Page 1

ARALING PANLIPUNAN Grade 5

(Ikatlong Markahan)

Kagamitan ng Mag-aaral at

Gabay sa Pagtuturo

2016

Page 2

Talaan ng Nilalaman

IKATLONG MARKAHAN (Pagbabagong Kultural sa Pamamahalang Kolonyal ng mga Espanyol)

Aralin 1 Mga Pagbabago sa Panahon ng Pananakop 4-15 Mga Pagbabago sa Uri ng Pamahalaan 6

Antas ng Mamamayan 9

Kalagayan ng mga Babae sa Lipunan 9

Mga Pagbabago sa Ekonomiya 10

Aralin 2 Mga Pagbabago sa Kultura ng mga Pilipino sa

Panahon ng Espanyol 16-30 Relihiyon 18

Buhay Pampamilya 19

Mga Laro at Pagdiriwang 20

Mga Pagkain 20

Musika, Sayaw, at Sining 21

Agham at Panitikan 22

Pananamit 23

Edukasyon 24

Aralin 3 Mga Pagbabagong Pampulitika sa Panahon ng

Espanyol 31-49 Pamahalaang Sentral 33

Pamahalaang Lokal 36

Pamahalaang Panlalawigan, Pambayan, Panlungsod 37

Aralin 4 Pagpupunyagi ng mga Katutubong Pangkat sa

Kolonyal na Pananakop 50-62 Tangkang Pananakop sa Cordillera 53

Tangkang Pananakop sa mga Bahagi ng Mindanao 55

Anim na Yugto ng Pananakop ng mga Espanyol sa

Pilipinas 57

Ikatlong Markahang Pagsusulit at Talaan ng Ispesipikasyon

Susi sa Pagwawasto

Page 3

Yunit III

IKATLONG MARKAHAN Pagbabagong Kultural sa Pamamahalang

Kolonyal ng mga Espanyol

Page 4

Aralin 1

Mga Pagbabago sa Panahon ng

Pananakop

PANIMULA

Maraming pagbabago ang ipinakilala ng mga Espanyol sa uri ng

pamumuhay ng mga Pilipino tulad ng pagbabagong pampulitika,

panlipunan, at pangkultura. Krus at espada ang ginamit na sandata ng mga

Espanyol sa pananakop ng ating bansa. Ginamit ang mga misyonero upang

mahimok ang maraming Pilipino sa paniniwalang Katolisismo. Maliban sa

paniniwalang Katolisismo marami pa ang nabago sa pamumuhay ng mga

Pilipino na tatalakayin sa araling ito.

Pamantayan sa Pagkatuto: (10 days) (Layunin)

1. Nasusuri ang pagbabago sa panahanan ng mga Pilipino sa panahon

ng mga Espanyol (e.i. pagkakaroon ng organisadong poblasyon, uri

ng tahanan, nagkaroon ng mga sentrong pangpamayanan, at iba

pa.) (AP5KPK-IIIa-1)

1.1. Naiisa-isa ang uri ng panahanan sa panahon ng Espanyol.

1.2. Natutukoy ang pagbabago sa uri ng panahanan ng mga

Pilipino sa panahon ng Espanyol.

1.3. Naipaliliwanag ang pagbabago sa uri ng panahanan ng mga

Pilipino sa panahon ng Espanyol.

2. Napaghahambing ang antas ng katayuan ng mga Pilipino sa lipunan

bago dumating ang mga Espanyol at sa Panahon ng Kolonyalismo

(AP5KPK-IIIb-2)

2.1. Napaghahambing ang mga tradisyunal at di-tradisyunal na

papel ng babae sa lipunan ng sinaunang Pilipino at sa

panahon ng kolonyalismo.

2.2. Naipaghahambing ang sistema ng kalakalan ng mga

sinaunang Pilipino at sa panahon ng kolonyalismo

2.3. Natatalakay ang pangangailangan sa pagpapabuti ng

katayuan ng mga babae.

Page 5

Paksang Aralin

Paksa : Mga Pagbabago sa Panahon ng Pananakop

Kagamitan : Manila paper, panulat, Video presentation

Sanggunian : Learner’s Material, p.

A. Panimula 1. Ipakita ang mga sumusunod na larawan sa buong klase at pag-

usapan ang mga ito gamit ang mga tanong na nasa ibaba.

(Kunin ang mga larawan sa soft copy ng LMs at i-print ang mga

larawan sa bond paper na may akmang laki upang makita ng

lahat ng mga mag-aaral sa loob ng klase)

Page 6

2. Itanong:

a. Ano-ano ang mga ipinakitang larawan?

b. Anong materyal/materyales gawa ang mga ito?

c. Ilarawan ang bawat panahanan?

d. Sa kasalukuyan, may mga panahanan pa bang ganito ang

pagkakagawa?

e. Paano ninyo ilalarawan ang mga tahanan sa kasalukuyan?

f. Kung kayo ang papipiliin, aling panahanan ang nais ninyong

tirhan: panahanan noon o sa kasalukuyan? Bakit?

3. Iugnay ito sa aralin.

Mahalaga na malaman natin ang mga pangyayaring

nagbago sa panahanan ng ating mga ninuno at ang naging

pagbabago nito sa pananakop ng mga Espanyol. Ito ang ating

pag-aaralan sa araw na ito.

ALAMIN MO

B. Paglinang

1. Ilahad ang aralin sa pagpapasagot sa mga sumusunod na tanong: a. Ano ang ibig sabihin ng panahanan?

b. Ano-ano ang mga uri ng panahanan ng ating mga ninuno?

c. Paano nagbago ang pamumuhay ng mga Pilipino sa

pagbabago ng panahanang dulot ng kolonyalismong

Espanyol?

d. Ano ang epekto ng pagbabagong ito sa pamumuhay ng

mga sinaunang Pilipino?

2. Pakinggan ang mga sagot ng mga mag-aaral. Tanggapin ang lahat

ng mga sagot nila.

3. Talakayin ang aralin gamit ang sumusunod na teksto

A. Mga Pagbabago sa Uri ng Panahanan

Napagsama-sama ang mga katutubong Pilipino sa mga pueblo dahil

sa pagkakaroon ng reduccion o ang sapilitang paglilipat ng mga Pilipino

sa iisang lugar mula sa malalayong pamayanan. Ang panahanan ng

ating mga ninuno na dati rati’y sa mga tabing ilog lamang ay napalitan

ito sa pagdating ng mga Espanyol.

Nagkaroon ng pagbabago sa panahanan ng mga Pilipino sa

pagdating ng mga Espanyol, nagkaroon ng pagbabago sa lokasyon,

may mga bahay para sa mga nakaririwasang Pilipino at karaniwang

Page 7

Pilipino. Sa ating bansa ay maraming mga lumang bahay. Ang unang

bahay, ang “bahay kubo” o “nipa hut” sa ingles ay ang bahay ng mga

Pilipino kung saan ang kanyang arkitektura ay iniangkop sa mainit na

kapaligiran at klima ng Pilipinas upang matamo ang ginhawa ng tumitira

dito. Ang mga materyales na gagamitin dito ay nasa palagid lamang ng

mga katutubong Pilipino.

Mahalaga ang bahay

kubo, ayon kay Dr. Zeus

Salazar, dahil sa pinakalat ng

kolonyalismo na nosyon ng

“kahit munti,” akala natin

maliliit ang mga bahay kubo.

Ngunit tulad ng Langgal at

Torogan sa Maguindanao,

malalaki ito at ilang pamilya

ang maaaring tumira. Maaari itong tawaging Bahay Austronesyano, ang

kultural na gamit na tugon sa tropikal na klima sa karagatang Pasipiko.

Ang Torogan ay ang tawag sa bahay ng mga Maranao ng nakatira sa Rehiyon ng

Lanao sa Mindanao. Ang mga nagmamay-ari ng bahay na kagaya nito ay na nabibilang sa mataas na antas ng lipunan. Ito ang nagsisilbing tahanan para sa datu kasama ang kanyang mga asawa at mga anak. Sa isang pamayanan, ipinagbabawal magkaroon ng bahay na mas malaki pa kaysa sa torogan ng datu sapagkat ito ay nagpapakita ng estado, karangyaan at kayamanan.

Ang torogan ay bahay na tinitirahan ng datu. Ang bahay na ito ay walang mga kwarto at ito ay tamang tamang tirahan para sa pamilya ng datu, sa kanyang mga asawa at mga anak. Ang bintana ng torogan ay gawa sa mga piraso ng kahoy na nakakabit sa kahoy na panel at dinesenyuhan ng okir. Ito ay nakalagay sa harapan ng bahay. Ang lutuan ay kalahating metrong mas mababa sa bahay at ginagamit upang lugar ng kainan at lutuan. Ang torogan ay nilalagyan ng madaming dekorasyon. May disenyong diongal sa bubong, sa sahig at bintana ay okir naman ang disenyon. Mayroon ring mga

malong na nakasabit gamit ang mga tali, ito ay upang magkaroon ng harang sa isang partikular na teritoryo. Ang bahay ay ginawa upang sumunod sa galaw ng lindol. dalawampu't limang poste ng mamalaking puno ang sumusuporta sa bahay, bagaman hindi ito nakabaon sa lupa. Minsan gumagamit ng mga wooden pegs para mas maging matibay ang istruktura.

Ang torogan ay hindi lamang ginagamit para tirahan ng datu at nang kaniyang pamilya, may iba pa

itong gamit. ang tahanang ito ay ginagamit din sa tuwing may mga kaganapang pang lipunan at pangrelihiyon kagaya ng kasalan, dito rin minsan binuburol ang patay, mga konperensya at kahit pagdidisiyson sa mga kriminal. Minsan ginagamit din itong bahay para sa mga bisita ng lugar.

Langgal Torogan

Page 8

Mula sa isang bahay-kubo, itinuro ng mga Espanyol sa mga katutubo

ang paggawa ng bahay na bato o tisa. Ibinahagi rin nila ang antillean na

istilo ng paggawa ng bahay. Ang ibabang bahagi ng mga antillean na

tahanan ay yari sa bato, samantalang yari naman sa kahoy ang itaas.

Mayroon itong malalaking bintanang gawa sa capiz. Kapag sarado ang

bintana, mayroon itong ventanilla o maliit na bintana sa ibaba na

binubuksan tuwing gabi. Gayunpaman, mayayaman lamang ang

nakapagpapagawa ng ganitong uri ng bahay. (Masdan ang larawan sa ibaba –

halimbawa ng mga bahay na bato ng syudad San Fernando)

Hizon-Singian House. This bahay na bato was declared a heritage house by the National Historical Institute in January 2003. Currently owned by the heirs of the late businessman and civic leader Gerry H. Rodriguez, the house was built in 1870 by the couple Don Anacleto Hizon, gobernadorcillo of San Fernando from 1877-1879 and 1886-1887, and Victoria Singian de Miranda y de Ocampo.

The ancestral home of Fernando Ocampo-Hizon. This renowned architect help rebuilt the church after the war. He was one of the founders of the UST school of Architecture and Fine Arts.

Nanatiling bahay-kubo ang tirahan ng nakararaming katutubo.

Nagkaroon lamang ng kaunting dagdag, gaya ng balkonahe o azotea at

banggera. Ang balkonahe ay isang bahagi sa harap ng kubo kung saan

karaniwang sama-samang pinagpapahingahan ng mag-anak. Lagayan

naman ng pinggan, palayok, at iba pang kagamitan ang banggera na

matatagpuan sa gawing likuran ng bahay.

banggera balkonahe o azotea

Karamihan sa mga katutubong Pilipino ang nanatili ang kanilang

payak na tahanan. Karaniwang yari sa kahoy at pawid pa rin ang kanilang

bahay na may isang silid na kanilang kinakainan at tinutulugan. May batalan

Page 9

din ito na kanilang pinagpapaliguan at pinaghuhugasan sa mga kagamitan.

Ang silong ng bahay ay ginagawang kulungan ng mga hayop at taguan ng

pagkain.

Iba-iba man ang istilo ng mga tahanan noon, mayroong isang bahagi

ang bahay na hindi mawawala – ang altar. Dito nakapatong ang mga

rebulto ng mga santo. Dito lumuluhod ang magpapamilya tuwing

magdarasal ng rosaryo ng orasyon gabi-gabi.

B. Antas ng Mamamayan

Bago pa man dumating ang mga Espanyol, mayroon nang antas o

katayuan sa lipunan ang mga mamamayan – maharlika, timawa, at alipin.

Nagkaroon ng bagong pagpapangkat sa lipunang Pilipino sa panahon ng

pananakop.

1. Peninsulares – mga Espanyol na isinilang sa Espanya, at naninirahan sa

Pilipinas dahil sa ibinigay sa kanilang katungkulan sa pamahalaan o

simbahan. Itinuturing na pinakamataas at pinakamakapangyarihan sa

bagong pagpapangkat-pangkat.

2. Insulares – mga Espanyol na isinilang sa Pilipinas.

3. Mestizo – mga mamamayang mayroong magkahalong lahi o mga

hindi purong Pilipino. Ito ang pinakamataas na antas na maaaring

maabot ng isang Pilipino.

4. Principalia – mga katutubong Pilipino na binigyan ng kapangyarihan o

posisyon sa lokal na pamahalaan.

5. Inquillino – mga taong pinili upang mamahala o mangasiwa ng mga

lupa ng mga mamamayan at mga prayle o pari.

6. Indio – mga katutubong Pilipino, pinakamababang antas.

C. Kalagayan ng mga Babae sa Lipunan

Sa panahong bago dumating ang mga mananakop sa ating bansa,

mayroong kapangyarihan ang mga kababaihan sa lipunan. Minsan, sila

ay nagiging babaylan, katalonan, o kaya naman ay prinsesa. Ang dating

mataas na katayuang ito sa lipunan ay higit pang tumaas sa ilalim ng

pamahalaang kolonyal. Ang mga kababaihan ay nirerespeto ng lahat ng

kalalakihan. Sila ay malayang nakakalahok sa mga gawain sa

pangangalakal.

Ang mga babaeng walang asawa ay lubos ding iniingatan.

Kinakailangan nilang magkaroon ng kasama o tagabantay sa tuwing sila

Page 10

ay aalis ng tahanan o sa pagdalo sa mga pagtitipon. Hindi sila basta

maaaring makihalubilo sa mga kalalakihan.

Ang mga kababaihan ay hindi maaaring makapag-aral sa mga

unibersidad at makakuha ng kursong abogasya, medisina, at iba pa. Sila

naman ay binigyan ng pagkakataong makapag-aral sa mga kolehiyo at

beateriong eksklusibo lamang para sa kababaihan. Ang kolehiyo ay

regular na paaralan para sa mga kababaihan. Sa mga beaterio naman

ay sinasanay sila sa pagluluto, pananahi, at pagbuburda upang maging

mabuting ina at asawa. Pinag-aralan din nila rito ang Doctrina Christiana,

musika, at ang kagandahang-asal. Ang kababaihan namang walang

balak mag-asawa ay kadalasang binibigyan ng pagkakataong

magmadre at ialay ang kanilang buhay at panahon sa Diyos.

Ang kababaihan sa ating lipunan noong bago dumating ang mga

Espanyol ay talagang naiiba sa kababaihan sa Asya na itinuturing na

alipin o mababa ang antas sa lipunan. Ito ang isang malaking bagay na

hinahangaan at maaaring ipagmalaki sa ating kultura.

D. Mga Pagbabago sa Ekonomiya

Gumamit ng iba’t ibang paraan ang Espanya sa pagpapatakbo ng

ekonomiya ng Pilipinas. Ang ekonomiya ay ang sistema ng paglikha,

pamamahagi, paggamit, at pangangasiwa ng yaman, kalakal, at

serbisyo ng bansa.

1. Merkantilismo Masidhi ang pagnanais ng mga Europeong bansa noong ika-16

hanggang ika-18 siglo na mapayabong ang kanilang ekonomiya.

Bunga nito, ginamit ng mga makapangyarihang bansa ang sistemang

merkantilismo.

Sa ilalim nito, pinalakas ng isang bansa ang kanyang

ekonomiya sa pamamagitan ng pagpaparami ng pagluwas ng

produkto, kaysa pag-angkat. Hindi maaaring magkaroon ng industriya

sa mga kolonyang sakop ng isang bansa. Ang mga produkto ng mga

kolonya ay ipinadadala nang hilaw sa sumakop na bansa, kung saan

ito pinauunlad at ginagawang industriya.

Ito ang sistemang umiral sa Pilipinas. Ginamit ng Espanya ang

mga natural na produkto ng bansa upang lumakas ang ekonomiya

nito. Isa sa mga halimbawa ng mga produktong ito ay ang tabako.

2. Kalakalang Galyon Naging sentro ng kalakalan ng Tsina at Mexico ang mga

daungan sa Pilipinas. Pangunahing kalakalan na kinasangkutan ng

Pilipinas ay ang Kalakalang Galyon. Ito ay ang paraan ng

Page 11

pangangalakal ng mga Tsino at Mehikano sa pamamagitan ng

paglalakbay gamit ang galyon o sasakyang pandigma.

Walang masyadong produktong katutubo ang isinali sa

kalakalan. Ang tanging partisipasyon lamang ng mga Pilipino sa

kalakalang galyon ay magsilbing polista o kaya’y sundalo.

3. Monopolyo Nang maging gobernador heneral si Jose Basco noong 1778,

nagpasimula siya ng mga programang pang-ekonomiya upang

mapaunlad ang Pilipinas. Isa rito ang monopolyo sa mga produkto.

Monopolyo ang tawag sa mga produkto o kalakal na

eksklusibong pag-aari ng isang tao o grupo. Sa kaso ng mga Espanyol,

monopolyo ng gobyerno ang tabako. Solong pinapatakbo ng

gobyerno ang pagtatanim, pag-aani, paggawa, at pagbebenta ng

tabako sa mga tao. Matatagpuan ang mga taniman ng tabako sa

Cagayan, Ilocos, Nueva Ecija, at Marinduque.

4. Bandala Ang sistema ng bandala ay una ng tinalakay sa mga

nakaraang aralin bilang pagbubuwis. Sapilitang binibili ng

pamahalaan ang produkto o ani ng mga mamamayan, kapalit ng

maliit na halaga o papeles.

Bukod sa pagbubuwis, ipinatupad din ng Espanya ang bandala

upang mapuwersa ang mga mamamayan na magbenta ng kanilang

produkto o ani sa gobyerno. Bawat manggagawa ay mayroong

takdang dami ng ani o produkto na kailangan nilang ipagbili sa

pamahalaan. Kapalit niyon ay isang piraso ng papel na kung tawagin

ay cedula. Sa pamamaraang ito hindi kumikita ang mga katutubong

Pilipino sa kanilang hanapbuhay.

GAWIN MO

Gawain A

1. Magpabuo ng 5 pangkat. Ang bawat pangkat ay bubunot ng isang

larawan na kanilang gagamitin sa pangkatang gawain. Ibigay ang

mga sumusunod na tanong na gagamitin sa pagtalakay ng larawang

nakuha:

o Ano ang kahalagahan sa nakaraan, pagdating ng mga

mananakop, at sa kasalukuyan?

o Ano/ano-ano ang mga pagbabagong nangyari noon at sa

panahon ng kolonyalismo?

o Nanaisin mo bang tumira/ o gamitin pa rin ito hanggang sa

kasalukuyang panahon? Pangatwiran ang sagot

Page 12

2. Bibigyan ng 15 minuto upang tapusin ang gawain. Sa bawat tanong

ay pipili ng isang miyembrong mag-uulat ng sagot. Binibigyan lamang

ng 3 minuto sa pag-uulat ang bawat pangkat.

Gawain B 1. Sa pamamagitan ng “Thinking Map Scales”, ilarawan ang mga

tradisyunal at makabagong bahaging ginagampanan ng mga babae

sa lipunan simula noong panahon ng ating mga ninuno, panahon ng

mga Espanyol, at sa kasalukuyang panahon.

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

________________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_________________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

Kasalukuyang Panahon

Panahon ng mga Espanyol

Panahon ng mga Katutubo

Page 13

2. Limang (5) pangkat ang bubuuin. Bibigyan ng 15 minuto upang

tapusin ang gawain.

3. Magkaroon ng “gallery walk” sa natapos na gawain.

4. Isusulat ng bawat pangkat ang mga nakitang ginawa ng ibang

pangkat na wala sa ginawa ng sariling pangkat.

5. Pag-usapan ang mga nakita sa bawat pangkat.

TANDAAN MO

Kasabay ng pagbabago sa sistema ng pamamahala, nagkaroon din

ng mga pagbabago sa lipunan at ekonomiya ng Pilipinas.

Isa sa mga palatandaan ng mga pagbabagong ito ay ang

pagkakaroon ng mga bagong istilo ng panahanan na karaniwang

yari sa bato at tisa, karagdagang bahagi ng bahay tulad ng

balkonahe at banggera, at ang paglalagay ng mga altar sa bawat

tahanan.

Nagkaroon ng mga bagong antas ng mamamayan sa pagdating ng

mga Espanyol: Peninsulares, Insulares, Mestizo, Principalia, Inquillino, at

Indio o masa. Napunta sa pinakamababang antas ang mga

ordinaryong katutubong Pilipino.

Ang mga babae sa ilalim ng pamahalaang kolonyal ay mayroong

mataas na kalagayan sa ating lipunan, bagamat nalimitahan ang

kanilang karapatan. Pinanatili sila sa mga tahanan upang matutunan

ang mga gawaing-bahay.

Sila ay maaaring makapag-aral, makilahok sa pangangalakal, at

iginagalang ng mga kalalakihang naging dahilan upang lalong

mapabuti ang kanilang kalagayan sa lipunan.

Naging sentro ng kalakalang galyon ang mga daungan ng Pilipinas.

Gayunpaman, hindi masyadong nakalalahok sa kalakalang ito ang

mga produkto ng mga katutubong Pilipino.

Pinasimulan ni Jose Basco sa Pilipinas ang sistema ng monopolyo, o

ang eksklusibong pagkontrol ng isang tao o grupo sa isang kalakal o

produkto.

Bukod sa pagbubuwis, ginamit din ang bandala sa pagpapalago ng

kaban ng pamahalaan. Sapilitang binibili ng mga Espanyol ang ani ng

mga katutubo, kapalit ng cedula.

Page 14

NATUTUHAN KO

A. Isulat sa patlang ang salitang TAMA kung ang salitang may

salungguhit ay wasto at totoo. Kung MALI ang salitang may

salungguhit, isulat ang tamang sagot sa patlang.

__________ 1. Ang mga panahanan sa panahon ng Espanyol ay higit na

malalaki at matitibay dahil ang mga ito ay yari sa pawid.

__________ 2. Ang bahagi sa likod ng bahay kung saan inilalagay ang mga

pinggan, palayok, at iba pang mga kagamitan ay tinatawag

na banggera.

__________ 3. Sa panahon ng pananakop, lahat ng mga katutubong Pilipino

ay napalitan ang dati nilang panahanan sa bahay na gawa sa

bato o tisa.

__________ 4. Ang nasa pinakamataas na antas ng mga mamamayan ay

ang mga Indio na binubuo ng mga Espanyol na pinanganak sa

Espanya.

__________ 5. Ang pinakamataas na antas na maaaring maabot ng isang

katutubong Pilipino ay ang Mestizo o mga hindi purong Pilipino.

__________ 6. Ang mga babae sa ilalim ng pamahalaang kolonyal ay

mayroong mataas na kalagayan sa ating lipunan.

__________ 7. Pinag-aaral ang mga kababaihan sa mga kolehiyo at beaterio

upang maihanda silang maging ina ng tahanan o magmadre.

__________ 8. Ang mga kababaihan ay pinahihintulutang pumasok sa

kolehiyo ng medisina at abogasya.

__________ 9. Sa sistemang bandala pinalalakas ng isang bansa ang kanyang

ekonomiya sa pamamagitan ng pagpaparami ng pagluwas ng

produkto kaysa pag-angkat.

__________ 10. Ang kalakalang galyon ay ang pagpapalitan ng kalakal ng

Tsina at Mexico.

__________ 11. Ang tanging partisipasyon ng mga Pilipino sa kalakalang

galyon ay magsilbing polista.

__________ 12. Merkantilismo ang tawag sa mga produkto o kalakal na

eksklusibong pag-aari ng isang tao o grupo.

Page 15

__________ 13. Pinasimulan ni Jose Basco sa Pilipinas ang sistema ng

monopolyo.

__________ 14. Naging sentro ng kalakalang galyon ang mga daungan ng

Pilipinas subalit hindi masyadong nakalahok sa kalakalang ito

ang mga produkto ng mga katutubong Pilipino.

__________ 15. Sapilitang binibili ng pamahalaan ang mga ani ng katutubo,

kapalit ng cedula sa sistemang bandala.

B. Performance-Based Assessment: (20 puntos)

1. Bigyan ng kapareha ang bawat mag-aaral (partner).

2. Sa kasalukuyang panahon maraming mga kababaihan ang

nagpapakita ng maraming positibong katangian na ikinararangal at

dapat na tularan ng bawat kabataang Pilipino.

3. Sumipi/ gumupit ng isang larawan ng babaeng inyong hinahangaan

na nagbigay ng karangalan, pagsisikap, pagpupunyagi, o inyong nais

na tularan.

4. Ipaliwanag kung bakit siya ang inyong napili.

5. Ilagay ito sa isang malinis na papel (bond paper).

Rubrik sa Paggawa ng Awtput

1. May kaugnayan ang larawang napili

sa ibinigay na panuto

5

2. Malinaw, malaman, at nauunawaan

ang ibinigay/isinulat na

pagpapaliwanag

5

3. Malinis ang pagkakagawa ng awtput

5

4. Naipasa ang awtput sa itinakdang

panahon

5

Kabuuan

20

Remedial Activity: Isulat sa bawat kahon ang antas ng mamamayan sa

panahon ng kolonyalismong Espanyol.

Page 16

Aralin II

Mga Pagbabago sa Kultura ng mga

Pilipino sa Panahon ng Espanyol

PANIMULA

Ang higit sa tatlong daang taong pananakop ng mga Espanyol sa

ating bansa ay nagdulot ng napakalaking epekto sa ating kinamulatang

kultura. Mapapansing sa mga nakaraang aralin ating natalakay at

mababakas ang mga pagbabagong nangyari sa ating kultura. Hindi lamang

ang pamahalaan, lipunan, at ekonomiya ang nabago sa pagdating ng mga

Espanyol. Ang mismong kultura ng mga Pilipino ay nagkaroon ng

pagbabago. Sa kabila ng mga pagbabagong ito ay hindi tuluyang nawala

ang ating kinagisnang kultura.

Pamantayan sa Pagkatuto: (9 days) (Layunin)

1. Nasusuri ang pagbabago sa kultura ng mga Pilipino sa panahon ng

Espanyol. (AP5KPK-IIIc-3)

1.1. Naipaliliwanag ang impluwensya ng kulturang Espanyol sa

kulturang Pilipino.

1.2. Natatalakay ang bahaging ginagampanan ng Kristiyanismo sa

kultura at tradisyon ng mga Pilipino.

1.3. Nasusuri ang ginawang pag-aangkop ng mga Pilipino sa kulturang

ipinakilala ng Espanyol.

Paksang Aralin

Paksa : Mga Pagbabago sa Kultura ng mga Pilipino sa Panahon

ng Espanyol

Kagamitan : Manila paper, panulat, Video presentation

Sanggunian : Learner’s Material, p.

A. Panimula

1. Bumuo ng limang (5) pangkat at ipagawa ang nakahandang gawain

sa bawat pangkat. Gawin ito sa loob ng 3 minuto.

Page 17

Ipaskil ang mga sumusunod na larawan sa pisara. Sa loob ng maliit na

envelope ay nakalagay ang mga salitang may kaugnayan sa kultura

ng mga Pilipino. Sa hudyat ng guro ay bubuksan ang bawat envelope

at isulat sa malinis na papel ang sagot ng bawat guro (bilang 1

hanggang 6).

pandanggo moro-moro Florante at Laura

Spoliarium ni Luna sarsuwela La Solidaridad

pista pangungumpisal Empanada

Talakayin ang ginawang gawain ng bawat pangkat. Ang unang

tatlong grupong nakatapos ay may karagdagang isang puntos.

2. Itanong ang mga sumusunod:

a. Paano ang ginawang pagsagot sa mga larawan?

b. Bakit mabilis/mabagal ang pagsagot ng ibinigay na gawain?

c. Ano/ano-ano ang naramdaman habang ginagawa ang gawaing

sa pangkat?

d. Ano ang inyong napansin sa inyong mga sagot?

e. Ano ang kaugnayan ng mga ito sa ating kasaysayan?

3. Iugnay ito sa aralin

Sa ating ginawang gawain ay inyong tinalakay sa bawat

pangkat ang mga mahahalagang salik na may kaugnayan sa kultura

ng mga Pilipino. Ang mga kulturang ito ay kapansin-pansin sa

larangan ng musika, sining, at panitikan.

Page 18

ALAMIN MO

B. Paglinang

Ilahad ang aralin sa pagpapasagot sa mga sumusunod na tanong: a. Ano-ano ang naging ambag ng mga Espanyol sa ating

kultura sa larangan ng relihiyon, musika, sining, sayaw,

panitikan, pagdiriwang, at agham?

b. Paano nakaapekto sa mga Pilipino ang pagbabagong

nangyari sa larangang ito?

c. Magbigay ng mga katibayang mahusay na naiangkop ng

mga Pilipino ang mga pagbabagong nangyari sa mga

larangang ito?

d. Sa iyong palagay, buhay pa ba ang mga kulturang ito?

Patunayan ang iyong sagot.

Relihiyon

Malaking impluwensya ng mga Espanyol ang Kristiyanismo. Ang mga

katutubong Pilipino ay may paniniwala sa mga diyos at diyosa ng kalikasan,

marami rin ang may paniniwala sa relihiyong Islam. Sa pagdating ng mga

Espanyol, unti-unting napalitan ng Kristiyanismo ang mga paniniwalang ito.

Unti-unting itinuro ang mga Katolikong

kaugalian kagaya ng pagbibinyag,

pagpapakasal, pangungumpisal,

pagrorosaryo, pagnonobena, pagsisimba, at

iba pa. Sinunog ng mga prayle ang mga

dokumento na patungkol sa mga lumang

paniniwala. Kaugnay nito nagpalimbag ang

mga prayle ng mga bagong babasahin

tungkol sa mga prinsipyo ng paniniwalang

Kristiyano.

Ang Doctrina Christiana ang kauna-

unahang aklat na nilimbag sa Pilipinas noong

1593, isang aklat tungkol sa katesismo. Akda ito

nina Padre Juan de Placencia at Padre

Domingo Nieva. Ito ay nagtataglay lamang ng

87 pahina. Ang orihinal na teksto nito ay

nakasulat sa wikang Espanyol. Mayroon din itong edisyon sa wikang Tagalog.

Ang bersiyon nitong nasa wikang Tsino ay tinatawag na Shih-lu. Ang Doctrina

Christiana ay naglalaman ng sumusunod: Pater Noster, Ave Maria, Regina

Page 19

Caeli, Sampung Utos ng Diyos, mga utos ng Sta. Iglesia Katoliko, Pitong

Kasalanang Mortal, Pangungumpisal, at katekismo.

Upang madali ang pagpapasunod sa mga katutubo sa dalang

bagong pananampalataya ginamit ng mga prayle ang mga naunang

pamamaraan ng paniniwala. Kabilang dito ang pagbabasbas, paggamit ng

mga rebulto, at makukulay na pagdiriwang ng kapistahan.

Isa sa mga kaugaliang ipinamana ng mga Espanyol ay ang

indulgencia. Ito ang dasal o sakripisyong isinasagawa ng mga Katoliko

upang diumano ay mapababa ang parusa ng kanilang kasalanan, o

mapatawad ang mga kasalanang kanilang nagawa. Ilan sa mga

halimbawa nito ay ang pangungumpisal, pagpepenitensiya, at paggawa ng

iba’t ibang ritwal at relihiyosong gawain.

Buhay Pampamilya

Likas na matibay ang pagkakabuklod ng mga pamilyang Pilipino.

Nagtutulungan ang mga magulang at mga anak sa iba’t ibang mga gawain

sa tahanan at sa paghahanapbuhay. May paggalang sila sa isa’t isa.

Iniingatan nila ang pangalan at dangal ng pamilya.

Lalong lumakas ang kapangyarihan ng kalalakihan sa tahanan.

Pinanatili naman sa loob ng tahanan ang kababaihan. Lalong tumatag ang

paniniwalang tungkulin ng kababaihan ang gawaing-bahay, samantalang

ang kalalakihan naman ang siyang naghahanapbuhay.

Nang masakop ng mga Espanyol ang kapuluan, nagkaroon ng ibang

mga gawain ang mga kaanib ng pamilya. May mga ama ng tahanan at

mga anak na lalaki na napahiwalay sa kanilang pamilya dahil sa sapilitang

paggawa. May mga anak na namasukan bilang katulong sa mga pamilyang

Espanyol o sa mga pari. Napawalay rin ang iba sa pamilya dahil sa pag-

aaral o pagsasanay.

Sa kabila ng pagbabago sa mga

tungkulin ng mga kaanib ng pamilya,

nanatili pa rin itong buo. Ipinagpatuloy ng

mga pamilyang Pilipino ang nakagawiang

pagtitipon tuwing pista o ibang

mahahalagang okasyon at gawaing

panrelihiyon tulad ng pagsisimba,

pagdarasal kung orasyon, pagrorosaryo

at iba pa.

Mga Laro at Pagdiriwang

Marami ring mga laro at

pagdiriwang na Pilipino ang impluwensya

ng mga Espanyol.

Page 20

Ang mga larong ginagamitan ng

kard ay nagmula sa mga Espanyol tulad

ng juego de prenda, pangguinggui, at

sietesiete. Ang patintero at sipa ay mga

larong panlabas na sa mga Espanyol din

nanggaling.

Ang pagdiriwang ng kapistahan ng

patron o santo ng bayan ang

pinakatanyag at nakaaaliw na

pagdiriwang. Dinala ito ng mga Espanyol

upang parangalan ang mga patron ng

bayan. Magarbo ang mga handaan, at

kahit maliliit na tahanan ay naghahanda ng mga pagkain. Ang mga kamag-

anakan mula sa ibang bayan ay dumadalaw sa mga tahanan upang

makipagdiwang ng pista.

Bukod sa pista, naging bahagi na ng kaugalian at tradisyong Pilipino

ang iba pang mga panrelihiyong pagdiriwang katulad ng mga binyagan at

kasalan. Natutong mangutang ang mga Pilipino para lamang

maipagdiwang nang marangya ang mga okasyong ito.

Iba pang pagdiriwang na panrelihiyon na minana mula sa mga

Espanyol ang Pasko, Mahal na Araw, Bagong Taon, Flores de Mayo, at

Santacruzan.

Mga Pagkain

Ang impluwensya ng mga Espanyol sa pagkaing Pilipino ay makikita

hanggang sa kasalukuyan. Natutunan ng mga Pilipino ang pagluluto ng

longganisa, tocino, at embutido. Nabigyan ng pangalan ang sinaunang

paraan ng pagluluto ng karne ng mga Pilipino – ang adobo.

Bago pa man dumating ang mga Espanyol, nagluluto na ang mga

Pilipino gamit ang karne, suka, at toyo. Ito ay upang hindi madaling mapanis

ang kanilang pagkain. Sa pag-usbong ng kolonyalismong Espanyol, tinawag

ng mga Espanyol na adobar, na ang ibig sabihin ay “pagbabad,” ang

ganitong uri ng pagluluto. Kinalaunan, tinawag na itong adobo ng mga

Pilipino.

Tuwing may pagdiriwang naman, niluluto ang mga espesyal na

putahe gaya ng bistek, callos, arrozcaldo, empanada, paella, chicharon,

torta, pochero, escabeche, at estofado.

Page 21

Musika, Sayaw, at Sining

Ang pagkamalikhain at pagkahilig sa musika’t pagpipinta ay likas na

sa mga katutubong Pilipino. Mula sa kalikasan ay nakalilikha sila ng mga

tunog at instrumentong pangmusikang gaya ng tambol at gong. Sa kanilang

mga katawan naman ay may pinta o tattoo makikita ang kanilang

kahusayan sa pagpipinta noon pa man.

Ang ating pagkahilig sa

musika ay napayaman pa ng

kulturang Kanluranin o kultura ng

mga bansang mula sa Europa na

sumakop sa Pilipinas, partikular na

ang Espanya. Natutuhan ng mga

Pilipino noong panahon ng mga

Espanyol ang paggamit ng alpa,

byulin, gitara, piano, at plawta.

Naipakita rin ang kanilang husay sa

paglikha ng mga instrumentong yari

sa kawayan.

Pamana ng mga Espanyol ang “Organong Kawayan” na nasa

simbahan ng Las Piñas. Ito ay ginawa ni Padre Diego Cera, isang rekoletong

misyonero noong 1818. Ito ay malakas na humikayat sa mga turistang lokal at

dayuhan.

May ilang paring matiyagang nagturo ng musika sa mga katutubong

Pilipino. Sa katunayan noong 1742 ay itinayo ni Arsobispo Jose Angel

Rodriguez ang Konserbatoryo ng Musika sa Maynila. Naging tanyag na

kompositor ng musikang pansimbahan ang isa sa mga mag-aaral nitong si

Marcelo Andoy na tinaguriang “Prinsipe ng Musikang Pansimbahan.”

Nakalikha rin ng mga awit na may impluwensiyang Espanyol ang mga

Pilipino gaya nina P. Castañeda na lumikha ng “La Mestiza,” Dolores Paterno

sa awiting “Sampaguita,” at Julian Felipe na lumikha ng himig ng “Lupang

Hinirang” na naging pambansang awit ng Pilipinas.

Ang mga sayaw na tulad ng cariñosa, pandanggo, la jota, rigodon,

lancer, polka, at surtido ay madali ring natutuhan ng mga Pilipino.

Nalinang din ang kakayahan ng mga Pilipino sa larangan ng

pagpipinta at eskultura. Si Damian Domingo ay tinaguriang “Ama ng mga

Pintor na Pilipino.” Pinakabantog na mga pintor sa panahong iyon sina Juan

Luna at Felix Resurreccion Hidalgo. Si Juan Luna ang lumikha ng “Spolarium,”

ang dibuhong nagwagi ng unang gantimpala sa isang patimpalak sa

Espanya.

Page 22

Agham at Panitikan

Ang mga misyonerong Espanyol ay mahusay sa larangan ng agham.

Itinuro nila ang kaalaman ukol sa halaman at hayop. Si Padre Blas dela

Madrid de Dios ang sumulat ng unang aklat ukol sa halaman ng bansa

noong 1811.

Lalong umunlad ang agham sa bansa nang magkaroon ng kursong

medisina at parmasiya (pharmacy) sa Unibersidad ng Sto. Tomas. Sa

katunayan, ang mga unang Pilipinong manggagamot, pharmacist, chemist,

at zoologist ay nagtapos dito.

Napabantog sa larangan ng Chemistry sina Antonio Lim at Mariano

del Rosario at Anacleto del Rosario, ang tinaguriang “Prinsipe direktor ng

Obserbatoryo ng Maynila.” Naging tanyag naman sa Zoology si Padre Castro

de Vera. Sina Dr. Jose P. Rizal, Dr. Leon Ma. Guerrero, at Dr. Mariano V. del

Rosario ay nakilala bilang mga siyentipiko.

Obserbatoryo ng Maynila noon Obserbatoryo ng Maynila ngayon

Ang Obserbatoryo ng Maynila ay itinatag ng mga Heswita noong

1865. Isa itong malaking kontribusyon sa bansa ng mga siyentipikong

Espanyol. Ito ang pinakamatandang obserbatoryo sa Asya na hanggang

ngayon ay ginagamit pa ng bansa gamit ang mga makabagong

kasangkapan. Nakilala nang lubos ang obserbatoryong ito dahil sa

pagbibigay ng tumpak na babala at tala ng mga kalamidad na gaya ng

bagyo at tala tungkol sa lakas ng lindol noon sa ilalim ng pamamalakad ni

Padre Federico Faura. Katangi-tangi rin ang ginawang sundial ni Padre Juan

Sorolla noong 1871 sa Tagudin, Ilocos Sur.

Sundial – Tagudin, Ilocos Sur

Page 23

Ang mga Espanyol din ang nagsaayos ng ating kalendaryo. Mula sa

matandang kalendaryo ay ipinalit ang kalendaryong Gregorian na

ginagamit ng marami sa mundo.

Malaki rin ang impluwensya ng mga Espanyol sa larangan ng

panitikan. Noong panahong ito, karamihan ng mga panitikan ay pawang

may kaugnayan sa relihiyon katulad ng dasal, doktrina, at iba pang aklat na

panrelihiyon gaya ng pasyon.

Nakilala rin noong panahong ito ang awit at korido. Ang awit ay isang

tulang pasalaysay na may labindalawang pantig sa bawat linya. Halimbawa

nito ang “Florante at Laura” na isinulat ni Francisco Baltazar (Balagtas) ang

tinaguriang “Prinsipe ng mga Makatang Tagalog.” Ang korido naman ay ang

tulang pasalaysay na may walong pantig sa bawat linya. Ang “Ibong

Adarna” at “Don Juan Tiñoso” ang mga halimbawa nito.

Naging tanyag naman sa panitikang Ilokano si Pedro Bukaneg ang

“Ama ng Literaturang Ilokano,” dahil sa kanyang epikong “Biag ni Lam-ang.”

Kilala ring makata at mandudula si Jose dela Cruz na kilala bilang “Huseng

Sisiw” dahil sa paghingi niya ng sisiw bilang bayad sa kanyang pagtuturo at

paggawa ng mga tula. Si Modesto de Castro naman ay nakilala sa kanyang

“Urbana at Feliza.”

Kabilang pa rin sa panitikan noon ang mga dula, duplo, at karagatan,

na kinawiwilihang gawin kapag may lamay sa patay. Ang senakulo, moro-

moro, at sarsuwela ay naging tanyag namang mga dulang panrelihiyon

noong panahong ito.

Naging mahusay ring manunulat noong huling bahagi ng pananakop

ng mga Espanyol ang mga Pilipinong nakapag-aral sa ibang bansa gaya

nina Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez Jaena, at Dr. Jose P. Rizal. Si Rizal

ang sumulat ng walang kamatayang “Noli Me Tangere” at “El Filibusterismo”

na tumuligsa sa pamahalaang Espanyol at simbahan, at sa mga maling

pamamalakad nito.

Umunlad din ang pamamahayag sa panahong ito. Ang unang

pahayagan sa bansa ay ang “Del Superior Gobierno” sa pamamatnugot ni

Gob. Heneral Manuel Gonzales de Aguilar. Una itong nailathala sa Maynila

noong Agosto 8, 1811. Malaki ang naitulong ng mga pahayagan sa larangan

ng propaganda sa pagpaparating ng kanilang kuro-kuro’t damdamin sa

pamahalaang Espanyol at mga kapwa Pilipino, halimbawa nito ang

pahayagang “La Solidaridad.”

Pananamit

Unti-unting nagaya ng mga Pilipino ang kasuotan ng mga Espanyol.

Naging pangunahing impluwensya ng mga Espanyol ay ang tsinelas at

sapatos. Ang kalalakihan ay natutong magsuot ng amerikana at sombrero.

Page 24

Ang kababaihan naman ay natutong magsuot ng kamisa at saya.

Minsan ay sinasamahan nila ito ng panuelo o panyo, at mantilla o alampay.

Sa kanilang ulo ay mayroong belo o panyeta.

Gayunpaman, ang mahihirap na Pilipino ay hindi naman kayang

bumili ng mga magagarang damit. Dahil dito, simple lamang ang kanilang

kasuotan. Ang kalalakihan ay nagsusuot ng kamisa de chino at pantalon,

samantalang ang kababaihan naman ay nagbibihis ng baro’t saya.

Edukasyon

Naitatag ang iba’t ibang paaralang pamprimarya at pansekundarya

sa Pilipinas nang magpalabas ng dekreto ang hari ng Espanya hinggil sa

sapilitang pag-aaral ng mga batang Pilipino. Ang pormal na edukasyon sa

Pilipinas ay pinasimulan. Ang mga paaralang ito ay eksklusibo lamang sa

mga Espanyol at kalalakihan bago pa sumapit ang ika-19 na siglo. Ang

pagtuturo ng katekismo, lingguwistika, at aritmetika ang tanging pokus ng

mga paaralang ito. Ang agham ay hindi itinuturo sa mga paaralang ito

noon.

Itinatag ng mga Heswita ang kauna-unahang kolehiyo sa bansa

noong 1590, ang Colegio de San Ignacio. Naisara ang kolehiyong ito nang

buwagin ang samahan ng mga Heswita noong ika-18 siglo.

Ang Colegio de San Ildefonso (ngayon ay University of San Carlos sa

Cebu) na itinatag noong 1595 ang itinuturing na ikalawang

pinakamatandang kolehiyo sa bansa. Ang Colegio de San Jose sa Maynila

ay naitatag noong 1601, kilala ang paaralang ito ngayon bilang San Jose

Seminary. Binuksan ang Colegio de Nuestra Señora del Santisimo Rosario, na

mas kilala ngayon bilang Unibersidad ng Santo Tomas noong taong 1611. Sa

kasalukuyan, ang Unibersidad ng Santo Tomas ang pinakamatandang

unibersidad sa Pilipinas. Ang Escuela Municipal, na kilala ngayon bilang

Ateneo de Manila University ay naitayo nang bumalik ang mga Heswita sa

Pilipinas noong 1859.

University of Sto. Tomas Ateneo de Manila University

Pawang kalalakihang Espanyol lamang ang tinatanggap ng mga

paaralan. Noong ika-19 siglo lamang sila unang tumanggap ng

Page 25

kababaihang Pilipino. Nang makapagtatag ng mga paaralan para sa

kababaihan, ito ay para lamang sa mga mayayaman. Nakapokus lang din

ang mga aralin sa mga gawaing-bahay at paglilingkod sa simbahan.

Kabilang sa mga kolehiyong para sa kababaihang Espanyol ay ang

Colegio de Santa Potenciana na itinatag noong 1589. Sumunod dito ang

Colegio de Santa Isabel na binuksan para sa ulilang kababaihang Espanyol

noong 1632.

Ang Beaterio de la Compania de Jesus (ngayon ay Religious of the

Virgin Mary) ay naitatag noong 1684 ni Sor Ignacia del Espiritu Santo – isang

mestizang madre. Pangunahing layunin ng samahang ito na bigyan ng

edukasyon ang mga kabataang kababaihan. Naitayo ang Colegio del

Beaterio (ngayon ay St. Mary’s College of Quezon City) para sa lahat ng uri

ng kababaihan, Espanyol man o Pilipino.

Bagamat nakapagtayo ng mga iba’t ibang paaralan noon, kaunti

lamang ang nakapag-aral sapagkat pribado at eksklusibo ang mga

paaralan. Ang pag-unlad ng edukasyon noon ay mabagal, kung kaya’t ang

ibang mga mag-aaral na may kaya sa buhay ay nangibang-bansa upang

doon mag-aral ng kolehiyo.

Sa kabila ng kahirapan upang makapag-aral ang mga ordinaryong

Pilipino, sumibol ang mga bagong kaisipan, gumawa ng paraan ang ilang

mga Pilipino upang magising ang diwa ng pagkamakabayan ng maraming

Pilipino.

Pagbubuod

Magkakaiba ang naging pagtanggap ng mga Pilipinong napaloob sa

lipunang Espanyol. Bagama’t mababakas pa rin ang malaking impluwensya

ng kulturang Espanyol sa lipunang Pilipino hanggang sa kasalukuyan, hindi ito

nangangahulugang buong-buo ang pagtanggap ng mga Pilipino sa mga

patakarang kultural ng Espanya. Tanging ang mga nasa mataas na

katayuan sa buhay at ang kanilang pamilya ang ganap na yumakap sa

kulturang Espanyol. Akulturasyon (acculturation) ang tawag sa buong

pagtanggap ng mga principalia sa kulturang Espanyol at akulturado naman

sa Pilipinong tumanggap.

Asimilasyon ang naging pagtanggap ng nakararaming Pilipino sa

kulturang Espanyol. Sa larangang kultural, ang asimilasyon ay ang pag-

aangkop ng isang bagong kultura sa katutubong kultura para makabuo ng

isang bagong kultura. Ito ay ang pag-aangkop sa ilang aspekto ng kulturang

Espanyol na bumabagay na maihalo sa katutubong kultura. Sa pag-

aangkop sa kulturang dayuhan, pinili lamang ng mga Pilipino ang kanilang

tatanggapin. Kinakailangan na ang ihahalong kulturang banyaga ay hindi

sumasalungat at ganap na babago sa kulturang katutubo. Ang asimilasyon

ay nagpanatili sa likas na pagkakakilanlan ng kulturang Pilipino sa kabila ng

pagsakop ng mga Espanyol.

Page 26

GAWIN MO

Gawain A 1. Bumuo ng pangkat na mayroong tatlong (3) miyembro o triad bawat

grupo.

2. Pumili ng lider sa bawat pangkat.

3. Gagamit ng isang bond paper, larawan, pentel pen o iba pang

panulat, pangkulay at mga materyales na pandekorasyon.

4. Itupi ang bond paper sa dalawang bahagi.

5. Sa mga napag-aralang kultura na dinala sa atin ng mga Espanyol,

pumili ng isa at gumuhit o magdikit ng larawan na nagpapakita ng

kulturang ito, sa kabilang bahagi ng papel, ipaliwanag kung papaano

naimpluwensyahan ng kulturang ito ang kinagisnang kultura ng mga

katutubong Pilipino.

Halimbawa:

Pananamit

Rubrik sa Paggawa ng Awtput

Kaangkupan ng larawang iginuhit o ginupit sa napag-

aralang mga kultura

5

Kaangkupan ng pagpapaliwanag sa larawan

kaugnay ng kulturang napili

10

Kabuuan ng ginawa: malinis at nasunod ang oras ng

pagpapasa ng awtput

5

Kabuuan

20

Bago pa dumating ang mga mananakop sa

ating bansa, ang pananamit ng mga

katutubong Pilipino ay halos bahag lamang

sa mga kalalakihan at walang sapin sa

paa. Sa pagdating ng mga Espanyol

dinala sa atin ang makabagong pananamit

natutong magsuot ng sapatos at tsinelas ang

mga kababaihan at kalalakihan. Mala

Maria Clara naman ang nagging kasuotan

ng mga maykayang kababaihan.

Page 27

TANDAAN MO

Maraming nagbago sa katutubong kultura ng Pilipino sa panahon ng

pananakop ng mga Espanyol.

Asimilasyon ang naging pagtanggap ng nakararaming Pilipino sa

kulturang Espanyol - pag-aangkop ng isang bagong kultura sa

katutubong kultura para makabuo ng isang bagong kultura.

Sa relihiyon, naging pangunahing paniniwala ang Katolisismo na

tinaguriang “Folk Catholicism.”

Ang Doctrina Christiana ang kauna-unahang aklat na nilimbag sa

Pilipinas noong 1593, isang aklat tungkol sa katesismo.

Ang indulgencia ay ang dasal o sakripisyong isinasagawa ng mga

Katoliko upang diumano ay mapababa ang parusa ng kanilang

kasalanan, o mapatawad ang mga kasalanang kanilang nagawa.

Ang tungkulin ng mga kababaihan sa panahon ng pananakop ay

ang mga gawaing bahay, samantalang ang mga kalalakihan ang

paghahanapbuhay.

Naipakilala ang pagdiriwang ng mga kapistahan ng patron o santo

ng bayan.

Iba pang pagdiriwang na panrelihiyon na minana mula sa mga

Espanyol ang Pasko, Mahal na Araw, Bagong Taon, Flores de Mayo, at

Santacruzan.

Umusbong ang impluwensyang Kanluranin sa pagkain, panitikan,

sining, musika, at pananamit.

Nagkaroon ng pormal na sistema ng edukasyon sa bansa.

Colegio isang regular na paaralan para sa mga babae, Beaterio isang

paaralan para sa mga nagmamadre

Colegio de Santa Isabel- (1632) pinakamatandang paaralan para sa

kababaihan.

University of Sto. Tomas (1611) dating Colegio de Nuestra Señora del

Santísimo Rosario at naging pamantasan noong 1645.(Dominikano).

Noong una, para lamang sa mga Espanyol ang mga paaralan.

Tumanggap lamang ng mga Pilipino ang mga paaralan sa Pilipinas

noong ika-19 siglo.

Malikhaing naiangkop ng mga katutubong Pilipino ang dating kultura

sa kulturang ipinakilala ng mga Espanyol.

Ang mga Pilipinong naging dalubhasa at tanyag sa iba’t ibang

larangan ay mga patunay ng pagiging malikhain ng mga Pilipino.

Page 28

NATUTUHAN KO

A. Basahin ang mga sumusunod na pahayag at isulat sa patlang ang titik

ng tamang sagot.

_____ 1. Ang unang aklat na nailimbag sa Pilipinas noong 1593.

A. Florante at Laura C. Doctrina Christiana

B. Del Superior Gobierno D. La Solidaridad

_____ 2. Sa Katolisismo, ang pagkakaloob ng kapatawaran ng mga

kasalanan ay matatanggap sa _____.

A. penitensya C. kumpisal

B. indulgencia D. pag-aayuno

_____ 3. Ang Colegio de Nuestra Señora del Santisimo Rosario na itinatag

noong 1611 ay kilala ngayon bilang _______.

A. Unibersidad ng Santo Tomas C. Colegio de San Ignacio

B. Ateneo de Manila University D. University of the Philippines

_____ 4. Pinakatanyag na nobelang isinulat ni Dr. Jose Rizal

A. Ibong Adarna C. Urbana at Feliza

B. Biag ni Lam-ang D. Noli Me Tangere at El

Filibusterismo

_____ 5. Ang Spoliarium, na siyang nagpahiwatig noon na kayang maging

mahusay ng mga ordinaryong Pilipino sa larangan ng pagpipinta ay

iginuhit ni ______.

A. Felix Hidalgo C. Juan Luna

B. Antonio Luna D. Jose Rizal

_____ 6. Instrumentong pangmusikang nakalagak sa simbahan ng Las Piñas.

A. Konserbatoryo ng Musika C. Obserbatoryo ng Maynila

B. Musikang Buho D. Organong Kawayan

_____ 7. Sa panahon ng mga Espanyol, ang mga aralin ay nakapokus sa

Katekismo, lingguwistika, at __________.

A. sining C. aritmetika

B. pagluluto D. agham

_____ 8. Ito ay itinatag ng mga Heswita noong 1865 na nagbibigay ng mga

babala at tala hinggil sa mga kalamidad.

A. Konserbatoryo ng Musika C. Obserbatoryo ng Maynila

B. Musikang Buho D. Organong Kawayan

_____ 9. Kalendaryong ipinagamit ng mga Espanyol

A. Kalendaryong Gregorian C. Kalendaryong Hebrew

B. Matandang Kalendaryo D. Kalendaryong Katoliko

_____ 10. Ang mga sumusunod ay mga pagtatanghal sa entablado na

impluwensya ng mga Espanyol MALIBAN sa isa, alin ito?

A. moro-moro C. sarsuwela

B. komedya D. pasyon

Page 29

B. Pangkatang Pagsasanay. Bawat pangkat ay may limang (5)

miyembro. Pag-usapan at ipasuri ang mga sumusunod na pahayag sa

bawat pangkat. Isulat kung ang mga pahayag ay OPINYON o

KATOTOHANAN. (isang sagutang papel sa bawat grupo)

1. Likas sa mga Pilipino ang pagkamalikhain at pagkahilig sa musika.

2. Ang naging impluwensiya ng mga Espanyol sa ating kultura ay

kakaunti lamang.

3. Ang mga pinta o tattoo sa katawan ng mga katutubo ay patunay sa

kahusayan ng mga Pilipino sa pagpipinta.

4. Madaling natutuhan ng mga Pilipino ang mga sayaw na cariñosa,

pandanggo, at La Jota.

5. Ang La Solidarida ay isa sa mga pahayagang nakatulong sa mga

propagandistang ipahayag ang kanilang mga opinion at saloobin.

6. Nakatulong ang pagbubukas ng kursong medisina at parmasiya sa

Unibersidad ng Santo Tomas upang lalong umunlad ang agham sa

bansa.

7. Sa aming palagay ay nakatulong nang malaki ang mga gobernador-

heneral sa pagpapaunlad ng agham sa bansa.

8. Sinasabing ang mga putaheng tulad ng menudo,adobo, sarciado,

pochero, at mechado ay nanggaling sa mga Espanyol.

9. Sa pag-aangkop ng kulturang dayuhan, lahat ng mga kulturang

dinala ng mga Espanyol ay tinanggap at ginawang lahat ng mga

katutubong Pilipino.

10. Maaaring nagtiyaga lamang ang mga paring Espanyol kaya’t

nadagdagan ang kaalaman sa panitikan ng mga Pilipino.

11. Ipinakita ng mga Pilipino ang kanilang husay sa paglilok sa

pamamagitan ng mga gawang rebultong kahoy at bato sa mga

simbahan.

12. Hindi pinayagang makapag-aral ng medisina at abogasya ang mga

kababaihan noon marahil ay natatakot ang mga Espanyol na mas

magiging magaling ang mga kababaihan sa kanila.

13. Karaniwang ang mga panitikang naisulat sa panahong ito ay pawang

may kaugnayan sa relihiyon.

14. Nahirapan ang mga Pilipino sa paggamit ng alpa, byulin, gitara, at

piano kaya’t nanatiling tambol ang kanilang mga isntrumentong

pangmusika.

15. Nagwagi sa patimpalak sa pagpipinta sa ibang bansa ang mga pintor

na sina Juan Luna at Felix Resurreccion Hidalgo.

16. Ang kulturang Espanyol ay iniangkop sa ating kultura at naging

dahilan upang madagdagan at mapayaman an gating kaalaman sa

maraming bagay.

17. Marahil kung hindi isinaayos ng mga Espanyol ang ating kasalukuyang

kalendaryo ay matandang kalendaryo pa rin an gating ginagamit.

18. Kapag may patay ay nakagawian nang maglaro ng duplo at

karagatan ng mga Pilipino noon.

19. Ang pahayagang La Solidaridad ay ang tanging pahayagan lamang

na nailathala sa panahon ng mga Espanyo.

20. Hanggang sa kasalukuyan ipinagdiriwang pa rin ng mga Pilipino ang

kapistahan ng mga santo ng bawat bayan.

Page 30

C. Pagsasaliksik (Research Work). Gamit ang dating pangkat sa

nakaraang gawain (5 miyembro), ipagawa ang mga sumusunod na

pagsasaliksik. (Localization) – 40 points

1. Alamin ang 35 barangay ng Siyudad San Fernando.

2. Sino ang santo o patron ng bawat barangay na ito?

3. Kailan ipinagdiriwang ang kapistahan ng kanilang santo?

4. Isumite ito pagkaraan ng isang lingo sa isang malinis na papel.

Barangay Santo/Patron Petsa ng Pagdiriwang

San Agustin Saint Augustine August 28

San Felipe Saint Felipe May 26

RUBRIK PARA SA PAGSASALIKSIK (Research Work) - Product

10 7 4

Kabuuang bilang

ng mga barangay

na nasaliksik

Kumpleto ang 35

barangay

30-34 ang nakalap

na barangay

Mababa sa 30 ang

nakalap na

barangay

Kawastuhan ng

mga patron o santo

sa bawat barangay

Tama lahat ang

nakalap/naisulat

na patron o santo

1-7 ang mali sa

nakalap/naisulat

na patron

8 pataas ang mali

sa nakalap/

naisulat na mga

santo o patron

Kawastuhan sa

mga petsa na

pagdiriwang o

pyesta ng mga

santo

Tama lahat ang

nakalap/naisulat

na petsa ng

pagdiriwang

1-7 ang mali sa

nakalap/naisulat

na petsa ng

pagdiriwang

8 pataas ang mali

sa nakalap/

naisulat na petsa

ng pagdiriwang

Petsa ng pagpasa

ng pagsasaliksik

Naipasa bago o

ang petsang

ibinigay ng guro

Nahuli ng isa o

dalawang araw sa

petsa ng pagpasa

Nahuli ng 3 pataas

na araw sa petsa

ng pagpasa

Remedial Activity Panuto: Bilugan ang mga salita o produktong impluwensya ng mga Espanyol:

sungka adobo sombrero moro-moro

baraha pansit sapatos hamburger

sabong paella empanada embutido

longganisa panyeta tattoo callos

alpa computer polka hotdog

Page 31

Aralin III

Mga Pagbabagong Pampulitika sa

Panahon ng Espanyol

PANIMULA

Sa mga naunang pagtalakay ay ating natalakay ang pamayanan ng

mga katutubong Pilipino. Sa ikaapat na baitang naman ay napag-aralan

ang istruktura ng pamahalaan ng kasalukuyang Pilipinas. Natatandaan mo

pa ba kung sino-sino ang mga opisyales na bumubuo sa ating kasalukuyang

pamahalaan? Ano-ano ang kanilang mga tungkulin?

Umiral ang kolonyalismong Espanyol sa tulong ng pagtatatag ng isang

pamahalaang kolonyal, pagpasok ng mga pagbabagong pang-ekonomiya,

at mga bagong aspektong pangkalinangan. Matutunghayan sa araling ito

ang mga patakarang pampulitika, uri at katangian ng pamahalaan, mga

pinuno ng pamahalaan, katangian ng pamahalaang kolonyal, at mga

patakarang pangkabuhayan.

Sa aralin na ito ay ating malalaman ang mga pagbabagong

naganap sa pamumuhay ng ating mga ninuno sa pagdating ng mga

Espanyol. Tatalakayin ang pamahalaang itinatag ng mga Espanyol sa ating

bansa, may pagkakahawig ba ito sa nakaraan at sa kasalukuyan? Ating

tuklasin ang pamahalaang itinatag ng mga Espanyol.

Pamantayan sa Pagkatuto: (2 weeks/ 10 days) (Layunin)

1. Nasusuri ang mga pagbabagong pampulitika na ipinatupad ng

kolonyal na pamahalaan. (AP5KPK-IIId-e-4)

1.1. Natutukoy ang uri ng pamahalaang sentral at lokal;

1.2. Natatalakay ang naging istruktura ng pamamahala sa panahon

ng pananakop ng Espanya;

1.3. Naiisa-isa ang mga opisyales at ang kanilang tungkulin;

1.4. Naihahambing ang istruktura ng pamahalaang kolonyal sa uri ng

pamamahala ng sinaunang Pilipino;

1.5. Natatalakay ang epekto ng mga pagbabago sa pamamahala ng

mga Espanyol sa mga sinaunang Pilipino.

Page 32

2. Nakapagbibigay ng sariling pananaw tungkol sa naging epekto ng

kolonyalismo sa lipunan ng sinaunang Pilipino. (AP5KPK-IIIf-5)

Paksang Aralin

Paksa : Mga Pagbabagong Pampulitika sa Panahon

ng Espanyol

Kagamitan : Manila paper, panulat, Video presentation, mga larawan

Sanggunian : Learner’s Material, p.

A. Panimula

1. Bumuo ng pangkat sa klase para sa pagsisimula ng aralin.

Magkakaroon ng laro o palaisipan. Gagamit ng sagutang papel o

“show me board” para sa larong ito. Pagkatapos maibigay ang

tanong, sa hudyat na “GO” ang bawat grupo ay pag-uusapan ang

sagot (5-10 seconds), sa hudyat na “SHOW” ang sagot ng grupo ay

kailangang itaas. Ang hindi nakapagtaas kaagad ng sagot ay

mawawalan ng pagkakataon para maitama ang kanilang sagot.

a. Sinong FM ang nanguna sa paghahanap sa Moluccas at

unang Espanyol na nagtangkang sakupin ang Pilipinas.

Napatay ng grupo ni Lapulapu.

b. Ang H na munting pulong unang pinagdaungan ng mga

Espanyol.

c. Si Raja K ang unang katutubong nakipagsandugo sa mga

Espanyol.

d. Tatlong T na bilang ng taong nasakop ng Espanya ang

Pilipinas.

e. Ang L na sinasabing unang pinagdausan ng misa sa bansa.

f. Sinong L ang itinuturing na unang bayani ng bansa?

g. Ang ekspedisyong pinamunuan ni M.L.D.L. ay ang

nagpasimula ng matagumpay na pananakop ng Espanya

sa Pilipinas at siya ring naging unang gobernador-heneral ng

bansa.

h. Ang lalawigan ng C ang naging unang panahanan ng mga

Espanyol sa bansa. Ito ay matatagpuan sa Visayas at

tinawag ding Santissimo Nombre de Hesus.

i. Ang pamahalaang S ay ang uri ng pamahalaang itinatag

ng mga Muslim sa Mindanao. Sultan ang tawag sa pinuno

ng pamahalaang ito.

j. Talong K na pangunahing layunin sa pagsakop ng Espanya

sa ating bansa.

2. Itanong ang mga sumusunod:

a. Paano ang ginawang pagsagot sa mga tanong/palaisipan?

b. Bakit mabilis/mabagal ang inyong pagsagot?

Page 33

c. Ano/ano-ano ang naramdaman habang ginagawa ang gawain

sa pangkat?

d. Ano ang inyong napansin sa inyong mga sagot?

e. Ano ang kaugnayan ng mga ito sa ating kasaysayan?

3. Iugnay ito sa aralin

Sa linggong ito ay ating tatalakayin ang pamahalaang itinatag ng

mga Espanyol sa ating bansa. Ating malalaman kung anong uri ng

pamahalaan ang kanilang ipinatupad , ang istruktura nito, at ang

mga taong namamahala at tungkulin nila.

ALAMIN MO

B. Paglinang

Ilahad ang aralin sa pagpapasagot sa mga sumusunod na tanong: a. Anong uri ng pamahalaan ang itinatag ng mga Espanyol?

b. Paano ang istruktura nito?

c. Sino-sino ang mga taong namamahala nito at ano-ano ang

kanilang tungkulin?

d. Ano ang pagkakatulad/pagkakaiba ng pamahalaang

itinatag sa panahon ng mga katutubong Pilipino at sa

kasalukuyang panahon?

Balik-aral:

a. Pamahalaang Barangay

b. Pamahalaang Sultanato

c. Tatlong sangay ng kasalukuyang pamahalaan:

tagapagbatas, tagapagpaganap, at tagapaghukom

Pamahalaang Sentral

Ang sentralisasyon ng kapangyarihan sa pamahalaan at simbahan

ang pinakamalaking pagbabagong politikal na ipinatupad ng Espanya sa

Pilipinas.

Nang sakupin ng Espanya ang Pilipinas, napasailalim ito sa Consejo de

las Indias. Ito ay isang konsehong gumagawa ng mga patakaran o batas

para sa mga bansang nasakop ng Espanya. Ang konseho ay kinakatawan sa

kolonya ng isang viceroy – isang opisyal na namamahala at nagpapatakbo

ng bansa o kolonya sa ngalan ng hari o reyna ng isang makapangyarihang

bansa.

Page 34

Itinatag ng mga Espanyol ang isang pamahalaang sentralisado na

hinati sa dalawang antas – ang pamahalaang sentral at pamahalaang lokal.

Ang kapangyarihan ng pamahalaang ito ay nagmumula sa pamahalaang

pambansa. Nagbuklod ito sa mga hiwa-hiwalay na mga barangay noon ng

ating mga ninuno. Sakop ng pambansang pamamahala ang buong

kapuluan at nasa ilalim nito ang pangangasiwa ng mga pamahalaang lokal.

Ito ang sumasaklaw sa pangangasiwa sa pagpapanatili ng kapayapaan,

kaayusan, at katarungan sa mga gawaing pampubliko, at iba pang may

kaugnayan sa kapakanan ng bansa.

Maihahalintulad ang pamahalaang sentral sa ehekutibong sangay ng

pamahalaan sa kasalukuyan. Ito rin ang nagsilbing kapalit ng iba’t ibang

barangay na inabutan ng mga Espanyol sa Pilipinas.

Dalawang mahalagang bahagi ng pamahalaang sentral ang

gobernador-heneral at Royal Audiencia. Ang gobernador-heneral ang

pinuno ng buong kolonya at ang Royal Audiencia naman ang pinakamataas

na hukuman.

Gobernador-heneral

Ang pinakamataas at pinakamakapangyarihang opisyal na hinirang

ng hari ng Espanya bilang kinatawan niya sa bansa ay ang gobernador-

heneral. Maaari siyang manungkulan hanggang hindi siya pinapalitan ng hari

ng Espanya. Pawang mga Espanyol lamang ang may karapatang maging

gobernador-heneral dahil sa taglay nilang kapangyarihan. Siya ay hindi

lamang gumaganap ng kapangyarihang tagapagpatupad kundi maging

ng panghukuman, pangmilitar, at panrelihiyon. Siya rin ang nagpapatupad

ng mga batas. Tanging ang tagapagbatas ang wala sa saklaw ng

gobernador-heneral. Ito ay nasa ilalim ng Consejo de las Indias na nasa

Espanya.

Bagamat may mga batas na nagmumula sa hari ng Espanya ay may

kapangyarihan siyang hindi ipatupad ito lalo na kung ang batas ay hindi

angkop para sa pangangailangan ng kolonya. Ang ganitong uri ng

kapangyarihan ay tinatawag na cumplase. Subalit ang kapangyarihang ito

ay naging sanhi ng pang-aabuso ng mga gobernador-heneral dahil minsan,

ang mga batas na kanyang ipinatutupad ay naaayon lamang sa kanyang

pansariling interes. May kapangyarihan din siyang humirang at mag-alis ng

mga opisyal. Nasa kanya ring kamay ang pamamahala sa hukbong-

sandatahan upang mapanatili ang kapayapaan at kaayusan sa bansa pati

na rin ng mga opisyal sa ilalim ng kanyang kapangyarihan.

Bilang pinakamataas na pinuno ng Real Audiencia, siya ay may

karapatan ding magbigay ng hatol at kaparusahan sa mga kriminal. May

kapangyarihan din siyang magpatawad o magpawalang-sala sa isang

criminal na nagkasala.

Page 35

May kapangyarihan din siyang pumili at mag-alis ng mga pinuno ng

simbahan at pangunahan ang iba pang isyu o usapin hinggil dito, tinatawag

ang kapangyarihan niyang ito bilang vice real patron ng bansa.

Tanging ang hari ng Espanya ang may karapatang pumili at mag-alis

sa puwesto ng isang gobernador-heneral dahil sa napakalawak nitong

kapangyarihan. Dahil malayo ang Pilipinas sa Espanya, hindi nakikita at

nasisiyasat ng hari ang lahat ng ginagawa at ikinikilos ng gobernador-

heneral. Upang maiwasan ang mga pang-aabusong maaaring gawin ng

isang gobernador-heneral at masubaybayan ang sistema ng kanyang

pamamalakad ay itinatag ng hari ang Real Audiencia, Residencia, at

Visitador.

Sa loob ng mahigit na tatlong dantaon ng pamahalaang kolonyal,

nagkaroon ng mahigit sa 100 gobernador-heneral sa ating bansa, kaya’t

humigit-kumulang na kada dalawang taon lamang ang kanilang

panunungkulan sa bansa. Si Miguel Lopez de Legazpi ang unang

gobernador-heneral (1565 – 1572) at si Diego delos Rios naman ang huli (1898

– 1899).

Miguel Lopez de Legazpi – kauna-unahang gobernador-heneral ng Pilipinas (1656 – 1572)

Gobernador Heneral Ramon Blanco, ang nagdeklara ng Batas Militar sa unang walong lalawigan na nag-aklas noong Himagsikang 1896.

Carlos María de la Torre y Nava Cerrada, 91st Governor-General of the Philippines (1869–1871)

Diego de los Rios – ang pinakahuling naging gobernador-heneral (1898 – 1899)

Real Audiencia

Ang nagtatag ng Real Audiencia o kataas-taasang hukuman ng

bansa ay si Haring Felipe II. Nililitis dito ang mga pinunong papaalis at

mapang-abuso sa tungkulin at mga usaping kriminal at sibil. Nagbibigay rin

ito ng kaparusahan sakaling mapatunayang nagkasala ang isang pinuno

kasama na ang gobernador-heneral. Nagsisilbi rin itong tagapayo ng

gobernador-heneral. Minamatyagan din niya ang mga Gawain at gastusin

ng heneral. Nagbibigay ang hukumang ito ng ulat sa kanyang mga

obserbasyon sa hari ng Espanya kada taon.

Ang Real Audiencia ay binubuo ng apat na oidor o mahistrado o

hukom. Binubuo ito ng gobernador-heneral bilang pinakapinuno (mula 1583

hanggang 1861), ng isang piskal, ng isang alguacil mayor, at ng isang

teniente de gran chanciller. Pansamantalang inalis ang Royal Audiencia

noong 1589 ngunit ibinalik ito noong 1598.

Page 36

Residencia

Ang residencia o hukumang tagasiyasat at tagasulat sa hari ng

Espanya. Isa itong proseso kung saan ang Audiencia at bagong gobernador-

heneral ay nagsasagawa ng imbestigasyon sa panunungkulan ng dating

gobernador-heneral at sa mga kasamang opisyal nito sa ilalim ng kanyang

pamumuno. Kadalasan, ang imbestigasyon ay tumatagal nang anim na

buwan at ang mga opisyal na napatunayang nagkasala ay nililitis at

maaaring maparusahan gaya ng pagkasuspinde sa tungkulin o pagmumulta

ng malaking halaga.

Visitador

Ang Visitador naman ay isang tagapagsiyasat na ipinadadala ng hari

ng Espanya upang magmasid sa kalagayan ng bansa. Gumagawa siya ng

mga pag-uulat ukol sa mga opisyal o pinuno ng kolonya. Iniuulat niya ito sa

hari ng Espanya sa kanyang pagbabalik.

Hindi pa rin naging sapat at matagumpay ang mga hakbang na

ginawa ng hari ng Espanya upang masupil ang pang-aabuso ng mga

gobernador-heneral dahil ang mga taga-usig at visitador na karaniwang

nasa puwesto ay nasusuhulan. Sa halos mahigit na 100 gobernador-heneral

na namuno sa bansa mayroon din namang naging tapat sa kanilang

tungkulin bilang kinatawan ng hari ng Espanya gaya nina Simon S. de Anda,

Jose Raon, Jose V. Basco, Narciso Z. Claveria, at Carlos M. de la Torre.

Simon S. de Anda Jose V. Basco Narciso Z. Claveria Carlos M. de la Torre

Pamahalaang Lokal Ang pamahalaang lokal ang ikalawang antas ng pamamahala ng

mga Espanyol sa Pilipinas. Ang pamahalaang pambansa ay hinati sa maliliit

na yunit. Ang bawat yunit ay pinamumunuan ng mga lokal na pinuno na

nasa ilalim pa rin ng pamahalaang sentral. Ito ang pamahalaang umusbong

na ibinatay sa sistemang encomienda na unang ginamit ng mga

mananakop. Ang encomienda ay lupang ipinagkakaloob ng hari ng

Espanya bilang gantimpala sa mga tauhang Espanyol. Kasamang ibinibigay

rito ang mga mamamayang naninirahan sa lupa. Encomendero ang tawag

Page 37

sa namumuno rito. Tungkulin nilang mangolekta ng buwis at mangalaga sa

kapakanan ng kanilang nasasakupan. Binuwag ang encomienda dahil sa

pagmamalabis ng mga encomendero, ipinalit dito ang iba’t ibang sangay

ng lokal na pamahalaan.

Nagtatag ng pamahalaang lokal ang Espanya upang lubos na

mapamahalaan ang bagong kolonya. Ito ay binubuo ng dalawang antas ng

pamahalaan - ang pamahalaang panlalawigan at pamahalaang

pambayan.

Pamahalaang Panlalawigan Dalawa ang uri ng pamahalaang panlalawigan – ang alcaldia at ang

corregimiento.

1. Alacaldia

Ang alcaldia o alcaldias mayores na pinamumunuan ng alcalde-

mayor ang lugar na nasakop na at kumikilala na sa pamahalaang

Espanyol. Ito rin ay itinuturing na mga tahimik na lalawigan. Ilan sa

mga tungkulin ng alcalde-mayor sa loob ng alcaldia ang mga

sumusunod:

pangongolekta ng tributo sa kolonya at pagpapadala nito

sa pambansang pamahalaan ng Espanya;

pangangalaga sa kaligtasan at kaayusan ng nasasakupan;

pangangasiwa ng pananampalataya ng mamamayan;

pagpapalaki ng produksyon ng pagkain at iba pang

produktong pangkalakal;

pangangasiwa at pagbibigay-lisensya ng mga negosyo sa

lalawigan;

pagpapagawa ng mga gusaling tanggapan, paaralan,

simbahan, kalsada, at iba pang gawaing pampubliko; at

pangangasiwa sa eleksyon at gawaing pampulitika.

2. Corregimiento

Ito ang mga lalawigang hindi pa ganap na nasasakop o

napasusuko ng mga Espanyol. Ang mga mamamayang naninirahan

sa mga lugar na ito ay patuloy na tumututol at hindi sumusunod sa

kanilang mga namumuno o lider. Pinamumunuan ng isang

tagapamahalang militar o corregidor ang lalawigang ito.

Ang mga tungkulin ng isang corregidor ay katulad ng mga

tungkulin ng alcalde-mayor. Subalit, higit na mabigat ang

responsibilidad ng corregidor pagdating sa pagpapanatili ng

kapayapaan sa kanyang nasasakupan.

Page 38

Ang alcalde-mayor at corregidor ay parehong kinatawan ng

gobernador-heneral sa mga lalawigan. Ang kanilang suweldo ay di-

gaanong malaki bagama’t may mga pribilehiyo naman silang

tinatamasa gaya ng paglahok sa kalakalang galyon o tinatawag na

indulto de commercio. Ang pribilehiyong ito ay hindi gaanong

nagtagal dahil sa pang-aabuso.

Pamahalaang Pambayan o Panlungsod

Ang sentralisadong pamahalaan sa Pilipinas ang ipinatupad ng mga

Espanyol subalit napanatili pa rin ang sistema ng barangay. Ang lahat ng

mga magkakalapit na barangay ay pinagsama-sama upang mabuo ang

isang bayan, na kung tawagin ay pueblo.

Pueblo

Ang bawat lalawigan ay binubuo ng ilang pueblo o bayan. Bawat

pueblo ay mayroong cabecera o kabisera na tinatawag din nating

poblasyon o kabayanan na sumasakop sa mga baryo at sitio, ito rin ang

sentrong lugar ng pangangasiwa ng mga opisyal. Karaniwang matatagpuan

ang mga simbahan at kumbento, pamilihan, plaza, munisipyo, paaralang

pampubliko, at iba pa.

Pinamumunuan ng isang gobernadorcillo ang bawat pueblo na

dapat ay may edad na di bababa sa 25 taong gulang at naging tenyente

mayor o cabeza de barangay na. Ilan sa mga sumusunod ang tungkulin ng

isang gobernadorcillo:

mangolekta ng buwis;

magpatupad ng mga batas;

magsilbing hukom sa mga kasong sibil;

maghanda ng listahan ng mga mamamayan sa pueblo;

mangalap ng mga polista o kalalakihan para sa polo y

servicio;

magpanatili ng kapayapaan;

mapangalagaan ang kalinisan at kaayusan ng casa

tribunal – isang gusaling tinutuluyan ng mga bisita at

manlalakbay sa isang bayan.

Sa mga unang bahagi ng pananakop, ang gobernadorcillo ay

inihahalal ng mga kalalakihang Pilipino na may asawa upang manungkulan

sa loob ng isang taon. Nang lumaon, ang paghalal sa kanila ay napunta sa

isang lupong binubuo ng 12 kasalukuyan o dating cabeza de barangay at

gobernadorcillo. Tatlo ang pinipiling kandidato para sa tungkulin at mula sa

tatlo, hinihirang ng gobernador-heneral ang gobernadorcillo.

Sa pamamalakad ng pueblo, katulong ng gobernadorcillo ang

tatlong teniente de justicia na namamahala sa mga hangganan ng mga

sinasakang lupa, mga alagang baka at pulisya; mga alguacil o konstable;

Page 39

apat na teniente segundos; mga tenyente ng mga distrito at isang kalihim o

directorcillo.

Kabilang sa mga pribilehiyong natatanggap ng isang gobernadorcillo

ay ang hindi pagbabayad ng buwis at di paglahok sa polo y servicio o

sapilitang paggawa.

Ang pagkagobernadorcillo lamang ang pinakamataas na tungkuling

maaaring gampanan ng isang katutubong Pilipino noon upang hindi sila

magkaroon ng ganap at mataas na kapangyarihan kaysa sa mga Espanyol.

Si Carlos Aguinaldo, ang ama ni Emilio Aguinaldo, ay isa sa mga nakahawak

ng posisyong ito.

Lungsod

Sa panahon ng mga Espanyol ay nagkaroon din ng mga ciudad o

lungsod. Ang mga bayang may malaking populasyon, maunlad, at naging

aktibo sa pulitika, kabuhayan at kalinangan ay binigyan ng tanging karta

upang maging lungsod. Ang pamahalaang ito ay tinatawag na

ayuntamiento na pinamumunuan ng alcalde at anim hanggang 12 regidores

o konsehal, isang escribano o kalihim at isang alguacil-mayor o punong

konstable. Ang tungkulin ng isang alcalde sa lungsod ay halos katulad ng

gobernadorcillo sa pueblo.

Naging sentro ito ng kalakalan, edukasyon, at iba pang gawain. Ang

ayuntamiento ay hindi sakop ng pamahalaang panlalawigan sapagkat ito

ay may sariling charter na nagtatadhana ng sariling patakaran at paraan ng

pamamahala. Ang Cebu, Maynila, Lipa, Albay, Arevalo, Jaro, Naga, at

Vigan ay ilan lamang sa mga naging pamahalaang lungsod noon.

Ang Maynila ang lungsod na pinagkalooban ng opisyal na eskudo ng

hari ng Espanya. Ito ang naging kabiserang lungsod ng kolonya noong

Nobyembre 19, 1595.

Barangay

Ang pinakamaliit na yunit ng pamahalaan noon ay ang barangay na

pinamumunuan ng isang cabeza de barangay na karaniwang

pinamumunuan ng mga datu o raja noon. Mayroong 3 hanggang 100

pamilya ang sakop ng bawat barangay. Tatlong taon ang haba ng

panunungkulan ng isang cabeza de barangay. Ang mga sumusunod ay ilan

sa mga tungkulin ng isang cabeza:

paglikom ng mga tributo at buwis para sa gobernadorcillo;

pagpapanatili ng katahimikan at kapayapaan sa barangay na

nasasakupan;

pagtulong sa gobernadorcillo sa pagkuha ng mga polista o

mga lalaking gagawa para sa mga pambayang gawain.

Page 40

Wala siyang suweldong natatanggap mula sa pamahalaan,

bagama’t may pribilehiyo siyang mapabilang sa pangkat ng principalia o

aristokrasya – mga pangunahing tao sa bayan kasama ng gobernadorcillo.

Hindi rin siya nagbabayad ng tributo o buwis at hindi kabilang sa polo y

servicio o sapilitang paggawa.

Noong 1874, nagkaroon ng pamantayan ng pagpili ng isang cabeza

de barangay. Kinakailangang marunong siyang magbasa at magsulat sa

Espanyol, may magandang reputasyon at may mga ari-arian.

Si Emilio Aguinaldo, sa edad na 17 taon, ang pinaka batang naging

cabeza de barangay. Bagama’t labag sa batas ang kanyang

panunungkulan ay hindi ito naging hadlang dahil sa impluwensiya ng

kanyang pamilya.

Pagbubuod

Ang pagiging sentralisado ng pamahalaan sa panahon ng

pananakop ng Espanya ay hanggang sa kasulatan lamang. Karaniwang

nararamdaman ang kapangyarihan ng gobernador-heneral sa loob ng

Maynila at bihirang-bihira lumabas ng Intramuros. Malayang-malaya naman

sa pamamalakad ang mga alcalde mayor sa kanilang alcaldia at hindi rin

naman lumalabas sa kabisera ng kanilang alcaldia.

Dahil sa sitwasyong ito kung bakit maraming mga prayle ang naging

pinakamakapangyarihang tao sa bansa sa panahon ng pananakop ng mga

Espanyol. Ito arin ang nagbigay daan sa maraming prayle na sila ay naging

mapang abuso sa ibinigay na kapangyarihan. Dahil sa pangingibabaw ng

mga prayle sa kapangyarihan sa pamahalaan at sa lipunan, tinawag ni

Marcelo H. del Pilar ang pamahalaan sa Pilipinas bilang la soberania

monacal o frailocracia. (Mactal; Historia, p. 137; Phoenix Publishing House)

Page 41

GAWIN MO

Differentiated Instructions (DI)

Pangkat 1 - Analohiya Kumpletuhin ang analohiya ng istruktura ng pamahalaang ipinatupad

ng mga Espanyol sa panahon ng kanilang pananakop.

Pamahalaang ________________________

Royal Audiencia

Residencia

Pamahalaang _______________________

: Alcalde Mayor

Corregimiento:

Pamahalaang Pambayan

Pueblo:

: Alcalde

Barangay :

Pangkat 2 – Tsart ng mga Tungkulin Kumpletuhin ang tsart ng mga tungkulin ng mga namamahala sa

pamahalaang sentralisado sa panahon ng pananakop ng mga Espanyol:

Mga Namamahala/Pinuno Tungkulin/Kapanyarihan

1. Gobernador Heneral

2. Royal Audiencia

3. Visitador

Page 42

4. Residencia

5. Alcalde Mayor

6. Corregidor

7. Gobernadorcillo

8. Cabeza de Barangay

Pangkat 3 – Noon at Ngayon Pagkatapos pag-aralan ang sistema ng pamahalaan sa Pilipinas, sumulat ng

tatlo hanggang limang pangungusap upang maipakita ang pagkakaiba/

pagkakapareho noong panahong bago dumating ang mga Espanyol,

panahon ng pananakop at sa kasalukuyang panahon.

SISTEMA NG PAMAHALAAN SA PILIPINAS

Bago Dumating ang mga Espanyol Panahon ng Pananakop ng Espanyol

Kasalukuyang Panahon/Sistema ng Pamahalaan

Page 43

Pangkat 4 – Simbolismo ng Pamahalaan Pag-usapan sa inyong pangkat ang sistema ng pamahalaan noong bago

dumating ang mga mananakop, panahon ng pananakop, at sa

kasalukuyang panahon. Ilarawan ang bawat sistema sa pamamagitan ng

isang simbolo (symbolism), ipaliwanag kung bakit ito ang napili.

SISTEMA NG PAMAHALAAN SA PILIPINAS

Bago Dumating ang mga Espanyol Panahon ng Pananakop ng Espanyol

Paliwanag: Paliwanag:

Kasalukuyang Panahon/Sistema ng Pamahalaan

Paliwanag:

Pangkat 5 – AKROSTIK Gumawa ng isang AKROSTIK sa salitang PAMAHALAAN upang ilarawan ang

sistema ng pamahalaan sa panahon ng pananakop ng mga Espanyol.

P - ____________________________________________________________

A - ____________________________________________________________

M - ____________________________________________________________

A - ____________________________________________________________

H - ____________________________________________________________

A - ____________________________________________________________

L - ____________________________________________________________

A - ____________________________________________________________

A - ____________________________________________________________

N - ____________________________________________________________

Page 44

Rubriks sa Pangkatang Gawain (Differentiated Instructions)

Pangkat 1 - Analohiya

20 puntos Nasagot ang lahat na hinihingi sa analohiya

Lahat ng miyembro ay nakilahok sa gawain

Nasunod ang ibinigay o itinakdang oras sa

gawain

10

5

5

Pangkat 2 – Tsart ng mga Tungkulin

20 puntos

Nakasulat ng mga tungkulin o kapangyarihan sa

bawat pinuno ng pamahalaan sa panahon ng

pananakop

Lahat ng miyembro ay nakilahok sa gawain

Nasunod ang ibinigay o itinakdang oras sa

gawain

10

5

5

Pangkat 3 – Noon at Ngayon

20 puntos Nakasulat ng tatlo hanggang limang

pangungusap o pagpapatunay ukol sa sistema

ng pamahalaan noon, panahon ng Espanyol, at

sa kasalukuyan

Lahat ng miyembro ay nakilahok sa gawain

Nasunod ang ibinigay o itinakdang oras sa

gawain

10

5

5

Pangkat 4 – Simbolismo ng Pamahalaan

20 puntos Kaugnayan ng simbolong iginuhit sa sistema ng

pamahalaan

Kalinisan at kaayusan ng simbolong iginuhit

Partisipasyon ng mga miyembro at pagsunod sa

itinakdang oras sa gawain

10

5

5

Pangkat 5 - Akrostik

20 puntos

Kaugnayan ng pahayag ng bawat titik/letra sa

sistema ng pamahalaan

Lahat ng miyembro ay nakilahok sa gawain

Nasunod ang ibinigay o itinakdang oras sa

gawain

10

5

5

Paalala:

1. Pagkatapos ng gawain ng bawat pangkat sa itinakdang oras ay

magkakaroon ng “gallery walk” sa mga natapos na awtput ng bawat

pangkat.

2. Paalalahanan ang bawat pangkat na sa pag-ikot sa mga awtput ay

isulat ang kanilang natutunan sa bawat awtput.

3. Magkaroon ng pagpoproseso ang guro sa ginawang gawain, bigyan

ng diin ang mga positibong nagawa ng mga mag-aaral.

Page 45

TANDAAN MO

Ang pamahalaang sentralisado ay pamahalaan kung saan

nagmumula sa pamahalaang pambansa ang kapangyarihan. Sakop

nito ang mga pamahalaang lokal na kinabibilangan ng mga

lalawigan, lungsod, pueblo o bayan, at barangay. Ito ang sistema ng

pamahalaang ipinatupad ng Espanya sa Pilipinas.

Naging madali ang pagsakop at pamamahala sa hiwa-hiwalay na

lugar sa Pilipinas bunga ng pamahalaang sentralisado.

Ang gobernador-heneral ang pinakamataas at

pinakamakapangyarihang pinuno sa ilalim ng pamahalaang

Espanyol.

Ang Real Audiencia, Residencia, at Visitador ang ilan sa mga sistema

o hakbang na ginamit ng hari ng Espanya upang masiyasat ang uri ng

pamamahala ng mga gobernador-heneral at mga opisyal sa mga

bansang kolonya.

Real Audiencia – pinakamataas na hukuman

Residencia – nagsisiyasat sa mga opisyal at papaalis na gobernador –

heneral Visitador – gumagawa ng ulat para sa hari ng Espanya

Sa sistemang encomienda ibinatay ang pamahalaang panlalawigan.

Ang encomienda ay isang sistema ng pamamahala ng mga Espanyol

kung saan pinamumunuan ng isang encomendero ang isang

malaking lupain sa pahintulot ng hari ng Espanya.

Ang pamahalaang pambansa ay hinati sa maliliit nay unit na

pinamumunuan ng mga lokal na pinuno.

Bawat antas ng pamahalaan ay pinamumunuan ng isang opisyal:

gobernador-heneral – para sa pamahalaang pambansa

encomiendero – para sa encomienda

alcalde mayor – para sa alcaldia

corregidor – para sa corregimiento

gobernadorcillo – para sa pueblo

alcalde – para sa malalaking pueblo o lungsod

cabeza de barangay – para sa barangay

Ang pangongolekta ng buwis ang pangunahing tungkulin ng lahat ng

pinuno ng pamahalaan sa kanilang nasasakupan.

Makikita sa ibaba ang pinakabuod ng sistema ng pamahalaan sa

ilalim ng pamamahala ng mga Espanyol.

Page 46

HARI NG ESPANYA

VICEROY

Pamahalaang Pambansa

PAMAHALAANG SENTRALISADO

Pamahalaang Lokal

Pamahalaang Panlalawigan

Alcaldia

Alcalde MayorCorregimiento

Corregidor

Pueblo/Bayan - Gobernadorcillo

Barangay - Cabeza de barangay

Pamahalaang Lungsod

Ayuntamiento

Page 47

NATUTUHAN KO

A. Pagsusuri ng mga Pahayag Basahin ang mga sumusunod na pahayag at isulat sa patlang ang

FACT kung ang pahayag ay tama, BLUFF kung ito ay mali.

1. Ang pamahalaang pambansa ay hinati sa maliliit na

yunit upang higit na mapadali ang pamamahala sa

bansa.

2. Ang pinakamalaking pagbabagong pulitikal na

ipinatupad ng Espanya sa Pilipinas ay ang pagtatalaga

ng mga prayle bilang mga pinuno ng bawat kolonya.

3. Maihahalintulad ang pamahalaang sentral sa

ehekutibong sangay ng pamahalan sa kasalukuyan.

4. Ang pagiging vice real patron ang nag-alis ng

kapangyarihan sa gobernador-heneral na makialam sa

mga gawaing pansimbahan.

5. Ang pagkagobernador-heneral ang pinakamatas na

tungkuling maaaring gampanan ng isang Pilipino noon.

6. May kapangyarihan ang gobernador-heneral na

magpatawad sa mga criminal o taong nagkasala sa

pamahalaan.

7. Naging matagumpay ang hari ng Espanya na masupil

ang pang-aabuso ng mga pinuno sa bansa dahil naging

tapat ang lahat ng tagasiyasat at visitador na ipinadala

sa Pilipinas.

8. May kapangyarihan ang gobernador-heneral na hindi

ipatupad ang ilang batas sa kanyang nasasakupang

kolonya na tinatawag itong Consejo de las Indias.

9. Tanging ang kapangyarihang magpatupad lamang ng

batas ang kayang gawin ng isang gobernador-heneral.

10. Ang Real Audiencia ay ang pinakamataas na hukuman

sa kolonya, na may tungkuling duminig sa mga usaping

kriminal at sibil.

B. Pamahalaang Sentralisado at Pamahalaang Lokal Basahin ang bawat pahayag. Isulat sa patlang ang PS kung ito ay

tumutukoy sa pamahalaang sentralisado at PL kung tumutukoy ang

pahayag sa pamahalaang lokal.

1. Ang ayuntamiento na pinamumunuan ng alcalde-mayor

ay bahagi ng pamahalaang ito.

2. Ang kapangyarihan ng pamahalaan ay nagmumula sa

pamahalaang pambansa.

3. Ang pueblo, bayan, at barangay ay kabilang sa

Page 48

pamahalaang ito.

4. Ang sistema ng pamahalaang ito ay unang ibinatay sa

sistemang encomienda.

5. Isang gobernador-heneral ang namumuno rito.

6. Ito ang bumuo sa mga hiwa-hiwalay na barangay ng

mga katutubong Pilipino.

7. Ito ang pamahalaang binubuo ng mallit na yunit.

8. Pinamumunuan ng alcalde mayor o corregimiento.

9. Sakop nito ang pamamahala sa buong kapuluan at

nasa ilalim nito ang pangangasiwa sa pamahalaang

lokal.

10. Sumasaklaw ito sa pagpapanatili ng kapayapaan,

kaayusan, at katarungan sa mga gawaing pampubliko

at iba pang bagay na may kaugnayan sa bansa.

C. Halo-halo letra (Pangkatang Gawain) Bumuo ng pangkat.

Ayusin ang mga halo-halong letra o titik upang mabuo ang

hinihinging sagot sa bawat pahayag.

Pag-uusapan sa bawat pangkat ang mga pahayag sa

itinakdang oras ng pagsagot.

Isang papel (activity sheet) sa bawat pangkat.

D O R I V I S A T

1. Tagapagsiyasat na ipinadadala ng hari

ng Espanya para magmasid sa kalagayan

ng bansa.

Sagot:

D A N E M O C E I N

2. Sa sistemang ito unang ibinatay ang

pamahalaang local na pinamumunuan

ng isang encomendero.

Sagot:

D S I E N C I A R E

3. Prosesong isinasagaw upang

maimbestigahan ang dating gobernador-

heneral at mga kasamang opisyal sa

kanilang panunungkulan.

Sagot:

I A I C N E D U A L A E R

4. Pinakamataas na hukuman sa bansa

noong panahon ng Espanyol.

Sagot:

5. Pinakamaliit na yunit ng pamahalaan

noon.

Page 49

A G Y R N A A B Sagot:

I M N E O Y T U A N A T

6. Pamahalaan ng malalaki at mauunlad na

lungsod.

Sagot:

I A D L A C L A

7. Lugar na lubos na nasakop na at

kumikilala na sa pamahalaang Espanyol

Sagot:

R R O C E G I T O E M N I

8. Lalawigang hindi pa lubos na nasasakop

ng mga Espanyol.

Sagot:

O R Y C E I V 9. Kinatawan ng konseho sa kolonya.

Sagot:

S M U A L P E C

10. Kapangyarihan ng gobernador-heneral

na suspindihin o hindi sundin ang mga

batas galing sa hari ng Espanya na hindi

angkop sa kalagayan ng bansang

kanyang pinamumunuan.

Sagot:

Remedial Activity (Bigyan ng kapareha ang mga mag-aaral na gagawa ng remedial na gawain)

Magbigay ng dalawang pinuno o kilalang tao sa kasalukuyan na sa

iyong palagay ay katangi-tangi at nararapat na maging pinuno.

Ipaliwanag ang iyong dahilan kung bakit sila ang iyong napili.

Kilalang Tao sa Kasalukuyan

Pangalan ng Tao/

Pinuno sa Kasalukuyan

Katungkulan o

Posisyon

Dahilan kung Bakit ko

ito Napili

Page 50

Aralin IV

Pagpupunyagi ng mga Katutubong

Pangkat sa Kolonyal na Pananakop

PANIMULA

Sa nakaraang aralin ay natalakay ang sistema ng pamahalaang

ipinatupad ng mga Espanyol – ang sentralisadong pamamahala, kung saan

napasailalim sa pamumuno ng Espanyol ang halos kabuuan ng bansa.

Nawala sa kamay ng mga katutubo ang karapatang pamunuan ang

kanilang sariling lupain. Pinayagan silang maglingkod sa pamahalaan subalit

sa pinakamababang posisyon.

Gumamit ang Espanya ng “divide and rule policy,” ito ay isang

paraan ng pananakop kung saan ay pinag-aaway ng mananakop ang mga

lokal na pinuno o mga naninirahan sa isang lugar upang mas madali ang

kanilang pananakop.

Sa aralin na ito ay malalaman natin kung ang buong kapuluan ng

Pilipinas ay napasailalim sa kamay ng mga mananakop. Anong

kahalagahan ng relihiyon sa kolonyalismong Espanyol, partikular ang

Kristiyanismo at Islam.

Pamantayan sa Pagkatuto: (2 weeks/ 10 days) (Layunin)

1. Naipaliliwanag ang di matagumpay na pananakop sa mga

katutubong pangkat ng kolonyalismong Espanyol. (AP5KPK-IIIg-h6)

1.1 Nasusuri ang mga paraang armado ng pananakop ng mga

Espanyol;

1.2 Natatalakay ang iba’t ibang reaksyon ng mga katutubong

pangkat sa armadong pananakop;

1.3 Natatalakay ang mga isinagawang rebelyon ng mga katutubong

pangkat;

1.4 Natataya ang sanhi at bunga ng mga rebelyon at iba pang

reaksyon ng mga katutubong Pilipino sa kolonyalismo;

1.5 Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa mga dahilan ng di

matagumpay na armadong pananakop ng mga Espanyol sa ilang

piling katutubong pangkat.

Page 51

2. Nasusuri ang epekto ng kolonyalismong Espanyol sa pagkabansa at

pagkakakilanlan ng mga Pilipino. (AP5KPK-IIIi-7)

2.1. Napaninindigan ang mga prinsipyo at paniniwala gaya ng

ipinamalas ng mga katutubong lumaban sa mga Espanyol.

Paksang Aralin

Paksa : Pagpupunyagi ng mga Katutubong Pangkat Laban sa

Kolonyal na Pananakop

Kagamitan : Manila paper, panulat, Video presentation

Sanggunian : Learner’s Material, p.

A. Panimula

1. Sa pagsisimula ng aralin ipasagot ang mga sumusunod na tanong: Sa

bawat pangkat ay babasahin ang bawat pahayag at sasagutin ito ng

Tama o Mali (bahaging “Bago ang Aralin” lamang ang sasagutin).

2. Pagkatapos itong sagutin ay hayaang ipapaskil ang mga sagot ng

bawat pangkat. Huwag muna itong itatama.

3. Pagkatapos ng aralin ay muling balikan ang sinagot ng bawat

pangkat at sasagutin muli ang bahaging “Pagkatapos ng Aralin,” at

itatama ng sabay ang ginawa sa bahaging “Bago ang Aralin” upang

makita ang pagkakaiba/pagkakapareho ng sagot. Hindi maaaring

magpalit ng sagot sa nauna ng ginawa ng pangkat.

Bago ang

Aralin

Mga Pahayag

Pagkatapos

ng Aralin

1. Nakatulong ng malaki ang mga

cabeza de barangay sa mga

Espanyol sa pananakop ng

Maynila at ilang kalapit na lugar

nito sa Luzon.

2. Sa pamamagitan ng pag-aaral ng

wika ng mga katutubo, ang mga

misyonero ay medaling tinanggap

ng ilang mga tribo.

3. Malaki ang kagustuhan ng mga

Espanyol na masakop ang

Pampanga dahil sa napabalitang

mayroon itong deposito ng ginto.

4. Isa sa mga dahilan kung bakit bigo

ang mga Espanyol sa pagsakop

sa Mindanao sapagkat

organisado at bihasa sa

pakikidigma ang mga Sultanato sa

Mindanao.

Page 52

5. Ginalugad ni Miguel Lopez de

Legazpi ang bahaging hilaga ng

Luzon at naitatag ang Villa

Fernandina, na ngayon ay ang

Lungsod ng Vigan sa Ilocos Sur.

6. Ang mga “Tinggian” ay kilalang

namumugot ng ulo.

7. Madaling tinalikuran ng mga

Muslim ang relihiyong Islam at

niyakap ang relihiyong

Kristiyanismo na dinala ng mga

Espanyol.

8. Nagkaroon ng iba’t ibang

kasunduan sa pagitan ng Moro at

mga Espanyol

9. Ilan sa mga magigiting na

mandirigma sa Maguindanao

noon ay sina Francisco Dagohoy,

Apolinario dela Cruz, at Tamblot.

10. Naipakita ng mga katutubo sa

Cordillera at sa Mindanao ang

tunay na katapangan, dahil sa

paninindigan sa kanilang mga

prinsipyo at paniniwala.

Puntos:

Puntos:

4. Itanong ang mga sumusunod:

a. Paano ang ginawang pagsagot sa mga tanong?

b. Bakit mabilis/mabagal ang pagsagot sa ibinigay na mga tanong?

c. Ano/ano-ano ang/mga naramdaman habang ginagawa ang

gawain sa pangkat?

d. Sa inyong palagay ay tama ba lahat ang inyong mga tugon? Bakit

Oo/ Hindi?

e. Ano kaya ang kaugnayan ng mga tanong na ito sa ating paksa?

5. Iugnay ito sa aralin

Sa linggong ito bilang pinakahuling aralin natin sa ikatlong

markahan, ating tatalakayin ang mga pagpupunyagi ng mga

katutubong pangkat partikular ang mga katutubo sa Cordillera at

Mindanao laban sa mga Espanyol.

Page 53

ALAMIN MO

B. Paglinang

Ilahad ang aralin sa pagpapasagot sa mga sumusunod na tanong: a. Sa panahon ng pananakop, nasakop ba ng mga Espanyol

ang buong kapuluan ng Pilipinas?

b. Bakit ninais ng mga Espanyol na masakop ang Cordillera at

Mindanao?

c. Bakit kaya hindi naging matagumpay ang pananakop ng

mga Espanyol sa kapuluan ng Cordillera at Mindanao?

d. Ano-ano ang mga nagging kasunduan sa pagitan ng mga

Moro at mga Espanyol?

e. Sino/Sino-sino ang mga kinikilalang mga magigiting na

mandirigma sa Maguindanao?

Tangkang Pananakop sa Cordillera

Mula sa Maynila , ang pagsakop sa ibang bahagi ng Luzon ay naging

madali na para sa mga Espanyol. Nakatulong ang mga misyonero sa

pagsakop sa Luzon. Madaling nakuha ng mga misyonero ang pagtitiwala ng

mga katutubo. Sa pamamagitan ng pag-aaral ng wika ng mga katutubo,

ang mga misyonero ay medaling tinanggap ng ilang tribo. Marahil wala ring

lakas ang mga barangay na labanan ang kapangyarihan ng mga Espanyol.

Kabilang sa mga tribong ito ay matatagpuan sa Pangasinan, Bulacan,

Tarlac, at Pampanga.

Ang kabundukan ng

Cordillera ay isang malawak

na bulubundukin sa gitnang

hilaga ng pulo ng Luzon sa

Pilipinas. Noong panahon ng

pananakop ang buong

kabundukan ay tinatawag na

Nueva Provincia (Bagong

Lalawigan). Ang kabundukan

na ito ay napabalitang

mayaman sa ginto.

Page 54

Dahil sa nabalitaang ito, natuon

ang pansin ng mga Espanyol na noo’y

gobernador-heneral si Miguel Lopez de

Legazpi sa Cordillera. Si Juan de Salcedo

na apo ni Miguel Lopez de Legazpi ay

naatasang galugarin ang bahaging

hilaga ng Luzon upang hanapin ang

napabalitang deposito ng ginto. Sa mga

panahon ng kanyang paggalugad,

naitatag niya ang Villa Fernandina, na

ngayon ay ang Lungsod ng Vigan sa

Ilocos Sur.

Nagkaroon ng iba’t ibang ekspedisyon mula 1620 hanggang 1660

upang hanapin ang mga deposito ng ginto sa kabundukan, at ang

tangkang pananakop na rin sa Cordillera.

Nabigo ang mga Espanyol sa kanilang tangkang pananakop sa

Cordillera gaano man karami ang mga ipinadalang tauhan. Ang puwersa ng

mga katutubo ay malakas upang ipagtanggol ang kanilang lugar, at ang

kasanayan nila sa pasikot-sikot na lugar sa kabundukan ang nagpasuko sa

mga Espanyol.

Sinubukan ng mga Espanyol na gumamit ng ibang paraan upang

masakop ang Cordillera. Nagpadala sila ng mga misyonerong pari upang

maturuan at mabinyagan ang mga katutubo sa Hilagang Luzon. Ang mga

Agustino ay itinalaga sa gawing kanluran ng kabundukan, habang mga

Dominiko naman ang itinalaga sa gawing silangan.

Hindi lahat ng mga paring misyonero ay nagtagumpay sa kanilang

misyon. Kabilang sa mga naging matagumpay sa misyon ay ang Dominikong

misyonero na si Padre Tomas Gutierrez. Upang marating niya ang Ilocos Sur

ay matiyagang nilakad ang Pangasinan hanggang Cagayan Valley, sa lugar

na ito nabinyagan niya ang pinunong si Datu Dogarat.

Sa simula ay nakikinig lamang si Datu Dogarat sa mga panagral ni

Padre Gutierrez, ngunit nang siya ay nagkasakit at binasbasan siya ng paring

misyonero doon na siya lubusang naniwala sa Kristiyanismo at nagpabinyag

bilang Katoliko. Tinawag siyang “Domingo” pagkatapos ng pagbibinyag,

nanatili pa rin si Datu Domingo sa kabundukan kasama ang kanyang tribo

kahit nabinyagan na bilang Katoliko.

Karamihan sa mga misyonerong pari ay bigo ang kanilang misyon.

Ang iba sa kanila ay hindi kinaya ang klima, nahirapang kumbinsihin ang

mga katutubo at ang ilan ay natakot na maka engkuwentro ang mga

Tinggian (Tinguian) na kilalang namumugot ng ulo.

Ang mga Aeta sa Mindoro, Zambales, Negros, at Panay ay hindi rin

nagawang impluwensyahan ng mga Espanyol, dahil sa kasanayan ng mga

ito sa pakikipaglaban bukod pa sa malalayo o liblib ng kanilang mga tirahan.

Page 55

Halos 50 taon ang ginugol ng mga Espanyol sa paghahanap ng ginto

sa Cordillera at ipatanggap ang koloniyanismo ngunit nanlaban ang mga

katutubo dito sa ibat –ibang paraan upang sila ay hindi masakop.

Tangkang Pananakop sa mga Bahagi ng Mindanao

Katulad ng bigong tangkang pananakop sa Cordillera, naging bigo rin

ang mga Espanyol sa tangkang pagsakop ng malaking bahagi ng

Mindanao. Ilan sa mga sumusunod ang mga dahilan ng bigong pananakop

ng mga Espanyol sa kuta ng Mindanao:

pagkakaroon ng pagkakaisa ng mga sultanato;

pagiging organisado nila;

pagiging matapang at bihasa sa pakikipaglaban;

paninindigan sa kanilang nakagisnang relihiyon – ang Islam

Isa sa kinikilalang mandirigmang magiting, matapang, at matalino mula

sa Mindanao si Sultan Mohammed Dipatwan Kudarat o mas kilalang Sultan

Kudarat (Qudarat). Noong January 1975, ipinahayag ni dating Pangulong

Ferdinand E. Marcos si Sultan Kudarat bilang isang bayani, hindi lamang ng

mga taga-Mindanao, kundi ng buong bansa.

Naglabas din ng selyo na nagtataglay ng kanyang imahe. Isang

dekorasyon o gawad ang ipinangalan sa kanya ang Order of Kudarat. Isang

probinsya din ang ipinangalan sa kanya at isang monumento sa kanyang

karangalan ang ipinatayo sa puso ng Makati Central Business District.

Si Kudarat ay isinilang noong 1580 at nang mamatay ang kanyang

bayaning ama na si Sultan Buisan ng Maguindanao noong 1602, ang batang

Kudarat ay hinirang na humalili sa kanya. Noong 1619, ganap siyang

Page 56

nanungkulan bilang sultan. Ang tawag sa kanyang ng mga Espanyol ay

Cachil Corralat, at nakilala nila bilang isang mandirigmang magiting,

matalino at matapang at kinilala siya bilang tunay na pinuno ng mga Muslim

sa Maguindanao. Ang kanyang hukbong may dalawang libong kawal ay

naging matagumpay sa pakikidigma sa mga Espanyol.

Nakaranas siya ng pagkatalo sa Lamitan sa itinuturing na

pinakamadugong labanan na namagitan sa mga Muslim at mga Espanyol

sa Pilipinas. Nasugatan siya sa isa niyang bisig at nang mapagtanto na

matatalo din sila sa laban na ito, nagpasya siyang lumikas. Ngunit hindi niya

matagpuan ang kanyang mag-ina. Ang kanya palang asawa, kilik sa dibdib

ang kanilang sanggol na anak ay tumalon sa bangin kaysa maging bihag ng

Espanyol. Sa kabutihang palad, ang mag-ina ni Kudarat ay sumabit sa isang

puno at nakaligtas.

Dalawang beses na ninais makipagkasundo ng mga Espanyol kay

Kudarat dahil hindi talaga siya mahuli-huli. Ngunit dahil sa nakikita niyang

pang-aabuso ng mga Espanyol, hindi niya tinupad ang mga kasunduan na

ito at kinausap ang ibang mga datu na tumiwalag na sa mga Espanyol.

Noong 1663, pansamantalang nilisan ng mga Espanyol ang pulo ng

Mindanao dahil hindi tumigil sa paglaban si Kudarat.

Maliban kay Sultan Kudarat, kilala ring matatapang na mandirigma sina

Datu Piang ng Cotabato, at Datu Amai Pakpak ng Lanao.

Ang Sulu ay napuntahan naman ng mga Espanyol noong 1636. Naitatag

ni Gobernador Heneral Sebastian Hurtado de Corcuera ang isang

kampaniento sa Jolo. Nagkaroon ng kasunduan ang mga Kastila at mga

taga-Sulu na magtulungan kung may ibang dayuhang magtatangkang

manakop sa naturang pook katulad ng mga Dutch o Portuges. Ang

kasunduan ay naglalaman din ng pagkilala ng Pamahalaang Espanya sa

lubusang kapangyarihan ng Sultan ng Sulu sa ilang mga pulo. Pinahintulutan

din ng Sultan ang mapayapang pagpasok ng mga paring Heswita sa Jolo.

Hindi nagtagal ang bisa ng kasunduan. Noong 1647 ay sinalakay ng

mga Suluano ang Kabisayaan at ginipit ang mga mamamayan ng

Zamboanga. Noong 1737, isang kasunduan ang pinagtibay naman ni Sultan

Alimud Din na nilagdaan nina Datu Mohammed Ismael at Datu Ja’far at

Gobernador Heneral Fernando Valdes y Tamon sa Maynila. Itinakda sa

kasunduang ito ang pagpapanatili ng katahimikan at kapayapaan sa

pamamagitan ng mapayapang paglutas ng anumang suliranin.

Nang mamatay ang amang si Sultan Alimud Din, ang kasunduan ay

ipinagpatuloy ni Israel, ang humaliling pinuno ng Sulu. Ang kasunduang

nilagdaan noong Abril 1851 ay nagtakda ng halos lubusang pagsanib ng

Sultanato ng Sulu sa Kaharian ng Espanya. Tumanggap ang mga Suluanon

ng pangangalaga at proteksyon ng Espanya at kanilang ginamit ang

bandila ng Kastila.

Page 57

Subali’t nagkaroon ng hindi pagkakaunawaan sa pagitan ng dalawa

hinggil sa pagpapatupad ng mga tadhana ng kasunduan. Dahil sa ito ay

nakasulat sa Wikang Kastila at diyalekto ng taga-Sulu, natuklasang hindi

naging tama ang pagsasalin ng mga salitang Kastila sa diyalektong

Suluanon. Simula ng di pagkakaunawaang ito, nagpatuloy ang mga

labanan sa pagitan ng mga Muslim at Kastila at di gaanong nasakop ang

Timog Mindanao

Anim na Yugto ng Pananakop ng mga Espanyol sa Pilipinas (Ayon kay Cesar A. Majul sa aklat niyang Muslims in the Philippines)

Unang Yugto Nagsimula sa panahon ng pagtatag ni Legaspi ng kolonyanismong Espanyol

sa Pilipinas noong 1571 at nagtapos sa pagsalakay ng mga Espanyol sa

Brunei noong 1581.

Ikalawang Yugto Nagsimula noong 1591 ng simulan ng mga Espanyol ang kolonisasyon ng

Mindanao at nagtapos noong 1597.

Ikatlong Yugto Nagsimula noong 1599 ng magkasundo ang Sulu, Maguindanao, at Buayan

na magsagawa ng pananakop sa Visayas.

Ikaapat na Yugto Nagsimula ito nang itatag ng mga Espanyol ang kuta sa Zamboanga noong

1635 at nagtapos ito ng magsara ang kuta noong 1663. Pinangunahan ito ni

Sebastian Hurtado de Corcuera laban kay Sultan Kudarat.

Ikalimang Yugto Nagsimula noong nagtatag ng tanggulan muli ang mga Espanyol noong

1718 at nagtapos lamang ito noong 1762 sa pananakop ng mga British.

Ika-anim na Yugto Nagsimula noong 1848 ng magpadala ng ekspedisyon ang mga Espanyol sa

Balangingi sa Sulu. Nagtapos lamang ito ng ilipat ng Espanya sa Estados

Unidos ang kanyang soberanya.

Ang panahong ito na ipinakita ng mga katutubong mandirigmang Pilipino

katulad ni Sultan Kudarat ay nagpapakita na sa kabila ng pananakop ng

mga Espanyol may mga pinili na hindi magpasakop, manatiling malaya at

may dangal. Kailangan ng ating bansa ng mga pinunong katulad ni Sultan

Kudarat, may political will at may dangal, upang pagkaisahin ang mga

Pilipino at itayo ang ating bayan. (Chua, Xiaotime, Januray 29, 2013;News@1 of PTV 4)

Page 58

GAWIN MO

Pangkatang Gawain

Ang tunay na katapangan ay ipinakita sa atin ng mga katutubong

mandirigmang Pilipino mula sa Cordillera at Mindanao. Tumindig sila at

ipinaglaban ang kanilang paniniwala at mga prinsipyo.

Sa inyong pangkat, pag-usapan ang mga sumusunod na

sitwasyon at ipakita sa iba’t ibang pamamaraan ang mga desisyong

gagawin.

Pangkat 1 – “Maikling Dula-Dulaan”

Araw ng inyong mahabang pagsusulit, hindi mo nagawang nakapag-

aral ng iyong aralin. Sa oras ng inyong pagsusulit, nakita mo ang dalawa sa

iyong mga kaibigan na may leakage sila sa pagsusulit, ipinasa ito sa iyo. Ano

ang gagawin mo?

Pangkat 2 – “Advertisement o Komersyal”

Sikat ang isang pulitikong tumatakbo sa pagka gobernador.

Mayaman, popular, at maraming koneksyon sa mga matataas na tao. Alam

mong maraming katiwalian ang pulitikong ito ngunit pinapaboto siya ng

iyong mga magulang. Ano ang gagawin mo?

Pangkat 3 – “Pantomime o Piping Palabas”

Ikaw ay isang taxi drayber. Halos ang kinikita mo ay kulang sa pang-

araw-araw na gastusin ng iyong pamilya. Ang iyong bunsong anak ay nasa

ospital dahil nagkaroon ng dengue. Sa araw na iyon ay may nakaiwang bag

sa iyong taxi na may malaking halagang naiwan na sobra sobra ito para sa

mga pangangailangan mo sa araw na iyon. Ano ang gagawin mo?

Pangkat 4 – “Awit – Adaptation of Melody”

(lyrics ng awit ay sasagot sa desisyong gagawin sa sitwasyon)

Ikaw ay may matibay na pananalig sa relihiyong kinabibilangan.

Inaalok ka ng iyong matalik na kaibigan na sumali o umanib sa kanilang

relihiyon. Kung hindi ka sasama o aanib sa kanilang relihiyon, ikaw ay aalisin

Page 59

sa grupo ng inyong kinabibilangang kaibigan o barkada. Ano ang gagawin

mo?

Pangkat 5 – “Hugot sa isang pelikula/ linya o scene sa isang pelikula”

Nag-aaply ka para sa isang trabaho o posisyon sa gobyerno.

Kailangan na kailangan mo ang trabahong ito para sa iyong pamilya.

Nagkataon na marami ang mga aplikante sa posisyong ito, nais mong

makuha ito at inalok ka ng isang kakilala na magbigay ng suhol upang

makuha ang trabaho. Ano ang gagawin mo?

Rubrik sa Awtput ng Bawat Pangkat 1. kaangkupan na ginawa ng pangkat sa

naibigay na pamamaraan

10 2. naipakita ang magandang desisyon o

paninindigan

10 3. malinaw at naiintindihan ang ipinakitang

awtput ng pangkat

10 4. Nakibahagi ang lahat ng mga miyembro ng

pangkat sa gawain

5 5. Nasunod ang ibinigay o itinakdang oras sa

paghahanda hanggang sa pagpapalabas

nito

5

Kabuuan

40

Page 60

TANDAAN MO

Tinangkang sakupin ang Cordillera ng mga Espanyol dahil sa

napabalitang deposito ng ginto sa kabundukan nito.

Nagkaroon ng iba’t ibang pamamaraan upang magalugad at

mapasok ang Cordillera.

Sa pamuuno ni Juan de Salcedo ay naitatag ang Villa Fernandina, na

ngayon ay ang Lungsod ng Vigan sa Ilocos Sur.

Nahirapan ang mga Espanyol na masakop ang Cordillera sapagkat:

malakas ang puwersa ng mga katutubo at hindi kabisado ng mga

Espanyol ang klima at pasikot-sikot na lugar ng Cordillera.

Nabigo rin ang tangkang pagsakop sa Mindanao sapagkat: matindi

ang pananalig ng mga Moro sa Islam at organisado at bihasa sa

pakikidigma ang mga Sultanato sa Mindanao.

Nagkaroon ng iba’t ibang kasunduan sa pagitan ng Moro at mga

Espanyol subalit hindi ito tuluyang nagtagumpay.

Ilan sa mga magigiting na mandirigma sa Maguindanao noon ay sina

Sultan Kudarat, Datu Piang, at Datu Amai Pakpak.

Ang mga Aeta sa Mindoro, Zambales, Negros, at Panay ay hindi rin

nagawang impluwensyahan ng mga Espanyol, dahil sa kasanayan ng

mga ito sa pakikipaglaban bukod pa sa malalayo o liblib ng kanilang

mga tirahan.

Halos 50 taon ang ginugol ng mga Espanyol sa paghahanap ng ginto

sa Cordillera at ipatanggap ang koloniyanismo ngunit nanlaban ang

mga katutubo dito sa ibat –ibang paraan upang sila ay hindi

masakop.

Noong January 1975, ipinahayag ni dating Pangulong Ferdinand E.

Marcos si Sultan Kudarat bilang isang bayani, hindi lamang ng mga

taga-Mindanao, kundi ng buong bansa.

Noong 1663, pansamantalang nilisan ng mga Espanyol ang pulo ng

Mindanao dahil hindi tumigil sa paglaban si Kudarat.

Ang Sulu ay napuntahan naman ng mga Espanyol noong 1636.

Naitatag ni Gobernador Heneral Sebastian Hurtado de Corcuera ang

isang kampaniento sa Jolo.

May anim na yugto ng pananakop ang mga Espanyol sa Pilipinas

ayon kay Cesar A. Majul sa aklat niyang Muslims in the Philippines.

Page 61

NATUTUHAN KO

A. Panimula at panghuling Pagtataya (Pangkatang Gawain)

1. Muling ipasagot ang ginamait na mga tanong sa simula ng aralin.

Ipasagot ang kolum na “Pagkatapos ng Aralin”.

2. Itama ang mga sagot sa dalawang kolum: Bago ang Aralin at

Pagkatapos ng Aralin.

3. Kukunin at irekord ang puntos sa kolum na “Pagkatapos ng Aralin.”

4. Magbibigay ng karagdagang marka kung ang puntos sa kolum na

“Bago ang Aralin” ay:

8 – 10 + 5 Halimbawa ang puntos ng Pangkat 2 sa

5 – 7 + 4 kolum na “Pagkatapos ng Aralin ay 8, at

2 – 4 + 3 ang puntos sa “Bago ang Aralin” ay 5(+4).

0 – 1 + 2 Pangkat 2 ay may kabuuang puntos na 12.

5. Ang pinakamataas na puntos sa pagsubok na ito ay 15.

B. Basahin ang bawat pahayag. Isulat sa patlang ang titik ng tamang

sagot.

_____ 1. Ito ay isang malawak na bulubundukin sa gitnang hilaga ng pulo ng

Luzon sa Pilipinas na napabalitang may deposito ng ginto.

A. Sulu C. Cordillera

B. Mindanao D. Leyte

_____ 2. Dahil sa balitang maraming ginto sa isang bulubundukin sa gawing

hilaga ng Luzon, naatasan siyang galugarin ang lugar na ito upang

hanapin ang deposito ng ginto.

A. Juan de Plasencia C. Miguel Lopez de Legazpi

B. Juan de Salcedo D. Ruy Lopez de Villalobos

_____ 3. Nagpabinyag si datu Dogarat ng Cagayan kay Padre Tomas

Gutierrez. Mula noon, tinawag na siyang ___________.

A. Domingo C. Juan

B. Santiago D. Felipe

_____ 4. Hindi rin nasakop ng mga Espanyol ang tribo ng _______________ ng

Zambales.

A. Ivatan C. T’boli

B. Kalinga D. Aeta

_____ 5. Isa sa mga dahilan kung bakit nahirapan ang mga Espanyol na

masakop ang Cordillera ay ang _______________ rito.

A. mababangis na hayop C. klima

B. mga bitag sa gubat D. madulas na daan

Page 62

_____ 6. Itinatag ni Juan de Salcedo ang Villa Fernandina, na ngayon ay ___

A. Laoag C. Baguio

B. Vigan D. Sulu

_____ 7. Noong January 1975, ipinahayag ni dating Pangulong Ferdinand E.

Marcos si ________________ bilang isang bayani, hindi lamang ng mga

taga-Mindanao, kundi ng buong bansa.

A. Datu Amai Pakpak C. Datu Sirungan

B. Datu Piang D. Datu Sultan Kudarat

_____ 8. Ang mga sumusunod ay mga dahilan kung bakit ang tangkang

pagsakop ng mga Espanyol sa lupain ng Mindanao ay bigo. Alin sa

mga ito ang HINDI dahilan?

A. organisado ang mga Sultanato sa Mindanao

B. malaki ang suporta sa kanila ng gobernador-heneral

C. matindi ang kanilang pananalig sa Islam

D. bihasa sila sa pakikidigma

_____ 9. Bakit nahirapan ang mga Espanyol na masakop ang Cordillera?

A. kulang ang armas ng mga Espanyol

B. kakaunti ang bilang ng mga armadong Espanyol

C. mahina sa pagpaplano ang naatasang mamuno sa digmaan

D. hindi kabisado ng mga Espanyol ang pasikot-sikot sa kabundukan

_____ 10. Ang mga sumusunod na pahayag ay mga aral o gintong kaisipan

na nais ipaalala sa atin ng mga katutubong Pilipinong

nakipaglaban sa mga mananakop na Espanyol, MALIBAN sa isa,

alin ito?

A. Ang bawat Pilipino ay kailangang pag-isipan at timbangin kung

saan siya makakakuha ng mas maraming pabor at ayuda.

B. Katulad ni Sultan Kudarat, kailangan ng ating bayan ang mga

pinunong may “political will” at may dangal.

C. May kalayaan ang bawat tao na pumili ng kanyang

paninindigan at paniniwala.

D. Kailangang manindigan sa anumang piniling desisyon.

Remedial Activity (Ang remedial na gawaing ito ay tutulong ang pangkat kung saan nakabilang ang

mga mag-aaral na gagawa ng remedial na gawain)

Kung ikaw ay isa sa mga namumuno ng digmaan sa panahon ng

kolonyalismo, tutuloy ka pa rin ba sa tangkang pananakop sa Cordillera o

Mindanao sa kabila ng mga mararahas na pagtanggi ng mga tao sa lugar

na ito? Ipaliwanag ang iyong sagot sa pamamagitan ng pagsulat ng tatlo

hanggang limang pangungusap.

Page 63

Talahanayan ng Ispesipikasyon Ikatlong Markahang Pagsusulit sa Araling Panlipunan 5

School Year 2016 - 2017

Aralin Pamantayan sa

Pagkatuto

CODE Blg. Ng

araw ng

Pagtuturo

Bilang

ng

Aytem

Kinala-

lagyan

ng

Aytem

Bahag-

dan

Mga

Pagbabago sa

Panahon ng

Pananakop

Nasusuri ang

pagbabago sa

panahanan ng mga

Pilipino sa panahon ng

mga Español.

AP5KPK

IIIa-1

10

8

1 – 8

26.67 Napaghahambing ang

antas ng katayuan ng

mga Pilipino sa lipunan

bago dumating ang

mga Espanyol at sa

Panahon ng

Kolonyalismo

AP5KPK

IIIb-2

Mga

Pagbabago sa

Kultura ng mga

Pilipino sa

Panahon ng

Espanyol

Nasusuri ang

pagbabago sa kultura

ng mga Pilipino sa

panahon ng Espanyol.

AP5KPK

IIIc-3

9

7

9 – 15

23.33

Mga

Pagbabagong

Pampulitika sa

Panahon ng

Espanyol

Nasusuri ang mga

pagbabagong

pampulitika na

ipinatupad ng kolonyal

na pamahalaan.

AP5KPK

IIId-e-4

10

8

16 - 23

26.67 Nakapagbibigay ng

sariling pananaw

tungkol sa naging

epekto ng

kolonyalismo sa lipunan

ng sinaunang Pilipino

AP5KPK

IIIf-5

Pagpupunyagi

ng mga

Katutubong

Pangkat sa

Kolonyal na

Pananakop

Naipaliliwanag ang di

matagumpay na

pananakop sa mga

katutubong pangkat

ng kolonyalismong

Espanyol.

AP5KPK

IIIg-h-6

10

7

24-30

23.33 Nasusuri ang epekto ng

kolonyalismong

Espanyol sa

pagkabansa at

pagkakakilanlan ng

mga Pilipino.

AP5KPK

IIIi-7

39

30

100 Note: 3 days allotted for review & least learned competencies; 39 - Actual Teaching Days

20 items Performance-Based Assessment

Page 64

Department of Education

Region III

Division of City of San Fernando

_______________________________________________ (School)

City of San Fernando, Pamapanga

IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT SA ARALING PANLIPUNAN 5 School Year 2016 – 2017

Pangalan: _________________________________________ Iskor: ________________

Seksyon: _________________________________________ Petsa: _______________

Unang Bahagi (Written Work) Panuto: Basahin ang bawat pahayag at isulat sa patlang ang TITIK ng tamang sagot.

Gamitin ang mga pagpipilian na nasa loob ng kahon

A. Indio B. Peninsulares C. batalan

D. Principalia E. azotea F. Monopolyo

G. antillean H. bahay kubo I. Doctrina Christiana

_____ 1. Ito ay ang nakagisnang panahanan ng mga katutubong Pilipino kung saan

iniangkop sa mainit na kapaligiran at klima ng Pilipinas ang disenyo nito.

_____ 2. Mula sa isang maliit na bahay ay itinuro ng mga Espanyol sa mga katutubong

Pilipino ang paggawa ng bahay na bato o tisa na karaniwang tinatawag na

__________.

_____ 3. Nanatiling bahay-kubo ang tirahan ng mga nakararaming Pilipino, nagkaroon

lamang ito ng dagdag na bahagi gaya ng _____________ kung saan

tinatanggap ang mga bisita ang karaniwang pahingaan ng mag-anak.

_____ 4. Ang ___________ ay bahaging pinagpapaliguan ng mga taong nakatira sa

mga sinaunang panahanan na dati ay sa mga ilog lamang sila naliligo.

_____ 5. Sa bagong pagpapangkat-pangkat, itinuturing na pinakamataas at

pinakamakapangyarihan ang mga purong Espanyol na tinatawag na

_________.

_____ 6. Sila ang mga ordinaryong katutubong Pilipino na nasa pinakailalim na antas.

_____ 7. Kauna-unahang aklat na nailimbag sa Pilipinas noong 1593. Sa panahon

pananakop kinakailangan na ang mga kababaihan ay pag-aralan ang aklat

na ito.

_____ 8. Sa pagbabago ng ekonomiya ng bansa sa panahon ng pananakop, isa sa

ipinakilalang sistema ng ekonomiya ay ang eksklusibong pagpapatakbo at

pag-aari ng isang tao o grupo sa anumang kalakal o produkto.

Page 65

X – kung ang pahayag ay katotohanan Y – kung ang pahayag ay opinyon

_____ 9. Ang mga pinta o tattoo sa katawan ng mga katutubo ay patunay

sa kahusayan ng mga Pilipino sa pagpipinta.

_____ 10. Nakatulong ang pagbubukas ng kursong medisina at parmasiya sa

Unibersidad ng Santo Tomas upang lalong umunlad ang agham sa

bansa.

_____ 11. Ipinakita ng mga Pilipino ang kanilang husay sa paglilok sa

pamamagitan ng mga gawang rebultong kahoy at bato sa mga

simbahan.

_____ 12. Ang La Solidarida ay isa sa mga pahayagang nakatulong sa mga

propagandistang ipahayag ang kanilang mga opinion at saloobin.

_____ 13. Ang naging impluwensiya ng mga Espanyol sa ating kultura ay

kakaunti lamang.

_____ 14. Marahil kung hindi isinaayos ng mga Espanyol ang ating

kasalukuyang kalendaryo ay matandang kalendaryo pa rin ang

ating ginagamit.

_____ 15. Sa panahon ng pananakop ng mga Espanyol, ang edukasyon ay

para lamang sa mga purong Espanyol at walang karapatang

makapag-aral ang mga Pilipino.

J. Corregimiento K. Ayuntamiento L. Viceroy

M. Real Audiencia N. Cumplase O. Barangay

P. Residencia Q. Visitador R. Alcaldia

_____ 16. Kinatawan ng konseho sa kolonya.

_____ 17. Lalawigang hindi pa lubos na nasasakop ng mga Espanyol

_____ 18. Lugar na lubos na nasakop na at kumikilala na sa pamahalang

Espanyol.

_____ 19. Pamahalaang malalaki at mauunlad na lungsod.

_____ 20. Cabeza de barangay ang namumuno sa lugar na nasasakupan

_____ 21. Katumbas ng Korte Suprema sa kasalukuyang panahon.

_____ 22. Tagapagsiyasat na ipinadadala ng hari ng Espanya para

magmasid sa kalagayan ng bansa.

_____ 23. Kapangyarihan ng gobernador-heneral na suspindihin ang mga

batas na galling sa hari ng Espanyang hindi angkop sa kalagayan

ng bansang kanyang pinamumunuan.

Page 66

Modipikadong Tama o Mali. Isulat ang TAMA kung wasto ang pangungusap.

Kung MALI, palitan ang salitang may salungguhit upang iwasto ito.

_______________ 24. Sa gawing hilaga ng Luzon, matatagpuan ang Ilocos Sur

na napabalitang may mayaman na deposito ng ginto.

_______________ 25. Sa mga panahon ng paggalugad, naitatag ni Juan de

Salcedo ang Villa Fernandina, na ngayon ay ang

Lungsod ng Vigan.

_______________ 26. Sinubukan ng mga Espanyol na gumamit ng ibang

paraan upang masakop ang Cordillera sa

pamamagitan ng mga misyonerong pari.

_______________ 27. Bigo ang mga Espanyol sa pagsakop ng malaking

bahagi ng Mindanao dahil sila ay mas organisado at

mayroong pagkakaisa.

_______________ 28. Noong January 1975, ipinahayag ni dating Pangulong

Ferdinand E. Marcos si Sultan Piang bilang isang bayani,

hindi lamang ng mga taga-Mindanao, kundi ng buong

bansa.

_______________ 29. Nagkaroon ng iba’t ibang kasunduan sa pagitan ng

Moro at mga Espanyol subalit hindi tuluyang

nagtagumpay ang mga kasunduang ito.

_______________ 30. Ang mga Aeta ay isa sa mga grupong naka

engkuwentro ng mga Espanyol na kilalang namumugot

ng ulo.

Ikalawang Bahagi: Performance-Based Assessment (20 points)

Pamantayan sa Pagganap (Ikatlong Markahan): Nakapagpapakita ng pagpapahalaga at pagmamalaki sa pagpupunyagi

ng mga Pilipino sa panahon ng kolonyalismong Espanyol

Paggawa ng Diorama shoebox 1. Bumuo ng limang (5) pangkat.

2. Bawat pangkat ay bibigyan ng paksa para sa gagawing diorama.

Magkakaroon ng palabunutan para sa gagawing diorama.

3. Gumamit ng mga recycled na materyales sa pagbuo ng diorama.

4. Gagawin ang diorama bago ang ikatlong markahang pagsusulit.

(Suggested date is January 16-18, 2017).

5. Sa loob ng silid-aralan gagawin ang diorama. Ipapadala ang lahat ng

materyales.

Page 67

Mga Paksa: (Suggested Topics/ maaaring magdagdag ang guro)

1. Pagkukumpara ng panahanan: bahay kubo at bahay na bato o tisa.

2. Kababaihan noon at ngayon

3. Mga Pagdiriwang: piyesta, pasko, pagbibinyag, kasal, at iba pa.

4. Labanan ng mga Espanyol at Moro

5. Pananamit noon at sa kasalukuyan

6. Mga larong panlabas na ipinakilala ng mga Espanyol katulad ng sipa,

patintero, at iba pa.

7. Paggalugad sa kabundukan ng Cordillera

8. Mga antas ng mamamayan: Peninsulares, Insulares, Principalia,

mestizo, indio.

9. Pagpapakita sa kalagayan ng kababaihan sa Pilipinas noon at

ngayon

10. Pamahalaang Sentral/Lokal

Rubrik sa Paggawa ng Diorama

5 3 1

Nilalaman ng

diorama/

kaangkupan

Lahat ng inilagay

sa diorama ay may

kaugnayan sa

paksang

inilalarawan

Ang mga ilan sa

mga nakalagay sa

diorama ay

walang kaugnayan

sa paksang

inilalarawan

Walang

kaugnayan ang

mga nakalagay sa

diorama sa

paksang

inilalarawan

Materyales na

ginamit

Halos lahat ng mga

materyales na

ginamit ay

“recycled”

Kalahati sa mga

materyales na

ginamit ay

“recycled”

Isa o dalawa sa

mga materyales na

ginamit ay

“recycled”

Kabuuan ng

diorama

Makikita ang

pagpapahalaga

at pagpupunyagi

sa kolonyalismong

Espanyol ang

kabuuan ng

diorama

Hindi masyadong

makikita ang

pagpapahalaga

at pagpupunyagi

sa kolonyalismong

Espanyol ang

kabuuan ng

diorama

Walang makikitang

pagpapahalaga

at pagpupunyagi

sa kolonyalismong

Espanyol ang

ginawang diorama

Partisipasyon ng

bawat miyembro

Lahat ng mga

miyembro ay may

partisipasyon sa

ginawang diorama

Isa hanggang tatlo

ay hindi sumali sa

ginawang diorama

Apat at pataas sa

mga miyembro ay

hindi sumali sa

gawain.

Oras ng

pagsumite

Naisumite ang

diorama bago o sa

takdang oras ng

pagsumite

Hindi nasunod ang

oras ng pagsumite

(1-2 days late)

Hindi nasunod ang

oras ng pagsumite

(3-5 days late)

Page 68

Aralin

Date Number of

Days

1

Mga Pagbabago sa Panahon ng

Pananakop

Nov. 7 - 18

10

2

Mga Pagbabago sa Kultura ng

mga Pilipino sa Panahon ng

Espanyol

Nov. 21 – Dec. 2

9

3

Mga Pagbabagong Pampulitika

sa Panahon ng Espanyol

Dec. 5 – 16

10

4

Pagpupunyagi ng mga

Katutubong Pangkat sa Kolonyal

na Pananakop

Jan. 2 – 13

10

Pagbabalik-Aral

Jan. 16 – 18

3

3rd Quarter Exam

Jan. 19 - 21

Total No. of Days

42