ARAŞTIRMA - arastirma.tarimorman.gov.tr · olmasından dolayı uygulanabilecek bir yöntem değildir. Bu analizler genellikle Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, büyük

2

9

21

Balda Taklit ve Tağşiş

Arı Sütü Üretimi, Muhafazası ve Tüketimi

Balların Antibakteriyel Özellikleri ve Medikal Kullanımı

DERGİSİYIL: 7 SAYI : 13 HAZİRAN 2015

Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

ARAŞTIRMA

2

9

21

Yıl: 7 Sayı: 13Haziran 2015

ISSN 2146 -2720

SahibiGıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü adınaFeyzullah KONAK

Müdür

Genel Yayın Yönetmeni &Yazı İşleri MüdürüGökhan AKDENİZ

Yayın KuruluGökhan AKDENİZ

Fazıl GÜNEYDilek KABAKÇIÜmit KARATAŞ

Ahmet KUVANCIFatih YILMAZ

Yönetim YeriArıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Ordu-Ulubey Karayolu, 12.km Dedeli Kampüsü, PK.10 Altınordu/ORDU

Tel: 0 452 256 23 41 Faks: 0 452 256 24 71Web: http://arastirma.tarim.gov.tr/aricilik

e-mail: [email protected]

Kapak Resmimacrojunkie.deviantart.com

Grafik, BaskıOlay Ofset / Karapınar Mah. 1163. Sok.

No: 6 Altınordu - ORDU Tel: 0 452 233 53 71

İ Ç İ N D E K İ L E R

Arıcılık Araştırma Dergisi 6 ayda 1 Türkçe olarak yayınlanır.Dergide yayınlanan yazıların sorumluluğu yazar(lar)ına aittir.

ARAŞTIRMA

Önsöz Feyzullah KONAK /Müdür 01

Balda Taklit ve Tağşiş 02Prof. Dr. Fehmi GÜREL

“En İyi Balarısı”nı Bulmaya Çalışma 05Marina MEIXNER, Ralph BÜCHLER

Arı Sütü Üretimi, Muhafazası ve Tüketimi 09Yrd. Doç. Dr. Semiramis KARLIDAĞ

Bal Arıları (Apis mellifera L.) İçin Fındık Bitkisi (Corylus sp.) 14Poleninin Önemi Şeref CINBIRTOĞLU, Feyzullah KONAK, Gökhan AKDENİZ

Çiçek Nektarının Verim ve Kalitesini Etkileyen Bitkisel Faktörler 17Yrd. Doç. Dr. Recep SIRALI, Doç. Dr. Metin DEVECİ, Arş. Gör. Gürkan DEMİRKOL

Balların Antibakteriyel Özellikleri ve Medikal Kullanımı 21Yrd. Doç. Dr. A. Ebru BORUM

Balda Taklit ve Tağşişe Yönelik Denetlemeler ve İlgili Mevzuat 25Dr. Pınar ÖZTÜRK

Türkiye ve Malatya’da Arıcılığın Yeri ve Önemi 27Yrd. Doç Dr. Semiramis KARLIDAĞ, Yrd. Doç Dr. Abdurrahman KÖSEMAN

Arıcılar İçin E-Ticaret Adımları ve Pazarlama Önerileri 32Dr. Murat Emir

Deli Bal Zehirlenmesinde Kullanılan Geleneksel 34Tedavi Yöntemleri Dr. Hacer Gök Uğur, Yrd. Doç. Dr. Recep Sıralı, Salim Aktürk

Arım Balım Peteğim Projesi 36Feyzullah KONAK, Şeref CINBIRTOĞLU

Kurumumuzdan Haberler 40

Arıcılık Araştırma Dergisi /Haziran 2015

1

Feyzullah KONAKEnstitü Müdürü

ÖNSÖZ

Değerli Arıcılık Araştırma Dergisi Okurları,

2015 yılı arı ve arı ürünleri üretim sezonunun tümarıcılarımız için kazançlı bir yıl olması dileklerimle yazımabaşlamakistiyorum.

Haziran2011tarihliResmiGazete’ninmükerrersayısındayayınlanan Kanun Hükmünde Kararname ile Bakanlığımızdakapsamlı bir düzenleme olmuştur. Bu düzenleme esnasındaGenel Müdürlüğümüze bağlı tüm konu araştırma birimlerine“İstasyon” adı verilmiştir. Faaliyetlerine Gıda, Tarım veHayvancılıkBakanlığıTarımsalAraştırmalarvePolitikalarGenelMüdürlüğünebağlıolarakdevametmekteolankurumumuzunismi, 23.06.2015 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarakyürürlüğegiren7706sayılıBakanlarKuruluKararı ileArıcılıkAraştırma Enstitüsü Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir. Bukonudaemeğigeçenherkeseteşekkürlerimizisunuyoruz.

AkdenizBölgesi’ndenarenciyebalıüretimsahalarındayapılan ilaçlamalar adeta bir arı katliamına dönüştüğünüüzülerekifadeetmekisterim.Bilinçsizceyapılanbuilaçlamalarlailgiliolarak,çiftçileremutlakauygunilaçlarınkullandırılmasınınveilaçlamaöncesiarıcılarahaberverilmesininsağlanmasıiçinciddiveivedibirçalışmayapmamızelzemgözükenönemlibirkonuolarakönümüzdebulunmaktadır.

Bu yıl iklim değişikliği nedeniyle arıların bahara çıkışıve gelişmesi beklenen seviyede olmadı. Bu nedenle Nisanve Mayıs ayı içerisinde arı kolonilerinde yapılan ilkbahardaana arı değişimleri ile oğul arı üretimlerinde ihtiyaç duyulananaarıihtiyacıenüstseviyedekendisinigösterdi.Ülkemizdehalenyetersizolananaarıüretimivebuüretimlerdekullanılan“damızlık” ihtiyacını karşılamak için yaptığımız çalışmalarıüreticilerinhizmetinesunmakiçinsonaşamayageldik.İnşallahönümüzdeki ilkbaharda damızlık ana arıları üreticilerimizinkullanımınasunacağız.

BukonudaTÜBİTAK1003AR-GEProjelerikapsamında“Hastalıklara Ait Direnç/Dayanıklılık Genlerin Tespiti ve/veyaDirençliGenotiplerinEldeEdilmesi’’başlığıaltındahazırlamışolduğumuz projemiz 1.aşamayı başarı ile geçmiş ve 2.Aşaması için yaptığımız çalışmayı sunmuş bulunmaktayız.Bu proje ile Karadeniz bölgesindeki yerli ekotiplerin kendiekolojik koşullarında bal verimi, kışlama yeteneği, kuluçkaüretim alanı ve hijyenik davranış yönünden seleksiyona tabitutularak elde edilen materyallerin morfolojik ve molekülertekniklerle tanımlanması, yüksek verimli ve hastalıklara

dayanıklıdamızlıkanaarıniteliğinesahipmateryallerinbölgearıcılığınakazandırılması,yerligenkaynaklarımızınmuhafazasıvesürdürülebilirliğinsağlanmasıamaçlanmaktadır.

Türkiye ile Avrupa Birliği arasında devam etmekteolan Mali İşbirliği sürecinde Katılım Öncesi Yardım Aracı(IPA) çerçevesinde proje otoritesi olarak Bilim SanayiVe Teknoloji Bakanlığı’nca yürütülen Bölgesel RekabetçiSektörler Operasyonel Programı kapsamında Enstitümüzceuygulanan“ArımBalımPeteğimProjesi”ninfizikimekanlarınıntamamınayakınıbitirildi.Buprojeamacınauygunbirşekildeuygulandığında, Enstitümüz ve arıcılık sektörü KOBİ’lerineile arıcılarımıza yeni bir heyecan ve ufuk kazandıracak,güvenilirvemarkaürünleroluşturacak,yeniistihdamsahalarıaçacak,arıcılıktaDünyaüremimizdekiyerimizeuygunAR-GEçalışmalarını ve teknolojinin arıcılıkta kullanımını geliştirerekülkemizi, dünya çapında bir araştırma merkezi olmasınısağlayacaktır. Bu proje ile arı ürünleri üretiminde çeşitliliğive verimliliği arttıracak çalışmaların yapılması, ürün kalitestandartlarınınoluşturulması, tüketicilerinsertifikalıarıvearıürünlerinegüvenilirşekildeulaşmasınısağlanacaktır.

Enstitümüzde, suni tohumlama ve damızlıkyetiştiriciliğindekullanılmaküzereerkekarıspermidondurmayöntemiilesaklamakonusundaönçalışmalargerçekleştirildi.Malzemeekipmanyönünden,nakliyeyeuygunahşapdesteklive saç kaplamalı izolasyonlu arı kovanı ve arıcılıkta kuluçkainkübasyonsistemikonularındaikiçalışmayapıldıvedenemeçalışmalarınındevamettiğinibelirtmekisterim.

Enstitümüz desteği ile yaptırılan özel teşebbüs mobilarıcılık sistemi ile bal üretimi yapan üreticimizi de yakındantakip etmekteyiz. Üreticimizin, beklentisini karşılayacakkapasitede bal üretmesini temenni ediyoruz. Diğer yandanarıcılarımızın hizmetine sunduğumuz bal dolum tesisimizdede ilk özel sektöre bal paketleme işlemini gerçekleştirmişbulunmaktayız.

Yazıma son vermeden, yıl sonuna doğru çiftçibilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi konusunda bazı arıcılıkkitapları çıkarmayı ve Eylül ayı içinde Enstitümüzde bir “BalFestivali”programıgerçekleştirmeyiplanladığımızıbelirterek,okurlarımızınvearıcılarımızınRamazanBayramınıkutlar,

Saygılarımısunarım.

Arıcılık Araştırma Dergisi / Haziran 2015

2

Bal, tarih boyunca doğallığındanşüphe duyulmayan, sevilerek tüketilen,sağlıkkorumavetedaviamaçlıdakullanılanönemli bir gıda maddesi olarak kabulgörmüştür. Anadolu da coğrafik konumu,zengin bitki örtüsü, farklı vejetasyon tipleriveiklimselözellikleriiledünyadaarıcılığınvebalüretiminineneskiveenyaygınyapıldığımerkezlerden birisidir. Türkiye, yaklaşık 7milyon adet bal arısı koloni varlığı ve 100binton/yılbalüretimiylegünümüzdedeçokönemlibirarıcılıkülkesidir(Anonim,2015).Türkiye sahip olduğu arıcılık potansiyeliniyeteri kadar değerlendirememekte vearıcılıkla ilgili en önemli sorunları kolonibaşına yaklaşık 14 kg bal üretimi ileverimlilikte ve uluslar arası standartlarauygun üretim konularında yaşamaktadır.Bal, doğayabağımlı sınırlı üretimi ve iç vedışpiyasadaönemlitalepgörmesinedeniylegünümüzdeenfazlataklitvetağşişiyapılanürünleriçerisindeyeralmaktadır.Balahiçbirkatkı maddesi katılamayacağı ve balıninsan sağlığını tehdit eden düzeyde hiçbirmadde içeremeyeceği Türk Gıda KodeksiBal Tebliği’nde açıkça belirtilmiş olmasınarağmen son yıllarda yaygın bir şekildegörülen çeşitli yöntemlerle doğal yapısınamüdahaleedilmiş (tağşişedilmiş)ballarve

sahte (taklit) bal üretimi hem iç piyasadahem de ihracatta önemli sorunlara yolaçmaktadır.Ayrıcatüketicilerbütünballaraşüpheilebakmaktavebuyüzdenbalınsaf,doğalimajıbozulmaktadır.

Türk Gıda Kodeksinde Bal

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığıtarafından güncellenen ve resmi gazetedeyayınlanan yürürlükteki Türk Gıda KodeksiBalTebliğinegöre(TEBLİĞNO:2012/58)bal;bitkinektarlarının,bitkilerincanlıkısımlarınınsalgılarının veya bitkilerin canlı kısımlarıüzerinde yaşayan bitki emici böceklerinsalgılarınınbalarısı tarafından toplandıktansonrakendineözgümaddelerlebirleştirerekdeğişikliğeuğrattığı,su içeriğinidüşürdüğüvepetektedepolayarakolgunlaştırdığıdoğalürün olarak tanımlanmıştır. Bala gıda katkımaddeleri de dâhil olmak üzere dışarıdanhiçbir madde katılamaz. Balın doğalbileşiminde bulunmayan organik ve/veyainorganik maddelerden ari olması gerekir.Balın tadı ve aroması, balın kaynağınave üretildiği bitkinin türüne bağlı olarakdeğişmeklebirlikte,balınkendineözgükokuvetadasahipolmasıgerekir(Anonim,2012).Balın taşıması gereken diğer özellikleri iseÇizelge1.desunulmuştur.

Balda Taklit ve Tağşiş

Prof. Dr. Fehmi GÜREL

Akdeniz ÜniversitesiZiraat Fakültesi

Zootekni Bölümü, Antalya.

Giriş


3Balda, Tüketiciyi Aldatmaya Yönelik Yapılan Taklit ve Tağşiş Uygulamaları

Balarısıkolonilerineerkenilkbahardakolonigelişiminihızlandırmak ve bal hasadından sonra da kolonileri kışahazırlamakamacıylaşekerşurubuveyaşekerleyapılmışekbesinlerinverilmesiteknikarıcılıktaönerilenbiruygulamadır.Ancaksonyıllardabazıarıcılarbalüretimmevsimindeşekerpancarı, mısır gibi bitkilerden üretilen ve farklı oranlardafrüktoz,glikozsakarozşekerleriiçerenşuruplarıarılarayoğunolarakyediripbalüretmektedir.Buşekildeüretilenballarıntespitiçoközelanalizlerigerektirmektedir. Bazıartniyetlikişiler de bala şeker sanayi tarafından üretilmiş bu şekerşuruplarınıkatmakta,bazılarisehiçbalkullanmadansanayiürünübuşekerşuruplarınaaromatikmaddelerkatarakbaladıaltındasatmaktadırlar(Gürel,2012).

Balda Taklit ve Tağşişin Saptanması

Bal, taklit ve tağşişi kolay ancak bu hilelerinsaptanmasızorbirüründür.Balınkalitesiesasolarak,bitkiselkaynağıvekimyasaliçeriğiiledeğerlendirilmektedir.Farklıbölgelerdeüretilenvefaklıbitkiselorijinliballarınbileşimleridefarklıdır.Baldataklitvetağşişinolupolmadığını,sadecebalıntadından,kokusundanyadagörüntüsündenanlamakda mümkün değildir. En doğru yöntem balın bileşimininanalizedilmesidir.BirürünTürkGıdaKodeksiBalTebliği’ndebelirilentümözellikleritaşıyorsataklitvetağşişeuğramamışbal olarak değerlendirilir. Bu çerçevede analiz edilen balörnekleri; nem, şeker bileşenleri (sakaroz, fruktoz, glukoz,maltoz) suda çözünmeyenmadde, serbest asitlik, elektrik

iletkenliği, diastaz sayısı, HMF, balda proteinvehambaldeltaCl3değerleri arasındaki fark,baldaproteinvehambaldeltaCl3değerlerindenhesaplanan C4 şekerleri oranı ve prolin miktarıbakımından bal tebliğinde belirtilen değerleri taşımasıgerekir. Balda taklit ve tağşişin belirlenmesine yönelikanalizlerin tümü aynı laboratuarda ve uzman kişilerceyapılmalıdır.Buanalizlerintamamıülkemizdeakrediteolmuşlaboratuarlardayapılabilmektedir.Ancaktüketicilerinalmışolduklarıballarıanalizettirmelerianalizmasraflarınınyüksekolmasındandolayıuygulanabilecekbiryöntemdeğildir.Buanalizler genellikle Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı,büyükbalüreticivepaketleyicifirmalarveihracatçıfirmalartarafından yaptırılmaktadır. Baldaki taklit ve tağşişinsaptanmasındaenbelirleyiciikiözellikprolinmiktarıveC4şekerlerioranıdır.

Baldaproteinmiktarıoldukçadüşükolmasınakarşınçok sayıda amino asit bulunmaktadır. Toplam amino asitmiktarının %50-85 ini prolin oluşturmaktadır. Ancak balınorijinine bağlı olarak prolin miktarı da değişmektedir.Nektar ve polende de bulunmasına karşın baldaki prolinintemelkaynağıbalarısıdır.Balarısınektarıbaladönüştürmesürecinde prolin eklemektedir. Bu nedenle prolin miktarıbalın kalitesinin, saflığının ve olgunlaşmasının önemlibir göstergesi ve sahte balların tespitinde kullanılan enönemli özelliklerden birisidir (Hermosin ve ark., 2003).Ancak,şekerşurubuileyoğunbeslemesonucueldeedilenbalların ayırımında prolin miktarı tek başına belirleyiciolmayabilmektedir. Yapılan çalışmalarda yoğun şurup

Nem(enfazla) %20 %20 %20

Sakaroz(enfazla) 5g/100g 5g/100g

5g/100g 10g/100g 10g/100gÇambalı (yonca,narenciye,akasya)Fruktoz+Glukoz(enaz) 100g’da60g 100g’da45g 100g’da45gFruktoz/Glukoz 0,9-1,4 1,0-1,4 1,0-1,4Sudaçözünmeyenmadde(enfazla) 0,1g/100g 0,1g/100g 0,1g/100gSerbestasitlik(enfazla) 50meq/kg 50meq/kg 50meq/kgElektrikiletkenliği Enfazla0,8mS/cm Enaz0,8mS/cm Enfazla0,8mS/cmDiastazsayısı(enaz) 8 8 8HMF(enfazla) 40mg/kg 40mg/kg 40mg/kgBaldaproteinvehambaldelta -1,0veyadahapozitif -1,0veyadahapozitif -1,0veyadahapozitifCl3değerleriarasındakifarkBaldaproteinvehambaldelta

%7 %7 %7Cl3değerlerindenhesaplananC4şekerlerioranı(enfazla)

Prolinmiktarı(enaz) 300mg/kg180mg/kg 300mg/kg 300mg/kg

(ıhlamur,narenciye,okalüptus) 120mg/kg(biberiye,akasya)

Salgı Balı Çiçek ve Salgı Balı Karışımı

Çiçek Balı

Çizelge 1. Türk Gıda Kodeksine göre ballara ait bazı özellikler


4verilerek elde edilen balların prolinmiktarı düşükçıkmasına karşın, prolin içeriği bakımından doğalballar arasında büyük farklılıkların olması, balarısının şeker şurubunu da bala dönüştürürken bir

miktar prolin katması, verilen şeker şurubunun miktarı,arıların bu süreçte kovan dışındaki floradan da nektargetirmeleriveşekerşurubuileüretilenballarladoğalballarınkarıştırılması gibi birçok nedenden dolayı prolin miktarıtağşişinsaptanmasındatekbaşınayeterliolmayabilecektir.

Bal arılarını şeker şurubu ile yoğun besleyerek balüretmek için geçmiş yıllarda tamamen sakarozdan oluşanpancar şekeri (çay şekeri, toz şeker) kullanılırken sonyıllardainvertşurup,mısırnişastasındanyapılanfruktozveglukoz şurupları da kullanılmaktadır. Merdiven altı üretimolarak adlandırılan sahte, taklit bal üretiminde ve doğalbalamiktarıartırmakvemaliyetidüşürmekamacıylaşurupekleme işleminde genellikle çok ucuz olarak endüstriyelölçekteüretilen, şeker profili, tatlılığı ve akışkanlığı doğalbala oldukça yakın ve kristalleşme özelliği az olan mısırşurupları kullanılmaktadır. Bu şekilde yapılan hilelerintespitinde en yaygın ve güvenilir yöntem balda karbonizotop(C13)analiziveC4şekeroranınınbelirlenmesidir.Buanalizde karbon izotoplarınınmiktarı vedoğadadaha fazlabulunan C12 izotopu ile çok düşükmiktarda bulunan C13izotopuarasındakioranbelirlenir (Padovanveark.,2003).Bitkiler fotosentez yaparken farklı döngüler kullanırlar.Bitkilerde en çok görülen fotosentez sistemi 3 karbonludöngüdür.İlkoluşanbileşik3karbonluolduğuiçinbuşekildefotosentez yapan bitkiler C3 bitkileri ve şekerler de C3şekerleriolarakadlandırılır.C3bitkilerindeC13/C12değeri-22 ile -33arasındadeğişmektedir.Mısır bitkisinindeyeraldığıC4döngüsükullananbitkilerdeiseC13/C12değeri-10ile-20arasındadeğişmektedir.ArlarınnektaraldığıbitkilerdeçoğunluklaC3döngüsünükullandıklarıiçingerçekbaldaC13/C12değeri -25 civarında olması gerekir. Bala mısır

şurubu katılmışsa bu değer -10 ‘ a kadar yükselmektedir.Balamısırşurubukatılmasıdurumundabalınkarbonizotopdeğerideğişecek,fakatbaliçindekiproteininkarbonizotopdeğeri değişmeyecektir. Bu nedenle bal örneğinin karbonizotopdeğeribelirlenirvebudeğerbalörneğindenekstrakteedilenproteininkarbonizotopdeğeriilekarşılaştırılır.Aradakifark-1dendahanegatifisebalaşurupkatılmıştıranlamınagelir.YapılanhesaplamalarlabalaC4şekerlerininyüzdekaçoranındakatıldığıdasaptanmaktadır.

Sonuçolaraksahte, taklitballarvedoğalbalamısırşurubu katılmış ballar hem prolin miktarı hem de karbonizotop analizi ile güvenilir bir şekilde saptanabilmektedir.Ancak pancar şekerinden (çay şekerinden) yapılmışşuruplarla arıların beslenmesi sonucu elde edilen ballarıntespit edilebilmesi çok kolay değildir. Şeker pancarı dabir C3 bitkisi olduğu için karbon izotop analizi yeterliolmayacaktır.Balarılarışekerşurubunudanektargibialıpbaladönüştürdükleriiçinkovaniçindekidoğalbalmiktarınaveverilenşurubunmiktarınadabağlıolarakprolindeğeridestandartlarınüzerindeçıkabilecektir.

Sonuç

Türkiye, bal üretimi bakımından dünyada ilk beşülke arasında yer almasına karşın verimlilikte, kalitede veihracatta çok büyük sorunlar yaşamaktadır. Piyasada safballarla birlikte oldukça fazla taklit ve tağşiş edilmiş balbulunmaktadır. Günümüzde bu sahteciliği sınırlamak verisklerini azaltmak için balların uygun yöntemlerle etkilibir şekilde kontrol edilmesi gerekmektedir. Arıcılığınprofesyonelceyapılanbirmeslekolarakdeğerlendirilmesivearıürünlerininüretimindentüketiminekadargeçensüreçtekitümfaaliyetlerinsektör içindekiherkesiminkabuledeceğiilke ve kurallara uygun olarak sürdürülmesi bu sorunlarınçözümünekatkısağlayacaktır.

Kaynaklar

Anonim.2012.TürkGıdaKodeksiBalTebliği.TebliğNo:2012/58.ResmiGazetetarih27.07.2012sayı28366.Anonim.2015.ArıcılıkVerileri.GıdaTarımveHayvancılıkBakanlığı,HayvancılıkGenelMüdürlüğü,http://www.tarım.gov.tr.ErişimTarihi:12.05.2015.Gürel,F.2012.ArıcılıkSektörüveEtikİlkeler.TSEStandard,EkonomikveTeknikDergi,51(601):74-79.Hermosin,I.,Chicon,R.M.,Cabezudo,M.D.2003.FreeAminoAcidCompositionandBotonicalOriginofHoney.FoodChemistry,83,263-268.Padovan,G.J.,DeJong,D.,Rodriques,L.P.,Marchini,J.S.2003.DetectionofAdulterationofCommercialHoneySamplesbythe13C/12CIsotopicRatio.FoodChemistry,82,633–636.


5

Marina MEIXNER Ralph BÜCHLER

LLH, Arıcılık Enstitüsü, Erlenstrasse 9, 35274 Kirchhain, Almanya.(Türkçeye çeviri ve makaleye giriş Prof. Dr.İrfan KANDEMİR tarafından yapılmıştır.)

“En İyi Bal Arısı”nı Bulmaya ÇalışmaBal arısı soylarının çevre ve ırklar arasındaki etkileşimleri

OrijinalmakaleAlmancaolarak“dieBiene–ADIZ–Imkerfreund(http://www.diebiene.de)dergisindeAğustos2014tarihindeyayınlanmıştır.

Özellikle sononyıldabalarıları üzerindeyapılan bilimsel çalışmalar giderek artmış vetopluölümsebepleridetaylarıilearaştırılmayabaşlanmıştır. Günümüzde iki düzineden fazlabalarısıalttürütümdünyadayayılışgöstermektevebunlardan5tanesideülkemizcoğrafyasındakendisineyerbulmaktadır.Nispetenküçükbucoğrafyadabukadarfazlaalttürvebirokadarekotipinbulunmasıbiyoçeşitliliğimizinnekadarfazla olduğunungöstergesi olupbu zenginliğesahip çıkmamız gerekliliği burada Türkçeyeçevirdiğimmakaledeçokgüzelanlatılmaktadır.BuçalışmaözellikleAvrupa’dameydanagelenölümlerinsebepleritümAvrupakıtasıüzerindefarklışartlaramaruzkalanfarklıgenetikorijinesahipbalarısıgenotiplerinikonualmaktadır.BuölümleriaraştırmakiçinbirarayagelenCOLOSSgrububuçalışmadasondereceçarpıcısonuçlareldeetmiştir.AnasonuçiseÜlkemizdedebiliminsanlarınındefalarcasöylediği “yerelarıların”kullanılmasıdır.Buçalışmadavarroa,nosemave virüsler gibi hastalıklara dayanıklılık, balverimi ve yaşama uzunluğu Avrupa’da farklıülkelerde aynı şartlar altında çalışılmış vesonuç olarak yerel bal arısı kolonilerinindışarıdangetirilenyabancıarılardançokdahabaşarılı olduğu tespit edilmiştir. Ancak neolursa olsun tüm istenilen özelliklerin tek birbalarısıalttüründebirarayagelmesinindeyani“enmükemmel arı”nın olmadığı damakalededile getirilmektedir. Birçok dile çevrilen bumakale daha fazla kitleye deney sonuçlarınıulaştırmayı hedeflemiştir. Bu vesile ile sontoplantıda bu yeni bilgileri içeren makaleyiTürkçeye çevirmem ve dünya arıcılığında

önemliyeresahipülkemizarıcılarınınvebiliminsanlarının ulaşmasını sağlamam istenmişti.Umuyorum ki yeni bilgiler ışığında ülkemizbalarısıbiyoçeşitliliğinidahaiyianlarvesahipçıkarız.Bumakalebizedışarıyabakmayerineülkemiz coğrafyasına uyum sağlamış balarısıpopulasyonlarının çok daha başarılı olacağınıgöstermesiaçısındansondereceönemlidir.

Balarıları milyonlarca yıldan beri insanyardımı olmadan yaşamını sürmüştür. Fakatgünümüzde yüksek koloni kayıpları yaygınve herkes balarılarındaki bu düşüş hakkındakonuşmaktadır. Yoğun pestisit kullanımı veegzotikparazitlerinvarlığınınbalarısıkolonilerinizayıflattığını biliyoruz, fakat balarılarınınyaşama gücü acaba kendi kendilerine dedeğişti mi? Üretimde artan seçilimin genetikyoksunluğa neden olması ya da dikkatsizbalarısı taşımaları ile yerel uyum sağlamışpopulasyonlarındirençleriniyerdeğiştirdiğimizolasımıdır? COLOSS ağı içerisindeki bir grupbilim insanı büyük ölçekli bir araştırma ile busorularacevapvermeyeçalışmışlardır.

Uluslararası araştırma ağı COLOSS,(Prevention of COlony LOSSes-KoloniKayıplarının Önlenmesi, www.coloss.org)2008 yılında kurulmuş ve 2012 yılına kadarEU COST programından destek almıştır. Buağınamacıkolonikaybıaraştırmalarıüzerindeuluslararası işbirliğinin teşvik edilmesidir.COLOSS içerisinde “Çeşitlilik ve Yaşamadayanıklılığı”çalışmagrububalarısıkolonilerinigenetik kökenlerine göre yaşama ve iklim,hastalıklar ve arıcılık yönetimi gibi çevreselfaktörlereuyumluluklarınıaraştırmıştır.

Giriş


6Avrupa büyüklüğünde karşılaştırmalı çalışma

Balarısı koloniler ve çevresi arasında karmaşıketkileşimleriçalışmakiçin,11ülkedenmeslektaşları

içerençokgenişkatılımlıbirdeneyyürütülmüştür.Budeneyde, iki buçuk yıl boyunca farklı çevrelerdeki 16 farklıbalarısı genotipi bal verimi, yaşam süresi ve hastalıklarakarşı direnç gibi karakterler açısından karşılaştırılmıştır.Deneysel arılıklar Kuzeyde Finlandiya’dan güneyde Sicilyave Yunanistan’a kadar Avrupa boyunca yayılmıştır (Şekil1). Deneyde yer alan farklı genotipler enstitülerde yer alandamızlık hatları, yerel damızlık stokları, ıslah çalışmalarınamaruzkalmamışbölgeselarılarıyadakorumaprogramlarındakihatlardanoluşmuştur.GenotiplerbeşbalarısıalttürüneaitolupApismelliferamellifera,A.m.carnica,A.m. ligustica,A.m.macedonicaveA.m.siciliana’danoluşmaktadır.

Herbirgenotipenaz10kolonidenve21arılığınenazüçtanesinde bulunmaktadır. Her arılıkta, yerel genotip en az iki“yabancı”genotipilekarşılaştırılmıştır.

Aynı başlama şartları

Koloniler2009yazındaeşitolarakyaoğulsilkelemeyadabölme ileoluşturulmuşvedeneyselkraliçebuoluşturulankovanlara verilmiştir. Deney tüm kolonilerin yeni kraliçeninyavrularından meydana geldiği zaman olan 1 Ekim 2009’dabaşlamışve31Mart2012tarihindesonaermiştir.

Tüm koloniler düzenli aralıklar ile kontrol edilmiştir.Kolonigelişimi,yavrumiktarıvetümdiğerkarakterleruluslararası tavsiyelere göre değerlendirmeleri yapılmıştır (Büchlerve ark., 2013). Bunlar geleneksel Apimondia talimatlarınadayanmaktadır, fakat bu karakterler genişletilmiş ve yavruhijyenigibikarakterlerdeeklenmiştir.Dolayısıyla,bukarakterlerdirençli ve balarılarının seçilim değişimine uyum sağlamıştır.Buna ek olarak, birçok kez her koloniden balarısı örneklerialınmışvehastalıklaraçısındanincelenmiştir.

Koloniçöktüğüyadakolonigücüyaşamasıiçinyetersizolarak düşünüldüğü zaman koloni kaybedilmiş olarak kabuledilir. Kraliçenin olmaması ya da erkek yumurtlayan işçininbulunmasıdaaynışekildekolonikaybıolarakdeğerlendirilir.

Tüm deney boyunca herhangi bir ilaç tedavisiuygulanmaz;ancak,Varroakontrolü(arılıkbaşına)içintoplamyavru çıkarımı yapılması olasıdır. Çöken kolonilerden varroayayılışınıengellemekiçinherkolonininvarroayaygınlıkdurumusürekligözlenirveçökmetehlikesindekikolonilertedaviedilir.Aynızamandabukolonilerkayıpolaraksayılırveilerideneyselanalizlerden ayrılır (test protokolünün tamamı Costa ve ark.,2012’deaçıklanmıştır).

Hibridizasyon uysallığı düşürür

Geçmişte çok az seçilim uygulaması yapılmışgenotiplerve ıslahprogramlarındangelengenotiplerarasındabelirgin davranış ve performans farkı gözlememize rağmen,hiçbir genotip tüm lokasyonlarda süper bir performanssergilememiştir.Bununlaberaber,genetikanalizlerde(Francisveark.,2014a)güçlühibridizasyonişaretlerigösterenkolonileruysallık değerlendirmelerinde (Uzunov ve ark., 2014) anlamlı

birşekildedüşükdereceleraldığıaçıkbirşekildegözlenmiştir.

Yerel genotipler daha uzun yaşar

İncelediğimiz 597 koloninin, 94 (%15.7) tanesi deneysonunakadaryaşamıştır.Hemlokasyonlarhemdegenetikorijinarasındayaşamazamanıvehastalıkyüklerindeaşırıfarklılıklargözlenmiştir.Bazılokasyonlarda,örneğinLunz(Avusturya)yadaSchenkenturn(Almanya)’datümkolonilerdahaikincikışta(2010/2011) çökmüş, ancak Avignon (Fransa)’daki kolonilerortalama 2 yıl ile en uzun süre yaşamışlardır. Aynı zamandakolonilerarasındayaşamzamanındadabelirginfarklarvardır.Burada,yerelveyabancıkolonilerarasındayaşamazamanındaanlamlı farklılıklar gözlenmiştir (Şekil 2). Oysa herhangibir lokasyonda yabancı balarısı kolonisi ortalama 470 günyaşarken,yerelkolonininortalamayaşamasüresi553gündür.Yerelbalarılarıdolayısı ileyabancıbalarılarındanortalama83gündahauzunyaşamıştır(Büchlerveark.,2014).

Kayıpların nedenleri

Koloni kayıplarının en çok yaygın ve aşikar nedenleriVarroa(%38),kraliçeileilgiliproblemler(kayıp,erkekgözleri,vs., %17) ve Nosema’dır (%8). Diğer tüm nedenler (açlık,yağmalama,belirsizkışkayıpları,diğerhastalıklar,bilinmeyennedenler) daha az sıklıktadır, fakat hep birlikte kayıpların%37’sindensorumludur(Şekil3).

Varroa istilası lokasyondan etkilenmektedir

Varroa istilası karşılaştırıldığında, istila anlamlı birşekildekoloniningenetikorijinindençok,arılıklokasyonundanetkilenmiştir(Meixnerveark.,2014).Varroaistilahızıbireyselarılıklokasyonlarındafarklılıkgöstermiştir.Bazıyerlerdeçokhızlıvarroa populasyonunun büyüdüğü gözlemlenmiş, fakat diğerlokasyonlarda istila hızı çok daha yavaş artmıştır. Deneyselistasyonlar arasındaki farklılıklar sıklıkla tek bir istasyondakiyaşayan ve çöken koloniler arasındaki farklılıklardan çokdaha fazladır.Örneğin2010sonbaharında,Unije (Hırvatistan)ve Dimovci (Bulgaristan)’nin deneysel lokasyonlarında %30ve%40gibiçokyüksekvarroa istilahızıgözlemlenmiştir.Buyüksek istila oranlarına rağmen, bu iki lokasyondaki birçokkoloni bir sonraki kışı geçirmişlerdir. Bunun tersine, varroaistila hızı Polonya ve İtalya’daki istasyonlarda çok yavaşartmışvehiçtedaviolmaksızınikiyılsonrabile%10’unaltındakalmıştır. Kirchhain (Almanya)’da, yaşayan kolonilerin 2010güzortalamaistilaoranı%9.1iken,çökenkolonilerdebuoran%24.3’tür(Büchlerveark.,2014).

Sezon uzunluğu farkı ve sonucundaki koloni gelişimifarklılıkları kesinlikle deneysel koloniler üzerinde varroapopulasyongelişimifarklılıklarıiçinentemelnedendir(Hatjinaveark.,2014).SonuçlarAvrupa’nın farklıbölgelerindevarroazarareşiğindeönemlivaryasyonolduğunugöstermiştir.

Nosema kayıpların ana sebepleri arasında değildir

BağırsakyadamideparazitiolanNosemayaklaşıktümlokasyonlardabulunmaktadır,fakatNosema’yaatfedilenkolonikayıpları düşüktür ve çoğunluğunda (37 durumun 25’inde)deneyin başlangıcında tek bir lokasyondameydana gelmiştir(LeBine,İtalya).Nosemasporyüküdeneyselkolonilerdeçok


7düşüktür;sadecePolonyaveİtalya’dakilokasyonlardaarasırayüksek spor sayısı gözlenmiştir. Arılıkların çoğunda sadece“yeni”NosematürüNosemaceranaegözlenmiş,bununyanındaNosemaapissadecebirkaçlokasyondabulunmuşveçoğukezN.ceranae.ilekarışıkenfeksiyonolarakbulunmuştur.Arasıratek başına N. apis istilası sadece Finlandiya ve Polonya’dabulunmuştur. Dolayısıyla, veriler koloni kayıpları için temelsebepolarakNosemaceranaeolduğunudesteklememektedir(Meixnerveark.,2014).

Virüsler

Virüs enfeksiyonlarının frekansı (Akut Arı Paralizi veKanat Deformasyonu Virüsü) da arılık lokasyonundan güçlübir şekilde etkilenmektedir. Örneğin, 2010 sonbaharındaFinlandiya’daki örneklerde, hiçbir virüs bulunmamış olmasınarağmen,Bulgaristan’dananalizedilenörneklerintamamındaherikivirüsbulunmuştur.Genelolarakvirüsenfeksiyonlarıfrekansıüzerindegenetikorijinetkisibulunmamıştır.Bununlaberaber,Yunanistan lokasyonundan gelen örnekler (en büyüklerindenbirisi, 4 farklı genotip) üzerindeki detaylı çalışmalar yerelkolonilerindahaazsayıdapatojendüzeyieğilimindeolduğunugöstermiştir. Bu durum çalışmasında virüslerin sezonsaleğilimleri teyitedilmiş (ilkbahardadüşük,sonbahardayüksekdüzey)veaynı zamandavarroavekanatdeformasyonvirüsüileanlamlıkorelasyongösterdiğibelirlenmiştir.(Francisveark.,2014b).

Yerel arılar avantajlı olabilir

Dolayısıyla, sonuçlarımız açıkça arı hastalıklarınınmeydana gelişinde lokasyon etkisinin ana rol üstlendiğinigöstermiştir. Hem yerel hem de yabancı arılar parazit vediğer patojenlerden etkilenmektedir. Ancak, yerel orijinliarıların ortalama yaşam süresi yabancı arılardan anlamlı birşekilde daha uzundur. Büyük bir olasılık ile bu göze çarpançelişki yerel arıların parazit ve patojenleri taşıma için dahafazla kaynağı elde ettiklerini, bununda yerel çevreye, iklimeve vejetasyona daha iyi adaptasyonlarından dolayı olduğunufakat aynı zamanda yerel uygulanan yönetim metotlarından

dolayı da olduğunu belirtmiştir. Buna ek olarak,yeni çalışmalar virüslerin bölgeler arasında yüksekdüzeyde genetik varyasyon taşıdığı ve bunun davirülanslarını etkileyebileceğini göstermiştir. (Cornmanveark.,2013).Ayrıcayerelarılarınkendivirüssuşlarınadahaiyi uyum sağladığı ve dolayısıyla bu virüslerle daha iyi başaçıktığıolasılıklariçindedir.

En iyi arı yoktur!

Sonuç olarak, deneyleriniz en mükemmel performansısergileyen ve tüm çevrelerde en iyi hastalık dayanıklılığıgösteren“eniyiarı”olmadığınıgöstermiştir.Bununyerineyerelarılarsadecedahauzunyaşamasahipolmayıp,aynızamandabirçok durumda uysallık ve bal veriminde en iyi derecelerialmıştır(Şekil4).

Bundandolayı,Avrupa’dabalarısıgenetikkaynaklarınınçeşitliliğinin korunmasına daha fazla dikkatin verilmesiönerilmektedir. Buna ulaşmanın bir yolu tehdit altındakipopulasyonları yabancı balarısı alttürleri ile kontrolsüzkarışımlarını engellemek için koruma alanları oluşturmaktır.Bununla beraber, özellikle, ıslah ve seleksiyon çabalarınıngerekliliğinedevurguyapılmaktadır.Bunungibibenzeriçabalaryerel arıların gelişmesine katkı yapabilecek ve sonucunda,yerelarıcılartarafındankabulünüarttıracaktır.Buprogramlardaözel ilgi hastalık dayanıklılığı ve yaşama gücü karakterlerineverilmelidir.

Deneysonuçlarımızıngösterdiğiüzere,farklıbölgelerdekibalarısıalttürlerininkontrolsüztaşınmasıçokiyiuyumsağlamışyerel balarısı populasyonlarını tehlikeye atmakta ve sıklıkladaarıcılar içinbiravantajoluşturmamaktadır.Sıradanarıcılariçin tavsiye ana arılarını kendi bölgelerinde uzun zamankarşılaştırmalıbirseçilimsonucundamateryalesahipyerelanaarıüreticilerindenalmalarıdır.

Bu deneyin sonuçları açık erişime sahip Journal ofApicultural Research (www.ibrabee.org) dergisinin yeniözel sayısında (Mayıs 2014) bir seri bilimsel makale olarakyayınlanmıştırvekaynaklardalistelenmiştir.

Şekil 1. 11ülkeyiiçeren21testlokasyonunugösterenAvrupaharitası.Herlokasyonsiyahbirnoktailebelirtilmiştir,ismibeyazkutudagösterilmiştir.Herlokasyondabulunangenetichatlarisminaltındaharfolarakbelirtilmiştir.Üstsağköşedekibaşlıktaharflergenetikhatlaradenkgelmektedir.Kısaltmalarınanlamları:CarB=CarnicaBantin(Almanya),CarC=CarnicaHırvatistan,CarG=CarnicaKunki(Polonya),CarK=CarnicaKirchhain(Almanya),CarP=CarnicaGasiory(Polanya),CarL=CarnicaLunz(Avusturya),CarV=CarnicaVeitshöchheim(Almanya),LigI=Ligusticaİtalya,LigF=LigusticaFinlandiya,MacB=MacedonicaBulgaristan,MacG=MacedonicaYunanistan,MacM=MacedonicaMakedonya,MelF=MelliferaFransa,MelL=MelliferaLæsø(Danimarka),MelP=MelliferaPolonya,Sic=Siciliana.Herlokasyonyanındadaireiçerisindekiharflocalarıyıbelirtmektedir.

Örneğin:Kirchhain’da,D,E,veNarılarıtestedilmiştir,CarK(D)yerelarıolupbunaekolarak,CarP(E)veMelF(N)’detestedilmiştir.

CopyrightUluslararasıArıAraştırmaBirliği(IBRA).JournalofApiculturalResearcheditörlerininizniileFrancisveark.(2014)’tenyenidenbasılmıştır.


8

Kaynaklar1-BüchlerR;AndonovS;BienefeldK;CostaC.;HatjinaF;KezicN;KrygerP;SpivakM;UzunovA;WildeJ(2013)Queenrearingandselection.In:DietemannV;EllisJD;NeumannP(Eds)TheCOLOSSBEEBOOK:standardmethodsforApismelliferaresearch.JournalofApiculturalResearch,52(1):DOI10.3896/IBRA.1.52.1.072-BüchlerR;CostaC,HatjinaF,AndonovS,MeixnerMD,LeConteY,UzunovA,BergS,BienkowskaM,BougaM,DrazicM,DyrbaW,KrygerP,PanasiukB,PechhackerH,PetrovP,KezicN,KorpelaS,WildeJ(2014)TheinfluenceofgeneticoriginanditsinteractionwithenvironmentaleffectsonthesurvivalofApismelliferaL.coloniesinEurope.JournalofApiculturalResearch,53(2):205-214.http://dx.doi.org/10.3896/IBRA.1.53.2.033-CornmanRS;BoncristianiH;DainatB;ChenYP;VanengelsdorpD;WeaverD;EvansJD(2013)PopulationgenomicvariationwithinRNAvirusesofthewesternhoneybee,Apismellifera,inferredfromdeepsequencing.BMCGenomics:144-CostaC,BüchlerR,BergS,BienkowskaM,BougaM,BubaloD,CharistosL,LeConteY,DrazicM,DyrbaW,FillipiJ,HatjinaF,IvanovaE,KezicN,KiprjanovskaH,KokinisM,KorpelaS,KrygerP,LodesaniM,MeixnerM,PanasiukB,PechhackerH,PetrovP,OliveriE,RuottinenL,UzunovA,VaccariG,WildeJ(2012)AEurope-wideexperimentforassessingtheimpactofgenotype-environmentinteractionsonthevitalityofhoneybeecolonies:methodology.JournalofApiculturalScience,56(1):147-158.5-FrancisRM,KrygerP,MeixnerMD,BougaM,IvanovaE,AndonovS,BergS,BienkowskaM,BüchlerR,CharistosL,CostaC,DyrbaW,HatjinaF,PanasiukB,PechhackerH,KezicN,KorpelaS,LeConteY,UzunovA,WildeJ,(2014a)ThegeneticoriginofhoneybeecoloniesusedintheCOLOSSGenotype-Environment-Interactionsexperiment:acomparisonofmethodsJournalofApiculturalResearch,53(2):

188-204.http://dx.doi.org/10.3896/IBRA.1.53.2.026-FrancisRM;AmiriE;MeixnerMD;KrygerP;GajdaA;AndonovS;UzunovA;TopolskaG;CharistosL;CostaC;BergS;BienkowskaM;BougaM;BüchlerR;DyrbaW;HatjinaF;IvanovaE;KezićN;KorpelaS;LeConteY;PanasiukB;PechhackerH;TsoktouridisG;WildeJ(2014b)Effectofgenotypeandenvironmentonparasiteandpathogenlevelsinoneapiary-acasestudy.JournalofApiculturalResearch53(2):230-232.7-HatjinaF&CostaC;BüchlerR;UzunovA;DrazicM;FilipiJ;CharistosL;RuottinenL;AndonovS;MeixnerMD;BienkowskaM;DariuszG;PanasiukB;LeConteY;WildeJ;BergS;BougaM;DyrbaW;KiprijanovskaH;KorpelaS;KrygerP;LodesaniM;PechhackerM;PetrovP;KezicN(2014)PopulationdynamicsofEuropeanhoneybeegenotypesunderdifferentenvironmentalconditions.JournalofApiculturalResearch,53(2):233-247.http://dx.doi.org/10.3896/IBRA.1.53.2.058-MeixnerMD,FrancisRM,GajdaA,KrygerP,AndonovS,UzunovA,TopolskaG,CostaC,AmiriE,BergS,BienkowskaM,BougaM,BüchlerR,DyrbaW,GurgulovaK,HatjinaF,IvanovaE,JanesM,KezicN,KorpelaS,LeConteY,PanasiukB,PechhackerH,TsoktouridisG,VaccariG,WildeJ(2014)OccurrenceofparasitesandpathogensinhoneybeecoloniesusedinaEuropeangenotype-environmentinteractionsexperiment.JournalofApiculturalResearch,53(2):215-229.10.3896/IBRA.1.53.2.049-UzunovA,CostaC,PanasiukB,MeixnerM,KrygerP,HatjinaF,BougaM,AndonovA,BienkowskaM,LeConteY,WildeJ,GerulaD,KiprijanovskaH,FilipiJ,PetrovP,RuottinenL,PechhackerH,BergS,DyrbaW,IvanovaE,BüchlerR(2014)Swarming,defensiveandhygienicbehaviourinhoneybeecoloniesofdifferentgeneticorigininapan-Europeanexperiment.JournalofApiculturalResearch,53(2):248-260.10.3896/IBRA.1.53.2.06

Şekil 2.Tümlokasyonlardakiyabancı(mavi)veyerel(yeşil)kolonileriçinkoloniyaşameğrileri.Yatayeksendeneysüresinigünolarakgöstermektedir.Dikeyeksenisehalayaşayankolonilerinoranınıgösterir(1.0=%100).

CopyrightUluslararasıArıAraştırmaBirliği(IBRA).JournalofApiculturalResearcheditörlerininizniileBüchlerveark.(2014)’tenyenidenbasılmıştır.

Şekil 3. Deney sırasında koloni kayıplarının nedenleri.“Diğer”tümdiğersebepleri(belirsizkışkayıplarını,açlık,yağmalama, diğer hastalıklar, bilinmeyen sebepler)özetlemektedir.

Şekil 4. Biliminsanlarıveteknisyenlerdeneylersırasındakovankontrolleriniyaparken.Fotoğraflar:M.MeixnerveRoyFrancis.


9

Ülkemiz,yüksekorandakolonivarlığınavegenişflorayasahipolmasınedeniyleönemlibir arıcılık potansiyeline sahiptir. Arıcılıktaamaç,balarısı (ApismelliferaL.)kolonilerininnektar akımı dönemlerinde doğanın çeşitlikaynaklarından en yüksek seviyede nektarve polen toplayarak bunları bal, polen, arısütü ve arı zehiri gibi değişik arı ürünlerinedönüştürmelerinisağlamaktır.

Arı sütü en önemli arı ürünlerindenbirisi olup, normal koşullarda 6-15 günlükyaştaki işçi arıların başlarında bulunanhypopharyngeal bezlerinden salgılanan, larvadönemindeki yavruların ve ana arının hayatıboyunca beslenmesinde kullanılan, besindeğerioldukçayüksek,beyazrenkli,peltemsibirmaddedir.Arısütüsalgılanıpağızboşluğunaverildiğiandasütkıvamındadır.Petekgözünekonulduktansonrakoyulaşarakkremarenginialmaktadır.

Arı sütü salgılandığı anda ana arıve larvaların beslenmesinde kullanılırve depolanmaz. Önceden ana arı olarakyetiştirileceği belirlenmiş olan larva, bolmiktarda arı sütü ile beslenir. Ana arınınüretken olması ve ömrünün uzun olması arısütü ile beslenmesinde gizlidir. Döllenmişyumurtadan gelişen ana arı ve işçi arınınlarvadönemindenbaşlayarakfarklılaşmasınıntemel nedeni bireylerin larva dönemindetükettikleri gıdanın miktar ve kalitesindekifarklılıktır. Ana arı larvası bol miktarda arısütüilebeslenir.Ancakarısütüokadarfazlaüretilir ki larva sütün tamamını tüketemezvepetekgözündearısütübirikir.Arısütü ileyapılanözelbeslemesonucundaanaarıadayılarva5günde1800-2000katıvücutağırlığınaulaşmaktadır. Ana arı yaşamı boyunca her24 saatte yaklaşık kendi vücut ağırlığı kadar1500–2000adetyumurtayumurtlamaktadır.Yaşamıboyuncadevamlıarısütüilebeslenenana arı, işçi arılardan ortalama 50 kat dahauzunömresahiptir.İşçiarılarınömürleri2–6ayolmasınakarşın,anaarıyaklaşık4–5yıl,bazen7yılyaşayabilmektedir.Arısütününişçiarılarileanaarıarasındakicinselfarklılaşmayımeydanagetiren, biyolojikbir etki yaptığı vebu etkiden yüksek orandaki pantoteik asitmiktarınınsorumluolduğubildirilmektedir.

Gelişmekteolanlarvalarınveanaarılarınarı sütü ile beslendiği bilinmekle beraber,

bu maddenin bileşimi ve insan yaşamındanasıl bir rol oynayabileceği hakkında 1950yılına kadar yeterli bilgi elde edilememiştir.Esasındaanaarınınuzunömürlüveolağanüstüverimliliğe sahip olması özel olarak arı sütüile beslendiğinden insanlarda da benzeretkiler ortaya çıkaracağına inanılmaktaydı.1950’lerin ilk yıllarında birkaç hastanedeyürütülen araştırmalara dayanan, arı sütününözelliklerini övücü Fransızca arıcılık yayınlarıgörülmeye başlanmıştır. 1952 yılından sonratanınmışbiyolojibilginiM.deBelvefer,arısütüüzerindeyaptığıaraştırmalarlakonuyuaçıklığakavuşturmuştur.

Çin’de arı sütü, arıcılık endüstrisindebal ile birlikte ikinci bir ürünhalinegelmiştir.Çinliler, arı ürünlerinin tedavi edici vebesleyici özelliklerine geleneksel olarak çokinandıklarından dolayı, arı sütü ve polenedaimailgigöstermişlerdir.Çin,ençokarısütüüreticisi olarak dünyada birinci sırada yeralmaktadır.İtalyanbalarılarınınÇin’dearısütüüretimi için ıslahı1930’larakadaruzanır.Çin,yaklaşık yarım yüzyılın çabaları sonucunda,dünyada İtalyan balarılarından en yüksekarı sütü üretenbalarılarını ıslah etmiştir. Arısütü ilk 1990’larda başarı ile üretilmiştir.Çin’in tahmin edilen yıllık arı sütü üretimifarklı kaynaklarda 400-2000 ton arasındabildirilmektedir.Çindünyaüretimininyaklaşıkolarak%90’ınıüretmektedir.

Kolonilerin arı sütü verimi çeşitlikaynaklarda farklı miktarlarda verilmektedir.Bir koloniden 2-3 günde bir 20-50 gr arısütü üretilebileceği, başka bir kaynaktagüçlü ve analı bir koloniden 4-6 aylık üretimdöneminde 500-1000 gr, diğer bir kaynaktaisemodern üretim yöntemleriyle bir sezondabir koloniden 150-1500 gr arasında arı sütüüretilebileceği ifade edilmektedir. Türkiye’deise her bir yüksükten yetiştirme ve beslemeyöntemi gibi birçok faktöre bağlı olarak 213-328mg,birkolonidenisebirtransferde6.46-10.56 g arasında arı sütü elde edilebildiğibildirilmektedir.

DünyadaenfazlaarısütüüretenülkelerÇin,JaponyaveKore’dir.Üretilenarısütününen büyük alıcısı işe başta Japonya ve ABDolmaküzerekişibaşınagelirdüzeyiyüksekolanAvrupaülkeleridir.Kore,Tayvan,Japonyagibiuzakdoğudakidiğerülkelerönemliüreticive/

Arı Sütü Üretimi, Muhafazası ve Tüketimi

Yrd. Doç. Dr. Semiramis KARLIDAĞ

İnönü Üniversitesi Akçadağ Meslek Yüksekokulu, Battalgazi, Malatya.

1- Giriş


10veyaihracatçısıdırlar.Diğertaraftan,DoğuAvrupa,BatıAvrupaveözellikleMeksikabaştaolmaküzereAmerika’dadaarısütüüretimiyapılmaktadır.

2. Arı Sütünün Kimyasal Yapısı

Arı sütü taze iken süt beyazı renginde ve hafif kremakıvamında olup, oda sıcaklığında bu renk hafif sarıyadönmektedir.Dışarıdasafhaldeiken2-3saatiçindekimyasalyapısındadeğişmelerbaşlamaktadır.

Arısütününkimyasalyapısı,eldeedildiğimevsime,iklimkoşullarına ve koloninin güçlü olma durumuna göre farklılıkgösterebilmektedir. Beslenecek ana arı larvasının yaşınabağlı olarak işçi arılar, arı sütüne farklı miktarlarda şekerlerilaveettikleriiçinkompozisyondakienbüyükvaryasyonşekeriçeriğindegörülür.İzminerallerbakımındandadiğerbileşenleregöredahabüyükvaryasyonvardır.Çünküişçiarılartarafındantüketilenvemetabolikolarakarısütünedönüştürülenpoleninmineral içeriği bitki türüne göre değişmektedir. Kimyasalyapısıileilgiliaraştırmalar1852yılındanitibarenbaşlamıştır.

Arısütününbaşlıcabileşenleri;su,proteinler,şekerler,lipidler ve mineral tuzlarıdır. Bazı araştırmacıların çalışmalarısonucunda, taze arı sütü örneklerinin ortalama kimyasalbileşimisaptanmışvesonuçlarTablo1’deverilmiştir.

Taze arı sütünün 2/3’ü sudur. Kuru ağırlığın en büyükkısımları proteinler ve şekerlerdir. Şekerler balda olduğu gibibenzer ve sabit oranlarda çoğunlukla fruktoz ve glukozdanmeydana gelmektedir. Fruktoz içeriği daha fazladır. Fruktozve glukoz birlikte toplam şekerlerin %90’ını oluşturur. Sukroziçeriği,arısütüörneklerinegöreönemliderecededeğişkenlikgösterir. Daha az oranda bulunan diğer şekerler ise maltoz,trehaloz,melibioz,ribozveerlozdur.

Arısütü,vitaminlerceveözellikleBgrubuvitaminlercezenginolup;A,D,C,Evitaminlerinideiçermektedir.İnci(1999)ve Tutkun (2006)’a göre 1 gr arı sütünde bulunan vitaminmiktarlarıTablo2’deverilmiştir.

Arı sütü biyolojik aktif maddeler, önemli bazı mineralmaddeler ve bir miktar da tespit edilemeyen maddeleri de

içerir. Ayrıca 10 temel amino asitten (esansiyel) sekizini de(metionin, lösin, lisin, valin, fenil-alanin, treonin, triptofan,izolösin)doğalhormonveenzimleriyleiçermektedir.

Lipitiçeriğiarısütününçokilginçbirözelliğidir.Herbiri14-20karbonatomuolantemelolaraktrigliseridyağasitleriniiçeren çoğu hayvan ve bitki materyallerinin yağ asitlerininaksine,arı sütüyağasitlerigenellikleyahidroksiyağasitleriveyadikarboksilikasitlerolankısazincirli8-10karbonserbestyağasitleridir.Arısütündeenbüyükyağasidi10hidroksi-2-dekonoik asittir (10-HDA) ve saf arı sütündebu yağ asidininmiktarı,arısütününorijininevearınınkarakterinebağlıolarakdeğişir. Pek çok bakteri ve fungusa karşı antibiyotik etkisigösterenbirmaddedir.Bumaddesayesindearısütümikrobialözellik de taşımaktadır ve arı sütünün kalite ve kontrolündebelirleyicifaktörolarakönemkazanmaktadır.

Arısütününtoplamkül içeriğiyaşağırlığının%1’iveyakuruağırlığının%2-3’üdür.EnfazlabulunanmineralKolup,Ca,Na,Zn,Fe,CuveMnminarelerinideiçermektedir.

3. Arı Sütü Üretimi

Arı sütü üretimi için temel ihtiyaçlar; besleme kolonileri,taşımaçıtaları,mumveyaplastikyüksükler,anaarı ızgarası,transfer kaşığı, koyu camkaplar ve buzdolabıdır. Geniş çaplıüretim için elektrikli vakumlu toplayıcı kullanılabilir. Arı sütüüretiminin temeli, seri ana üretimi için geliştirilmiş bulunanstandartDoolittleyönteminedayanmaktadır.Buyöntemdeanaarıüretimzinciribelirlibirnoktadakırılarak,işçiarılarınyoğunşekilde besledikleri yapay ana arı gözlerinde biriken arı sütühasatedilmektedir.Arı sütüüretimmiktarıpekçok içvedışetkenebağlıolarakönemliorandadeğişmektedir.Kolonilerdenistenilen düzeyde verim elde edebilmek için arı sütü üretimişlemleriaşağıdakişekildeuygulanmaktadır;

3.1. Kolonilerin seçimi ve hazırlanması

Arısütüüretimiiçinarılıktabulunankuvvetli,bolyavruvegençerginarıyasahipkolonilerseçilmelidir.Arısütüüretimiyapılacakolankolonileranaarılıolabileceğigibianaarısızdaolabilir.

Arı sütü üretimi ana arılı kolonilerde yapılacak isekoloninin ana arısı kuluçkalığa ana arı ızgarası ile hapsedilir.Ballığapolenliveballıpeteklerverilir.Ballıktabolmiktardasütsalgılayabilecekyaştagençbakıcıarıolmasınısağlamak içinballıktaki ballı-polenli petekler arasına açık yavrulu peteklerverilir. Açık yavrulu petekler arasına larva transferi (aşılama)yapılmışolanlarvalıyüksükleritaşıyanözelçerçeveyerleştirilir.Koloni şeker şurubuyla beslenir. Gerekirse polen takviyesiyapılabilir. Haftada bir kuluçkalıktan ballığa açık yavrulupetekler alınır. Ballıkta bulunan kapalı yavrulu petekler isekuluçkalığaverilir.

Eğerarısütüüretimianaarısızkolonilerdeyapılacakisegüçlüyüksükyapıcıkolonininanaarısı2-3çerçevearıilebirliktebirruşetkovanaalınır.Buruşetkovanarısütüüretilecekolankovanınyanınakonulabilir.Çünkügerektiğindeyavruluçerçevetakviyesi yapılabilir veya gerektiğinde tekrar birleştirilebilir.Anaarısıalınmışolangüçlükoloni tekkatasıkıştırılır.Anasız

Yapısal İçeriği DeğeripH 5Su %62-66Protein %11-17Yağasitleri %4-5Şekerler %11-13Kül(Mineralmadde) %0.7-2.0Fosfor %0.5Sülfür %0.6Na,K,Ca EserFe,Cu,Mg,Mn EserPolen EserTayinedilemeyenmaddeler %2-3

Tablo 1. Arı sütünün kimyasal içeriği.

Kaynak;Tutkun,2006.


kalan koloni, anasız olduklarını algıladıkları zaman, ana arıyetiştirmek için arı sütü salgılayarak genç larva aşılanmışyüksükleribeslemeyebaşlarlar.Kolonibal+polen,kapalıyavru,açıkyavru,boşluk,açıkyavru,kapalıyavru,polen+balolacakşekilde düzenlenir. Larva transferi yapılmış larvalı yüksükleritaşıyanözel çerçeveboşluk kısmayerleştirilir. Yüksük yapıcıkolonilere3-5gündebirkapalıyavrulupetektakviyesiyapılır.Koloniye her gün şeker şurubuyla besleme yapılmalıdır. Eğergerekirsepolenveyapolenikameyemleriylesürekliyemlenir.

3.2. Ana arı yüksüklerinin hazırlanması

Larva transferi yapılan yapay yüksükler saf balmumundan yapılabileceği gibi plastikten yapılmış yapay anaarı gözleri de bu amaçla kullanılabilir. Özellikle ticari amaçlayapılan arı sütü üretiminde plastik ana arı yüksükleri dahayaygınolarakkullanılmaktadır.Plastikanaarıyüksükleritektekbireyselanaarıyüksüklerişeklindeveyabirbirinebağlışeritlerhalindeçoksayıdayüksükbiraradaolabilir.

Balmumuanaarıyüksüklerikullanılacakisekullanılacakolan ana arı yüksükleri tahtadan hazırlanmış ana arı yüksükkalıbı yardımıyla hazırlanır. Yüksük kalıbı sert ağaçtanyapılabildiğigibi,aliminyumveyapaslanmazçelikmalzemedendeyapılabilir.Yüksükyapımındakullanılanbalmumununtemizvehastalıksızolmasıçokönemlidir.

Yüksük kalıbı, 8-10 cm uzunluğundadır. Uca doğruincelen 12 mm’lik kısmındaki çapı yaklaşık 10 mm’dir. Uçkısmın çapı ise 6-8 mm’dir. Yüksüğün uç kısmına konkavbir şekil vermek için kalıbın ucu düzgün ve pürüzsüz olarakyuvarlaklaştırılmalıdır. Bu tek tek oluşturulan yüksük kalıplarıtırmıkdişlerigibibirçıtaüzerine15tanesibirarada(mandril)olarakmonteedilirveböyleceherbiraşılamaçerçevesinde45adetanaarıyüksüğübulunmaktadır.Mandrilüzerindekiyüksükkalıplarınınuçnoktalarıaynıhizadaolmalıveikikalıbınmerkeziarasında2-2.5cmuzaklıkbulunmalıdır.Yüksükkalıbıöncedenhazırlanmışolansabunlusuyabatırılarakkayganbirhalalmasısağlanır.Yüksükkalıbınınuçkısmından10mm’likkısmıerimişbalmumuna 2-3 defa batırılıp çıkartılarak kalıp parmaklarıüzerindeyaklaşık0.1-0.2mmkalınlığında,6-8mmçapındave8-9mmyüksekliğindeanaarıyüksüklerioluşturulur.

3.3. Larva transferinin yapılması

Larva transfer işlemine başlamadan önce larvalarınüşümesini önlemek için larva transferinin yapılacağı

yerin sıcaklığı 25-30OC civarında tutulmayaçalışılmalıdır. Ayrıca larvaların kuruyarakölmemesi için larva transferi yapılan odanıntabanına su serpilerek veya kaynatılarak nemin%50-60 dolayında tutulması sağlanmalıdır. Ana arıyüksükleriiçerisinesafsuveya1:1oranındasafsuilesulandırılmışolanarısütündenbirmiktardamlatılaraktransferedilen larvalarınkolonilereverilinceyekadarbeslenmesinevekurumamasınaimkansağlanmalıdır.

Transfer işlemi esnasında transfer kaşığı yardımıylapetek gözü tabanında bulunan uygun yaştaki larvalar (12-36saatlik)birmiktararısütüilebirliktepetekgözününtabanındandikkatlicealınıpöncedenhazırlanmışolananaarıyüksüklerinezedelenmeden bırakılmalıdır. Transfer işlemi tamamlandıktansonraçıtalaraşılamaçerçevesinetakılarakbeslemekolonisindeöncedenhazırlanmışolanboşluğayerleştirilir.

4. Arı Sütü Hasadı

Arı sütü üretiminde temel ilkelerden biriside transferitakip eden 36.-72. saatlerde larvaları imha edip arı sütünütoplamaktır. Transferden 72 saat sonra hasat edilmeyen arısütününkalitesibozulmaktadır.Ayrıcazamanlabüyüyenlarva,gözdekisütühızlatüketmektedir.

Yüksük taşıyıcı çerçeve kovandan alınıp; arı sütüdolu yüksükler ince ağızlı, keskin bir bıçakla dikkatlice sütseviyesindenkesilir.Dahasonralarvalarbirçiftyumuşakpensilesütükirletmedenalınır.Larvalarbirpensleatıldıktansonraarısütününherbiryüksüğüarısütüözeltahtakaşıklarlaveyavakum pompalarıyla emilerek koyu renkli cam kavanozlardatoplanır.Arı sütününalındığı yüksüklere tekrar larva transferiyapılıp üretim kolonisine verilmesiyle arı sütü üretimi devamettirilir. Elde edilen arı sütleri ışık almayacak şekilde şişeleredepolanırvebuzdolabındasaklanır.

5. Arı Sütünün Muhafazası

Arı sütü çoğu ülkelerde 45 yıldan uzun süredir ticariolarak özellikle diyetlerde ve kozmetikte kullanılmaktadır.Arı sütü yaygın olarak hasat edildiği şekilde satılmakta vetüketilmektedir.Türkiye’deyasafolarakveyabalvepolengibidiğerarıürünlerinekarıştırılarakpazarlanır.Rafömrümümkünolduğukadarkısatutulmalıdır.

Arı sütü, taze olarak buzdolabında +5 C’de iki ayiçin saklanabilirken; iki aydan sonra yavaş yavaş özelliğinikaybetmektedir.Donmuşvekurutulmuşarısütüise,-18C’de24aysüreylebozulmadansaklanabildiğihalde,odasıcaklığında6saattutulduktansonrabozulmayabaşlamaktadır.

Arı sütü havadan, ısıdan, ışıktan, rutubetten ve diğerbirçokdışetkidenkolaycaetkilenipbozulabilmektedir.Safarısütü ağzı kapalı koyu renkli cam kaplarda saklanmalıdır. Arısütünün soğuk zincirde pazarlanması zorluğundan dolayı, arısütübalakarıştırılabilirveyaliyofilizeedilebilir.Buamaçlaballakarıştırma veya suyunu uçurma yöntemleri kullanılmaktadır.Saf arı sütünün muhafazası hassas, taşınması özel şartlargerektirdiğinden,dayanıklılığınıdahafazlaartırabilmekiçin,4-5katballaveya%1-3’üarısütüolacakşekildeballakarıştırılarak

11

Vitaminler Miktar (mikrogram)Vit.B1(Thiamine) 1.3-2Vit.B2(Riboflavine) 7.5-10Vit.B3(Pyridoxine) 2-8Vit.H(Biotine) 2-3Vit.C(Askorbikacid) 3-5İnositol 100-125Pantothenicacid 195-250Nicotinicacid 395-750Folikacid 0.3-0.35

Tablo 2. Bir gram arı sütünde bulunan vitamin miktarları.

Kaynak;İnci,1999;Tutkun,2006.


12alınmasıenyaygınkullanımşeklidir.Ancakballakeyfioranlardaarısütükarıştırılarakpazaravermestandardauygundeğildir.

Karışım olarak oda sıcaklığında ışık almadanbekletilebilirken, saf halinde yine ışık almadan buzdolabındamuhafazaedilmelidir.Arısütükaplarıbuzdolabındançıkarılaraktaşınması halinde, arı sütü kapları özel buz kapları içindenakledilmeli,soğukzincirkopmamalıdır.

6. Arı Sütünün Tüketilmesi

Kliniketkilerikonusundainsansağlığınakatkısıbilimselolaraktamkanıtlanmamışolsabilearısütününtüketimineilgihergeçengünartmıştır.Birçokfaydalıetkileribilinenarısütü,sağlık ve zindelik veren bir gıdamaddesi olarak tüketilebilir.İnsangıdasıolaraktüketilecekarısütüsafhaldetazeolarak,balileçeşitlioranlardakarıştırılarakveyaliyofilizeedildiktensonrakapsül,drajeveyahapşeklinegetirilerekkullanılmaktadır.

Arısütü,balakarıştırılarak tüketilebildiğigibi; tahtabirkaşıkçıkyardımıylasafolaraksabahlarıaçkarnına,kahvaltıdanenazyarımsaatöncevedilaltındanemilimiyoluylatüketilmeside mümkündür. Genel sağlık ve vücut direncinin korunmasıiçinyetişkinleregünlükortalamadoz,500mgönerilmektedir.Hastalıkverahatsızlıkhallerindegünlükdoz1g’açıkarılabilir.Çocuklardaiseyaşavedoktortavsiyesinegöre,yetişkindozunyarısıiledörttebiriarasındakidozkullanılabilir.

7. Arı Sütünün Etkisi ve Kullanım Alanı

İnsanlar,arısütününbağışıklıksisteminiuyarıcı,vücudukuvvetlendirmevekanser,yüksektansiyon,yüksekkolesterolveerkekvekadınlardakısırlıkgibibirçokhastalık için iyibiryardımcı, tedaviciolduğuna inandıkları içinuzunzamandırarısütünü kullanırlar. Arı sütü kozmetik sanayinde de doku vecildiyenileyici,deriyigerdirici,derininyağsalgısınıdüzenleyicietkisiyanında,Tutkun(2006)’agöreaşağıdakidurumlardadakullanımalanıbulmaktadır.

Dokulara fazla oksijen girmesinin sağlanmasında,metabolizmanındüzenliçalışmasında,bedenivezihniyorgunluğakarşı direncin arttırılmasında, sinirlerin sakinleştirilmesinde,anemiyi gidermesi, sinir depresyon ve asabiyeyi önlemede,vücuda canlılık ve zindelik kazandırılmasında, hücre onarıcıve yapıcı özelliği ile cilt bozukluklarında, erken yaşlanma veyıpranmayamaniolmada,soğuğakarşıdirencinarttırılmasında,kan üretimini kolaylaştırmasında, kandaki kolesterol ve totallipit seviyelerinin düşürülmesinde, hipoglisemik (kan şekerinidüşürücü) etkisinin olması, sindirim sistemi bozukluklarında,çocukların iştahlarının açılmasında, çocukların diş vekemiklerinin gelişmesinde, çocukların dimağ ve zekâlarınıngelişmesinde, çocukastımının tedavisinde, sporcuların enerjiihtiyaçlarınınkarşılanmasında,kalbinmyocardiumtabakasınınkuvvetlendirilmesinde, kalp damarlarını temizlemesinde,hormonal faaliyetleri düzenlemesinde, yüksek ve alçaktansiyonların ayarlanmasında, karaciğer fonksiyonlarınındüzenlenmesinde, zayıflığı önlemede, kansızlığıngiderilmesinde, cilt ve saç hastalıklarında tedavi edici doğalbesinolarak,immünolojik(bakteriyelveviralhastalıklarakarşı

bağışıklık)etkisağlanmasında,kankanserinekarşıantitümörözellik taşıdığı, gastrit ve mide ülserinde oluşan yaralarıntedavisinde,hanımlarınmenopozdevresindekiasabihalleriningiderilmesinde,yaşlıerkeklerdeprostatvakalarınıntedavisinde,cinsikudretinarttırılmasında,iktidarsızlığınönlenmesinde,döltutma oranının artmasında, kısırlık tedavisinde, yumurta vespermaktivitesininarttırılmasında,astım,bronşit,tüberkülozluhastalarında, mide ve bağırsak rahatsızlıklarında, böbrek veidrar yolları rahatsızlıklarında, viral hastalıklara karşı dirençkazanılmasındaarısütükullanılmaktadır.

8. Arı Sütü Üretimini Etkileyen Faktörler

Kolonilerin arı sütü verimine kullanılan arı ırkı, üretimkolonileriningücüileanalıveyaanasızoluşu,ekolojikkoşullar,üretimkolonilerineekyemlemeyapılıpyapılmaması,birüretimkolonisine verilen ana arı gözü sayısı, aşılanan larvanın yası,hasataralığıveyüksüktipigibipekçokfaktöretkietmektedir.

8.1. Arı ırkı

Çeşitli arı ırklarının arı sütü verimi ve ürün kalitesi üzerindeyapılan çalışmalar sonucunda verimi yüksek genotiplergeliştirilmiştir. Arı sütü üretiminde kullanılan kolonilerin aitolduğu ırk arı sütü üretimini etkileyen en önemli faktördür.İtalyanarıları (Apismellifera ligustica)diğerarı ırklarınagöredaha fazlaarısütüüretmektedir.Fakat İtalyanarılarının farklıhatlarıarasındadahasatedilenürünmiktarıarasındafarklılıklarbulunmaktadır.Karniyolarıları,İtalyanarılarındansonraarısütüverimiyüksekbalarılarıdır.

8.2. Besleyici arı yaşı ve işçi arıların arı sütü salgı bezlerinin morfolojik yapısı

Yapılan bir araştırmada, 10-14 günlük besleyici işçiarıların hypopharyngeal bezlerindeki protein sentezinin enyüksek olduğu dönemde arı sütü üretimi en üst seviyeyeçıkarken, 14. günden sonra protein sentezinin azalmasınaparalel olarak arıların süt sentezinin düştüğü saptanmıştır.İşçi arıların arı sütü salgılama yetenekleri onların fizyolojikyaşlarına bağlı olarak değişmektedir.Normal koşullarda 5-15günlük yaştaki işçi arıların arı sütü salgılama yeteneklerien üst düzeydedir. Daha genç işçi arıların yavru gıda bezleritam gelişmemiş, çok yaşlı olanlarda ise bu bezler küçülerekfonksiyonelliklerinikaybetmiştir.

8.3. Üretim kolonilerine ek yemleme yapılması

Balarısı kolonilerinin polen ikame yemleri ilebeslenmesinin arı sütü ve ana arı üretimine etkisi olduğu,yavrulu alanda yapılan beslemenin arılarda hypophryngealsalgıbezleriningelişiminiartırdığıveanaarıüretimkapasitesiniyükselttiğiifadeedilmektedir.Arısütüüretimiönemlimiktardapolen tüketimini gerektirmektedir. Yüksük yapıcı koloniler,arılarabalözüakımınındevamettiğihissinivermekamacıylaproteinli ve karbonhidratlı yemlerle yemlenmelidirler. Bukolonilere diğer kolonilerden alınan polenli peteklerle gıdatakviyesi yapılabileceği gibi, polen ikame maddeleriyleyemleme de yapılabilir. Bununla birlikte, aşılamadan sonralarvalarınbakımvebeslenmeleriçokönemliolduğundanyüksükyapıcıkolonilereşekerşurubuilebeslemeyapılmalıdır.Polenin


13beslemedeğerinindepolamasüresinebağlı olarakazaldığı;1yıllık polenin işçi arıların hypopharyngeal bezlerinin gelişimiüzerineetkisinintazepoleninkininsadece%24’ükadarolduğuve2yıllıkpoleninhypopharyngealbezleriningelişimiüzerindehiçbiretkisininbulunmadığıbelirtilmektedir.

8.4. Üretim kolonilerinin gücü ile ana arılı veya ana arısız oluşu

ArısütüpolenvenektarınenbololduğuMayıs-Ağustosaylarındaengüçlükovanlardaüretilmektedir.Biraraştırmacı,anaarılıveyaanaarısızkolonilerinarısütüverimleriarasındahiç bir fark olmadığını bildirirken; başka bir araştırmacı anaarılı ve güçlü kolonilerden, ana arısız kolonilere göre dahafazlaarısütüeldeedildiğinivediğerbaşkabiraraştırmacıise,balmumuyüksüklerinkullanıldığıanaarısızkolonilerdeüretilenarısütünündahafazlaolduğunuifadeetmektedir.

Arısütüüretiminiartırmakiçinkolonilerinyeterlimiktardauygun yaşlı besleyici arıya sahip olması şarttır. Besleyicikolonilerinanaarılıveyaanaarısızolabileceği,ancakherikitipkoloninindedeğişikyaşlardakiarılarilegüçlendirilmesigerektiğivurgulanarak;anaarısızkolonilerinanaarılıkolonilerdendahaçok yüksük besleyeceği görüşü ileri sürülmekte ve ana arılıkolonilerin kısmen ana arılı (ana arı ızgarasıyla hapsedilmiş)veyaanaarısızhalegetirilmesitavsiyeedilmektedir.

8.5. Transfer edilen larvanın yaşı ve arı sütü hasat aralığı

Transferedilenlarvayaşı48saattenazolduğundalarvakabul oranı artmaktadır. Yapılan araştırmalar hasat aralığınınkolonilerin arı sütü verimine önemli ölçüde etkili olduğunugöstermiş olup, yetiştiriciler süt üretimini artırmak amacıyla48, 55, 60 ve 72 saatlik hasat aralıklarını kullanmaktadırlar.Yapılanbirçalışmada60-72saatsonrahasatyapılmasıhalindebiryüksüktenortalama200mg,başkaaraştırıcılaragöreherbiryüksüktenyetiştirmevebeslemeyönteminegöre213-328mgarısütüalınabileceğibelirtilmektedir.Diğerbiraraştırmadaise,8-24saatliklarvalarıntransferedilmesisonucundatransferden72saatsonraherbiranaarıyüksüğünün148-281mgarısütüiçerdiğibildirilmektedir.

8.6. Transfer edilen yüksük sayısı

Kolonilere transfer edilen larva sayısı arttıkça yüksükbaşına düşen arı sütü miktarında düşme olmasına rağmen,toplamarısütümiktarındaartışsağlanmaktadır.Biraraştırıcıbesleyici kolonilerin her birine20-30’dan fazla sayıda yüksükverilmemesiniönerirken;birbaşkaaraştırıcıgüçlübirkolonininhergün45yeniyüksüğebakabileceğini,diğerbiraraştırıcıisebesleyici olarak düzenlenmiş kolonilere ortalama 45-90 adetyapay ana arı yüksüğü verilebileceğini bildirmiştir. Başka biraraştırmacı ise,kolonilere transferedilen larvasayısıarttıkçayüksük başına düşen arı sütü miktarında düşme olduğunu,fakattoplamarısütümiktarındaartışsağlanacağınıvearısütüüretiminin yüksük başına 280mg’ı geçerse yüksük sayısınınartırılabileceğinibelirtmektedir.

8.7. Transfer edilen yüksük tipi

Balmumundan ve plastikten yapılmışyüksüklerinkabuloranıbakımındanbirfarklılıkolmadığı,fakatbalmumundanyapılmışyüksüklerikullanmanınarısütüveriminiartırdığıbildirilmektedir.İşçibalarılarıkullanılmışyüksüklere transfer edilen larvaları beslemeyi, kullanılmamışyüksüklerdekileretercihetmektedirler.Bunedenleaynıçerçeveüzerindefarklıyüksüklerinkullanılmamasıtavsiyeedilirken,24saatlikten genç larvaların kullanılmış yüksüklere, daha yaşlıolanlarıniseyeniyüksüklereaşılanmasıönerilmiştir.

8.8. Transfer öncesinde yapılan uygulamalar ve larva kabul oranı

Temelyüksüklerinarısütüileıslatılmasılarvatransferinikolaylaştırmakta, larva ölümlerini azaltmakta, aşılamasüresince beslemedeki kesintileri ve larvaların su kaybındanölmesiniönlemektevelarvakabuloranınıartırmaktadır.

Aşılananlarvanınkolaycakabuledilmesiiçintransferdenönce yüksükler kovana verilerek arılarca temizlenmesi vekoloninin genel kokusunun sinmesi sağlanmakta olup; buamaçlabalmumuyüksükleriçin1-2saat,plastikyüksükleriçin24saatyeterliolmaktadır.

Bir çalışmada, aşılama çerçevelerinin çeşitlikısımlarındaki arı sütü miktarı ile sıcaklık arasındaki ilişkiaraştırılmış; kovandaki en düşük sıcaklık 17 ºC olduğundamerkezdeki arı sütü birikiminin kenar yüksüklerdekine göredahaazolduğu,sıcaklık17ºC’nindahaaltınadüştüğündeiseaşağı merkez kısımlardaki arı sütü miktarı ile kabul oranınınarttığıbulunmuştur.

KaynaklarArslan,M.C.,2014.www.etarim.net/wp-content/uploads/2014/04/ARI-ÜRÜNLERİ.docxDoğaroğlu,M.,2007.ÇiçektenSofrayaBalınÖyküsü.YapıKrediKültürSanatYayıncılıkTicaretveSanayiA.Ş.YapıKrediKültürMerkezi,Beyoğlu-İstanbul,207s.Doğaroğlu,M.,2008.ModernArıcılıkTeknikleri.AnadoluOfsetSan.VeTic.Ltd.Şti.,Bağcılar-İstanbul,304s.Ergün,I.veErgün,H.,1987,TeknikArıcılıklaIlgiliGenelBilgiler.ReptaReklamYayınOrganizasyonA.Ş.,Bursa,s212.Ergün,N.,2010.TeknikArıcılıkveAnaArıÜretimi.BilalOfsetNurBasımYayınMatbaacılık,Denizli,286s.Genc,M.andAslan,A.,1999.Determinationoftrans-10-hydroxy-2-decenoicacidcontentinpureroyaljellyandroyaljellyproductsbycolumnliquidchromatography.JournalofChromatographyA,839:265-268.Genç,F.veDodoloğlu,A.,2002.ArıcılığınTemelEsasları(DersNotu).AtatürkÜniv.Zir.Fak.Yay.No:166,AtatürkÜniv.Zir.Fak.OfsetTesisi,Erzurum,s338.Gençer,V.,http://www.agri.ankara.edu.tr/animal_science/ari_urun.pdf.ErişimTarihi07.04.2015.İnci,A.,1999.AnaArıÜretimi.ÖnderMatbaacılıkLTD.ŞTİ.,Kızılay–Ankara,s319.Karlıdağ,S.veGenç,F.,2009.Arısütüverimineetkiedenfaktörler.AtatürkÜni.ZiraatFak.Derg.,40(1):127-132.Korkmaz,A.veÖztürk,C.,2010.ArıSütü.SamsunİlTarımMüdürlüğüYayınları,Samsun,43s.Li,J.,2001.Correlatıveanalysesofbroodratıoandroyaljellyproductıon.Proceedingsofthe37thInternationalApiculturalCongress,28October–1November,Durban,SouthAfricaLi,J.;Wang,T.;Zhang,Z.AndPan,Y.,2007.Proteomicanalysisofroyaljellyfromthreestrainsofwesternhoneybees(Apismellifera).J.Agric.FoodChem.,55:8411-8422.Nagai,T.andInoue,R.,2004.Preparationandthefunctionalpropertiesofwaterextractandalkalineextractofroyaljelly.FoodChemistry,84:181-186.Pavel,C.I.;Mărghitaş,L.A.;Bobiş,O.;Dezmirean,D.S.;Şapcaliu,A.;Radoi,I.andMădaş,M.N,2011.Biologicalactivitiesofroyaljelly.animalscienceandbiotechnologies,44(2),108-118.SharafEl-Din,H.A.;Nour,M.E.andAl-Fattah,M.A.ABD,2010.SomefactorsaffectingroyaljellyproductionfromhoneybeecoloniesatGizaRegion.BulletinoftheEntomologicalsocietyofEgypt,87:201-210.Silici,S.2009.BalArısıBiyolojisiveYetiştiriciliği.EflatunYayınevi,GaziMustafaKemalBulvarı118/4,Maltepe–Ankara,s236.Sunay,A.E.veSamancı,T.,http://www.ariplatformu.org/storage/ilgi_cekici_bilgiler.pdf.ErişimTarihi07.04.2015.Tutkun,E.,2006.ArıcılıkTekniği.ÖnderMatbaacılıkLtd.Şti.,Kızılay–Ankara,s320.


14Bal Arıları (Apis mellifera L.) İçin Fındık Bitkisi (Corylus sp.) Poleninin ÖnemiÖzet Bu çalışma 2014 yılı Şubat ayında OrduArıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü florasındabulunan fındıkbitkisipolenininbalarıları tarafındantercihininbelirlenmesiamacıylayürütülmüştür.

Araştırma sahasındaki arazide hakimdurumda kültürü yapılan fındık (Corylus sp.)bitkisi yetişmektedir. Bu dönem kışlatma mevsimiolduğundan polen tuzakları kullanılmamış vesıcaklığın bal arılarının polen toplamak içinuçuşa çıktıkları günlerde çalışma yürütülmüştür.Araştırmada5adetarıkolonisikullanılmıştır.

Çalışmanın yürütüldüğü floradaki fındıkbitkisinin (Corylus sp.) polenlerinden hazırlananreferans preparatlar ile kolonilerdeki işçi arılardantoplanan örnek preparatlar, kameralı ışıkmikroskobundaincelenerekbalarılarınıntercihettiğibitkitürüilepolenlerinşekilvebüyüklüklerikameralıışıkmikroskobundabelirlenmiştir.

Florada çiçeklenmenin çok az olduğuerken ilkbaharda bal arılarının üreme ve yavruyetiştirme faaliyetlerinin başlayacağı dönemde,polen ihtiyaçlarını fındık bitkisinden (Corylus sp.)karşılaması özellikle bu bölgelerde kışlatmayabırakılan koloniler bakımından oldukça önemlidir.Ordu yöresinde kış mevsiminin yaşandığı Şubatayındahavasıcaklıklarınınuygunolduğuzamanlardafloradabalarıları(Apis melliferaL.)içinpolenkaynağıteminedecektürlerinyetiştiğivepolensağladıklarıgörülmüştür.

Anahtar kelimeler: Apis mellifera L., Bal arısı,Corylussp.,Fındık,Polen

1.Giriş

Canlılarınvarlığıdoğrudanveyadolaylıolarakbitkilere bağlı olup, aralarında zamanla güçlü ortakorganik bağlar kurulmuştur. Genellikle bu ortaklıkkarşılıklıdır. Buna verilecek en güzel örneklerdenbirisi; bal arısı ile bitkinin çiçekleri arasındakiilişkilerdir.Çiçeklerin tozlaşması içinarılara,arılarında beslenmesi için çiçeklere ihtiyaçları vardır(Gemiciveark.,1995).

Ülkemiz,iklimvebitkiörtüsüyönündenarıcılıkyapmayaçokuygundur.Denizseviyesindenyüksekyaylalara doğru değişik iklim ve tarımsal özelliklergösterenyerler,arılarınyaşamaları içingerekliolanyüksekkaliteliçiçektozuvebalözüverenzenginbitkiörtüleriyle kaplıdır. Yüksek yaylalar, çayır meralar,orman ve bağ-bahçe alanları, arıcılık yapmak içinuygunkoşullarasahiptir(Öder,2006).

Arıcılıktanyüksekverimsağlayabilmekkoloniverimliliği, koloni gücü ve çalışkanlığının yanı sıra,

nektarvepolenkaynaklarınınçeşidinevebolluğunabağlıdır(Bijev,1958).Balarılarınıntemelbesiniolannektarvepolenindoğadayeterlimiktardavebelirlizamanlarda bulunması; arılar ve bitkilerin karşılıklıyararlanmasonucueldeedilenürünlerini nicelik venitelik açısından etkileyen en önemli faktördür. Buaçıdan bal arılarının tarlacılık faaliyetleri sırasındabitkileritürveçeşitbazındatercihetmeleriolasıdır.Böyle durumlarda bal arıları tarlacılık tercihlerini,bitki tür ve çeşidinin sunmuş olduğu nektarve polenin kalitesine bağlı olarak, bu bitkilerinbulunduğualanlardanyana kullanmaktadırlar (Free,1992).Dünyada yayılış gösteren 250binden fazlaçiçeklibitkitürüarasındayaklaşık20.000’ininarılartarafından ziyaret edildiği bilinmektedir (Kaufman,1989).

Bal arıları yaşamlarını sürdürebilmek içindoğadan bazı maddeleri toplayıp kovana taşıyarakkullanmak zorundadır. Bunlar; nektar (bal özü),polen(çiçektozu),suvepropolistir.Polen,balarılarıtarafından protein kaynağı olarak kullanılır; yavruyetiştirmede ve kuluçkasını tamamlayan arılarda,özelliklesalgıbezlerindeolmaküzere,dokubüyümesiiçin çok büyük bir önem taşımaktadır. Doğadantoplananpoleningünlükkullanımıaşankısmıpetekgözlerinde depolanarak koloninin polen gelişininolmadığıdönemlerdekiprotein ihtiyacı içinkullanılır(GençveDodoloğlu,2011).Polençiçeklibitkilerde;çiçeklerinerkekorganlarının(stamen)üstkısmındabulunan anterlerin içindeki polen kesecikleriiçerisinde yer alan, çiçeklerin erkek organlarıncaüretilip,dişiorganındöllenmesinisağlayanbitkilerinerkekcinsiyethücreleridir(Anonim,2006).

Fındık, huşgiller (Betulaceae) familyasındanCorylus cinsini oluşturan çalı ve ağaç türlerininortakadıdır(Anonim,2014a).Ülkemizingelenekselihraçürünlerindenbiriolan fındık,bitkiselüretimdeönemli bir yere sahiptir. Dünya fındık üretiminin%75’ini Türkiye karşılamaktadır. Fındıkta erkek vedişi çiçekler aynı bitki (dal) üzerinde ancak farklıyerlerde bulunmaktadır. Fındıkta 4-24 arasındadişi çiçekten oluşan tomurcuğa karanfil, erkekçiçeklerinin bulunduğu silindirik yapıya kedicik adıverilir. Bu kedicikler 150-200 adet erkek çiçeği birarada tutar. Fındık bitkisi diğer pek çok bitkidenfarklı olarak kış aylarında çiçeklenir. ÇiçeklenmeKasım-Mart aylarında, tozlanma ise aynı aylardarüzgar yardımı ile olmaktadır. Çünkü tozlanmakış döneminde olduğundan bu dönemde böcekpopulasyonu ya çok az ya da hiç olmamaktadır.Tozlanma döneminde yağmur, sis, -14 dereceninaltındaki ve +23 derecenin üzerindeki sıcaklıklar,%85‘in üzerindeki nispi nem tozlanmayı olumsuz

Şeref CINBIRTOĞLUFeyzullah KONAKGökhan AKDENİZ

Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ordu.


15etkilemektedir(Demirbaş,2010).

İlkbaharda tabiatın yeniden canlanıp bir renk cümbüşünüandıran çiçeklerin açmasıyla birlikte, doğadaki bitkilerinçiçeklerindeki polenler olgunlaşmakta ve bitkilerin nektar salgıbezlerindennektarsalgısıbaşlamaktadır.Böylecebitkilerdeğişikrenk, bileşim ve kokudaki polen ve nektarları arılara ve diğerpolinatörböcekleresunmaktadır.Arılarnektar,polen,propolisvesuihtiyaçlarınıkarşılamakiçinkovanetrafındaki5-7.5kmyarıçaplıbiralaniçerisindeçalışırlar.Fakatdahaçokkovanmerkezli3kmyarıçaplıalanıkullanırlar(GençveDodoloğlu,2011).

İlkbaharda arılar ne kadar iyi polen toplarsa koloni okadargelişir,nekadariyinektargelirsehasatdaokadariyiolur(Kandemir, 2009). Polen akımının zenginliği, süresi ve kalitesiarıların gelişip çoğalmalarında temel öğedir. Bal arılarının polenkaynağıolaraktekdayanaklarıisebulunduklarıdoğalfloradır.Birfloranınpolendeğeriise;barındırdığıpolenlibitkitürlerininçeşitliliğiveyoğunluğuileçiçeklenmeperiyodununuzunluğunaeşdeğerdir.Polen toplamaaktivitesi isebalarıları tarafındankovana taşınanpolenyüküolaraktanımlanmaktadır(Lakovleva,1985).

Kolonilerin polene olan ihtiyaçları bulundukları bölgeleregörededeğişir.Yağışınyıliçerisindedüzenlidüştüğübölgelerde,yılınbüyükbirbölümündebitkilerperiyodikolarakçiçekaçarlar.Yılboyuncaarılarbuçiçekkaynaklarından ihtiyaçlarınıkarşılayacakmiktardapolenalırvefazlasınıdadepolarlar.BunedenleTürkiye’ninAkdeniz, Marmara ve Karadeniz Bölgeleri’nde arı kolonileri yılınbüyük bir bölümünde ve bol miktarda polen bulabilmektedirler(Güler,2006).

Farklıbitkilerinpoleni,arılariçinfarklıbesindeğerinesahiptir.Fındık poleni orta besin değerine sahiptir (Genç ve Dodoloğlu,2011).SönmezveAltan(1992),polenkaynağıbakımındanönemliağaçlar türlerininakçaağaç(Acersp.),ceviz (Juglans regia),dut(Morus sp.), dışbudak (Fraxinus spp.), fındık (Corylus sp.), huş(Betula sp.), karaağaç (Ulmus sp.), kestane (Castanea sativa),kızılağaç(Alnussp.),söğüt(Salixsp.),şimşir(Buxussp.)olduğunubelirtmişlerdir.

Arıcıların en önemli problemlerinden birisi; arıların hanginektar ve polen kaynaklarından daha iyi yararlandıkları bitkitürlerinintespitisorunudur(Öder,2006).Arıcıbulunduğuyöredeveya ülkenin diğer bölgelerinde, arıcılık için en uygun doğalkaynaklarınarayışıiçerisindeolmalıdır.Böylecearıcılıktaverimliliğisınırlayan doğal koşullara bağımlılık en aza indirilmiş olacaktır.Özelliklebölgedearılarınuçuşalanıiçerisindeyoğunolarakziyaretettikleripolenlibitkitürvealttürleribelirlenmelidir(Tutkun,2011).

Bu çalışma Ordu Arıcılık Araştırma Enstitüsü MüdürlüğüYerleşkesi’nde florada, bal arıları için polen kaynağı olan bitkitürlerininbelirlenmesiamacıylayürütülmüştür.

2.Materyal ve Metot

Çalışma2014yılı Şubat ayındaOrduMerkezDedeliKöyündeyürütülmüştür.Araştırmasahasındakiarazide hakim durumda kültürü yapılan fındık (Corylus sp.) bitkisi yetişmektedir. Fındık bahçelerine bitişik birkaçdönümdenoluşanormanlıkalanlardamevcuttur.Çalışmadenizseviyesinden160mrakımda5adetarıkolonisiileyürütülmüştür.

Bu dönem kışlatma mevsimi olduğundan polen tuzaklarıkullanılmamıştır. Sıcaklık değerlerinin bal bal arılarının uçuşaçıktıkları dönemlerde polenler toplanmıştır. Tarlacı arıların polentoplamalarındasıcaklıkenönemli etmenlerdenbirisidir. 100C’ninaltındabalarılarınınbesinmaddetoplamaetkinlikleriyoktur.13-210Carasısıcaklıklarda isepolentoplamaetkinliğibüyükölçüdeışık şiddetinden etkilenir. 210C’nin üzerinde ise polen toplamadiğer etmenlerden çok az etkilenir (Doğaroğlu ve Doğaroğlu,2012).Çiçektozutoplamafaaliyeti350C’ninüzerindeazalır.Çiçektozu toplayan arıların faaliyetlerini 17.7 km/h hızla esen rüzgaryavaşlatır. Rüzgar hızı 33.8 km/h ise uçuş faaliyetleri tamamendurur (Öder, 2006). Arılar yağmurlu günlerde tarlacılık faaliyetigöstermezler(ErişveŞeniz,1988).

Çalışma sahasındaki florada bulunan fındık bitkilerinin(Corylus sp.)erkekçiçeklerininbulunduğukediciklerdenreferanspreparatları hazırlamak üzere örnekler toplanmıştır. Kediciklerinfotoğraflarıçekilmişvebunlardanörnekleralınarakayrıayrıkağıttorbalara toplanarak numaralandırılmıştır. Çalışmada belirlenenbitki türlerinin teşhisi ile tanımlanması yapılarak familyalarıbelirlenmiştir(Davis,1965-1985;Anonim2014b;Güngörveark.,2007).Arazidentoplananbubitkilereaitkediciklerayrıayrı50mlfalcontüplerde15ml%0.7’likfizyolojiktuzlusudakarıştırıcı(shaker)ilekarıştırılmışvebukarışımdan5ml’sisüzülerek5dk3000Rpmdevirdesantrifüjedilmiştir.Bukarışımdantekkullanımlık3ml’likpastör pipeti (polietilen) ile lam üzerine bir damla damlatılaraklamelle kapatıldıktan sonra kameralı ışık mikroskobunda40x/0.65’likobjektifteincelenerekpolenlertespitedilmiştir.Tespitedilenpolenlerinuzunluklarıölçülerek(µm)fotoğraflarıçekilmiştir.Ölçüm ve fotoğraflama işlemi yapılan preparatların hazırlandığılam-lamelkanadabalzamı ile tespitedilerek referanspreparatlarhazırlanmıştır (Bal arılarında Nosemosis’in teşhisi, örneklerinhazırlanması vemuayenesi bölümünden uyarlanarak yapılmıştır)(Anonim,2005).

Kolonilerin hangi bitki türüne ait polenleri tercih ettiğinibelirlemek üzere; polen yüklü olarak kovana gelen bal arılarıuçuş tahtasında tutularak çalışma yürütülmüştür. Daha sonralaboratuar ortamında bal arılarının polen sepetçiğinde bulunanpolenler toplanmıştır. Örnek preparat hazırlamak üzere toplananpolenpeletleriArıcılıkAraştırmaEnstitüsüMüdürlüğüArıSağlığıLaboratuvarı’nda50mlfalcontüplerde15ml%0,7’likfizyolojiktuzlusuda karıştırıcı (shaker) ile karıştırılmıştır. Bu aşamadan sonrareferanspreperatlarınincelenmesiaşamalarıtakipedilerekörnek

Büyüklük (µm)Ort ± SH

Yatay/Dikey Büyüklük (µm)Maksimum

Büyüklük (µm)Minumum

1nolukedicikpoleni Sarı 32.88±0.69 0.93 36.21 28.77 35.23±0.67 37.73 31.132nolukedicikpoleni Sarı 26.06±0.58 0.93 29.31 29.80 27.20±0.57 24.28 24.17

Çizelge 1. Fındık bitkisi (Corylus sp.) polenlerinin ölçüm verileri.

Polen Pelet Rengi

Polen Örnekleri


16

preparatların hazırlanma işlemi tamamlanmıştır(Anonim,2005).

Çalışmanın yürütüldüğü floradaki fındıkbitkilerin (Corylus sp.) polenlerinden hazırlanan referans

preparatları ile kolonilerdeki işçi arılarından toplanan örnekpreparatlar, kameralı ışık mikroskobunda incelenerek balarılarının tercih ettiği bitki türleri belirlenmiştir. Polenlerin şekilvebüyüklükleri (yatay-dikeyolarak)kameralı ışıkmikroskobunda40x/0.65’lik objektifde Axio Vision V 4.8 programı kullanılarakbelirlenmiştir.

3.Araştırma Bulguları ve Tartışma

ÇalışmadaŞubatayıiçerisindebalarılarınınuçuşaçıktıklarıdönemde 5 adet koloninin uçuş tahtasından 10’ar adet polenyüklü işçiarınınpolenyüklerinintoplanması ileörnekpreperatlarhazırlanmıştır.

Ordu İli’nde uzun yıllar (1954-2013) içinde Şubat ayındagerçekleşenortalamasıcaklıkdeğeri6.7°C,ortalamaenyükseksıcaklık 10.8 °C ve ortalama en düşük sıcaklık 3.7 °C olarakbelirlenmiş iken;2014yılıŞubat ayındaortalamasıcaklıkdeğeri9.5°C,ortalamaenyükseksıcaklık13.4°Cveortalamaendüşüksıcaklık 6.8 °C olarak ölçülmüştür (Anonim, 2014c). Çalışmanınyürütüldüğü Şubat ayı meteorolojik verilerinin Ordu İli’nin uzunyıllar ortalamalarının üzerinde olduğu dönemlerde bal arılarının(Apis melliferaL.)uçuşaçıkarakpolentopladıklarıgözlemlenmiştir(Şekil 1).Buda şunugöstermektedirki kış dönemidahi olsabalarılarımeteorolojikverilerelverişliolduklarındafındık(Corylussp.)bitkisindenpolentoplayabilmektedir.(Şekil2).

Şekil 1. Ordu İli Şubat-2014 dönemine ait meteoroloji verileri(Anonim,2014d).

Şekil 2. Kediciklerüzerindebalarısınınpolentoplamaaktivitesi

Bal arılarının kovanlarına taşıdıkları polen peletlerinintamamınınsarırenkliolduğugörülmüştür.Fındıkbitkisinin(Corylus sp.) erkek çiçeklerinin bulunduğu kediciklerden alınan polenlerileörnekpolenlerin ışıkmikroskobundaölçümleriyapılarakyatayvedikeyolarakuzunluklarıölçülmüştür (Çizelge1,Şekil3).Alan(2010), Corylusavellanapolenininpolareksen (P):24.36±1.04µm-ekvatoral eksen (E): 25.85±1.33 µm (P/E=0.94); Corylus colurna poleninin P: 26.85±0.82 µm-E: 28.80±0.88 µm (P/

E=0.93); Corylus maxima poleninin P: 22.97±1.7 µm-E:23.44±0.99 µm (P/E=0.98) olarak belirlemiştir. Corylus cinsipolenleri trizonoporat özellikte olup, ortalama büyüklükleri polarekseniçin24.73±1.96µm,ekvatoralekseniçin26.03±2.68µmolarakbulunmuştur.Yapılanölçümvemikroskobikincelemedenbalarılarının(Apis melliferaL.)fındıkbitkisineaitpolenleribudönemdekovanlarına getirdikleri belirlenmiştir. Sönmez veAltan (1992)’ınpolen kaynağı bakımından önemli ağaç türleri arasında fındık(Corylus sp.)bitkisininbulunduğunubelirtmişlerdir.Budaöncekiçalışmalarlabuaraştırmanınsonuçlarıbirbirinidesteklemektedir.

Şekil 3. Fındık bitkisi (Corylus sp.) polenlerinin mikroskobikgörüntüsü.

Alan(2010)’ınClausen(1960)’denatıftabulunarakbelirttiğiüzeremorfolojikölçüleraynıbitkiörneğiiçerisindebileoldukçafarklılıklargöstermesiveçevreselfaktörlerinpolenmorfolojisiüzerineetkisinedeniyle türlerinayrımındapolenmorfolojikverileri destekleyiciolarak kullanılabileceği ifade edilmiştir. Polen morfolojisibakımından ekolojik ve iklimsel olarak benzer bölgelerdentoplanmasına rağmen görülen farklılıkların, bitkilerde (Alnusorientalis)sıkgözlenenhibritleşmeileilgiliolabileceğibelirtilmiştir.

4.Sonuç

Balarılarıbulunduklarıyöreleregöremevsimebağlıolarakherdönempoleneolanihtiyaçlarıdeğişir.Kışçıkışıİlkbahardönemindearı kolonilerinin polene en fazla ihtiyaç duydukları dönemdir. Budönemdearılaryavruüretimlerivekuluçkasahasınıgenişletmekiçin ihtiyaçları olan proteinleri, lipitleri, mineralleri ve vitaminleritekdoğal kaynakolanpolendenkarşılarlar. Buçalışma ileOrduİli’ninerkenİlkbahardönemindebalarısınınpolenkaynağıolarakfındıkbitkisindenfaydalandığıbelirlenmiştir.İlerkiçalışmalardadafındık bitkisi polenlerinin özellikle protein vemineralmadde gibibiyokimyasaliçeriklerininbelirlenmesigerekmektedir.

*Buçalışma28Nisan-01Mayıs2015tarihlerindeŞanlıurfaHarranÜniversitesitarafındandüzenlenenGAPVI.TarımKongresi’ndesunulmuştur.

5. KAYNAKLARAlan,Ş.,2010.TürkiyeCorylaceaeveBetulaceaefamilyalarıpolenlerininbiyokimyasalvemorfolojiközellikleri.DoktoraTezi,AnkaraÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü,Biyoloji AnabilimDalı,Ankara.Anonim,2005.BalArılarındaNosemosis’inTeşhisi.TarımveKöyişleriBakanlığı,KorumaveKontrolGenelMüdürlüğü,P(11):43-44.Anonim,2006.Polen.TürkStandardlarıEnstitüsü.TS10255,Ankara.Anonim,2014a.Fındık.Vikipedia.http://tr.wikipedia.org/wiki/F%C4%B1nd%C4%B1k-(11.10.2014).Anonim,2014b.TürkiyeBitkileriVeriServisi.TÜBİVES.http://turkherb.ibu.edu.tr/-(09.10.2014).Anonim,2014c.MeteorolojiGenelMüdürlüğü.Resmiİstatistikler.http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ORDU#sfB-(14.10.2014)Anonim,2014d.OrduValiliğiMeteorolojiMüdürlüğü.2014Şubatayıverileri.Ordu.Bijev,B.,1958.RıkovodstvoZaUprajneniyaPo.Pçelarstvo.27-34.Sofya.Davis,P.H.,1965-1985.FloraofTurkeyandEastAegeanIslands.Vol.1-9,EdinburgUniversityPress,Edinburg.UK.Demirbaş,A.R.,2010.FındıkTarımı.SamsunİlTarımMüdürlüğü.ÇiftçiEğitimiveYayımŞubesi.http://samsun.tarim.gov.tr/Belgeler/Yayinlar/Kitaplarimiz/findik_tarimi.pdf.(Erişimtarihi09.10.2014).Doğaroğlu,M.,Doğaroğlu,O.K.2012.ModernArıcılıkTeknikleri.Tekirdağ,304s.Eriş,A.,Şeniz,V.1988.Bahçebitkileriyetiştiriciliğindearınınönemi.MarmaraBölgesiI.ArıcılıkSemineriBildirileri,10-11Şubat1988,Bursa.Free,J.B.,1992.Insectpollinationofcrops,AcademicPres.Harcourt.JovanovichPublishers.Gemici,Y.,Güven,A.,Gemici,M.,1995.Polenler.BilimveTeknikDergisi,330(28):75-79.Genç,F.,Dodoloğlu,A.2011.ArıcılığınTemelEsasları.AtatürkÜniversitesi,ZiraatFakültesi,ZootekniBölümü,YayınNo:931-341-88,Erzurum,386s.Güler,A.2006.BalArısı(Apismellifera).OndokuzMayısÜniversitesi,ZiraatFakültesi,DersKitabıNo:55,Samsun,574s.Güngör,İ.,Atatoprak,A.,Özer,F.,Akdağ,N.,Kandemir,N.İ.,2007.BitkilerinDünyası.BitkiTanıtımDetaylarıileFidanYetiştirmeEsasları.LazerOfsetMatbaa,Ankara,384s.Kandemir,İ.2009.BallıBitkilerveBalArıları.UludağArıcılıkDergisi,9(3):79-80Kaufman,P.B.,1989.PlantstheirBiologyandImportance,Harper-RowPublishert,NewYork,757.Lakovleva,L.P.,1985.Characteristicsofpollencollectionandflowerspecializationofvariousracesofhoneybees.Apiacta1:10-15.Öder,E.,2006.UygulamalıArıcılık.MetaBasımMatbaacılıkHizmetleri,İzmir,642s.Sönmez,R.,Altan,Ö.1992.TeknikArıcılık.EgeÜniversitesiZiraatFakültesi.No:499.İzmir.Tutkun,E.2011.ArıcılıkTekniği.ÖnderMatbaacılıkLtd.Şti,Genişletilmiş2.baskı,Ankara,364s.

1

8.2

8.9

8.8

8.9

9.5

9.5 10

11.1

20.8

18.8 16.9

18.3 16.4

17.9 19.3

13.1 11.9

20.5

13.5

24.9

16.5

10.6

11.4 12.1

9.7 9.8

8.7

0.6 0.2 0.9 0 0 0 0 0 0

4.4

0 0 0 0 0 0.2 0 0.2 0 0 0 0 0 0 1 2.5

2.5 1.2 1.1 1.3 1.3 1.3 1.2 1.2 1.1 1.6 1.6 0.9 1 1.3 0.7 1.8 0.8 1.3 0.9 1.1 1.1 0.9 0.8 1.3

1.2

0.6

0

5

10

15

20

25

30

01/02/20

14

02/02/20

14

03/02/20

14

04/02/20

14

05/02/20

14

06/02/20

14

07/02/20

14

08/02/20

14

09/02/20

14

10/02/20

14

11/02/20

14

12/02/20

14

13/02/20

14

14/02/20

14

15/02/20

14

16/02/20

14

17/02/20

14

18/02/20

14

19/02/20

14

20/02/20

14

21/02/20

14

22/02/20

14

23/02/20

14

24/02/20

14

25/02/20

14

26/02/20

14

27/02/20

14

Maksimum Sıcaklık °C Yağış Miktarı mm Maksimum Rüzgar Hızı km/h


17

Nektar, arıların bal yapmak içinkullandıklarıkaynaklarıngeneladıdır.Bitkilerinnektar verimine ekolojik ortam ve bitkiselfaktörleretkietmektedir.Ballıbitkilerinnektarsalgılamaları;bitkiningenetikyapısı,bitkitürüve varyetesi, bitkinin yapısı, çiçeklenmenindoğası, çiçek büyüklüğü, çiçeğin konumu,erkek ve dişi çiçek farklılığı, çiçeğin yaşı veolgunluğu, nektar bezlerinin özelliği, nektarsalgı fizyolojisi, tozlaşma ve döllenme gibidoğrudan bitkinin kendisiyle ilgili bitkiseletmenlere bağlıdır. Bu makalede çiçeknektarının verimini ve kalitesini etkileyenetmenlerüzerindedurulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Nektar, bitki, bitkiselfaktörler

HerbalFactorsWhichAffectYieldandQualityofFlowerNectar

Abstract

Nectar is the general name of theresourcesofhoneybeesusedtomake.Herbalfactors and ecological environment affectthenectaryieldofplant.Tosecretingnectarof honey plants depends on herbal factorswhichisrelatedtoplantdirectly,likegeneticstructure of plant, species and varieties ofplant,natureofflowering,flowersize,locationof flower, the difference ofmale and femaleflowers,ageandmaturityofflower,propertiesof nectar glands, physiology of nectarsecretion, pollination and fertilization. In thisarticle, herbal factorswhich affect yield andqualityofflowernectarareemphasized.

Keywords:Nectar,plant,herbalfactors

Giriş

Nektar; bitkilerin balözü salgı bezleriveya diğer kısımlarından salgılanan şekerlisulubirsalgıolup(Öder,1991),genişanlamdabalın kaynağını oluşturan tümsıvılara verilenbir isimdir (Doğaroğlu, 1992). Nektar genelolarak; su, sakkaroz, glikoz, fruktoz vemaltozdan oluşur. Ancak bitki türüne göredeğişen oranlarda dekstrin, yağlar, organikasitler, aromatik maddeler, amino asitler,mayalar,azotlubileşikler,vitaminlervemineralmaddeleri de içerir (Öder, 1991; Doğaroğlu,1992).

Bir bitkinin nektar verimi, genelliklebir çiçek tarafından 24 saat süresincesalgılanan nektar miktarı (miligram) veşeker konsantrasyonu (%) ile ölçülmektedir.Nektarın kalitesi ve şeker konsantrasyonu,çeşitli koşullarına bağlı olarak değişiklikgösterir.Nektarıniçerdiğişekeroranınınbelirlibitki türleri için karakteristik ve sabit olduğukanıtlanmışbulunmaktadır(Akbay,1986).

Nektarıniçerdiğişekermiktarının%10ile % 60 arasında değiştiği, su içeriğinin ise% 40 ile % 90 arasında olduğu bildirilmiştir(Todoroviç ve Todoroviç, 1990). Nektarınyoğunluğu değişken olup, 24 saat içindeoldukça farklılık gösterir (Öder, 1991). Balarıları genellikle şeker oranı%15’in altındakiçiçeklerinnektarlarınıalmazlar(Artık,2004).

Nektarın şeker oranı, farklı bitkitürlerinin kıyaslanmasında ve bal kaynağıolarakönemininbelirlenmesindekullanılanbirölçüdür. Bu, arı kolonileri için uygun arıcılıkalanının belirlenmesinde, özellikle tekdüze birbitkiörtüsünesahipgenişalanınbeklenenbalverimininhesaplanmasındaönemtaşımaktadır(Akbay,1986).

Ekolojikkoşullarve tarımuygulamalarıgibi çeşitli faktörlerin yanı sıra bitkininkendisinden kaynaklanan birtakım etmenlernedeniyle nektar salgılanmasında büyükfarklılıklar bulunmaktadır. Bu nedenle her birbitkininnektar verimi arıcılık açısındanönemtaşımaktadır(Kerimagiç,1990).

Nektar verimi, nektarın su ve şekeriçeriği bitkinin kendi doğal yapısındankaynaklanan çeşitli faktörlerin etkisi altındabulunmaktadır. Nektar dokularının besleyicidamarlarladonanımıkadar,çiçeğinvenektardokularının yüzeylerinin büyüklüğü, çiçeğinyaşı ve olgunlaşma durumu, çiçeğin bitkiüzerindeki pozisyonu, bitkinin ait olduğu türve varyetesi de nektar verimi üzerinde etkiliolmaktadır(Akbay,1986).

Bumakaledenektarverimivekalitesiüzerinderoloynadığıbildirilenbitkiningenetikyapısı,bitki türüvevaryetesi,bitkininyapısı,çiçeklenmenin doğası, çiçek büyüklüğü,çiçeğinkonumu,erkekvedişiçiçek farklılığı,çiçeğin yaşı ve olgunluğu, nektar bezlerininözelliği, nektar salgı fizyolojisi, tozlaşma ve

Çiçek Nektarının Verim ve Kalitesini Etkileyen Bitkisel Faktörler

Yrd. Doç. Dr. Recep SIRALI1 Doç. Dr. Metin DEVECİ2 Arş. Gör. Gürkan DEMİRKOL2

1Namık Kemal Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni ve Hayvan BeslemeBölümü, Tekirdağ.2Ordu Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Ordu.

Özet


18döllenme gibi bazı bitkisel faktörler üzerindedurulmuştur.

Bitkinin Genetik Yapısı

Nektar oluşumu bitkinin kendisinde mevcut çoksayıda kalıtsal faktöre bağlıdır (Kerimagiç, 1990). Kalıtım;fotosentetik etkinliği düzenleyici olarak nektar üretimine,şeker iletim sisteminin genişliğine, salgı organlarının nitelikve niceliğine etki eder. Bu nedenle aynı bitki türünün çeşitlivaryetelerivehattahatlarıarasındaayrımanedenolmaktadır(Doğaroğlu,1992).

Ayrıca,aynıbitkitürünündiploidvepoliploidformlarınınnektarveşekersalgılarındakifarklılıklar,kısmennektardokusuyüzeyindeki farklılıklara bağlı bulunmaktadır. Örneğin kolza,kiraz,erik,elma,portakal,ıhlamur,söğüt,kabayonca,kırmızıve beyaz yonca, sert buğday, fazelya (phacelia) ve kültürealınmış yaban mersini gibi tür, varyete ve klonlar arasındanektarveşekerverimibakımındanoldukçabüyükfarklılıklarınbulunduğubelirlenmişbulunmaktadır(Akbay,1986).

Bitki Türü ve Varyetesi

Miktar ve devamlılık açısından nektarın oluşumu bitkitürü ile ilgilidir (Kayral ve Kayral, 1989). Aynı bitki türününçeşitli varyeteleri ve hatta hatları da nektar verimi açısındanfarklılığa neden olmaktadır (Doğaroğlu, 1992). Aynı bitkitüründe nektarın salgılanması gün boyunca ya da bir veyabirkaç saatlik süre içinde dalgalanmalar gösterir (Kerimagiç,1990).

Nektar tipinin ve şeker içeriğinin, bitkinin bağlı olduğufamilya ile sıkı ilgisi olduğu saptanmıştır. Birbirine yakınfamilyalara bağlı bitkiler çoğu kez aynı tip nektara sahipolmaktadır.Bazıfamilyalarabağlıbitkilerdahayüksekorandaşekeriçerennektarsalgılamaktadırlar.BufamilyalarınbaşındaLeguminosaeveLabiataegelmektedir.BunlarıBoraginaceae,CompositaeveTiliaceaefamilyalarınabağlıbitkilerizlemektedir(Söyler,1993).

Aynıbitkitürlerinindiploidvepoliploidformlarınınnektarsalgılarındaki farklılıklar, kısmen de olsa nektar yüzeylerininfarklılığınadayanmaktadır(Kerimagiç,1990).Kolza,kiraz,erik,elma, portakal, ıhlamur, söğüt, kaba yonca, kırmızı ve beyazüçgül, yonca, sert buğday, fazelya ve kültüre alınmış yabanmersinigibi tür,varyeteveklonlararasındanektarverimivenektarın şeker verimi bakımından oldukça büyük farklılıklarınbulunduğubelirlenmiştir(Akbay,1986).

Kırmızıtırfıl,elma,frenküzümü,bektaşiüzümügibibitkilerdiğer bitki türlerinde olduğu gibi bireysel varyetelerde nektarverimibüyükfarklılıkgösterir.Kendinekısırbitkivaryetelerininçiçekleri böcekleri kendine çekebilmek için yüksel düzeydenektar salgılarlar, bu da bitkilerde döllenmeyi sağlar. Mısırpamuğugibi iyielyaflıpamukçeşitleriadipamuktan2–3katdahafazlanektarsalgılarlar(Öder,1991).

Kuralolarakböceklerledöllenenbitkilerde,tohumverimivekalitelinektarsalgısıdahayüksektir.Budurum,seleksiyonaçısındanyüksekperformanslıbitkiçeşitlerininyetiştirilmesineimkânsağlar(Öder,1991).

Bitkinin Yapısı

Nektar verimi veya nektarın şeker içeriği, bitkininkendi yapı ve işlevinden kaynaklanan değişiklikler gösterir.Örneğinçiçeğinbüyükvenektardokularınınyüzeyleriningenişolmasınınnektarsalgısınaetkiliolduğubilinmektedir.(Söyler,1993). Bitki boyutları ile nektar salgı organının yüzeyi venektaroluşumuarasındakiilişkiler,Phacelia,LamiumveCitrustürlerindeortayakonmuştur(Kerimagiç,1990).

Bitkiyeaitdiğerbazıözelliklerdenektarveriminiolumsuzyönde etkileyebilmektedir. Örneğin; nektar, bitki korollasındaarınınulaşamayacağıkadarderindensalgılanıyorolabiliryadanektar, bitkisel tozlaşma esnasında olduğu gibi ancak arınınbitki iletemasısonucusalgılanıyorolabilirveyabitkininçiçekyüzeyiçokkayganolduğuiçinarınınüzerindedurmasınaimkânvermeyebilir.Bununyanısıra,yüksekorandapotasyumiçerensoğan nektarı gibi bazı bitkilerin nektarları kimyasal içeriklerinedeniylearılartarafındantercihedilmezler(Söyler,1993).

Çiçeklenmenin Doğası

Nektar salgılama, genellikle çiçeğin açması ile başlar,gelişmesineparalelolarakyükselirdahasonraçiçeksoluncayakadar yavaş yavaş azalır. Ancak bazı bitki türlerinde nektarsalgılama tomurcuk döneminde de başlayabilmektedir. Bitkitürleri gün içerisinde çeşitli zamanlarda çiçek açma özelliğigösterir.Buözelliklerçiçekvearıilişkisiaçısındanyaşayanbirorganizmabütünlüğünebenzetilebilir(Doğaroğlu,1992).

Sürekli açık olan ve uzun süre nektar salgılayan bir çiçek,kısasüreliaçanbirçiçeğegöredahaçoknektarüretir.CallunavulgarisveChamoenerianangustifolium’unçiçekleriuzunsüreaçık kaldığından önemli oranlarda nektar üretebilmektedirler(Artık,2004).

Çiçek Büyüklüğü

Çiçeklenme devresinin başlangıcında geniş çiçekyapısına sahip bitki türlerinin nektar bezleri daha iridir, bunedenleçiçeklenmedevresininsonunagöredahafazlanektarsalgılarlar(Öder,1991).

Çiçekbüyüklüğü,nektardokusuyüzeyivenektarverimiarasındaki ilişkiler, Fazelya (Phacelia), ballıbaba (Lamium) venareciye(Citrus)türlerindehesaplanmışbulunmaktadır(Akbay,1986).

Çiçeğin Konumu

Çiçeğin bitki üzerindeki pozisyonunun nektar verimiüzerindekietkisiaçıklıklaortayakonulamamasınakarşın(Akbay,1986),bitkilerinoluşturduğunektarmiktarınınçiçeklerinbitkidebağlıbulunduğukonumlailişkiliolduğubildirilmiştir(KayralveKayral,19889).

Sap üzerinde sıralanmış çiçeklerin en tepede olanlarıveyabitkilerin tepekısımlarındakiçiçeklerdahaküçüktür.Buçiçeklerinnektarbezlerideküçükolduğundandahaaznektarsalgılarlar(Öder,1991).

Ayrıcabirbitkiüzerindekiçiçeklerinnektarsalgılamasındafarklılıklargörülür(Kerimagiç,1990).Dahageççiçekaçantepe


19çiçeklerininaltkısımdakilereoranladahaaznektarsalgıladıklarıbilinmektedir.Budurum,yazmevsimininikinciyarısındanedendaha az miktarda nektar toplandığını açıklamaktadır. Bununnedeni bitkinin alt kısımlarında bulunan çiçeklerin sayısınınazalmasındaaranmalıdır(KayralveKayral,1989).

Yapılan bir incelemede büyük yapraklı ıhlamur (Tiliaplatyphyllos)’un en tepe noktasındaki çiçeklerin, daha altdallar üzerinde bulunan çiçeklere oranla, daha az nektarsalgıladıkları belirlenmiştir. Fakat tepe noktasındaki çiçeklereait nektarların şeker içeriklerinin daha yüksek olduğu veiki grubun şeker değerleri arasında önemli bir farklılığınbulunmadığı belirlenmiştir. Kanola (Brassica napus) veböğürtlen (Rubus fruticosus) ile yapılan araştırmalarda bunabenzersonuçlarortayakonmuştur.Çiçeğin,üzerineyerleştiğidalınçapınınnektarveriminedahabelirginbiretkidebulunduğusanılmaktadır(Akbay,1986).

Erkek ve Dişi Çiçek Farklılığı

Bitkilerinerkekvedişiformdakiçiçekleri,nektarsalgılarıbakımındanbazı farklılıklargösterirler (Akbay,1986).Erkekvedişiçiçeklerinaynıbitkidebulunmasıdurumundaerdişibitkilererdişi olmayan bitkilere oranla daha çok nektar salgılarlar(Doğaroğlu,1992).

Olgunlaşmaları farklı dönemleri kapsayan çiçeklerin,erkek ve dişi safhaları arasında nektar salgıları bakımındanfarklılıklarvardır.Örneğinıhlamurağacınınvefazelyatürlerininçiçekleri, gelişmelerinin dişi safhalarında, erkek safhalarınaoranlaikikatıveyadahafazlanektarveşekersalgılarlar(Akbay,1986).

Muz’un (Musa paradisiaca) erkek çiçekleri, dişiçiçeklerekıyasla4–5mislidahafazlanektarveşekersalgılarlarveerkeksöğüt(Salixsp.)çiçekleri,dişiçiçeklereoranla,dahafazla nektar oluştururlar. Salatalık (Cucumis sativus), hıyar(Cucumissativa)vesakızkabağı(Cucurbitapepo)’ndadurumbununtamtersidirvedişiçiçekler,erkeklereoranla3–4mislidahafazlanektarveşekermeydanagetirirler.Soğanınerkek-steril ve erkek-fertil çiçekleri arasında şeker konsantrasyonubakımından farklılıklar bulunmuştur (Akbay,1986). Tüm bufarklılıklar bütünü ile nektar salgı organlarının çiçek yapısınagöre farklılık göstermesi ile açıklanabilmektedir (Doğaroğlu,1992).

Çiçeğin Yaşı ve Olgunluğu

Çiçeğin yaşı ve kondisyonu da nektar salgısı üzerindeönemlibiretkiyesahiptir.Bazen,çiçekdahahenüzaçmadandaha tomurcuk halindeyken salgı başlar ve kural olarak,çiçeğinaçmasındantamgelişmesinekadarsalgımiktarıartar,sonra oldukça azalır. Bazen çok yaşlı çiçekler, çok az şekeriçeren oldukça fazlamiktarda nektar salgılamalarına rağmen,genellikledöllenmedensonranektarsalgılarısonaerer(Akbay,1986).

Bazı çiçekler tomurcuk döneminde iken nektarsalgılamakta ve tam olgunlaşma dönemine kadar nektarsalgısı artarak devam etmektedir. Ancak çok olgun bitkilerinçiçeklerinden de yüksek miktarda nektar salgılandığı

saptanmıştır(Söyler,1993).

Nektar Bezlerinin Özelliği

Ballı bitkilerin çoğunda nektar özel bezlertarafındansalgılanır.Bubezlerküçükparankimahücrelerindenoluşur.Hücrelerincevenarincidarlıolupspidermisilekaplıdır.Nektarsalgıbezleriçiçeğinvebitkininfarklıyerlerindebulunur.Nektarbezininşekli,yerivesayısıbitkilerindeğişmezözelliğidir.Buözelliklerfarklıcinslerinsınıflandırılmasındakullanılır(Öder,1991).

Nektar akımını sağlayan iletim sisteminin yapısı bitkitürlerinegöredeğişimgösterir.Çeşitlibitkitürlerindegenellikleşeker ileten borular (phloem) veya su ileten borular (xylem)bulunur. Bazı bitki türleri ise her ikisini de birlikte içerirler.Phloem’in xylem’e oranı nektarın şeker yoğunluğunu belirlerve bu oransal değerin büyümesi ile şeker yoğunluğu artar(Doğaroğlu,1992).

Nektar salgı bezleri, bitki üzerinde bulundukları yerleregöre;çiçeknektarbezleriveekstrafloralnektarbezleriolmaküzere iki ana başlık altında incelenmektedir (Zeybek, 1977).Farklıbitkitürlerininçiçeklerinde,faklışekillerdedeğişiksayıdanektar bezi bulunmasına karşın, ekstrafloral nektar bezleribitkinindeğişikkısımlarındabulunmaktadır.(Öder,1991).

Çiçek nektar bezleri; beyaz hardal’da bitkilerin çanakyapraklarının tabanında, Bektaşi üzümünde çiçek tablasıüzerinde, baklagil bitkilerinde staminal tüp ve ovaryumarasında,kuşkirazındaçiçektablasınınüstkısmındabulunur.(Öder, 1991). Ranunculus türlerinde nektar salgı bezleri taçyaprakların alt kısmında görülür. Karabuğday (Fagopyrumesculentum)’da isenektar salgı organları erkekorganların alttarafında oluşmuştur (Doğaroğlu, 1992). Bazı bitkilerin çiçeknektarbezleri isemeyveyapraklarıüzerindebulunur(Zeybek,1977). Bu yapıyı yalancı akasya (Robinia pseudoacacia),ayçiçeği(Helianthusannuus),katırtırnağı(Spartiumjunceum),manolya (Magnolia), pamuk (Gossypium)gibi bitki türlerindegörmekolasıdır.Labiatae,Umbelliferae,Vitaceae,Aqufoliceaeve Rutaceae familyalarında ise dişi organ tabanını kuşatmışdurumdanektarsalgıbezleribulunur.RosaceaeveCruciferaefamilyasındaki bitkilerin çoğunda nektar salgı bezleri çiçekekseni üzerinde bulunmaktadır. Liliaceae familyasının birçoktürlerinde dişi organ üzerinde meyve kabuğu yapraklarınınbirleştiği yerlerde nektar salgı bezleri bulunur (Doğaroğlu,1992).

Ekstrafloralnektarbezleri;pamuk’tayaprağınanadamarıüzerinde,brakte(bürgü)’lerüzerinde,calix’in(çiçekzarfı-çanak)dış kısmı üzerinde, kuş kirazı ve kiraz ağacında yaprak sapıtabanında,sıkdikenliakasya(Acaciapyhantha)’yaprakayasıkenarlarında, asma (Vicia) ve burçak (Lathyrus Sativus)bitkilerinde stipule’ler üzerinde bulunur (Öder, 1991). Bazıbitkilerin ekstrafloral nektar bezleri ise çanak yaprak, gövde,yapraklarveyapraksaplarındabulunurlar(Zeybek,1977).

Çoğu bitkilerin ekstrafloral nektar bezleri, çiçek nektarbezlerine göre daha az nektar salgılarlar ve bunların hemenhemen arılar için herhangi bir önemi yoktur. Sulanan pamuk


20bitkilerindekiekstrafloralnektarbezleribukonudabiristisnaoluşturur.Arılar,bubitkininekstrafloralnektarbezlerinden, çiçeklerde bulunan nektar bezlerine

nazarandahafazlanektartoplarlar(Öder,1991).

Nektar Salgı Fizyolojisi

Çiçeğinnektarüretimiyalnızcanektarsalgıorganlarınınişlevine bağlı değildir. İyi bir nektar salgısı için fotosentez,şekerin iletimi, solunum ve büyüme ile kalıtım ve çevreseletmenlerdoğrudanetkilidir(Doğaroğlu,1992).

Nektar salgılanmasında gereksinim duyulan başlıcafizyolojik olaylardan birisi şekerin oluşumu, diğeri isegereksinimduyulanbölgelereiletimidir.Şekerinbitkiiçerisindeistenilenbölgelereiletimibütünüiledokulararasındakibasınçfarlılığındankaynaklanır(Doğaroğlu,1992).

Fotosentezyoluileüretimbölgelerindeşekeryoğunluğuyükselir, nektar salgılayan dokularda ise salgılama ile şekeryoğunluğu azalır. Bu iki bölgeden ilki kaynak ikincisi tüketicidurumundadır.Oluşanbasınçfarklılığınedeniylesürekliolarakkaynaktantüketiciyebirşekerakımısözkonusudur(Doğaroğlu,1992).

Tozlaşma ve Döllenme

Bitkiler,gününbelirlisaatlerindeçiçekaçarlarvenektarsalgılamayabaşlarlar.Busüreçdöllenmedönemindedahaçokhızlanır (Artık, 2004). Havanın yağmurlu olması veya çiçeğinaçmaması nedeniyle tozlaşma ve dölleme olmadığı takdirdenektarsalgısı,uzuncabirsüreboyuncadevamedebilir(Akbay,1986).

Çiçeklenme sırasında hormonal etkilerle oluşan çeşitliolgular bulunmaktadır (Akyol, 2012). Çiçek açma ile birliktenektarsalgılamasıbaşlar,polenlerolgunlaşırvedişiciktepesipolen kabul edebilecek düzeye gelir (Doğaroğlu, 1992).Tozlaşma ve döllenmenin gerçekleşmesinden sonra nektarsalgılanmasında bir azalma başlar. Yani arıların ziyareti ilenektar salgılanması arasında belirgin bir ilişki bulunmaktadır.Budurumlavanta,yoncaveaslanağzıbitkilerindeçoknetbirbiçimdegörülmektedir(Genç,1993).

Tozlaşmavedöllenmeilenektarsalgılanmasındabirgeriitilimdüzeneğinin işlediği görülür. Bu olgu, arının konmasındanhemensonra lavantaçiçeklerininnektar salgılamayı kesmesiilekolaylıklaanlaşılabilmektedir.Aynıolayyoncaçiçeklerindedahabelirginbirşekildegörülürveçiçeklenmedönemihangidüzeydeolursaolsunarınınkonmasındanhemensonranektarsalgılaması kesilir. Aslanağzı çiçeğinde de radyoaktif şekersalgılaması tozlaşmayı izleyen ilk 24 saat içerisinde % 60oranındaazalmagösterir(Doğaroğlu,1992).Aynıetkibitkiselbirhormonolan3-indoleasetikasitetkisiiledegörülmektedir.Her iki durumda salgı organlarının protein içeriğinde önemliölçüdebirdeğişiminolduğusaptanmıştır(Doğaroğlu,1999).

Böcekler tarafından bitkiye gerçekleştirilen ziyaretlerveyanektarınyapayyollaçekilmesi,salgıyıuyarmaktadır.Salgıdönemininsonunadoğru,salgılanmışnektarınbirkısmıtekrarabsorbeedilmektedir(Akbay,1986).

Sonuç

Nektar bitkilerde tozlaşma ve döllenme için gerekliolup,nektarsalgısıbitkitürlerinindevamınınyanısıra,arılarınbal yapımı ve beslenmesi için de gereklidir. Nektar üretimiyönündenbitkilerarasındaarılariçinrekabetvardırveyapılanaraştırmalararılarınşekeroranıdahayüksekolanbitkiyitercihettiklerinigöstermektedir.

Nektar salgılayan bir bitkinin değeri ve arılar içinçekiciliği, bitkinin çiçeklenme süresine ve bu süre içerisindesalgıladığı nektar miktarıyla nektarın şeker içeriğine bağlıbulunmaktadır.Bitkitürleribuaçıdanfarklılıklargösterdiğigibiaynıtürünvaryeteleridebirbirindenfarklıolabilmektedir(Genç,1993).

Bitkilerde nektar verimi çeşitli iç ve dış faktörlerinetkisiyle değişiklik gösterebilir. Bitki doğal ortamda bu iç vedış faktörlerin birçoğunun etkisine aynı andamaruz kalır, busebeple yalnızca birinin etkisinden söz edilemez. Yukarıdakikonulardabahsedildiğiüzeresadecebirfaktörünetkisinektarverimiüzerindeolumluetkigösteremez,eniyiverimiçindiğerşartların da nektar salgısını en azından sınırlayıcı düzeydeolmamasıgerekir.

*Bu makale 05-09 Kasım 2014 tarihinde Muğla’da düzenlenen 4.Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresinde poster bildiri olarak

sunulmuşveözetolarakbasılmıştır.

KAYNAKLARAkbay,R.,1986.ArıveİpekböceğiYetiştirme.AnkaraÜniv,ZirFak.Yayınları:956,Derskitabı:276.Sayfa216-222.Ankara.Akyol,E.,2012.NektarVerimineEtkiEdenFaktörler.Petek.Sayı7,sayfa10–11.Samsun.Artık,N.,2004.BitkilerinBalpotansiyeliveBalınBileşimi.Teknikarıcılık.Sayı86,sayfa21–24.Kazan/Ankara.Balcı,F.,1988.Arıcılık.TarımOrmanveKöyişleriBakanlığıMeslekiYayınNo:10.Sayfa98–99.Ankara.Doğaroğlu,M.,1992.Arıcılıkdersnotları.TrakyaÜniv.TekirdağZir.Fak.Yay.No:42,Dersnotu:36.Sayfa66–78.Tekirdağ.Doğaroğlu,M.,1999.ModernArıcılıkTeknikleri.Sayfa87–93.İstanbul.Genç,F.,1993.ArıcılığınTemelEsasları(DersNotu).AtatürkÜniversitesiZiraatFakültesiYayınNo:149.Sayfa130–134.Erzurum.Gülşahin,H.,1968.Arıcılık3.yılprojesi,Tarımbakanlığı4-kyayınlarıserisi,E-34.Sayfa8.Ankara.Kayral,N.,Kayral,G.,1989.YeniTeknikArıcılık.İnkilapKitabevi.722sayfa.İstanbul.Kerimagiç,H.,1990.Pçelarstvo.NIPZadrugar.Sayfa85–90.Sarajevo.Öder,E.,1991.ArıMeralarıveÖzellikleri.Tavukçuluk.Sayı74.Sayfa38–42.Ankara.Sönmez,R.,Altan,Ö.,1992.TeknikArıcılık.EgeÜniversitesiZiraatFakültesiYay.No:499,E.Ü.Basımevi.Sayfa181–204.Bornova/İzmir.Söyler,M.,1993.BallıBitkilerdeNektarVeriminiEtkileyenFaktörler.Teknikarıcılık.Sayı42,sayfa12-14.Kazan/Ankara.Todoroviç,V.,Todoroviç,D.,1990.PraktiçnoPçelartsvo.IzdavaçNolit.Sayfa51–52.Beograd.Zeybek,N.,1977.ArıcılıktaÖnemTaşıyanBallıBitkiler.BatıAnadolu1.ArıcılıkSemineri(26–27Aralık1977).TarımsalAraştırmalarGen.Müd.Yay.No:13/19.Sayfa59-72.Menemen.


21Balların Antibakteriyel Özellikleri ve Medikal Kullanımı

Yrd. Doç. Dr. A. Ebru BORUM

Balıkesir ÜniversitesiVeteriner FakültesiMikrobiyoloji AD.

Balıninsanbeslenmesindekifaydalarınınyanısıra,hastalıklardankoruyucuveiyileştiricietkileridebulunmaktadır.Baleskidevirlerdenberi günümüzde de olmak üzere tıp alanındaantibakteriyeletkisiyönüylekullanılmaktadır.

Balın antibakteriyel ve antifungal etkisiuzun yıllardan beri bilinmektedir. Bal, Gram(+)vegram(-)aeroblarveanaerobbakterilerdahil olmak üzere yaklaşık 70 bakteri türünekarşı antibakteriyel ve bazı mantar türlerinekarşıdaantifugaletkigöstermektedir.Ballarınantimikrobiyal etkisi bitki kaynaklarınınfarklılığına bağlı olarak değişkendir. Balın tıpaçısından önemli yaklaşık 200 adet substansiçerdiğibilinmektedir

Dünyada birçok ülkede yan etkilerininolmamasıvedoğalolmasınedeniylebalmedikalamaçlı olarak yara, yanık olaylarında ve bazısistemik hastalıklarda kullanılmaktadır. HattaYeni Zelanda veYunanistangibi ülkelerdebalmedikalamaçlıolarakkullanımasunulmuştur

İnsan vücuduna etki eden birçokmikroorganizma balda tahrip olmaktadır.Temas ettiği bakterileri öldürdüğü gibiiçerisindedebarındırmamaktadır. TarihiMısırpiramitlerinde 7000 yıl önce ve Postum’daM.Ö. 6.yüzyıla ait vazolar içindeki ballarınbiraz katılaşmakla beraber özelliklerini hiçkaybetmemesi ve içinde balın bozulmasınaneden olacak bakterileri de barındırmadığıyapılanaraştırmalarlakanıtlanmıştır.

Çokeskiyıllardanberibalçeşitlimedikal

amaçlarlakullanılmaktadır.

*Yaratedavisi*Ülsertedavisi*Oralbakterilerintedavisi*Yanıktedavisi*İntestinalproblemler*Yaralarda ve Operasyon sonrasındapansuman-sargıbeziolarakBal terapötik etkisini:1-Antibakteriyelaktivite2-İmmundirencinarttırılması3-Anti-inflamatuvaretki4-Antioksidantaktivite5-Hücregelişimininstimulasyonu6-Balın zararlı yan etkilerinin bulunmaması,şeklindegösterir.Yüksek ozmotik basınç, asitlik, hidrojenperoksit, lizozim,fenolikasitlerveflavonoidlergibinon-peroksidalfaktörlerbalınantimikrobiyalözelliğinde etkilidir. Non-peroksidal faktörleriözellikle farklı floral kaynaklar etkiler. Fenolikbileşikler gram (+) ve gram (-) bakterileringelişmesiniinhibeeder.

Balın başlıca antibakteriyel etkinliği arılarınhypopharyngeal bezlerinde üretilen glukozoksidaz kaynaklı hidrojen peroksit olduğubildirilmiştir. Ayrıca glukoz oksidaz ile birliktebaldaki hidrojen peroksit seviyesini polenkaynaklıkatalazdabelirler.

Balların antimikrobiyal etkisi bitkikaynaklarının farklılığına bağlı olarakdeğişkendir.


22 Yapılan çalışmalarda farklı coğrafi bölgelerdentoplanan balların antibakteriyel etkinliklerinindeğişkenlikgösterdiğibildirilmiştir.

Nzeako ve ark.tarafından 2000 yılında yapılan birçalışmada arasında Türk balının da bulunduğu 6 farklı baltürününstandartsuşlarüzerindeetkinliğiincelendi.

Stap.aureus’a en yüksek antibakteriyel aktiviteyi Türkbalı gösterdi.Amicasin, Ceftriaxone, Tobramicin, Aztreonam,Gentamicinve ImipenemedirençlibulunanPs.aeruginosaveAcinetobactertürleriüzerindetümballaretkiliolmuştur.Yapılanaraştırma sonucunda incelenen ballar için standart suşlarüzerineenyüksek2.antimikrobiyalaktiviteyeTürkbalınınsahipolduğubelirlendi.

Balların antibakteriyel etkileri ile ilgili olarak birçokçalışma yapılmıştır. freundii, Escherichia coli, Enterobacteraerogenes, Klebsiella pneumoniae, Mycobacteriumphlei,Salmonella california, Salmonella enteritidis, Salmonellatyphimurium,Serratia marcescens, Shigella sonnei,Staphylococcus aureus ve Staphylococcus epidermidisüzerinde Lavanta, okaliptüs balları ile ticari olarak kullanılanManuka, Rewa rewa ve medihoney ballarının antifungalve antibakteriyel etkisi incelenmiştir. Candida albicans veSerratia marcescens dışında bütün bakterilere antibakteriyeletki gösterdiği belirlenmiştir. Ancak lavanta ve okaliptüsballarının antibakteriyel etkinliğinin zayıf olduğu, en yüksekantinbakteriyeletkiyimanukabalınıngösterdiğibildirilmiştir.

Yapılan diğer bir çalışmada klinik vakalardan izoleedilen ve standart suş mikroorganizmalar kullanılarakfarklı orjinlerden elde edilen balların %10, %25 ve %75’likkonsantrasyonlarının antibakteriyel etkinlikleri incelenmiştir.Çalışmada,Staphylococcusaureussubsp.aureus,methicillinandvancomycinresistant(dentalsepticemiaorjinli),S.aureussubsp. aureus, methicillin and vancomycin resistant (dişapsesi orjinli), S. aureus subsp. aureus, methicillinresistant(nosocomial el apsesi orjinli), S. aureus subsp. anaerobius(septicemicgingivitisorjinli),Escherichiacoli(koyunfekalfloraorjinli), Salmonella typhimurium (Salmonellaenterica subsp.enterica) (içme suyu orjinli), Streptococcus pyogenes (sığırmastitisiorjinli),Bacilluscereus(gıdaorjinli),Bacillussubtilissubsp. subtilis (el apsesi orjinli), S. aureus subsp. aureusreferenssuş(ATCC12600)S.aureussubsp.anaerobiusreferenssuş(ATCC35844),Escherichiacolireferenssuş(ATCC23716)Bacillus cereus referens suş (ATCC 14579), Bacillus subtilissubsp. subtilis referens suş (ATCC 6051), Streptococcuspyogenesreferenssuş(ATCC12344),Salmonellatyphimurium(Salmonella enterica subsp.enterica) referens suş (ATCC13311) kullanılmıştır. Farklı floral kaynaklardan izole edilenballarfarklıantibakteriyeletkigöstermiştir.Özelliklenarenciyebalı%20.8,kekikbalı%19.2,vepolifloralbal%23.8oranındaetkili bulunmuştur. Klinik izolatların referens suşlardan dahadirençliolduğubelirtilmiştir

Balınantibakteriyeletkisininklinikolarakanlamlıolduğuantibiyotikveantiseptikler ileyapılankonvansiyonel tedaviyeyanıt alınamayan ve antibiyotik dirençli MRSA (methicillin-resistantStaphylococcusaureus)ileinfekteyaralardaoldukça

etkiliolmasıylakanıtlanmıştır.

Balların antibakteriyel özelliğe sahip komponetleri:

1-Asidite: BalınpH’ıdüşükolduğuiçinbirçokbakteritürleriningelişmesini engeller. Fakat vücut sıvılarında bulunan tamponsolüsyonlarilebaldilueolursabuasiditenötralizeolabilir.

2-Osmolarite:Balınyüksekkonsantrasyondaşeker içermesimikroorganizma gelişimini engeller. Tam olarak olgunlaşmışbaldabakterivemantargelişememektedir.Amaçokfazladilueolursabirçoktürgelişebilir.Bunarağmendilueolmuşbaldabileçoksayıdabakteritürüinhibeolur.

3-Hidrojen peroksit:Balarılarınınhpopharyngealbezlerindenorjin alan glukoz oksidaz tarafından üretilen hidrojen peroksitantibakteriyelaktivitedensorumluenönemlibalkomponentidirGluconic asitten enzimatik olarak (glukoz oksidaz) üretilir.Dilue olmuş ballarda glukoz oksidaz aktive olur. Baldakikonsatrasyonu; Antibakteriyel etkildir ve dokulara hasarvermez.

Balın antibakteriyel özelliğe sahip non-peroxide floral komponentleri

Nektarkaynaklıdır.Floralkaynaklarınbalınantibakteriyelaktivitesinde önemli rolleri vardır. Farklı floral kaynaklardanizoleedilenballarınantibakteriyeletkileridefarklıdır.

Balların antibakteriyel yetenekleri;*Yüksektetrasiklinderivatları*Peroxidase*Yağasitleri*Fenoller*Ascorbicasit*Amylaseiçermesindenkaynaklanır.

Balın Antibakteriyel Aktivitesini Etkileyen Faktörler

Balın antibakteriyel aktivitesinde belirtilen faktörler oldukçaönem taşır. Balın direk ısı ya da ışıkta tutulması içindebulunan antibakteriyel komponentlere zarar verir ve bunlarınyıkımlanmasına neden olur. Hidrojen peroksit ısı ve ışığaoldukçaduyarlıdır.*Isı*Işık*Oksijen*Saklamakoşulları*İşlenmedönemi

Balın Antibakteriyel Özelliklerini Ve Komponentlerini Belirleme Yöntemleri*ThinLayerChromatography(TLC)*PolyacrylamideGelElectrophoresis(PAGE)*HighPerformanceLiquidChromotography(HPLC)*PhadebasMetodu*SolidPhaseExtractionMetodu(SPE)*TurbidityTesti*MinimalInhibitorConcentration’ubelirleme(MIC)*AgarWellDiffusion


23 TLC, PAGE veya HPLC ile balın içerdiği 7 tetracyclinederivatı, yağ asitleri, lipidler, amilaz ve askorbik asit ortayakonmuştur. Balda bulunan fenolik asitler ve flavonoidlerchromotographicprofilleriilebelirlenir.

BALIN MODERN TIPTA KULLANIMI

Balınbirilaçgibikullanımıyüzyıllaröncesindenkayıtlaragirmiş ve yazılı hale getirilmiştir. Balın günümüzde insanlararasındayaygınolarakdevametmektedir.1-Yaratedavisi2-Hızlıiyileşme3-İyileşmesüresininhızlandırılması4-İnfeksiyonlarıntemizlenmesi5-Yaralardatemizleme/dezenfeksiyon6-Dokurejenerasyonununhızlandırılması7-İnflamasyonunazaltılması8-Balpansumanınınkullanımrahatlığı9-Gastroenteritis10-PeptikülserlerveGastritis11-GözHastalıkları

Özellikle son yıllarda insan hekimliğinde yara ve yanıkolaylarında bal klinik olarak kullanılmış hem antimikrobiyaletkilerihemdeyara iyileştirmegücüvesüresi incelenmiştir.Subrahmanyamtarafındanyapılanbirçalışmadayanıkyaralarıbal ve silversülfodiazin (SSD) ile yapılan tedavi yöntemlerikarşılaştırılmıştır. Yanık yaraları bulunan ve bal ile tedaviedilen 25 hastanın 21’inin 7 günde, SSD uygulanan gruptaise 25 hastanın 18’inin iyileştiği tespit edilmiştir. Ayrıca baluygulanan yaralarda skar (ölü doku) ve yaranın kenarlarındaödem olmadığı saptanmıştır. SSD grubundaki hastalarda iseskar oluşumu tespit edilmiştir. Bal tedavisi uygulanan yanıkolaylarında etkilenen dokuların histolojik muayenesi yapılmışve SSD ile karşılaştırılmıştır Histolojik incelemede dokulardaakut yangısal değişikliklerde azalma, enfeksiyon kontrolü veerken onarım aktiviteleri gözlenmiştir. Balın reepitelizasyonu(tekrarepiteldokusuoluşumu)arttırdığıveyangısalreaksiyonuazalttığı görülmüştür. Araştırmacılar tarafından yapılan birklinikincelemedebalınkronikyaralardaiyileşmeyibaşlattığınıvehızlandırdığınıaynızamandaderiülserleritedavisiüzerindeetkiliolduğunubildirmektedir.

Yaralarınbaliletedavisi,tedavibaşlangıcınınilk3-10güniçinde bakteriyolojik olarak steril hale gelmesini ve dokununsağlıklıbirşekildegranulasyonunusağlar.

Bal osmotik etkisi ile dokuların beslenmesini sağlar,dolayısıyla iyileşmeyi hızlandırır. Ayrıca bakteriler tarafındanüretilen toksik formdaki amonyağı (NH3) non-toksikNH4’dönüştürür.

Bal antibakteriyel özelliğinden dolayı infeksiyonluyaralarda kullanılabilir. Balın infeksiyonlu yaralarıntemizlenmesinde oldukça etkili olduğu bildirilmiştir. NekrozlaseyredenFournier kangreninekarşı daetkilidir.Buhastalıktainfeksiyon çok hızlı şekilde yayılır. Eğer infeksiyonlu bölgealınmazsa bu bölge bakteriler nedeniyle ölür. Bal iseinfeksiyonun yayılmasını durdurarak o bölgenin operasyonlaalınmagerekliliğiniortadankaldırır.

Ülser ve yaraları bulunan 47 hasta 1 aydan 2 yılakadarbilinenkonvansiyonelyöntemlerle(antibiyotikuygulaması dahil) tedavi edilmiş, hastaların bazılarıhiçbir iyileşme göstermezken, bazılarında yara alanıdaha da artmıştır. Bu hastaların yara nedenleri çokçeşitliydi. Bal uygulamadan önce yaralardan svaplar alınarakbakteriyolojik inceleme yapılmış ve birçok yaradan bakteriizole edilmiştir. Bu hastalara bal tedavisi uygulanmış, dahasonra yaralardan tekrar svap alınarak bakteriyolojik olarakincelenmiştir.İncelemesonucundadahaöncebakteribulunanyaraların1haftaiçindesterilhalegeldiği,bakteribulunmayanyaralarınisesterilkaldığıgörülmüştür.

Bal yara iyileşmesi sırasında temel olarak üç farklı mekanizmayla etki yapar:

1-Mekanik veya kimyasal bariyer olarak infeksiyöz ajanlarakarşıgörevyapar.

2-Granulasyondokusuoluşumunuhızlandırır.

3-Kısabirtedavisüresivekısabirhospitalizasyonsağlar

İnfeksiyonlu yaralarda bal kullanılması yaraların dahatemiz ve steril hale gelmesini sağlar, böylece yaralar dahaçabukkapanır.Baliletemizlenenyaralarıniçidahanetgörülürve gerekiyorsa tıbbi müdahalenin (operasyon, dikiş vb.)daha kolay yapılmasını da sağlar. Bu da cerrahi operasyonasıklıklaihtiyaçduyulandiabetikvemalignantülserlerdeönemtaşımaktadır.

Balın yaralarda kullanılmasının en önemli nedeni onun,antibiyotikleredirençkazanmışbakterilerekarşıetkinolmasıdır.Laboratuvar testlerinde balın MRSA (Multiresistant Stap.aureus)’a etkili olduğu belirlenmiş ve bu bakterilerin nedenolduğuyarainfeksiyonlarındaetkiliolduğusaptanmıştır.

Bal tedavisi uygulanan yaraların temiz ve steril halegelmesindekihızözellikledikkatçekicidir.Böyleyaralaryaklaşık3-10 gün arasında steril hale gelmiştir. Bazı raporlara göreisebal uygulamasından sonrabazı yaralarda2-5hafta sonrabile hala bakteri bulunmaktaydı.Burada sürenin farklı olmasımuhtemelen kullanılan balların antibakteriyel aktivitelerininfarklıolmasındankaynaklanmaktadır.

İnfekteyaralarözellikleanaerobikbakterilerleinfekteisekötü koku şekillenir. Bu da hastada stres ve sıkıntıya nedenolur.Balın,kokanyaralardahızlıbirkokugidericiolduğuraporedilmiştir.

Balepitelhücrelerininoluşmasıiçingereklinemliortamısağlar.Nemliortambakterigelişmesiiçindeuygundur.Fakatbal antibakteriyel etkisi ile bu durumuda engeller. Bal lenfinosmotik olarak dışarı akışını sağlayarak iyileşmekte olanyaralardadokularınbeslenmesiniarttırır.

Sonuç olarak;

*Balsonyıllardayarapansumanları,yanıklarvederiülserlerindekullanılmaktadır.

Yaralardainflamasyonu,şişme,ağrıvekokuyuoldukçaazalttığı, ölü dokuların yayılmasını engellemesi nedeniylecerrahi müdahaleyle dokuların uzaklaştırılmasına gerek


24kalmadığı, minimal yara izi ile hızlı bir iyileşmesağladığı,infeksiyonuhızlatemizlediğikonusundaçok

sayıdaraporveçalışmabulunmaktadır.

*Bal aynı zamanda nemli ortamı sağlayarak yeni dokugelişiminiuyarır.Antibakteriyeletkisiylebakterilerinüremesiniengelleyerekyarayıinfeksiyondankorur.

*Diğerantiseptiklergibidokularazararvermez,yaranıniyileşme süresini hızlandırarak doku gelişimini uyarır. Ayrıcadokularıngelişmesivebeslenmesiiçinyenikapillardamarlarınoluşumunuuyarır.

*Birçok bakteri türünün bala duyarlılığı konusundayapılmışbirçokaraştırmaveliteratürbilgisimevcuttur.

Yapılan çalışmalar sonucu çok sayıdamulti-antibioticresistantbakterisuşunun(MethicillinResistantStaphylococcusaureus-MRSA, Vancomycin Resistant Enterococci-VRE veAcinetobacter baumarii de dahil olmak üzere) bala dirençliolmadığısaptanmıştır.

Laboratuvar çalışmaları sonucu balın fungalinfeksiyonların tedavisinde, dental sağlığın korunmasında,sütçüinekmastitislerinintedavisindeetkiliolduğusaptanmıştır.

Sütçü sığırların mastitis, insanlarda persistentiyileşmeyenyaralar, ekzemavegöz infeksiyonlarının tedavisikonusundaetkinliğiklinikçalışmalarlaincelenmektedir.

Bal binlerce yıldır bakteriyel enfeksiyonlara vegastrointestinalhastalıklarakarsıtıbbiolarakkullanılmaktadır.Günümüzde ise bunun yerini antibiyotikler almıştır. Fakatantibiyotiklerindevamlıolarakkullanımıantibiyotiğedayanıklıhastalıketkenlerininoluşmasınanedenolmaktadır.Bakterilerinantibiyotiklerekarsıdirenciningiderekartması,antibiyotikleredirençliyenisuşlarınoluşmasıvesentetikilaçileantibiyotiklerinilerleyen zamanlardameydana getirdikleri olumsuz etkilerdendolayıkullanılmamasıyönündekigörüşlergiderekartmaktadır.

Butürproblemleriçözmekiçinaraştırmacılar,sürekliaraştırmayapmakta ve yeni ilaçlar sentezlemektedirler. Fakat butür ilaçların fiyatları çok yüksek, üretilme oranı ise düşükolmaktadır. Bu nedenle, özellikle birçok dünya ülkesindeapiterapi(arıürünleriiletedavi)gibialternatiftedaviyöntemleriyeniden aktiflik kazanmaktadır. Günümüzde doğaya dönüsünartması,alternatifvedoğaltedaviarayışlarıbudurumuolumluyöndeetkilemektedir.

Arıların ürettikleri ürünlerin, yaygın olarak gıda vesağlıküzerineolumlukatkılardabulunmaktabuda,balıntıbbikullanımını yeniden arttırmaktadır. Bu nedenle son yıllardakitedaviaraştırmalarınçoğubitkiler,aromaterapikvearıürünleriüzerineyoğunlaşmıştır.

Günümüzdedünyada ticariaçıdanyaygınolarak tedavimaksadıyla kullanılan iki bal çeşidi bulunmaktadır. Bunlar;Leptospermumpol ygalifolium cinsi ağaçlardan elde edilenMedihoney ve Leptospermum scoparium cinsi ağaçlardaneldeedilenActiveManukaHoney(YeniZelanda)ballarıdır.

Balın antimikrobiyal özellik göstermesinin insansağlığı açısından önemi; gıda patojeni ve bozulma yapanmikroorganizmalarının gelişmesine izin vermemesi veenfeksiyonların iyileşmesine yardımcı olmasından ilerigelmektedir.Özellikleyaraveyanıkolaylarındakonvansiyonelyöntemlere göre daha hızlı ve düzgün iyileşme sağladığı,infeksiyonriskiniminimumaindirmesinedeniylemedikalolarakbal kullanımı önem kazanmıştır. Bal antioksidan, antiradikal,antibakteriyal, antiviral, ant-inflamatuar, antitümoralvb.etkilerinden dolayı yara ve yanıkların tedavisinde,enfeksiyonlarınönlenmesinde,yaşlanmavekanseroluşumununengellenmesinde oldukça etkilidir. Balın apiterapi yönündenkullanılmasıbirçokhastalığıntedavisindeveyaönlenmesinde,pahalıveyanetkileriolandiğerürünleregörealternatif,etkiliveekonomikbiryoldur.

KAYNAKLAR1-Andrade,P.,Ferreres,F.,Gil,M.I,FranciscoA.,BarberanT.(1997).DeterminationOfPhenolicCompoundsinHoneyswithDifferentFloralOriginbyCapillaryZoneElectrophoresis.FoodChemistry,60:79–84.2-Al-Mamary,M.,Al-Meeri,A.,Al-Habori,M.(2002).Antioxidantactivitiesandtotalphenolicsofdifferenttypesofhoney.NutritionalResearch,22:1041–1047.3-AlSomal,N.,Coley,K.E.,Molan,P.C.,Hancock,B.M.(1994).SusceptibilityofHelicobacterpyloritotheantibacterialactivityofmanukahoney.JournaloftheRoyalSocietyofMedicine,87:9–12.4-Al-Waili,N.S.,Salom,K.,Butler,G.,AlGhamdi,A.A.(2011).Honeyandmicrobialinfections:areviewsupportingtheuseofhoneyformicrobialcontrol.JournalofMedicinalFood,14:1079-1096.5-Al-Waili,N.,Ghamdi,A.A.,Ansari,M.J.,Al-Attal,Y.,Al-Mubarak,A.,Salom,K(2013).DifferencesinCompositionofHoneySamplesandTheirImpactontheAntimicrobialActivitiesagainstDrugMultiresistantBacteriaandPathogenicFungi.ArchivesofMedicalResearch,44:307-316.6-Badet,C.,Quero,F.(2011).Theinvitroeffectofmanukahoneysongrowthandadherenceoforalbacteria.ClinicalMicrobiology,17:19-22.7-Bogdanov,S.(2012).Honeyasnutrientandfunctionalfood.BeeProductScience,21-28.8-Cooper,R.A.,Molan,P.C.,Harding,K.G.(2002).ThesensitivitytohoneyofGram-positivecocciofclinicalsignificanceisolatedfromwounds.JournalofAppliedMicrobiology,93:857–863.9-Dimitrova,B.,Gevrenova,R.,Anklam,E.(2007).Analysisofphenolicacidsinhoneysofdifferentfloraloriginbysolid-phaseextractionandhighperformanceliquidchromatography.PhytochemicalAnalysis,18:24–32.10-Estevinho,M.L.,Afonso,S.E.,Xesús,F.(2011).AntifungaleffectoflavenderhoneyagainstCandidaalbicans,CandidakruseiandCryptococcusneoformans.JournalofFoodScienceandTechnology,48:640–643.11-Frankel,S.,Robinson,G.E.,Berenbaum,M.R.(1998).Antioxidantcapacityandcorrelatedcharacteristicof14unifloralhoneys.JournalofApiculturalResearch,37:27–31.12-Herken,E.N.,Erel,O.,Güzel,S.,Çelik,H.,İbanoğlu,Ş.(2010).Totalantioxidant,phenoliccompounds,andtotaloxidantstatusofcertifiedanduncertifiedTurkey’shoneys.InternationalJournalofFoodProperties,13:599–607.13-Kamaratos,A.V.,Tzirogiannis,K.N.,Iraklianou,S.A.,Panoutsopoulos,G.I.,Kanellos,I.E.,Melidonis,A.I.(2014).Manukahoney-impregnateddressingsinthetreatmentofneuropathicdiabeticfootulcers.InternationalWoundJournal,11:259–263.14-Koç,A.N.,Silici,S.,Kasap,F.,Hörmet-Öz,H.T.,Mavus-Buldu,H.,Ercal,B.D.(2011).AntifungalActivityoftheHoneybeeProductsAgainstCandidaspp.andTrichosporonspp.JournalofMedicinalFood.14:128-134.29-3015-Liu,J.R.,Ye,Y.L.,Lin,T.Y.,Wang,Y.W.,Peng.,C.C.(2013).Effectoffloralsourcesontheantioxidant,antimicrobial,andanti-inflammatoryactivitiesofhoneysinTaiwan.FoodChemistry,139:938–943.16-Lusby,P.,Coombes,A.,Wilkinson,J.(2005).Bactericidalactivityofdifferenthoneysagainstpathogenic

bacteria.ArchivesofMedicalResearch,36:464-467.17-Maghsoudi,H.,Salehi,F.,Khosrowshahi,M.K.,Baghaei,M.,Nasirzadeh,M.,Shams,R.(2011).Comparisonbetweentopicalhoneyandmafenideacetateintreatmentofburnwounds.AnnalsofBurnsandFireDisasters,24(3):132-137.18-Molan,PC.(1992).Theantibacterialactivityofhoney.1.Thenatureoftheantibacterialactivity.BeeWorld,73:5-28.19-Molan,PC.(1992).Theantibacterialactivityofhoney.2.Variationinthepotencyoftheantibacterialactivity.BeeWorl,73:59-76.Terrab,A.,Gonzalez,A.G.,Diez,M.J.,Heredia,F.J.(2003).CharacterisationofMoroccanunifloralhoneysusingmultivariateanalysis.EuropeanFoodResearchandTechnology,218:88–95.20-Moniruzzaman,M.,Sulaiman,S.A.,Azlan,S.A.M.,Gan,S.H.(2013).Two-YearVariationsofPhenolics,FlavonoidsandAntioxidantContentsinAcacia.Molecules,18:14694-14710.Weston,R.J.,Brocklebank,L.K.,Lu,Y.(2000).IdentificationandquantitativelevelsofantibacterialcomponentsofsomeNewZealandhoneys.FoodChemistry,70:427–435.21-Mulu,A.,Diro,E.,Tekleselassie,H.,Belyhun,Y.,Anagaw,B.,Alemayehu,M.,Gelaw,A.,Biadglegne,F.,Desalegn,K.,Yifiru,S.,Tiruneh,M.,Kassu,A.,Nishikawa,T.,Isogai,E.(2010).EffectofEthiopianmultiflorahoneyonfluconazole-resistantCandidaspeciesisolatedfromtheoralcavityofAIDSpatients.InternationalJournalofStd&AIDS.21:741-745.White,J.W.,Subers,M.H.,Schepartz,A.I.(1963).Theidentificationofinhibinetheantibacterialfactorinhoney,ashydrogenperoxideanditsorigininahoneyglucose-oxidasesystem.BiochimicaetBiophysicaActa,73:57–70.22-Mundo,M.,Padilla-Zakour,O.,Worobo,R.(2004).Growthinhibitionoffoodbornepathogensandfoodspoilageorganismsbyselectrawhoneys.InternationalJournalofFoodMicrobiology,97:1-8.23-Natarajan,S.,Williamson,D.,Grey,J.,Harding,K.G.,Cooper,R.A.(2001).HealingofanMRSA-colonized,hydroxyurea-inducedlegulcerwithhoney.JournalofDermatologicalTreatment,12:33-36.24-Schmidlin,P.R.,English,H.,Duncan,W.,Belibasakis,G.N.,Thurnheer,T.(2014).AntibacterialpotentialofManukahoneyagainstthreeoralbacteriainvitro.SwissDentalJournal,124:922-924.25-Subrahmanyam,M.(1998).AprospectiverandomizedclinicalandhistologicalstudyofsuperficialburnwoundhealingwithhoneyandSSD.Burns,24:157-161.26-Taormina,P.J.,Niemira,B.A.,Beuchat,L.R.(2001).Inhibitoryactivityofhoneyagainstfoodbornepathogensasinfluencedbythepresenceofhydrogenperoxideandlevelofantioxidantpower.InternationalJournalofFoodMicrobiology,69:217–225.27-Voidarou,C.,Alexopoulos,A.,Plessas,S.,Karapanou,A.,Mantzourani,I.,Stavropoulou,E.,Fotou,K.,Tzora,A.,Skoufos,I.,Bezirtzoglou,E.(2011).Antibacterialactivityofdifferenthoneysagainstpathogenicbacteria.Anaerobe,17:375-379.


25

Özet

Dünya bal üretiminde ülkemiz 2.cisıradadır (FAOSTAT, 2012). Bal beslenmeve bazı hastalıkların tedavisinde önemli biryere sahip olup ekonomik olarak değerliolmasına ve çokça talep edilmesine sebepolmaktadır.Budurumbazıüreticilertarafındasuistimal edilebilmekte piyasada taklit vetağşişli ballarla karşılaşılmaktadır (Çetin veark., 2011). Sahte bal, katkılı (tağşişli) vesuni (taklit) ballar olmak üzere iki şekildeüretilmektedir. Tağşişli bal, arının değişikşekerşurupları(yüksekfruktozluşekerşurubu,invert şeker şurubu, sakaroz şurubu, glikozşurubu) ile beslenmesi, üretimden sonraşurupların katılması, farklı özellikteki ballarınkarıştırılması, düşük rutubet içeriğine sahipballara su ilave edilmesidir. Taklit bal iseüretimi tamamıyla kimyasal yolla, değişikşeker şuruplarından üretilir (Çetin ve ark.,2011;GürelveGösterit,2011).DenetimiGıda,TarımveHayvancılıkBakanlığınabağlıkontrolgörevlisiyapar.Kontrolör,balsatanişletmeleriBal Tebliğine göre denetler, analiz yapılmaküzere almış olduğu numuneyi Gıda KontrolLaboratuarına gönderir. Rutin denetimlerindışındaBakanlığımızabağlıAlo174GıdaHattıvasıtasıyladadenetimleryapılmaktadır.GıdaHattı, tüketiciningıdagüvenilirliği ile ilgilihertürlüihbarveşikayetteilgilimerciyekolaybirşekildeulaşabilmesi,iletişimintekmerkezdenyönlendirilmesi, tüketiciye en kısa zamandadönüş yapılabilmesi ve sonucun takibiamacıyla kurulmuştur. Denetlemelerde insantüketimineuygunolmadığıtespitedilenballarpiyasadantoplatılıpparacezasıverilir.

Sonuç olarak, yasal mevzuatınuygulanması büyük ölçüde meslekiörgütlenme ve mesleğin etik ilkelerinin çokiyi kavranmasıyla olacaktır. Bu nedenleTürkiye’dearıcılık,karlılığıvesürdürülebilirliğisağlayacakşekildebilgiveteknolojiyikullanan,örgütlü,etikkurallarıolanvebukurallarabüyükölçüde uyulan birmeslek olarak yapılanmasıönemlidir(GürelveGösterit,2011).

Anahtar kelimeler: Bal, taklit ve tağşiş,mevzuat,denetleme

Denetimlerin İşleyişi ve İlgili Mevzuat

Türkiye 7.060.973 kovan sayısı ile balüretimindebiröncekiyılagöre%8,2artarak102.486tonolmuştur(TÜİK,2014).Dünyabalüretimindeiseülkemiz88.162tonile2.cisıradayeralmaktadır.Dünyabal ithalatındagörülenartışlar ve uluslar arası bal fiyatlarının hızlıbirbiçimdeartması,balüretimve ticaretiningelecekte de karlı bir faaliyet olmaya devamedeceğini göstermektedir. Bir yandan dünyabal talebinin artması diğer yandan önemlitüketici piyasalarında üretimin yavaşlamasıülkemizbalüreticiveihracatçılarınaönemlibirfırsatsunmaktadır(SeyidoğluH,2014).

Bal beslenme ve bazı hastalıklarıntedavisinde önemli bir yere sahip olupekonomik olarak ta değerli olmasına veçokça talep edilmesine sebep olmaktadır.Bu durum bazı üreticiler tarafında suistimaledilebilmektepiyasadataklitvetağşişliballarlakarşılaşılmaktadır(Çetinveark.,2011).Sahtebal, katkılı (tağşişli) ve suni (taklit) ballarolmaküzereikişekildeüretilmektedir.Tağşişlibal, arının değişik şeker şurupları (yüksekfruktozlu şeker şurubu, invert şeker şurubu,sakarozşurubu,glikozşurubu)ilebeslenmesi,üretimden sonra şurupların katılması, farklıözelliktekiballarınkarıştırılması,düşükrutubetiçeriğine sahip ballara su ilave edilmesişeklinde yapılan işlemlerle genel bileşimözellikleri değiştirilmiş balları kapsamaktadır.Taklitbaliseüretimitamamıylakimyasalyolla,değişik şeker şuruplarından üretilen ballaroluparısızbalüretimidir(Çetinveark.,2011;GürelveGösterit,2011).5996sayılıVeterinerHizmetleri,BitkiSağlığı,GıdaveYemKanunun24. Maddesi 4.bendine göre balda taklit vetağşiş yasaktır. Bala gıda katkı maddeleride dahil olmak üzere dışarıdan hiçbirmaddekatılamaz.Balındoğalbileşimindebulunmayanorganik ve/veya inorganik maddelerden ariolmasıgerekir.Bal,23/8/2006tarihlive26268sayılıResmiGazete’deyayımlananTürkGıdaKodeksi Şeker Tebliğinde yer alan şekerleriiçeremez(Anonim,2010).

Bal tebliği ile balın tekniğine uygunve hijyenik şekilde üretilmesi, hazırlanması,işlenmesi, depolanması, nakledilmesi vepiyasaya arz edilmesi aşamalarında taşımasıgereken özellikler belirlenmiştir (Anonim,2012).Bal tebliği,ülkemizdebalsatışıyapan

Balda Taklit ve Tağşişe Yönelik Denetlemeler ve İlgili Mevzuat

Dr. Pınar ÖZTÜRK

Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ordu.


26işletmelerindenetimdedikkatealınmaktadır.Baltebliğinin 1 numaralı ekinde Ballara Ait DiğerÖzellikleryeralmıştır.Bunagörefruktozveglikozenaz%60,HMFenfazla40mg/kg,proteinveham

baldeltaCl3değerleriarasındaki fark -1,0veyadahapozitifolmalıdır(Anonim,2012).Sahteballardabüyükorandabaltebliğindeyeralanbudeğerlerdefarklılıkoluşmaktadır.

5996 sayılı Kanunun 31. Maddesi 3.bendine göregıda satan işletmelerin denetimi Gıda, Tarım ve HayvancılıkBakanlığına bağlı İl ve İlçe Resmi Kontrol görevlisindedir.Bu Kanun kapsamında öngörülen gıda kontrolü ile ilgilidüzenlemeler,gıdailetemasedenmaddevemalzemelerilebuişleiştigaledenişyerleriiçindeuygulanır.

Resmi kontroller, uygun sıklıkta, tarafsız, şeffaf vemesleki gizlilik ilkelerine uygun olarak risk esasına göre, önbildirim gereken haller dışında, önceden haber verilmeksizingerçekleştirilir. Bu kontroller, izleme, gözetim, doğrulama,tetkik, denetim, numune alma ve analiz gibi uygulamaları dakapsar.Üretim,işlemevedağıtımaşamalarındahangimeslekmensuplarınınhangi resmikontrollerdensorumluolduğu ilgilikanunun2numaralıekindebelirtilmiştir (5996sayılıKanunun31.Maddesi1.bendi).Denetimlersonucundaolumsuzluktespitedilenişletmelerdekontrolsıklığıartırılır.

Alo 174 Gıda Hattına tüketicinin gıda güvenilirliğiile ilgili her türlü ihbar ve şikayette ilgili merciye kolay birşekildeulaşabilmesi,iletişimintekmerkezdenyönlendirilmesi,tüketiciye en kısa zamanda dönüş yapılabilmesi vesonucun takibi amacıyla kurulmuştur. Alo 174 Gıda Hattınavatandaşlarımız ihbar-şikayette bulunmak istediğinde işletmeadıveadresini,şikayetçiolduğuürünbilgilerinipaylaştığındakayıt oluşturulmaktadır. Başvuruların sonlandırılma süresiortalama15gündür.

Kontrolgörevlisidenetimdenönce;GıdaGüvenliğiBilgiSistemi(GGBS)vedenetlenecekişyeridosyasındanilgilibilgive belgeler ile geçmiş denetim kayıtlarını inceleyerek resmikontrol ile ilgili gerekli hazırlıkları yapar. Kontrol görevlisikimliğini ibraz ederek kendisini tanıtır, işletme yetkilisineresmikontrolünamacıkonusundabilgiverir.Denetim,işletmeyetkilisi ya da yetkilinin görevlendireceği işletme elemanı ileberaberyapılır.

Kontrolör, bal satan işletmeleri Bal Tebliğine göredenetler ve analiz yapılmak üzere almış olduğu numuneyibulunduğu ildeki Gıda Kontrol Laboratuarına gönderir. 5996sayılıKanungereği,bumuayeneveanalizsonucukesinolupanalizsonucunaitirazedilemez.

Bal satan işletmelerde resmikontrol sonucumevzuatauygunsuzluktespitedilmesihalinde“İdariParaCezasıYaptırımKararı” (EK-16) en az iki suret düzenlenerek İl Müdürününonayına sunulur. Resmi kontrol sırasında herhangi birengellemeilekarşılaşıldığındabudurum,“DenetimveKontrolünEngellendiğine Dair Tutanak” (Ek-2) ile tespit edilerek, 5996sayılı Kanunun 41(1) inci maddesi (ç) bendine göre yasalişlem uygulanır. En kısa süre içerisinde güvenlik güçleri ileberaber resmi kontrol yeniden yapılır. Denetim sırasında; a)

Öncelikleişletmeninonaylıveyakayıtlıolarakfaaliyetgösteripgöstermediği, eğer göstermiyorsa 5996 sayılı Kanunun 42.Maddesi uyarınca savcılığa suç duyurusunda bulunulur, b)5996 sayılı Kanun’un EK-1’ine uygunolarak işin nev’ine görepersonelçalıştırıpçalıştırmadığıkontroledilir.

Resmi kontrollerin herhangi bir aşamasında işletmeyetkilisinin, tutanakları imzalamayı reddetmesi durumundaişletmeyetkilisininadıvesoyadıyazılarakyadakaşesibasılarakimzakısmına“İMZADANİMTİNAETMİŞTİR”ifadesiyazılırvetutanakTebligatKanununagöreişletmeyetebliğedilir.

Verilen idari para cezaları tebliğ tarihinden itibaren 30(otuz) gün içinde ödenmek zorundadır. İdari para cezalarınınkesinleşmesiüzerineödemeler, ilgilimuhasebemüdürlüğüne/mal müdürlüğüne veya müdürlüğün hesabının bulunduğubankalarayapılır.

Kontrolör, laboratuvar, muayene ve analiz raporunailişkin bilgi ve sonuçları öncelikle GGBS’ ne girişini yapar veaynızamandayazıileİlMüdürlüğünebildirir.Muayeneveanalizraporlarınınbirnüshasılaboratuvardadosyalanır.

İnsan tüketimine uygun olmadığı tespit edilen ballarmasrafları işyeri sahibineait olmaküzerepiyasadan toplatılırve mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir. Buürünleri üretenveyapiyasayaarzedenlerhakkındakamununsağlığınakarşısuçlarkapsamındaCumhuriyetsavcılığınasuçduyurusunda bulunulur (5996 sayılı Kanunun 40. Maddesi1.bendi). Günümüzde balda taklit ve tağşiş yapanlara10.000Lira para cezası verilir. Sahte ballara el konulupmülkiyetininkamuya geçirilmesine karar verilir (5996 sayılı Kanunun 40.MaddesiI.bendi).Gıda,TarımveHayvancılıkBakanlığı,uygungördüğü hallerde yapılan kontroller sonucunda sahip olduğubilgileri, kamuoyunun bilgisine sunmaktadır (5996 sayılıKanunun31.Maddesi6.bendi).

Sonuç ve Değerlendirme

Yasal mevzuatın uygulanması büyük ölçüde meslekiörgütlenme ve mesleğin etik ilkelerinin çok iyi kavranmasıile olacaktır. Her meslek grubunda olduğu gibi arıcılıkta dabilgisizliktenveaçgözlülüktenkaynaklananyanlışuygulamalarher zaman olacaktır. Ayrıca arıcılık sektörü doğası gereğibu olumsuzluklara oldukça açıktır. Bu nedenle Türkiye’ dearıcılıkkarlılığıvesürdürülebilirliğisağlayacakşekildebilgiveteknolojiyikullanan,örgütlü,etikkurallarıolanvebukurallarabüyükölçüdeuyulanbirmeslekolarakyapılanmalıdır(GürelveGösterit,2011).

KaynaklarGürelF.veGösteritA.(2011).ArıcılığınEtikAçıdanDeğerlendirilmesi.Erişimadresi:http://www.aricilikmuzesi.net/images/userfiles/file/13_01_11/ARICILI%C4%9EIN%20ET%C4%B0K%20A%C3%87IDAN%20DE%C4%9EERLEND%C4%B0R%C4%B0LMES%C4%B0.pdf.Erişimtarihi:31,03,2015.Anonim(2012)TürkGıdaKodeksi,BalTebliği(2012/58).BaşbakanlıkBasımevi,Ankara.Anonim(2010)VeterinerHizmetleri,BitkiSağlığı,GıdaveYemKanunu;11.06.2010tarihve5996ResmiGazete.ÇETİNK,ALKINE,UÇURUMH.Ö(2011)PiyasadaSatılanÇiçekBallarınınKaliteKriterlerininBelirlenmesi.GıdaveYemBilimi-TeknolojisiDergisi/JournalofFoodandFeedScience-Technology11:49-56.TÜİK(2014)HayvansalÜretimİstatistikleri,AnkaraSeyidoğluH.(2014)DünyaBalTicaretiveTürkiye’ninYeri.ArıcılıkAraştırmaDergisi.Yıl6,Sayı12,Sayfalar13-18.FAOSTAT,www.fao.org


27Türkiye ve Malatya’da Arıcılığın Yeri ve Önemi

Yrd. Doç Dr. Semiramis KARLIDAĞYrd. Doç Dr. Abdurrahman KÖSEMAN

İnönü Üniversitesi Akçadağ Meslek Yüksekokulu, Malatya.

Özet Türkiye geniş coğrafyası ve zenginfloraya sahip olmasının yanı sıra 6.3 milyonkoloni varlığı ve 88 bin tonu aşan balüretimiyle dünya arıcılığında önemli bir yeresahiptir. Türkiye’de arıcılık son yıllarda büyükgelişmeler göstermiştir. Ancak koloni başınaverimde sağlanan gelişme doğal koşullarıngerektirdiği düzeyin çok altındadır. UygunteknikyöntemlerinuygulanmasıhalindearıcılıkTürkiye’de kırsal kalkınmanın önemli bir aracıvesürekliyapılanbirüretimdalıolacaktır.Buçalışmada,TürkiyeveMalatya ilindearıcılığındurumu,yeriveönemiirdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:Arıcılık,Balarısı,Malatyaarıcılığı,Türkiye

(ThePositionandImportanceofBeekeepinginTurkeyandMalatya)

Summary

Turkey has a large geography andrich flora, as well as more than 6.3 millioncolony and 88 thousand tons of honeyproductionhasanimportantplaceintheworldbeekeepers. Beekeeping in Turkey hasmadegreatdevelopment in recent years.However,provideddevelopmentyieldpercolonyislowerthelevelrequiredfortheofnaturalconditions.Case of the application of proper technicalmethods, beekeeping become an importanttool and connstantly made production inrural development Turkey. In this study wasdiscussed, beekeeping status, position andimportanceinTurkeyandprovinceofMalatya.

Keywords: Beekeeping, Honeybee (ApismelliferaL.),Malatyabeekeeping,Turkey

Giriş

Arıcılık, düşük yatırımlarla ve fazlaişgücü gerektirmeden doğada var olan hazırkaynakların kullanılmasıyla yapılabilen, bunakarşın yetiştiricisine önemli mali kazançsağlayanbir faaliyettir.Bu faaliyetkolugerekdünyada gerekse Türkiye’de son yıllardaönemli bir gelişme göstermektedir. Özelliklekoloni sayısı artışındameydana gelen olumlugelişme, arılardan elde edilen ürünlerinbesinsel, tıbbi ve ekonomik öneminin gittikçedaha iyi anlaşılmasından ve ürün tüketimininyaygınlaşmasındankaynaklanmaktadır.

Arıcılık faaliyetlerindeki başarıdauyguncoğrafya, iklimsel yapı, bitkisel zenginlik veçeşitlilik ile su kaynaklarının bolluğu önemlirol oynamaktadır. Bu faktörlerin yanı sırakültürel,teknikveteknolojikaltyapıdabaşarıyıetkileyendiğerunsurlardır.

Türkiye’de Arıcılık

Türkiye çevre faktörleri bakımındanarıcılığa son derece uygundur. Zengin flora,uyguntopografikyapı,narenciyevebademgibiyaygınmeyve türleri, ayçiçeği ve pamuk gibiendüstriyelbitkileri,çayır-meraveyembitkileri,akasya, ıhlamur, iğde, kestane, okaliptüs gibiağaçlarsebebiylearıcılıkiçingerekliolandoğalkaynaklar yönünden son derece zengin birülkedir. Bu avantajlardan dolayı koloni varlığı


28

Kaynak: FAO

vebalüretimibakımındandünyanınöndegelenülkelerindenbirisidir.

Sahip olunan koloni sayısına göre Çin,Türkiye,Etiyopya,İranveRusyadünyadakienönemli

5 arıcılık ülkesidir. 2012 Yılı verilerine göre dünya kolonivarlığınınyaklaşık%8.2’sinesahipolanTürkiye,Çin’inardındanikinci sırada yer almaktadır. Aynı yıl itibariyle koloni başınaverimyönündeniseTürkiye,sırasıylaÇin,Kanada,Avustralya,Meksika,ABD,Arjantin,Almanya,RusyaFederasyonu,GüneyAfrika,Fransaveİran’ınardındandünyada13.88kg/koloniileonikincisıradabulunmaktadır(Anon.,2015a).Ülkelerinkolonisayısı, yıllık bal üretimi ve koloni başına ortalama verimleriÇizelge1’debildirilmektedir.

Kolonisayısı,balvebalmumuüretimmiktarı ilekolonibaşınabalverimiillerevebölgeleregörefarklılıkgöstermesinerağmen, Türkiye’nin her bölgesi potansiyel olarak arıcılıkyapmayaelverişlidir(Fıratlıveark.,2005).

Türkiye’de koloni sayısı bakımından sırasıyla Ege veAkdenizBölgesiilkikisıradayeralırken,sırasıylaEge,Akdenizve Doğu Karadeniz Bölgesi en fazla bal üretimi yapmaktadır.Koloni başına bal veriminde ise bölgeler arasında belirginfarklılıksözkonusudur.AynıverileregöreDoğuKaradeniz,BatıMarmara,Akdeniz,GüneydoğuAnadolu,OrtaAnadoluveEgeBölgesiTürkiyeortalamasınınüzerindeüretimyaparkendiğerbölgeler Türkiye ortalamasının altında yer almaktadır (Anon.,2015b). Türkiye’de 2013 yılında bölgelere göre arıcılığındurumuÇizelge2’debildirilmektedir.

Türkiye’de arıcılığın yıllara göre gelişimi Çizelge 3’tebildirilmektedir. Elde edilen verilerin değerlendirmesine göreTürkiye,kolonivarlığınıvebalüretiminihergeçenyıldahadaartırmaktadır.2002yılındasadece4.160.892adetolantoplamkolonivarlığı,2013yılında6.641.348adedeçıkmıştır.Onyıllık

sürede arıcılıkta gerçekleşen başka bir olumlu gelişme ise2002yılında74.554tonolantoplambalüretiminin2013yılında94.694 tonaçıkmasıdır.Diğer taraftan,2002yılında180.232adet olan ilkel kovan sayısı 2013 yılında 183.265 adeteçıkmıştır. İlkel kovansayısınınartmasınınnedenisonyıllardainsanlarındoğalgıdaürünlerineyönelmelerindenkaynaklandığıdüşünülmektedir. Diğer taraftan, koloni sayısı ve toplam balüretiminde yıllar içerisinde sağlanan artış, koloni başına balverimindeeldeedilememiştir.Kolonibaşınaverim2002yılında17.91 kg/koloni iken, 2013 yılında 14.26 kg/koloni olarakgerçekleşmişveyıllaritibariylekolonibaşınaverimgerilemiştir(Anon.,2015b).

Malatya ve Arıcılık

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Havzasında yeralanMalatyaİçAnadolu,Akdeniz,DoğuAnadoluveGüneydoğuAnadolubölgelerinedoğalgeçişisağlayanyolgüzergâhındadır.Malatya’nındenizseviyesindenmerkezdeyüksekliği960metreolup,karasalolaniklimiçevredekibarajgöllerininetkisiylesonyıllardayumuşayarakzamanzamanAkdeniziklimiözelliklerinialmıştır.

Malatya il topraklarının % 54’ü çayır ve meralarla, %31’iekilivedikiliaraziilekaplıdır.Akarsuçevreleriormangibiuzayankayısıbahçeleriilekaplıdır.Malatyaİlmerkeziveilçelerebağlıköylerde,kayısıbaştaolmaküzeregenişmeyvelikleryeralmaktadır(Anon.,2013).

Sarıçiçek, Pütürge, Arapgir, Hekimhan yöreleri ileYama Dağı ve Beydağı arıcılık için elverişli bir floraya sahipolup, genellikle meşe ve ardıç ağaçları ile kaplıdır. Kevenve kekik ise yörenin önemli nektar ve polen kaynaklarıdır.Bitkiler ilkbahardansonbaharakadaryüksekkesimleredoğrutedrici olarak çiçeklenmekte ve sürekli bir bal potansiyelisağlanmaktadır.

Bal üretimi(ton)

Bal verimi(kg / koloni)

Çin 8.977.000 451.600 50.31Arjantin 2.970.000 75.500 25.42Etiyopya 5.207.300 39.892 7.66Türkiye 6.348.009 88.162 13.88ABD 2.624.000 66.720 25.43Kenya 1.717.347 11.650 6.78Meksika 1.898.239 58.602 30.87Almanya 698.714 15.699 22.47İspanya 2.429.330 29.735 12.24Polonya 1.470.000 12.176 8.28GüneyAfrika 67.000 1.080 16.11Yunanistan 1.340.000 14.800 11.04İran 3.250.000 48.000 14.77Fransa 794.733 11.809 14.86RusyaFederasyonu 3.250.096 64.898 19.97Kanada 630.037 29.440 46.72Avustralya 230.000 10.500 45.65Toplam 41.483.741 1030.263 24.83

Çizelge 1. Dünya’da 2012 Yılında Arıcılığın Durumu

Koloni sayısı (adet)Ülke


29

KuzeydoğuAnadolu 1.478 395.867 397.345 4.192,826 10.55 185,645OrtadoğuAnadolu 54.139 588.390 642.529 7.077,063 11.01 281,232GüneydoğuAnadolu 63.722 389.025 381.981 6.066,492 15.88 214,007İstanbul 729 63.928 64.657 718,700 11.11 32,496BatıMarmara 16.225 334.608 350.833 5.608,202 15.99 178,686Ege 6.684 1.371.836 1.378.520 20.044,255 14.54 990,820DoğuMarmara 8.285 294.683 302.698 3.417,037 11.29 199.821BatıAnadolu 6.783 185.821 192.604 2.067,968 10.74 112,249Akdeniz 7.870 1.167.255 1.175.125 18.767,881 15.97 1.008,802OrtaAnadolu 4.875 335.608 340.483 5.238,060 15.38 334,104BatıKaradeniz 5.135 378.795 383.930 3.908,492 10.18 239,345DoğuKaradeniz 7.340 952.267 959.607 17.587,031 18.33 464,261Türkiye 183.265 6.458.083 6.641.348 94.694,007 14.26 4.241,468

Çizelge 2. Türkiye’de 2013 Yılında Bölgelere Göre Arıcılık

İlkel koloni sayısı (adet)

Modern koloni sayısı (adet)

Toplam koloni sayısı (adet)

Bal üretimmiktarı (ton)

Bal verimi(kg/kol.)

Balmumu üretimi (ton)Bölgeler

Kaynak: TUİK

2002 180.232 3.980.660 4.160.892 74.554 17.912003 190.538 4.098.315 4.288.853 69.540 16.212004 162.660 4.237.065 4.399.725 73.929 16.802005 157.059 4.432.954 4.590.013 82.336 17.932006 146.950 4.704.733 4.851.683 83.842 17.282007 135.318 4.690.278 4.825.596 73.935 15.322008 137.963 4.750.998 4.888.961 81.364 16.642009 128.743 5.210.481 5.339.224 82.003 15.362010 137.000 5.465.669 5.602.669 81.115 14.482011 149.020 5.862.312 6.011.332 94.245 15.682012 156.777 6.191.232 6.348.009 89.162 14.052013 183.265 6.458.083 6.641.348 94.694 14.26

Çizelge 3. Türkiye’de Arıcılığın Yıllara Göre Gelişimi





Bal verimi(kg/kol.)Yıllar

Kaynak: TUİK

Malatya ilinde arıcılığın yoğun olduğu ilçeler Merkez,Akçadağ,Arapkir,Arguvan,Darende,Doğanşehir,KuluncakvePütürge’dir. İl genelindeArıcılık Kayıt Sistemine (AKS) dahil1093 üye ve 85.403 arı kolonisi bulunmaktadır. İl’de ağırlıklıolarakbalveazmiktardapolenüretimiyapılmaktadır.Propolis,arısütüvearızehirigibibaldışındakiarıürünlerininbildirilmişresmiüretimibulunmamaktadır.

Malatya’da üretilen ballar üreticiden tüketiciye direktintikal ettirilirken markalı ballar genellikle marketlerdesatılmaktadır.MalatyaİliArıYetiştiricileriBirliği,“Mabir”markatescillibal,balmumuvearıkekipaketlemesiyaparakarıcılığakatkısağlamaktadır.

Malatya’da 2012 ve 2013 yıllarında arıcılığın durumuÇizelge 4’ ve Çizelge 5’te,Malatya’da yıllara göre arıcılığınındurumuiseÇizelge6’dayeralmaktadır.

Çizelge 4’te bildirilen 2012 yılı verilerine göre Malatya’nınbal üretiminde ve koloni başına veriminde ilçeleri arasında

fark olduğu, merkezde ilçelere göre dahayoğun arıcılık yapıldığı görülmektedir. İldekien yüksek bal üretimi 180,768 tonla Merkez,en düşük üretim 7,425 tonla Doğanyol ilçesindegerçekleşmektedir. Aynı yılın verilerine göre kolonibaşına 10.00 kg bal ile Yeşilyurt birinci sırada, 1.96 kg ileDarendeensonsıradayeralmaktadır.(Anon.,2015b).

Malatya’da 2013 yılı üretim sezonunun kurakgeçmesinden dolayı, Malatya’nın merkez ve ilçelerinin balüretimlerivekolonibaşınabalverimlerininöncekiyıllaragöredaha düşük olduğu Çizelge 5’te görülmektedir. Çizelge 5’egöreildekienyüksekbalüretimi56,400tonlaDoğanşehir,endüşüküretim3,800tonlaBattalgaziilçesindegerçekleşmiştir.Aynıyılınverilerinegörekolonibaşına7.00kgbalileYeşilyurtbirincisırada,1.06kgileDarendeensonsıradayeralmaktadır.(Anon.,2015b).

Merkezde ilçeleregöredahayüksekarıcılık faaliyetinin


30

Merkez 20.158 620 20.778 180,768 8.70 3,900Akçadağ 5.287 1.380 6.667 52,300 7.86 4,950Arapkir 4.980 75 5.055 42,900 8.49 1,780Arguvan 7.650 700 8.350 80,100 9.59 2,200Battalgazi 1.700 10 1.710 10,200 5.96 2,100Darende 9.000 200 9.200 18,000 1.96 4,500Doğanşehir 8.698 160 8.858 78,282 8.84 4,349Doğanyol 1.350 9 1.359 7,425 5.46 0,658Hekimhan 2.700 900 3.600 15,000 4.16 0,910Kale 2.300 25 2.325 18,600 8.00 0,680Kuluncak 3.000 150 3.150 22,400 7.11 0,200Pütürge 6.670 115 6.785 54,200 7.99 1.720Yazıhan 3.848 60 3.908 30,784 7.88 0,257Yeşilyurt 1.804 1.110 2.914 29,140 10.00 2,265

Çizelge 4. Malatya’da 2012 Yılında Arıcılığın Durumu





Bal verimi(kg/kol.)


Merkez 20.100 580 20.680 41,360 2.00 3,400Akçadağ 6.094 200 6.294 40,000 6.36 4,000Arapkir 5.800 72 5.872 23,200 3,95 0,980Arguvan 4.482 274 4.756 15,000 3.15 2,700Battalgazi 1.900 20 1.920 3,800 1.98 2,000Darende 9.200 220 9.420 10,000 1.06 4,400Doğanşehir 9.400 250 9.650 56,400 5.84 4,700Doğanyol 2.450 7 2.457 4,000 1.63 0,325Hekimhan 2.750 850 3.600 14,000 3.89 0,900Kale 2.200 20 2.220 8,800 3.96 0,650Kuluncak 1.780 90 1.870 7,480 4.00 0,190Pütürge 9.455 116 9.571 28,713 3.00 2,500Yazıhan 4.300 90 4.390 7,240 1.65 0,400Yeşilyurt 1.907 796 2.703 18,921 7.00 2,050

Çizelge 5. Malatya’da 2013 Yılında Arıcılığın Durumu





Bal verimi(kg/kol.)


Kaynak: TUİK

Kaynak: TUİK

gözükmesinde arıcıların devlet teşviklerindenyararlanmak üzere başvurularını merkezdenyapmalarınınetkinolduğugörülmektedir.

Malatya’da arıcılığın yıllara göre durumunundeğerlendirildiği Çizelge 6’da ise Malatya’nın düşük ve aynızamanda dalgalı bir üretim ve verim kapasitesine sahipolduğu tespit edilmektedir. Bazı yıllar ortaya çıkan olumsuzçevre koşulları yanında, yetiştiricilerin eğitim, bilgi ve teknikdüzeylerininyetersizliğideverimdüşüklüğünenedenolmaktadır.2009,2010ve2013yıllarındameydanagelenüretimveverimdüşüklüğü ise,diğeryıllardakiverimdüşüklüğünesebepolanfaktörlere ilave olarak, bu yıllarda oluşan güney kökenli tozfırtınaları ve kuraklık sebebiyle arıların mevcut nektarlardanyararlanamamasındankaynaklandığıdeğerlendirilmektedir.

Çizelge 6’da elde edilen verilerin değerlendirmesinegöre, yıllar itibariyleMalatya ili koloni varlığı bakımından bir

artış sağlanırken, bal üretimi, koloni başına ortalama balverimi ve balmumuüretimi bakımından herhangi bir gelişmesağlanamamıştır.2006yılında71.301adetolankolonisayısı2012 yılında 84.659 adete ve 2013 yılında 85.403 adeteçıkmıştır.Ancak2006yılındabalüretimi636 ton iken,2012yılında640ton’açıkmışve2013yılında279ton’adüşmüştür.Kolonibaşınaverimise2006yılında8.90kgiken,2012yılında7.56kg’ave2013yılındaise3.26kg’adüşmüştür.Balmumuüretimi2006yılında32,782toniken,2012yılında30,469ton’ave2013yılındaise29,195ton’adüşmüştür.

Kovan başına bal veriminde beklenen seviyeyeulaşılamaması,baldışındakiarıürünleriveanaarıüretimininyok denecek kadar az olması, Türkiye genelinde olduğu gibiOrtadoğuAnadoluBölgesineaitiller(İBBS-Düzey2)arasındadagerilerdeolanMalatya’nınelealınmasıgerekenbaşlıcaarıcılıkproblemlerindendir. Ortadoğu Anadolu Bölgesine ait illerin2013yılındaarıcılıktakidurumuÇizelge7’deverilmektedir.


31

Kaynak: TUİK

2006 71.301 636 8.90 32,7822007 69.895 691 9.90 34,2532008 67.797 784 11.58 28,0182009 67.943 385 5.67 25,3872010 79.495 433 5.45 25,0582011 87.692 829 9.46 32,2772012 84.659 640 7.56 30,4692013 85.403 279 3.26 29,195

Çizelge 6. Malatya’da Arıcılığın Yıllara Göre Durumu

Bal üretimi(ton)

Koloni sayısı(adet)

Bal verimi(kg/koloni)

Balmumu üretimi (ton)Yıllar

Kaynak: TUİK

Bingöl 110.043 1.294,255 11.76 24,427Malatya 85.403 278,914 3.27 29,195Tunceli 55.638 552,136 9.92 29,804Elazığ 58.764 453,200 7.71 23,200Van 84.107 1.228,442 14.60 43,129Muş 30.327 596,746 19.68 36,321Bitlis 93.636 1.524,000 16.28 65,204Hakkâri 124.611 1.149,370 9.22 29,952Toplam 517.918 7.077,063 11.56 281,232

Çizelge 7. Ortadoğu Anadolu Bölgesi’nde 2013 Yılında Arıcılığın Durumu

Bal üretimi(ton)

Koloni sayısı(adet)

Bal verimi(kg/koloni)

Balmumu üretimi (ton)Yıllar

KaynaklarAnonim,2015a.http://faostat.fao.orgErişimtarihi:14.01.2015Anonim,2013b.http://www.tuik.gov.trErişimtarihi:14.01.2015Anonim,2013.http://www.cografya.gen.tr/tr/malatya/Erişimtarihi:26.03.2013Fıratlı,Ç.,Gençer,H.V.,Karacaoglu,M.,Koç,A.,2005.Türkiyearıcılıgınailişkindegerlendirmelerveöneriler.TürkiyeZiraatMühendisligiVI.TeknikKongresi.3–7Ocak2005.Ankara.743–752.

Çizelge7’dekiverileregöre İBBS-Düzey2 illerinde (8 il)2013 yılında toplam koloni sayısı 517.918 adet, bal üretimi7.077,063 ton ve bal verimi ise 11.56 kg/koloni olmuştur.Aynı yıl Malatya’nın aktif koloni sayısı 85.403 adet, balüretimi 278,914 ton, bal verimi ise 3.27 kg/koloni’dir. Bunagöre Malatya koloni sayısında Hakkari, Bingöl ve Bitlis’tensonradördüncü;balüretimindevekolonibaşınaortalamabalveriminde ise bu iller arasında en son sırada yer almaktadır.2013 yılında Malatya’da yaşanan olumsuz hava şartlarındandolayı üretim sezonu kurak geçmiştir. Bu nedenle Malatya,koloni sayısı (85.403 adet) bakımından söz konusu bu illerarasında dördüncü sırada olmasına rağmen, bal üretiminde(278,914 ton) ve koloni başına ortalama bal veriminde (3.27kg)ensonsıradayeralmıştır(Tuik,2014).

Sonuç

Malatya’daki arıcılık sorunları ile üretim ve verimdüşüklüğüne yol açan nedenlerin Türkiye arıcılığınınsorunlarından ayrılması mümkün görülmemektedir. Kolonibaşına verim düzeyinin düşük olması, mevcut arıcılıkpotansiyelinden yeterince yararlanılamadığını ve moderntekniklerinuygulanamadığınıortayakoymaktadır.


32

Türkiye’nin37ili,166ilçesive315köy-mahallesinde455arıcıileyüzyüzegörüşerek1Ekim2013-28Şubat2014tarihleriarasındagerçekleştirilen anket uygulamasına göreTürkiye arıcılığının en önemli problem alanıpazarlamada (%30) olduğu tespit edilmiştir.Diğerönemli ikisorun ise,sahteveyayoğunşeker katkılı ballar (%18) ve bal alımındaoluşan firma tekelleşmesi olarak belirtilmiştir(%10)(Şekil1).

Arıcıların sorunlarının araştırıldığıderleme ve alan çalışmalarında benzersorunlarsıralanmış,enönemliveortaksorunalanıolarakpazarlamabelirtilmiştir (Fıratlı veark., 2000; Hodges ve ark., 2001; Yaşar veark., 2002; Erkan ve Aşkın, 2001; Parlakay,2004;Sanerveark.,2006;Kekeçoğluveark.,

2007; Vural ve Karaman, 2009; KekeçoğluveRasgele,2013;Çakal,2013;Emirveark.,2014;Ceyhanveark.,2014;Emir,2015).

Sorun alanlarının detaylarınainildiğinde,özellikletoptansatışyapanarıcılar,fiyatlarındüşüklüğünü,aynıyöredeaynıbalınsatış fiyatındaki farklılıkları, yöre ballarınıntanıtım yetersizliğini, fiyat istikrarsızlığını vebandrolsüz satışları pazarlama sorununun altbaşlıklarıolarakbelirtmişlerdir.

Sahte veya yoğun şeker katkılıballar tüketicilerde önemli düzeyde şüpheuyandırırken, arıcılık sektöründe haksızrekabetenedenolmaktadır.

Türkiye’de bal pazarlayan firmalararasında oligopol piyasa hakimdir. Alımkapasitesine göre öncü olan işletme,

Arıcılar İçin E-Ticaret Adımları ve Pazarlama Önerileri

Dr. Murat EMİR

Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi

Bölümü, Samsun.

30%

17% 11%

9%

7%

5% 4% 3% 3%

2% 2% 7%

Pazarlama

Sahte ve yoğun şeker katkılı ballar Firma tekelleşmesi

Konaklama

Hastalıklarla mücadelede etkinsizlik Bilinçsiz arıcılar

GTHB’nin arıcılık ile ilgili yetersizlikler Zirai ilaçlamalar

Kaçak bal

Şekil 1. Türkiye’deki Arıcıların Problemleri (%)


33

KaynaklarCeyhan,V.,Emir,M.,Kılıç,O.,Bozoğlu,M.,Demiryürek,K.,Yeninar,H.,Öztürk,A.İ.,2014.Türkiye’deArıcılıkEkonomikOlarakSürdürülebilirmi?,4.UluslararasıMuğlaArıcılıkveÇamBalıKongresi&20.ApislaviaKongresi,5-9Kasım2014,Muğla,176-177.Çakal,M.A.,2013.KuzeydoğuAnadoluBölgesiArıcılıkVeArıÜrünleriSektörü,KuzeydoğuAnadoluKalkınmaAjansı.Emir,M.,2015.ArıcılarınPazarlamaSorunlarınınÇözümüİçinSosyalLaboratuvarAnalizi(TürkiyeÖrneği),MarkaBalOlmaYolundaSamsunSempozyumu,10Ocak,Samsun,198-212.Emir,M.,CeyhanV.veGüler,A.,2014.TürkiyeArıcılığınınGerçekDurumununDeğerlendirilmesi,XI.UlusalTarımEkonomisiKongresiBildirilerKitabı,3-5Eylül2014,Samsun,773-784.Erkan,C.veAşkın,Y.,2001.VanİliBahçesarayİlçesi’ndeArıcılığınYapısıveArıcılıkFaaliyetleri,YüzüncüYılZiraatFakültesiTarımBilimleriDergisi,11(1),19-28.Fıratlı,Ç.Karacaoğlu,M.,Gençer,H.V.,Koç,A.,2005.TürkiyeArıcılığınaİlişkinDeğerlendirmelerveÖneriler,TürkiyeZiraatMühendisliğiVI.TeknikKongresi,2.cilt,TMMOBZiraatMühendisleriOdası,Ankara,3-7Ocak,743-752.Hodges,A.,Mulkey,D.,Philippakos,E.,Sanford,M.,Fairchild,G.,2001.EconomicImpactoftheFloridaApicultureIndustry,UniversityofFlorida,EconomicsReport01-1.Kekeçoğlu,M.,Gürcan,E.K.,Soysal,M.İ.,2007.TürkiyeArıYetiştiriciliğininBalÜretimiBakımındanDurumu,TekirdağZiraatFakültesiDergisi,4(2),227-236.Kekeçoğlu,M.veRasgele,P.,2013.DüzceİliYığılcaİlçesindekiArıcılıkFaaliyetleriÜzerineBirÇalışma,UludağArıcılıkDergisi,13(1),23-32.Parlakay,O.,2004.TokatİliMerkezİlçedeArıcılıkFaaliyetininEkonomikAnalizi,G.O.P.Ü.FenBilimleriEnstitüsü,TarımEkonomisiAnabilimDalı,Tokat,YüksekLisansTezi.Saner,G.,Engindeniz,S.,Yercan,M.,Çukur,F.,Karaturhan,B.2007b.AResearchonProductionofBeeProductsandItsMarketingStrategiesinTurkeyandTheWorld,1.BalkanCountriesBeekeepingCongress,Istanbul,Turkiye,29March-1April.Vural,H.andKaraman,S.,2009.Socio-EconomicAnalysisofBeekeepingandtheEffectsofBeehiveTypesonHoneyProduction,Not.Bot.Hort.Agrobot.Cluj,37(1),223-227.Yaşar,N.,Güler,A.,Yeşiltaş,H.B.,Bulut,G.,Gökçe,M.,2002.KaradenizBölgesiarıcılığınıngenelyapısınınbelirlenmesi,Mellifera,2-3,15-24.

piyasadaki toptan bal alım fiyatını belirlemektedir ve diğerfirmalar da belirlenen fiyata yakın veya %10-20 arasındailave fiyatlar ile ürün almaktadırlar. Arıcılar sağım sonrasındaballarını taşımadan kaynaklı nakliye masrafından kaçınmaveacil nakit ihtiyaçlarınedenleriyle toptandüzeydebal satışıeğilimindedirler.Öncüfirmanınbalalımmiktarınıazaltmasıveyageciktirmesi halinde arıcıların belirtilen nakliyemasrafı, nakitihtiyacıvebirsonrakiüretimdönemi içingereklialımlarındandolayıbalfiyatıdüşmektedir.Bununyanındaarıcılarınpazarlıkkabiliyetlerininoldukçazayıfolduğubelirlenmiştir.

Arıcılarınbelirtilenproblemlerinden ilküçügeliryapılarıile yüksek derecede ilişkilidir. Bunun yanında pazarlamaproblemlerininçözümüadınae-ticaretyoluilesatışyapılabilir.Bukapsamdaaşağıdamaddelendirilene-ticaretvepazarlamaönerilerininarıcılarafaydalıolacağıdüşüncesibulunmaktadır:

1.Akıllarda balı, balın elde edildiği yöreyi çağrıştıracaktelaffuzu kolay birmarka ismine bağlı olarakweb sitesi ismialınmalıdır.

2.Sadebirwebsayfatasarımıyapılmalıdır.Tasarımda,ana amaç olan bal satışından uzaklaşılmamalıdır. Tüketicianasayfadaürüniletanışmalıdır.Ürününiçeriği,faydası,eldeedildiğiyörevediğerözelliklerikısacabelirtilmelidir.

3.Hakkımızdakısmındaarıcılıkdeneyimi,kolonivarlığı,üretimhacmiveistihdamyapısıortayakonmalıdır.

4. Belgelersekmesindeyeralabilecekler:• ISObelgeleri• HACCPbelgeleri• Eğitimsertifikaları• Başarısertifikaları• Markatescilibelgesi• Ürünanalizsonuçları.

5. Haber olmak reklam vermekten daha kıymetlive maliyetsizdir. Basın açıklamaları ve bilgilendirmelersergilenmelidir.

6. Sayfada görseller öne çıkarılmalı, arılık, üretimdönemi çalışmaları, bal dolum-paketleme, festival, fuar vborganizasyonlarından görüntüler özenle seçilmelidir. Görselseçiminde ürün üretimi ve paketlemesinde hijyen şartlarınariayet hissettirilmelidir. Üreticiden tüketiciye imajı ortayakonmalı,resimlerorijinalolmalıdır.

7. Sosyal medyanın aktif kullanılması, işletme veyaşahıshesabındanarıcılıkfaaliyetlerininpaylaşılmasıtüketiciyeulaşmadaönemlietkenlerarasındadır.


34

Nepal, Brezilya, Japonya ve ülkemizdeKaradeniz Bölgesi’nde üretilen “deli bal”Rhododendron cinsine ait Rhododendronluteum ve Rhododendron ponticum’un polenve nektarlarından üretilmektedir. Bu baldagrayanotoksin Idiğeradıylaandromedotoksinzehirlenmeden sorumlu içerik olarak kabuledilmektedir. Tipik zehirlenmebelirtilerimide-barsaklailişkiliolup,bazenyaşamıtehditedenhipotansiyon ve bradikardi gelişebilmektedir.Deli bal zehirlenmesinde; baş ve vücudunsoğuk suyla yıkanması, sarımsaklı yoğurtyenilmesi,tuzluayraniçilmesigibigelenekselyöntemler kullanılmaktadır. Zehirlenmeninerkendönemdefarkedilerektıbbimüdahaleninyapılmasıhayatiönemtaşımaktadır.Anahtar Kelimeler: Deli bal, zehirlenme,gelenekseltedaviyöntemleri.Traditional Treatment Methods Used inAndromedotoxinPoisoningAbstract In Nepal, Brazil, Japan and Black SeaRegion in our country, pollen and nectar ofRhododendron luteum ve Rhodoodendronponticum that is belonged to Rhododendron“andormedotoxin”isproduced.ItisknownthatGrayanotoksinIinotherwordsandromedotoxinis accepted as being posinous. The typicalsymptomsareseeningastrointestinalsystemand it also causes lethal hypotension andbradycardia. When poisoning occurs, headand the body must be washed with coldwater, andapersonshouldeatyoghurtwithgarlicanddrinksaltyayran.Theearlymedicaltreatmentisofgreatimportance.Key Words:Madhoney,poisoning,traditionalmethod.Giriş Deli bal, yüksek oranda grayanotoksiniçeren Sapindaceae familyası ile Ericaceaefamilyasının Rhododendron ponticum,RhododendronluteumveRhododendronflavumtürlerinin nektarından bal arıları tarafındanüretilen baldır (Bölükbaşı 2010; Özenirler veSorkun, 2012). Ülkemizde Doğu KaradenizBölgesibaştaolmaküzereGüneydoğuAnadoluBölgesi, Kocaeli ve Düzce civarlarında delibaldan kaynaklanan zehirlenme vakalarınarastlanıldığıbildirilmiştir(Özhanveark.,2004;

Yılmazveark.,2006;Bölükbaşı,2010;Çavuşve ark., 2010). Dünyada en çok Japonya,Nepal, İspanya, Portekiz, Brezilya, KuzeyAmerika, İngiliz Kolombiyası, Kanada’nınBatısı ve Avrupa’nın çeşitli bölgelerinde delibal zehirlenmesi görülmüştür (Koçak ve ark.,2008; Çavuş ve ark., 2010). Grayanotoksindoğrudan kalbe etki ederek, hipotansiyonneticesinde ölüme neden olabilecek kadaretkili bir maddedir (Şahin ve Kolaylı, 2012).Bumaddeniniskeletvekalpkasıhücrelerinde,merkezi sinir sistemini etkilediği vedoğrudankalbeetkiedenbirzehirolduğubildirilmektedir(Anonim, 2013). Deli balın tüketimine bağlıolarak pek çok zehirlenme vakası ve hattaölümlesonuçlananvakalarbildirilmiştir(Hancıveark.,2010;ÖzenirlerveSorkun,2012;Şahinveark.,2013;Akselveark.,2014). Bu makalede deli bal zehirlenmesi,zehirlenme belirtileri, zehirlenmede tedavi elealınarakdelibalzehirlenmesindekullanılanbazıgelenekselyöntemlereyerverilmiştir.Deli Bal Zehirlenmesi Deli balın toksik etkisi grayanotoksinihtiva etmesinden kaynaklanmaktadır(Vural, 2009). Grayanotoksin’in üçtipi tanımlanmıştır. Grayanotoksin I,andromedotoksin; Grayanotoksin II,desasetilanhidromedotoksin; GrayanotoksinIII ise desasetilandromedotoksindir.Arılarca detoksifiye edilemeyip toksiketkilerini direkt gösteren grayanotoksin I,andromedotoksindir (Başgül, 2003; Vural,2009). Andromedotoksinler özellikle dolaşım,solunum, sindirim ve santral sinir sisteminietkilemektedir (Başgül, 2003; Koçak ve ark.,2008). Düşük dozlarda, kalpte kolinerjiketkilerle bradikardi vehipotansiyonyaparken,yüksekdozlardasürrenalmedulladanepinefrinsalgılatarak taşikardi ve hipertansiyonoluşturmaktadır. Solunum sisteminde düşükdozlarda düzensizlik ve derinlikte azalma,yüksek dozlarda ise solunum hızlanması vesolunum depresyonu yapmaktadır (Başgül,2003).Deli Bal Zehirlenmesinde Belirtiler Deli bal zehirlenmesi, doğrudanüreticidenalınan,tazeveişlemgörmemişballarıtüketen kişilerde daha fazla görülmektedir(Koçakveark.,2008).Delibalzehirlenmesinin

Deli Bal Zehirlenmesinde Kullanılan Geleneksel Tedavi Yöntemleri

Dr. Hacer Gök UĞUR1

Yrd. Doç. Dr. Recep SIRALI2

Salim AKTÜRK3

1Ordu Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı

2Namık Kemal Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni ve

Hayvan Besleme Bölümü, Tekirdağ.3Arıcılık Araştırma Enstitüsü

Müdürlüğü, Ordu.

Özet


35

şiddeti,yenilenbalınmiktarına,tazeliğinevezehiryoğunluğunagörekişidenkişiyedeğişmektedir(Özhanveark.,2004;Koçakve ark., 2008). Zehirlenmede hafif sindirim sistemi tahrişbulgularından, yaşamı tehdit eden kalbin yavaş çarpması,hipotansiyon vemerkezi sinir sisteminin etkilenmesine kadarbirçoksemptomgörülebilmektedir (Serdaroğluveark.,2011).Semptomlar balı yedikten sonraki dakikalar veya saatleriçerisindeortayaçıkmaktadır.Hancıveark.(2010)’nınyaptıklarıçalışmada deli bal zehirlenmesi sonucu acil servise başvurusüresinin45-200dakikaarasındaolduğubildirilmiştir.Gündüzve ark. (2009) semptomların bal alımından sonra ortalama2.8±1.8saatiçerisindebaşladığınıbelirtmiştir.

Delibalzehirlenmesindeciltveboğazdayanmahissi,ağızve burunda kaşınma, deride ve gözlerde kızarıklık, kulaklardauğultu,yüzdeveşakaklardayanmahissi,ellerdeuyuşma,başdönmesi,başağrısı,gözkararması,bulantı,kusma,salivasyon,kramp tarzı karın ağrısı, idrar ve gaita kaçırma, gastroenterit,halsizlik, görme bulanıklığı veya geçici körlük, senkop vesersemlik hissi gibi belirtiler görülebilmektedir (Başgül, 2003;Öztürk,2005;Vural,2009;Özhanveark.,2004;Akselveark.,2014).Zehirlenmeninderecesinegörebradikardi,hipotansiyon,santral sinir sistemi etkileri, atriyoventriküler blok, solunumdepresyonuvekomaoluşabilmektedir.Zehirlenmekontrolaltınaalınmazsa ölümle sonuçlanabilmektedir (Başgül, 2003; Vural,2009;Şahinveark.,2013;Akselveark.,2014).

Deli Bal Zehirlenmesinde Tedavi

Delibalzehirlenmesindeağırolmayanvakalarda,tedaviyegerek olmadan belirtiler 12-24 saat içinde kaybolmaktadır(Başgül,2003).Zehirlenmelerdetedavisemptomatiktir(İnalveark.,2013).Zehiringastrointestinalsistemdenuzaklaştırılmasıgastrik lavaj, kusturma veya purgatif verilmesiylesağlanmaktadır (Başgül, 2003). Sıvı elektrolit kayıpları %0.9sodyum klorür infüzyonuyla karşılanmaktadır (Çavuş ve ark.,2010; Yengil ve ark., 2013). Hipotansiyon, bradikardi vesalivasyon kontrolünde atropin kullanılmaktadır (Yengil veark.,2013).AtropinciddidurumlardaIVverilebileceğigibidörtsaattebir1-2mgsubkütanolaraktauygulanmaktadır(Çavuşveark.,2010).Hipereksitabilitevedeliriumhalleri içinsedatifler,klorpromazin25-50mgintramuskülerkullanılmaktadır(Başgül,2003). Siyanoz durumunda O2 tedavisi, solunum depresyonugelişmiş ise mekanik ventilasyon tedavisi gerekebilmektedir(Başgül,2003;Serdaroğluveark.,2011).

Deli Bal Zehirlenmesinde Kullanılan Bazı Geleneksel Tedavi Yöntemleri

Deli bal zehirlenmesinde hastayı kusturmak, baş vevücudusoğuksuylayıkamak,sarımsaklıyoğurtyedirmek,tuzluayran içirmek, müshil vermek ve zehirlenen kişiyi boğazınakadar toprak ileörtmekgibibazıgeleneksel tedaviyöntemleriuygulanmaktadır (Demirhan, 1992; Tutkun, 1993).Ayrıca delibal zehirlenmesinde sirke içmenin, soğan sarımsak yemenin,turşusuyu içmenin faydalıolduğubildirilmektedir (AkçiçekveÖtleş,1997).

Diğer yandan deli balın zehirli etkisini gidermeyeyönelik farklı geleneksel yöntemler uygulanmaktadır. Deli balsu banyosunda kaynatılırsa ya da bir yıl bekletilirse zehirlietkinin kaybolduğu bildirilmektedir (Başgül, 2003; Ayaz ve

Yurttagül, 2008; Bölükbaşı, 2010). Deli balınzararlı etkisinin giderilmesi için balı bir yıl kadarküpiçindedinlendirmek,balıniçinebirparçabutetikoyupbirsüresonragerialmak,balıniçinebazımaddelerkatarakkaynatmakvebalıniçinehamuratmakgibiuygulamalarzehirlietkiningiderilmesiiçinkullanılmaktadır(Şenocak, 1988). Aynı zamanda deli balın sütle kaynatılarakköpüğü alınmak suretiyle zehirsiz hale geldiği bildirilmiştir(Başgül, 2003;Bölükbaşı, 2010).Deli bal sütle, soğanla veyayalnızbaşınakaynatılarakköpüğüalınmaktavekalankısmıelma,ayva gibi meyvelerle pişirilerek zehirli etkisi giderilmektedir(KayralveKayral,1989). Ülkemizde eskiden beri farklı illerde deli balın zehirlietkisini gidermeye yönelik bazı yöntemler kullanılmıştır.Deli bal Giresun’da soğanla, Zonguldak’ta fındık, incir ağacıdalları, ekşi elma veya ayvayla kaynatılarak zehirli etkisigiderilmeyeçalışılmıştır.Artvin’dedelibalyarımsaatkaynatılıpköpüğü alınmakta, Trabzon’da bal kaynatılmakta veya altıay bekletilmektedir. Sinop’ta bir yıl bekletilen balın zehriningiderildiği düşünülürken, Kocaeli’nde çok zehirli balların iki-üçsene, az zehirli balların ise üç-beş ay bekletildiğinde zehrininkaybolduğu düşünülmektedir. Kastamonu’da ise zehirli etkiyigidermek için, bal suda eritilip kaynatılarak köpüğüalınmaktadahasonradabalabirazsütkarıştırılıpkaynatılmaktadır(Sarıöz,2006).Sonuç ve Öneriler ÜlkemizdeözellikleDoğuKaradenizBölgesi’ndetüketilendeli baldan, zehirlenme vakaları gözükmektedir. Günümüzünulaşımimkânlarıdikkatealındığındahemenherbölgededelibalzehirlenmesinerastlamakmümkündür.Delibalzehirlenmesindehalkarasındauygulananbazıgelenekseltedaviyöntemlerivardır.Zehirlenmedeerkenmüdahaleedilmezseölümcülbir tablonunoluşabileceği akılda tutularak hemen bir sağlık kuruluşunabaşvurulmalıdır. Toplumun deli bal zehirlenmesi konusundafarkındalığınınartırılarakbilinçlendirilmesihalksağlığıaçısındanönemlidir.

*Bu makale 05-09 Kasım 2014 tarihinde Muğla’da düzenlenen 4. Uluslararası MuğlaArıcılıkveÇamBalıKongresindeposterbildiriolaraksunulmuşveözetolarakbasılmıştır.

KaynaklarAkçiçek,E,ÖtleşS.1997.Türktıpliteratüründezehirlibal.TeknikArıcılık,55:4-7,Ankara.AkselG,KavalcıC,KılıçlıE,FındıkM,KavalcıG.2014.Delibalzehirlenmesi:olgusunumu.CausaPedia,(3):790,s:1-4.Anonim,2013.DeliBalHemİlaçHemZehir.http://www.hurriyet.com.tr/yasasinhayat/11183918.asp(Erişimtarihi:26.08.2014).AyazA,YurttagülM.2008.Besinlerdekitoksiköğeler-I.SağlıkBakanlığıYayınNo:727,s:21,KlasmatMatbaacılık,Ankara.BaşgülA.2003.Delibalzehirlenmesi.YoğunBakımDergisi,3(1):33-36.Bölükbaşı,DN.2010.Delibal.II.UluslararasıArıcılıkÇalıştayı,2Eylül2010,Düzce.ÇavuşUY,IşıkB,TekinO.2010.Delibalzehirlenmesi.YeniTıpDergisi,27:187-189.DemirhanA.1992.Folkloriktıpvebal.İstanbulTıpFak.Mec.,35(4):840-846.GündüzA.,MeriçeES,BaydınA,TopbaşM,UzunH,TürediS.2009.Doesmadhoneypoisoningrequirehospitaladmission?AmJEmergMed.,27(4):424-427.HancıV,BilirS,KırtaçN,AkkızS,YurtluS,ÖzkoçakTuranI.2010.Zonguldakbölgesindedelibalzehirlenmesi:yetmişikiolgununanalizi.TürkAnestReanDerDergisi,38(4):278-284,DOI:10.5222/JTAICS.2010.278.İnalMT,MemişD,YıldızB,Yıldırımİ.2013.Delibalzehirlenmesi:olgusunumu.JClinAnalMed,4(1):58-60,DOI:10.4328/JCAM.617.KayralN,KayralG.1989.YeniTeknikArıcılık.Sayfa486,İstanbul.KoçakS,UçarK,GülM.2008.Delibalzehirlenmesi.GenelTıpDergisi,18(3):137-138.ÖzenirlerÇ,SorkunK.2012.Türkiye’deRhododendronbalıileilgiliyapılmışçalışmalarüzerinebirderleme.3.UluslararasıMuğlaArıcılıkveÇamBalıKongresi.s.435,Muğla.ÖzhanH,AkdemirR,YazıcıM,GündüzH,DuranS,UyanC.2004.Cardiacemergenciescausedbyhoneyingestion:asinglecentreexperience.EmergMedJ.,21(6):742-744.ÖztürkÖ.2005.KaradenizAnsiklopedikSözlük.Vol.2,HeyamolaPublishing,İstanbul.SarıözP.2006.Delibal.ArıBizizBalBizdedirSayfa:114-115,İstanbul.SerdaroğluH,ÇekmenN,AçıksözS,ErdemliÖ.2011.Delibalzehirlenmesiolgusunumu.AnesteziDergisi,19(1):53-55,Ankara.ŞahinAS,TopalM,KavrutÖztürkN,KarslıB.2013.Olgusunumu:delibalzehirlenmesi.CausaPedia,2:233,s:1-3.ŞahinH,KolaylıS.2012.Mucizevidevanınbarındırdığıgizemlisilah.OrduArıYetiştiricileriBirliği,Yıl:7Sayı:8,s.20,Ordu.ŞenocakK.1988.ModernArıcılık,4.Baskı,RemziKitabevi,İstanbul.TutkunE.1993.Delibalnedirvenasıloluşmaktadır.TeknikArıcılık,42:20-22,Ankara.VuralE.2009.Delibalintoksikasyonu.CerrahpaşaÖğrenciBilimselDergisi,GüzSayısı,2(3):1-3.YengilE,AkhanMM,YengilD,ÖztürkoğluHE,Şilfelerİ,KarakuşA.2013.Delibalilezehirlenenbiraile:olgusunumu.TürkAileHekDerg.,17(3):134-136.DOI:10.2399/tahd.13.98608.YılmazO,EserM,ŞahinerA,AltintopL,YeşildağO.2006.Hypotension,bradycardiaandsyncopecausedbyhoneypoisoning.Resuscitation,68:405-408.


36

Türkiye hem kovan varlığı hem de balüretimi bakımından dünyada ilk üç sıradayer almaktadır. AB ülkeleri yılda yaklaşıkolarak 250 000 ton bal ithal etmektedir.Arap ülkeleri de önemli miktarda peteklibal ve diğer arı ürünleri satın almaktadırlar.Her ikiülketopluluklarınakomşuvekültürelbağlarımız olmasına rağmen markalaşma,standartkalite,paketlemeveürünçeşitliliğisorunları nedeniyle arı ürünleri ihracatımızyokdenilecekdüzeydebulunmaktadır.Hattaülkemiz arı sütü, polen ve propolis gibi arıürünlerindedışalımlaryapmaktadır.

“ArımBalımPeteğim”projesi,güvenilirve marka ürünler oluşturmak, arı ürünleriiçin yeni AR-GE imkanları sağlamak, yeniistihdam sahaları açmak için hazırlanmıştır.Proje ile KOBİ’lerin arı ürünlerinden markalıürün geliştirme amacıyla, en son teknoloji

ambalajlama teknolojileriyle tüketiciyegüvenilirarıürünlerisunmayısağlayacakvebu ürünlerin analizlerini akredite bir şekildegerçekleştirecek labarotuvar kurulmaktadır.Teknik destek kapsamında KOBİ’lere arıürünlerinin özellikleri, pazarlama teknikleri,marka oluşturma, kurumsal kapasitekullanımı konularında eğitimler verilereksektörde sinerji oluşturması ve uluslararasıpiyasada yeni iş imkanları ve istihdamsağlamakiçinbuprojegeliştirilmiştir.

Arıcılık Araştırma EnstitüsüMüdürlüğü’nün hedefi olan, Ülkemizinarıcılık potansiyelinden en üst düzeydefayda sağlamak amacıyla; arıcılık sektörüileilgilikişivekuruluşlararasıkoordinasyonkurulmasını,arıürünleriüretimindeçeşitliliğive verimliliği artıracak çalışmalar yapmayı,ürün kalite standartlarının oluşturulmasını,tüketicilerin arı ve arı ürünlerinden daha iyiyararlanabilmelerini sağlayacak tedbirleringeliştirilmesinigerçekleştirmişolacaktır.

ArıcılıkAraştırmaEnstitüsüMüdürlüğü,sektörle ilgiliplanvestratejilerigeliştirerek,nitelikliaraştırmaveçalışmalarıilesektörünihtiyaçlarınayönverecekveuluslararasıAr-Ge merkezi haline gelecektir. Diğer yandanprojenin çarpan etkisiyle kurulacak tesis vebirimlerle bal ve diğer arı ürünleri üzerineAr-Ge ve inovasyon için her türlü alt yapıile üniversitelerden, araştırma enstitülerive diğer paydaşlarla sektörün nitelik ve

Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir.

Arım Balım Peteğim Projesi *

Feyzullah KONAKŞeref CINBIRTOĞLU

Arıcılık Araştırma EnstitüsüMüdürlüğü, Ordu.

1 Ordu 527.078 15.038 28.53 802 Trabzon 134.252 1.006 7.49 643 Giresun 96.223 1.252 13.01 814 Rize 91.731 691 7.53 485 Samsun 79.367 975 12.28 526 Sinop 26.986 255 9.45 8TOPLAM 955.637 19.217 20.11 334TÜRKİYE% %13.53 %18.75 - %8.3TÜRKİYE 7.060.973 102.486 14.51 4.024

Çizelge 1. Proje Uygulama İlleri Arıcılık İstatistikleri (TÜİK, 2014)

S.No İllerKoloni Sayısı

(adet)Bal Üretimi

(ton)Koloni Bal

(kg.)Balmumu

Üretimi (ton)

1. Giriş


37

niceliğinde yeni ufuklar açılmasını sağlayacaktır. Gelecekteuygulamalıapiterapimerkezlerinindekurulacağıekonomiveistihdamdasağlayacağıfaydabekleneninçokdahaüzerindegerçekleştirecektir.

2. Genel Bilgi

2014yılıTÜİKverilerinegöreÜlkemizde7.060.973adetkoloni ilesabityadagezginciarıcılıkyapılarak102.486tonbal üretilmiştir. Projenin uygulama alanını oluşturan illerinTÜİK, Ticaret Sanayi Odaları, Esnaf Sanatkarlar Odası veGıda Tarım Hayvancılık İl Müdürlüklerinden elde edilenverilerden oluşan çizelge 1 incelendiğinde yaklaşık 19.217tonbalüretiminekarşılık73KOBİbulunduğugörülmektedir.Bu işletmelerin kapasitesi de yeterince arı ürünlerinideğerlendirememektedir. Ayrıca polen, propolis ve arı sütügibi arı ürünleri değerlendiren veya krem bal-bal karışımlıürünleriüzerinefaalolanişletmebulunmamaktadır.

Arı ürünlerinin güvenilirliği için paketlemesi, hijyenikolarak işlenmesi sermaye, teknoloji, ekipman ve analizleriiçinakredite laboratuara ihtiyaçbulunmaktadır. İşletmelerinkurumsal kapasitelerinin yetersizliği, standart marka ürüngeliştirememesi,pazaraerişim,polen,propolisvearısütügibiarı ürünleri değerlendirme konularında Ar-Ge çalışmalarınaihtiyaçduyulmaktadır.

Arım Balım Peteğim Projesi; 15 Ocak2009 tarihinde AB-İPA “Bölgesel Kalkınma”Bileşeni altında “Bölgesel Rekabet Edebilirlik/Rekabetçi Sektörler” alt bileşeninden müracaatlahibealınmıştır.Bütçesiise9.990.199 €’dur.

Bu proje ile arıcılarımızın ufku genişleyecek,müteşebbis kabiliyeti artacak, teknolojinin en sonimkanlarından faydalanarak, üretimlerini markalaştırarakhayatstandartlarınınyükselmesi iledahabilinçliveeğitimlibir üretici oluşturulacaktır.Mevcutürünlerdeki uygulamalarile düşük verim yerine daha bilinçli yöntemlerle yüksekdüzeyde üretim gerçekleştirecek, İlimizde ve BölgemizdeAr-Ge kapsamında KOBİ’lerin niteliklerinin geliştirilmesiile arıcılarımızın da bal dışında polen, arı sütü ve propolisüretimine başlatılarak ülke geneline yaygınlaşmasınısağlayarakekonomiyekatkısağlanacaktır.

Projenin genel hedefi; Bölgede arı ürünlerinin kaliteve standardının yükseltilerek ulusal ve uluslararası markadeğeri olanyeni işletmelerin kurulmasını sağlamak, amacıise bölgemizde sektöre hizmet edecek tüm KOBİ’lerin,müstahsillerin ve girişimcilerin rekabet güçlerini artırarakyeni istihdamlar sağlamak ve inovatif projeler hazırlanarakbölgeveülkeekonomisinekatkıdabulunmaktır.Kısatanımıileprojeningenelhedefi,arıcılıksektörününrekabetgücünüarttırmak;amacıisearıcılıksektöründekiKOBİ’lerininrekabetgücünüyükseltmektir.

Proje, Ordu Valiliği ve Arıcılık Araştırma EnstitüsüMüdürlüğü tarafından hazırlanmış ve paydaş olarak Ordu-Sinop-Samsun-Giresun-Trabzon-Rize Arı YetiştiricileriBirlikleri;OrduEsnafveSanatkarlarOdasıveOrduTicaretveSanayiOdasıbulunmaktadır.

Proje uygulama merkezi Ordu İli’dir, uygulama alanıOrdu, Giresun, Rize, Trabzon, Sinop ve Samsun illerinikapsamaktadır.

Laboratuvar

Arı Ürünleriİşleme Paketleme Tesisi

Hammum ve Temel Petek Tesisi

Arıcılık Araştırma Enstitüsü Mevcut Binası

Şekil 1. Arazi Planında Kurulan Tesisin Konumu

Tanıtım ve PazarlamaBirimi (6)

Tanıtım Birimi

Pazarlama Birimi İşleme Birimi

Paketleme ve Depolama Birimi

İşleme ve PazarlamaTesisi (62)

Arıcılık Araştırma Enstitüsü

Ordu (6)

Trabzon (1)

Samsun (1)

Giresun (1)

Rize (1)

Sinop (1)

Kalite Geliştirme veBilgilendirme Merkezi (6)

Arıcılık Araştırma Enstitüsü

Arı Ürünleri Hizmet Birliği

Depolama ve TemasNoktaları

Şekil 2. Projenin Organizasyon Şeması


383. Proje Bileşenleri

Proje 4 bileşenden oluşmaktadır. Bunlaryapım işleri (inşaat), müşavirlik, teknik destek ve

tedarikbileşenler.

Proje’ninyapımişleribileşenikapsamındaKaliteBölümüilePaketlemeTesisivepetekünitesibinaları inşaatları%95seviyesindebitirilmiştir.Toplam inşaatalanıyaklaşık5000m2’dir.

3.1. Proje Uygulama Yeri

Proje uygulama merkezi Ordu ili olmak üzere Sinop,Samsun,Giresun, Trabzon veRize İlleridir. Tesisler,ArıcılıkAraştırma Enstitüsü Müdürlüğü yerleşkesinde yer alanyaklaşık5000m2’likalandakurulmaktadır(Şekil1).

4. Proje kapsamında kurulacak birimler

4.1. Yönetim Yapılarının Kurulması: Proje KoordinasyonBirimi, Yönlendirme Komitesi ve Yerel Danışma Kuruluoluşturulacaktır(Şekil2).

4.1.1.Operasyon Koordinasyon Birimi (OKB): Projeninkoordinasyonu, 5 kişilik Operasyon Koordinasyon Birimitarafından sağlanmaktadır. Projenin tüm faaliyetleriniyönetmekteveyönlendirmektedir.

4.1.2. Yönlendirme Komitesi: Yönlendirme Komitesitoplantısıprojeninilerleyişinideğerlendirmekvegerektiğindedüzelticitedbirlerönermekiçindörtaydabirtoplanmaktadır.YönlendirmeKomitesi’nindaimiüyeleriOrduValiliği,ArıcılıkAraştırmaEnstitüsüMüdürü,ProgramOtoritesi’dir.

4.1.3. Yerel Danışma Kurulu: Proje’nin ilerleyişinikolaylaştırmakvehızlandırmakayrıcaeldeedilensonuçlariledeneyimleripaylaşmakamacıylaYerelDanışmaKuruluihdasedilecektir.DanışmaKurulu’nundaimi üyeleri,OrduValiliği,Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Trabzon, Samsun,Ordu, Sinop, Giresun, Rize Arı Yetiştiricileri Birlikleri, OrduTicaretveSanayiOdası,OrduEsnafveSanatkarlarOdalarıBirliğitemsilcilerindenoluşacaktır.

4.2. Kalite Bölümü: Proje kapsamında Arıcılık AraştırmaEnstitüsü Müdürlüğü’nde “Kalite Bölümü” kurulacak ve bubölümaltında “KaliteGeliştirmeveBelgelendirmeMerkezi”

ve “Danışma ve Temas Noktası” faaliyet gösterecektir.Kalite Geliştirme ve Belgelendirme Merkezi’nin altında da“KaliteAnalizBirimi”ve“KaliteBelgelendirmeBirimi”faaliyetgösterecektir.

4.2.1.Laboratuarlar: Uluslararası akreditasyona sahipolacakvearıcılıkürünlerininulusalveuluslararasıpiyasalaragüvenli bir şekilde sunulabilmesini temin edecektir. Bubirim Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nün “KaliteBölümü”denetimindeolacaktır.ICP-MS,HPLC,Atomik,GS-MS-MS, IRMS gibi cihazlarla tam donanımlı bir laboratuaroluşturulacaktır.

4.2.2. Danışma ve Temas Noktaları:Bubirimlerinçalışmaofisleriprojeninuygulanacağı6ildeArıYetiştiricileriBirlikleritarafından sağlanacak, birimlerin tefrişatı ise projenintedarik bileşeni kapsamında gerçekleştirilecektir. Buradagörevlendirilecekeğitimli personel, KOBİ’lere yönelik eğitimve farkındalık artırma çalışmaları yapacaktır. Bu birimlerArıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nde oluşturulacak“EğitimMerkezi”tarafındanyönlendirilecektir.

4.3. Arı Ürünleri Geliştirme Hizmet Birliği: Birlik,paydaşlarındesteği ile 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanununagöre kurulacaktır. Bu birimin temel amacı arı ürünlerininkoordineli bir şekilde tanıtılması ve pazarlamasında etkiliolacaktır. Arı Ürünleri Geliştirme Hizmet Birliği bünyesinde“paketlemetesisi”ve“pazarlamavetanıtımbirimi”faaliyetgösterecektir.

Şekil 4. Proje bittiğinde laboratuar ve işleme/paketleme tesisinin görünümü

Şekil 3 Projenin İnşaatı tamamlanan A (Laboratuar) ve B Bloğu (Arı Ürünleri İşleme/Paketleme Tesisi)

Şekil 5. Projenin C Bloğu (Hammum/Temel Petek İşleme Tesisi)


394.3.1. Pazarlama ve Tanıtım Birimi: Üreticilerin pazaraerişimolanaklarınıgüçlendirecektir.İyiderecedeyabancıdilbilgisinesahip,pazarlamaeğitimialmışpersonellertarafındanyurtiçi ve yurtdışı pazar araştırması yapılacaktır. Ayrıcabirim tarafından bal imalatçısı KOBİ’ler ilemerkezin düzenlibir iletişim içindeolmasısağlanacaktır.Birim tarafındanarıürünlerihakkındauluslararasıfırsatlar(alımtalepleri/ihracaat)KOBİ’lereiletilecektir.

5. Proje Kapsamında Kurulacak Tesisler

5.1.Arı Ürünleri Paketleme Tesisi:Arıürünlerininmodernkoşullarda işlenmesini, paketlenmesini ve depolanmasınıteminedecektir.Tesistetamotomasyonsüzmebalünitesi,krem bal ünitesi, polen, propolis ve arı sütünü işleyecekekipmanlar bulunacaktır. Tesisin kullanım alanı 3200 m2

olacaktır. Ayrıca tesiste, arı ürünlerinin ürünlerin çeşitliformlarda(tablet,granülgibi)paketlemelerigerçekleştirilecekvearıürünleriiçerençeşitlikarışımlargeliştirilecektir.Tesistebalınişlenmesivepaketlenmesiileilgiliolarak2adetkavanozdolum,1adet5kglıkdolum,1adetvarildolum,1adetpiknikdolum,1adet tüpdolum,1adetotomatikpetekbalsüzmeünitesi,1ünitepeteklibalpaketlemebirimi,baleritmefırınıveKOBİyeuygun17adetçeşitlihacimlerde(1-10tonkapasiteli)bal dolum ve dinlendirme tanklarından oluşmaktadır. Polenöğütmevepaketlemeekipmanlarıilepropolisişleme,arısütüve polen draje üretim ekipmanları da içermektedir. Tesisinyıllıkbalişlemekapasitesi3.500ton,polenişlemekapasitesi1.000 ton, balmumu işleme kapasitesi 100 ton, propolisişlemekapasitesi10tonvearısütüişlemekapasitesi1tonolmasıplanlanmıştır.

5.2. Petek Ünitesi Tesisinin Kurulması: Peteklerdenhammum elde etme ünitesi ve temel petek üretiminigerçekleştirecek280m2’likayrıbiryapıdabinatesisimizdeyeralacaktır.Kabartılmışpeteküretimiekipmanıdaprojedeyeralmasıöngörülmektedir.

6. Proje Faaliyeteler

6.1. Çalıştaylar: HedefillerdekiKOBİ’lerinihtiyaçlarınıanalizetmek amacıyla Ordu, Samsun ve Trabzon’da çalıştaylardüzenlenecektir.

6.2. Eğitim: Proje tasarımı sırasında yapılan analizlersırasında kurumsallaşma, pazarlama, markalaşma, ürüngeliştirme vb. konularda iş geliştirme programlarınınKOBİ’lerinrekabetedebilirlikleriniciddişekildearttırabileceğitespit edilmiştir. Her iş geliştirme programından en az 5adet imalatçı KOBİ’nin faydalanması öngörülmektedir. Buprogramların sonunda hedef illerde “en iyi uygulamalar”oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu en iyi uygulamalar vebaşarı hikâyeleri daha geniş bir hedef kitle ile paylaşılmaksuretiylebutürhizmetlereolantalebindeortaveuzunvadededaha da artacağı öngörülmektedir. Danışma ve TemasNoktası’ndaki personel tarafından verilebilecek standarthizmet paketlerinden (farkındalık, standart eğitim/seminer,tanıtım vb.) oluşacaktır. Standart hizmetler, sistemin “uçnoktaları” olarak ifade edilebilecek Danışma ve TemasNoktaları’nda çalışacak personelin rahatça verebileceği ve

personel değişimi durumunda yeni personelinde kısa bir oryantasyon programı sonrasındakolaylıkla sunabileceği hizmetlerden oluşacaktır.Proje kapsamında yapılacak analizler neticesinde üçadet“işgeliştirmeprogramı”geliştirilecektir.Butürstandarthizmetlerin diğer bir amacı da katma değeri daha yüksekolan hizmetleri alabilecek “müşterilerin” tespit edilmesi vesisteme çekilmesidir. Dolayısıyla sistem orta vadede kendimüşteritabanınıkendisioluşturmayabaşlayabilecektir.

6.3. Arı Ürünleri Portalının Kurulması: Türk balınınuluslararası tanıtımı da dahil olmak üzere projedenfaydalanacakolanKOBİ’lerileiletişimigüçlendirecek,üyeliğiözendirecekveüyelerintanıtımınıyapacakbirportal(İngilizceveTürkçe)kurulacaktır.BuportaliçindeKOBİ’lerekendifirmawebsitelerinikurmaolanağıdasağlanacaktır.

7. Sürdürülebilirlik

Projenin mali sürdürülebilirliğinin sağlanması için,proje kapsamında kurulacak birim ve tesislerin hizmetlerinisistemin operasyonel maliyetlerini karşılayacak şekilde,ortakları kar dağıtma amacı gütmeyen bir fiyat politikasıile sunması planlanmaktadır.Gelir kalemlerini, ürün işleme,paketleme, depolama, eğitim, test/analiz ve belgelendirmebedelleriiçermektedir.

8. Sonuç

Proje sonucunda ambalajlanmış kaliteli arı ürünleriçeşitliliği artacak, yenimarkalar oluşacak, KOBİ’lerin iç vedışpiyasalaraerişimleriilesayısıvegelirleriartacak,İmalatçıKOBİveçiftçilerinkapasitelerigeliştirilecektir.

Proje kapsamında kurulacak test/analiz ve işleme/paketleme kapasitesi ile hedef illerdeki KOBİ’lerin buhizmetleremakulücretlerlevekolaycaerişimlerisağlanacakolup, işlenmiş arı ürünlerinin kalitesi artacaktır. Ürünlerininkalitesinin artması ve kalite belgelemesinin yapılmasıise KOBİ’lerin iç ve dış piyasalara erişim kabiliyetleriniarttıracaktır. Proje ile kurulan fiziki altyapıdan ve oluşacakteknikuzmanlıktanfaydalanacakKOBİ’leringelirlerindeenaz%50’likbirartışolacağıve50-70yeniişletmeninkurulacağıbeklenmektedir.

Proje dahilinde oluşturulacak olan kapasite (analiz,işleme, paketleme, eğitim ve danışmanlık) sadece imalatsektörünün rekabet edebilirliğini arttırmakla kalmayacak;imalatçı KOBİ’lerin kapasitelerinin artması, dolaylı olaraktarımsal bir faaliyet olarak arıcılık ile iştigal eden çiftçilerinde kapasitelerinin güçlenmesini sağlayacaktır. Projeninçarpan etkisi ile sözleşmeli üretim modelleri gelişeceğiöngörülmektedir.

Kaynaklar

TÜİK,2014.TürkiyeİstatistikKurumu.Hayvancılıkİstatistikleri.http://rapor.tuik.gov.tr/reports-(Erişimtarihi:20.02.2015).

* Bu yayının içeriğinden sadece Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü sorumludur ve hiçbir şekilde Avruba Birliği ve/veya Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının görüşlerini yansıttığı şeklinde yorumlanamaz.


40 Samsun Eski Milletvekili Sayın Prof. Dr. Tü-lay BAKIR tarafından 10 Ocak 2015 tarihinde Sam-

sun DSİ 7. Bölge Müdürlüğü toplantı salonunda Üni-versite, Kamu Kurumları ve Arı Yetiştirici Birliklerinin katılı-mıyla “Marka Bal Olma Yolunda Samsun Sempozyumu” dü-zenlenmiştir. Sempozyumda Müdürlüğümüz tarafından yürütül-mekte olan ve AB kaynaklarından finanse edilen “Arım Ba-lım Peteğim” projesi, Nektar ve Polen Kaynakları, Saflık Kali-te ve Testleri ile diğer katılımcılar tarafından Türkiye Bal Arısı Biyoçeşitliliği, Arı Sağlığı, Koloni Verimliliği, Türkiye ve Sam-sun Arıcılığının Yapısı, Bal Ormanları ve ORKÖY destekleri, Arıcıların Pazarlama Sorunları, Markalaşma, Balın İhracatta-ki Gelişimi ve Teşvikler, Bal Kodeksi ve Arı Ürünlerinde Duyu-sal Analiz konularında sunumlar yapılarak konuyla ilgili gö-rüş ve öneriler belirtilmiştir. Sempozyumda Kurumumuz Gıda Teknolojisi ve Api-

terapi Laboratuvarında kimyasal analizleri yapılan Salıpazarı İlçesi’ne ait kestane ballarının poster sunumu yapılarak, Arı-cılık Araştırma Dergisi, arıcılık lifletleri ve Müdürlüğümüzün proje çalışmalarını içeren yayınların yer aldığı bir stand ile katılımcılar bilgilendirilmiştir.

Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı 2015 Yılı 1. Dönem Teknik Destek Programı kapsamında Ziraat Yüksek Mühen-disi Şeref CINBIRTOĞLU ve Ziraat Yüksek Mühendisi Gökhan AKDENİZ tarafından hazırlanan “Arıcılık Araştırmalarında Po-len Morfolojisi ve Uygulamaları” isimli projenin 17.04.2015 tarihinde sertifika töreni yapılmıştır. Proje ile Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nde görevli Araştırmacı personellere Kayseri Erciyes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Biyoteknoloji Bölümü öğretim üye-si Prof. Dr. Sibel Silici tarafından 42 saatlik teorik ve laboratu-var uygulamalı eğitim verilmiştir. Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü toplantı salo-nunda gerçekleştirilen törene, Ordu Valisi Sayın İrfan Balkan-lıoğlu, Vali Yardımcısı Mehmet Erhan Türker, Erciyes Üniversi-tesi Tarımsal Biyoteknoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof.Dr. Si-bel Silici, İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürü Kemal Yılmaz,

Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürü Feyzullah Konak, Zira-at Odası Başkanı Uğur Cörüt, KOSGEB Müdürü Sinan Şahin ve Kurumumuzda görevli araştırmacılar katılmıştır. Törende eğitimlerini başarıyla tamamlayan araştırmacı personellere sertifikaları verilmiştir.

“Marka Bal Olma Yolunda Samsun” Sempozyumu

“Arıcılık Araştırmalarında Polen Morfolojisi ve Uygulamaları” İsimli Doka Projesi Sertifika Töreni

“Varroa Paraziti ve Mücadele Yöntemleri” Konferansı

Arı hastalıkları ve zararlıları konularında teknik perso-nel ve arı yetiştiricilerimizin sorunlarını dinlemek ve çözüm önerileri geliştirmek adına Kurumumuz tarafından 6-7 Ocak 2015 tarihlerinde ‘’Varroa Paraziti ve Mücadele Yöntemleri’’ konulu bir konferans düzenlenmiştir.

Konferansın birinci oturumunda; Uludağ Üniversite-si Parazitoloji Bölümü Öğretim üyesi Prof. Dr.Levent AYDIN ve Arş.Gör.Özgür ÇELİK tarafından Varroa paraziti ile genel olarak mücadele yöntemleri, mücadelenin nasıl ve hangi za-manlarda uygulanacağı, parazit ile mücadelede kullanılan ilaçların etkileri konusunda Kurum teknik personeli ve arı-cılara eğitim verilmiştir. Konferansın ikinci oturumunda ise Teknik personelin katılımıyla laboratuar eğitimi ve arı hasta-lıkları konusunda detaylı bilgilendirmeler yapılmıştır. Konferansa Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü personeli, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Teknik personeli, Ardahan Kafkas Ana Arı Üretim ve Gen Merkezi Müdürlüğü, Mersin Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlü-ğü Teknik personeli, Ordu Gıda Tarım ve Hayvancılık il-ilçe Müdürlüğü Teknik personeli, Birlik Üyeleri ve Arıcılar katılım sağlamışlardır.

Derginin tüm hakları Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne aittir. Kaynak gösterilmesi koşuluyla alıntı yapılabilir. Yayınlanması istenilen eser [email protected] adresine gönderilmelidir.

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 4 SAYI : 7 HAZİRAN 2012

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

Bal Arısı Koloni Kayıpları ve Çözüm YollarıAvrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Arıcılık BAL: Besin ve Şifa Kaynağı Olarak

ww

w.n

atur

al-h

ealt

h-an

d-ho

me-

busi

ness

.com

Discover Animal www.maxihayat.net

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 3 SAYI : 5 HAZİRAN 2011


ISSN 2146 -2720

Bal Arısı İle Tozlaşmanın Kivi Meyvesinde C Vitamini İçeriğine EtkisiAkut Arı Paraliz-İsrail Akut Arı Paraliz ve Kaşmir Arı Virüs KompleksiArı Ürünlerinde Kalıntı Sorunu

Wolf Readwww.redbuble.com

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 2 SAYI : 4 ARALIK 2010


Bombus Arıları ve Bitkisel Üretim Açısından Önemleri

Ülkemizdeki Bal Arısı Kayıplarında 3 Farklı Arı Virüs Hastalığının Rolü

Ordu İli Bal Üreticilerinden Elde Edilen Balların Biyokimyasal Yapısının İncelenmesi

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 1 SAYI :2 ARALIK 2009


Bal Arısı, Biyoçeşitlilik ve Koruma ÇalışmalarıBal Arılarında Görülen Mutasyonlar

Bal Arılarının Polinasyona (Tozlaşma) Olan Etkisi


DERGİSİYIL: 6 SAYI : 12 ARALIK 2014

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

ARAŞTIRMA

Ola

y O

fset

/045

2 23

3 53

71

web:http://arastirma.tarim.gov.tr/aricilike-posta:[email protected]

Arıcılık Araştırma Enstitüsü MüdürlüğüTelefon : 0 452 256 22 13 0 452 256 23 41 0 452 256 24 53Faks : 0 452 256 24 71

Documents

ARAŞTIRMA - arastirma.tarimorman.gov.tr · olmasından dolayı uygulanabilecek bir yöntem değildir. Bu analizler genellikle Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, büyük