ARALIN 13 ANG ASYA SA SINAUNANG PANAHON: SILANGAN AT HILAGANG ASYA

SILANGANG ASYA- binubuo ng 3 sentro ng kalinangan o kultura—China, Korea, Japan

CHINA- tahanan ng pinakaunang kabihasnan—ang Shang sa Huang Ho.

JAPAN at KOREA- humiram ng kultura subalit iniangkop sa kanilang kapaligiran at sariling kultura

CHINA

Pagpapalit ng naghaharing pamilya o dinastiya mula Shang hanggang Qing-bahagi ng kasaysayan ng China

MANDATE OF HEAVEN-paliwanag sa pagpapalit-palit ng mga dinastiya

ALALAHANIN ANG TALAKAYAN TUNGKOL DITO

ALALAHANIN DIN ANG TALAKAYAN TUNGKOL SA KABIHASNANG SHANG

ZHOU O CHOU (1122 B.C.E-221 B.C.E)

Dinastiyang Zhou- naipasa ang “Basbas ng Langit” at ang titulo ng “Anak ng Langit” sa hari nito nang tinalo ng Zhou ang huling hari ng Shang

Nagpatuloy ang pag-unlad ng China sa ilalim nito

Naimbento ang bakal na araro Itinayo ang mga irigasyon at

dike laban sa pagbaha ng Huang Ho

Nagpagawa ng mga kalsada at sumulong ang kalakalan

Nagsimulang lumaki ang populasyon

PAKIKIDIGMA- naimbento ang sandatang crossbow at bumuo ng hukbong nakakabayo at gumagamit ng chariot

KAHINAAN:

MALAWAK ANG TERITORYO- mahirap pamahalaan—humina ang control nang lumaon

Nauwi sa panahon ng mga digmaan ng mga estado (warring states)

Lumitaw ang mga pilosopiyang CONFUCIANISM at TAOISM

CONFUCIANISM

Pinasimulan ni Kongzi o Confucius

Naghain ng solusyon sa kaguluhan

Itinuro ang paraan ng tamang asal, tamang relasyon ng bawat isa at mabuting pamahalaan

TAOISM

Pinasimulan ni Laozi (Lao Tzu) Para sa kanya, ang kaayusan ay

makakamit kung susundin ang daloy ng kalikasan

QIN o CH’IN

Isa sa mga nagdirigmang estado

Nagapi ang mga kalabang estado sa ilalim ng pamumuno ni Zheng

221 B.C.E- napabagsak ang Zhou at iba pang estado at idineklara ang sarili bilang Shi Huangdi o Shih Huang Ti- ibig sabihin ay “UNANG EMPERADOR”

Naganap ang KONSOLIDASYON NG CHINA

Nagpatupad si SHI HUANGDI ng mga patakaran tungo sa higit na sentralisasyon ng kapangyarihan ng emperador

Nawala ang mga estadong-lungsod ng Zhou-napalitan ng

malakas at sentralisadong pamahalaan

Piniling tagapayo ang mga iskolar ng pilosopiyang Legalism

LEGALISM- kailangan ang malulupit na batas at mabibigat na parusa para maabot ang kaayusan

LI SI (Li Ssu)- naging pinunong ministro ni Shih Huangdi

Para sa kanya, makasasama sa China ang maraming libro at ideya na tumutuligsa sa Qin

Iminungkahi na ipag-utos ang pagkontrol sa mga iskolar—ilang daang iskolar ang hinuli at pinatay—sinamsam ang maraming libro at sinunog ang mga ito—itinira lamang ang mga aklat tungkol sa agrikultura, medisina, at mahika

Nagpatupad ng iisang sistema ng pananalapi para sa buong imperyo

Nagpatayo ng mga kalsada sa buong teritoryo

Iniutos ni Shi Huangdi ang pagpapatayo ng GREAT WALL OF CHINA- bilang proteksyon laban sa pag-atake ng mga

mandirigmang nomadiko mula sa Hilagang Asya

Para sa mga Tsino, ang mga taga-Hilagang Asya ay BARBARO

300,000 magsasaka ang nagsilbi para itayo ang 1,400 milya (2,254 kilometro) na Great Wall of China

Libu-libo ang namatay sa mga gumawa nito

Malupit ang panahon ng paghahari ni Shi Huangdi sa kabila ng positibong programa

Pagkamatay niya, bumagsak din ang dinastiya

HAN (206 B.C.E.-220 C.E)

Kinilala bilang isa sa apat na dakilang dinastiya sa China Itinatag ni Liu Bang—

pinalitan ang mararahas na patakaran ng Qin

Binawasan ang malaking buwis, tinanggal ang malulupit na batas na Legalist; pinairal ang mga aral ng Confucianism—naging opisyal na pilosopiya ng estado

Panahon ni WU DI o WU TI- natamo ang rurok ng tagumpay ng Han

Pinalawak ang teritoryo sa pamamagitan ng pagsalakay sa iba pang teritoryo tulad ng Manchuria, Korea, hilagang India at bahagi ng Timog Silangang Asya.

Pinalakas ang paglikom ng buwis at kapangyarihan ng imperyo.

Napatanyag ang SILK ROAD—kalakalan na nagdadala ng mga produktong Tsino tulad ng seda at porselana sa malalayong lugar sa Kanluran

Ang mga opisyal ay pinipili mula sa mga iskolar na Confucian

Nagkaroon ng regular na civil service examination upang pumili ng dapat manguna

Maraming pagsulong sa teknolohiya, medisina, sining at pagsusulat ng kasaysayan

Naimbento ang papel, porselana at water-powered mill

Nabuhay sa panahong ito si SIMAQIEN—kinikilalang Dakilang Historyador ng China

SUI

Nang bumagsak ang Han, nagkaroon ng mabilis na pagpapalit ng dinastiya at maraming digmaan

Nakapasok sa China ang mga nomadikong mandirigma

Watak-watak ang China nang may 400 taon

Umabot ang Buddhism sa China

Bumalik ang konsolidasyon sa ilalim ng SUI-itinatag ni YANG JIAN

Inayos ang Great Wall of China na napabayaan ng mahabang panahon

Itinayo ang Grand Canal na nagdugtong sa Huang Ho at Yangtze River

Inayos ang dating capital ng Han, ang CHANG AN

Labis na nagdusa ang mga magsasaka dahil ginamit silang mga manggagawa sa mga proyekto ng Sui

T’ANG (618-907 C.E)

Nagkaroon ng mga pag-aalsa LI YUAN- isa sa mga pinuno ng

mga pag-aalsa-itinatag ang dinastiyang T’ang

Tinawag siyang Emperador Tai Cong

Pangalawa sa dakilang dinastiya ang T’ang

Nanumbalik ang kasiglahan at kasaganaan ng lipunan at kulturang Tsino

Bumalik ang matatag at mahusay na pamamahala sa tulong ng mga iskolar na Confucian

Sumigla ang agrikultura dahil sa bagong uri ng palay at bagong paraan ng pagtatanim

Sumigla ang kalakalan dahil sa mga bagong kalsada na naging daan para sa lalo pang masiglang palitan ng produkto at ideya

Lubos na kumalat ang Buddhism

Naimbento ang woodblock printing na nagpabilis sa paggawa ng kopya ng anumang sulatin.

SONG o SUNG (960-1278 C.E)

Nagkawatak-watak ang China nang bumagsak ang T’ang

Naitatag ang dinastiyang T’ang

Ikatlo sa mga dakilang dinastiya sa China

Nagpatuloy ang kasaganaan Itinatag ng isang heneral na

si ZHAO KUANGYIN Nagpatuloy ang hamon ng

pagsasalakay ng mga pangkat-etniko sa Hilagang Asya tulad ng Khitan, Xixia, Mongol at Jurchen

Bagamat nasakop, nagpatuloy ang pamumulaklak ng sining at panitikan

KALIKASAN-naging tema ng panitikan—ang paglipas ng panahon at ng buhay ng tao—gayundin ng mga pinturang landscape at iskultura

Lalo pang umunlad ang arkitektura at paggawa ng porselana

Naimbento ang gunpowder Nagsimula ang tradisyon ng

footbinding—binabalot nang mahigpit sa bendang bulak o seda ang paa mula sa daliri hanggang sa sakong upang pigilan ang paglaki nito

Isa sa malaking kontribusyon—paglitaw ng

NEO_CONFUCIANISM na binuo ni ZHUXI (CHU HSI)-isang dakilang iskolar na Confucian

TRADISYUNAL NA LIPUNANG TSINO:*EMPERADOR AT PAMILYA*May-ari ng lupa o gentry, magsasaka, artisano at *mangangalakal

Karaniwang mula sa uri ng may-ari ng lupa ang mga iskolar ng Confucian

Pinakamababa ang tingin sa mangangalakal sapagkat ayon sa Confucianism, ang kanilang kayamanan ay mula sa pawis ng ibang tao

YUAN (1278-1368)

Nasakop ng Mongol ang Hangzhou, capital ng Song

Itinatag ni KUBLAI KHAN noong 1267 ang lungsod ng DAIDU (Beijing) sa hilagang China

Naging capital ng dinastiyang Yuan-ANG UNANG DINASTIYANG BANYAGA SA CHINA

KUBLAI KHAN-apo ni GENGHIS KHAN

Magaling na mandirigma ang mga Mongol

Taglay nila ang kasanayan sa pagsalakay sa kabayo, mahusay na taktika ng pakikipaglaban, disiplina at katapatan sa pinuno

Ang mga katangiang ito ay ay nahubog ng pamumuhay sa steppe

Pinairal ang Confucianism bilang pilosopiya ng pamahalaan at ang iba pang tradisyong Tsino para sa nakararaming Tsino

Sila naman ay nanatili sa sariling kultura

Mga Dokumento- nakasulat pareho sa wikang Mongolian at Tsino

YUAN- bahagi ng mas malawak na imperyong Mongol na sumasaklaw sa Hilagang Asya hanggang Kanlurang Asya

Nagkaroon ng maraming manlalakbay na banyaga tulad ni Marco Polo

Kaayusan ay nakatulong sa pagsulong ng kalakalan

Naging ligtas ang paglalakbay sa kahabaan ng mga ruta ng kalakalan tulad ng Silk Road

Ipinapasa sa rutang ito ang kaalaman at produkto sa pamamagitan ng mga mangangalakal

MING (1368-1644 C.E)

Kublai Khan- pinalitan ng mahihinang emperador

Dumami ang pag-aalsa ng mga Tsino laban sa Mongol

ZHU YUANZHANG- isa sa mga rebelde- Unti-unting lumakas ang

kanyang hukbo na nakabase sa Nanjing

- 1368- tuluyang napabagsak ang Mongol sa Daidu

- Itinatag ang dinastiyang Ming

Ikaapat na dakilang dinastiya ng China

Nanumbalik ang mga Tsino sa pamamahala ng sariling bansa

Ipinaayos muli ang Great Wall of China

Ibinalik ang sistema ng Civil Service Examination at burukrasyang Tsino

Pinalawak ang kalakalang pandagat

Nagkaroon ng ekspedisyong sa ibayong-dagat sa pamumuno ni Admiral ZHENGHE

Nakarating sa TSA, TA, Persian…

KABUUAN: muling umunlad ang kulturang Tsino at lumago ang ekonomiya

KOREA

Alamat ni Tangun/Dangun

GOJOSEON o LUMANG JOSEON

ISKOLAR: nagkaroon ng hiwa-hiwalay na estadong pamayanan sa Korea noong Panahong Bronse (1000 B.C.E.- 300 B.C.E)

GOJOSEON-pinakamalakas; itinatag ni DANGUN

Mula sa pagiging estadong pamayanan, ito ay naging kaharian

KOREA- sinalakay ng Han ng China noong 109 B.C.E. at nasakop ang Gojoseon

HAN- Naglagay ng apat na mga kolonyang Tsino o commandery upang pamahalaan ang hilagang bahagi ng Korea noong 108 B.C.E

Nagpatuloy ang pangingibabaw ng mga Tsino sa hilagang bahagi hanggang 313 C.E

TATLONG KAHARIAN (313-668 C.E)

Nanatiling malaya ang Timog-tinirhan ng mga hiwalay na pamayanang agricultural

Unti-unting lumitaw ang tatlong kaharian—GOGURYEO o dating KOGURYO, BAEKJE at SILLA

Matapos mapatalsik ang mga Tsino, tinawag ito na panahon ng Tatlong Kaharian

GOGURYEO

Unang nabuo sa tatlo Lumawak sa hilaga Matatapang na mandirigma at

magagaling na hari- isa-isang nagapi ang mga kalaban

313 C.E- tinalo ang hukbong Tsino at pinatalsik mula sa Korea

Umabot ang teritoryo hanggang sa Manchuria

Dahil nasa bukana ng hilaga, walang tigil ang pakikipagsagupa sa mga hukbong Tsino at nomadiko sa Hilagang Asya

BAEKJE

Nabuo sa timog-kanluran Mas mapayapa t malapit ang

pakikipag-ugnayan sa China at Japan

DAGAT- naging daan ng interaksyon

SILLA

Huling nabuo sa timog-silangan ng Korea

Pinakamahina noong simula

TATLONG KAHARIAN SA KABUUAN

Mayaman ang kultura Hiwa-hiwalay man, 3 Kaharian

ay magkakaugnay sa WIKA AT PANGKAT ETNIKO

LIPUNAN- pinamumunuan ng mga aristokratikong mandirigma

Hiniram mula sa Han- sistema ng pamahalaan, relihiyong Buddhism at tradisyon ng pagsusulat ng kasaysayan

PINAG-ISANG SILLA

Ikaanim na siglo- GOGURYEO at BAEKJE ay pinahina ng mga sigalot sa kani-kanilang kaharian

SILLA- nasa ilalim ng magaling na hari-nagplanong sakupin ang mga katabing kaharian

Nakipag-alyansa sa dinastiyang T’ang laban sa Goguryeo at Baekje

BAEKJE- unang bumagsak; sunod ang Goguryeo

Napag-isa ng Silla ang halos kabuuan ng Korea

Panahon- tinawag na Pinag-isang Silla o Unified Silla

Hinarap naman ang T’ang-matapos ang pitong taon, napatalsik ang natitirang sundalong Tsino sa Korea

Nagkaroon ng kasaganaan at kapayapaan

Pinairal ang sistema ng pagsusulit na Confucian para sa serbisyong sibil PERO mga ARISTOKRATA lang ang pinayagang kumuha

Nagpatayo ng maraming templong Buddhist sa palibot ng GEUMSEONG (GYEONGJU)

Hal. Templong BULGUKSA at SEOKGURAM

BALHAE (698-926 C.E)

Itinatag ng mga aristokratiko ng Goguryeo na ayaw sumuko sa Silla

Matatagpuan sa hilaga at umabot hanggang Manchuria

KULTURA-pinagsanib na kultura ng T’ang at Goguryeo

Ika-10 siglo-nasakop ng mga nomadikong Khitan

GORYEO o KORYO (935-1392 C.E)

Itinatag ni WANG GEON-isang heneral ng rebeldeng prinsipe ng Silla

Pangalang Korea- nagmula sa pangalan ng kaharian

Nilipat ang kapital ng Korea mula Geumseong tungo sa Kaesong na malapit ngayon sa Seoul

Korea- napasailalim ng iisang kaharian

ARISTOKRATIKONG BALHAE- sumanib na rin sa Goryeo

Patuloy na namayani ang Buddhism bilang relihiyon

Confucianism- bilang pilosopiya ng pamahalaan

SINING

Nakalikha ng sariling istilo ng porselana na tinawag na CELADON—makintab at kulay bughaw at berde

TEKNOLOHIYA

Pinaunlad ang woodblock printing

Naimbento ang movable-type ng paglilimbag

GAMIT ang kaalaman sa woodblock printing—binuo ng mga Korean ang TRIPITAKA- banal na kasulatan ng Buddhism- may 300,000 bloke ng kahoy

Umatake ng sunud-sunod ang mga Mongol—sa huli, Goguryeo- naging tagasunod ng Mongol

JOSEON o YI

Pinakahuli at pinakamahabang dinastiya ng Korea

Itinatag ni YI SEONG-GYE Inilipat ang kabisera sa

Hanseong (Seoul) Namayani ang Confucianism HARING SEJONG-tinaguriang

“Ang Dakila” Naabot ang tugatog ng pag-

unlad Pagsulong sa larangan ng

agrikultura, teknolohiya, at astronomiya

Naimbento ang alpabetong Korean- HANGUL-pinalitan ang pagsulat na Tsino

HANGUL-pinatingkad ang pagkakakilanlan ng mga Korean DAHIL kinakatawan nito ang tunog ng wikang Korean

Dumami ang bilang ng marunong sumulat at bumasa

Ika-16 at 17- pagsalakay ng mga Hapones at Manchu

1592-1597-nilabanan ng mga Korean ang mga samurai na Hapones

TOYOTOMI HIDEYOSHI-pinuno ng Japan- layunin na salakayin ang Korea at China

Sa tulong ng China, hindi nagtagumpay ang Japan

ADMIRAL YI SUNSIN- natalo ang mga barkong Hapones dahil sa imbensyon ng GEOBUKSEON (turle ship)-barkong nababalutan ng bakal.

Kinuha at dinala sa Japan ang mahahalagang yamang cultural ng Korea tulad ng painting at istatwang Buddhist

Artisanong tagagawa ng porselana- dinala din

1627-1636- sinalakay ng Manchu ang Korea- ngunit di b umagsak ang Joseon

LIPUNANG KOREAN

Binubuo ng apat na uring panlipunan—YANGBAN, CHUNG-IN, YANGMIN at CHONMIN

YANGBAN- “dalawang grupo”—sibil at military

Aristokratiko na pinagmulan ng mga opisyal ng kaharian at hukbo

May-ari ng malalawak na lupa ang mga pamilya

CHUNG-IN- gitnang uri-kinabibilangan ng mga naninilbihan sa kaharian—tagasalin at tagasulat

YANGMIN- ordinaryong tao—magsasaka

CHONMIN- mababang tao- alipin, minero, mangangatay ng hayop, magkukulti ng balat ng hayop o tanner

KISAENG- babaing tagapag-aliw

JAPAN

ALAMAT- JIMMU TENNO-unang emperador

Sinakop ang mga kalabang angkan na nasa kapatagan ng Kyushu at Honshu noong 600 B.C.E

Banal-apo ni Amaterasu-diyos ng araw

Yamato-ngalan ng angkan Ainu-kalaban ng mga Yamato;

mas naunang nanirahan sa Japan kaysa sa mga tinatawag na Hapones ngayon

Unti-unting itinaboy tungo sa hilagang isla ang Hokkaido ang mga Ainu

PANAHONG YAMATO at NARA

Panahon ng paglaganap ng impluwensyang Tsino sa Japan

Korea-naging tulay sa pagdating ng Buddhism at Confucianism kaakibat ang: pamahalaan, batas, pagkain, arkitektura, at sistema ng pagsusulat ng mga Tsino

REPORMANG TAIKA-lumawak ang kapangyarihan ng emperador

Binuo ang isang sentralisadong pamahalaang halaw sa China

Itinayo ang lungsod ng Nara noong 710 C.E

Pinakaunang permanenteng lungsod sa Japan na kinopya sa lungsod ng Chang An sa China

FUJIWARA o PANAHONG HEIAN

Itinayo ang bagong kapital ng Japan sa HEIAN

Nagpatuloy ang paghiram ng kulturang Tsino at sentralisasyon ng estado

ANGKAN NG FUJIWARA-maisasantabi ang emperador

Nagsimula ng maging REGENT si FUJIWARA KAMATARI ng batang emperador

Namahagi ang Fujiwara ng lupa sa mga angkang aristokratiko at mula rito, lilitaw ang mga independenteng HAN o LUPAING KONTROLADO NG MGA DAIMYO o PINUNONG PIYUDAL

KULTURAL

Namulaklak ang kulturang aristokratiko na nagbibigay-

daan sa representasyon ng kagandahan

Napatanyag ang eleganteng pagsusulat ng tula, sining ng calligraphy at pananamit

Naisukat ang dakilang nobela na The Tale of Genji ni Murasaki Shikibu o Lady Murasaki

Huling bahagi ng panahon ng Heian- nagkaroon ng labanan ng mga angkang aristikratiko

Nabuo ang mga pribadong hukbo o pwersang military dahil sa pagtindi ng labanan

Lumitaw ang grupong BUSHI (mandirigma) at SAMURAI (retainer o mandirigma na nagtatanggol ng mga daimyo) mula sa aristokrasya

Kasabay ang pagbuo ng tradisyong military na nakapaloob sa BUSHIDO o “Alituntunin ng Karangalan”

Mahalaga sa tradisyong ito ang katapatan, karangalan, at katapangan

SAMURAI- Naging mahusay sa paggamit ng espada, pana, at pagsakay sa kabayo

RITWAL NG SEPPUKU O HARAKIRI (marangal na

pagpapatiwakal)- kaugnay sa tradisyon ng Bushido

Pagtatapos ng panahong Hein= hudyat ng pagbubuo ng BAKUFU o pmahalaang military sa Japan

PAMAHALAANG MILITAR

Iisang angkan ang dominanteng kaoangyarihan pulitikal ayon sa dami ng kontroladong samurai at malawak na lupain

SHOGUN (dakilang heneral)- namumuno sa pamahalaan kaya kilala sa tawag na SHOGUNATO

3 SHOGUNATO SA JAPAN:1. MINAMOTO2. ASHIKAGA3. TOKUGAWA

Panahon ng Shogunato- nawalan ng pulitikal na kapangyarihan ang emperador

MINAMOTO O PANAHONG KAMAKURA

Unang shogunato sa Japan Natalo ang angkang Taira KAMAKURA- itinayo bilang

sentro ng pamahalaan

Nangibabaw ang aristikratang BUSHI at samurai

Namayani ang sistemang pyudal kung saan ang mga daimyo ay kailangang sumunod sa mga Shogun

DAIMYO- nanatiling makapangyarihan sa sakop na teritoryo

Naganap ang 2 beses na paglusob ng mga Mongol sa Japan- NGUNIT sinalubong ng malalakas na bagyo kaya nasalanta ang mga barko nila

KAMIKAZE (banal na hangin)-mga bagyong simbolo ng proteksyon ng mga KAMI o espiritu sa mga Hapones

ASHIKAGA o PANAHONG MUROMACHI

Napalitan ang Minamoto Inilipat ang sentro ng

pamahalaan sa MUROMACHI Hindi lubusang nakontrol ang

mga hiwa-hiwalay na daimyo kaya nagpatuloy ang labanan hanggang sa tuluyang sumiklab ang digmaang sibil noong 1573

Nagtapos ang pamumuno noong 1568

TOKUGAWA

Naibalik ang pagkakaisa sa Japan sa pamamagitan ng 3 DAKILANG MANDIRIGMA:1. ODA NOBUNAGA2. TOYOTOMI HIDEYOSHI3. TOKUGAWA IEYASU

ODA NOBUNAGA

Isang makapangyarihang daimyo

Sinimulan ang paggapi sa iba pang daimyo at pagkontrol sa mga Buddhist

Pinatay ng sariling basalyo Pinalitan ni Toyotomi

HIdeyoshi

TOYOTOMI HIDEYOSHI

Ipinag-utos ang direktang pagbubuwis sa mga magsasaka at ipinagbawal ang Kristiyanismo

Ipinag-utos ang pagsalakay sa Korea

Nang namatay, pinalitan ni TOKUGAWA IEYASU

TOKUGAWA IEYASU

Itinatag ang isang sentralisadong pamahalaang military batay pa rin sa sistemang pyudal

Hinati sa 3 uri ang daimyu:1. SHIMPAN DAIMYO- mga

kaugnay na angkan2. FUDAI DAIMYO- kasaping

angkan3. TOZAMA DAIMYO-

tagalabas na angkan; dating kalaban na napasailalim

Para mangyari ito, ipinatupad an g sistema ng SANKIN KOTAI o pagbisita ng daimyo sa EDO (Tokyo) bawat 2 taon

Habang nasa lupain ang daimyo, sapilitang pinanatili sa Edo ang asawa at anak nito

Ipinag-utos ang pagsasara ng Japan sa mga banyaga maliban sa mga Dutch na maaari lamang makipag-ugnayan sa daungan ng DESHIMA

Patakaran ng pagbubuklod- naipatupan mula 1639 hanggang 1854

LIPUNANG HAPONES SA PANAHON NG TOKUGAWA

EMPERADOR

SHOGUN

DAIMYO

SAMURAI

MAGSASAKA ARTISANO

MANGANGALAKAL

KULTURA

ZEN BUDDHISM- sikat sa hanay ng mga samurai

PAGLITAW NG MGA KABUKI o isang uri ng ng teatro at HAIKU isang uri ng tula-nagbago ang sining sa panahong ito

AGRIKULTURA- bumuti; lumaki din ang populasyon

Malakas ang kalakalan at lumitaw ang uring mangangalakal

TRADISYUNAL NA LIPUNAN NG HAPONES: NAHAHATI SA APAT NA URING PANLIPUNAN:

1. SAMURAI2. MAGSASAKA3. ARTISANO4. MANGANGALAKAL

KATAKANA AT HIRAGANA- sariling sitema ng pagsusulat kaya maraming

marunong magbasa at sumulat na mga Hapones

HILAGANG ASYA

MONGOLIA- sa kasalukuyan ay kabilang sa SIlangang Asya dahil ang Inner Mongolia ay nasa ilalim ng China. Subalit, sa kasaysayan, ang Mongolia ay kabilang sa kaganapan sa Hilagang Asya.

Ang rehiyon ay tirahan ng mga nomadikong pastoral na grupo

Dahil sa kapaligiran, lumitaw ang kulturang mandirgma

PANANAKOP ang batayan ng pagbubuo ng mga estado

MILITIRASO ang kabihasnan at talamak ang labanan

NGUNIT: bukas ang loob at mapagtangkilik ng mga impluwensiya ng ibang kabihasnan

EXAMPLE: pagyakap sa relihiyong ISLAM ng Kanlurang Asya at BUDDHISM ng Timog Asya

Bagamat yumakap sa iba, nagpatuloy pa rin ang relihiyong katutubo—SHAMANISM

MGA IMPERYO BAGO ANG MONGOL: HUN at XIONGNU

Imperyong HUN at XIONGNO- estadong pantribo

Namayani noong neolitikong panahon hanggang kalagitnaan ng ika-12 na siglo

Mga nomadikong pastoral na grupo at paminsan-minsan ay nagtatanim ng butil

XIONGNO- nanirahan sa hilaga ng China

SISTEMANG PULITKAL- nakabatay sa katapatan sa kanilang pinunong mandirigma

EX. MGA DAKILANG HARI: MAODUN AT ATTILA

MAODUN- ipinatupad ang masalimuot na hirarkiya ng hukbo na pinamunuan ng 24 aristokratikong opisyal

Sa ilalim ng bawat aristokratikong opisyal ay 10,000 mandirigma

Nanalanta sa China sa panahon ng dinastiyang Han

Sa ilalim ni Attila- ang Imperyong Hun ay lumusob mula sa Gitnang Asya tungong Iran at Silangang Europa

SInalakay ang Greece, Germany, at Italy at naging banta sa Imperyo ng Rome noong ika-4 na siglo C.E

IMPERYONG MONGOL

MONGOL- pangkat-pangkat na binubuo ng magkakapamilya

Makikita sa silangang bahagi ng Gitnang Asya

GER- tawag sa kanilang tirahan; yari sa balat ng hayop at ginawang tolda

Pagpapastol ang pangunahing ikinabubuhay

Aristokratiko- nagpapastol ng mga kabayo

Ang IBA- nag-aalaga ng tupa, kambing, at iba pang hayop

Itinatag ni Genghis Khan (Temujin- ang tunay na pangalan)

Nang lumabas mula sa sinapupunan, may hawak na namuong dugo sa kanang kamay

Ayon sa mga paring Shaman- nagbabadya na magiging dakila ang sanggol paglaki

Ipinagkasundong ipakasal sa isang batang babae, si BORTE noong 9 yrs old pa lamang siya

Nagsimula ang paghihirap ng pamilya nang mamatay ang amang si YESUGEI dahil sa lasong hinalo sa pagkain

Tumulong siya para mabuhay ang pamilya

Nang lumaki, napatunayan niya ang katapangan at kakayahang mamuno

EX. Nasagip niya si BORTE mula sa malaking tribu sa Merkit

Kalaunan, nilusob ang iba pang tribu na ayaw sumanib sa kanya

1206-kinilala ang kanyang pamumuno ng KURILTAI o isang pagtitipon ng mga prinsipe at pinuno ng iba’t ibang tribung Mongol

Ginawaran siya nv titulong GENGHIS KHAN- ibig sabihin ay Universal Ruler

1206-1227-sinalakay ang mga karatig na kaharian ( Xixia, Jin, Kara Khitai at Khwarizm)

OGEDEI KHAN- ipinagpatuloy ang pagpapalawak ng teritoryo

Ang mga nasakop ay hinati ni Genghis Khan sa kanyang apat na anak; tinawag itong KHANATE o KHANATO

Bawat khanato ay may partisipasyon sa digmaan

Ito ang mga sumusunod:1. GREAT KHANATE- sa

Mongolia at Silangang Asya

2. KHANATO ng CHAGADAI- sa Turkestan

3. IL-KHANATE- sa Persia4. GOLDEN HORDE o KIPCHAK

KHANATE

GREAT KHANATE (DAKILANG KHANATO)

Pinakamahalaga KHANBALIK ang kapital 1260- inilipat ni Kublai Khan sa

Daidu o Beijing Tinangkang sakupin ang Japan

ngunit nabigo Naging basalyo ang mga

kaharian ng Goryeo sa Korea at Pagan, Daiviet at Champa sa Timog Silangang Asya

CHAGADAI KHANATE o KHANATO NG TURKESTAN

Itinatag ni Chagadai Nagmula ditto si Timur na

nanalanta noong ika-14 siglo

IL-KHANATE ng PERSIA

1258- itinatag ni HULAGU- kapatid ni Kublai Khan

KHANATO NG GOLDEN HORDE

Itinatag ni BATU Nakasentro sa Sarai (nasa

lower Volga River sa Russia)

Sakop ang Siberia, ilang bahagi ng Gitnang Asya at mga lungsod ng Russia

Walang nagkaisang pwersa sa Europa na lumaban sa mga Mongol

1440 C.E- nagkawatak-watak at tulyang nabuwag noong 1502

MGA MONGOL

Mahusay na mandirigma Mula pagkabata-sinanay nang

mangabayo at gumamit ng pana

KASANAYAN: kaya nilang pumana kahit nasa likod ang target; kayang lumipat o magpalit ng kabayo habang tumatakbo ito

Sa DIGMAAN-hanggang apat na reserbang kabayo ang dala ng mga Mongol

Iba-iba ang hugis ng mga pana-may matutulis para pumatay, may mga butas ang iba upang humuni habang pumapailang-ilang

Gumamit ng teknolohiya sa pakikidigma mula sa mga Persian, Arab at Tsino tulad ng catapult at battering ram para sa pagkubkob sa mga lungsod

na napapalibutan ng matataas na pader

TAKTIKA SA PAKIKIDIGMA- pag-urong upang pasunurin o magpahabol sa kalaban sa labas ng lungsod; pag nakalabas na saka sasalakay ang mga nagtagong Mongol sa kapaligiran

Minsan, naghahagis ng matutulis na metal sa daraanan ng kalaban upang matusok ang paa ng kabayo

PANAHON NG KAPAYAPAAN matapos ang pananalalakay- naging tulay ang kabihasnan ng Imperyong Mongol para magkaroon ng palitan ng ideya, imbensyon at produkto

Binantayan ang ruta ng kalakalan at nagpatayo ng mga bahay-tuluyan para sa mga manlalakbay at mangangalakal

PANANALAKAY NI TIMUR

TIMUR- nagmula sa Chagadai Khanate

Tinangkang bumuo ng imperyo

Nasakop ang Persia at Mesopotamia

Tinalo ang Golden Horde at India

Malupit sa pagsalakay: sinira ng hukbo ang mga paaralan, palasyo, at iba pang mahalagang gusali

Inutos na pagpatungin sa isang malaking pyramid ang may isang libong ulo ng pinatay na biktima

Matagumpay ang pagsalakay dahil malakas ang pwersang military at may mga espiya na nagbibigay impormasyon sa lahat ng rutang tatahakin

Teritoryong nasakop-hindi nanatiling buo nang mamatay siya noong 1405

Naglaban-laban ang kanyang mga kamag-anak at mahina ang kanyang mga anak

IMPERYONG TURK

Turkong Ottoman- mula sa hilagang Asya

Naglakbay patungong Persia, Mesopotamia at namalagi sa Anatolia (Turkey)

Nagpapastol Nakatira sa mga toldang

tirahan na tinatawag na YURT

Tinanggap ang relihiyong Islam Itinatag ang Osman- isang

maliit na estado na may malakas na hukbo

Halaw sa salitang Osman ang Ottoman

HUKBO- malakapatiran- itinuturing ng bawat mandirigma na kapatid ang isa’t isa

Natalo ang imperyong Byzantine at naagaw ang Constantinople sa pangunguna ni Sultan Mehmed II

Sa panahon ni Suleyman, naabot ang tugatog ng mabilis na paglawak: nasakop ang Egypt, North Africa, Syria, at Arabia