuurlijk!
Het stadhuis van Utrecht is al meer dan 650 jaar de plek waar de
gemeenteraad, de burgemeester en wethouders bij elkaar komen. Lang
zaamaan is het stadhuis gegroeid tot een samensmelting van een tiental
middeleeuwse panden en stadskastelen. In 2000 heeft de Spaanse
architect Miralles het stadhuis voor de laatste keer onder handen genomen.
Met een bonte verzameling materialen wil Miralles de nadruk leggen op de
verschillende stijlen, periodes en gebouwen die in het stadhuis verenigd
zijn. Voor nieuwsgierigen organiseerde Aorta een rondje om en door dit
bijzondere kunstwerk dat het geworden is.
Vanuit het stadhuis regeert de politiek. Maar wat is de invloed van politiek
op de architectuur in de stad? Samen met Stichting Dag van de Archi
tectuur gaf Aorta bezoekers een blik op Utrecht vanaf het water. Langs
het waterlint in Utrecht is de politieke impact in de stad goed zichtbaar.
De open plekken van voorheen worden nu volgebouwd. Een architectuur
gids en een stadsdichter vertelden het verhaal van de ontwikkelingen van
de stad, zoals Rotsoord, Campus Max, de Merwede Kanaalzone en de
nieuwe wijk Parkhaven.
Datum: 21 juni | Aantal bezoekers: 910
sporen in de stadopen monumentendag & UitfeestIn Utrecht zijn vele sporen te vinden. Op een tocht langs de monumenten
in de stad wordt het verhaal van de stad zichtbaar. Ook het pand waar
Aorta gehuisvest is kent een lange geschiedenis. In dit van oorsprong mid
deleeuwse pand was van 1868 tot 1924 het hoofdpostkantoor gevestigd.
De grote ruimte heeft nog steeds de 19deeeuwse gietijzeren kolommen
uit die tijd
rondleidingen ‘Lees je stad’Er is niet zo heel veel meer te zien van de aanwezigheid van de Romeinen
in de stad, maar wanneer je goed kijkt, is aan de restanten deze geschie
denis nog af te lezen. Vanuit de eerste Romeinse vesting heeft de stad zich
verder ontwikkeld. De geestelijken en kooplieden dicteerden de stad in de
Middeleeuwen en het militaire landschap in de eeuwen erna. De industrie
kwam in de 19e eeuw op. De auto moest rijden door de straten, spoor
wegen werden aangelegd en bedrijvigheid kreeg zijn plaats in de stad.
Het stadsbeeld veranderde in korte tijd met nieuwe architectuurstijlen en
ambitieuze uitbreidingplannen. De geschiedenis maakt de stad tot wat ze
nu is. Langs het Castellum, de kerken, de grachten, het fortenbolwerk, de
eerste sporen van de industrie, de stadsdoorbraken, nieuwe vormen van
bouwen in de voor en naoorlogse periode van de stad, wordt in korte tijd
de ontwikkeling van eeuwen stadsgeschiedenis verteld. En wat brengt de
toekomst?
Datum: 13 & 14 september | Aantal bezoekers: 242
Free Designdom4 Weeks of FreeDesigndom is een nieuw designevenement dat Nederland
op de internationale kaart zet. In Amsterdam en Utrecht bracht 2009 op dit
gebied tentoonstellingen, lezingen over design en mode voor de profes
sionals maar ook voor het gewone publiek. De Uithof is een staalkaart van
Nederlandse architectuur en kon daarom ook niet ontbreken tijdens dit
evenement. Sinds de jaren ’60 worden in De Uithof onderwijsgebouwen
gerealiseerd. Na de eerste bouwimpuls heeft de invulling lange tijd stil
gelegen. De laatste jaren wordt er echter weer met verve gebouwd, wat
De Uithof steeds meer het aanzien geeft van een echte campus. De
nieuwe bouwimpuls heeft een aantal zeer bijzondere gebouwen opgeleverd,
toonaangevende moderne architectuur. Het gaat dan ook uitstekend met
de waardering voor de architectuur in De Uithof: De Basketbar heeft de
NAIprijs voor jonge architecten ontvangen en de Rietveldprijs 2003, de
universiteitsbibliotheek heeft de Rietveldprijs 2005 ontvangen en was ge
nomineerd voor de Mies van der Rohe Prijs en het Educatorium heeft al eer
der meerdere prijzen in de wacht gesleept. Tijdens de rondleidingen werd
een bezoek gebracht aan enkele van deze toonaangevende gebouwen.
Datum: 24 september t/m 5 oktober | Aantal bezoekers: 42
feest van de GeestPinksteren is het feest van inspiratie. Het moment voor de ‘bewoners’ van het
Domplein gezamelijk de inspiratie van deze bijzondere plek te laten zien. Het
Domplein en haar omgeving, het zogenaamde Museumkwartier, her bergt de
cultuurhistorische schatkamer van de oude binnenstad. In een rondje door
de stad toonde Aorta het samenspel van nieuwbouw en een historische stad
vol monumenten, en de inspiratie die architecten daarin vonden.
Datum: 12 mei | Aantal bezoekers: 40
culturele evenementen
Op de jaarlijkse culturele dagen Opent OOk aOrta haar deuren.
de dag van de architectuur, Open MOnuMentendag en culturele
ZOndagen gaven OOk in 2008 een grOOt publiek weer een vuur-
dOOp in de wereld van de architectuur.
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 10 16-07-2009 15:21:49
11haveNpost parKhaveN | sLuijMer eN vaN LeeuweN foto: cornbread Works
één ding hebben de programma’s gemeen; architectuur & stedenbouw in Utrecht en de omgeving staan centraal
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 11 16-07-2009 15:21:58
12 aorta 2008
leer mij Utrecht kennenIn samenwerking met Museum Sterrenwacht Sonnenborgh, Volksbuurt
museum Wijk C, Rondom, gemeente Utrecht en Gilde Utrecht organiseert
Aorta jaarlijks de cursus Leer mij Utrecht kennen. Aan de hand van zes
excursies worden bijzondere stukjes Utrecht bezocht. Plekken waar de
meeste Utrechters niet dagelijks komen: de Dom, de werven en steegjes,
wijk C, het stadhuis en de ontwikkelingen in De Uithof.
Datum: mei | Aantal bezoekers: 40
ik zie ik zie wat jij niet ziet!puzzeltochtWaarom wordt De Uithof ‘De Uithof’ genoemd? Waar komt die naam
vandaan? Welk snoepgoed heeft gediend als inspiratiebron voor Casa
Confetti (het nieuwste complex voor studentenhuisvesting)? De zeefdruk
op de vensters van de Universiteitsbibliotheek is geen papyrus. Wat is het
dan wel? Wat zijn de hoofdkleuren van het interieur van het Hijmans van
den Berghgebouw? En wat is daarmee bedoeld door de architect? Het
Minnaertgebouw is een vroeg voorbeeld van milieuvriendelijk bouwen. Zo
wordt bijvoorbeeld in de hal regenwater opgevangen met een doel. Waar
voor wordt dit water in het gebouw gebruikt? Zoek zelf de antwoorden op
deze vragen (en meer) door deel te nemen aan de puzzeltocht door
De Uithof. Het ‘openluchtmuseum van de moderne architectuur’ opent
haar deuren voor een exclusieve tour.
Datum: juni 2008 | Aantal bezoekers: 120
drie bij vijf meterWat is dat eigenlijk… architectuur? Wat doet een architect en zit er een
architect in mij?! Met een educatief programma geeft Aorta een introduc
tie in de architectuur, nieuwe vormen, én het zelf bouwen van een nieuw
bijzonder gebouw voor Utrecht!
kunstuitdagingHet omstreden metalen en kleinste huisje van Utrecht, aan de Kromme
Nieuwegracht op de hoek van de Drift, was het thema van de dag. Het
huisje, op een kavel van slechts drie bij vijf meter, is een ontwerp van de
architecten Sluimer en Van Leeuwen. Voorheen een parkeerplaats voor één
auto, nu een bewoonbaar huis van zeven bouwlagen hoog. Het bijzondere
aan dit huis is zijn openheid naar de stad. Er is weidsheid geschapen op
de kleinst denkbare oppervlakte. Na een korte fi lm werd het gebouwtje
bezocht. Door middel van een quiz met vragen over het huisje werden de
kinderen geprikkeld na te denken over het idee, het ontwerp, mooi en lelijk
en het materiaalgebruik.
Datum: 17 april | Aantal bezoekers: 36
De Kunstkijkdag is de Utrechtse ontmoetingsdag tussen kinderen en de
culturele instellingen. Het doel van deze dag is dat kinderen bewust worden
gemaakt van hun culturele omgeving.
architect in de klasBewustwording van de eigen leefomgeving kan niet vroeg genoeg begin
nen. Naast programma voor de jeugdigen denkt Aorta ook mee in het
enthousiasmeren van leerlingen in het voortgezet onderwijs. Met ‘Architect
in de klas’ maken de jongeren in enkele lessen kennis met ontwerpen. Het
lesprogramma start met een rondleiding op locatie, waar leerlingen samen
met een gids van Aorta op zoek gaan naar de constructie, de functie en de
schoonheid van gebouwen. Een echte architect vertelt wat een architect
doet, wat je moet weten voordat je een gebouw ontwerpt, wat een program
ma van eisen is en welke materialen er allemaal zijn. Foto’s, tekeningen en
monsters van materialen zorgen ervoor dat de leerlingen gevoel krijgen met
architectuur waarna ze zelf een ontwerp kunnen maken. De kinderen maken
van hun ontwerp een maquette, die tijdens een afsluitende tentoonstelling
te bezichtigen is door familie, vrienden en buurtbewoners.
Datum: 3 – 20 maart 2008 | Aantal bezoekers: 200Voor St. Dominicusschool, Utrecht
architectuur leren begrijpen
ceNtraaL statioN utrecht 2030
puZZeLtocht ontWerP: aorta | het bos
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 12 16-07-2009 15:22:05
13aorta 2008
architectuurcentruM aOrta vindt het belangrijk OM ZOwel kinderen als vOlwassenen
Met architectuur in cOntact te brengen en hen te interesseren vOOr de gebOuwde
OMgeving. dOOr prikkelende prOgraMMa’s aan te bieden prObeert aOrta begrip, kennis
en inZicht in de prOcessen, die Met architectuur en de gebOuwde OMgeving te Maken
hebben, te vergrOten.
station van de toekomstwww.stationvandetoekomst.nlEen station is hét knooppunt voor miljoenen reizigers die dagelijks gebruik
maken van het openbaar vervoer. Wanneer een station verbouwd wordt,
is dit meteen merkbaar voor al deze mensen. De stations van Amsterdam,
Rotterdam, Arnhem of Breda zijn momenteel een bouwput. Dat geldt
straks ook voor het grootste station van Nederland: Utrecht Centraal.
Het is geen toeval dat zoveel stations tegelijkertijd aangepakt worden.
Het is een gevolg van de toegenomen mobiliteit en de groei van het trein
reizigersvervoer. Tegelijkertijd is de functie van het station veel complexer
geworden. Dat is terug te vinden in de benaming ‘OVterminal’ die gebruikt
wordt voor de vernieuwde stations. Vanwege het grootschalige karakter
van de bouwactiviteiten en de grote betekenis die stations in onze dage
lijkse mobiliteit spelen, is het van belang dat de toekomstige gebruikers
kennismaken met deze vorm van architectuur. Door een bijdrage te
leveren aan het vergroten van de belangstelling en de bewustwording van
jongeren, wordt de eigen leefomgeving beter begrepen en de rol die je als
gebruiker kunt spelen in het vormgeven van deze omgeving. In samen
werking met Jeanne Klaassen heeft Aorta het programma ontwikkeld,
toegankelijk voor docenten en leerlingen via de website
www.stationvandetoekomst.nl. In 2008 hebben het Gerrit Rietveld College
en het UniC deelgenomen aan de pilot en zelf deelontwerpen gemaakt
voor het nieuwe station in Utrecht: een nieuwe fi etsenstalling, een functio
neel meetingpoint of een herkenbaar stationsplein. In 2009 volgen andere
stationsprojecten in Nederland.
Datum: juli – dec 2008 | Aantal deelnemers 2008: 120
KiNderworKshop foto’s: corr boll
ceNtraaL statioN utrecht 2030 beeld: Pro rail | Movares | bentheM crouWel
cuLtureLe ZoNdageN foto: aorta
Aorta mini architectsculturele zondagen en kinderworkshopsTijdens de workshops stelt Aorta haar deuren open voor de mini archi
tecten onder ons. Het thema en de materialen zijn het uitgangspunt, een
tekening voor het ontwerp en de constructie het resultaat. Zo ontstaat er
bij Aorta een hele nieuwe stad in twee uur! Tijdens de culturele zondagen
Nieuwjaarsduik en Vuurdoop, en binnen het programma van Aorta was het
een grote bouwput Achter de Dom!
Datum: diverse data | Aantal bezoekers: 64
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 13 16-07-2009 15:22:16
14 aorta 2008 | teNtooNsteLLiNg eN debat
Op de vloer van de tentoonstellingsruimte is de
plattegrond van de stad Utrecht afgedrukt. Een
rode lijn geeft de Limes aan, informatiezuilen
markeren belangrijke plekken. Aarzelend slingert
een rode stippellijn door de binnenstad.
‘De Romeinse geschiedenis ligt hier grotendeels
verborgen’ verklaart Aorta-directeur Eveline
Paalvast. Elsevier, 19 januari 2008
Een unieke tentoonstelling die alle initiatieven rondom het Romeinse
Erfgoed, De Limes, in Utrecht samenbracht. De Limes, de noordgrens van
het Romeinse Rijk, is getuige van zo’n 400 jaar Nederlandse geschiedenis,
en verbindt ons met al die andere landen die ooit tot het Romeinse Rijk
behoorden. Het was een militaire zone maar ook een handelsroute. Het ge
heim van de oorspronkelijke ligging van deze route wordt door de huidige
ontwikkelingen in de stad ontrafeld. Bij de ontwikkeling van bijvoorbeeld
de nieuwbouwwijken in De Meern en Leidsche Rijn werden Romeinse
schepen, hout van oude kadewanden en scherven van materialen van
nederzettingen gevonden. Utrecht is trots op deze geschiedenis en maakt
daarom steeds meer zichtbaar in de stad en het landschap waar de sporen
gevonden zijn: de wachttorens in Fort Vechten, de weg in Leidsche Rijn,
het park in de Hoge Woerd. Wanneer u de lichtlijn in de Servetstraat pas
seert en het groene, witte of rode licht u opschrikt, denk dan nog aan het
Romeinse castellum van waaruit de stad gegroeid is.
Datum: 9 januari t/m 1 maart | Aantal bezoekers: 833Een initiatief van Gemeente Utrecht, cultuurhistorie i.s.m. Architectuur
centrum Aorta. Met dank aan medewerking van Programmabureau de
Limes, Provincie Utrecht, Stichting Domplein 2013, OKRA landschaps
acrhitecten, Zwarte Hond, DS landschapsarchitecten, RACM.
DebatVan Leidsche Rijn naar Utrecht via Romeinse plaatsen en via de Romeinse
weg. We worden meegenomen in een korte film op de fiets langs de route.
Kan het opnieuw aanbrengen van de historische link met het Romeinse
verleden bijdragen aan een gevoel van inspiratie, een prettige woon
omgeving en de verbinding van Utrecht met de omliggende wijken, met
name Leidsche Rijn?
Het verhaal van een plaats draagt bij aan het gevoel van welbevinden van
haar bewoners. Het besef dat je deel bent van een verhaal. Niet alleen de
Limes vertelt dit verhaal, maar alle tijden die dit gebied heeft doorgemaakt.
Geconcludeerd werd dat het gaat om echte gebeurtenissen, geen recon
structie van een schijnwereld die nooit is geweest. Wat het verhaal is dat
moet worden verteld is mede een verantwoordelijkheid van de bewoners
en gebruikers. Zonder de ideeën van bewoners kan de verbinding van
de omliggende wijken met Utrecht nooit worden gemaakt. Het is zoeken
naar mogelijkheden om de cultuur van nu te verbinden met de bewonings
geschiedenis van vroeger. ‘Een plaat oud ijzer’ (red. markering wacht
toren Zandpark) draagt niet bij aan de beleving en herkenning. Maar er is
potentie: een hoog niveau van architectuur en goede archeologie. Voor de
gemeente Utrecht kan de Limes nationaal van belang zijn. Met deze cultu
rele component zet Utrecht zichzelf weer op de kaart in de Randstad. Ook
hier geldt dat er meerdere lagen zijn en meerdere verhalen te vertellen.
Oude ambities dienen weer opgepakt te worden om Leidsche Rijn een
gemiddelde Vinexwijk te laten ontstijgen. Leidsche Rijn en Utrecht ‘living
apart together’. Drie castella, een oude en een nieuwe stad, ieder met een
eigen gezicht en geschiedenis.
Datum: 9 februari | Aantal bezoekers: 110
Een initiatief van Programmabureau de Limes en Architectuurcentrum
Aorta.
Inleiding: Erik Graafstal, stadsarcheoloog Gemeente Utrecht | Theo van
Wijk, voorzitter Stichting Domplein 2013 | Marcel Carpay, directeur
Programmabureau De Limes
Gespreksleider: Saskia van Dockum, directeur Utrechts Archief en
bestuurslid Stichting De Limes
Panel: Dr. Martijn Duineveld, Universiteit Wageningen | Prof. Bloemers,
Universiteit van Amsterdam | Annemiek Rijckenberg, stedenbouwkundig
adviseur en voormalig wethouder Utrecht | Marinke Steenhuis, directeur
Steenhuis Stedenbouw en Landschap | Mariet Schoenmakers, directeur
AM Concepts | Peter Kuenzli, Gideon Consult en oprichter kunstproject
Beyond Leidsche Rijn | Jan van Embden, secretaris Fietsersbond Utrecht
romeinen in hedendaags Utrecht
De Limes, geheimen ontsluierd
LiMes LichtLijN servetstraat | oKra foto: b. Mul
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 14 16-07-2009 15:22:22
15uitspariNg roMeiNse weg Leidsche rijN | de Zwarte hoNd
Met een reeks Open debatten, leZingen en
tentOOnstellingen wil aOrta dOOr het jaar
heen inspringen Op de actualiteit in de
geMeente utrecht en OMstreken. afhankelijk
van de Ontwikkeling Op lOkaal, regiOnaal
en landelijk niveau is er een aantal Onder-
werpen dat Zich uitstekend leent vOOr een
verdieping. verschillende partijen OntMOeten
elkaar, uiteen lOpende standpunten wOrden
tOegelicht en gecOnfrOnteerd Met anderen.
beZOekers wOrden uitgedaagd deel te neMen
in het gesprek.
‘de Romeinse geschiedenis ligt hier grotendeels verborgen’
foto: hi-shots luchtfotografie
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 15 16-07-2009 15:22:31
16 aorta 2008 | teNtooNsteLLiNg eN LeZiNg
Wie heeft zich, zittend in bus 4 richting Burgemeester Fockema Andreae
laan, nooit eens afgevraagd wie de man nu geweest is, wanneer hij de
stad bestuurd heeft en wat hij heeft gedaan?
J.P. Fockema Andreae (1879 – 1949) was een bijzondere burgemeester
voor Utrecht. Hij leidde de stad tussen 1914 en 1933. De stedenbouw,
destijds een nieuwe discipline, had zijn speciale aandacht. In korte tijd
maakte Utrecht een enorme ontwikkeling door. Zijn ideeën voor de stad
beschreef hij in het boek ‘De Hedendaagsche Stedenbouw’. Samen met
architect Berlage en directeur Gemeente werken Holsboer werd een
uitbreidingsplan voor Utrecht gemaakt. Om het verkeer beter door de stad
te leiden werden wegen verbreed. Om Utrecht internationaal meer aanzien
te geven werd het de vestingplaats voor de Jaarbeurs en de Nederlandse
spoorwegen. Nieuwe woonwijken werden aangelegd en het cultureel
erfgoed werd beschermd. Stadspromotie werd toen al nadrukkelijk ingezet
om zowel bewoners als bedrijven naar de stad te trekken. Fockema
Andreae was een geliefd burgemeester in de stad, hij was bij elke opening
en steenlegging. Zijn eigenhandig bijgehouden, geknipt en geplakt, archief
beslaat vier meter en is te bezichtigen in Het Utrechts Archief (op afspraak).
Datum: 7 maart t/m 24 mei | Aantal bezoekers: 435Dubbeltentoonstelling Centraal Museum en Architectuurcentrum Aorta
Lezing: ‘De hedendaagsche stedenbouw en het Utrecht van 1914 – 1933’Fockema Andreae had een uitgesproken mening over de waarden waaraan
goede stedenbouw behoorde te voldoen en de middelen die de steden
bouwer ter beschikking stonden. Hij had in zijn publicatie ‘Hedendaagsche
Stedenbouw’ gesteld dat een gemeente zelf het goede voorbeeld moest
geven. De stedenbouwkundige ontwikkeling van Utrecht in de periode
1914 tot 1933, is tekenend geweest voor het stadsbeeld van het huidige
Utrecht. Wonen verplaatste zich uit het centrum en commerciële functies
kwamen er voor terug. De veemarkt op het Vredenburg en de groen
ten en vruchtenveiling op het Paardenveld werden juist úit het centrum
verplaatst naar de Croeselaan. Door deze ontwikkelingen en mede door
het snel moderniserende verkeer en openbaar vervoer (elektrische tram),
kwam de bereikbaarheid van het centrum onder druk. Daarom werd de
oostwestroute door de stad fors verbreed, wat weer gepaard ging met
schaalvergroting, zoals het hoofdpostkantoor op de Neude. De nieuwe
weg naar het noordwesten, de St. Jacobsstraat werd aangegrepen voor de
sloop van een deel van Wijk C. De woonwijken die tot stand zijn gekomen
onder zijn bestuur, zijn nog steeds herkenbaar aanwezig en functioneren
naar behoren. Sommige woningbouwcomplexen uit die periode worden nu
als bijzonder ervaren, zoals in Tuinwijk en in de schilderdersbuurt het geval
is. Het UCBcomplex in Rivierenwijk is recentelijk zorgvuldig gerenoveerd.
Alleen de woonwijk Ondiep – destijds nog beschouwd als het voorbeeld
van hoe arbeiderswoningbouw er uit behoorde te zien – is gesloopt.
Datum: 23 april | Aantal bezoekers: 21Spreker: drs Bettina van Santen, Gemeente Utrecht
het ‘begin’ van de stedenbouw
de erfenis van burgemeester
Fockema Andreae
sLoop wooNwijK oNdiep 2008 foto: geMeente utrecht
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 16 16-07-2009 15:22:34
17oNdiep | 1925
‘Het bestaande stedenschoon behouden en daarnaast
nieuw stedenschoon scheppen, ziehier de grootsche taak
die op de schouder van den stedenbouwer gelegd wordt.’‘De Hedendaagsche Stedenbouw’, 1912, J.P. Fockema Andreae – destijds wethouder Openbare Werken later burgemeester van Utrecht van 1914 tot 1933
foto: klM
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 17 16-07-2009 15:22:53
catharijNebrug 192518
lees je stad‘Alle zakenmenschen komen ’s ochtends in het centrum en
verlaten deze dikwijls ’s avonds weer, doch wonen doen zij er
niet meer. Deze nieuwe indeling dwingt den stedenbouwer in
te grijpen.’‘De Hedendaagsche Stedenbouw’, 1912, J.P. Fockema Andreae
foto: het utrechts archief
aan de hand van Zes leZingen en een rOndleiding wOrdt de
stads Ontwikkeling van utrecht verteld. de geschiedenis Maakt
de stad tOt wat Ze nu is. en wat brengt de tOekOMst utrecht?
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 18 16-07-2009 15:23:03
19LeZiNg | aorta 2008
De kern van Utrecht is de Domtoren. Hier is de stad bijna tweeduizend
jaar oud. Er was toen nog geen sprake van een stad, maar van een Ro
meinse vesting. De vesting, een castellum, lag in een bocht van de Rijn.
De bochtige stukken van de huidige Oude gracht zijn nog overblijfselen
van de oude rivierarmen van de Rijn. De rechte stukken van de gracht zijn
later gegraven. De resten van de castellummuur bevinden zich achter de
voormalige Muziekschool. In 1949 is om deze muur een kelder gebouwd
die toegankelijk werd gemaakt door middel van een putdeksel en een trap
petje naar beneden.
Na jaren van strijd werd Utrecht een bisdom. Op de plek van het castel
lum werd een Domkerk voor de zetel van de bisschop gebouwd. De kerk
is hoger gelegen dan het oorspronkelijke maaiveld. Nog steeds is dat
zichtbaar wanneer men vanuit de Zadelstraat richting het Domplein kijkt.
De Domtoren is nu nog de hoogste kerktoren in Nederland en het symbool
van Utrecht als ‘bisschopsstad’. In de middeleeuwen verkreeg Utrecht
stadsrechten en begon een grootschalige verstedelijking op gang te komen:
kloosters, gasthuizen, stedelijke voorzieningen, werven, voorsteden en
buitengebieden. De stad werd welvarend en er ontstond een netwerk van
straten binnen de muren. De welgestelden bouwden volop stenen huizen.
In die tijd had Utrecht een voorsprong op andere Nederlandse steden,
waar stenen woningen zeldzaam waren. De werven ontstonden door de
bouw van sluizen, en zijn nu nog uniek in de wereld. Om met paarden op
de werven te kunnen komen werden gangen aangelegd; de wedden. Er
zijn er drie geweest. Eén ervan was bij Het Wed, vandaar de naam. Alleen
die bij het stadhuis is er nog.
Sinds de Middeleeuwen is de stad versterkt. Rondom Utrecht werd een
verdedigingslinie aangelegd: De Nieuwe Hollandse Waterlinie. Op zwakke
punten werd de natuurlijke verdedigingslinie aangevuld met onder meer
forten. Deze forten zijn nog steeds zichtbaar rond Utrecht. Maar er zijn ook
resten van fortificatie in de stad zoals de bolwerken, Lucas Bolwerk, Servaas
Bolwerk, Plompetoren, Sonnenborg, en de stadsgrachten. De stad groeide
nu niet meer naar buiten, maar binnen de stadsmuren. We kunnen hier spre
ken van de eerste ‘inbreiding’ of stadsuitbreiding binnen de stadsgrenzen.
Rond 1850 zijn de stadsmuren afgebroken inclusief de stadspoorten. Door
het drukke verkeer werden de stadspoorten een belemmering. De industrie
en het verkeer veranderde het stadsbeeld volkomen. De stad werd een
knooppunt van sporen, het 100stratenplan werd ingevoerd, er werd flink
gediscussieerd over straatbreedtes en pleinen voor een goede doorstroom
van het verkeer en woonhygiëne. Hele wijken ontstonden om de toestro
mende werklieden een woonplek aan te kunnen bieden, zoals Ondiep en
Tuinwijk. Utrecht was een bruisend centrum, tot de rand gevuld!
Door de Tweede Wereldoorlog viel ook in Utrecht de bouwproductie stil.
Na de oorlog bleek de woningnood hoog en werd de bouwproductie her
vat. De grenzen van Utrecht werden gewijzigd. Het omringende land werd
bouwrijp gemaakt voor nieuwe woonkernen. Achtereenvolgens ontstonden
Hoograven, NieuwZuilen, Kanaleneiland en Overvecht. Het nieuwe wonen
met het gezin in de wijk centraal. Deze wijken krijgen nu een nieuwe impuls
in de ‘herontwikkeling krachtwijken’.
Datum: mei – okt | Aantal bezoekers: 364
Sprekers:
‘De stichters van Utrecht’
drs. Erik Graafstal, gemeentelijk archeoloog
‘Utrecht in de Middeleeuwen’
ir. Jan van der Hoeve, gemeentelijk bouwhistoricus
‘Stadsontwikkeling van middeleeuwen tot 1750
Prof. Koen Ottenheym, hoogleraar Universiteit Utrecht
‘De industriële stad: 1870 – 1940
drs. Bettina van Santen, gemeentelijk architectuur historica
‘De moderne stad: 1945 – 1975
prof.dr.ir. Paul Meurs, architect en hoogleraar
De transmoderne stad’
Ing. Wies Sanders MUrb, stedenbouwkundige
Gids Jan Maarten Dalmeijer
een ontdekkingstocht langs de stedelijke ontwikkeling van Utrecht
catharijNebaaN 2008 foto: aorta
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 19 16-07-2009 15:23:16
20 aorta 2008 | LeZiNg
In Utrecht wordt hard gewerkt aan het nieuwe
stationsgebied. Vredenburg is onderdeel van het
gebied dat wordt vernieuwd. Hier staat het voor-
malige secretariaatsgebouw van de Jaarbeurs, een
bijzonder gebouw dat bedreigd wordt door sloop.
Dit gebouw op het Vredenburg was slechts korte
tijd deel van het Jaarbeurscomplex. De Jaarbeurs
werd verplaatst en vervangen door een winkelcen-
trum en muziek centrum. Het secretariaatsgebouw
is blijven staan. De oude allure is niet direct te zien,
maar wanneer we door de latere verbouwingen
heen kijken zien we de lichtheid direct na de ople-
vering terug.
A. Koenders / N. Vervat ‘Heemschut’, herfst 2007
een bijzondere functionalist en het Utrecht dat hem vormde!
Architect van dit gebouw is Piet Elling (1897 – 1962). In Utrecht geboren
en getogen in een streng roomskatholiek milieu. Deze stad vormde Elling,
door zijn opleiding en contacten in het Utrechtse kunstenaars en architec
tenmilieu, met figuren als Rietveld, Van der Leck, Van ‘t Hoff, Klaarhamer,
Van Leusden, Uiterwaal en anderen. Elling ontwikkelde zich als een bijzon
dere functionalist. Veel van zijn ontwerpen gaf hij een diepere, geestelijke
waarde door middel van klassieke bouwvormen, mathematische structu
ren en beeldende, primaire kleuren. Verschillende malen schakelde hij De
Stijlkunstenaar Bart van der Leck in om zijn projecten te vervolmaken met
een kleurenplan. Elling was ook een echte ‘maatschappelijke’ architect, die
er naar zocht zijn werk een sociale grondslag te geven. Het meest bekend
zijn Ellings nieuwzakelijke woonhuizen die in de jaren dertig in ’t Gooi en
de omgeving van Utrecht gebouwd werden.
Na de Tweede Wereldoorlog wordt zijn naam gevestigd als een van de
meest toonaangevende en gerespecteerde naoorlogse architecten van
Nederland. Zo wordt hij gezien als de geestelijk vader van het mediapark
en was hij onder meer verantwoordelijk voor het Audiocentrum en de
VARAStudio’s in Hilversum, het secretariaatsgebouw van de Koninklijke
Jaarbeurs aan het Vredenburg in Utrecht, het Rijnhotel in Rotterdam en de
stationspostgebouwen bij het Centraal Station in Amsterdam.
Ellings ideaal was een afstemming tussen architectuur en plattegrond,
tussen interieur en kleurstelling. Er moest sprake zijn van een ‘samen
stemmende eenheid’, schreef hij zelf eens. Hierin was hij compromisloos.
Hetzelfde streefde hij na in zijn persoonlijke leven: zijn ideaal was alleen
te bereiken wanneer er ook tussen zijn leven en werk een onverbrekelijke
eenheid bestond.
Datum lezing: 3 juli | Aantal bezoekers: 39
Spreker: dr Wim de Wagt, architectuurhistoricus
Het proefschrift is verschenen bij Uitgeverij Thoth onder de titel:
‘Piet Elling (1897 – 1962), Een samenstemmende eenheid.’ In deze uitge
breide monografie zoekt Wim de Wagt naar het verband tussen het leven
en het werk van Piet Elling.
een bijzonder gebouw bedreigd door sloop
foto: jan versnelsecretariaatsgebouw jaarbeursKort Na opLeveriNg | piet eLLiNg
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 20 16-07-2009 15:23:34
21secretariaatsgebouw 2008
en het Utrecht dat hem vormde!
foto: aorta
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 21 16-07-2009 15:23:37
22 aorta 2008 | teNtooNsteLLiNg eN debat
De tentoonstelling in de reeks Nieuwe lading toont
jonge en ambitieuze ontwerpers uit telkens een
andere discipline. In 2008 zijn zes Utrechtse, relatief
jonge, stedenbouwkundigen samengebracht.
De bureaus verschillen qua grootte, ervaring en
opdrachtportefeuille.
Curator: Robert Broesi, Must Stedebouw
De stedenbouwersJonge stedenbouwers reageren op tendensen in de stedenbouw als start
van het debat.
Mariska Louman (Dolte Stedenbouw), architect en stedenbouwkundige.
Er is in de loop van de tijd veel veranderd aan het vak. Van een eenmans
visie, met aandacht voor de lange termijn en ruimte voor utopieën, is het
maatschappelijk debat geworden, waarin iedereen een mening heeft. Een
stedenbouwkundige heeft te maken met meerdere opdrachtgevers en
verschillende belangengroepen. Een stedenbouwkundige is voor negentig
procent bezig met strategie en voor tien procent met ontwerpen. Daarbij
lanceert Louman de stelling: ‘Beeld is je sterkste troef, een stedenbouwkun
dige is eigenlijk een entertainer. Het gaat erom complexiteit te overwinnen.’
Wat Arnold Meijer (Inbo) boeit, is dat stedenbouw een resultante is van
de maatschappij. Hij waardeert het vermogen om te relativeren én te
dromen, om te denken in concepten, om bezig te zijn met verandering.
‘Stedenbouw is een ambacht dat de droom omzet in daad. Het gaat om
stedelijkheid en daarom om dichtheid en verdichting. Het gaat om een
Gesamtkunstwerk en toepasbare kunst’. Wat hem persoonlijk fascineert is
het raakvlak van de stad en mobiliteit. ‘Stedenbouw betekent participeren,
communiceren en ontwerpen’.
Ingeborg Thoral (MIXST Urbanisme), stedenbouwkundige en land
schapsontwerper. Stedenbouw is een ruimtelijk vak, dat zich richt op de
fenomenen van de stad en de mensen die er dagelijks wonen, werken en
recreëren. Thoral ziet zichzelf als ambachtsman en regisseur. Het belang
rijkste gereedschap van de stedenbouwkundige is zijn beeldend vermo
gen: maquettes, collages en tekeningen. ‘Stedenbouw is mensenwerk, je
doet het samen, er moet dus vertrouwen zijn’. Thoral stelt dat de mooiste
plannen een vervlechting zijn van architectuur, landschapsarchitectuur en
stedenbouw, dus van verschillende disciplines.
Paul van Kerkoerle (SVP Architectuur en Stedenbouw), stedenbouw
kundige. Het motto voor ontwerp is ‘visie versus verrommeling’ vanuit
het vraagstuk Soesterberg. De grenzen zijn genegeerd, de stedenbouw
is onzichtbaar gemaakt – het moet een magneet zijn, maar niet dwingend
nieuwe lading– een raamwerk dat door de gebruikers kon worden ingevuld. In het plan
van SVP gaan cultuur en natuur hand in hand. Van Kerkoerle stelt dat
landschappelijke grenzen in de stedenbouw belangrijker zouden moeten
zijn dan bestuurlijke grenzen.
Datum: 4 juni t/m 11 september | Aantal bezoekers: 547
DebatEen indruk van een geanimeerd gesprek over de toekomst en betekenis
van de stedenbouw, verleiding versus ambachtelijkheid, opdrachtgever
schap, de rol van de overheid en de kwaliteit van het onderwijs.
Veel beeld, weinig ambacht De jonge stedenbouwers presenteerden hun vak met uitbundig beeldge
bruik. In plaats van handwerk zijn presentaties gericht op het meeslepen
door beelden. ‘De vertaling naar programma’s en naar wat er feitelijk op
plekken gaat gebeuren, is de volgende stap.
Den Hollander: “De stedenbouwkundige is de zoeker in de wereld, naar
wat de consequenties zijn van handelen, niet alleen de ruimtelijke conse
quenties, maar ook de sociale en economische consequenties. Dus het is
een heel lastig vak. Het is logisch om dat te legitimeren met beelden, net
zoals het logisch is om drama in een film te brengen. Maar daaronder zit
dus een laag die moeilijk te vatten moeilijk te verkopen is. Eigenlijk zou het
andersom beter zijn’. Kerkoerle: ‘Stedenbouwers worden geconfronteerd
met de vraag naar beelden. Bewoners, gemeentes en opdrachtgevers
vragen naar beelden, terwijl stedenbouw niet op die manier werkt.
Iemand is de opdrachtgeverHet panel heeft verschillende meningen over de rol van de overheid in
ontwikkelingen met meerdere partijen. Volgens Stroink is er niet meer dan
één opdrachtgever, door alle betrokken partijen. ‘De opdrachtgever is de
gemeente, of een particulier. Iemand is de opdrachtgever. De mooiste
ontwerpen kwamen tot stand omdat er een hele duidelijke opdracht lag.
De opdrachtgever hoeft niet per se de overheid te zijn. De staat moet dan
wel controleren. Het is onzin dat de staat zowel de opdrachtgever als de
controlerende instantie zou moeten zijn’. ‘Een publieke zaak heeft niet per
se een publieke opdrachtgever nodig, als er maar een heldere scheiding
van verantwoordelijkheden is’. De zoektocht naar de nieuwe collectieve
ruimte is een actueel thema in de stedenbouw, want die ruimte zijn we aan
het kwijtraken. Dat is niet de schuld van de projectontwikkelaars, maar
van het staatsterrorisme. Het land wordt nog steeds geordend vanuit een
soort staatsdenken, vanuit het idee van de maakbare stad’. ‘De stad is niet
maakbaar. De stad is geen gebouw, maar een tuin, die je op een bepaalde
manier moet proberen te ordenen. Daar zijn allerlei technieken voor, die we
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 22 16-07-2009 15:23:38
23aorta 2008
uit het oog zijn verloren’. Rijckenberg ziet meer in het zorgvuldig formule
ren van de opdracht, want daar moeten de publieke wensen samenkomen.
Stroink meent dat de opdrachtgever inderdaad niet noodzakelijkerwijs
goed bezig hoeft te zijn, maar dat de staat wel altijd goede controle moet
uitoefenen. Volgens Schmitt zijn projectontwikkelaars volstrekt onbetrouw
baar in het vertegenwoordigen van het nationale belang, in tegenstelling
tot de overheid. ‘Zeker nu een nationaal beleid in de ruimtelijke ordening
bijna geheel ontbreekt, kunnen we niet vertrouwen op ontwikkelaars als
het gaat om de grote lijnen.
Volgens Louman is in de steden te veel acupunctuur gaande, maar er is
weinig zicht op de grote lijnen, daarvoor heb je toch een partij als de over
heid nodig’. Maar Kerkoerle vertelt: De droom waarmee een plan begint,
het idee van hoe fantastisch het zou kunnen worden, kan net zo goed van
een ontwikkelaar komen’.
Open eindjesEr wordt gepleit voor stedenbouw met open eindjes. Je moet een stad
nooit af maken, mensen moeten zich de stad kunnen toeeigenen. Steden
moeten een ander programma aankunnen. De opdracht is nooit helemaal
volledig en altijd door de tijd getekend. Het maakt dus niet uit of de op
dracht de wensen van iedereen omvat, als de opdracht maar eenduidig is
en goede aanknopingspunten biedt voor het ontwerp’. Iedere tijd kent zijn
eigen duidelijke opdrachtgeverschap. Nu zitten we in een periode van een
soort maniërisme. Verleiding is een prachtig thema, maar stedenbouw is
in die zin iets fundamenteel anders dan architectuur. In de nasleep van de
wederopbouw is het te lang gegaan over het bouwen van nieuwe dingen
en minder over het ordenen van wat er al is.
Helaas worden plannen vanwege de exploitatie helemaal dichtgetimmerd.
Ook het beheer schiet erbij in. De veranderbaarheid van wat er gebouwd
wordt, is veel te gering. De wijken waar we nu enthousiast over zijn, zijn
juist wel veranderbaar’.
Nota Architectuur: de positie van de stedenbouwIn de nota wordt gepleit voor een betere positie van stedenbouw. In de
praktijk heeft de overheid zich laten terugdringen tot het faciliteren van
de marktontwikkelingen, in plaats van zelf na te denken over het zo goed
mogelijk inrichten van de steden. Bovendien heeft Zalm het eigen belas
tingbeleid van gemeentes uitgehold, waardoor het steeds de vraag is waar
het geld vandaan moet komen. ‘Een opbrengst uit grondexploitatie krijg
je maar één keer binnen, dat spoort eerder aan om uit te breiden dan om
in te breiden. En veel goede stedenbouwkundigen zijn weggekocht door
marktpartijen omdat er bij de gemeentes te weinig voor ze was te doen’.
Rijckenberg: “De nieuwe nota geeft weer aandacht aan de condities die
nodig zijn voor goede architectuur, condities die de afgelopen jaren waren
afgebroken. ‘Het verhaal dat er nu ligt geeft bovendien aandacht aan
ongebruikelijke onderwerpen, zoals het opzetten van een stimulerings
programma voor stedenbouw, het opstarten van architectuurdebat, het
stimuleren van opdrachtgeverschap en het organiseren van samenhang
op het gebied van stedenbouw tussen de verschillende ministeries – waar
stedenbouw voor mij altijd voor stond. Het lukt allemaal nog niet en het is
moeilijk. Ze weten nog niet zo goed waar ze het over hebben maar daar
moeten we ze in helpen, daar staan ze voor open. In de afgelopen jaren
zijn de ministeries net zo uitgehold als de gemeentes’.
AmbachtBij het voorwerk voor de tentoonstelling viel het Broesi op dat deze vier
stedenbouwkundigen het ambacht zo goed in de vingers hadden. ‘Dit was
een aangename verrassing. De tijd noodzaakt nu eenmaal om stedenbouw
door middel van verleiding voor het voetlicht te brengen. Wat wel een punt
van zorg blijft, is het niveau van de opleiding.
Datum: 10 juli | Aantal bezoekers: 85Verslag: www.aorta.nu
Gespreksleider: Tracy Metz, redacteur NRC Handelsblad, gastonder
zoeker Ruimtelijk Planbureau
Panel: Rudy Stroink, directeur TCN Property Projects | Jord den Hollander,
filmmaker en architect | Maarten Schmitt, stadsstedenbouwer Den Haag |
Annemiek Rijckenberg, zelfstandig adviseur in stedelijke ontwikkeling, lid
VROMraad en de geselecteerde stedenbouwkundigen discussieerden.
foto: dolte stedenbouWoNtwerp Nieuwe LadiNg doLte stedeNbouw
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 23 16-07-2009 15:23:39
24 aorta 2008
oNtwerp
‘De stad verwelkomt u.’
oNtwerp
oNtwerp
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 24 16-07-2009 15:23:41
oNtwerp Nieuwe LadiNg Mixst urbaNisMe beeld: Mixst urbanisMe
oNtwerp Nieuwe LadiNg svp beeld: svP architectuur en stedenbouW
25oNtwerp Nieuwe LadiNg iNbo beeld: inbo
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 25 16-07-2009 15:23:57
26 structuurvisie raNdstad 2040
‘Internationaal sterk en regionaal aantrekkelijk.’
beeld: vroM
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 26 16-07-2009 15:24:01
27teNtooNsteLLiNg | aorta 2008
De Structuurvisie Randstad 2040 toont een toe-
komstvisie op de Randstad van het kabinet over
het versterken van de kust, plannen voor het
Groene Hart, internationaal krachtige en aantrek-
kelijke steden. De structuurvisie Randstad 2040,
op 5 september vastgesteld door de ministerraad,
is bedoeld om het hoofd te bieden aan de achter-
uitgang van de leefbaarheid, klimaatverandering,
bereikbaarheidsproblemen, een toenemende
ruimtevraag en om Nederland mooi te houden.
de Randstad in 2040De vier grote opgaven binnen deze visie zijn:
– Een verbetering van de veiligheid tegen overstromingen bij de kust.
De klimaatverandering vraagt om een extra inzet voor het versterken van
de kust en de dijken bij de grote rivieren.
– Een groter en waterrijker Groene Hart. Het Groene Hart wordt onderdeel
van een grotere aaneengesloten ‘Groenblauwe Delta’ met aansluitingen
op het IJsselmeer, de Noordzee en de Zeeuwse wateren. Effecten van
klimaatverandering worden zo ondervangen en aantrekkelijke woon
gebieden worden zo gecreëerd.
– Inzet op internationaal krachtige en aantrekkelijke steden met zo
genaamde ‘metropolitane parken’, aantrekkelijke woongebieden in de
Randstad waar stad en groen samenkomen. Internationale relaties in de
grote steden en aansluiting op het HSL netwerk versterken de internatio
nale krachten in de Randstad.
– Een beter regionaal vervoer om de uitbreiding naar de ‘metropolitane
parken’ te kunnen realiseren.
Het kabinet wil van de Structuurvisie Randstad 2040 een succes maken
door middel van ‘Randstad Sleutelprojecten’. De organisatie van de
Olympische spelen, ruimtelijke maatregelen voor Deltaveiligheid en
grootschalige stedelijke transformaties met internationale allure zijn hier
voorbeelden van. Met andere overheden, marktpartijen, maatschappelijke
partijen en burgers zal op grote schaal worden samengewerkt aan wonen,
werken en recreëren. Wilt u meer weten kijk dan op http://doemee.vrom.nl/
randstad2040
Datum: 19 sept t/m 18 okt | Aantal bezoekers: 15
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 27 16-07-2009 15:24:03
28
bescherMd stadsgeZicht utrecht | 2008
aorta 2008 | teNtooNsteLLiNg eN debat
De ontwikkelingen in het verre en recente verleden van Utrecht hebben
gevolgen op de huidige beeldvorming in onze binnenstad. De huizen, de
bomen, de bruggen, de grachten, enzovoort, vormen een harmonieus
geheel. Dit geheel willen we beschermen. De historische binnenstad van
Utrecht is daarom een beschermd stadsgezicht.
Een beschermd stadsgezicht is een groep gebouwen die wordt beschermd
door de overheid, die daarmee gemeentes financieel steunt om het histo
rische karakter van de oude binnenstad in stand te houden. Hoe stevig het
stadsbeeld wordt beschermd hangt af van de gemeente zelf. Die bepaalt
in een bestemmingsplan wat er in het beschermd stadsgezicht mag veran
deren. Dit geldt ook voor Utrecht.
Utrecht is in ontwikkeling. Door groei van het aantal stadsbewoners, uit
wijken als Leidsche Rijn, wordt er een steeds meer gebruik gemaakt van
de binnenstad. Tegelijkertijd zijn er ingrepen nodig om de stad klaar te
maken voor verdere groei zoals het Stationsgebied, het herstel van de
singels, het geplande station Vaartse Rijn en de concentratie van de
Universiteit rond het Janskerkhof. Daarom moet het bestemmingsplan
voor de binnenstad worden herzien. Het uitgangspunt bij toekomstige
ontwikkelingen in beschermende stadsgezichten is in eerste instantie het
behouden van historische waarden en kenmerken. De historische waarde
schept dus voorwaarden voor nieuwe ontwikkelingen. Welke karakteristie
ken zorgen voor de identiteit van deze stad? Wat willen we behouden en
waarom? Kun je historische waarden benutten als inspiratiebron? Betekent
dit dat niets dit geheel mag verstoren? Wat betekent dit voor de ontwikke
ling van dit gebied? En garandeert beschermen de kwaliteit van de binnen
stad? De tentoonstelling daagde uit om over al deze vragen na te denken.
Datum: 13 sept t/m 11 okt | Aantal bezoekers: 310
‘Handen af van de binnenstad.’
foto: Menno eMMink
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 28 16-07-2009 15:24:06
29aorta 2008
DebatOp 7 oktober komen bewoners en bestuurders van Utrecht bijeen om te
discussiëren over de toekomst van de historische binnenstad. Welke
grenzen stelt de status beschermd stadsgezicht aan een bestemmingsplan
en waar houdt de binnenstad idealiter op? Gespreksleider Bert van
Meggelen inventariseert alle aspecten die bij de binnenstadsontwikkeling
een rol spelen. Hij bespreekt de voors en tegens van die aspecten en
zoekt vergelijkingsmateriaal in andere steden. Alleen een bestemmingsplan
is niet genoeg?!
Wat is nog meer nodig, náást het nieuwe bestemmingsplan dat gemaakt
gaat worden? Want dat document alleen is onvoldoende, met het oog op
de ambitie om de kwaliteit van de binnenstad zowel te beschermen als te
ontwikkelen. Wat is er nog nodig naast een goed gesprek? Versseput pleit
voor een minder rigide bestemmingsplan. Hermetische plannen doven
het gesprek over de stad. Doevendans pleit voor een ontwikkelings
programma stedelijkheid. Daarin kan het karakter van de stad worden
vastgesteld en ook de stedelijke ambitie. Je kunt Utrecht vergelijken met
andere steden, om dat karakter te preciseren. Zo kun je nieuwe scena
rio’s of modellen ontwikkelen naast het bestaande basisweefsel, in de
bestaande stadsplattegrond. Dus ook naast al bestaande concepten
zoals het kerkenkruis. Er kunnen best nog dergelijke structuren bij, op
dit hogere, morfologische niveau. Met betrekking tot de discussie zou je
eens goed moeten kijken naar de reeds binnengesmokkelde terminologie,
zoals stijlkamer, identiteit, cultuurhistorie – waar gaat dit eigenlijk over, wat
betekenen die termen? Deben vergelijkt Utrecht met Amsterdam. Voor er
in Amsterdam een bestemmingsplan kwam, was het erg vaag. Nu is er een
bestemmingsplan, waarbij de discussie over de achterrooilijn wel een soort
eenheidsworst opleverde, maar al met al is het een heel fl exibel plan. De
slogan is veelzijdigheid in harmonie, maar nu moet er een verhaal komen
voor de bewoners van Utrecht: waarom is het zo’n mooie stad en wat
gaan we ermee doen. It is all in the mix, daar gaat het om. Wonen, werken,
cultuur en het evenwicht daartussen. De ordekaart in Amsterdam werkt
ook heel goed. De randen van de binnenstad dijen uit, ook in Amsterdam.
Dat is niet zo’n punt, maar het historische gebied is in eerste instantie het
belangrijkste. De binnenstad is vol, helemaal wanneer je de binnenterrei
nen gaat opruimen. Dan worden de randen ook belangrijker. Willem Smits
vult aan dat het Stationsgebied als een expansievat wordt opgevat, dus
dat het daar in ieder geval al zo werkt.
Datum: 7 okt | Aantal bezoekers: 93
Inleiding: Henk Jansen, architectuurhistoricus Gemeente Utrecht – het
instrument Beschermd stadsgezicht | Han Schraders, stedenbouwkundige
Gemeente Utrecht – De unieke karakteristieken van de stad als vertrekpunt
voor doorontwikkeling | Hugo van Velzen, Flexus AWC, Experts historische
binnensteden – In hoeverre moeten we beschermen? En wat gaat er goed
of fout buiten Utrecht?
Gespreksleider: Bert van Meggelen, voormalig directeur Academie voor
Bouwkunst, Cultuurmakelaar en directeur MaatWerk
Panel: Dr. Ir. Kees Doevendans, hoofddocent stedenbouw TU Eindhoven
| Dr. Leon Deben, Oud universitair hoofddocent sociologie en antropologie
UVA, oud lid Amsterdamse Raad voor Stadsontwikkeling | Peter Versseput,
architect Versseput Architecten Utrecht | Willem Smits, stedenbouwer
Gemeente Utrecht
Een initiatief van Gemeente Utrecht, stedenbouw en monumenten en
Architectuurcentrum Aorta.
de toekomst van de Utrechtse binnenstad
ontWerP: ariËnne boelensoNtwerp poster debat
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 29 16-07-2009 15:24:21
30 iMpressie dichterswijK west | bouwfoNds fortis
verdichting in Utrecht
beeld: theo van leur architectuur Presentaties
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 30 16-07-2009 15:24:34
31teNtooNsteLLiNg eN debat | aorta 2008
‘Veel meer mensen op een m2.’Een zwerm spreeuwen in de lucht, vliegend in patronen, dan weer dichter
bij elkaar, dan weer verder van elkaar verwijderd. Als een geoliede machine
zwelt en krimpt het volume van de groep vogels, terwijl hun aantal hetzelfde
blijft. De Nederlandse steden lijken steeds meer op zo’n zwerm spreeuwen;
nadat er jarenlang voornamelijk uitbreiding heeft plaatsgevonden, wordt er
nu vaker gezocht naar mogelijkheden om de woningvoorraad te vergroten
binnen de stadscontouren. Deze tendens wordt inbreiding genoemd. Met
slimme ontwerpen wordt de bebouwingsdichtheid verhoogd, zonder de
kwaliteit van de leefomgeving te verlagen.
De tentoonstelling wil betekenis geven aan de term inbreiding en schetst
een beeld van de manieren waarop dit in Utrecht wordt toegepast. De
relatie tussen de nieuw ingepaste bebouwing en de bestaande (histori
sche) stedenbouwkundige en landschappelijke structuren krijgt speciale
aandacht. Bekende en minder bekende Utrechtse voorbeelden komen
aan bod: van Dichterswijk West tot Fort Blauwkapel en van Groen Zuilen
tot Hostel Hogelanden. De oude situatie wordt naast de nieuwe of toekom
stige situatie gelegd om zo te laten zien dat een verhoging van de dicht
heid niet altijd met een schrikbeeld gepaard hoeft te gaan.
Datum: 23 okt t/m 27 dec | Aantal bezoekers: 217
DebatIn de afgelopen rijksnota’s wordt sterk gepleit voor verdichting. Het debat
gaat in op de mogelijkheden en grenzen met betrekking tot het vergro
ten van de woningvoorraad binnen de stadsgrenzen van Utrecht. Waar
liggen de moeilijkheden en de kansen voor een substantiële aanpak van
de Utrechtse woningnood? Wat is de invloed van inbreiding en kan er wel
kwaliteit gegarandeerd worden?
Rudy Uytenhaak stelt dat het geheim van de stad diversiteit is. Kennis over
dichtheid en ruimtelijke kwaliteit draagt bij aan deze diversiteit. Als je het
fenomeen dichtheid goed bestudeerd, blijkt dit niet per se te resulteren in
hoogbouw. Dichtheid hoeft luxe en mooi wonen helemaal niet in de weg
te staan. Verdichten in de steden is nodig, ook voor de consument die nu
een tweeonderéénkap in het groen wil. Wanneer we een hoge dichtheid
en een goede groenvoorziening samen willen bewerkstelligen, hebben we
nog een hele slag te slaan. Er zijn meer partijen nodig, er moet gezamenlijk
aan worden gewerkt door het openbaar bestuur van de gemeente en de
provincie en de bewoners, ontwerpers en corporaties, met een heel andere
strategie.
Het panel meent dat in de tentoonstelling voornamelijk het bebouwen van
vrijkomende gebieden in Utrecht wordt behandeld, de relatief ‘makkelijke’
plekken zoals voormalige industrieterreinen. Als er nog een slag gemaakt
moet worden, dan zullen de dubbeltjes omgedraaid moeten worden, dan
moet je de stad omploegen. Bij herstructurering is het nu vaak meer een
kwestie van verdunning dan verdichting. Volgens Veldhuis hoor je vaak dat
herstructureren en verdichten zo ingewikkeld is en dat de overheid daarbij
noodzakelijk is. Maar is dat wel zo? Kunnen we herstructurering ook aan
de markt overlaten? Carel de Reus denkt dat ontwikkelaars op een te
beperkte manier naar de stad kijken. De gemeente moet een sturende rol
hebben, maar ontwikkelaars kunnen wel kennis inbrengen in dat proces.
Paul van Someren mist de bewoner in het verhaal. Wat willen de mensen?
Rudy Uytenhaak zegt dat mensen divers zijn. Er moeten meer smaken in
de etalage! Met honderd jaar woningwet zijn er in Nederland alleen maar
eengezinswoningen en portiekwoningen gebouwd. Verscheidenheid bete
kent dat er iets te kiezen valt. Nederland is daar analfabeet in geworden.
De voeling met de mensen moet beter.Wouter Veldhuis besluit met de opmerking dat het belangrijk is om van een
onderbuikgevoel te komen tot een tastbaar gevoel. Wanneer het gaat over
dichtheid, moet er zeker nagedacht worden over meer kwaliteit, op allerlei
manieren.
Datum: 5 nov | Aantal bezoekers: 51
Inleiding: Rudy Uytenhaak, architect en auteur Steden vol Ruimte
Gespreksleider: Wouter Veldhuis, architect en partner bij MUST, lid van
Amsterdamse Raad voor de Stadsontwikkeling
Panelleden: Harrie Bosch, Wethouder voor Ruimtelijke Ordening Utrecht
| Jaco D. de Visser, architect, JDdVarchitecten | Paul van Someren,
sociaalgeograaf/planoloog, partner bij DSPgroep | Carel de Reus,
projectontwikkelaar, directie Synchroon
De tentoonstelling Intense Dense is ontwikkeld door Architecuurcentrum
Aorta in samenwerking met Marieke Berkers
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 31 16-07-2009 15:24:37
32 apparteMeNteN dichterswijK | MaccreaNorLaviNgtoN architects foto: Marieke berkers
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 32 16-07-2009 15:24:41
33aorta 2008
‘ Complexiteiten overwinnen.’ Nieuwe lading, M. Louwman
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 33 16-07-2009 15:24:46
34 aorta 2008 | debat
In de aanloop naar de eerste beslissingsronde over de Belle van Zuylen,
organiseert Architectuurcentrum Aorta een debat over de betekenis en
het ontwerp van de 262 meter hoge toren. De meningen over de aantrek
kingskracht van het programma, de hoogte en de stand alone situatie zijn
verdeeld. De lyrische notie van Utrecht als ‘stad van de twee torens’ slaat
slechts ten dele aan. Al met al lijken de bewoners van Utrecht er nog niet
klaar voor, maar dat kan ook komen omdat men zich moeilijk een voorstel
ling kan maken van de context: een tweede, hoogstedelijk centrum, zoals
het een groeiende stad tegenwoordig betaamt.
InleidingIn 2005 is Architekten Cie. benaderd door Burgfonds en zijn de eerste
schetsen gemaakt. De toren stond toen nog niet op een bepaalde plek,
het ging meer om het idee van hoogbouw in laag land, dus een filosofisch,
droomachtig ontwerp. Daar kwam uit dat de toren in reactie op het horizon
tale landschap geen paal kon zijn, maar een brede voet moest hebben. In
december 2006 werd het ontwerp uitgewerkt op de locatie in Leidsche Rijn
Centrum waarna de eerste haalbaarheidsstudie werd gedaan, om de kosten
en problemen in kaart te brengen. Het ontwerp dat daarbij hoort, is stoerder
en ook rationeler dan de eerste schets. In mei 2008 is het eerste schets
ontwerp af, waarin met meer kennis is ingegaan op de problematiek. Het valt
Medić op dat er weinig (technische) kennis is over hoogbouw; Nederland
moet nog veel leren.
De toren is gesitueerd in het Centrumgebied Noord, bij de kruising van de
A2 en het spoor, naast het toekomstige station Leidsche Rijn Centrum. In
het stedenbouwkundig plan van Jo Coenen voor Leidsche Rijn Centrum is
hier hoogbouw ingetekend. Kees Rijnboutt werkt dit verder uit.
De langzame hoogteopbouw van de Belle van Zuylen is bedoeld om niet
meteen te confronteren met de hoogte. Daarom wordt er ook gezorgd voor
veel groen en een vriendelijke omgeving. De toren staat op een driehoekig
kavel, met twee pleinen, waarvan één bij de entree van de toren. Die entree
komt uit op een binnenplein waar van alles gebeurt. Het is een stedelijk
punt, met onder meer winkels, culturele voorzieningen en de opgang naar
de woningen, kortom een hoge concentratie van programma.
De parkeergarage kon om bouwtechnische redenen niet onder de grond en
is daarom geïntegreerd in het gebouw. Nu kun je plezierig in daglicht parke
ren en ben je snel waar je moet zijn. Alleen de servicezone is ondergronds.
Medić loopt de 70 verschillende verdiepingen door (1 tot 69), waarbij hij het
programma (hotel, woningen, kantoren, congrescentrum, culturele functie,
restaurant, platform) en de plattegronden beschrijft. Het moet een duurzaam
gebouw worden, met een goede lichtval. De doorsnede van de toren is het
dunste op ongeveer veertig meter. Hier zijn de kantoren. De breedste
stukken zijn onderin (110m) en bovenin (100m). Het moeilijkste van het
ontwerp was het liftenschema, vanwege de eisen voor brandveiligheid.
In de structuur van de gevel komen de kwaliteit van emotie en structuur
samen. De duurzaamheid komt onder meer tot uiting in de omgang met de
warmteregulering, die erop gericht is de overtollige warmte van de (koude)
kantoren naar de (warme) woningen te sluizen. De ronde diabolovorm
werkt perfect voor de wind en geeft ook minder problemen met de structuur
van het gebouw. Tevens lost de vorm de aansluiting op het voetgangers
niveau beter op. Op 17 mei 2008 is het ontwerp gepresenteerd aan de
inwoners van Utrecht.
DebatLees meer over de debatavond op www.aorta.nu aan de hand van de
thema’s:
> Stand alone of ensemble – het stedenbouwkundig moment
in Leidsche Rijn Centrum
> Hoogbouw is een kans en geen must – de context is bepalend
> Een intensief stedelijk programma als tweede centrum van Utrecht
> Een enorme toren in een buitenwijk... of een toren voor de Randstad?
> De volgorde van de discussie en besluitvorming
> Anticiperen op toekomstige ontwikkelingen
> Het gevaar om pompeus te worden
> Het omliggende landschap
> Utrecht, de stad van de twee torens
> De toren als antwoord op de omgeving
> De risico’s van het programma
> Wat markeert de Belle?
> Een prijsvraag had gekund
> De vervolgstappen: ja, mits
> Tenslotte: een advies aan de wethouder
Datum: 12 november | Aantal bezoekers: 114
Inleiding: Branimir Medić, Architekten Cie
Gespreksleider: Fred Schoorl, ouddirecteur NIROV, directeur strategie
woningcorporatie Ymere
Panel: Pieter Hoexum, filosoof | Arend Hilhorst, Stichting Hoogbouw,
KOW Architecten, voormalig wethouder Den Haag | Marcel Blom, Natuur
en milieufederatie Utrecht | Hans Stotijn, architect & bewoner Leidsche
Rijn | Evert Dorrestein, architect KCAP, projectarchitect Palm torens Nieu
wegein Centrum. Reactie: Harrie Bosch, wethouder Ruimtelijke Ordening
Utrecht | Maisa Verwey, ontwikkelaar Burgfonds
de Belle van Zuylentegendraadse puber of vooruitstrevende dame?
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 34 16-07-2009 15:24:48
‘Wordt Utrecht gevoelsmatig gezien een
stad van twee torens?’ debat De Belle, Architectuurcentrum Aorta, 12 november 2008
35beLLe vaN ZuyLeN | burgfoNds | de architeKteN ciebeeld: de architekten cie
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 35 16-07-2009 15:25:02
36 aorta 2008 | prograMMa’s op Maat
Uit het hart – uit het oog? Aan de slag in Polder Rijnenburg Na jarenlange juridische procedures, gemeentelijke grenswijzigingen en
bezwaarprocedures is de gemeente Utrecht begonnen met concrete
planvorming voor Polder Rijnenburg (die formeel geen onderdeel meer uit
maakt van het Groene Hart). De gemeente vormt samen met de Provincie
NoordHolland en het Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden een stuur
groep, maar de grond is grotendeels in private handen. De 900 hectare is
in eigendom van 140 verschillende partijen waarvan Bouwfonds, Amvest
en AM Wonen de grootste zijn. In april zal de gemeente de marktpartijen
uitnodigen om met een voorstel te komen. Welke uitgangspunten zijn dan
van belang? Welke rol krijgen klimaatbeheersing en waterberging? Hoe
kunnen publieke partijen de centrale regie over hele polder houden? Wat
is de beoogde relatie met het Groene Hart? Wat is de beoogde relatie met
de stad? Wie betaalt het groen? Wat zijn de plannen van de marktpartijen?
Welk programma kunnen we verwachten? Aan wat voor een soort ontwer
pen denken de betrokkenen? Welke lessen kunnen worden getrokken uit
de ontwikkeling van Leidsche Rijn? En: maakt het uiteindelijk verschil of de
ontwikkelingslocatie binnen of buiten het Groene Hart ligt?
Datum: 28 febr | Aantal bezoekers: 50
Het debat was een initiatief van Architectuur Lokaal, met dank aan
medewerking van Aorta. Voor meer informatie zie:
www.rondevanhetgroenehart.nl
Literaire inleiding: dichter K. Michel
Gespreksleider: Indira van ’t Klooster, Architectuur Lokaal
Panel: Patrick Poelmann, dijkgraaf, Hoogheemraadschap De Stichtse
Rijnlanden | Robert Giesberts, wethouder o.a. Openbare Ruimte, Groen
en Grond zaken in Utrecht | Mariet Schoenmakers, directeur ontwikke
lingsplanologie AM Wonen | Karin van Willigen, directeur Bouweconomie
Bouwend Nederland | Hans Lars Boetes, programmaraadslid AORTA
Slotbeschouwing : Duco Stadig, Vereniging Deltametropool
aorta er op uit!The making off a working relationInspiratie- en kennismakingsdag voor architectuurcentra en provinciale erfgoedsteunpuntenDoor de Nota Belvedere (1999) spelen cultuurhistorische karakteristieken
en waarden steeds vaker een rol bij de planontwikkeling. Transformatie
opgaven als nieuwbouw in historische structuren of revitalisering van
bestaande woonwijken en bedrijventerreinen spelen in het hele land en
hebben hun invloed op de programma’s van de centra en steunpunten. De
steunpunten beschikken veelal over kennis over de ontstaan en ontwikke
lingsgeschiedenis van een plek of hebben er toegang toe. Architectuurcen
tra spelen een rol in het maatschappelijke debat over vormgevingsproces
sen en hebben een functie in het verbreiden van kennis hierover. Vanuit de
overtuiging dat samenwerking tussen architectuurcentra en steunpunten
een meerwaarde kan bieden voor reguliere en projectgebonden werk
zaamheden van deze organisaties is het initiatief tot deze dag ontstaan.
Op 22 april 2008 kwamen zeven architectuurcentra en acht steunpunten in
Utrecht bijeen, om te verkennen wat ze in dit verband voor elkaar zouden
kunnen betekenen. ’s Morgens verplaatst men zich middels een spel (The
making off van bureau Venhuizen) in elkaars taakstelling en doelstelling.
Mogelijke samenwerking wordt onbevangen afgetast. De uitkomst van
het spel vormt de input voor de discussie ’s middags. Hieruit blijkt dat het
samenvoegen van elkaars kwaliteiten en netwerken zeker meerwaarde zou
bieden voor de implementatie van de Belvederegedachte ‘behoud door
ontwikkeling’. Centra en steunpunten moeten elkaar alleen nog wat beter
weten te vinden.
Datum: 22 april | Aantal bezoekers: 14
Het Wilde dromen, on tourParticulier opdrachtgeverschapStel, je koopt een stuk grond en mag je eigen huis bouwen. Hoe zal dat er
uitzien? Welke dromen koesteren mensen als zij een vrije kavel kopen en de kans
krijgen hun eigen ontwerp te bedenken? Dat is de vraag achter de documentaire
‘Het wilde dromen’.
De documentaire behandelt de situatie in Utrecht: drie vrije kavelbouwers in
Blauwkapel en Leidsche Rijn. De drie stellen werden gefilmd tijdens en terug
kijkend op het ontwerp
keuzes, de moeilijkheden waar zij tegenaan lopen, de interactie met de architec
ten en het uiteindelijke resultaat. De keuze uit een droomhuis onder architectuur
of een cataloguswoning. Waarom er op vrije kavels zoveel cataloguswoningen
worden gebouwd? Wij denken dat mensen kiezen voor de zekerheid dat ze, na
aankoop van zo’n dure kavel, het huis krijgen dat ze al ergens hebben gezien
voor een prijs die ook vooraf bekend is. Een combinatie van smaak en risico
inschatting. Je moet leren om andere partijen zoals een architect en aannemer
te vertrouwen. Pas dan kan er iets moois ontstaan. Een filmavond gecombineerd
met een gesprek met een architect geeft vrije kavelbewoners de nodige handvat
ten om deze drempel te overbruggen en hun eigen droomhuis te laten bouwen.
Datum: november | Aantal bezoekers: 30
Documentaire Adapter Film in opdracht van architectuurcentrum Aorta.
foto: aortaiMpressie the MaKiNg off
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 36 16-07-2009 15:25:05
37aorta 2008 foto: christian richters
Het Wilde dromen, on tourParticulier opdrachtgeverschapStel, je koopt een stuk grond en mag je eigen huis bouwen. Hoe zal dat er
uitzien? Welke dromen koesteren mensen als zij een vrije kavel kopen en de kans
krijgen hun eigen ontwerp te bedenken? Dat is de vraag achter de documentaire
‘Het wilde dromen’.
De documentaire behandelt de situatie in Utrecht: drie vrije kavelbouwers in
Blauwkapel en Leidsche Rijn. De drie stellen werden gefilmd tijdens en terug
kijkend op het ontwerp en bouwproces van hun eigen huis. De film belicht hun
keuzes, de moeilijkheden waar zij tegenaan lopen, de interactie met de architec
ten en het uiteindelijke resultaat. De keuze uit een droomhuis onder architectuur
of een cataloguswoning. Waarom er op vrije kavels zoveel cataloguswoningen
worden gebouwd? Wij denken dat mensen kiezen voor de zekerheid dat ze, na
aankoop van zo’n dure kavel, het huis krijgen dat ze al ergens hebben gezien
voor een prijs die ook vooraf bekend is. Een combinatie van smaak en risico
inschatting. Je moet leren om andere partijen zoals een architect en aannemer
te vertrouwen. Pas dan kan er iets moois ontstaan. Een filmavond gecombineerd
met een gesprek met een architect geeft vrije kavelbewoners de nodige handvat
ten om deze drempel te overbruggen en hun eigen droomhuis te laten bouwen.
Datum: november | Aantal bezoekers: 30
Documentaire Adapter Film in opdracht van architectuurcentrum Aorta.
JongeriusdagDe vervallen Utrechtse villa van Jan Jongerius uit 1938 ligt aan het Merwe
dekanaal tegenover Parkhaven. De Villa verkeert in slechte staat. Restau
ratie is noodzakelijk. Om financiering voor de restauratie te verkrijgen was
de villa in oktober 2008 in de race voor 1 miljoen euro restauratiegeld,
als één van de zestien monumenten die deelnamen aan het AVRO TV
programma Restauratie. Tijdens de opendag werd de villa door ruim 900
bezoekers bezocht en rondgeleid door gidsen van Aorta. Tussen 23 en
27 oktober kon er gestemd worden. Helaas haalde de villa de finale niet.
De stichting Jongeriuscomplex gaat door met het vinden van manieren
waarop de restauratie doorgang kan vinden.
Datum: 25 oktober | Aantal bezoekers: 900
De opendag is een initiatief van Stichting Jongeriuscompex. De rondleidin
gen in de villa zijn verzorgd door Aorta.
architectuurcentruM aOrta Ontwikkelt Op verZOek prOgraMMa’s Op Maat. daarbij is
de relatie Met (landschaps-) architectuur, stedenbOuw, ruiMtelijke Ordening, gOed
Opdrachtgeverschap en/Of het besluitvOrMingsprOces van belang. OOk in 2008 trOk
aOrta er Op uit.
foto: aortaviLLa joNgerius 2008
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 37 16-07-2009 15:25:08
38 aorta 2008 | prograMMa’s op Maat
De publieke fabriekRotsoordAls een divers industrielandschap aan het water en met een gevarieerd
gebruik is het gebied Rotsoord voor Utrecht uniek. Het ligt dicht tegen
de binnenstad aan en tussen twee woonwijken. De menging van wonen,
bedrijvigheid en groen biedt aanknopingspunten voor de toekomst. Van
oudsher is er in Rotsoord ruimte voor eigen initiatief. Nu is er versnippe
ring. Rotsoords verdere ontwikkeling is sterk afhankelijk van samenwerking
tussen partijen. De komst van het station en de uitdijende binnenstad
halen Rotsoord uit het isolement.
Architectuurcentrum Aorta heeft de ondernemers, bewoners, gebruikers
en de gemeente Utrecht begeleid in het zoeken naar een samenhangend
label voor het gebied. Aorta is daarbij ondersteund door Concire, Jan Metz
en Dolte stedenbouw. Het label is uitgewerkt in een visueel manifest. Dit
verbeeldt de samenhangende visie van partijen uit het gebied en geeft
richting aan de verdere ontwikkeling van Rotsoord. Tijdens drie inspireren
de avonden hebben de initiatiefnemers gekozen voor de publieke fabriek
als metafoor voor het produceren van creativiteit in al zijn verscheidenheid,
waarvan het publiek deelgenoot is.
Het gaat het om een veelkleurige creativiteit, kunst en cultuur, de maak
industrie en de zakelijke dienstverlening. Het gaat ook over de beleving
van creativiteit: het zien en ondergaan, er zelf deel van uit maken. En over
educatie zoals natuureducatie voor kinderen. Utrecht wil zich profileren als
dé creatieve stad van Nederland. Het faciliteren van geschikte bedrijfs
ruimte staat daarom hoog in het vaandel. Creatieve bedrijven willen graag
in de schil rond de (dure) binnenstad zitten. De ligging van Rotsoord is
extra aantrekkelijk, omdat creatieve bedrijven graag in oude, karakteristieke
panden zitten en in een gebied dat een bepaalde eigenzinnige en ‘ruige’
uitstraling heeft. Rotsoord is authentiek.
Als het ergens kan dan is het dus in Rotsoord, waar eigenzinnigheid,
creativiteit en ondernemerschap hoog in het vaandel staan. Vanuit het
ambachtelijke verleden komen creativiteit en een open houding voort. De
mensen in Rotsoord zijn ondernemend en eigenzinnig, ieder doet vanuit
een sterke bezieling en een vergaande betrokkenheid bij de omgeving
zijn eigen ding. Ze hebben de vensters nadrukkelijk naar buiten gericht.
Rotsoord is onderdeel van de stad. De “merkwaardige vitaliteit door de
tijd heen” geeft het gebied zijn diversiteit. De mix van wonen, werken en
recreëren – geven het historisch erfgoed een belangrijke meerwaarde. Het
is nu aan de partijen om het gebied samen verder te ontwikkelen.
Datum: 14 november, 11 dec en 19 feb | Aantal bezoekers: 75
Visitekaartje of sluitpost?Expertmeeting openbare ruimteDit debat reageert op de discussienota binnenstad die is opgesteld door
de Gemeente Utrecht. Hierin is kwaliteitsverbetering van de openbare
ruimte één van de agendapunten. De openbare ruimte in de binnenstad
is het visitekaartje van de stad met jaarlijks bijna 40.000.000 bezoekers
en de binnenstad vervult steeds meer de rol van identiteitsdrager van de
stad. De druk op de openbare ruimte is echter hoog en door het intensieve
gebruik is er snel sprake van slijtage. Het debat tussen wethouders, speci
alisten vanuit de gemeente, winkeliers en ontwikkelaars werd ingeleid door
een analyse van de openbare ruimte door Martin Knuijt van OKRA land
schapsarchitecten. Hij stelt dat de binnenstad van Utrecht geen herken
bare naam heeft en dat het programma van de openbare ruimte overvol is.
De zaal is het erover eens dat de kwaliteit van de openbare ruimte omhoog
moet, maar eerst moet gekeken worden naar de reputatie van de stad en
de gezamenlijke ambitie in relatie tot het gebruik van de openbare ruimte,
daarna kan de materiaalkeuze worden besproken. De eigenheid van
Utrecht staat boven alles. Aan de hand van de thema’s imago, programma,
bereikbaarheid en een groenblauw netwerk wordt er gediscussieerd
over de kansen voor verbetering. Deze expertmeeting richtte zich niet op
oplossingen, maar geeft inzicht in hoe we de openbare ruimte in Utrecht
gebruiken en of dit overeenkomt met hoe we de openbare ruimte willen
gebruiken.
Datum: 3 juli 2008 | Aantal bezoekers: 62
Inleiding: Martin Knuijt, OKRA landschapsarchitecten
Gespreksleider: Jord den Hollander, architect, documentairemaker,
programmamaker
Panel: Dirk Sagius, Gemeente Utrecht, Stadswerken, Gebiedsbeheerder
binnenstad | Peter Koolhaas, Gemeente Utrecht, Stadsontwikkeling,
Verkeer en Vervoer | Marlies van Lijden, Gemeente Utrecht, Stadsontwik
keling, Parkeren | Els Leicher, Gemeente Utrecht, Dienst Wijken, Wijk
manager binnenstad | Edwin Oostmeijer, Edwin Oostmeijer Projectontwik
keling | Marlies van Diest, Bureau Marlies van Diest, Ontwerp en advies
stad en landschap
een nieuwe impulsUtrecht Samen beterTechnocampusOm het begrip Technocampus gestalte te geven heeft Aorta samen met Concire,
in opdracht van de Hogeschool Utrecht, een aantal partijen uitgenodigd mee
te denken over de potentie van de ‘Technocampus Utrecht’. Concrete aanlei
ding is de voorgenomen nieuwbouw van de Faculteit natuur en techniek aan de
Oudenoord. De Hogeschool heeft als ambitie om zich te positioneren als een
professionele kennisorganisatie. De faculteit natuur en techniek leidt ingenieurs
op die multi
die communicatief in teamverband kunnen opereren. De samenwerking met de
beroepspraktijk en het kunnen ontwerpen voor de consument (het zogenoemde
design engineering) zijn belangrijke ontwikkelingen. Volgens Aorta biedt deze
locatie voldoende potentie om de fysieke nieuwbouw niet los te zien van andere
ontwikkelingen in het gebied. Dit komt niet alleen de wijkontwikkeling ten goede
maar geeft ook de stad en de regio een extra impuls. Het woord campus krijgt
een nieuwe betekenis: gericht op wonen, werken en leren.
Samen beter Technocampus Utrecht, een begrip dat bij iedereen beelden op het netvlies
doet verschijnen. Het zijn nog niet allemaal dezelfde beelden, maar één ding is
gemeenschappelijk: het begrip roept enthousiasme op. Zoveel enthousiasme
dat vijf partijen met elkaar een samenwerking zijn aangegaan om de kansen
rond het begrip Technocampus in beeld te brengen. In een open proces worden
kansen verkend. Er wordt gewerkt vanuit de campusgedachte: een inspirerende
context waarin wonen, werken en leren samen een uitdagende voedingsbodem
vormen voor het stimuleren van kennisontwikkeling. De campus straalt niet alleen
onderwijs uit, maar ook bedrijvigheid en vrije tijd. In het bedrijfsleven speelt ken
nisontwikkeling een steeds grotere rol, de band met het onderwijs intensiveert.
Een integrale leerlijn inclusief bedrijfsleven is van grote waarde. De nieuwste
technieken worden in de scholen uitgevonden, door het bedrijfsleven gemaakt en
getest op de campus, om vervolgens geïnstalleerd te worden in de omliggende
wijk. Dit is één van de eerste stappen waar de partijen bij de verdieping van het
begrip voor staan.
Initiatiefgroep TechnocampusDe Hogeschool Utrecht, ROC Midden Nederland, de Gemeente Utrecht, SSH
en Mitros vormen samen een initiatiefgroep. SAMEN BETER is daarbij het
motto. Alle partijen hebben een eigen belang. Maar zij hebben gezien dat door
gezamenlijk doelen te stellen er meer inhoud aan het concept Technocampus
gegeven kan worden. Dit maakt het concept sterker. Concreet betekent dit dat
de samenwerking op onderwijsgebied moet leiden tot een ontwikkeling die de
kennisontwikkeling innoveert, wonen
Pijlsweerd een impuls geeft en Utrecht als kennisstad profileert. Tijdens de
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 38 16-07-2009 15:25:09
39aorta 2008
Utrecht Samen beterTechnocampusOm het begrip Technocampus gestalte te geven heeft Aorta samen met Concire,
in opdracht van de Hogeschool Utrecht, een aantal partijen uitgenodigd mee
te denken over de potentie van de ‘Technocampus Utrecht’. Concrete aanlei
ding is de voorgenomen nieuwbouw van de Faculteit natuur en techniek aan de
Oudenoord. De Hogeschool heeft als ambitie om zich te positioneren als een
professionele kennisorganisatie. De faculteit natuur en techniek leidt ingenieurs
op die multidisciplinair en creatief zijn, die denken in processen en ketens en
die communicatief in teamverband kunnen opereren. De samenwerking met de
beroepspraktijk en het kunnen ontwerpen voor de consument (het zogenoemde
design engineering) zijn belangrijke ontwikkelingen. Volgens Aorta biedt deze
locatie voldoende potentie om de fysieke nieuwbouw niet los te zien van andere
ontwikkelingen in het gebied. Dit komt niet alleen de wijkontwikkeling ten goede
maar geeft ook de stad en de regio een extra impuls. Het woord campus krijgt
een nieuwe betekenis: gericht op wonen, werken en leren.
Samen beter Technocampus Utrecht, een begrip dat bij iedereen beelden op het netvlies
doet verschijnen. Het zijn nog niet allemaal dezelfde beelden, maar één ding is
gemeenschappelijk: het begrip roept enthousiasme op. Zoveel enthousiasme
dat vijf partijen met elkaar een samenwerking zijn aangegaan om de kansen
rond het begrip Technocampus in beeld te brengen. In een open proces worden
kansen verkend. Er wordt gewerkt vanuit de campusgedachte: een inspirerende
context waarin wonen, werken en leren samen een uitdagende voedingsbodem
vormen voor het stimuleren van kennisontwikkeling. De campus straalt niet alleen
onderwijs uit, maar ook bedrijvigheid en vrije tijd. In het bedrijfsleven speelt ken
nisontwikkeling een steeds grotere rol, de band met het onderwijs intensiveert.
Een integrale leerlijn inclusief bedrijfsleven is van grote waarde. De nieuwste
technieken worden in de scholen uitgevonden, door het bedrijfsleven gemaakt en
getest op de campus, om vervolgens geïnstalleerd te worden in de omliggende
wijk. Dit is één van de eerste stappen waar de partijen bij de verdieping van het
begrip voor staan.
Initiatiefgroep TechnocampusDe Hogeschool Utrecht, ROC Midden Nederland, de Gemeente Utrecht, SSH
en Mitros vormen samen een initiatiefgroep. SAMEN BETER is daarbij het
motto. Alle partijen hebben een eigen belang. Maar zij hebben gezien dat door
gezamenlijk doelen te stellen er meer inhoud aan het concept Technocampus
gegeven kan worden. Dit maakt het concept sterker. Concreet betekent dit dat
de samenwerking op onderwijsgebied moet leiden tot een ontwikkeling die de
kennisontwikkeling innoveert, wonenwerkenlerenontspannen in Ondiep en
Pijlsweerd een impuls geeft en Utrecht als kennisstad profileert. Tijdens de
Lustrummanifestatie Hogeschool Utrecht ‘100 Jaar Utrechtse Ingenieurs’
op 9 oktober 2008, is de samenwerkingsovereenkomst getekend.
Datum: oktober 2008
StadslabsUtrechtDe rol van nieuwe spraakmakende gebouwen in de stads-promotieIn Utrecht zijn de afgelopen jaren vele nieuwe gebouwen verrezen, in de
Uithof en Papendorp bijvoorbeeld. De komende jaren staan nog veel meer
nieuwbouwprojecten op de stapel. Nieuwe gebouwen geven een stad
nieuwe kansen. Bijzondere architectuur is spraakmakend en kan de stad
een aangepast gezicht verschaffen. In de komende jaren vindt een hausse
aan nieuwe gebouwen plaats in deze stad. Enkele voorbeelden: het nieu
we hoofdkantoor van de Rabobank, het Muziekpaleis, het Stationsgebied,
een nieuwe Schouwburg en een nieuw Casino en wellicht de Belle van
Zuylen als in ieder geval hoogtepunt in letterlijke zin. In het stadslab staat
de doelstelling centraal om de nieuwe gebouwen die de komende jaren
verrijzen een prominente positie te geven in de stadspromotie van Utrecht.
Ieder gebouw heeft zijn verhaal voor de stad en visie op de functie. Of het
nu gaat om wonen, werken of recreëren. Aorta werkt samen met andere
partijen aan een inventarisatie van nieuwe markante gebouwen om tot een
plan te komen waarmee deze gebouwen gaan spreken voor de stad.
architectuurcentruM aOrta faciliteert de discussie Over
vraagstukken in de stad. hierMee krijgt een Opgave een nieuwe
iMpuls. saMen Met experts en bewOners wOrden nieuwe
strategieën uitgedacht.
‘Samen beter.’
foto: aortaopeNbare ruiMte iN utrecht | LepeLeNburg
foto: aortade pubLieKe fabrieK
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 39 16-07-2009 15:25:23
40 aorta 2008 | roNdLeidiNgeN
Hoewel Utrecht vooral bekend staat om haar historisch centrum, heeft
deze stad ook een schat aan moderne architectuur. Veel van de jongere
bouwkunst bevindt zich in de binnenstad, waar rekening moet worden
gehouden met bestaande gebouwen en stadsstructuren. De recente
uitbreidingen aan de oost en westkant van Utrecht hebben architectoni
sche hoogstandjes voortgebracht. Architectuurcentrum Aorta organiseert
het hele jaar door rondleidingen langs (moderne) architectuur en land
schapsarchitectuur in Utrecht. Deze excursies zijn geconcentreerd rondom
verschillende thema’s en locaties.
Open rondleidingen Op gezette tijden organiseert Aorta open rondleidingen op verschillende
locaties die zij bekendmaakt op de website en in de lokale pers. Deze
rondleidingen duren 1,5 à 2 uur en kosten doorgaans € 7,50 per persoon
(€ 6,25 voor Upas houders en Vrienden van Aorta). De prijs is afhankelijk
van het thema en exclusief vervoer. Aanmelden voor de rondleidingen
is noodzakelijk en kan bij de receptie van Aorta, telefonisch, of via de
website.
Rondleidingen voor groepenGroepsrondleidingen worden uitsluitend op aanvraag georganiseerd. De
kosten bedragen een vast bedrag per gids, per uur, ongeacht het aantal
deelnemers. Per gids kunnen maximaal 20 personen deelnemen.
Gidsen Alle rondleidingen worden begeleid door professionele architectuurgidsen,
voornamelijk met een achtergrond op het gebied van architectuurgeschie
denis, bouwkunde, sociale geografie en/of landschapsinrichting. Tijdens
de rondleidingen geven zij uitgebreide achtergrondinformatie over de
historische, stedenbouwkundige en architectonische ontwikkelingen. De
toelichting is in het Nederlands, maar kan bij groepsaanvragen op verzoek
ook in het Engels of een andere taal worden gegeven.
Thema’s & locatiesDe thema rondleidingen worden veelvuldig bezocht door geïnteresseerden
uit binnen en buitenland.
De Uithof en de Universiteitsbibliotheek (UBU) van Wiel Arets. Sinds de jaren ’60 worden in De Uithof onderwijsgebouwen gerealiseerd.
Na de eerste bouwimpuls in de jaren ’70 heeft de invulling lange tijd stil
gelegen. De laatste jaren wordt er echter weer met verve gebouwd, wat
De Uithof steeds meer het aanzien geeft van een echte campus. De
nieuwe bouwimpuls heeft een aantal zeer bijzondere gebouwen opgele
verd, die een staalkaart van Nederlandse architectuur vormen. Tijdens de
rondleiding krijgt u inzicht in het stedenbouwkundig plan van De Uithof
en wordt een bezoek gebracht aan enkele van deze toonaangevende,
moderne gebouwen, waaronder: het rode Minnaertgebouw met in de
hoofdhal een waterbassin voor regenwater, het Educatorium van OMA, de
nieuwe universiteitsbibliotheek van Wiel Arets, het NMRgebouw van UN
Studio en de glossy Basketbar van NL Architects.
Het stadhuis van Miralles. In 2000 nam Utrecht een vernieuwd stadhuis in gebruik. De Spaanse archi
tect Miralles (1955 – 2000) verbouwde het deels middeleeuwse complex.
Het Utrechtse stadhuis heeft een eeuwenlange geschiedenis, want al meer
dan 650 jaar zetelt het bestuur van deze stad op die plek. In de loop van
die tijd werd een tiental panden en stadskastelen aangebouwd. Miralles
verbond bestaande en moderne architectuur op een niet alledaagse wijze
met elkaar. Niet alleen het uiterlijk van het nieuwe stadhuis is spraakma
kend, maar ook het interieur weet menig bezoeker te verrassen. In de
architectuur van Miralles staat de afleesbaarheid van de geschiedenis
voorop. In het gerenoveerde stadhuis door Miralles is oud en nieuwbouw
op geheel eigen wijze met elkaar verbonden.
rondleidingen
THEMA AANTAL DEELN. AANTAL DEELN.De Uithof 112 1.678 6 54UBU 13 229 0 0Educatorium 0 0 0 0Art Nouveau 2 40 2 46Stadhuis 10 214 6 58Rietveld en Tijdgenoten 0 0 2 19Moderne Archictectuur binnenstad 29 500 1 12Stationsgebied 3 60 2 19Leidsche Rijn 9 147 3 20Stadslezer 2 40 5 91Musea en het Museumkwartier 6 97 0 0Dag van de Architectuur 1 150 0 0HC Safari 0 0 4 48Amelisweerd 0 0 1 11A. A. Hijmans van den Berghgebouw 9 100 0 0Jongerius 3 60 0 0 TOTAAL 199 3.315 32 378
groepsrondleidingenrondleidingen voor
individuele deelnemers
TOTAAL AANTAL GEORGANISEERDE RONDLEIDINGEN EN AANTAL DEELNEMERS PER THEMA
foto: aortaroNdLeidiNg stadsLeZer
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 40 16-07-2009 15:25:33
41aorta 2008
Leidsche Rijn onder de loupe. De grootste Vinexwijk van Nederland begint langzaam vorm te krijgen.
De afmetingen van het plan ontstijgen die van voorgaande nieuwbouw
projecten of buitenwijken. In 2015 moeten 30.000 woningen en 70.000 m2
kantoorruimte samen met de nodige kleinschalige voorzieningen, zoals
winkels, scholen en ouderenvoorzieningen, en een aantal grootschalige
voorzieningen, zoals bruggen en parken, opgeleverd zijn. Hoewel er op de
woningen veel kritiek wordt geuit, zijn er zeer markante gebouwen te be
zichtigen en te bezoeken, zoals het WOS 8 gebouw, de telefooncentrale, de
TGVhousing, projecten in Langerak, Parkwijk, het winkelcentrum van AWG
architecten, het paviljoen van Stanley Brouwn, de Kersentuin, het Amalia
park en de school van Wiel Arets. Onder leiding van een gids wordt een
deel van het gebied per fiets bezocht en krijgt u uitleg over de opzet van dit
gebied, de verschillende deelgebieden en de afzonderlijke gebouwen.
Moderne Architectuur in de binnenstad. Deze route gaat langs projecten van architecten die een prominente bij
drage aan de architectuur van de Utrechtse binnenstad hebben geleverd,
zoals Mart van Schijndel, Robert van der Hout, Bob van Reeth, W.M.
Dudok, West 8, Maaskant, Enric Miralles, Francine Houben en Sluijmer en
Van Leeuwen.
Stationsgebied. De Grote Operatie Stationsgebied gaat nu echt van start. Dit enorm
uitgebreide project zal jaren in beslag nemen, maar begint met de bouw
van het nieuwe Muziekpaleis en het winkel en appartementengebouw De
Vredenburg. Daarna komt het entreegebouw van Nieuw Hoog Catharijne,
de OVterminal, het Casino, stadskantoor en ga zo maar door! Bijna teveel
om te vatten. Deze rondleiding geeft meer inzicht in wat we de komende
jaren kunnen verwachten.
Jugendstil/ Art nouveau. De sierlijke vormen van Art Nouveau ofwel Jugendstil (1890 – 1914) zijn op
veel plaatsen in Europa te vinden: van de ingangen van de Parijse metro, de
Eifeltoren tot de Grand Cafés in Praag en het woonhuis van de architect
Victor Horta in Brussel. Deze internationale stijl heeft grote nationale ver
schillen in vormentaal. Zo heeft Utrecht een karakteristieke mengeling van
Neogotiek en Jugendstil. Door het gebruik van ijzeren balken en nieuwe,
machinaal vervaardigde, grote ruiten werd de Jugendstil veel toegepast bij
gebouwen met etalages, zoals apotheken, kledingmagazijnen en warenhui
zen. Een ander opvallend kenmerk van de Nederlandse Jugendstilarchitec
tuur is het gebruik van gekleurde, meestal geglazuurde baksteen. In deze
rondleiding maakt u kennis met voorbeelden van Jugendstil in Utrecht,
zoals het pand Sic Semper op de hoek van de Kromme Nieuwegracht, de
apotheek in de Voortstraat, het ‘Gele Kasteel’ aan de Janskerkhof, Café de
Witte Ballons aan de lijnmarkt en vele winkelpanden rond de Oude Gracht.
Rietveld en tijdgenoten. Zowel het RietveldSchröderhuis als enkele andere gebouwen van Rietveld
komen tijdens deze wandeling aan de orde. Daarnaast ook veel moderne
villa’s om het Wilhelminapark, onder meer het Dubbel Huis van MVRDV.
De architectuur van Rietveld gaf aanzet tot deze villa’s.
Het museumkwartier en museumarchitectuur. De meeste musea in het zuidelijke deel van de binnenstad hebben een
moderne uitbreiding of herstructurering gekregen. In de wandeling worden
onder andere het Centraal Museum van Beel en Agtergael, het Universi
teitsmuseum van Koen van Velzen en het Museum Catharijneconvent van
HubertJan Henket bekeken en besproken hoe er modern gebouwd kan
worden in een historische context.
Het Zocherplantsoen. Het Zocherplantsoen is een 19eeeuws landschapspark. Via de 19eeeuw
se omvorming van de stadswallen tot een plantsoen door J.D. Zocher,
wordt er gekeken naar het landschappelijk ontwerp van het Griftpark.
Zo ontstaat een beeld van de verschillende opvattingen in de tijd.
Landgoed Amelisweerd. Een groot deel van dit gebied werd in de Middeleeuwen aangelegd als
park dat onderdeel uitmaakte van drie verschillende landgoederen. Amel
isweerd dankt zijn naam aan Amelis de Insula, een ridder die zich in 1224
aan de Kromme Rijn vestigde. Het landgoed wordt geflankeerd door de
landhuizen Nieuw Amelisweerd en Rhijnauwen. Naast een beknopte ge
schiedenis van de landgoederen gaat de excursie in op de hedendaagse
bestemmingen van dit soort 17e eeuwse landhuizen. De wandeling start in
Bezoekerscentrum Oud Amelisweerd.
BEZOEKERS INTERNATIONAAL
LAND AANTAL
Nederland 2.481
België 388Verenigd Koninkrijk 391Zweden 65Noorwegen 31Duitsland 185Frankrijk 5VS 86Japan 14Denemarken 12Luxemburg 0Overige 35
Buitenland 1.212
TOTAAL 3.693
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 41 16-07-2009 15:25:34
42 aorta 2008
Aorta geeft informatie aan een breed publiek. Aan de medewerkers van de
publieksbalie kunnen vragen worden gesteld. In het knipselarchief zijn arti
kelen te vinden uit landelijke dag, week en vakbladen, die de gebouwde
omgeving van Utrecht als onderwerp hebben. Op de leestafel liggen de
laatste nummers van vakbladen, recent uitgegeven boeken en informatie
over het lopende programma van Aorta. De mediatheek omvat boeken en
tijdschriften over architectuur en stedenbouw (regio Utrecht), informatie
over Utrechtse architectenbureaus en bureaus van buiten die in Utrecht
bouwen, en video’s en dvd’s over verschillende onderwerpen met betrek
king tot Utrecht en architectuur.
www.aorta.nu
De website geeft informatie over lopende programma’s, lezingen, debat
ten, gerelateerde activiteiten, rondleidingen en de organisatie. De home
page biedt een overzichtelijke agenda van de lopende activiteiten. In het
archief kan gezocht worden naar programma’s van voorgaande jaren.
informatief
open woensdag tot en met vrijdag van 12:00 – 17:00 en zaterdag van 13:00 – 17:00
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 42 16-07-2009 15:25:36
43techNocaMpusfoto: aorta
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 43 16-07-2009 15:25:46
44 aorta 2008
Het Wilde Dromen (cd-rom)Het wilde dromen is een documentaire over drie
stellen die een vrije kavel kopen in Blauwkapel
en Leidsche Rijn. Twee daarvan kijken vanuit
hun droomhuis terug op het proces. Het derde
stel wordt gevolgd tijdens het ontwerpproces.
Centraal staan de persoonlijke dromen vanuit de
kavelnemers. De drie stellen vertellen open
hartig oer de keuzes voor het zelfbouwen, de
zoektocht naar de architect en de loop van het
bouwproces. Hun aanpak loopt sterk uiteen, net
zoals de huizen die zij laten bouwen. Ook de
architecten en de stedenbouwkundigen komen
aan het woord. Zij vertellen over de locatie en de
interactie met de kavelnemers.
De documentaire geeft een goed beeld van wat
het betekent om zelf een huis te bouwen – van
de praktische soelaas en handige eigenschap
pen tot de emoties die er bij komen kijken. Er
wordt geen volledig beeld gegeven van alle
processen rond het bouwen op een vrije kavel.
Wel is het een poëtisch en beeldend verslag van
de dromen van de particuliere opdrachtgever –
afgezet tegen de weerbarstige realiteit van de
vrije kavelmarkt.
Prijs: € 8,00
Vaartse RijnIn opdracht van Architectuurcentrum Aorta en
Landschap Erfgoed Utrecht werkten twee ont
werpteams aan ontwikkelings scenario’s voor de
Vaartse Rijn. De Vaartse Rijn is een vergeten wa
terlijn, die loopt van het Ledig Erf in Utrecht tot
de rivier de Lek in Vreeswijk. Ooit was het een
economische hoofdader. Maar later werd die
functie overgenomen door het Merwede kanaal
en het AmsterdamRijnkanaal. Nog later kwa
men er wegen die veel beter tegemoet kwamen
aan industriële ontwikkelingen. Toch zijn veel
restanten van de industriële bedrijvigheid op de
oevers nog steeds zichtbaar. Verleden, heden
en toekomst zijn in het Vaartse Rijn gebied nauw
met elkaar verbonden. Tegenwoordig worden de
oevers van de Vaartse Rijn voor heel verschil
lende functies gebruikt. Belangrijk is dat de
cultuurhistorische betekenis van de Vaartse
Rijn als industrieel waterlint niet verloren gaat.
De uitkomsten van het onderzoek zijn in de
publicatie beschreven. Dit project moet leiden
tot revitalisatie van de Vaartse Rijn. Er liggen nu
twee interessante ontwikkelingsplannen voor de
Vaartse Rijn, die beide goede elementen in zich
hebben. Het is nu aan de gemeenten Utrecht en
Nieuwegein om mogelijkheden te scheppen. We
hopen dat dit industriële waterlint wordt behou
den voor ontwikkeling.
Gratis
Gebouw van morgen: Rabobank Nederland en de CroeselaanDe omgeving van het Rabobankcomplex Croe
selaan is een gebied waarin extreme verande
ringen hebben plaatsgevonden in steeds korter
op elkaar volgende perioden. In het boekje
Gebouw van Morgen: Rabobank Nederland
en de Croeselaan wordt nader ingegaan op
de geschiedenis van dit gebied. Het nieuwe
bestuursgebouw moet één van de meest duur
zame kantoorgebouwen van Nederland worden
en krijgt bovendien een flexibel en innovatief
werkplekconcept. Het boekje uit 2006 geeft
door middel van beeldmateriaal inzicht in deze
toekomstplannen.
Industrieel erfgoed in UtrechtUitgave Industrieel Erfgoed, 2005. 14 locaties
van hergebruik van het industrieel erfgoed in
Utrecht. Met gegevens over de geschiedenis van
onder andere van Hooghiemstra, Villa Jongerius
en het Cereol terrein. Aan de hand van de kaart
en de adresgegevens kunnen geïnteresseerden
de verschillende bouwwerken zelf gaan bekijken.
Prijs: € 1,00
Bouwen voor het GeloofEen catalogus bij de gelijknamige tentoonstel
ling over de architect Alfred Tepe (18401920) en
zijn leerlingen in 2005. In het laatste kwart van
de negentiende eeuw bepaalde Tepe het aan
zicht van veel dorpen en steden in het bisdom
Utrecht met ontwerpen voor een overweldigend
groot aantal neogotische kerken. In Utrecht
zelf zijn onder meer de St. Martinuskerk en de
Willibrorduskerk (1876 – 1877) van zijn hand.
Tegenwoordig is Tepe een vrij onbekende figuur,
terwijl hij gedurende zijn leven werd gelijkgesteld
met zijn tijd en stijlgenoot Pierre Cuypers. In
het boekje zijn zeventien gebouwen van Tepe in
Utrecht beschreven. Prijs: € 1,00
publicaties
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 44 16-07-2009 15:25:49
45aorta 2008
DE ROMEINSE LIJN, van Levefanum naar LaurumIn opdracht van de Provincie Utrecht heeft
Aorta in 2005 het wedstrijdprogramma voor de
ideeënprijsvraag onder de naam ‘de Romeinse
Lijn’ ontwikkeld en de organisatie op zich geno
men. De publicatie toont een impressie van het
ingezonden werk, plannen van de vijf genomi
neerden worden uitgebreider beschreven en het
gehele juryrapport. De wedstrijd richtte zich op
de ruimtelijke ontwikkelingskansen met als ar
cheologische onderlegger: de Romeinse Limes,
de verdedigingslinie die door heel Europa loopt
en in de Provincie Utrecht via Wijk bij Duurste
de, Utrecht en Woerden langs de Rijn liep. Doel
van de prijsvraag – voor samengestelde teams
van ontwerpers, archeologen, architecten en
stedenbouwkundigen, communicatiedeskundi
gen en kunstenaars – was met ideeën te komen
om de Limes (de Romeinse rijksgrens), in ruim
telijke plannen te betrekken én de Limes beter
voor publiek zichtbaar en beleefbaar te maken.
Een hele uitdaging, want de resten van de 2000
jaar oude Romeinse weg liggen grotendeels in
de bodem verborgen. Het ging in de wedstrijd
vooral om een hedendaagse interpretatie en
visie op de Limes als lint, een drietal locaties,
een communicatiestrategie en een financiële
onderbouwing.
Prijs € 2,50
Buiten Wonen (cd-rom)Resultaten van de workshop in 2004 waarin
onderzocht werd hoe en in welke vorm wonen
in het landelijk gebiedkan worden vormgegeven.
Drie teams onder leiding van ieder twee masters
ontwikkelden ieder een eigenzinnig voorstel.
Naast ontwerpscenario´s besteden de teams
aandacht aan ontwikkelingsstrategieën en finan
ciering. De cdrom toont alle ontwerpen en geeft
een inhoudelijke toelichting. Integrale verslag
legging verliep ook via de site van Aorta.
Niet meer leverbaar, archief Aorta. www.aorta.nu
100 uit 100 Architectuur Utrecht (1900-2000) Architectuurkaart UtrechtIn dit handzame boekje uit 2002 zijn 100
architectonisch interessante gebouwen in
Utrecht opgenomen die in de afgelopen eeuw
zijn gebouwd en die hebben bijgedragen aan
de discussie over architectuur in Utrecht. De
kaart bevat beschrijvingen in het Engels en
Nederlands over de gekozen gebouwen, zoals
architect, bouwstijl en jaar, een overzichtskaart
ter oriëntatie, een overzicht van de buslijnen om
de 100 bestemmingen mee te bereiken en een
uitleg van de gebruikte stijltermen.
Prijs: € 1,00
50.000 extra woningen in de stad Utrecht (cd-rom)Resultaten van de workshop in 2002 waarin
onderzocht werd hoe en in welke vorm 50.000
woningen extra binnen de stad Utrecht kunnen
worden gerealiseerd. Ook de reacties van de
criticasters en het publiek zijn op de cdrom
opgenomen. Niet meer leverbaar, te lezen op
archief Aorta. www.aorta.nu
Jaarboek Aorta 2005 Gratis
Aorta 10 jaar, Editie 2006Thema: 10 jaar initiatieven Aorta. In 2006
bestond Aorta 10 jaar. In dat deccenium heeft
Aorta een duidelijke, onafhankelijke positie
verworven in het architectuurveld van Utrecht en
omstreken. Deze jubileumeditie beschrijft de rol
die Aorta heeft vervult, de landelike ontwikkelin
gen en de toekomstige rol.
Jaarboek Aorta 2007 Gratis
Thema: Wat maakt Utrecht Utrecht. In 2007
stond Utrecht voor een aantal majeure steden
bouwkundige ingrepen. Hoe die precies zou
uitpakken was nog niet bekend; wel wisten we
dat de perceptie over deze stad grondig zou
veranderen! Een gesprek met bewonders, archi
tecten en ontwikkelaars over dat wat Utrecht,
Utrecht maakt!
Jaarboek Aorta 2008 Gratis
Thema: Stad op de schop. Stedenbouw en
Utrecht. In 1929 verwelkomde Utrecht haar
150.000ste inwoner. in 2008 is dit aantal bijna
verdubbeld. Dit maakt aanpassingen in de stad
noodzakelijk. Qua oppervlakte is Utrecht nave
nant niet gegroeid, maar de vraag om ruimte
en onze woonwensen zijn wel sterk veranderd.
Utrecht is een stad in ontwikkeling, een die nooit
af is. Stad op de schop!
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 45 16-07-2009 15:25:55
46 aorta 2008
Toelichting op de resultatenrekening
batenSubsidie gemeente Utrecht
Financiële bijdrage van Gemeente Utrecht, DSO.
Subsidie basisprogramma
Financiële bijdrage van Stimuleringsfonds voor Architectuur,
Overige sponsor- en subsidiegeld programma
Financiële bijdragen van sponsoren en subsidieverstrekkers voor het basis-
programma en aanvullend programma.
Sponsorbijdragen
Financiële bijdragen van sponsors voor het totale jaarprogramma
Rondleidingen
Opbrengsten uit de organisatie van rondleidingen
Financiële baten
De rentebaten en -lasten betreffen de op de verslagperiode betrekking
hebbende renteopbrengsten.
Financiële baten
Onder buitengewone baten wordt verstaan baten die voortvloeien uit
gebeurtenissen en handelingen die te onderscheiden zijn van de activiteiten
in het kader van de gewone bedrijfsuitoefening en derhalve een incidenteel
karakter hebben.
Overige baten
Omzet van verkopen aan balie, verhuur ruimte, horeca en entreeheffing
lastenDirecte programmakosten
Totale kosten van activiteiten zoals tentoonstellingen, lezingen en andere
activiteiten.
Personeelskosten
Kosten van het vaste personeel en het inhuren van personeel.
Huisvestingskosten
Kosten van huur, onderhoud, gas, water, elektra en belastingen
Kantoorkosten
Kosten kopiëren, kantoorbenodigdheden, netwerkbeheer, telefoon, porti
en drukwerk jaarverslag.
Algemene kosten
Accountantskosten, bestuurskosten, verzekeringen en administratiekosten.
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 46 16-07-2009 15:25:56
47aorta 2008
balans per 31 december 200831 12 2008 31 12 2007
Activa
Materiele vaste activa 32.093 35.127
Vorderingen 65.100 37.817
Liquide middelen 154.840 193.531
252.033 266.475
Passiva
Stichtingsvermogen 144.748 161.769
Voorzieningen 25.810 27.000
Kortlopende schulden 81.475 77.706
252.033 266.475
baten en lasten over 2007 2008 2007
Baten
Subsidie gemeente Utrecht 67.731 67.731
Subsidie basisprogramma SFA 56.862 36.773
Overige Sponsor en subsidiegeld programma 211.051 132.117
Sponsorbijdragen 17.400 29.612
Rondleidingen 28.163 17.753
Financiële baten 4.008 5.042
Buitengewone baten 16.586
Overige baten 13.766 5.932
Som der baten 398.981 311.546
Lasten
Directe programmakosten 184.170 76.712
Personeelskosten 159.288 153.472
Afschrijvingen materiële vaste activa 6.864 9.572
Huisvestingskosten 35.407 29.827
Verkoopkosten 2.134 3.817
Kantoorkosten 10.247 12.037
Algemene kosten 17.892 25.897
Som der lasten 416.002 331.333
Totaal resultaat - 17.021 - 213
jaarcijfers
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 47 16-07-2009 15:25:57
Aantal bezoekers mediatheek en expo
Aantal bezoekers debatten
Aantal bezoekers lezingen
Aantal deelnemers rondleidingen
Aantal indirecte contacten
Aantal bezoekers film
Aantal bezoekers educatieprogramma
Aantal bezoekers overig divers maatwerk
48 aorta 2008
bezoekers 2008
Het Utrechtse architectuurcentrum Aorta heeft een kleine, maar interes
sante tentoonstelling waarin de geschiedenis van de Limes wordt uit
gelegd.
expositie ‘De Limes, geheimen ontsluierd’. En dat is onterecht want met
de tentoonstelling in het architectuurcentrum Aorta krijgt de Utrechter een
goed idee van de plannen die de gemeente heeft met het zichtbaar maken
van de Romeinse geschiedenis van de stad. Al met al de moeite waard
voor wie interesse heeft voor alles wat met oud Utrecht te maken heeft.
Ons Utrecht, 30 januari 2008
was er bijna twintig jaar burgemeester. Toch kennen de meeste Utrech
ters de naam Fockema Andreae alleen nog van een straat in Utrecht
Twee gelijknamige exposities moeten daar verandering in brengen.
8 maart 2008
Misschien een aanlokkelijk perspectief voor de nieuwe generatie stads
ontwerpers, de oude garde moet er niets van hebben. Dat blijkt tijdens het
debat De Nieuwe Lading op een juliavond bij het Utrechtse architectuur
centrum Aorta.
binnenstad?, schreeuwen affiches in grote rode letters. Wat is er aan de
hand? Staat de toekomst van de stad plotseling op het spel? Moeten we
de barricade op? De affiches met de verontrustende tekst waren opgehan
gen door architectuurcentrum Aorta en de gemeentelijke dienst Steden
bouw en Monumenten. Sprekers in overvloed bij Tumult.
november 2008
lopende meningen zijn gevormd. Dit was aanleiding voor architectuur
centrum Aorta om een discussieavond te organiseren.
2008
recentelijk een gloedvol betoog over de Belle tijdens een druk bezochte dis
cussieavond van architectuurcentrum Aorta
20072008 2006
2.5832.9852.428
453375330
384397248
3.6933.1923.053
32.13729.63023.103
234351
2649872
25780
(inclusief alle open dagen+ openingen)
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 48 16-07-2009 15:25:58
Het Utrechtse architectuurcentrum Aorta heeft een kleine, maar interes
sante tentoonstelling waarin de geschiedenis van de Limes wordt uit
gelegd. Volkskrant, 19 januari 2008 Een beetje weggestopt en onbekend is de
expositie ‘De Limes, geheimen ontsluierd’. En dat is onterecht want met
de tentoonstelling in het architectuurcentrum Aorta krijgt de Utrechter een
goed idee van de plannen die de gemeente heeft met het zichtbaar maken
van de Romeinse geschiedenis van de stad. Al met al de moeite waard
voor wie interesse heeft voor alles wat met oud Utrecht te maken heeft.
Ons Utrecht, 30 januari 2008 Hij hield van Utrecht en Utrecht hield van hem. Hij
was er bijna twintig jaar burgemeester. Toch kennen de meeste Utrech
ters de naam Fockema Andreae alleen nog van een straat in Utrechtoost.
Twee gelijknamige exposities moeten daar verandering in brengen. AD/UN,
8 maart 2008 De stedenbouwer die met mooie plaatjes het publiek verleidt.
Misschien een aanlokkelijk perspectief voor de nieuwe generatie stads
ontwerpers, de oude garde moet er niets van hebben. Dat blijkt tijdens het
debat De Nieuwe Lading op een juliavond bij het Utrechtse architectuur
centrum Aorta. Blauwe kamer, nr 4 augustus 2008 ‘Waar moet het heen met de
binnenstad?, schreeuwen affiches in grote rode letters. Wat is er aan de
hand? Staat de toekomst van de stad plotseling op het spel? Moeten we
de barricade op? De affiches met de verontrustende tekst waren opgehan
gen door architectuurcentrum Aorta en de gemeentelijke dienst Steden
bouw en Monumenten. Sprekers in overvloed bij Tumult. Binnenstadskrant,
november 2008 Het is een gebouw van veel superlatieven, waarover uiteen
lopende meningen zijn gevormd. Dit was aanleiding voor architectuur
centrum Aorta om een discussieavond te organiseren. De Architect, december
2008 Ontwerper van de Belle, Branimir Medić van Architekten Cie., hield
recentelijk een gloedvol betoog over de Belle tijdens een druk bezochte dis
cussieavond van architectuurcentrum Aorta. De Volkskrant, 22 december 2008
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 49 16-07-2009 15:25:59
50 aorta 2008
In 2006 is de ‘Koers 2007 – 2010’ vastgesteld.
Hierin zijn geen majeure koerswijzigingen ingezet.
Met een bredere basis heeft Aorta de ingezette koers voortgezet naar een verdere professionalisering
waarin educatie en communicatie een belangrijke rol vervullen.
Aorta heeft de volgende speerpunten voor de periode 2007 – 2010 geformuleerd:
> Verdere professionalisering van externe communicatie en marktbewerking
> Meer inzetten van multimedia middelen via diversie kanalen voor een groter bereik
> Groei in het huidige programma aanbod in de (regio) Utrecht
> Meer educatieve activiteiten voor een breder publiek
> Meer ‘fun and leisure’ activiteiten (ook voor kinderen)
> Meer activiteiten in partnership met (commerciële) partners
> Bescheiden verbreding en versterking van de organisatie
bouwen aan de stad
Architectuurcentrum Aorta is op zoek naar vrienden met dezelfde passie
voor architectuur, die het programma van Aorta graag willen ondersteunen.
Met de steun van vrienden kan Aorta liefhebbers van architectuur blijven
fascineren, verbazen en inspireren met een gevarieerd aanbod van
tentoonstellingen, lezingen en andere activiteiten.www.aorta.nu of informatie via [email protected]
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 50 16-07-2009 15:26:02
Architectuurcentrum Aorta is op zoek naar vrienden met dezelfde passie
voor architectuur, die het programma van Aorta graag willen ondersteunen.
Met de steun van vrienden kan Aorta liefhebbers van architectuur blijven
51fort bLauwKapeL | twa architecteNfoto: beMog ProjectontWikkeling alMere b.v.
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 51 16-07-2009 15:26:10
52 aorta 2008
Aorta streeft er naar, vanuit een onafhankelijke positie, een zo breed mogelijk publiek bij het gesprek over de gebouwde omgeving te betrekken, voor een beter begrip en waardering van de eigen leefomgeving.
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 52 16-07-2009 15:26:10
53aorta 2008
onze missieAorta wil een bijdrage leveren aan de brede discussie over de kwaliteit van
onze gebouwde en landelijke omgeving – en dus onze leefomgeving beter
te maken. Architectuurcentrum Aorta is een plek voor het maatschappelijk
debat, kennisvergaring en informatie over nieuwe ontwikkelingen en visies
in de architectuur. Een ontmoetingspunt voor de vakgemeenschap én een
kenniscentrum voor het brede publiek, om zo de eigen omgeving beter te
begrijpen.
visieAorta ziet architectuur als een culturele waarde. Het is per definitie méér
dan ontwerpen, méér dan een stapeling van stenen: het raakt aan maat
schappelijke, economische, technologische, sociale en politieke ontwikke
lingen. Architectuur geeft een positieve meerwaarde aan de leefomgeving.
Wezenlijk is hoe mensen architectuur ervaren en beleven. Het komt tot
in het huis van elke burger en roept dus veel reacties op. Aorta hanteert
een ruime opvatting van architectuur: stedenbouw, ruimtelijke ordening,
landschap, tuin en interieur en inrichting van de openbare ruimte. Architec
tuur is een instrument waarmee de gebouwde en groene omgeving wordt
vormgegeven en bepaalt de identiteit van de openbare ruimte.
aanpakAorta doet dit door denkbeelden herkenbaar te maken, uit te wisselen en
door de belangstelling van het brede publiek voor architectuur te bevorde
ren. Met informerende programma’s leert de leek de taal van de architec
tuur, met inspirerende opiniërende programma’s bevordert Aorta het debat
voor de vakgemeenschap.
ontmoetingsplekAorta is een inspirerende ontmoetingsplek voor architecten, publiek,
opdrachtgevers, overheid, ontwikkelaars en bouwers. Het centrum weet
wat er speelt, neemt initiatieven en ontwikkelt projecten. De organisatie is
professioneel, initiërend, levert maatwerk en reageert adequaat op actuele
ontwikkelingen, zoals de ontwikkeling van De Uithof, landinrichtings
gebieden rondom de stad, of de grootschalige ontwikkeling in het stations
gebied. Kortom: alles wat op grote en kleine schaal bijdraagt aan een
betere leefomgeving. Aorta communiceert doorlopend over de stad en
haar ontwikkeling.
samenwerkingAorta staat niet alleen. Het centrum wil haar missie en doelen realiseren in
goede samenwerking met andere culturele instellingen, maatschappelijke
organisaties, gemeenten, de provincie, het bedrijfsleven en het publiek.
Aorta werkt intensief samen met de andere architectuurinitiatieven in
Utrecht.
iedereen wordt dagelijks geconfronteerd met de manier waarop onze woon- en leefomgeving is ingericht
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 53 16-07-2009 15:26:11
54 aorta 2008
teamHet team van Aorta bestaat uit de volgende
medewerkers: Eveline Paalvast directeur | bestuurder (0,8 fte)
Janneke van der Poel projectmedewerker (0,8 fte) – tot mei 2008
Lindy Schuin projectleider (0,8 fte)
Anne Seghers projectmedewerker (0,8 fte) – vanaf juli 2008
Roos Velzel administratief medewerker (0,6 fte)
Dini van de Leur administratief medewerker (0,6 fte)
gidsen Met veel energie en inzet worden onze rond-
leidingen gegeven, documentatie beheerd en
uitnodiging en verstuurd. In 2008 zijn wederom veel
gidsen en vrijwilligers voor Aorta actief geweest:
Jan Maarten Dalmeijer, Joos van den Dool, Thea van Goudzwaard,
Wineke Hiddema, Martin de Jong, Andy Kilian, Bastiaan van de Kraats,
Tine Kroesen, Els Lagas, Cas Nagtzaam, Renette Niekerk, Arco Ooms,
Eva Röell, Petra Vossestein, Sara Zondergeld, Joris Roovers, Go Bruens
Ankie Vanderfeesten, Ebba Braun, Eus Joanknecht en Jan Peek.
medewerkersprogrammaraadDe programmaraad adviseert het Aorta team
inhoudelijk over de diverse programmaonderdelen.
In 2008 bestond de raad uit:
Hans-Lars Boetes Kennismanager PPS voor DLG
Rolf Bruggink TBFL Projectontwikkeling
Henk Jansen Adv. Stedenbouw en Cultuurhistorie, gemeente Utrecht
Tjerk van de Lune Architect studioSK
Paul van der Ree Architect studioSK
Erik Rossen Stedenbouwkundige gemeente Utrecht
Hank van Tilborg H+N+S Landschapsarchitecten
Denise Vrolijk Redacteur SRO
raad van toezichtDe Raad van Toezicht adviseert en ondersteunt
de directeur van Aorta over het programma,
de begroting, de jaarrekening en het jaarverslag.
De Raad van toezicht bestond in 2008 uit:Jacques Thielen voorzitter, directeur Far West, 2000 tot december 2008
Karel de Wit penningmeester, BUmanager Wonen Dynamisch ABC,
aangetreden in 2004
Michael van der Velden markt en marketing, partner Andersson Elffers
Felix, aangetreden in 2001
Paul Kokkeler personeel en organisatie, Kokkeler advies en
interimmanagement, aangetreden in 2005
Anton Bronsvoort architectuur, architect en partner Bureau Bronsvoort
Blaak, aangetreden in 2004
Margreet Duinker architect Duinker Van der Torre, aangetreden in 2008
Lex Pouw zelfstandig adviseur, aangetreden in 2008
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 54 16-07-2009 15:26:11
55aorta 2008
colofon© Architectuurcentrum Aorta, april 2009.
Oplage: 1.000
Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de rechthebbenden.
Redactie: Lindy Schuin, Eveline Paalvast, Anne Seghers | Ontwerp en layout: het Bos, Utrecht | Drukwerk: Drukkerij Libertas, Bunnik
Met dank aan iedereen die heeft bijgedragen aan de totstandkoming van het jaarboek 2008.
Niet alle rechthebbenden van de gebruikte illustraties konden worden achterhaald.
Architectuurcentrum Aorta kon in 2008 rekenen op de financiële steun
van de volgende bedrijven en instellingen:
sponsoren en subsidieverstrekkers
Beschikbaarheidsubsidiënten:SO Gemeente Utrecht
Stimuleringsfonds voor Architectuur
Projectsubsidiënten:SO Gemeente Utrecht
BNA
Stichting Open Monumentendag
Gemeente Utrecht, POS
Gemeente Utrecht Cultuurhistorie
KF Heinfonds
Fentener van Vlissingenfonds
Mondriaan Stichting
Gemeente Utrecht, PMB
Beschikbaarheidssponsoren:Volker Wessels Vastgoed BV
ING Vastgoed Ontwikkeling BV
AM Wonen
Corio Nederland Retail
Heijmans Vastgoed BV
PlegtVos Geelen BV
Projectsponsoren:Programmabureau de LIMES
Stichting Domplein 2013
DS landschapsarchitecten
St. Dag van de Architectuur
Burgfonds
Projectbureau Leidsche Rijn
NS Poort
Inbo
TCN property projects
Boulevard Vastgoed
Meyster’s Buiten
Bemog
Synchroon
Culturele Zondagen
SSH Utrecht
Heijmerink Bouw Utrecht
VOF Hoograven
Mitros
ProRail
Drukkerij Libertas
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 55 16-07-2009 15:26:12
56 eNgLish
Aorta, the Utrecht Centre of Architecture
Aorta offers information about developments
in the field of urban development, architecture
and related disciplines in the Utrecht region.
This is done by means of activities with a tem-
porary character, such as exhibitions, events,
guided tours, discussions and lectures. Aorta
is a permanent source of information about ar-
chitecture in Utrecht and the surrounding area.
Aorta Centre for Architecture is an indepen-
dent foundation, financially supported by the
government and the business community. The
foundation consisting of a Supervisory board,
an office and a programme platform. We are
pleased to welcome you in our office.
Address and opening hours
Architectuurcentrum Aorta
Achter de Dom 14
3512 JP Utrecht
The Netherlands
tel: +31 (0)30 232 16 86
fax: +31 (0)30 232 13 90
Aorta is located in the centre of Utrecht on the
following address: Achter de Dom 14. The centre
is by public transport (lines 2 and 22) and by car
(parking mall along the Strosteeg).
Aorta is open to public from:
Wednesday to Friday from 12.00 till 17.00 hrs.
Saturday from 13.00 till 17.00 hrs.
Entrance is free.
Events on site can take place on various times.
guided tours
The city of Utrecht is famous for its historical town
centre. However, it also boasts many modern
architectural sites by well-known architects such
as Rietveld and Rem Koolhaas. Many of these
contemporary buildings are situated in the inner
city, where the medieval structure and surrounding
buildings had to be taken into account during the
design and building process. Recent extentions
to the eastern en western side of Utrecht (De
Uithof and VINEX Leidsche Rijn) accommoda-
ted a further number of architectural highlights.
Throughout the year, Aorta, the Utrecht Centre for
Architecture, organises guided tours to (modern)
architectural sites and landscape architecture
in Utrecht. These excursions are concentrated
around several subjects and locations.
guides
All tours will be given by professional guides
specialised in history of architecture, social
geography, engineering or landscape architecture.
They will provide extensive background informa-
tion on historical, architectural and town-planning
developments. Tours are usually given in Dutch,
but group tours can also be given in English
and, if requested well in advance, also in other
languages.
guided tours for groups or individuals
On request Aorta organises excursions for groups
(minimum of 8 participants) for a minumum fee
of € 60,– ex. VAT per guide per hour. Prices also
depend on group size and extra requests. If a
group exceeds 20 participants a second guide
will be retained. A special programme can be
put together for your group by combining some
of the different themes mentioned above. Group
reservations must be made at least two weeks in
advance either in writing, by phone or by e-mail.
During the summer months guided tours start al-
most every weekend, either on Fridays, Saturdays
or Sundays. The tours last approximately 1,5 to 2
hours and cost around € 7,50 per person
(€ 6,25 with student discount), depending on sub-
ject and duration. Prices do not include any travel
expenses on your side. The information is given
in Dutch. Bookings, reservations and inquiries
can be made at the Aorta information desk or by
phone, fax or e-mail
TOURS
Architecture in ‘De Uithof’
A visit to several leading modern buildings on
university campus De Uithof. Building in De Uithof
started in the 1960’s but came to a halt in the
following decade. However, in the past ten years
building has been resumed with much enthusi-
asm, turning De Uithof into an actual campus.
The new building impulse has resulted in several
remarkable buildings. You will be guided around
one or more of the following buildings in the De
Uithof complex, depending on which day of the
week the tour takes place: the Educatorium by
Rem Koolhaas/OMA (1997), the Minnaert-building
by Neutelings Riedijk Architecten (1997), the fa-
culty for Economy and Management by Mecanoo
(1995) and the University Library by Wiel Arets
(2004).
This excursion also emphasizes the urban struc-
ture of De Uithof, the urban development plan of
which was designed by Art Zaaijer/OMA (1986) in
answer to the existing structure, which hardly took
into account the original landscape formed by
the Hollandse Waterlinie, the famous Dutch water
defence system. The buildings erected in the so-
called ‘kasbah-zone’ illustrate the urban deve-
lopment master plan. The landscape structure is
designed by West 8. The tour visits the NMR-
building by Ben van Berkel, UN Studio’s (2001),
the glossy Basketbar by NL Partners (Rietveld
Prize 2003). On request, several other buildings
can be viewed from the outside, such as the
student housing by Uytenhaak (1999), the Ronald
McDonald House by Bosch Haslett (1999) and the
temporary student housing in the form of colourful
stackable containers (Sky Boxes, 2004).
Duration: 2 hrs.
NOTE: The university buildings are not open on
Saturday and Sunday.
Vinex location Leidsche Rijn
On the western edge of the city of Utrecht the
largest VINEX-location of The Netherlands,
Leidsche Rijn, is under construction. Leidsche Rijn
will eventually consist of 30.000 houses, industrial
areas and numerous facilities. The excursion will
highlight the architecture arising in this district and
the urban development of sub-plans. The different
sub-plans will be designed one after another and
filled in by a large number of national and internati-
onal urban developers. Together they will illustrate
working on a 21st century city.
Leidsche Rijn is a state of the art collection of
modern housing but it’s also special because of
the way the cultural landscape is incorporated in
the lay-out of the new neighbourhoods. The tour
visits the sub-plans Langerak I and II, Parkwijk and
the adjoining areas where for example the black
latex box by NL Architects and the TGV-dwellings
by Oosterhuis Associates can be seen. Other
projects are residences by Mecanoo, DAF Archi-
tects, Jaco de Visser, Atelier Pro and MacCreanor
Lavington Architects. It’s also possible to start the
tours from Information Centre Leidsche Rijn by
Cepezed Architecten, where a scale-model of the
whole area clarifies the master plan.
Duration: circa 2 hrs.
NOTE: The excursion through Leidsche Rijn is
normally done by bike. It is also possible to have
an accompanying guide on your bus.
The town hall by Enric Miralles
Utrecht’s town hall has an age-long history. The
administration of the city of Utrecht has been
seated at this location for over 650 years. In the
course of time some ten medieval buildings and
city castles were interconnected that still form the
core of the premises. The result was an overly
compact and impenetrable labyrinth with many
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 56 16-07-2009 15:26:13
57eNgLish
different floor levels. In 1997 the local government
commissioned Spanish architect Enric Miralles
(1955 – 2000) to design a building that was open,
transparent and inviting. The aim was to combine
the existing monumental parts, which were to be
renovated, with a new wing.
Miralles combined modern architectural ideas with
the historical elements in a very personal way. The
main entrance was moved; it now is located in the
external wall that for centuries had been the back
of the premises. In the process, this relocation
resulted in the formation of a new square. The
architect’s signature is equally visible in the interior.
He designed, for example, the lamps and benches
that can be found throughout the premises, and
also the furniture in the council chamber. The
historical structure of the interconnected medieval
buildings has been made visible in various ways.
The tour will go around and into this striking
building.
Duration: circa 1.5 hrs
Contemporary architecture in the inner city
This guided tour focuses on 20th century architec-
ture in the city centre of Utrecht. The route links
up projects of architects who made a prominent
contribution to the architecture in Utrecht, such
as Mart van Schijndel, well-known projects by
Sluijmer & Van Leeuwen like the metal house built
on the smallest plot in Utrecht.
The tour will also visit an apartment building
by Belgian architect Bob van Reeth, which is
especially designed to fit the historical situation, a
church yard, and incorporates the archaeological
finds dating from the medieval period. During the
tour the focus will be on the refurbishment plans
of West 8 for Neude square and surrounding buil-
dings such as the Neude tower (H.A. Maaskant,
1960), the main post office (J. Crouwel, 1924), the
town hall (Enric Miralles, 2000) and the municipal
theatre by W.M. Dudok (1941).
Duration: 1.5 hrs
Museums and the museum quarter
The main theme of this walking tour is contempo-
rary architecture in the very peaceful southern part
of the inner city, the so-called museum quarter.
By combining funds from the EU with the input of
inhabitants, entrepreneurs, museums, cultural or-
ganisations and private investors, the local gover-
nment has cast a new light on the cultural heritage
of this area. Part of the project was the restoration
of the unique wharf cellars, the refurbishment of
the Old Canal and the opening up of many hidden
courtyards and almshouses.
Attention will also be paid to modern extensions
of museums and art galleries, as for example the
extension of the University Museum by Koen van
Velsen, the extension and re-routing of the Ca-
tharijneconvent museum by Hubert Jan Henket,
the Central Museum (Beel en Achtergael) and the
restoration of former 16th century city rampart
(now an observatory) Sonnenburg. This tour will
also focus on the issue of new developments in a
historical city with monuments and urban conser-
vation area’s, illustrated by the domestic residence
of architect Robert van den Hout (winner of the
Rietveld Prize 2001), and the apartments in the
former church of St. Martin.
Duration: circa 1.5 hrs
Rietveld and contemporaries
Wilhelmina Park and the streets surrounding it
feature many remarkable buildings. During this
walking tour you will visit predominantly buildings
designed by Gerrit Rietveld, such as the Rietveld-
Schröder house (1924), the renovated apartment
blocks across the street along Erasmuslaan
(1931 – 34)and the chauffeur’s residence (1927).
The tour also includes designs of contemporary
architects, for example S. Ravesteyn’s private re-
sidence (1934) and the park pavilion. This pavilion
belongs to the Amsterdam School but has a very
romantic, rural feel to it.
Around the park several other examples of the
Amsterdam School can be seen, as well as a row
of recent, very modern villa’s, amongst which the
Dubble house (MVRDV/Mastenbroek). It is a great
opportunity to compare Rietveld’s architecture
with that of his contemporaries and to judge the
extent of his influence on architecture from later
periods.
Duration: circa 1,5 hrs.
NOTE: This excursion does not include a tour of
the interior of the Rietveld-Schröder house. The
Rietveld-Schröder house can be visited prior to
or after the walking tour. We recommend that you
book in advance. For reservations call the Central
Museum: +31 (0)30 236 23 62.
Master plan central station area
In 2002 the population of Utrecht has chosen by
referendum for the transformation of the central
station area. The chosen approach will result in a
lot of changes in the next few years. The area will
be enriched with two eye-catching buildings in
glass and steel, defining the heart of the city. One
is a new station hall with a waving roof construc-
tion. The other is a music palace of 43 meters
high, made out of glass. Herman Hertzberger was
asked to design the new music palace, which will
incorporate part of the old music hall, also
designed by Hertzberger.
Benthem Crouwel Architect, designer of the
Schiphol terminal, has made a design for the new
central station in Utrecht. Apart from combining
different kinds of public transport in one terminal, it
also has to combine two different parts of the city.
Within a few years time, 2.5 times the amount of
passengers passing through the Schiphol Airport
terminal will be using the public transport terminal
in Utrecht. All the other changes to the area and
their respective time frames will be explained in
detail during this walking tour. The tour starts at
the information centre of the station area, where
scale-models and interactive computer animations
illustrate the plans.
Duration: circa 1.5 hrs
Zocher Park, a 19th century park
in the English landscape style
In 1828 J.D. Zocher (1791 – 1870) was invited by
then mayor of Utrecht, Van Asch van Wijck, to de-
sign a park along the city moat, the location of the
fortifications. In 1829 he transformed the bastions
into a municipal park, which it still is today. Zocher
Park in Utrecht is one of five Dutch parks belon-
ging to the National Heritage. It is truly unique that
much of the original lay-out is still recognizable.
Many of the original trees and tree clusters are still
dotted around the park, which stretches out over
4 kilometres.
The Zocher family from Haarlem has produced a
line of famous landscape architects who designed
many gardens, parks and graveyards in The
Netherlands. Jan David Zocher was the most
famous of them all, partly because of his design
for the famous Vondel Park in Amsterdam. He
also drew up plans for several neoclassical villas
in and along the Utrecht Vondel Park, some of
which still decorate the park. An example of this is
Lievendael (1862).
Duration: circa 1.5 hrs
Plans and dreams for the Dom Square
The Dom Church and the Dom Square were once
a single entity, but the disastrous storm in 1674
changed a planned building into an accidental
square. The reconstruction of the nave with scaf-
folding pipes occupied a particularly important
place in the celebration in 2004. This is not the
only plan that has been proposed for the Dom
Square; over the years a whole variety of ideas
and plans have been put forward. It took a long
time before it became accepted that something
had to be done with the public space. From 1674
to 1826 the remains of the nave were left lying in
the square. Only with the construction in 1898 of
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 57 16-07-2009 15:26:14
58 eNgLish
the Academiegebouw, designed by E. Gugel and
F.J. Nieuwenhuis, did the square slowly begin to
take shape. The following phase of change for
the Domplein area started at the beginning of the
twentieth century.
This tours gives a overview of the various (recon-
struction) plans for the Dom Square. The plans
vary strongly from ideas about a complete recon-
struction of the nave and a cosy decoration to a
reorganisation for the ever growing flow of traffic
like the plans of H.P. Berlage. In 1988 a competi-
tion was organised for ideas for the Dom Square.
As a result of the competition, a number of quite
spectacular plans were developed. Besides ideas
for changes aboveground, there are also plans
that focus on the rich archaeological remains,
thereby integrating archaeological research into
architectural history. The symbolic language and
marks, and the other elements that have been
used in the Domkerk, are shown also explained.
Duration: circa 1 hour
Country estate Amelisweerd
The main part of Amelisweerd was laid-out in the
Middle Ages as a park belonging to three different
manors. Amelisweerd was named after the knight
Amelis de Insula who took up residence along the
river Kromme Rhine in 1224. Hardly anything is
known about the original manor Old-Amelisweerd.
However, many more details are available about
the stately classicistical country house, which was
built in 1770. Country houses New-Amelisweerd
and Rhijnauwen enclose the estate. The latter
was also built in the eighteenth century, in a sober
classicistical style. The history of Rhijnauwen as a
manor is still clearly visible.
New-Amelisweerd came into existence by split-
ting up the holm (waard or weerd) Amelisweerd
in Old- and New-Amelisweerd. The homesteads
the Boeije and the Kleine Kuil, together with six
dwellings belong to the estate as well. In 1810
Lodewijk Napoleon claimed both estates. New-
Amelisweerd was to house his personnel, while
Old-Amelisweerd was to be his own residence.
New-Amelisweerd was laid-out around 1860 in
the late English landscape style. Nowadays the
three country houses function as a youth hostel
(Rhijnauwen), a museum/residence (Old-Amelis-
weerd) and apartments (New-Amelisweerd). Apart
from a brief history of the estates, information is
provided about the architecture of the country
houses and the layout of the park.
Duration: circa 1.5 hrs
Jugendstil / art nouveau in Utrecht
This tour will explore art nouveau (Jugendstil)
architecture in Utrecht. The elegant shapes of art
nouveau (1890 – 1914) are visible all over Europe.
From the entrances to the Paris Underground,
the Eiffel Tower, the Folies Bergère posters and
the Moulin Rouge to Grand Café’s in Brussels,
Prague and Victor Horta’s residences in Brussels.
This international style features many regional
differences. Some architects had great difficulties
letting go of the ecclesiastical styles of the 19th
century. In Utrecht this resulted in a typical mix of
neo-gothic and art nouveau architecture.
Art nouveau architects used a lot of modern mate-
rials, for example iron-cast beams and industrially
produced windowpanes. This made the style very
useful for buildings with large windows, such as
warehouses, pharmacies, clothing stores etc.
What’s typical for Dutch art nouveau architecture
is the use of glazed bricks in a variety of colours,
making up tiled (symbolic) images relating to the
purpose of the building.
Duration: circa 1.5 hrs
University Library Utrecht
Wiel Arets Architects & Associates, 2004
According to the architect, the two closed, black
concrete book depots in this black glass box
almost seem to float like clouds.
The inside of the library is mostly black too, but
because of the vast open spaces around the
depots and the use of very light grey floors, the
interior is surprisingly light and spacious. The
colour scheme of black, white and grey is broken
by the striking information desks, furnished with
a kind of bright red rubber. From the study rooms
on top of the book depots, the library visitor has
a marvellous view of De Uithof or of the aesthetic
roof garden with grape vines.
Taken from a photography by Kim Zwarts, a close
up picture from the leaves of a willow tree is silk
screened onto the glass façade panels. The print,
just like the turning double windows, functions as
a sunshade. The same print has been applied by
means of a rubber mould, so that a deep relief
has been obtained. The library has not only been
designed as a quiet place where books can be
stored and consulted, but also as a meeting place
for visitors and students.
Duration: circa 1 hour
HB 9020 Aorta Jaarboek corr # 08.indd 58 16-07-2009 15:26:20
59hosteL hogeLaNdeN | versseput architecteN58 eNgLish
the Academiegebouw, designed by E. Gugel and
F.J. Nieuwenhuis, did the square slowly begin to
take shape. The following phase of change for
the Domplein area started at the beginning of the
twentieth century.
This tours gives a overview of the various (recon-
struction) plans for the Dom Square. The plans
vary strongly from ideas about a complete recon-
struction of the nave and a cosy decoration to a
reorganisation for the ever growing flow of traffic
like the plans of H.P. Berlage. In 1988 a competi-
tion was organised for ideas for the Dom Square.
As a result of the competition, a number of quite
spectacular plans were developed. Besides ideas
for changes aboveground, there are also plans
that focus on the rich archaeological remains,
thereby integrating archaeological research into
architectural history. The symbolic language and
marks, and the other elements that have been
used in the Domkerk, are shown also explained.
Duration: circa 1 hour
Country estate Amelisweerd
The main part of Amelisweerd was laid-out in the
Middle Ages as a park belonging to three different
manors. Amelisweerd was named after the knight
Amelis de Insula who took up residence along the
river Kromme Rhine in 1224. Hardly anything is
known about the original manor Old-Amelisweerd.
However, many more details are available about
the stately classicistical country house, which was
built in 1770. Country houses New-Amelisweerd
and Rhijnauwen enclose the estate. The latter
was also built in the eighteenth century, in a sober
classicistical style. The history of Rhijnauwen as a
manor is still clearly visible.
New-Amelisweerd came into existence by split-
ting up the holm (waard or weerd) Amelisweerd
in Old- and New-Amelisweerd. The homesteads
the Boeije and the Kleine Kuil, together with six
dwellings belong to the estate as well. In 1810
Lodewijk Napoleon claimed both estates. New-
Amelisweerd was to house his personnel, while
Old-Amelisweerd was to be his own residence.
New-Amelisweerd was laid-out around 1860 in
the late English landscape style. Nowadays the
three country houses function as a youth hostel
(Rhijnauwen), a museum/residence (Old-Amelis-
weerd) and apartments (New-Amelisweerd). Apart
from a brief history of the estates, information is
provided about the architecture of the country
houses and the layout of the park.
Duration: circa 1.5 hrs
Jugendstil / art nouveau in Utrecht
This tour will explore art nouveau (Jugendstil)
architecture in Utrecht. The elegant shapes of art
nouveau (1890 – 1914) are visible all over Europe.
From the entrances to the Paris Underground,
the Eiffel Tower, the Folies Bergère posters and
the Moulin Rouge to Grand Café’s in Brussels,
Prague and Victor Horta’s residences in Brussels.
This international style features many regional
differences. Some architects had great difficulties
letting go of the ecclesiastical styles of the 19th
century. In Utrecht this resulted in a typical mix of
neo-gothic and art nouveau architecture.
Art nouveau architects used a lot of modern mate-
rials, for example iron-cast beams and industrially
produced windowpanes. This made the style very
useful for buildings with large windows, such as
warehouses, pharmacies, clothing stores etc.
What’s typical for Dutch art nouveau architecture
is the use of glazed bricks in a variety of colours,
making up tiled (symbolic) images relating to the
purpose of the building.
Duration: circa 1.5 hrs
University Library Utrecht
Wiel Arets Architects & Associates, 2004
According to the architect, the two closed, black
concrete book depots in this black glass box
almost seem to float like clouds.
The inside of the library is mostly black too, but
because of the vast open spaces around the
depots and the use of very light grey floors, the
interior is surprisingly light and spacious. The
colour scheme of black, white and grey is broken
by the striking information desks, furnished with
a kind of bright red rubber. From the study rooms
on top of the book depots, the library visitor has
a marvellous view of De Uithof or of the aesthetic
roof garden with grape vines.
Taken from a photography by Kim Zwarts, a close
up picture from the leaves of a willow tree is silk
screened onto the glass façade panels. The print,
just like the turning double windows, functions as
a sunshade. The same print has been applied by
means of a rubber mould, so that a deep relief
has been obtained. The library has not only been
designed as a quiet place where books can be
stored and consulted, but also as a meeting place
for visitors and students.
Duration: circa 1 hour
‘De droom waarmee een plan begint.’Nieuwe lading, P. v. Kerkoerle
foto: verssePut arcHitecten
‘Stedenbouw is een ambacht dat de droom omzet in daad.’Nieuwe lading, A. Meyer