1

1. GR

Kanatl endstrisindeki iki nemli viral hastalk olan Newcastle Hastal ve nfeksiyz Bronitis hastal ciddi ekonomik kayplara ve epidemiyolojik tehditlere yol amaktadr. Son yllarda bu iki hastala kar karma alar uygulanmakta ve rutin a programlarnda yerlerini almaktadr. Fakat bu alamalarn etkinlii dzenli olarak aratrlmamaktadr.

Newcastle hastal (ND), Office International des Epizooties (OIE 2002) tarafndan Liste-A hastalklar arasnda incelenen, bir ok lkede de hastaln kontrol amacyla kanuni nlemlerin alnd (Commission of the European Communities 1992), kanatl sektr iin ciddi tehlike oluturan viral bir hastalktr. Hastaln yksek lm oran ile seyretmesi ve hzl yaylm, hastaln kontrolnde hzl ve gvenilir tehis yntemlerini gerekli klmaktadr.

Newcastle Hastal Virusu (NDV) Okyanusya lkeleri hari, tm dnyada yaygn olarak bulunan ve 250nin zerinde ku trnde (Alexander ve ark 1997, Aldous ve Alexander 2001), asemptomatikten % 100 lmcl forma kadar deiebilen iddette, virus suunun afinitesine bal olarak, sindirim, sinir, ve/veya solunum sistemi organlarna yerleerek buna bal klinik bulgularla hastalk tablosu oluturan bir RNA virusudur. Organ affinitesi ve oluturduu hastalk iddetine gre:

*Viserotropik velojenik (sindirim sisteminde hemorajik lezyonlar, yksek virulens),

*Nrotropik velojenik (solunum ve sinir sistemi bulgularn takiben yksek lm oran),

*Mezojenik (solunum ve sinir sistemi bulgular, dk lm oran),

*Lentojenik (solunum sisteminde zayf veya belirsiz bulgular),

*Asemptomatik enterik (belirsiz barsak infeksiyonu),

olmak zere be grup altnda incelenmektedir (Aydn 2002).

Hastaln seyrettii forma gre; sindirim sisteminde; yemek borusu, n mide ve barsak mukozasnda hemoraji, lserasyon ve nekrozlara bal olarak sar-yeil ishal, dehidrasyon, zayflama ve yumurta veriminde hzla d, solunum sisteminde; trakeal mukozada hemoraji ve konjesyon ile farinkste biriken kpkl mukus sebebiyle solunum gl, ksrk ve tksrk, sinir sisteminde; beyin zarnda hemoraji ve non-purulent ensefalomiyelitis sonucu, kanatlarn ve bacaklarn iki tarafl paraliz, kanatlarda, boyun ve bacaklarda spazm, tortikollis, ataksi, dairesel hareketler, ba ve boynun aa yukar sallanmas eklinde belirtiler grlmektedir. Escherichia coli ve Mycoplasma gallisepticum gibi ikincil etkenlerin olaya karmas bulgularn ciddiyetini arttrmaktadr (OIE 2002, Kouwenhoven 1993). Etkenin tehisinde serolojik amal tehis almalarnda, Hemaglutinasyon nhibisyon ve ELISA testleri kullanlmaktadr (Seal ve ark 1995).

Aratrmamzda al broiler srlerinde Newcastle ve nfeksiyz bronitis viruslarna kar oluan a etkinliinin ELISA metodu ile saptanmas hedeflenmitir.

1.1. Newcastle hastal

1.1.1. Tanm ve Tarihe

Tanmlanan ilk virus takm olan Mononegavirales takm; tek iplikikli, segmentsiz RNA virus olan Paramyxoviridae ve Rhabdoviridae virus ailelerinden olumaktadr. Paramyxoviridae ailesi iki alt aileden olumaktadr. Paramyxovirinae alt ailesinde 3 cins bulunmaktadr; bunlardan birisi Newcastle hastal virusunun dahil olduu Rubulavirus cinsidir. Paramyxoviruslarda PMV-1 den PMV-9a dek olmak zere 9 adet serogrup tanmlanmtr. Bunlardan PMV-1 (Newcastle hastal virusu) NDV, tavuklar iin en nemli patojenlerdendir.

Genel olarak Newcastle hastalnn ilk salgnlarn 1926da JAVAda Endonezyada ve Newcastle-upon-Tyne, Ingilterede ortaya kmtr. 1926 ylnda Orta Avrupann eitli blgelerinde olan salgnlar olduu ve hatta Levinein tarafndan 1924te Korede de varolduu bildirilmitir. Doyle tarafndan hastaln ismi dier hastalklarla kartrlmamas iin geici olarak Newcastle Disease koyulmutur (Alexander DJ ve ark 2004).

1.1.2. Etiyoloji

Newcastle Disease virusu (NDV); Paramyxovirus ailesine ait olan RNA viruslar spiral kapsid simetrisi gsteren, segmentsiz, tek iplikikli ve negatif polarite gsteren bir genomdur. Zarfl viruslardr. Alt aile olan Paramyxovirinaede ise 3 cins bulunur. Newcastle virusu Rubulaviruslardandr. NDV ve dier avian Paramyxoviruslarn da, grubu karakterize eden baz biyolojik zellikler bulunmaktadr. rn; hemagltinasyon aktivitesi, neuraminidaz aktivitesi ve hcre fzyonu ve hemoliz zellii gibi. NDV ve dier avian Paramyxoviruslar fiziksel veya kimyasal baz ajanlarla; s, radyasyon (k ve ultravyole nlar dahil) oksidasyon ilemleri, pH etkileri ve farkl kimyasal bileenler gibi harabolurlar. nfektivitelerinin bozulmas virus suuna, etkiye maruz kalma sresine virus miktarna, ortamn niteliine ve uygulamalar arasndaki etkileimlere bal olarak deiebilmektedir. Ancak hibir ajanla yaplan tek bir uygulama viruslarn tamamnn yok edilmesini garantileyemez ancak infektif virus miktarn ok azaltabilir (Beard ve Hanson 1984).

Su szc genel olarak bir virusun iyi karakterize edilmi bir izolatn ifade etmektedir. Viruslarn snflandrlmasndaki temel hedef benzer viruslar gruplandrmaktr. NDV izolatlar iin kanlmaz olarak tavuklar iin yksek ve dk virulansl viruslarn ayrdedilebilmesidir. Bir izolatn neminin saptanmasnda patojenite testleri yararl olmaktadr. VN testi veya agar jel difzyon teknikleri, NDVnin farkl izolatlar ve sular arasnda kk farkllklar ortaya koymutur. Ancak pratik olmas bakmndan NDV izolatlarnn, antijenik olarak tek bir homojen grubu temsil ettii kabul edilmektedir. Monoklonal antikor (MAB) teknolojisi de NDV sularnn antijenik olarak ayrdedilmesinde yeni yaklamlar sunmaktadr (Erdei ve ark 1987, Srinivasappa ve ark 1986, Hoshi ve ark 1983). Monoklonal antikorlar antijenisitedeki antikorun ynlendii epitoptaki tek bir amino asit farkll gibi kk farkllklar dahi saptayabilmektedirler. Sonu olarak da sadece sular arasndaki farkllklar deil virusun grup iindeki alt gruplar arasndaki farkllklar da saptanabilmektedir ( Hanson 1988). Baz aratrmaclar da MAB lar spesifik viruslarn ayrdedilmesinde kullanmlardr. rnein yaygn kullanlan iki a suu olan La Sota ve Hitchner B1 (Erdei ve ark 1987, Meulemans ve ark 1987) sularnn farkllklarn aratrmlar ve baka aratrmaclar da belirli bir blgede epizootik virus ile a virusunu ayrdetmekte MAB kullanmlardr ( Srinavasappa ve ark 1986). Ayn grupta olan viruslar, biyolojik ve epizootiyolojik zellikleri paylamaktadrlar. Viruslarn ayrdedilmesi veya izolatlarn gruplandrlmas iin ilk giriim virulansn deerlendirilmesi eklinde yaplmtr. Hanson ve Brandley, allantoik inoklasyondan sonra civciv embryonik lmlerinin 90. saat olmasna gre srasyla NDV sularn velojenik, mezojenik ve lentojenik olarak gruplandrmlardr (Saif YM (2003). Elde edilen deerler infekte tavuklarda oluan hastalk iin bir rehber oluturmaktadr. Bu deerlendirmede terimler yksek virulans, orta virulans ve dk virulans olarak ta kullanlmaktadr.Sularn ayrdedilmesinde kullanlan dier baz testler dorudan klinik bulgularn veya infekte hayvanlardaki lm olranlarnn deerlendirilmesine dayanmaktadr. En ok kullanlan testler gnlk civcivlerde intraserebral patojenite endeksi ( ICPI ) ve 6 haftalk hayvanlarda intravenz patojenite endeksi (IVPI) dir.Yukardakilerden baka, snflandrma iin plak oluumu, elsyon, izolatlarn HA aktivitesinin termostabilitesi, yapsal polipeptidler, lektin balama gibi yntemler de kullanlan yntemlerdendir.

1.1.3. Epizootiyoloji ve Bulgular

ND alarnn ticari tavukulukta tm dnyada kullanlmas Newcastle hastalnn corafi dalm hakknda gereki deerlendirmeler yapmay (virulant virusla infekte olan hayvan says gibi konularda) zorlatrmaktadr. FAO ve OIE gibi uluslararas organizasyonlarca takip edilen bir hastalk olmakla birlikte eldeki veriler hastaln gerek yaylmn gstermemektedir. Hastaln dnyadaki dalm eradikasyon almalarna, tavukuluk endstrisinin yapsna baldr. Literatre gre (Kaleta ve Baldauf 1988) evcil kanatllara ilaveten NDVnin doal ya da deneysel infeksiyonlar, kularn oluturduu 50 takmdan 27 sine dahil en az 247 cinste gstermilerdir. Ayn trn farkl cinslerinde klinik bulgularn iddetinde ciddi farkllklar bulunmaktadr. NDVnin hayvanlar arasnda yaylma yollar konusundaki derlemelerde Alexander (1988), infeksiyonun ya aerosol veya injesyon yoluyla olabilecei ve hayvandan hayvan geiinin virusun infeksiyz formunun varl ile ilikili olduu sonucuna varmtr. NDVnin hayvanlar arasnda geii iin infeksiyz virusun ince aerosoller (mini damlack) veya byk damlalar halinde duyarl hayvanlar tarafndan yutularak gerekletii dnlmektedir. Bu da kitle halinde alamalarda canl alarn sprey veya aerosol jeneratrleri ile uygulanmas yolunu amtr (Meulemans 1988). Lancaster ve Alexander (Saif Y 2003, Alexander 1988) NDV infeksiyonunun yaylma yollarn gzden geirmilerdir. Deiik blgelerde farkl virus kaynaklar ve yntemleri; canl kanatllarn nakli, dier hayvanlarla temas, insan ve ara gere hareketi tavuk rnlerinin hareketi, hava yoluyla yaylma, bulak tavuk yemi, bulak su ve alar olarak belirlenmitir. Bu faktrlerin nemi duruma gre deimektedir. Doal infeksiyonda NDVnin inkbasyon sresi 2-15 gn (ortalama 5-6) gn olarak bildirilmektedir. Hastalk bulgularnn ortaya kma hz virusa, konak trlere ve yaa ve immunite durumuna, dier organizmalarla infeksiyona, evre artlarna, maruz kalma yolu ve dozuna baldr.

Klinik bulgu olarak, ok virulant sularla olan infeksiyonlarda hastalk aniden balayp dier klinik belirtilerden nce yksek mortalite ile seyredebilmektedir. VVND patotipi ile tavuklarda grlen infeksiyonda klinik bulgular sklkla kaytszlk, artan solunum hz ve lmle sonulanan halsizlik eklindedir. Bu tip vND gz evresi ve bata demlere yol aabilmektedir. nfeksiyonun balangcnda lmeyen hayvanlarda yeil ishal grlebilir. Duyarl hayvanlardan oluan srlerde mortalite % 100e ulaabilmektedir.

NDVnin mezojenik sular genellikle sahada solunum sistmi hastalna yol amaktadr. Erikin hayvanlarda birka hafta boyunca yumurta verimi debilmektedir. Yaygn olmasa da sinirsel bulgular ortaya kabilir. ok gen ve duyarl hayvanlar hari mortalite ounlukla dktr.

Lentojenik sular ise genellikle sahada infeksiyona yol amamaktadr. Tam duyarl genlerde, daha patojen su olan La Sota ile olan ve bir veya daha fazla sayda dier mikroorganizmalarla komplike olan infeksiyonda ciddi solunum problemleri lmle sonulanabilmektedir (Saif 2003).

1.1.4. Immunite

1.1.4.1. Aktif immunite NDVnin yol at infeksiyona verilen ilk immun yant hcreseldir ve canl a sular ile olan infeksiyondan sonraki 2.-3. gn kadar erken dnemde saptanabilmektedir Bu alanm hayvanlarda deneysel infeksiyona kar llebilir bir antikor yantndan nceki erken korunmay aklamak iin dnlmtr (Saif 2003). Ancak daha sonra yaplan bir almada (Reynolds ve Maraqa 2000) virulant NDV ile deneysel infeksiyonda sadece NDVye kar hcresel baklk yantnn korumada yeterli olmad sonucuna varlmtr. Alar tarafndan salanan hcresel bakln korumasnn nemi bu nedenle belirsizdir ve deneysel infeksiyona kar antikor yantna benzer gl ikincil bir yant ortaya kmamaktadr .

Konak hayvan koruyabilen antikorlar VN testleri ile llebilmektedir. VN yant, HI yantna paralel grnd iin HI testi zellikle alamadan sonra sklkla koruyucu yant deerlendirmek iin kullanlmaktadr. NDV infeksiyonunda hayvanlar yeterince uzun yaayabilirlerse 6-10 gn iinde serumlarnda antikorlar saptanabilmektedir. Antikor dzeyleri byk oranda sua baldr ancak ortalama olarak pik yant 3-4 haftada grlr. Antikor seviyelerindeki d arta gre ok daha uzun srede olmaktadr. Mezojenik viruslar infekte olmu veya bir dizi alama geirmi hayvanlarda HI antikorlar 1 yla kadar saptanabilmektedir. Titrenin dmeye balamasndan birka hafta sonraki reinfeksiyon veya immunizasyon ile sekonder yant geliir (Allan ve ark 1978).

Humoral antikorlarn ilk saptanmaya balad zamanlarda st solunum yollar ve sindirim sistemindeki salglarda antikorlar grlmeye balar. st solunum yollarndaki immunoglobulinler balca IgA ve IgGdir. Benzer salglar parenteral deil ama okler infeksiyonda Harderian bezlerinde de bulunmaktadr (Powell ve ark 1979). Solunum aygtnn humoral immuniteden bamsz bir yolla korunmasnda rol olduu dnlse de lokal immunitenin tam fonksiyonu bilinmemektedir. Harderian bezinde virusun replikasyonu ile sonulanan Hitchner B1 suu ieren a ile gz damlas yoluyla alamada, replikasyon lakrimal svda maternal IgG bulunduunda nlenebilirdi. Virusun Harderian bezinde replikasyonu; lakrimal IgG, IgA ve IgM retimi ile sonulanmaktadr (Russel 1993). Tavuklarda, Harderian bezi IgA oluturan hcreler iin zel blge haline gelmitir (Russel ve Kock 1993). Russel ve Ezeifeka (1995), konjunktival infeksiyonlarda virusun temizlenmesinde en etkili antikor snfnn IgM olabileceini vurgulamtr. 1.1.4.2. Pasif immuniteNDV antikoru tayan tavuklar bunlar yumurta sars aracl ile dllerine geirmektedir. Gnlk civcivlerdeki antikor seviyeleri dorudan ana ile ilikilidir. Allan ve arkadalar (1978) maternal olan antikorlarn HI titresinin her 2 kat azalmasnn yaklak 4-5 gn srmekte olduunu tahmin etmilerdir. Maternal immunite civcivi korumaktadr ve bu nedenle de ilk alamann tarihi saptanrken gz nne alnmaldr.

mmun yantn bastrlmas (supresyonu) hem infekte eden NDV sularnn patojenitesine hem de alama ile elde edilen koruma dzeyine nemli etkiler yapmaktadr. Doal artlar altnda immunosupresyon baka viruslarn, rnein nfenksiyz Bursal Hastalk virusunun ie karmas ile oluabilmektedir. Sonuta oluan immu yetersizlik baz NDV sularndan kaynaklanan infeksiyonun daha iddetli olmas ve alamalara yetersiz yant gelimesi olmaktadr (Rosenberger ve Gelb 1978).1.1.5. Tehis

NDV infeksiyonlarnn tehisindeki ama, hastala kar kontrol nlemlerinin alnmasnn gerekip gerekmediine karar vermek ve epidemiyolojik aratrmalara destek olacak bulgular elde etmektir. NDV infeksiyonunda lezyonlar ve klinik bulgular tehise yardmc olmamaktadr ve hastaln su, konak tr ve dier faktrlere bal olarak birok farkllklar gsterebilmesinden dolay en fazla NDV hastaln akla getirmektedir.

1.1.5.1. nfeksiyon etkeninin izolasyonu ve tannmas

Organ ve dokularda virus veya viral antijen varl immunohistolojik metodlarla hzl saptanabilmektedir. Immunofloresans teknikleri, impresyon smearleri ve immunoperoksidaz teknikleri de kullanlabilmektedir. Kesin NDV tehisinde su karakterizasyonuna da olanak tanyan tek yntem virus izolasyonudur. Virulant viruslar birok hcre kltr sisteminde retilebilirler. Rutin NDV izolasyonu iin primer hcre hatlar hatta hcre hatlar da kullanlabilmektedir. Ancak embriyolu tavuk yumurtas ok yksek duyarl ve NDVnin retilmesi iin ok uygun bir ortamdr. Bu nedenle de yaygn olarak tehiste kullanlmaktadr. Embriyolu tavuk yumurtas SPF bir srden elde edilip 9-10 gn, 37C de inkbe edildikten sonra kullanlmaldr. Numuneler ise NDVnin organizmada 2 temel replikasyon alan olan solunum sistemi veya barsaklardan alnmaldr. Hazrlanan numunelerden uygun embryolu tavuk yumurtalarna inoklasyon yntemiyle virus izolasyonu yaplmaktadr.

Lentojenik sularn sahada dier kanatllarda yaygn olmas ve canl alarda da kullanlmas nedeniyle hastalk tehisi iin virus izolasyonu yeterli olmayacaktr. Bundan dolay da virus karakterizasyonu da pratikte gerekli olmaktadr (Bennejean 1988). NDV izolatnn nemi ve verecei zarar dorudan izolatn patojenitesine baldr. Sahadaki bulgular bunu deerlendirmede yeterli olmayabileceinden dolay patojenite iin laboratuar deerlendirmesi uygulanmaktadr. Bu amala. Yumurtalarda ortalama lm zaman (MDT), Gnlk civcivlerde intraserebral patojenite indeksi (ICPI) ve 3-6 haftalk pililerde intravenz patojenite endeksi (IVPI) 3 in vivo test yntemi, kullanlmaktadr.zel durumlarda bu testlerde baz modifikasyonlar yaplabilmektedir. Hanson (1980) VVND ve dier velojenik viruslarn ayrdedilebilmesi iin 6 haftalk pililerden alnan kloaka ve konjunktiva svaplarn sulandrlmam allantoik sv ile yaparak IVPIa benzer bir metod kullanmtr. Bu testle ilgili rnek deerler baz belli bal ND sular iin izelge 1.1.5.1.1.de sunulmaktadr.

izelge 1.1.5.1.1. Newcastle hastal virusunun eitli sular ile elde edilen patojenite endeksi rnekleri

Virus suuPatotipICPIaIVPIbMDTc (saat)

Ulster 2CAsemptomatik enterik0.00.0>150

Quennsland V4 VVv V4 v44 VV4V4Asemptomatik enterik0.00.0>150

Hitchner B1Lentojenik0.20.0120

FLentojenik 0.250.0119

La SotaLentojenik0.40.0103

HMesojenik1.20.048

MukteswarMesojenik1.40.046

RoakinMesojenik 1.450.068

Beaudette CMesojenik1.6 1.4562

Texas GBVelojenik 1.752.755

NY parrot 70181Velojenik1.82.651

ItalienVelojenik 1.852.850

MilanoVelojenik1.92.850

Herts 33/56Velojenik2.02.748

aICPI ; gnlk civcivlerde intraserebral patojenite indeksi bIVPI ; 6 haftalk pililerde intravenz patojenite indeksi

cMDT; Bir minimum letal doz ile infekte edilmi civciv embryolarnda ortalama lm zaman (saat) (Saif 2003)

1.1.5.2. Seroloji

Bir kanatlnn serumundaki NDVye ait antikorlar hastala yolaan virus suu hakknda ok fazla bilgi vermemektedir ve bu nedenle de tehis deeri snrldr. Ancak yine bazen hastaln varolduunu bile saptamak baz artlar altnda tehiste yeterli olabilmektedir. Seroloji, alamadan sonra ann baarl uygulanp uygulanmadn ve hayvann yeterli immun yant verip vermediinin teyidi iin kullanlabilmektedir. Kanatl serumlarnda NDV eitli testlerle saptanabilmektedir; tek radiyal immunodifzyon, tek radyal hemoliz, agar jel presipitin, civciv embryosunda VN, plak ntralizasyon gibi. ELISA testler ise zellikle sr takibinde ok kullanlan testler haline gelmitir.

1.1.6. Korunma ve kontrol

Newcastle hastalna kar korunma nlemlerinin alnmasnda temel ama infeksiyona duyarl hayvanlarda infeksiyonun nlenmesi veya alama yntemi ile duyarl hayvan saysnn azaltlmasdr. Uluslararas ve ulusal temelde infeksiyonun yaylmas iin eitli nlemler alnmaktadr. Ancak hastaln blgeye girii ve yaylmasnn nlenmesinde tavuk iftliklerinde hayvanlarn yetitirilme artlar ve biyogvenlik nlemleri byk nem tamaktadr. Her ne kadar bir ok biyogvenlik nleminin uygulayclar tarafndan pahal ve ok zaman gerektirdii dnlebilse de bu nlemler alndnda NDV hastalnn tavuk srlerine girmesi ve tavukuluk endstrisine yaylmas ciddi oranda azaltlm olacaktr. Bu nlemler ayrca baka endemik hastalklarn yaylmasn da nlemekte ve kanatl retiminde karllk iin nemli bir yatrm olarak grlmektedir.

1.1.6.1. Alama

deal olarak alama, NDV hastalna kar immunite ve virus replikasyonunun nlenmesi ile sonulanmaldr. Ancak sahada ND alamas genellikle hayvanlar hastaln iddetli etkilerinden korumakla birlikte virus replikasyonu ve yaylmas azalmakla birlikte bir dereceye kadar devam etmektedir (Alexander ve ark 1999, Guittet ve ark 1993, Parede ve Young 1990). Alama, hibir koulda biosekrite, srnn iyi bir ekilde sevk idare edilmesi veya iyi hijyenik artlara bir alternatif olarak grlmemelidir. ND hastalnn ilk kez ABDde tanmlanmasnn ardndan, nce inaktif alar daha sonra ise canl alar kullanlmaya balanmtr. lk olarak mezojenik bir canl a olan Roakin (Saif 2003) ve ardndan da halen dnyada yaygn olarak kullanlan ve daha mild olan Hitchner B1 ve La Sota (Goldhaft 1980) sular ieren alar gelitirilmitir.Canl alar: Canl alar 2 gruba ayrlabilmektedir; lentojenik alar ve mezojenik alar (Tablo 1.1.6). Mezojenik alar, OIE snflandrmasnda vNDden sorumlu viruslara karlk gelmektedir. Bu nedenle de sadece NDnin endemik olduu lkelerde kullanlmaktadr. Alara kar olan immun yant a virusunun patojenitesine bal olarak artmaktadr. Dier bir deyile a virusunun patojenitesi arttka canl aya verilen immun yant da artmaktadr (Reeve ve ark 1974). Bu nedenle ciddi bir reaksiyon olmadan istenen dzeyde korunma salamak iin a programlarnda ya gitgide daha virulant viruslarn kullanlmasn ya da canl adan sonra inaktif a kullanlmasn gerektirmektedir. Yaygn olarak kullanlan canl a sular ve tavuklar iin patojenite endeksleri izelge 1.1.6.1.1.de sunulmaktadr.

izelge 1.1.6.1.1.Yaygn kullanlan canl a sular ve ilgili ICPI deerleriVirusPatotipICPIaTrevTavuklarda kullanmUygulama yoll.b

La SotaLentojenik0.4Saha izolatPrimerin,io,dw,sp,aerc

F (Asplin)Lentojenik0.25Saha izolatPrimerin,io,dw,sp,aerc

Hitchner B1Lentojenik0.2Saha izolatPrimerin,io,dw,sp,aer,bd

V4Asemptomatik enterik0.0Saha izolatPrimerin,io,sp,aer,oral

Hd suuMezojenik1.4 Yumurtada pasajla

attene edilmiSekonderim,sc

MukteswardMezojenik1.4 Yumurtada pasajla

attene edilmiSekonderim,sc

RoakindMezojenik1.45Saha izolatSekonderim, ww

aICPI, intraserebral patojenite endeksi

baer=aerosol, bd=gaga daldrma, dw=ime suyu, im = intramuskuler, in = intranasal, oral= oral, sc= subkutan, sp= kaba sprey, ww= wing web

c Bu alar aerosol yoluyla uygulandnda ciddi reaksiyonlara yol aabilir.

dHalen endemik infeksiyonun olduu blgelerde kullanlmaktadr (Saif 2003).

Canl alarn uygulanmasnda ama srde, tercihen her bir hayvanda bir infeksiyon oluturmaktr. Intranasal, gzdamlas, gaga daldrma gibi bireysel uygulamalar sklkla lentojen virus alarnda kullanlmaktadr. Mezojenik alarda ise genellikle kanattan veya kasii yolla inoklasyonlar uygulanmaktadr. Canl alarn en nemli avantajlar ucuz bir yntem olan kitle uygulamasna uygun olmalardr. Muhtemelen dnyada en sk kullanlan uygulama yolu ime suyu iinde yaplandr. Ayrca yine kitle uygulamas yntemi olarak aerosol veya sprey tarzndaki uygulamalar da ok sayda hayvann ksa srede alanabilmesi ynnden yaygndr.

naktif alar ksaca infekte allantoid svda oaltlan virusun eitli maddelerle; formalin, -propiolakton kullanlmas ile ldrlmesi ve sonra bir tayc adjuvan eklenmesi ile retilmektedir. Bu amala Ulster 2C, LA Sota, B1, Roakin gibi deiik sular kullanlmaktadr ve birden fazla hastala ait antijenler biraraya getirilerek bivalan veya polivalan alar elde edilebilmektedir. rnek olarak Newcastle hastal, infeksiyz bronit, infeksiyz bursal hastalk gibi hastalklara ait antijenler gsterilebilir (Meulemans 1988). naktif alar SC veya IM yolla enjeksiyon yoluyla uygulanmaktadr. naktif alarn canl alara gre retim maliyeti daha yksek ve retim sresi daha uzundur. Canl alar gibi maternal antikorlardan etkilenmedikleri iin gnlk civcivlerde de uygulanabilmektedirler (Saif 2003). naktif alarn canl alara gre en nemli avantajlarndan birisi de alanan hayvanlardaki a reaksiyonlarnn ok dk oranda olmasdr. Canl alarn uygun olmad durumlarda rn; baka patojenlerle komplikasyon varsa uzun sreli olan ok yksek antikor dzeyleri inaktif alarla elde edilebilmektedir. Alama programlar blgede bulunan hastalklara, maternal immunite durumuna, dier alara, sr byklne, srnn yaam sresine, maliyete, iklim ve igc artlar gibi yerel koullara bal olarak belirlenmektedir.

NDV hastal iin alama ile elde edilen immun yant HI titreleri ile saptanmaktadr. Duyarl hayvanlarn canl bir lentojenik a ile bir kez alanmas 24 -26 eklinde bir yant oluturmaktadr. Ancak yal emlsiyonlu ieren bir a ile uygulanan bir programda 211 kadar yksek HI titresine ulalabilmektedir. Gerek deerlerin elde edilmesi ve belirli bir sr ve programda elde edilerek immunitenin derecesi ve sresinin bu deerlerle ilikisinin tahmin edilmesi kolay deildir (Saif 2003).

1.2. nfeksiyz Bronitis (IB)

Kanatllarn akut ve hzla yaylan, ekonomik kayplara sebep olan, viral solunum sistemi hastaldr (Ballal 2005, Butcher 2002, De Wit 2000, Kotani 2000). Verim dklnden kaynaklanan kayplar genellikle lmle sonulanan kayplarla ilgili olmakla birlikte broyler kmeslerinde ekonomik nemi daha fazladr (Cavanagh 2003). Hastalkta nefes almada zorluk, ksrk aksrk, trakeal hrlt ve burun akntsn ieren solunum sistemi bozukluklar grlr. Gen hayvanlarda, iddetli solunum gl ortaya kabilir. zellikle hastalk civcivlerde ok daha iddetli seyreder ve genel semptomlara ilave olarak burun aknts grlr (Esendal 2002). Broylerlerde lm genellikle yaamlarnn son iki haftasnda (5. ve 6. haftalarda) en st seviyededir. lmler genellikle IB infeksiyonundan etkilenen solunum sistemine yerleen bakterilerin oluturduu sistemik infeksiyonlar sonucu oluan sekonder infeksiyonlar sebebiyle olur (Cavanagh 2003).

Hastalk ilk olarak Amerika Birleik Devletlerindeki bir kanatl srsnde 1931 ylnda tanmlanmtr (Bijlenga 2004, Cavanagh 2003, Butcher 2002, Cook 1999). lk olarak gen hayvanlarda ortaya kmtr, daha sonra Beach veSchalm 1936 ylnda gen hayvanlarn infeksiyz bronitisi olarak adlandrmlardr. Beaudette ve Hudson 1937de ilk olarak virusu 12 gnlk embriyolu tavuk yumurtalarnda retmilerdir (Ballal 2005, Bijlenga 2004). Yumurta retiminde d ve kalitesindeki bozulma ilk olarak 1951 ylnda tanmlanmtr (Ballal 2005, Cavanagh 2003). Gnmze kadar, hastalk dnyann her tarafnda broylerlerde, yumurtaclarda ve damzlklarda tespit edilmitir. Kanatllardaki kayplarn azaltlmasna yardm etmek iin alar ilk olarak 1950lerde kullanlmtr (Cavanagh 2003, Butcher 2002, Fabricant 2000). IB virusunun genetik yaps kolaylkla mutasyona urayabilir ve deiebilir. Bu sebeple ok sayda serotip tanmlanmtr ve a ile kontrol altna alnmaya allmas olduka karmaktr (Butcher 2002). Serolojik almalar IBVnin 20 den fazla farkl serotipe ayrldn ortaya koymutur (Farsang 2002). Kuzey Amerikadaki yaygn serotip olan Massachusetts, Connecticut ve Arkansas 99 isimli IB virus sular en ok tannanlardr.

Solunum sistemine afinitesi olan sular Massachusetts (muhtemelen en yaygn serotip) ve Connecticutdr. IB virusunun birka suu, bbreklere gl afiniteye sahiptir (nefrotropik sular). T, Gray ve Holte sular nefrotropiktirler (Esendal 2002). Bu sular bbrek hasarna sebep olabilirler. Bbrek hcrelerine olan bu duyarlln deitirilmi canl IB alarnn yaygn kullanlmasndan sonraki bask sonucu mutasyondan olabilecei belirtilmitir. Bu solunum hcrelerindeki IB virus infeksiyonuna kar koruma amacyla canl IB alarnn kullanlmaya devam edilmesinden sonra, daha zayf korumal yeni hcrelerin viral mutasyonunun sonucunda infekte olduu bildirilmitir. Bu viruslarn son yllarda daha yaygnlat grlmtr (Butcher 2002).

Her yataki kanatllar IB hastalndan etkilenebilirler, fakat hastaln en kt ekli olan lmle sonulanma civcivlerde grlr. Kanatllarn ya arttka hastalktan kaynaklanan bbrek lezyonlar, yumurtalk hasarlar ve lm azalr (Cavanagh 2003). IB virusu hasta kanatllarn ksrk veya haprk srasnda kardklar damlacklarla solunum yoluyla yaylr. Kmes iinde hastaln yaylmas ok hzldr. iftlikten iftlie bulama, insanlardan bulama, ekipman ve tatlarla tamayla ilgilidir. Bulamada insanlarda nem tarken vektrlerin rol byktr. nfekte tavuk dks ile de virus evreye yaylabilir. nfeksiyondan kurtulan hayvanlar 1 ay sreyle IB virusu saarlar. Virus yumurta yoluyla bulamaz (Butcher 2002, Esendal 2002).

IB ile ilgili lezyonlar solunum sisteminin st ksmnda hafiften ortaya kan bir yangy iermektedir (Butcher 2002). Yetikin tavuklarda trakeada serz veya kataral bir eksudat bulunur. Histopatolojik olarak, trakea ve bronlarda epitelyumda hiperplazi ve metaplazi ile birlikte silia kayb ekillenir (Esendal 2002).

Bbrek hasar nefrotropik sular ieren infeksiyonlar izlerse nemli olabilir. Etkilenen kanatllarn bbrekleri solgun ve i olabilir. rat birikmeleri etkilenen reterlerde ve bbrek hcrelerinde gzlemlenebilir (Butcher 2002, Esendal 2002).

1.1.1. Tanm ve tarihe

nfeksiyz bronit tavuklardaki akut, ok bulac ve hrltl solunum, ksrk ve burun aknts ile karakterize bir viral hastalktr. Hastalk ayrca bbrekleri etkileyebilir ve yumurtlayan srlerde yumurta verimi ve kalitesini de drebilir. Gen hayvanlarda solunum ya da bbreklerle ilgili etkileri nedeniyle mortalite grlebilir.

Dk arlk art ve yemden yararlanmaya neden olduu iin nemli ekonomik sonulara yol amaktadr ve sklkla miks infeksiyonlarn neden olduu aerosakkulitis nedeniyle broilerde et kalitesini bozmaktadr. Verim dkl asndan neden olduu zararlar genellikle mortaliteden daha nemlidir.nfeksiyz bronit, ilk kez 1930 ylnda ABDde Gney Dakota eyaletinde grlmtr. 1931 ylnda, Hawk ve Schalk (Fabricant 2000) hastaln klinik bulgular ilk laboratuar almalar hakknda ilk raporu yaynlamlardr. Balangta temelde gen hayvanlarn hastal olduu dnlse de daha sonra pili ve yumurtlayan srlerde de grld saptanmtr.

1.1.2. Etiyoloji

nfeksiyz bronit virusu pleomorfiktir ancak genellikle yuvarlaktr. ap yaklak 120 nm olan bir zarf vardr ve zerinde topuz eklinde 20 nm boyunda dikenler bulunmaktadr. Kendiliinden paralanan partikllerden salnan Ribonkleoprotein (RNP) yaplar negative boyama ile deil ancak glgelendirme yoluyla grlebilirler. Bazen, ounluu RNP ap sadece 1-2 nm olan lifler halinde ancak 10-15 nm apnda sarlm yaplar olarak grlebilmektedir (Davies 1981).

nfeksiyz bronit virusu 2 cinsten oluan Coronaviridae ailesine dahildir. (Cavanagh 2000). Bu ailede, hindilerin coronavirusu ve memelilerde bulunan en az 9 tr ile birlikte Coronavirus cinsi iindedir. nfeksiyz bronit virusu hindilerin corona virusundan protein sekans ve antijenite ynnden byk oranda farkllk gsterir.

HI testleri ile de su snflandrlmas aratrlmtr. Bir kez maruz kalma ve infeksiyon gelimesini takiben oluan HI antikor yant yksek dzeyde su spesifik olabilmektedir. Erken yantn spesifiklii ve snrl apraz reaktivite, HI ile izolatlarn serotiplendirilmesinin temelini oluturmaktadr (King 1984). Bunun tersine Cook ve arkadalar (1987) HI testini VN testi ile karlatrmlar ve HI testinin yksek ve deiken apraz reaksiyonlara maruz kaldn ve IBV sularnn VN testi ile daha net ayrdedildikleri sonucuna varmlardr.

Monoklonal antikorlar Massachusetts, Connecticut 46, Arkansas 99, (Karaca, Naqi, Gelb 1992)in dahil olduu Kuzey Amerika kkenli ve Avrupa kkenli D274 ve D1466 (Kant ve ark 1992, Koch ve ark 1990) ve Avustralya izolatlar (Ignjatovic ve ark 1991) gibi belirli serotiplere kar gelitirilmitir.

Beaudette suu iin tm genomun ve pek ok serotipi temsil eden daha birok IBV izolatnn tm yapsal protein genlerinin sekans saptanmtr (Bournsnell ve ark 1987). Serotipi belirleyen ve koruyucu immuniteyi indklediine inanlan spike glikoproteininin S1 altnitesini kodlayan gen, en sk sekanslanan gendir. Birok S1 protein altnite geni sekans yaynlanm ve nkleotid data bankalarnda yeralmlardr (Wang ve ark 1994).

1.1.3. Patogenezis, Epizootiyoloji ve Bulgular

nfeksiyz bronit virusu solunum sistemi dokularnda, intestinal sistemde, bbreklerde ve oviduktta replike olabilmektedir. Yaygn olarak IBV sular hangi organdan kken alrlarsa alsnlar tavuklarda solunum sistemini hzla infekte ederler ve trakeada tipik lezyonlar olutururlar. Bir ok vakada, eer hayvanlar ok gen deil ise, sekonder bakteriyel infeksiyonlardan dolay aerosakklitis gelimezse veya solunum fazn takiben bbrekler etkilenmezse, nemli dzeyde bir dzelme grlmektedir. Ancak IBVnin virulant sular sahada mortaliteye neden olan ciddi solunum sistemi infeksiyonuna yol aabilmektedir.

Hastala kar duyarllk tavuk rklarna gre deimekle birlikte tavuklar IBV ile doal olarak infekte olabilen ve virusun hastala yol at tek kanatl trdr. Slnlerden bronit virusu izole edilmi olmakla birlikte ve solunum belirtileri ile yumurtlama kalitesi ve veriminde dme ve zellikle gen bireylerde solunum gl (Gough ve ark 1996) gzlenmitir.

Hindilerde IBVnin deneysel olarak aerosol tarzndaki inoklasyonu hibir klinik yanta yol amamtr ancak intravenz inoklasyon 48 saate kadar deien srelerde viremiye yol aabilmektedir (Gelb ve ark 1987).

Her yatan tavuklar duyarldrlar ancak ok genlerde; civcivlerde mortalite ile ciddi seyir gsterir (Hofstad 1984). Ya bydke hayvanlar nefritojenik etkilere, ovidukt lezyonlarna ve hastalktan kaynaklanan mortaliteye kar daha direnli olmaktadrlar (Albassam ve ark 1986).

nfeksiyz bronit srdeki hayvanlar arasnda hzla yaylmaktadr. nfekte tavuklarn bulunduu ortama alnan duyarl hayvanlar genellikle 48 saat iinde hastalk belirtisi gsterirler. Aerosol yolla maruz kalan tavuklardan 24 saatten itibaren 7 gn boyunca virus, trakea, akcierler, bbrekler ve Bursadan izole edilebilir (Hofstad veYoder 1996). Virus izolasyon skl sre uzadka azalmakta ve infekte eden sua bal olarak deimektedir ancak hastalktan sonraki 14. haftada sekal tonsillerden ve 20. haftada da gaitadan IBV izole edilmitir (Alexander ve Gough 1997).

Bbrekler, kalc infeksiyon olan organlardan birisi olmakla birlikte IBV infeksiyonunun srerlii tam belirlenememitir (Dhinaker ve Jones 1997). nkbasyon sresi inoklasyon yolu ve doza bal olmak zere 18-36 saattir. Dzenli olarak sulandrlmam infekte yumurta svsna aerosol yolla maruz kalan tavuklar 24 saat iinde trakeal ral sergilerler. Doal olarak yaylma 36 saat veya daha fazla zamana gerek gstermektedir ( Hofstad 1984).

IBnin karakteristik bulgular; soluksuz kalmak, ksrk, aksrk, trakeal raller ve burun akntsdr. Gzlerin slak olmas ve sinslerin imesine de rastlanabilmektedir. Hayvanlar deprese grlr ve s kaynann altna doluurlar ve yem tkeimi ile arlk art nemli derecede dmtr. 6 haftalktan byklerde ve erikinlerde bulgular civcivlerdekine benzer ancak burun aknts daha nadir grlr ve hayvanlar dikkatle incelenmeden veya normalde sessiz olmalar gereken gece izlenmezlerse hastalk gzden karlabilmektedir (Hofstad 1984).

Nefropatik viruslardan birisi ile infekte olmu olan broilerde tipik solunum bulgular dzelmi gibi grlebilir ancak depresyon ve ty kabarmas, slak dklama ve su tketiminde art gzlenir (Saif 2003). Yumurtaclarda ise solunum bulgular yan sra yumurta verimi ve kalitesinde dme grlr. Ancak IBV solunum bulgusu olmayan ancak soluk kabuklu yumurta retilmesi ve hafif retim dkl olan yumurtac ve damzlk srlerde kloaka svablar ve sekal toksil numunelerinde izole edilmitir (Cook ve ark 1987). Yumurta verimi dmesinin iddeti yumurtlama dnemine ve virus suuna bal olarak deiebilmektedir (Cook ve ark 1986, Eck 1983). Verimin infeksiyon ncesine geri dnmesi iin 6-8 hafta gerekmektedir ancak bir ok olayda hibir zaman geri dn olmamaktadr. retim dmesine ek olarak kabul edilmeyen yumurta says artmakta, kulukadan km dmekte ve yumuak kabuklu, ekilsiz ve yuvarlak yumurta retilmektedir.

Bir srdeki tm hayvanlar infekte olmaktadr ancak mortalite infekte ajann serotipine, hayvann yana, immunite durumuna, souk veya sekonder bakteriyel infeksiyon gibi stres faktrlerine gre deimektedir. Mortalite 6 haftadan byk hayvanlarda % 25 hatta daha da yksek olabilmekte daha byklerde ise genellikle ihmal edilebilir oranlarda olmaktadr. Urolitiaziste mortalite haftada % 0.5-1.0 arasndadr (Breslin ve ark 1999, Chubb ve ark 1987).

nfekte hayvanlarda trakeada, nazal pasajlar ve sinslerde serz,kataral veya kazez eksudat bulunur. Hava keseleri puslu grnml veya sarms kazez eksudatla dolu olabilir. len hayvanlarn trakeasnn sonunda veya bronlarnda kazez bir tkaca da rastlanabilmektedir. Byk bronlar evresinde kk pnmonili alanlar bulunabilmektedir (Hofstad 1984). Nefropatik infeksiyonlar soluk renkli imi ve tblleri ve reterleri ratla gerginlemi bbreklere neden olmaktadr. Ovidukttaki kalc lezyonlar 1 gnlk civcivlerde IBV infeksiyonunun sonucu olabilmekte ve yumurta veriminin dmesinin nedeni olabilmektedir. Oviduktun orta te biri daha iddetli etkilenmi ve hipoglanduler durumdadr (Hofstad 1984).

Trakea mukozas mukuslu ve evreleyen epitel hcrelerinde soyulma ve yuvarlak ekil alma ve silier kayp grlmektedir. nfeksiyondan 18 saat sonra heterofil ve lenfosit infiltrasyonu grlr. Epitelin rejenerasyonu 48 saat iinde balar. Hava keseleri de etkilenmi ise 24 saat iinde dem, epitel hcre dklmesi ve bir miktar fibrinz eksudat grlr (Riddell 1987).

IBnin yol at bbrek lezyonlar balca interstisyel nefritis bulgulardr. Virus granuler dejenerasyon,vakolasyon ve tbler epitelde dkntye neden olmaktadr. Erikin tavuklardaki deneysel IB infeksiyonu arlk azalmas ve epitel hcrelerden silia kayb, tbler bezlerde genileme, dem ve oviduktun tm blgelerinde dem ve fibroplaziye neden olmaktadr (Riddell 1987).

1.1.4. Immunite

1.1.4.1. Aktif baklkIBV hastalna kar tavuklarda hem rka hem de sua bal genetik diren bildirilmitir (Cook ve ark 1992, Otsuki ve ark 1990, Bumstead ve ark 1989, Smith ve ark 1985). Doal infeksiyonu yeni geirmi olan tavuklar ayn virusla yaplan alenta diren gstermektedirler (homolog korunma) ancak dier IBV sular ile olan infeksiyonlara kar direnleri (heterolog korunma) deikendir. IB hastalna kar bakln mekanizmas ve sresi hakkndaki almalar, tanmlanm olan multipl serotipler, sular arasnda grlen farkll gibi faktrler tarafndan karmaklamaktadr (Cook ve ark 1998, Pensaert ve Lambrechst 1994, Lambrechts ve ark 1993). Bir IB infeksiyonundan veya alamadan sonra respiratr korunma 3-4 hafta sonra balar ve farkl yollarla gerekleir. Birok vakada IBV deneysel infeksiyonu solunum yoluyla uygulanr. Deneysel infeksiyondan 4-5 gn sonra IBV nin trakeadan izole edilememesi immunite iin tek kriter olarak (Hofstad 1981) kullanlmaktadr. Bir baka yntem de, alanm hayvanlarn IBV virus ve E. coli karm ile alenteki mortaliteden korumasnn deerlendirilmesidir. Bu yntem trakeal immunitenin dier deerlendirmelerine gre daha ok aya bal apraz koruma bulgusuna iaret etmektedir (Cook 1986).

VN ve HI antikoru indklenmesinden balca S1 glikopolipeptidin sorumlu olduuna ve koruyucu immunitenin indksiyonunda temel rol oynadna (Ignjatovic ve Galli 1991) dair deliller bulunmakla birlikte bu klinik hastala kar korunmann mekanizmas tam olarak bilinmemektedir. Lokal antikorlarn reinfeksiyonu nlemedeki rol de belirsizdir. Nazal akntlar iine lokal olarak ntralize edici antikor sentezlenmesinin reinfeksiyonu nledii ve lokal yanta Harderian bezinin de katk yapt konusunda iaretler bulunmaktadr.

1.1.4.2. Pasif baklk

Damzlk srnn aland ayla kullanlan a ayn tipte ise ann etkinlii ve a reaksiyonunun iddeti maternal antikorlar tarafndan azaltlabilmektedir (Klieve ve Cumming, 1988a, Klieve ve Cumming 1988b). Siklofosfamid uygulanm veya in ovo bursektomize edilmi ve sonra IBV ye maruz kalm hayvanlarda grld gibi antikorlar hastala direncin tek kayna olarak gzkmemektedir (Cook ve ark 1991). Bu almalarda hi antikor saptanamamasna ramen hayvanlar IBV deneysel infeksiyonuna diren gstermilerdir. Buna ramen maternal olarak immun gnlk ticari civcivlere rutin olarak alama uygulanmaktadr.

1.1.5. Tehis

IBVnin tehisi klinik gemi, lezyonlar, serokonversiyon veya IBV antikor titrelerinin ykselmesi, bir dizi antikor bazl metodla IBV antijenlerinin saptanmas, virus izolasyonu ve daha yeni olarak ta IBV RNAsnn saptanmas temeline dayanmaktadr. IBV sularnn gsterdii geni antijenik eitlilik ve farkl serotipler iin farkl alarn varlndan dolay mmkn ise IBV serotipi saptanmaldr. IB virusu veya indkledii antikorlarn saptanmas iin pek ok yaklam De Wit (2000) tarafndan aklanm ve karlatrlmtr.

1.1.5.1. Seroloji

ok saydaki serotipler ve tanmlananlar arasndaki antijenik varyasyonlar uygun bir test metodu seimini ve test sonularnn analizini karmaklatrmaktadr. Tm IBV serotiplerinde ortak epitoplar (grup-spesifik antijenler) bulunmaktadr. IBVler elbette ayn zamanda tip spesifik antikorlar da indklemektedirler. ELISA, immunofloresans ve immunodiffzyon testleri hem grup hem de tip spesifik antijenleri balamaktadrlar. Bu ift balama zelliinden dolay bu testlerle IBV tipleri ayrdedilememektedir.

Rutin seroloji genellikle ya VN, HI ile ya da ELISA ile yaplmaktadr (De Witt 2000). IBV ELISA testleri grup-spesifiktir (De Witt ve ark 1997). Bu metod yaygn olarak kullanlmakta ve ilemi gerekletirmekte kullanlan kitleri ticari olarak bulunmaktadr. ELISA, IBV infeksiyonu antikorlarn, VN ve HI daha nce, infeksiyondan 1 hafta sonra saptayabilmektedir (De Wit ve ark 1998a; De Wit ve ark 1997; Marquart ve ark 1981; Mockett ve Darbyshire 1981). ki serum numunesi gerekmektedir; birincisi ilk infeksiyon bulgularnn grlmesinde dieri ise 1 hafta veya daha sonra alnr; ilk numune almann gecikmesi serokonversiyonun saptanmasn nleyebilmektedir. IBV infeksiyonundan hemen sonra ve geici olarak IgM indklenmektedir ve bu nedenle IBV-spesifik IgMnin saptanmas yeni infeksiyon iin bir gsterge oluturmaktadr (De Wit ve ark 1998). Genellikle serotipler arasnda apraz reaksiyonlar olmakla birlikte VN ve zellikle HI testi, IBV antikorlar iin tipspesifik kabul edilmektedirler. Tek bir infeksiyondan veya alamadan sonra toplanan serumlar deil serotip-spesifik olmak, su spesifik bile olabilmektedir. Bu da a yantnn izlenmesi iin HI testinin etkin kullanmn azaltmaktadr (De Witt ve ark 1997, Karaca ve Naqi 1993, Gelb ve ark 1987). rnein her iki virusun da ayn serotipten olmasna ramen (VN testleri ile belirlendii gibi), H120 ile yaplan alamadan sonra antikor saptanmas iin uygulanan ve M41in antijen olarak kullanld HI testi zayf yant vermektedir. (Brown ve ark 1988).

Sahada ok rastland gibi IBye kar daha nce alanm olan broylerden bir saha veya deneysel infeksiyondan sonra alnan serumlarda ve daha nce birka kez infeksiyonu geirmi ve ayrca birka kere de alama yaplm yumurtac tip tavuklarda toplanan serumlarda apraz reaksiyonlar daha da belirgin olmaktadr. HI testi, dk maliyetli olmakla birlikte, basit ara gere ve hzl olmas nedeniyle de rutin tehiste kullanl bir yntemdir ancak snrllklar gz nnde bulundurulmal ve gerektiinde kullanmak zere alternatif teknikler de el altnda bulundurulmaldr (De Witt 2000).

1.1.6. Ayrc tan

nfeksiyz bronit, Newcastle ( ND), laringotrakeitis ve nfeksiyz Koriza gibi akut solunum sistemi infeksiyonlarna benzerlik gstermektedir. ND genellikle IB den daha iddetli seyretmektedir. NDnin virulant sular ile olan infeksiyonlarda sinirsel belirtiler ve yumurtalayan srlerde daha yksek oranlarda verim dkl gzlenebilmektedir. Laringotrakeitis bir srede daha yava yaylma gstermektedir ancak solunumla ilgili belirtiler IBden daha iddetli olmaktadr. nfeksiyz koriza ise (IBde nadir grlen) yzdeki ikinlik ile ayrt edilebilmektedir. Verim dmeleri ve yumurta ekil bozukluklar EDS belirtilerine benzemekle birlikte EDSde yumurtann i kalitesi bozulmamaktadr (Eck 1983).

1.1.7. Korunma ve kontrol

1.7.2.1. Alama

IB immunizasyonu iin hem canl hem de l alar kullanlmaktadr.Canl alar broylerde ve ilk alama olarak damzlk ve yumurtaclarda uygulanmaktadr. naktif yal emlsiyonlu alar (Box ve ark 1988) damzlk ve yumurtaclarda yumurtalamann balama noktasnda kullanlmaktadr. Alarda kullanlan nfeksiyz bronit virus sular sklkla embriyolu tavuk yumurtasnda seri halde pasajlar yaplarak attene edilmektedir (Klieve ve Cumming 1988). mmunojenitenin dmemesi iin daha ileri pasajlamaktan kanlmaktadr. Bu tip attenasyonun derecesi ve stabilitesi farkl alar arasnda deikenlik gsterebilmektedir. Baz alarn tavuklarda geri pasajlanmas ile virulansn artabilecei phesi (Hopkins ve Yoder 1986) bir srde siklik infeksiyon varlnda byle alarn artrma olasln dndrmektedir.Massachusetts serotipindeki alar yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu tip bir virus solunum belirtileri olan ve Massachusetts tipi bir a ile alanm olan bir srden izole edilirse bunun a virusunun tekrar izole edildii ve hastalktan baka tip bir serotipin sorumlu olduunu akla getirmektedir. Ancak Massachusetts virusunun virulansnn ykselebilecei ve sonuta da ann indkledii immun yantn krlabilmesi de sz konusu olabilmektedir.A sular bir blge ya da lkedeki saha antijenik spektrumunu temsil edecek ekilde seilmektedir. Birok lkeden balangta izole edilen serotip olmas nedeniyle Massachusetts (M41) suu, H120 ve dier Massachusetts serotipi alar dnyada yaygndr. Yeni serotipler izole edildike, bunlar da alarda kullanlabilecektir. Baz Avrupa lkelerinde H120ye ek olarak D274, D1466 ve 4/91 (793/B) sular da kullanlmaktadr (Klieve ve Cumming 1988, Wadey ve Faragher 1981). Sahada IB ve ND alarnn kombine edilmesi sklkla uygulanmaktadr.

Bireysel olarak canl alarn uygulanmas gz damlas, intratakeal veya intranazal olarak yaplmaktadr. Sr uygulamalarnda ise kaba sprey, aerosol olarak veya ime suyu iinde uygulanmaktadr (Andrade ve ark 1983, Ratanasethakul ve Cumming 1983). Sr uygulamalar kolaylk ynnden ok tercih edilmekle birlikte birrnek uygulama konusunda sorunlar olabilmekte ve aerosol tarz uygulama da da ciddi solunum reaksiyonlar geliebilmektedir. Spreyleme cihazlarna srekli kontrol gerekmektedir. me suyuna bakteri ve mantarlar remelerine kar katlan kimyasallarn ime suyu iinde uygulanan alar inaktive edilmesi olasl bulunmaktadr. Alamadan nce bu tip maddelerin devreden kartlmas ve suya 1:400 orannda ya alnm sttozu kartrlarak a uygulamas sresince a titresinin sabit tutulmas salanmaldr.

naktif alar bireysel olarak enjekte edilmektedir. Bu alar genellikle canl bir a ile yaplan ilk uygulamadan sonra ve yumurtlamann balamasndan birka hafta nce uygulanmaktadr. Baka inaktif alarla kombine olarak da uygulanabilmektedirler.Broyler genellikle kulukada (1 gnlk yata) canl IB as ile alanrlar. evre koullarna bal olarak ayn veya farkl serotipte bir a ile ilkinden yaklak 10 gn sonra (10 gnlk yata) ikinci alama yaplabilmektedir. Broyler analar veya ticari yumurtaclara genellikle 2-3 haftalk yata ilk IB a inoklasyonu yaplr. Ann zamanlamas civcivlerdeki maternal antikor dzeylerine ve kullanlan alama metoduna gre deikenlik gstermektedir. Daha sonraki alamalar da yine sr sevk idaresine ve dier sr hastalklarna bal olarak 7-12. veya 16-18. haftalarda ve yumurtlama balangcnda yaplmaktadr.

1.2.3. Tedavi

IB iin spesifik bir tedavi bulunmamaktadr. Souk stresinin ortadan kaldrmak iin snn ykseltilmesi, kmeste skkln giderilmesi ve kilo kaybn nlemek iin yem tketiminin sabitlenebilmesi, IBden kaynaklanacak kayplar azaltabilmek iin sr sevk idaresi ile ile ilgili olan nlemlerdir. kincil bakteriyel infeksiyonlara kar antibakteriyel kullanlmas, ime suyu iinde elektrolit verilmesi akut sodyum, potasyum kayplarnn dolaysyla da nefritten kaynaklanacak kayplarn nlenmesi iin nerilmekte olan yntemlerdir (Saif 2003).2. GERE VE YNTEM

2.1. Gere2.1.1. Aratrma Materyali

Aratrmamzda broiler retimi yapan farkl blgelerde bulunan iftliklerden toplanan 241 adet kan rnei kullanlmtr. Aratrma grubunu oluturacak iftliklerin en az 10.000 balk olmas hedeflenmitir. Toplamda 12 iftlikten 42-45 gnlk broilerlerden oluan bir periyottaki kesim zamannda, kesimhaneden % 0.2 rnekleme esas alnarak iftlik bana ortalama 20, toplamda 241 rnekleme yaplmtr. Alnan kan rnekleri souk zincir altnda Adnan Menderes niversitesi Veteriner Fakltesi rutin tehis laboratuvarna getirilmitir. Kan rneklerinin serumlar santrifj yoluyla ayrlarak ELISA testi uygulanncaya kadar -20 Cde derin dondurucuda saklanmtr.

2.1.2. Alar ve Alama Program

izelge 2.1.2.1. Kullanlan rnekler ve alama programSra NoBlge / sr koduNumune saysIB* a gnNDV* a gn

1Firma 119Yok0-13-27

2Firma 217Yok0-13-27

3Firma 320Yok0-13-27

4Firma 41900-14-28

5Firma 51700-14-28

6Firma 61900-14-28

7Firma 72000-14-28

8Firma 819Yok0-13-26

9Firma 92000-15-28

10Firma 1024Yok0-12-25

11Firma 112200-13-25

12Firma 122500-12-25

TOPLAM serum says241

*0. gn NDV alar enterotropik trdendir ve kmda sprey eklinde uygulanmtr. IB asnn suu ise MA5 suudur.

2. ve 3. hafta NDV alar ise La Sota suu ieren alardr. me suyu iinde uygulanmlardr.

Yok : IB as uygulanmayanlardr.

2.1.3. ELISA kitleri

BIOCHEK firmasna ait BioChek Poultry Immunoassays Newcastle Disease Virus Antibody Test Kit (Katalog kodu CK 116) ve Infectious Bronchitis Antibody Test Kit (Katalog kodu CK 119) ELISA kitleri kullanlmtr.

2.2. Yntem

Serum rnekleri; laboratuvar ortamnda ayr ayr her iki hastalk iin; BIOCHEK firmasna ait BioChek Poultry Immunoassays Newcastle Disease Virus Antibody Test Kit (Katalog kodu CK 116) ve Infectious Bronchitis Antibody Test Kit (Katalog kodu CK 119) ELISA kitleri ile firmann nerdii ekilde ileme tabi tutulmutur. Elde edilen ELISA sonular, a etkinlii ynnden deerlendirilmitir.

2.2.1. Newcastle hastal

Kit iinde;

1.NDV kaplanm pleytler (inaktive edilmi viral antijen),

2.Konjugat solusyonu (anti-tavuk: protein stabilizerleri ile tris tamponu iinde alkalin fosfotaz, inert red dye, koruyucu olarak sodyum azid),

3.Substrat tabletleri ( pNPP tabletleri substrat tamponu ile zmek zere), substrat tamponu (enzim ko-faktrleri ile dietanolamin tamponu),

4.Stop solusyonu (dietanolamin tamponu iinde sodyum hidroksit),

5.Serum rneklerinin sulandrcs (protein stabilizerleri ile fosfat tamponu ve koruyucu sodyum azid),

6.Ykama solsyonu (powdered fosfat buffered saline with Tween),

7.Negatif kontrol (Protein stabilizerleri ile fosfat tamponunda SPF serum ve koruyucu sodyum azid),

8.Pozitif kontrol (Fosfat tamponunda spesifik NDV antikorlar ve koruyucu sodyum azid) hazr olarak bulunmaktadr.

Ayrca kullanlan dier laboratuar malzemeleri ise; hassas pipet ve pipet ular, 8-12 kanall pipetler, distile veya deiyonize su, 405 nm filtreli mikrotitre pleyt okuyucusu ve mikrotitre pleyt ykaycsdr.

2.2.1.1. lem

1. Tavuk serum rnekleri sulandrld (1:500). Kit iinde bulunan negatif kontrol, pozitif kontrol ve sulandrlm serum rnekleri (100 l/ukur), inaktive edilmi NDV antijeni ile kaplanm mikropleyt ukurlarna ayr ayr usulne uygun olarak eklendi.

2. Pleytlerin A1 ve B1 ukurlarna 100 l negatif kontrol serumu konuldu. C1 ve D1 ukurlarna 100 l pozitif kontrol serumu konuldu ve oda scaklnda 30 dakika bekletildi. Bylece, NDV antikoru ieren serum rnekleri pleyt ukurundaki NDV antijenlerine balanarak antijen-antikor kompleksleri oluturuldu.

3. ukurlarn ierikleri aspire edilerek 4 kez ykama solsyonu (her bir ukur iin 350l) ile ykand. Pleytler kurutma ktlarna ters evrilerek fazlalklar alnd. Bylece, zel ykama solusyonu ile pleytin ykanmas sonucunda non spesifik antikorlar ve dier serum proteinleri ortamdan uzaklatrlm oldu.

4. Daha sonra pleytlere 100 l/ukur olacak ekilde konjugat reajan uyguland ve oda scaklnda 30 dakika bekletildi. Konjugat reajan (alkalin fosfataz enzimi ile etiketlenmi anti-chicken IgG) eklenerek orijinal tavuk NDV antikorlar balanmaktadr.

5. Tekrar her bir ukur 4 kez ykand. Bu ykama ilemi ile ilevi tamamlam konjugat ortamdan uzaklatrlm oldu.

6. pNPP (p-Nitrofenil fosfat) formundaki substrat, boya olarak olarak eklendi. Her ukura 100l substrat eklenerek 15 dakika oda ssnda bekletildi.

7. Reaksiyonu durdurmak iin 100l/ukur olacak ekilde durdurma solsyonu eklendi. Oluan sar renk, serum rneklerindeki antikor miktarna bal olarak younluk gstermektedir.

Sonular asndan testin geerli olmas iin ortalama negatif kontrol absorbans 0,3n altnda olmal ve ortalama negatif kontrol ile ortalama pozitif kontrol fark 0,15ten byk olmaldr.

Serum numunelerindeki antikorlarn rlatif miktarlar, pozitif kontrol referans S/P (rnein pozitife oran) alnarak hesaplanmaktadr.

NDV pozitif kontrol tavuk serumundaki NDVye kar antikor miktarlarnn nemli miktarn temsil edecek ekilde standardize edilmitir. 0.35 veya daha fazla (S/P) oranna sahip anti-IBV antikoru ieren numuneler pozitif olarak deerlendirilmektedir.

Laboratuardaki scaklk farklar daha dk veya yksek absorbans deerine yol amakla birlikte test numuneleri kontrol numuneleri ile ilikili olacandan dolay test yine de geerli olmaktadr. S/P orannn hesaplanmas:

Test rneklerinin ortalamas-Negatif kontroln ortalamas

_________________________________________________________ = S/P

Pozitif kontroln ortalamas-Negatif kontroln ortalamas

2.2.1.1.1. Antikor titresinin hesaplanmas

Aadaki forml 1:500 dilsyondaki bir rnein S/P deerinin en yksek titreye oran ile ilikisini gstermektedir.

Log10 Titre = 1,0*Log (SP)+3,52

Antilog = Titre

S/P deeriTitre Antikor Durumu

0,349 veya daha dk1158 veya daha dkNegatif

0,350 veya daha byk1159 veya daha yksekPozitif

Tm bu S/P, titre ve genel sr profili deerleri kit reten firmalarn zel bilgisayar programlar tarafndan otomatik olarak hesaplanmtr.

2.2.2. nfeksiyz Bronitisnfeksiyz bronitis iin uygulanan yntem de tam olarak yukarda NDV iin izlenen yntemdir. Ancak elbette kullanlan kit Biochek ELISA IB kitidir ve pleytler bu kez inaktive edilmi IB antijeni ile kaplanmtr. Pozitif kontrol de IB iin spesifiktir. Ancak hesaplamada kullanlan baz detaylar farkllk gstermektedir.

IBV pozitif kontrol tavuk serumundaki IBVye kar antikor miktarlarnn nemli miktarn temsil edecek ekilde standardize edilmitir.

0.2 veya daha fazla (S/P) oranna sahip anti-IBV antikoru ieren numuneler pozitif olarak deerlendirilmektedir.

2.2.2.1. Antikor titresinin hesaplanmasAadaki eitlik bir numunenin 1:500 lk sulandrmada son nokta titresine kadar olan S/P oranna ilikilidir.

Log10 Titresi = 1.0* ( log10 S/P ) + 3.62

Antilog =Titre

S / P deeri Titre Antikor durumu

0.199 veya daha az833 veya daha dkNegatif

0.200 veya daha fazla834 veya daha yksekPozitif

S/P deerini, titreleri hesaplamak ve genel sr profilini kartmak iin IBV kiti ile birlikte kullanlabilecek bilgisayar program mevcuttur.

2.2.2.2. Sonularn yorumlanmas kriterleri

Titre deerleri, hayvann ya ve tipi, ann tipi, alama program ve dier yetitirme programlarna gre deiebilmektedir. Bu nedenle deiik artlar altnda, farkl sonular elde edilebilmektedir. almamzda sonular aada grlen izelge 2.2.2.1.e gre deerlendirilmitir.

izelge 2.2.2.1. A tipi, kullanlan sular ve ortalama titre deerleri

TESTAI TPKULLANILAN SULEMDEK ORTALAMA TTRE ARALIINFEKSYON PHEL TTRE

IBVCanl, 1x

Canl, 1x

Canl, 2x

Canl, 2x( H120 )

( MA5, IB Primer)

( MA5, IB Primer)

( H120 + 4/91 )

800-1500

1000-2000

2000-4000

3000-6000>3000

>4000

>6000

>9000

NDVCanl, 2x ime suyu

Canl, 2x sprey

Canl , 3x ime suyu(Clone 30, NDV, La Sota )

(Clone 30, NDV, La Sota )

(Clone 30, NDV, La Sota )

2000-5000

4000-8000

9000-10000

3. BULGULAR

Materyali oluturan iftliklerden toplanan 241 adet kan serumunun indirekt ELISA yntemi ile antikor titresi sonular aadaki gibi bulunmutur. CV olarak gsterilen deer, antikor titre deerlerinin sr iindeki homojenitesini gstermektedir. Hesaplanan CV deeri ne kadar kkse sr antikor titre deerleri asndan o kadar homojendir ya da deer ne kadar bykse sr antikor titre deerleri o kadar heterojendir. Biz deerlendirmemizde uygun % CV deeri 45 olarak kabul edilmitir.

3.1 ND hastalna ait bulgular

izelge 3.1.1. Newcastle hastal iin ELISA titre ve %CV deerleri (Dilsyon 1:500)

TarihNumune alnan sr Serum adediNDV ort. Titre% CVYorum

15/09/2009Firma 1191050749Titre yeterli CV normal

15/09/2009Firma 217977162Titre yeterli - CV yksek /alama sorunu

14/09/2009Firma 3201045450Titre yeterli - CV normal

15/09/2009Firma 419734663Titre dk - CV yksek/ alama sorunu

15/09/2009Firma 517498778Titre dk CV yksek /alama sorunu

15/09/2009Frma 619687681Titre dk CV yksek /alama sorunu

15/09/2009Firma 720338275Titre dk CV yksek /alama sorunu

04/08/2009Firma 8191016973Titre yeterli CV yksek/alama sorunu

16/09/2009Firma 920996775Titre yeterli CV yksek/ alama sorunu

07/08/2009Firma 1024791266Titre dk- CV yksek/alama sorunu

28/08/2009Firma 1122846161Titre dk-CV yksek/alama sorunu

14/09/2009Firma 1225772267Titre dk-CV yksek/alama sorunu

izelge 3.1.2. Newcastle hastal iin ELISA titre ve %CV deerleri

Numune alnan sr NDV ort. titre% CVYorum

Firma 11050749Titre yeterli - CV normal

Firma 31045450Titre yeterli - CV normal

Firma 2977162Titre yeterli - CV yksek / alama sorunu

Firma 81016973Titre yeterli - CV yksek/ alama sorunu

Firma 9996775Titre yeterli - CV yksek/ alama sorunu

Firma 4734663Titre dk - CV yksek/ alama sorunu

Firma 5498778Titre dk - CV yksek / alama sorunu

Firma 6687681Titre dk - CV yksek / alama sorunu

Firma 7338275Titre dk - CV yksek / alama sorunu

Firma 10791266Titre dk - CV yksek/ alama sorunu

Firma 11846161Titre dk - CV yksek/ alama sorunu

Firma 12772267Titre dk - CV yksek/ alama sorunu

Blgedeki yksek infeksiyon riski nedeniyle Newcastle alamasnn broilerde canl a uygulanmas eklinde yapld gz nne alnarak deerlendirilmitir. Newcastle hastal ile ilgili olarak saptanan antikor titrelerinde alma dahilindeki 12 srden sadece ikisinde (Firma 1 ve Firma 3e ait srlerde) alama sonras beklenen titre (10507, 10454) ve uygun % CV (49, 50) saptanmtr. Bunun dnda kalan 10 srnn 7sinden elde edilen antikor titrelerinin (7346, 4987, 6876, 3382, 7912, 8461 ve 7722) dk ve % CV deerlerinin (63, 78, 81, 75, 66, 61, 67) yksek olduu grlmekte ve bundan dolay da alama ile ilgili sorunlarn mevcut olduu sonucuna varlabilmektedir. Bununla beraber 10 srnn 3nden elde edilen antikor titrelerinin (9771, 10169, 9967) yksek olmasna ramen % CV deerlerinin de (srasyla 62, 73, 75) yksek olmasndan dolay alama uygulamas ile ilgili sorunlarn bulunduu dnlmektedir. Bu sonulara gre, almamza dahil olan iletmelerde, rutin yaplan alamalarn byk bir ksmnda beklenen ortalama sr homojen antikor titrelerine ulalamad ve bu nedenle de infeksiyon riskinin yksek olduu sonucunda varlabilir.

3.2 IB hastalna ait bulgular

izelge 3.2.1. nfeksiyz bronit iin ELISA titre ve CV deerleri (Dilsyon 1:500)

TarihNumune alnan srSerum adediIBV ort. Titre% CVYorum

15/09/2009Firma 119285970 A yok-Titre yksek - CV yksek /Etkilenmi

15/09/2009Firma 21740381A yok Titre dk /nfeksiyon phesi yok.

14/09/2009Firma 32033044A yok Titre dk / nfeksiyon phesi yok

15/09/2009Firma 419247743Titre yeterli - CV yeterli/ Normal

15/09/2009Firma 517388349Titre yeterli - CV yeterli/ Normal

15/09/2009Firma 619398742Titre yeterli - CV yeterli/ Normal

15/09/2009Firma 720387642Titre yeterli - CV yeterli/ Normal

04/08/2009Firma 819280979A yok- Titre yksek - CV yksek /Etkilenmi

16/09/2009 Firma 920253855Titre yeterli - CV yksek/ alama sorunu

07.08.2009Firma 1024126957A yok-Titre yksek- CV yksek/ Etkilenmi

28/08/2009Firma 1122115252Titre yeterli / CV yeterli /Normal

14/09/2009Firma 122579285 Titre dk-CV yksek / alama sorunu

izelge 3.2.2. nfeksiyz bronit hastal iin ELISA titre ve CV deerleri

Numune alnan srIBV ort. titre% CVYorum

Firma 240381A yok Titre dk / nfeksiyon phesi yok.

Firma 333044A yok Titre dk /nfeksiyon phesi yok

Firma 1285970 A yok -Titre yksek / nfeksiyondan etkilenmi

Firma 8280979A yok- Titre yksek/ nfeksiyondan etkilenmi

Firma 10126957A yok-Titre yksek / nfeksiyondan etkilenmi

Firma 4247743Titre yeterli - CV yeterli/ Normal

Firma 5388349Titre yeterli - CV yeterli/ Normal

Firma 6398742Titre yeterli - CV yeterli/ Normal

Firma 7387642Titre yeterli - CV yeterli/ Normal

Firma 11115252Titre yeterli - CV yeterli / Normal

Firma 9253855Titre yeterli - CV yksek / alama sorunu

Firma 1279285Titre dk - CV yksek / alama sorunu

Bu almaya dahil olan srlerde alama programlarnn byk oranda benzer olduu renilmitir. Ancak almamza dahil olan 12 srden 5 tanesinde IB hastalna kar alama uygulanmad renilmitir. Elde edilen antikor titrelerine gre IB alamas yaplmam 5 srnn 3nde (Firma 1, Firma 8 ve Firma 10) antikor titrelerinin yksek (2859, 2809, 1269) olduu saptanmtr. Bunun da infeksiyondan kaynakland sonucuna varlmtr. Alanan srlerden birinde ise (Firma 12) dk titre (792) ve yksek CV (% 85) saptanm ve bu firmada alama sorunu olduu dnlmtr. Asz olan 2 srde (Firma 2 ve Firma 3) ise bulunan antikor titreleri (403 ve 330) ile infeksiyon phesinin olmad dnlmtr. Alanan srlerden 5 tanesinde ise bulunan antikor titreleri (2477, 3883, 3987, 3876 ve 1152) yeterli antikor titresi olarak deerlendirilmitir. Normal kabul edilen bu antikor titrelerine sahip srlerde elde edilen % CVler (srasyla 43, 49, 42, 42, 52) de kabul edilebilir snrlarda bulunmutur. Firma 5e ait olan numunelerdeki ortalama antikor titresi ise 2538 bulunarak yeterli grlmekle birlikte % CV bakmndan % 55 ile yksek CVye sahip olduu saptanmtr. Bu iletme ile ilgili daha fazla detay bilgi salanabilse idi uygun kabul edilen %45 CV deerinden ok fazla yksek olmamas nedeniyle bu sonucun uygun olarak da kabul edilebilecei dnlmektedir. Sonu olarak alanm olanlardan sadece 5 srde alamalarn beklenen test sonularna uygun bulunduu grlmektedir.

Aratrmamzn yrtld firmalara ait ND ve IB alama sonular karlatrldnda sadece firma 9un sonularnda her iki hastala kar yeterli antikor titresi olutuu grlmekte ve bu sonu dikkat ekmektedir.

izelge 3.2.3. ND ve IB iin ELISA sonular karlatrlmasFirmaND sonuIB sonu

Firma 1Titre yeterli CV yeterli / normal A yok -Titre yksek - CV yksek / Etkilenmi

Firma 2 Titre yeterli - CV yksek / alama sorunuA yok Titre dk / nfeksiyon phesi yok.

Firma 3Titre yeterli - CV yeterli/normalA yok Titre dk / nfeksiyon phesi yok

Firma 4Titre dk - CV yksek /alama sorunuTitre yeterli - CV yeterli/ Normal

Firma 5Titre dk CV yksek /alama sorunuTitre yeterli - CV yeterli/ Normal

Firma 6 Titre dk CV yksek /alama sorunuTitre yeterli - CV yeterli/ Normal

Firma 7 Titre dk CV yksek /alama sorunuTitre yeterli - CV yeterli/ Normal

Firma 8Titre yeterli CV yksek/alama sorunuA yok- Titre yksek - CV yksek /Etkilenmi

Firma 9Titre yeterli CV yksek/alama sorunuTitre yeterli - CV yksek /alama sorunu

Firma 10Titre dk- CV yksek/alama sorunuA yok-Titre yksek / Etkilenmi

Firma 11Titre dk-CV yksek/alama sorunuTitre yeterli / CV yeterli /Normal

Firma 12Titre dk-CV yksek/alama sorunu Titre dk-CV yksek /alama sorunu

Yukarda grld gibi her iki hastalk iin yaplan rutin alamalardan elde edilen sonular birarada deerlendirdiimizde, incelediimiz 12 firmadan hibirisi her iki hastalk ynnden birarada risksiz bulunmamtr. ND alamalarnda iki firma dnda tm firmalarn CV ynnden uygun kabul edilen snrlar dahilinde olmad grlmtr. Bu da elde edilen ortalama antikor titreleri yeterli dzeyde olsa dahi yksek % CVler nedeniyle bu antikor titrelerinin sr iindeki homojenliklerinin yeterli olmad ve bundan dolay da alama sorunlarnn bulunduuna iaret etmektedir. Alama sorunu olarak kastedilen; kullanlan aya bal olabilir veya alama uygulamasnn gerektii gibi yaplp yaplmamasna ya da hayvanlarn immun ve kondsyon durumuna bal olabilmesidir.

4. TARTIMA

Dnyada ve lkemizde kanatl endstrisindeki en nemli hastalklardan ikisi, viral infeksiyonlar olan Newcastle ve nfeksiyz Bronitis hastaldr. Her iki hastalk ta tavukuluk endstrisinde srlerde ciddi ekonomik kayplara yol amaktadr. Dier bir ok hastalkta olduu gibi bu viral infeksiyonlarn da ortadan kaldrlmas iin ok sayda aratrma yaplm ve gnmzde de srdrlmektedir. Bu hastalklarn kontrolnde iletmelerde alnacak hijyenik nlemlerle birlikte alamalarnda; seilen ann tipi, uygulama yolu, uygulaycnn becerisi ve alama zaman gibi faktrler byk nem tamaktadr. Gnmzde Newcastle ve nfeksiyz bronit hastalna kar alar, rutin alama programlarna girmitir. A programlar hastaln blgedeki durumuna ve srnn durumuna gre deikenlik gstermektedir. Yurdumuzda bu iki hastala kar olan alardaki en ok kullanlan a sular H120 MA5 ve La Sota ve enterotropik sulardr.

Yaplan alamalarn etkinliinin saptanmas iin eitli yntemler mevcuttur. En ok kullanlan 2 yntem serolojik yntemler olan Hemagltinsyon nhibisyon (HI) ve Enzim Linked mmunosorbent Assay (ELISA) yntemidir. Son yllarda yaplan eitli almalarla da gsterildii gibi pratik bir serolojik yntem olan ELISA yntemi gnmzde gvenilir bir yntem olarak da sklkla uygulanmaktadr. Biz de bu nedenle almamzda ELISA yntemini tercih etmi bulunuyoruz.

Al-Zubeedy (2009) ve arkadalarna gre yaplan alamalarn koruma dzeyi; ND ve IBye kar immun sistemin stimlasyonunu artmas ve mortalitede azalma kullanlan ann tipine olduu kadar uygulamalar arasndaki srelerle de ilikilidir. Ayrca saha artlar altnda yaplan alamalardan, iftlikteki hijyen artlar ve sevk idare yntemleri de byk nem tadklar iin % 100 koruma beklemek gereki olmayacaktr .

P. McMulline gre (1985) alamalarn sonularnn deerlendirilmesinde, a etkinliini etkileyen faktrlerin gz nnde bulundurulmas nem tamaktadr. Bu faktrle temelde a, a uygulamas ve uygulanan hayvan olarak ayrlabilir. Alama etkinliinin deerlendirilmesinde sahadaki tm artlarn gznne alnmas gereklidir.

Adair ve arkadalar (1989), bir almalarnda, canl ND as kullanlarak (almadaki farkl gruplardan birisinde) yaptklar alama sonrasnda HI ve ELISA ile a etkinlii saptamlar ve ELISA testinin daha gvenilir sonu verdiini belirtmilerdir. almalarnda deneysel infeksiyonda direnen hayvanlarn sadece 2/10unda negatif ELISA titresi saptamlardr ve deneysel infeksiyon ncesi ortalama ELISA titresini 8.0. olarak bildirmilerdir.

almamzn sonucunda her iki hastala kar yaplan uygulamalar bir arada deerlendirdiimizde, almamza dahil olan 12 iletmenin hibirisinde ayn anda her iki hastalk ynnden beklenen sonular (ELISA antikor titresi ve % CV olarak ) saptanamamtr. Newcastle hastalna kar alamalar sonucunda 12 iletmeden sadece 5 tanesinde elde edilen antikor titreleri yeterli bulunmu ancak bunlardan da sadece ikisinde kabul edilebilir uygun % CVler saptanmtr. Bundan da 12 firmann 10 tanesinde alama uygulamalarnn ELISA testi ile beklenen sonular vermedii ve her ne kadar antikor titreleri yksek olsa da antikor titrelerinin sr iindeki dalmnn homojen olmamas nedeniyle hastalk riskinin nemli oranda varolduu dnlmektedir.

Ak (1990) bir almasnda, Newcastle alamalarnda, broiler iletmelerinde, damzlk ve yumurtaclarda olduu kadar nem verilmedii bu nedenle de broiler iletmelerinde yaplan serolojik almaklarda yetersiz sonular saptand belirtilmektedir.Cardoso ve arkadalar (2005) 80 kanatl zerinde yaptklar almada hayvanlardan IBV antikoru saptayamamlardr. Newcatle hastal asndan da dk titre elde etmilerdir. Elde edilen titrelerden hayvanlarn alamalardan sonra gerekli korumann gereklemedii sonucuna varmlardr. almamzda olduu gibi dk elde edilen titrelerin nedeninin alar aras interferensten kaynakland sonucuna varlmaktadr. Alar aras interferensin nedeninin ise hem ND hem de IB alarnn ikisinin de uygulamadan sonra solunum sisteminde bulunan epitelial hcreleri infekte etmesi ve hcre sitoplazmasnda replike olmas olarak aklanmtr (Gelb ve ark 2004).

Montgomery ve arkadalar (1997) ise yaptklar almada IBV ve NDV ile kombine alanm hayvanlarda IBV alamasnn Harder bezinde antijenik uyarm asndan fonksiyon yetersizlii meydana getirdiini belirtmilerdir. Bylelikle Harder bezinde IBV tarafndan uyarlan dk immun yanttan dolay anti-NDV antikor seviyeleri de daha sonraki alamalarda dk olarak belirlenebilmektedir.

Cook ve arkadalar (2001) IBVnin sadece NDV ile etkileime girmediini, dier Paramyxovirus ve Avian Pneumovirus gruplar ile de ilikide olabileceini bildirmitir. nterferens olaynn ayrca yksek seviyede stres ve ND saha sularna kar oluan dk seviyedeki immun yant ile ilgili olabilecei belirlenmitir (Smith 2002). almamzda da ND ve IBV alamalarndan sonra ND antikor titrelerinin yetersiz olarak belirlenmesinde interferens olabilecei gz nnde bulundurulmutur.

Newcastle hastalna kar kullanlan a suu ve alama yntemi ne olursa olsun, hepsindeki esas ama, duyarl kanatl hayvanlara blgede grlen Newcastle virusunun virulent sularna kar baklk kazandrmak ve bu bakln devam etmesini salamaktr (Arda ve ark 1971). Yaplan aratrmalarda gz veya buruna damla yoluyla, yada kas ii verilen alarn ime suyu ile uygulanan alarda daha iyi sonu verdii ve immun sistemin daha fazla uyarld bildirilmitir. (Bakaya ve Arda 1970, Arda ve ark 1971, Bell ve ark 1990, Beard ve ark 1993).

Hayvanlarda yeterli derecede immun yant elde edilebilmesi ve oluan antikorlarn uzun sre koruma salayabilmesi iin LaSota a virusu kullanlarak ime suyu ile yaplan alamalarn, uzun sre yeterli bir koruma dzeyi salayamamasndan dolay ikinci alamalarda ime suyu yerine baka bir uygulama yoluyla alamann yaplmas gerektii bildirilmitir (Gmsoy ve Esendal 2003).

Kanatl hayvanlarda Newcatle hastalna kar duyarllk durumu eitli faktrlere kar deimektedir. Hastaln farkl ekilleri, infeksiyona neden olan virusun virulans, dozu, infeksiyon yolu, hayvann tr, ya, srnn baklk durumu, iletmenin konumu bakm ve hijyen nlemlerinin eksiklii gibi faktrlerdir.

Giamborne (1985), Amerikada ticari broiler yetitiricilerinin deiik alama program ve tekniklerini kullandklarn, iletmelerin yaklak % 10unun 1 gnlkken traheal alama ile, dier % 10unun 7 gnlkken ime suyu ile alama yapt, geriye kalan % 80inin ise 1 gnlk iken kabinet sistemi ile tavuklar zerine iri partikll sprey ile gz yada buruna damlatlarak alama yaptklarn ve alama yntemi ne olursa olsun ikinci alamann 14. ve 21. gnler arasnda ime suyu ile yada sprey alama ile uygulandn belirtmitir. Bizim almamzda da ilk nce sprey alama ve daha sonra ime suyu ile alama yntemi uygulanmtr.

Westbury ve arkadalar (1984), NDV ile immunize edilen tavuklarda hastalk kayplarnn nlenebileceini, ancak bunu baarmak iin alama programlarnn dzenlenmesinin byk bir titizlikle yaplmas gerektiini belirtmilerdir. Aratrclar canl ya da inaktif bir a tipinin uygulama yntemini ve maternal antikorlar nedeniyle verilme zamannn uygun olarak seilmesi gerektiini vurgulamlardr.

Newcastle hastalnn kontrol ve sava iin hijyenik nlemlerle birlikte alamalarn da nemi byktr. Her lke iletmelerinin zelliklerine ve teknolojisine gre a programlar dzenlenmitir. A programlar iftliin bulunduu blgede Newcastle hastalnn durumuna, iletme ekline, blgede hastala yol aan virusun virulansna gre dzenlenmelidir (Gordon ve ark 1982).

Yaplan aratrmalarda, mevcut bulunan alarn yeterli bir immun yant oluturduu belirtilmitir. Ancak alamalardan iyi sonu elde etmek iin baz nedenlerin en aza indirgenmesi gerektii vurgulanmtr (Thayer ve ark 1983). A uygulamasndan nce kullanlacak ann zelliklerinin, a titresinin, maternal antikor durumunun, tavuun yann ve uygulanacak a ynteminin iyice incelenmesinden sonra a uygulamasna geilmelidir. Ayrca uygulama yaplacak srlerde hastalk olmamaldr.

Villegas ve arkadalar (1977), aerosol ve sprey alama yntemlerinin ok sayda tavuu alama olana saladn, bununla birlikte bu tekniklerin zellikle Mycoplasma spp. ve fungal hastalklar ynnden pozitif hayvanlarda ciddi a reaksiyonlar oluturabileceini ileri srmlerdir. Fakat bizim almamzda bu tip a reaksiyonlarna rastlanmamtr.

nfeksiyz bronit hastalna kar ise almamza katlan 12 iletmeden 5 tanesinde alama yaplmamtr ancak ortamda infeksiyon riskinin bulunduu, asz gruplardan 3 tanesinde etkilenme belirtisi olarak saptanan yksek titrelerden anlalmaktadr. Bu durumda da bu iletmelerde de IB alamasnn gerekli olduu sonucuna varlmtr.

5. SONUalmamzda, yurdumuzda bulunan broiler iletmelerinden kesim gn alnan kan serumlarnda Newcastle hastal ve nfeksiyz bronit hastalna kar yaplm olan rutin alamalarn etkinlii aratrlmtr. Pratikte de rutin uygulamalarn teyidi ve gerekirse daha sonraki dnemlerde a tipi, alama yntemi gibi konularda karar verebilmek iin ELISA yntemi kullanlarak incelemeler yaplmakta ve ilgili laboratuarlar iletmeye test sonucuna gre gerekli grlen nerilerde bulunmaktadr. almamzda rutin alamalar sonrasnda alnan kan serumlarnda yaplan ELISA testlerinde gerek Newcastle gerekse nfeksiyz bronit hastalna kar yaplan alamalarla istenen ve korunma iin yeterli olan antikor titreleri ve bu titrelerin sr iindeki homojen dalm grlmedii saptanmtr. Bu sonular ile pratikte alama uygulamalarnda yetersizlik bulunduu ve bunun gelitirilmesi ve hijyenik nlemlerle hastalklarla daha etkin mcadele edilebilecei sonucuna varlmtr. letmelerin artlar, kullanlan alar gibi detaylarla ilgili inceleme sonucunda testlerde kan ve beklenen dnda kabul edilen sonularn nedenleri daha ak ortaya koyulabilecektir. Ayrca infeksiyz bronit hastalna kar alama yaplmam olan 5 iletmeden 3nde saptanm olan yksek titreler nedeniyle infeksiyon riskinin varl ve daha sonraki dnemlerde bu hastala kar da alama yaplmasnn nerilmesi sonucuna varlmtr.

6. ZET

Aratrmamzda broiler retimi yapan farkl blgelerde bulunan iftliklerden toplanan 241 adet kan rnei kullanlmtr.

NDV ile alanan alma dahilindeki 12 srden sadece ikisinde (Firma 1 ve Firma 3e ait srlerde) alama sonras beklenen titre (10507, 10454) ve uygun % CV (49, 50) saptanmtr. Bunun dnda kalan 10 srnn 7sinden elde edilen antikor titreleri (7346, 4987, 6876, 3382, 7912, 8461 ve 7722) dk ve % CV deerleri (63, 78, 81, 75, 66, 61, 67) olarak saptanmtr. 10 srnn 3nden elde edilen antikor titreleri (9771, 10169, 9967) yksek olmasna ramen % CV deerleri de (srasyla % 62, % 73, % 75) yksek olarak saptanmtr.

IBV ile alanan srlerden birinde ise (Firma 12) dk titre (792) ve yksek CV (% 85) saptanmtr. Srlerden 5 tanesinde ise bulunan antikor titreleri 2477, 3883, 3987, 3876 ve 1152 olarak saptanmtr. Firma 5 ait olan numunelerdeki ortalama antikor titresi ise (2538) bulunarak yeterli grlmekle birlikte % CV bakmndan (% 55) yksek sahip olduu saptanmtr.Anahtar Kelimeler: Newcastle Hastal, nfeksiyoz Bronitis, A, ELISA

7. SUMMARY

In our study, 241 blood samples were collected and used from different broiler hatcheries.

In the study, out of 12 flocks vaccinated with NDV, the expected antibody titers (10507, 10454) and appropriate CV % (49, 50) were found in only 2 of them (Firm 1 and Firm 3). The antibody titers obtained out of the remaining 10 flocks were low (7346, 4987, 6876, 3382, 7912, 8461 and 7722) in 7 of them and CV % values were detected as 63, 78, 81, 75, 66, 61, 67. the antibody titers abtained from 3 flocks out of 10 were detected high (9771, 10169, 9967), therefore CV % values were detected high also (62 %, 73 %, 75 % respectively).

In one of the flocks vaccinated with IBV (Firm 12), low titer (792) and high CV % value (85 %) were detected. The antibody titers obtained from 5 of the flocks were detected as 2477, 3883, 3987, 3876 and 1152. the antibody titer obtained from Firm 5 (2538) was found sufficient and CV % value was detected high (55 %).

Keywords: Newcastle Disease, Infectious Bronchitis, Vaccine, ELISA8. KAYNAKLAR

Ak S (1990) stanbul ve yresindeki Newcastle as ile alanm tavuklarn baklk dzeyleri zerine aratrmalar. Doktora teziAlbassam MA, Winterfield RW, Thacker HL (1986) Comparison of the nephropathogenicity of four strains of infectious bronchitis virus. Avian Dis. 30:468-476

Aldous EW, Alexander DJ (2001) Detection and differentiation of Newcastle disease virus (avian paramyxovirus type 1). Avian Pathology, 30: 117-128

Alexander DJ (1988) Newcastle disease: Methods of spread. In DJ Alexander (ed). Newcastle disease. Kluwer Academic Publishers: Boston, MA, 256-272

Alexander DJ, Gough RE (1997) Isolation of avian infectious bronchitis virus from experimentally infected chicken. Res. Vet. Sci. 23:344-347

Alexander DJ, Manvell RJ, Lowings P, Frost KM, Collins MS, Russell P, Smith J (1997) Antigenic diversity and similarities detected in avian paramyxovirus type 1 (Newcastle disease virus) isolates using monoclonal antibodies. Avian Path., 26, 399-418

Alexander DJ, Manvell RJ, Banks J, Collins MS, Parsons G, Cox B, Frost KM, Speidel EC, Ashman S, Aldous EW (1999) Experimental assesment of the pathogenicity of the Newcastle disease viruses from outbreaks in Great Britain in 1997 for chickens and turkeys and the protection afforded by vaccination. Avian Pahol 28:501-512Alexander DJ, Bell JG, Alders RG (2004) Technology Review: Newcastle Disease. FAO Rome 2004

Allan WH, Lancester JE, Toth B (1978) Newcastle Disease Vaccines-Their Production and use. FAO Animal Production and Health Series No:10, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome

Al-Zubeedy A.Z (2009) Evaluation of two different vaccination programs against Newcastle disease in Nineveh Provence. Journal of Anim. And Vet. Advances 8 (11) 2228-2231.

Andrade LF, Villega P, Fletcher OJ (1983) Vaccination of day-old broilers against infectious bronchitis: Effect of vaccine strain and route of administration. Avian Dis 27:178-187

Arda M, Bakaya H, Aydn N (1971) Newcastle hastalna kar kloakal yolla alama zerinde aratrma. Ankara nv. Vet. Fak. Dergisi 18:299-309

Aydn N (2002) Newcastle Hastal (Yalanc Veba). Kanatl Hastalklar. Ed: zgr, M., Akan, M. Ankara: Medisan Yayn Evi, s.: 135-147

Ballal A, Karrar AE, ElHussein AM (2005) Serosurvillance Study on Avian Infectious Bronitis Virus in Sudan. Journal of Animal and Veterinary Advances, 4(11): 908-909

Bakaya H, Arda M (1970) Patogen srail Newcastle suu zerinde immunolojik ve serolojik aratrmalar. Ankara niv Yet Fak Derg, 17, 35-46.

Beard CW, Hanson RP (1984) Newcastle Disease. ed: Hofstad, M.S., Barnes, H.J., Calnek, B.W., Reid, W.M., Yoder, H.W.Jr.: Diseases of Poultry. 8 th ed., Iowa State Univ. Press, Ames, Iowa; 452-470

Beard CW, ViIlegas P, Glisson JR (1993) Comparative efficacy of the B-1 and VG/GA vaccine strains against velogenic viscerotropic Newcastle disease virus in chickens. Avian Dis, 37, 222-225.

Bell IG, Ait Belarbi D, Amara A (1990) A controlled vaccination trial for Newcastle disease under village conditions. Prev Yet Med, 9, 295-300.

Bennejean G (1988) Newcastle disease: Control policies.In DJ Alexander (ed.) Newcastle Disease. Kluwer Academic Publishers, Boston, MA, 303-317Bijlenga G, Cook JKA, Gelb JJr, De Wit JJ (2004) Development and use of H strain of avian infectious bronchitis virus from Netherlands as a vaccine: a review. Avian Pathology, 33(6): 550-557

Boursnel MEG, Brown TDK, Foulds IJ, Green PF, Tomley FM, Binns MM (1987) Completion of the sequence of the genome of the coronavirus avian infectious bronchitis virus. J. Gen. Virol. 68:57-77

Breslin JJ, Smith LG, Fuller FJ, Guy SJ (1999a) Analysis of the matrix/nucleocapsid gene region of turkey coronavirus. Intervirology 42:22-29

Brown TPJ, Bracewell CD (1988) Effect of repeated infections of chickens with infectious bronchitis viruses on the spsesificity of their antibody responses. Vet Rec 122:207-208

Box PG, Holmes HC, Finney PM, Froyman R (1988) Infectious bronchitis in laying hens: The relationship between haemaglutination inhibition antibody levels and resistance to experimental challenge. Avian Pathol 17:349-361Bumstead N, Huggins MB, Cook JKA (1989) Genetic differences in susceptibility to a mixture of avian infectious bronchitis virus and Escherichia coli. Br Poult Sci 30:39-48

Butcher GD, Shapiro DP, Miles RD (2002) Infectious bronchitis virus: Classical and variant strains, http://edis.ifas.ufl.edu Eriim tarihi: Haziran 2009

Cardoso WM, Aguiar JLC, Romao JM (2005) Effect of Associated Vaccines on the Interference between Newcastle Disease Virus and Infectious Bronchitis Virus in Broilers. Brazilian Journal of Poultry Science v7/n.3 /181184

Cavanagh D (2000) Coronaviruses and Toroviruses. Principles and Practice of Clinical Virology, 4th Ed., 345-356

Cavanagh D (2003) Severe acute respirarory syndrome vaccine development: experience of vaccination against avian infectious bronchitis coronovirus. Avian Pathology, 32(6): 567-582

Chubb RC, Huynh V, Law R (1987) The detection of cytotoxic lymphocyte activity in chicken infected with infectious bronchitis virus or fowl pox virus. Avian Pathol 16:395-405

Cook JKA, Huggins MB (1986) Newly isolated serotypes of infectious bronchitis virus :Their role in disease. Avian Pathol. 15:129-138

Cook JKA, Smith HW, Huggins MB (1986) Infectous bronchitis immunity: Its study in chickens experimentally infected with mixtures of infectious bronchitis virus and Escherichia. J. Gen Virology 67:1427-1434

Cook JKA, Brown AJ, Bracewell CD (1987) Comparison of the haemagglutiantion inhibition test and the serum neutralisation test in tracheal organ cultures for typing infectious bronchitis virus strains. Avian path., 16:505-511

Cook JKA, Davidson TF, Huggins MB, Mclaughlan PI (1991) Effect of in ovo busectomy on the course of an infectious bronchitis virus in line C White Leghorn chickens. Arc Virol 118:225-234

Cook JKA, Otsuki K, Da Silva Martins R, Ellis MM, Huggins MB (1992) The secretory antibody response of inbred lines of chicken to avian infectious bronchitis virus infection. Arch. Virol. 118: 225-234Cook JKA, Huggins MB, Orbell SJ, Mawditt K, Cavanagh D (2001) Infectious bronchitis virus vaccine interferes with the replication of avian pneumovirus vaccine in domestic fowl. Avian Pathology; 30: 233-242.Commission Of The European Communities (1992) Council directive 92/66/EEC of 14th July 1992 introducing Community measures for the control of Newcastle disease. Official Journal of the European Communities, L260: 1-20

Davies HA, Dourmashkin RR and Macnaughton MR (1981) Ribonucleoprotein of avian infectious bronchitis virus. J. Gen. Virology, 53:67-74

De Wit JJ, Mekkes DR, Kowenhoven B, Verhijden JHM (1997) Sensitivity and spesificity of serological tests for detection of infectious bronchitis virus induced by antibodies in broilers. Avian Path 26:105-118

De Wit JJ, Mekkes DR, Koch G, Westenbrink F (1998a) Detection of specific IgM antibodies to infectious bronchitis virus by an antibody-capture ELISA. Avian Pathol 27:155-160

De Wit JJ, de Jong M, Pijpers A, Verheijden HM (1998b) Transmission of infectious bronchitis virus within vaccinated and unvaccinated groups of chickens. Avian Pathol 27:464-471

De Wit JJ (2000) Detection of Infectious Bronchitis Virus. Tecnical Rewiew, Avian Pathology, 29, s: 71-93

Dhinaker Raj G, Jones RC (1997) Infectious bronchitis virus: Immunopathogenesis of infection in the chicken. Avian Pathol. 26:677-706

Eck JHH (1983) Effects of experimental infection of fowl with EDS76 virus, infectious bronchitis virus and/or fowl adenovirus on laying performance. Vet. Q 5:11-25

Erdei J, Bachir K, Kaleta EF, Shortridge KF, Lomniczi B (1987) Newcastle disease vaccine (La Sota) strain spesific monoclonal antibody. Arch Virol 96:265-269

Esendal M (2002) nfeksiyz Bronitis, Kanatl Hayvan Hastalklar. Editrler: zgr.M., Akan.M., Medisan Yaynlar.50. Ankara, s: 155-162

Esendal M, Gmsoy KS (2003) Kanatllarda Newcastle hastalna kar gz ve burunyoluyla alamalarn karlatrlmas. Ankara niv Vet Fak Derg, 50, 209-215Fabricant J (2000) The early History of nfectious Bronchitis. Avian Disease, 42, s:648-650

Farsang A, Ros C, Renstrm HML, Claudia Baule TS, Belak S (2002) Moleculer epizootiyology of infectious bronchitis virus in Sweden indicating the involvement of a vaccine strain. Avian Pathology 31: 229-236

Gelb J, Killian SL (1987) Serum antibody responses of chickens following sequental inoculations with different infectious bronchitis virus serotypes. Avian Dis 31:513-522

Gelb J, Fries PA, Crary CK, Donahoe JP, Roessler (1987) Sentinel bird approach to isolating infectious bronchitis virus. J Am Vet Med Assoc 190:1628

Gelb JJr, Campion L, Ladman B (2004) Interferncia na replicao entre os vrus da bronquite infecciosa e da doena de Newcastle. In: Anais vol.1 da Conferncia Apinco de Cincia e Tecnologias Avcolas. So Paulo-Brasil. p. 63-70.Giamborne JJ (1985) Laboratory evolution of Newcastle Disease vaccination prorams for Broiler chickens. Avian Dis. 29 (2):479-487Goldhaft TM (1980) Historical note on the origin of the La Sota strain of Newcastle disease virus. Avian Dis 24:297-301

Gough RE, Cox WJ, Winkler CE, Sharp MW, Spackman D (1996) Isolation and identification of infectious bronchitis virus from pheasants.Vet. Record 138:208-209

Gordon RF, Jordan FTW (1982) Viral Diseases in Poultry Diseases. Edited by Allan WH, Second Edition 97-113Guittet M, Le Coq H, Morin M, Jestin V, Bennejean G (1993) Distribution of Newcastle virus after challenge in tissues of vaccinated broilers. In Proceeding of the Xth World Veteinary Poultry Association Congress, Sydney, 179

Hanson RP (1980) Newcastle disease. In SB Hitchner, SH Domermuth, HG Purchase, JE Williams (eds.), Isolation and identification of avian pathogens. American Association of Avian Pathologists: Kenneth Square, PA, 63-66a Hanson RP (1988) Heterogeneity within strains of Newcastle disease virus: Key to survival. In DJ Alexander (ed.) NewcastleDdisease. Kluwer Academic Prublishers: Boston, MA 113-130

Hofstad MS (1984) Diseases of Poultry, 8th Ed. Iowa State University Press 429-443

Hofstad MS (1981) Cross-immunity in chickens using seven isolates of avian infectious bronchitis virus. Avian Dis 25:650-654

Hofstad MS, Yoder HW (1996) Avian infectious bronchitis virus distribution in tissues of chicks. Avian dis. 10:230-239

Hopkins SR, Yoder HW (1986) Revesion to virulence of chicken passaged infectious bronchitis vaccine virus. Avian Dis 30:221-223Hoshi S, Mikami T, Nagata K, Onuma M, Izawa H (1983) Monocloal antibodies against a paramyxovirus isolated from Japanese sparrow-hawks. Arch Virol 76:145-151

Ignjatovic J, Mcwaters (1994) Monoclonal antibodies to three structural proteins of avian infectious bronchitis virus: Characterization of epitopes and antigenic differentiation of Australian strains. J Gen Virol 72:2915-2922

Ignjatovic J, Galli L (1994) The S1 glycoprotein but not the N or M proteins of avian infectious bronchitis virus induces protection in vaccinated chickens. Arch Virol 138:117-134

Kalte EF, Baldauf C (1988) Newcastle disease in free-living and pets. In D.J. Alexander (ed). Newcastle Disease. Kluwer Publishers: Boston, MA, 197-246.

Karaca K, Koch G, van Rozelaar DJ, Kusters JG, Poelwjk JG, and van der Zeijst BAM (1992) Location of antigenic sites defined by neutralising monoclonal antibodies on the avian S1 avian infectious bronchitis virus glycopolypeptide. J. Gen. Virol. 73:591-596

Karaca K, Naqi S, Gelb J (1992) Production and characterisation of monoclonal antibodies to three infectious bronchitis virus serotypes. Avian Dis 36:903-915

Karaca K, Naqi S (1993) A monoclonal antibody based ELISAto detect serotype spesific infectious bronchitis virus antibodies. Vet Microbiol 34:249-257

Klieve AV, Cumming RB (1988a) Immunity and cross-protection to nephritis produced by Australian infectious bronchitis viruses used as vaccines. Avian Pathol 17:829-839

Klieve AV, Cumming RB (1988b) Infectious bronchitis: Safety and protection in chickens with maternal antbody. Aust Vet J 65:396-397

King, DJ and Hopkins, SR (1984) Rapid serotyping of infectious bronchitis virus isolates with heamagglutination inhibition test. Avian Dis, 28:727-733

Koch G, Hartog L, Kant A, van der Rozelaar DJ (1990) Antigenic domains on the peplomer protein of avian infectious bronchitis virus: Correlation with biological functions. Aust. Vet J 65:396-397

Kotani T, Shiraishi Y, Tsukamato Y, Kuwamura M, Yamate J, Sakuma S, Gohda M (2000) Epithelial Cell Kinetics in the Inflamatory Process of Chickhen Thrachea Infected with Infectious Bronchitis Virus. Journal of Veterinary Medicine Science, 62(2):129-134

Kouwenhoven B (1993) Paramyxovirus Infection. In: Virus Infection of Birds. Ed.: McFerran J.B. ve McNulty M.S., Netherlands; Elsevier Science Publisher, p.: 341-374

Lambrechst C, Pensaert M, Ducatelle R (1993) Challenge experiments to evaluate cross-protection induced at the trachea and kidney level by vaccine strains and Belgian nephropathogenic isolates of avian infecious bronchitis virus. Avian Pathol. 22:577-590

Marquardt WW, Snyder DB, Schlothober BA (1981) Detection and quantification of antibodies to infectious bronhitis virus by enzyme-linked immunosorbent assay. Avian Dis 25:713-722

McMullin P (1985) Factors which interfere with vaccine efficacy. Proceedings of the 1st St Catarina Poultry Symposium pp 10-20

Meulemans G (1988) Control by vaccination. In DJ Alexander (ed). Newcastle Disease. Kluwer Academic Publishers: Boston, MA, 318-332 Meulemans G, Gonze M, Carlier MC, Petit P, Burny A, Le Long (1987) Evaluation of the use of monoclonal antibodies to hemagglutination and fusion glycoproteins of Newcastle disease virus for virus identification and strain differentiation purposes. Arch Virol 92:55-62Mockett APA, Darbyshire JH (1981) Comparative studies with an enzyme linked immunosorbent assay ( ELISA) for antibodies to avian infectious bronchitis virus. Avian Pathol 10:1-10

Montgomery YRD, Maslin WR, Boyle CR (1997) Effects of Newcastle disease vaccines and Newcastle disease/infectious bronchitis combination vaccines on the head-associated lymphoid tissues of the chicken. Avian Diseases; 41(2):399-406.Office International Des Epizooties (OIE) (2002). Newcastle disease. Eriim: [http: //www.oie.int/eng/maladies/fiches/a_A160.htm] Eriim tarihi: 25.06.2009

Otsuki K, Huggins MB, Cook KA (1990) Comparison of the susceptibility to infectious bronchitis virus infection of two inbred lines of white leghorn chickens. Avian Pathology 19:467-475

Parede L, Young PL (1990) The pathogenesis of the Newcastle disease virus infection of chickens of different ages and different levels of immunity. Avian Dis 34:803-808

Pensaert M, Lambrechst C (1994) Vaccination of chickens against a Belgian nephropathpgenic strain of infctious bronchitis virus B1468 using attenuated strain of infectious bronchitis and heterologous strains. Avian Pathol 23:631-41

Powell JR, Aitken ID, Survashe BD (1979) The response of the Harderian gland of the fowl to antigen given by the ocular route. II Antibody prouction. Avian Pathol. 8:363-373

Ratanasethakul C, Cumming RB (1983) The effect of route of infection and strain of virus on the pathology of Australian infectious bronchitis. Aust Vet J 60:209-213

Reeve P, Alexander DJ, Allan WH (1974) Derivation of an isolate of low virulence from the Essex 70 strain of Newcastle disease virus. Vet Rec 94:38-41

Reynolds DL, Maraqa AD (2000) Protective immunity against Newcastle disease: The role of cell-mediated immunity. Avian Dis 44:145-154

Riddell C (1987) Avian histopathology. American Association of Avian Pathology: Kenneth Square, PA.

Rosenberger JK, Gelb J (1978) Response to several avian respiratory viruses as affected by infectious bursal disease virus. Avian Dis 22:95-105

Russel PH (1993) Newcastle disease virus. Virus replication in the Harderian glans stimulateslacrimal IgA; the yolk sac provides early lacrimal IgG. Vet Immunol Immunopathol 37:151-163

Russel PH, Koch G (1993) Local antibody forming cell responses to the Hitchner B1 and Ulster strains of Newcastle disease virus. Vet Immunol Immunopathol 7:165-180

Russel PH, Ezeifeka GO (