1

T.C. GENELKURMAY BAKANLII

ANKARA

ATATRKTEN ANEKDOTLAR

Asker Tarih ve Stratejik Ett (ATASE) Daire Bakanl Atatrk Aratrma ve Eitim Merkezi (ATAREM)

2

NDEKLER indekiler ....................................................................................................... 1 ATATRKn t ve Uyarlar ..................................................................... 4 Neden ATATRK?......................................................................................... 5 lmez Bu Vatan............................................................................................. 6 Ankaray Neden Bakent Yaptm?................................................................ 7 Ya Kabiliyetsiz Bir Milletin Banda Olsaydm! .............................................. 8 Neler Yaplmaz? ............................................................................................ 9 Mustafa Kemal Paa ile Sylei..................................................................... 10 Aradaki Fark................................................................................................... 12 O Gelecei Plnlamt .................................................................................. 14 ATATRK ve Uygarlk ................................................................................... 15 ATATRK Kendisine Suikast Yapacak Adamla Kar Karya ..................... 16 Bir Gn ATATRK Gizlice Kkten Kat...................................................... 18 Ky Aasnn Silhl .................................................................................... 22 ATATRK, anakkale ehitleri ve anakkalede len Dman Muharipleri ..................................................................................................... 23 ATATRKn Devletilik Anlay .................................................................. 25 Baretmen.................................................................................................. 25 Mustafa Kemal ve Doa Sevgisi .................................................................... 27 ATATRK ve Macera .................................................................................... 28 erefimle lmeye Hazrm............................................................................. 29 Kamsz Ynetim .......................................................................................... 30 ATATRKe Hakaret Eden Kyl .................................................................. 31 Geleneksel Dostluk Yoktur ............................................................................ 32 Devlet ve Brokrasi........................................................................................ 33 Bu Milletvekili Ayrcaln Hi de Beenmedim............................................. 34 Arada Hibir Fark Tanmayacaksn ............................................................... 35 ATATRKn Demokrasi Anlay ................................................................ 36 Soramazdn.................................................................................................... 38 ATATRKn Yarg Kararna Saygs .......................................................... 38 ATATRK ve Milletlerin Mutluluu ................................................................ 39 Pepe Ali.......................................................................................................... 40 ATATRK ve Bar ........................................................................................ 42 Reit Galipin Kafa Tutmas ........................................................................... 43 ATATRK ve Adalet ...................................................................................... 43 Bu Bayra Yerden Kaldrnz ........................................................................ 45 Bayrak inenmez......................................................................................... 45 Ne Diyorsun? ................................................................................................. 46 Bir Kar Sakal ............................................................................................... 47 te Benim Neslim Bunlar............................................................................... 48 ATATRKn Millete Gveni.......................................................................... 49 ATATRKn Eitlik Anlay ......................................................................... 50 ATATRK ve zgrlk .................................................................................. 51 ATATRK ve Trk Kadn.............................................................................. 52 Sat Kadn, ATATRK ve Kadn Haklar........................................................ 53 ATATRKn Liklik Anlay......................................................................... 54 Softalar ve ATATRK .................................................................................... 55 ATATRK Hayatta En Hakik Mrit limdir. Szn Nerede Syledi? ......................................................................................................... 57 Yine Tepeler, Yine ldrrm ....................................................................... 57 ATATRKe Gre Hogrnn Snr ............................................................ 58 ATATRK ve Dnyadaki Mslmanlarn Geri Kal..................................... 59 tiraf Ederim ki Dmanlarmz ok alyor ................................................ 60

3

ATATRKn Din Hakknda Fikri ................................................................... 61 ATATRKn Devrimcilik Anlay ................................................................. 62 Genelgeyle nklp Olmaz!............................................................................. 63 Ay.............................................................................................................. 64 Bir Hatra ........................................................................................................ 65 O, Yalnzla Teslim Olmad .......................................................................... 67 Bulunur........................................................................................................... 68 zr Dileme ................................................................................................... 69 Sylediini Yapard ........................................................................................ 70 ATATRK Reformlar 1919 Ylnda Tasarlamt .......................................... 71 Psikologdu...................................................................................................... 72 Fikir Danma................................................................................................. 73 ATATRK ve Yeni Trk Harfleri Seferberlii ................................................. 74 Neden Genlik? ............................................................................................. 75 Balama ve Hogr................................................................................... 76 Trkiyeye Kin Yakmaz................................................................................ 77 ATATRKn Milliyetilik Anlay.................................................................. 78 zmir Yolunda ................................................................................................. 80 te Ben Anadolu Zaferini Bunlarla Kazandm............................................... 81 Sen Gre Bilir misin? ................................................................................... 82 Hacer Nine ..................................................................................................... 83 ATATRK ve Annesi ..................................................................................... 84 ngiliz Kralna Verilen Ziyafet ......................................................................... 85 lmeyi Tercih Ederiz...................................................................................... 86 Generalle Asker Birdir.................................................................................... 87 Kuvay Milliye Neye Yarar?............................................................................ 88 Trk Askeri .................................................................................................... 89 Vatan Elden Giderse...................................................................................... 90 Bir de Onbam Grsn ................................................................................. 91 Dmandan Kalmaz.................................................................................... 92 Mustafa Kemal Paa ve Yunan Kuvvetleri Komutan Trikopis ...................... 93 te Trk Askeri Budur ................................................................................... 94 Mustafa Kemal Hakik Bir Trk Milliyetisi di ................................................ 95 Krk Asrlk Trk Yurdu................................................................................... 97 imdi Konuabiliriz......................................................................................... 98 Hatay Meselesi .............................................................................................. 99 Gemi Olsun Kral Hazretleri ......................................................................100 Yola Devam Edecekler ................................................................................101 ATATRKn Halklk Anlay ...................................................................102 Sevgisini Kaybetmekte Ne Anlam Var? ......................................................102 ATATRKten Bir Vefa rnei.....................................................................103 Hangi an, Hangi eref? ............................................................................105 Douundaki Olaanstlk........................................................................106 Millet Adamyd.............................................................................................107 ATATRKn Cokun Tezahrler Hakknda Bir Yargs..............................108 ATATRK ve Mill Birlik ...............................................................................109 Vatan in .....................................................................................................110 Bu Millet O Kadar Zengin Deil....................................................................111 Babasnn Tarlas .........................................................................................112 ATATRK ve Nbeti ..................................................................................113 Anadoluyu Dinlediniz mi? ...........................................................................115 ATATRKe Bir Kylnn Yant..................................................................115 Sultan Bac...................................................................................................117

4

ATATRKN T VE UYARILARI

nsanlk, bugn ulat mesafeyi, dnce ve duygularn gelecek zerine kurmu ve yaamlarn bu amaca adam dn adamlarna borludur. Gemie taklp kalanlar ise, hem dn adamlarnn zorluklarn oluturmular hem de uygarlkta alnan mesafeyi azaltmlardr. nsanln ve zellikle geri braktrlm lke halklarnn ektikleri, ekmeye devam edecekleri her trl acnn nedeni bu tr anlay sahipleridir. XXI. yzyla girdiimiz bu gnlerde slm lkeleri halklarnn geri kalmlkta ba ekmeleri nedendir? sorusunun yant zerinde daha fazla dnmelidir.

slm halklarnn kurtulu srrnn yukardaki sorunun yantnda sakl olduuna inanan ATATRK dnen, sorgulayan, geliim ve deiimin peinde koan insanlar yaam boyunca desteklemi ve onlara sonsuz bir sayg duymutur. karlarn kaybetmek endiesiyle her trl deiime kar kan bencil ikiyzllerin ise daima karsnda olmutur. Kendi karlar iin halka yce kabul edilen din ve manev deerleri istismar edenlerin verebilecekleri zararlar hususunda halk uyarmtr. Hatta uyarmakla kalmam yapt devrimlerle buna engel olmaya almtr.

Deiimin dnda her eyin deitii bu evrende ATATRKn aadaki szleri belki de deimeyen tek hakikat olarak kalacaktr. Bu anlamda bu szler Trk ulusu iin hem bir uyar hem yarn kurmak ve yaratmak hususunda de bir lttr. Bu konudaki sorumluluktan Trk ulusunun hibir ferdinin kama hakk yoktur:

Gzlerimizi kapayp tek bamza yaadmz dnemeyiz. Memleketimizi bir ember iine alp dnya ile alkasz yaayamayz. Aksine ykselmi, ilerlemi, meden bir millet olarak medeniyet dzeyinin zerinde yaayacaz. Bu hayat ancak ilim ve fen ile olur. lim ve fen nerede ise oradan alacaz ve her millet ferdinin kafasna koyacaz. lim ve fen iin kayt ve art yoktur.

Hibir tutarl kanta dayanmayan birtakm geleneklerin, inanlarn korunmasnda srar eden milletlerin ilerlemesi g olur; belki de hi olmaz. lerlemede geleneklerin kayt ve artlarn aamayan milletler, hayat, akla ve gereklere uygun olarak gremez. Hayat felsefesini geni bir adan gren milletlerin egemenlii ve boyunduruu altna girmeye mahkmdur.

Ben, manev miras olarak hibir ayet, hibir dogma, hibir donmu ve kalplam kural brakmyorum. Benim manev mirasm ilim ve akldr. Benden sonrakiler, bizim amak zorunda olduumuz etin ve kkl zorluklar karsnda, belki gayelere tamamen eremediimizi, fakat asla taviz (dn) vermediimizi, akl ve ilmi rehber edindiimizi tasdik edeceklerdir. Zaman sratle ilerliyor, milletlerin, toplumlarn, kiilerin mutluluk ve mutsuzluk anlaylar bile deiiyor. Byle bir dnyada, asla deimeyecek hkmler getirdiini iddia etmek, akln ve ilmin geliimini inkr etmek olur.

5

Benim Trk milleti iin yapmak istediklerim ve baarmaya altklarm ortadadr. Benden sonra beni benimsemek isteyenler, bu temel eksen zerinde akl ve ilim rehberliini kabul ederlerse, manev miraslarm olurlar.1

NEDEN ATATRK?

simler; bireylerin kimlikleri olmann yannda onlarn hangi ulusa mensup olduunu da yanstan bir ileve sahiptirler. Bu nedenle uluslarn gelecee uzanan boyutunda ok nemlidirler. Gemite eserleriyle uygarlk tarihine byk katklar salam birok Trk bilim adam, Arap ismi tadklarndan dnya onlar Arap olarak tanmaktadr. Dolaysyla onlarn uygarla yapm olduklar katklar bakalar sahiplenmitir. Trk ise ilim irfan bilmezlikle sulayp barbar gibi haksz yaktrmalarla tanmlamlardr. Trk aratrmaclar bugn onlarn Trk olduklarn ispat etmekle meguller. Bu tarihsel ve hayat yanlgy ve yanl dzeltme ihtiyacn hisseden Mustafa Kemal, ie kendi ismini deitirip ATATRK adn alarak balamtr. Aadaki anekdot buna gzel bir rnektir:

Demin bir sz yanl syledim, Gaziyi, Byk Millet Meclisi, kanunla ATATRK yapt, dedim. Bu sz eksiktir. O, kendini ATATRK yapt. Kanun, bu gercei kabul etti. O gnlerde, soyad kanunu kacakt. Bir akam yemeinde,Gazi, ATATRK adn alacam, dedi. tiraz ettiler:

-Memleket, dnya, tarih Gazi Mustafa Kemali tanyor. Ona nasl dokunulur.

ATATRK yle yantlad:

-En tannm Trkler, yabanc isimler tayorlar. bni Sina gibi, Elbiruni gibi... Bu yabanc isimlerin karsnda, bunlarn Trk olduklarn kantlamamz gerekiyor ve kantlamak iin de urap duruyoruz. Buna son vereceim ve bu ie kendi admla balyorum!

Ve Gazi Mustafa Kemal o gece ATATRKt. Ertesi gn kanun bu deiiklii onaylad. Onun kanuna bu kadar naz geerdi.

Mithat Cemal Kuntay2

1 Atatrklk (Birinci Kitap); Gnkur. ATASE Bakanl Yaynlar, Ankara, 1983, s. 283-289. 2 Kemal Arburnu, Atatrkten Anlar, stanbul, 1969, s. 60.

6

LMEZ BU VATAN

Trk tarihinin en karanlk dnemi olan igal gnlerinde, stanbuldaki ynetici ve aydnlarn byk bir ksm, vatann bamszl iin halkn yeni bir mcadeleyi gze alamayacan dndklerinden, silhl mcadelenin dnda kurtulu yollar aramaktaydlar. galcilerin Trk ld. iddiasna bir bakma onlar da katlyordu. Hatta bazlar bu lnn tekrar dirilebilmesi iin Amerika veya ngiltere gibi lkelerden birisinin mandas altna girmenin son are olduunu yksek sesle savunmaktayd. Bu gibilerinin teslimiyet ile kurtulu arasndaki fark kavrayamama gafleti, kardei kardee drm ve dmann Trk yok etme ynndeki azmini kuvvetlendirmitir.

Umutlarn tkendii, ihanetin kol gezdii kurt ile kuzunun birbirine kart igal ortamnda ATATRK, 4 ubat 1919da bir gazeteciye yapt aklamada yi bir tekilt Anadoluya geer ve millete silhl direni iin nder olursa vatan da millet de kurtulur. diyerek Trke olan gvenini, karamsarla ve teslimiyete olan kartln aklamtr. Bu tarihte bu ekilde dnen tek adam odur. Onu bu dnceye ynelten Trk milletinin bamszl iin dmann insafna ve acma duygularna snamayacak kadar soylu oluudur. O, Trk ulusundaki bu soyluluu, Trablusgarpta, Balkan Savalarnda, anakkalede, Filistinde vatan iin can veren Mehmetiklerin ahsnda grmtr. Aadaki anekdot ATATRKn bu konudaki dncesini yanstmas asndan son derece nemlidir:

Kurtulu Savann en karanlk gnlerindeydi; ana yurdun en verimli yerleri dman izmeleri altnda inliyordu. Milletin btn kuvvet kaynaklar kurumu; dardan ve ieriden ihanetler birbirini kovalamt. Herkes Trk ld. diyordu.

Trkiyenin Afrika ve Asyadaki esir lkeler arasna katld sanlyordu. Yzyllarca Trk egemenlii altnda yaayan milletler, onun son varln yama ediyorlard. En akll grnen birok yurttamz ngilterenin veya Amerikann himayesini nimet saymaya balamlard.

ATATRK byle bir zamanda yer yer ayaklanan Trk halkna nder oldu; Ankarada Byk Millet Meclisini kurdu. Bir gn Mecliste syledii nutkunu, air Mithat Cemalin bir manzumesinin u son beyti ile bitirdi:

lmez bu vatan farz muhal lse de hatta,

ekmez krenin srt bu tabutu cesimi...

Trk vatannn dman elinde kalmayaca ve Trk milletinin asla esir olmayaca hakkndaki iman, ATATRKn ruhunda sonsuz bir kuvvet ve

7

snmez bir ateti. Bu kuvvet ve atei, her frsatta milletin her ferdine alamakta esiz bir ustalk gsterirdi.3

ANKARAYI NEDEN BAKENT YAPTIM?

Osmanl tarihi incelendiinde grlecektir ki, biz Trkler kanmz, canmz, varmz, youmuzu fethettiimiz topraklara yatrmz. Bu yetmezmi gibi bir de Avrupa devletlerinden aldmz borlar da buralarn imarnda kullanmz. Bu topraklarda bugn grdmz binlerce Osmanl eseri bunun yaayan kantlardr. Ne olurdu, bu eserlerden yzlercesi de yank Anadolu evldnn oturduu kasaba ve ehirleri ssleseydi. Dorusu biz fethedilen lke halkn dnmekten kendimizi unutmak yanlln gstermiiz.

lkemizin dousundan batsna yle bir baktmzda Bursa, Edirne ve stanbul gibi Osmanl Devletine bakentlik yapm illerimiz dnda Osmanlnn izlerini grmek pek mmkn deildir. Gemiten gelen ok az saydaki eser ya Seluklulardan ya da beylikler dneminden kalmtr. Grdmz her ey Cumhuriyetin eseridir. Cumhuriyet kendisini yaratan Anadolu evltlarna srtn dnmemitir. ATATRK Ankaray Trkiyenin kalbi yapmakla, gemiin yanllarnn ve ihmallerinin bir daha olmayacann iaretini vermi ve Trk insannn Anadolu bozkrlarnda tekrar yeereceine, kendisi yeermekle kalmayp kabiliyetiyle de Anadoluyu yeerteceine olan inancn gstermitir:

ATATRK, scak bir gnn akamnda yannda baz kiiler ile ankaya Kknn bahesinde dolayordu. Ben de o sralar eski kkn tavan dekorlaryla meguldm. Tozlu ve sisli bir hava Ankarann zerine kmt. Yer yer toz hortumlar semaya doru ykseliyor ve manzaraya daha boucu bir hava ekliyordu. Bize:

-Ankaray hkmet merkezi yapmakla iyi ettim mi? diye sordu.

Tabi herkes olumlu yant verdi. Arkasndan:

-Neden? sorusu gelince, kimi stratejiden, kimi siyasetten bahsetti. Hatta birimiz Kayalk gzeldir gibi bir estetik gr de ortaya att.

ATATRK tartmay u szleriyle kesti:

-imdi dalkavukluu brakn...Ankarann hkmet merkezi olmas iin saydnz nitelikleri beni ikna etmeye yetmez. Ben Ankaray hkmet merkezi yapmakla bsbtn baka bir hedef gttm. Trkn imknsz imkn

3 Niyazi Ahmet Banolu, Nkte ve Fkralarla Atatrk, stanbul, 1981, s. 89-90.

8

hline getiren gcn dnyaya bir kere daha gstermek istedim. Bir gn gelecek u orak tarlalar, yeil aalarn evirdii villalarn arasndan uzanan yeil sahalar asfaltlarla bezenecek. Hem bunu hepimiz greceiz. O kadar yaknda olacak .4

YA KABLYETSZ BR MLLETN BAINDA OLSAYDIM!...

Tarihsel gemiinde ufku ak ve uygarla katk yapm olan Trk ulusu; Cumhuriyet ncesindeki yz yllk dnemde uygarlk yarnn gerisinde kalmtr. alkanl, zverisi ve hogrs ile hi hak etmedii bir konuma gelmesinin temel nedeni; uygarla ynelik yeteneklerinin krelmesine neden olan a d geleneklerin, anlaylarn, hurafelerin varl ve bunu karlarnn gerei olarak srekli besleyen uygarlk dman tutucu ve gericilerin faaliyetleridir. Halkn cehaletinden beslenen karanlk dnce sahiplerinin slah edilmesi durumunda, Trkn bilim, teknoloji ve sanata ilikin yeteneklerinin uygarla k tutacan Cumhuriyet genlii gstermitir.

Trkn yksek zeksna ve yeteneklerine en fazla inanan insanlarn banda phesiz ATATRK gelir. Her trl olumsuzluun Trkn zerine geldii igal yllarnda ulusun nderliini stlenmede bir an bile tereddt etmemi olmas bunun gstergesidir...Ona gre yaplmas gereken en nemli i, Trkn uygarlk yeteneklerini tekrar aa karacak nklplar bir an nce gerekletirmekti. Bunu baka uluslara da rnek oluturan bir baaryla gerekletirdi. nklplarla birlikte dnn ve dncenin nndeki engeller kalkm ve her Trk yurttann akl gcnn n almtr. Aadaki anekdotATATRKn bu konudaki dncelerini yanstmaktadr:

1937 ylnda bir Eyll akam, on arkada iki sandala binerek Floryada geziyorlard. Bir aralk deniz kknden bir sandaln kendilerine doru geldiini fark ettiler. Herkes grlty kesmiti. ATAmzn gr, ayn zamanda mfik sesi duyuldu:

-ocuklar, elentiniz ok houma gitti. Aranzda bulunmay arzu ettim.

Genler bu ani ziyaretten son derece memnun ve heyecanl, derhl ATAnn bizzat kulland sandal aralarna alrlar. sandal mehtaba kar yol alrken ATA:

-Aferin ocuklar, Trk genleri hem almasn, hem elenmesini bilmelidir. Memleket sizindir. aln ve elenin, der.

4 Muzaffer Erendil; lgin Olaylar ve Anekdotlarla Atatrk, Ankara, 1988, s. 158.

9

Genler hep bir azdan btn millet gibi kendilerinin de minnettar olduklar bu gzel vatann gzelliklerinden onun sayesinde yararlandklarn tekrar tekrar syleyince, ATATRK yine:

-ocuklar, der, ben bu inklb sizin babanzla, daynzla, ananzla velhasl btn vatandalarnzla yaptm. Bu sizin hakknz. Ancak, gryorum ki, bana kar gveniniz ok kuvvetli. Size bir soru soracam: Kabiliyetsiz bir milletin banda bulunsaydm, bu inklb yapabilir miydim?...

lerinden Sadi adnda biri atlr:

-ATAm, der, siz kabiliyetsiz bir milletin bana gelemezdiniz. nk, kabiliyetsiz milletten byle ef kmaz!...

ATA heyecanla ayaa kalkarak bu gencin elini skar ve:

-Bunu sylemenizi bekliyordum, der.5

.

NELER YAPILMAZ?

Osmanl Devletinin ke doru srklendii son dneminde baz yneticiler, yllarca emeinden yararland halk sr, kendilerini ise oban olarak grp, Trk halknn yksek niteliklerini tanmadan iktidar olmulardr. Bu nedenle, balarna igal felketi gelip taht ve talar tehlikeye dnce dmann insafna snmak zavalllna teslim olmulardr .Bu davranlaryla ktada egemenlik kuran Osmanl hanedan ve onun dayand Trk milletinin tarihine kara leke srmlerdir.

Trk milleti, varlna kast eden bu kara lekeyle yaayamazd. Vatan sz konusu olduunda yaama koarm gibi lme koan Mehmetikler,bu gerei anakkalede gstermilerdi gallere boyun eenler bu gerei gremeyen gafillerdi. Ancak grenler ounluktayd Bunlarn banda da komutanlk yapt cephelerde Mehmetiklerin ahsnda Trk milletinin bykln gren ve bunun gereini yapmay dev kabul eden Mustafa Kemal Paa vard. Bu nedenledir ki o, vatann kurtarlmas sz konusu olduunda btn resm grevlerinden istifa ederek milletine snmak ve ondan g almakta tereddt etmemitir. Aadaki anekdotun yanstt dnce bu gerein ifadesidir:

Erzurum: 3 Temmuz 1919...

Ilcada Mustafa Kemalin ilk karlanmas srasnda:

Konuklarn nemli kimseler olduunu anlayan ihtiyarn zeki gzleri parlad. ri ve ak tylerle rtl elini geni gsnn zerine koyarak

5 Banolu; s. 516-517.

10

oturanlar selmlad. Mustafa Kemal Paa, ta yan bana kadar geldii hlde heybetli duruunu kaybetmeyen bu ihtiyarn hatrn soruyor, o da gvdesine yaraan derin ve gr sesiyle teekkr ediyordu.

Bu ksa hobeten sonra, Paa ihtiyara:

-Aa byle nereden geliyorsun? dedi. htiyar:

-Paam, Rus gelirken muhacir olmutum. ukurovada idim imdi kyme dnyorum, diye cevap verdi.

Paa, zamann nezaketini ve durumun emniyetsizliini ileri srerek byle zamanda buralara dnmenin pek yerinde olmadn, kn sknt ekeceini anlatmak istedi. Sonunda da:

-Aa, yoksa oralarda geinemedin mi? dedi. htiyar hemen karlk verdi.

-Hayr Paam, ukurova cennet gibi bir yer. Bir eken yz biiyor. Allah millete zeval vermesin. Bize tarla da verdiler, ayr da. Hamd olsun uaklar da alkandrlar. Deil ukurova gibi bir yerden, tatan bile ekmeklerini karrlar. Geimimiz padiahta bile yoktu. ok rahattk. Yalnz son gnlerde iittim ki stanbuldaki rz krklar bizim Erzurumu Ermenilere vereceklermi. Geldim ki greyim, bu namertler kimin maln kime veriyorlar?

Tun ehreli, ak sakall, gn grm ihtiyarn iman dolu gsnden gelen bu ses yine onun gibi tun ehreli kahraman askerin gzlerini yaartt. Bu eski Trk kalesine, ulus ii iin, ulusla birlikte almaa gelen bu byk devlet adam yal gzlerle arkadalarna dnd ve bu ulusla neler yaplmaz! dedikten sora ihtiyarla vedalat.

Cevat Dursunolu6

MUSTAFA KEMAL PAA LE SYLE

Tarihteki byk liderlerin en belirgin zelliklerinden biri de ileri grl olmalardr. Bu zellik ATATRKn de temel niteliklerinden biridir. Birinci Dnya Savann kaybedildii ve Anadolunun aresizlik iinde paralanmay bekledii gnlerde o, biroklarnn yapt gibi karamsarla teslim olmamtr. Sahip olduu tarih uuru ve gelecei alglama yetenei ile, igalci glerin gemiteki kar atmalarn ve gelecekteki beklentilerini ok iyi analiz etmitir. Bu analizle, smrgeci glere kar oluturulacak bir direniin

6 Arburnu, Kemal (Der.); Atatrk, Anekdotlar-Anlar, 1960, s. 137-138.

11

baarya ulaacan nceden grmtr. Aadaki anekdot da ATATRKn ileri grlln ve ngr yeteneini yanstmaktadr:

4 ubat 1919 tarihinde Alemdar gazetesinin yazarlarndan Refii Cevat (Ulunay) M.Kemal Paa ile ilideki evinde bir grme yapar. Refii Cevat bu grmeyi yle aktarr:

Sorularm bitirip veda etmek zere ayaa kalktmda dedi ki:

-Biraz daha oturunuz ltfen.

Oturdum. yle bir konuma geti aramzda:

-Soracanz sorular bitti mi?

-Bitti Paam.

-Bu vatan iine dt bu felketten nasl kurtarlr, istiklline nasl kavuturulur? diye bir soru sormanz beklerdim.

-Af buyurunuz Paa hazretleri, bugn iinde bulunduumuz bu artlardan bu vatann kurtulmasn en uzak ihtimalle dahi mmkn grmediim iin byle bir soru sormadm.

-Siz gene de byle bir soru sormu olunuz, ben de cevabm vereyim, fakat yazmamak artyla.

-Zatalinizi dinliyorum Paa hazretleri.

-Baknz Cevat Beyefendi, sizin imknsz grdnz kurtulu yollar vardr. Bu gn herhangi bir tekilt Anadoluya geer de milleti silhl bir direnie hazrlarsa bu yurt kurtarlabilir.

Heyecanlanmtm. Birinci Dnya Sava sresince gcmz ylesine tketmitik ki elimizde hibir ey kalmamt. Harplerden sa kalanlarn ise ayakta duracak hlleri yoktu.

-Nasl olur Paam? diye yerimden frladm. Paa sakindi:

-Aklnzdan geenleri tahmin ediyorum, dedi; dorudur. Grn tamamen aleyhimizde. Ama dmanlarmz olan bu byk devletlerin bir de i yzleri var.

-Nasl Paam.

-Anlataym. Siz sanyor musunuz ki, sava kazanmakla mttefikler aralarndaki btn sorunlar zmlerdir. Aralarndaki asl rekabet imdi balayacaktr. Asrlarca birbirleriyle bouan Franszlarla ngilizleri ortak dman

12

tehlikesi birletirdi. imdi o eski rekabet braktklar yerden tekrar balayacaktr. talyann da ba dertte. Onlar da her an bir i karklk yaayabilirler. Sonuta, Anadoluda balayacak bir mill direnile hibiri mcadele edecek durumda deildir. Byle bir mcadelenin tam srasdr.

-Paam, mill direni... Gzel, ama neyle? Hangi askerle, hangi silhla, hangi parayla? Malesef Paam, kupkuru bir lden farksz oldu bu gzel vatanmz.

-yle grnr Refii Cevat Bey, yle grnr. Ama lden bir hayat karmak lzmdr. l sanlan bu lemde sakl ve kuvvetli hayat vardr. O, Trk milletidir. Eksik olan ey tekilttr. Bu tekilt organize edilebilirse vatan da millet de kurtulur.

Mustafa Kemale veda ettim; matbaaya geldim. Ne kafam almt ne mantm. Daha dorusu anlattklar bana deli samas gibi gelmiti. Matbaada arkadalar anlat diyorlard; neler syledi? Anlattm:

u sralar Anadoluya geilir, orada tekilt kurulur, vatan bamszlna kavuur, millet de zgrlne kavuurmu, anladnz m arkadalar?

Bu deli deil, zrdeliymi.

O gnlerde, o artlar iinde stikll Mcadelesine atlp Trkiyeyi kurtarmaktan sz edenlere kar herkes benim gibi dnrd. O gnlerde byle dnen tek adam oydu; tek adam!7

ARADAK FARK

ATATRK, Bamszlk Savan balatmas iin Anadoluya Vahdettinin gnderdiini iddia eden saltanat ve hilfet zlemcisi kimi evreler, tarihsel gerekleri pervaszca arptmaktadr. Bu evrelerin iddialarna gsterdikleri kant, ATATRKle Vahdettin arasnda sarayda geen Paa isterseniz devleti kurtarabilirsiniz. eklindeki bir konumadr. Konumada geen bu szn kurtulu savan balatmak iin sylendiini savunan bu evreler, nedense Sevr Antlamasn kabul edenin, Kurtulu Savan isyan hareketi olarak grenin ve Mustafa Kemal Paann idam fermann onaylayann ayn padiah olduunu bir trl grmek istemezler. Bu tr yaklam biimleri olsa olsa bir gafletin sonucudur.

Vahdettin, Paa isterseniz devleti kurtarabilirsiniz. ifadesini kullanrken Mustafa Kemal Paadan beklentisi udur: tilf devletlerinin emir ve isteklerinin yerine getirilmesini sala, Anadoluda olas igallere kar ortaya kabilecek direnii engelle. Padiah, bunlarn yaplmas durumunda tilf devletlerinin Anadoluda kalc olmayacaklarna ve bir sre sonra ekip

7 Sadi Borak; Atatrkn stanbuldaki Hayat, Kuleli Dergisi, 1996/1, s. 1-2.

13

gideceklerine inanyordu. Yani, kurtuluu teslimiyette gryor ve silhl bir mcadeleyi asla dnmyordu. Asl korkusu silhl mcadeleye bavurulacak olursa tahtn da elden gidecei endiesiydi. Kurtulu Savan isyan hareketi olarak grmesinin nedeni de buydu. Milletine ve kendine gveni olmayan Padiahtan farkl bir tavr da beklenemezdi. Aadaki anekdotta da bu gerein alt izilmektedir:

Anadoluya gemek iin hazrlklarn tamamlayan ATATRK, Yldz Sarayna gitti. Son Osmanl Padiah Vahdettin, onu ok kk bir odada kabul etti. Hemen hemen diz dize oturdular.

Padiahn sanda mini bir masa zerinde gzel ciltlenmi kalnca bir kitap, bir Osmanl tarihi vard. Pencereden Boaz, Boazn mavi sularnda birbirine paralel dizilmi ve toplarn saraya evirmi olan dman sava gemileri grnyordu.

Padiah ona dedi ki:

-Paa, devletimize ok hizmet ettin; bunlarn hepsi artk bu kitaba gemitir!

Elini Osmanl Tarihine koydu, bast ve ilve etti:

-Tarihe geti!...

Sonra dedi ki:

-Bunlar unutunuz. Asl bundan sonra yapacanz hizmet imdiye kadar yaptklarnzdan mhim olacaktr. Paa, isterseniz devleti kurtarabilirsiniz!

ATATRK yantlad:

-Bu yolda elimden geleni yapacama emin olmanz rica ederim.

Vahdettin:

-Muvaffak olunuz! diyerek ayaa kalkt.

Ziyaret sona ermiti.

Padiah, ondan dmanlarn arzularn yerine getirmesini bekliyordu; elinde hibir kuvvet kalmam olan devletin ancak byle, dmanlarn houna giderek kurtulacan sanyordu. Bilmiyordu ki, kuzuyu yemee karar vermi olan kurt iin bahane bulmak gayet kolaydr.

14

ATATRK de devleti kurtarmak istiyordu; fakat dmanlara yaranmakla deil, milletin bitmez tkenmez hrriyet ve istikll akn, cesaret ve fedakrlk duygularn harekete geirerek...

te Trk milletini anlamam bir adamla, anlam adamn arasndaki fark...8

O GELECE PLNLAMITI

ATATRK, okul yllarndan itibaren lke sorunlarna ilgi duymutur. O, keskin zeksyla lke ve dnyadaki deimelerin toplumlarnn geleceini nasl etkileyeceini, toplumlarn nelere gebe olacan sezmitir. Bu sezi onun gelecee ynelik plnlarn oluturmasn salamtr. Onun sezgilerine dayanan playlar o gnn koullarnda, biroklar tarafndan gereklemesi mmkn olmayan hayaller olarak deerlendirilse de o, ufkun tesine uzanan yolculuundan asla geri adm atmamtr. Bu yolculuk sonucu ada Trkiye lk olmaktan kp geree dnmtr.ATATRKn baarlar ve gerekleen gelecee ynelik ngrlerinin hibirisi tesadflerin sonucu olmamtr. Onun yapt her eyi nceden plnladn gstermesi bakmndan aadaki anekdot ilgin bir rnektir:

Mustafa Kemalin Harp Akademisinde renimini tamamlad gnler...Dostlar halkas yava yava genilerken, Ltfi Mfit (zde), Cafer Tayyar (Kanatl), Ali Fuat (Cebesoy), babas Fazl Paa, Zeyrekli Kazm (Karabekir) bu zel kadroya alnrlar.

lk kez gizli, el yazmas bir gazete karr gen Akademili. Gizli konferanslar da devam eder. Padiah eletirip, st dzey yneticiler takmn didik didik ufalarlar.

Yukarda adn saydm genler, daha da adn duymadklarmz, olaylarn iine byle byle girerler. Kimi kysndan, kimi kesinden... Kadro giderek byr.

Ama Zbeyde Hanm korkular iindedir. Olunun nelerle uratn kavrayamaz, balayamaz, Mustafam, sen neler yapyorsun? sorusu yantsz kalr hep...Ya da Sen merak etme, iyi eyler yapyoruz. gibi yantlarla geitirilir.

Mustafam, yoksa sen yedi evliya gcndeki padiahmza m karsn? gibi sorulara ise akr olu, sadece glerek, yanaklarndan perek, sarlarak yant veriyor annesine...

8 Banolu; s. 86-87.

15

imdi bu genlerin hemen hepsi ayn okullarda okudular. Ayn koullarda ya da yakn bydler. Yllardr ayn konular konuuyor, paylayor, tartyorlar. Ama yine de, Zbeyde Hanmn sorularyla ayn anlama gelen sorular var onlarn da iinde, bazen dayanamayp akladklar!...

Neler sylyor bu gen adam arkadalarna?

-Padiahlk yklmaldr, yklacaktr, diyor.

-Ordu yeniden kurulmaldr, diyor.

-Balkan ordularnn birlemesi bizim iin tehlikelidir, diyor.

-Yeni bir ynetim biimi, yeni bir ordu, yeni bir toplum, diyor.

Bunlar onun emelleri. Ama onun emellerine, arkadalarnn hayalleri bile ulaamamtr anlalan. Bu Fatihin yaknlarna syledii bir gerekti vaktiyle. Biri doruklara ykselirken, brleri yamalarda abalyordu.

Bir akam Selnikte, Beyaz Kule gazinosunda, bu emeller dorultusunda heyecanl tasarmlar aklanrken cokusunu saklayamayan gen Mustafa bir arkadana, Seni harbiye nazr yapacam, seni de hariciye nazr... diye bildirdi. Byle mevki ve makam datmaya balaynca, bunun ho bir aka olduunu sanan biri, bu akaya yant vererek, Peki bizi bu makamlara getirebilmek iin sen ne olacaksn? Yoksa padiah m? diye sorunca, o, ciddiyetle ve kahkahalarla Yoo, hayr! Ondan da nemli. yantn verdi. Bu olmayacak duaya, akayla karlk amin diyenler, rkp susanlar... Ama o akam ciddiye almadklar bir gerek! ok da haksz saylmazlar.

Ama benim anlayamadm, gnn birinde, o neeli akam sofralarnda, arkadalarna verdii bu cretli szlerin hemen hepsi bir bir gereklemeye balaynca, ayn arkadalar acaba neden bozuluyorlar, aryorlar, fkeleniyorlar ve korkuyorlard?

O, bu yakn dostlarna hi yalan sylememi ki... Her ey ortada ite!

Nezihe Araz9

ATATRK VE UYGARLIK

Trk halknn mutluluunu kendi mutluluu olarak gren ve kendini onun hizmetkr olarak deerlendiren byk ATATRKn aadaki szleri 9 Nezihe Araz; Mustafa Kemalin Ankaras, stanbul, 1994, s. 77-78.

16

ulusumuzun yolunu aydnlatt gibi, ulusumuzu uygarlk yolunda geri koymaya alan dnce sahiplerine de bir uyar nitelii tamaktadr. Trk ulusu bir btn olarak aadaki szlerin anlamn idrak edip onun gereini yapt gn hi phesiz uygarlk leminde rakipsiz olacaktr. Bundan phe duyanlar bilmelidir ki kendi yeteneklerini tanmayan ve kendisine gveni olmayanlardr:

Ben sizin z kardeiniz, arkadanz, babanz gibi uygarm diyen Trkiye Cumhuriyeti halk fikriyle, zihniyetiyle uygar olduunu ispat etmek ve gstermek zorundadr: Uygarm diyen Trkiye Cumhuriyeti halk aile hayatyla, yaay ekliyle uygar olduunu gstermek zorundadr. Sonu olarak uygarm diyen Trkiyenin gerekten uygar olan halk batan aaya d grnyle bile uygar ve olgun insanlar olduunu uygulamada da gstermek zorundadr.

Artk duramayz, kesinlikle ileri gideceiz. Geriye ise hi gidemeyiz. nk ileri gitmeye mecburuz. Millet aka bilmelidir. Uygarlk yle kuvvetli bir atetir ki, ona ilgisiz kalanlar yakar ve yok eder.

Uygarln cokun seli karsnda direnmek bounadr ve o, gafil itaatsizlere kar ok amanszdr. Dalar delen, gklerde uan, gze grnmeyen zerrelerden yldzlara kadar her eyi gren, aydnlatan, inceleyen uygarln g ve ycelii karsnda a d kalm zihniyetlerle, ilkel, bo inanlarla yrmeye alan milletler yok olmaya veya hi olmazsa esir olmaya ve aalanmaya mahkmdurlar.

Trkiye Cumhuriyeti eyhler, derviler, mritler ve mensuplar memleketi olamaz; en doru, en hakik yol, uygarlk yoludur. Uygarln emir ve isteklerini yapmak, insan olmak iin yeterlidir.

Biz her aratan yalnz ve ancak bir gr asndan faydalanrz. O gr udur: Trk milletini, uygar dnyada lyk olduu yere ulatrmak ve Trk Cumhuriyetini sarslmaz temelleri zerinde, her gn, daha fazla kuvvetlendirmek... Ve bunun iin de keyf ynetim fikrini ldrmek...10

ATATRK, KENDSNE SUKAST YAPACAK ADAMLA KARI KARIYA

nsanlarn bana gelen felketlerin balca nedeni, akln dlanp, duygulara esir olunmasdr. nk, duygularyla hareket edenlerin hata yapma paylar daima yksek olmutur. Bu gerei de balarna felket geldiinde anlarlar. Oysa dnen, neden ve niin diye sorgulayan insanlarn olacaklar nceden grme anslar olduka yksektir. Geriye dnp gemi

10 Atatrklk (Birinci Kitap); s. 353-355.

17

yaammz sorguladmzda hepimizin, Keke duygularmla hareket edip de u hatalar yapmasaydm. diyebileceimiz pek ok olay vardr.

nsann duygu ykl olmas, aklla beslendii srece gzeldir. Akl desteinden yoksun duygu, rotasz mermi gibidir. Hedefinin ne olduu, ne zaman ne ile sonulanaca bilinemez. Daha az hata ancak bencillik ve nyargnn yerini akl, saduyu ve manta brakmasyla mmkndr .ATATRKe ynelik suikastin giriimcilerinin tavrn konu alan aadaki anekdotta da bu gerein alt izilmektedir:

zmirde hazrlanan o alaka suikastin ortaya karlmasndan sonra, bir gn bize ATATRK u olay anlatmt: Ziya Huritin beni ldrmek iin grevlendirdii iki zavall vard. Sorgular yapldktan sonra bunlardan birisini yanma ardm. Odada kimse yoktu. Kendisine sordum:

-Sen Mustafa Kemali ldrecekmisin, yle mi?

-Evet! dedi.

Ben gene sordum:

-Mustafa Kemal, ne yapm ki onu ldrecektin?

-Fena bir adamm da... Memlekete ok fenalk yapm!... Sonra, bize onu ldrmek iin para da vereceklerdi!...

-Sen Mustafa Kemali tanyor musun?

-Hayr!

-O hlde, tanmadn bir adam, nasl ldrecektin?...

-Geerken iaret edecekler, Mustafa Kemal, ite budur! diyeceklerdi. Biz de ldrecektik.

O zaman cebimden tabancam kararak kendisine uzattm:

-Mustafa Kemal benim!... Haydi, al eline tabancay... ldr!... dedim.

Adam, benden bu yant alnca, yldrmla vurulmu gibi oldu. Bir mddet akn yzme baktktan sonra, diz st kapanarak hngr hngr alamaya balad.

Yahya Galip Karg11

11 Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 30-31

18

BR GN ATATRK GZLCE KKTEN KATI

Yzyllar, Trk halk ierisinde en ok Trk kylsnn ezilmiliine tanklk etmitir. Trkiyenin gerek sahibi ve efendisi, gerek retici olan kyldr diyen ATATRK, kylnn ihmal edilmiliini bir trl kabullenememitir. Yaplm olan hakszlklar 1 Mart 1922de Byk Millet Meclisinde yapt bir konumada yle dile getirmitir:

Efendiler!... Yedi yzyldan beri dnyann eitli lkelerine gndererek kanlarn akttmz, kemiklerini topraklarnda braktmz ve yedi yzyldan beri emeklerini ellerinden alp savurduumuz ve buna karlk her zaman aalama ve alaltma ile karlk verdiimiz ve bunca zveri ve balarna kar iyilik bilmezlik, kstahlk ve zorbalkla uak durumuna indirmek istediimiz bu soylu sahibin nnde byk bir utan ve saygyla gerek durumumuzu alalm.

Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren ATATRK bu szlerinin takipisi olmutur. Devletin her kurua muhta olduu kurulu dneminde devlet btesinin yarsn oluturan aar vergisini kaldrarak kyly vergi yknden kurtarm, rnek iftlikler kurmak, ucuz kredi vermek, tohum datmak, retime ynelik eitimi kylnn ayana gtrmek gibi hizmetlerle de yzyllarn hakszlklarn biraz olsun gidermek iin almtr. Mesaj deitirilmeden ksaltmalar yaplarak verilen aadaki anekdot; Trk kylsnn gemiteki durumunu ve ATATRKn bu konudaki bak asn yanstan dndrc bir rnektir:

Yl 1936

ATATRK, Selnik gnlerinde ocukluk arkada olan Nuri Conker ile birlikte bir gn kkten gizlice bir otomobille ayrlr.

Yolda, otomobilin tentesini de atlar. Gzel bir eyll sonu akam; sonbaharn tadn kararak, ekmeceye doru gidiyorlard. Hava lkt, grnt gzeldi ve her ey dzeninde iliyordu.

Birden ATATRKn gzleri akam gnei altnda ift sren bir kylye takld. Yal bir adamd bu. Ama sapann sapna iyice yapm, topraklar yava yava deviriyordu. Fakat iftin bir yannda kz, bir yannda merkep vard. Eit glerle ekilmedii iin sapan yalpa vuruyordu. ATATRK ofre:

-Dur!... dedi.

ndiler. ift sren kyl yoldan uzak deildi. ATATRK elini arka cebine gtrp sigara tabakasn kard; sonra kylye seslendi:

-Kolay gelsin aa!...

Kyl bu sese ban evirmeden karlk verdi:

-Eyvallah, eyvallah...

ATATRK, batan seslendi:

19

-Atein var m, atein?

Bu kez kyl sesten yana dnd. ATATRK elindeki yanmam sigaray gsteriyordu...

-Tiryakisin bey galiba? Tiryaki, tiryakinin hlinden anlamal...

-Eh... Kirbiti unutmuuz da...

ATATRK bir sigara uzatt, kyl de akma akp fitili ateledi. Tatl bir yank kokusu tten fitilden sigaralar yaktlar. ATATRK:

-ler nasl aa? dedi. Bu yl mahsulden yznz gld m?

Kyl isteksiz isteksiz konutu:

-Tanrnn gcne gitmesin ama bey, bu yl yufkayd mahsl. Kabahatin ac bizde, ac yukarda! -Parmayla gkyzn gsteriyordu -Biz ge davrandk, yukars da rahmeti esirgedi, byle ite...

-Bakyorum, sapann bir yannda kz, bir yannda merkep koulu. kzn yok mu senin?

-Var olmasna var ya, hdrellezde vergi memurlar sattlar...

-Hi vergi memuru kylnn retim aracn satar m? Olmaz byle ey! Muhtara ikyet etseydin...

Kyl gld:

-Muhtar banda deel miydi memurun a bey?

ATATRK dudaklarn kemirerek konutu:

-Sen de kaymakama gitseydin!

Kyl iyice gld:

-Sen de benle gnl m eyleyon beyim, kaymakamn habar olmadan bizim buralarda ku bile umaz. Geti o eski devirler. imcik ATATRKmz var bamzda!

ATATRK konumay srdrd.

E peki stanbul urackta... Gideydin valiye anlataydn derdini... Onun ii bu deil mi?...

-Brak u sagari allsen, biz onun buralardan ok gelip getiini grdk. Yakasna yapsak, acep derdimizi duyurabilir miyiz?

ATATRK iyice giyinmiti! Ama kylnn konumas da ok houna gidiyordu. Sordu:

-Adn ne senin aa?...

-Halil... Kylk yerde sorsan, Halil Aa derler...

Peki Halil Aa, bu senin iin beni baya meraklandrd. Benim bildiime gre, bir iftinin retim arac elinden alnmaz. Sen aldlar diyorsun...

20

Hadi, kaymakam yle, vali byle diyelim, e peki bir Bavekil smet Paa var bilir misin?...

-Bilmez olunur mu beyim!...

-Tamam yleyse, hemen her hafta stanbula geliyor, Florya Kkne iniyor. Kk de urackta... Bir gn kapda bekleseydin de derdini dkseydin ona... Her hlde aresini bulurdu.

Sen benim konumamdan holatn, gnl eyliyon galim. Ama bak inci tutalm gittim vardm; beni o kapya komazlar ya...

Tutalm kodular koskoca smet Paamza gstertmezler ya!

Tut ki gsterdiler, ya ona hlimi nasl yanacam hele; o saarn saar, hi iitmez canm!

-E peki, bakalm bu dediime ne bulacaksn! Demin, ATATRKmz var bamzda dedin ya...O da koca yaz urackta oturup duruyor. Gitseydin, ksaydn nne, anlatsaydn hlini. O da seni yzst brakacak deildi ya!...

Kyl iyice keyiflenmi, keh keh glyor, karsndakinin bilmezliine acm gibi bakyordu:

-Sen ne diyon bey?... Mustafa Kemal Paa ATATRKmzn yzn grmek iin peygamber gc gerek... Temin dedik ya, tut ki grdk, yiyip imekten, iinden, gcnden ban kaldrp bizim kzmzn arkasndan m seyirtecek?...

ATATRK kylnn omzuna elini koyarak:

-Senden holandm Halil Aa, dedi. Bir gn kyne de gelir, bir ayrann ierim. Ak yrekli bir vatandasn. Ama yine de sana sylyorum, hakkn kimsede brakma, ara!...

Dnp arabaya bindiler. Halil Aa, onlar uurluyordu:

-Meraklanma beyim, evellallah he kimse bizim hakkmza el dediremez. Devlet borcudur, denecek!... Ekime ge davranmn gk rahmetini esirgemi, dinler mi devlet baba?... Hell olsun!...

Otomobil hareket etti. Bir sre gittiler, sonra ATATRK Nuri Conkere.

-Bir uygun yerden dnelim, tad kat bu iin! dedi. Dndler. ATATRK susuyor, dnyor, sigara stne sigara yakyordu. Yznde ince bir keder vard.

-Yahu ocuk, u Halil Aann vergi borcundan kzn satmz, merkeple ift sryor; hl da devlet baba diyor. Ne mbarek millet bu millet!...

ATATRK yavere:

-imdi, dedi, stanbulda ne kadar bakan, milletvekili varsa, bunlarn hepsini telefonla bulacaksn! Bu akam kendilerini yemee bekliyorum. Ayrca Vali Muhittin stnda ile, Bavekil smet Paay bul, onlara da haber ver.

21

Yaver odadan kt. ATATRK Nuri Conkere dnd:

-Beri bak Nuri!... imdi sen de bizim ktmz araba ile kp o Halil Aay bulacaksn. Ona benim kim olduumu syleme. Tccar, zengin bir adam falan dersin. Seni sevdi, sana kz alverecek diye bir eyler syle, kandr. Kukulandrmadan al gel buraya.

O akam ATATRKn sofrasnda Babakan smet nn, bakanlar, milletvekilleri, stanbul Valisi Muhittin stnda yirmi be kii kadardlar.

ATATRK bir ara:

-Bu akam soframza Efendimiz gelecek dedi. Kendisine nasl davranacanz grmek isterim!...

Halil Aa kapdan grnnce. ATATRK ayaa kalkt. Kalkmas ile btn sofra gr diye ayaa kalktlar. ATATRK:

-Ho geldin Halil Aa! dedi. Sonra masadakilere dnp tantt. te beklediimiz efendimiz!

Conker, Halil Aay ATATRKn sa bana oturttu, kendisi de ayrlan sandalyeye geti. ATATRK sofradakilere, o gn kkten Conkerle birlikte nasl ktn, Halil Aay, bir yannda kz, bir yannda merkeple ift srerken nasl grdn sigara yakmak bahanesiyle nasl kendisiyle konutuunu ayrntl bir biimde anlattktan sonra:

-Efendimizin hlini grdnz beyler? Devlet size byle davransa, ne yaparsnz?

Mbarek millet bu, adam millet! imdi onun karsnda adam olmak bize dyor.

Sofrada kesin bir sessizlik vard. Gzler ATATRKe dnmt.

-Halil Aann kzn satp retimi aksatan kanunu ya biz yaptk, ya da bizim yaptmz kanun yanl yorumlanarak Halil Aann kzn satyor. kisi de bence bir... Byle bir kanun yaptysak, memleket karlarna aykrdr, nasl yaparz? Eer yaptmz kanun byle yorumlanyorsa hkmet nasl bir ynetim iindedir? Sonra unutmayn ki, olay stanbulda geiyor. Bunun Van var. Bitlisi var. Ky bucak ilesi var, acaba oralarda neler oluyor? Bu ark iyi dnmyor beyefendiler!

Biz cumhuriyeti ss olsun diye yapmadk; halktan yana bir idare kurmak iin yaptk. Hkmetin mfettileri var, valileri var, kaymakamlar var, bunlar Halil Aann kzn vergi borcundan satyorlar. Yaptklarnn ne demek olduunu elbette bilmeleri gerekli... Bunlar, size hibir ey sylemiyor, Halil Aann kzn satp vergi gelirini ikin gstermeye alyorlar!...

Ne demektir bu?

22

Biz cumhuriyeti anlatamamz beyler, bundan bu kyor!12

KY AASININ SLHLII

XIX. yzyla kadar toplumlarn hayatnda daha ok din deerlerin belirleyici olmas nedeniyle ulus bilincinin nemli bir yeri olmamtr. Bu nedenle birok ulus kendi dilini, inan sisteminin doup gelitii toplumun dili yararna ihmal etmitir. Ayn ihmali Trk kltr deerlerinden uzaklam olan Osmanl ynetici ve aydnlar da gstermilerdir. Trkenin yok olmas pahasna lkede Arapann bilim, Farsann edebiyat dili olarak kullanlmasna izin verip nclk etmilerdir. Bu durum bir taraftan eitimin yaygnlamasn nleyip halkn cehaletine neden olmu, dier taraftan kendi halkndan kopuk, onun deerlerinden uzaklam, Arap kltrnn rn olmayan her eyi kfr kabul eden, Arapn kendisini de dilini de kutsal gren bir aydn tipinin domasna neden olmutur.

Bu aydn tipinin Cumhuriyetin ilk yllarndaki temsilcileri Trkeyi zenginletirerek bilim ve kltr dili yapmak, sadeletirerek halkla aydn arasndaki kopukluu gidermek amacyla yaplan dil devrimine, Trkenin yetersiz olduu ve gemiten kopulaca savyla kar kmlardr. Oysa yaps itibaryla Trkenin dnyann en zengin dillerinden birisi olduu ve dil devriminin gemiten kopmak gibi bir amala yaplmad,temel amacn aydn ile halk arasndaki kopukluu kaldrp tm ulusu Trk kltrnn zenginliinde buluturmak olduu ok iyi biliniyordu. Ancak Arap kltrne tutsaklklar ve Arapay bilme imtiyaznn kendilerine salad madd ve manev getiriyi kaybetmek istememeleri, bildikleri bu gerein zerini rtmekteydi. Bu tr dnce sahiplerinin dil konusundaki iki yzl davranlarn ATATRK; aadaki anekdotta olduka ilgin bir rnekle dile getirmektedir:

Arapnkini Arapa, Aceminkini Aceme geri verirsek, bize uzun kollu bir Buhara hrkasndan baka bir ey kalmaz.

Buhara hrkasn nedense hor gsteren bu sz, Merutiyet devrinde sayl birka dilseverin, dilimizde denemek istedikleri tasfiye (artma) iini, Trke iin bir ykm sayan nl bir yazarmzn szdr.

Dil devrimi balad sralarda da aydnlarmzn ou bu kuruntuda idi.

Trkn ana yurttan ayrld zaman dil varln uzun kollu bir hrkaya benzetenlerin bu mantk zavalllna ATATRK acrd. O, Trkn her eyine inand gibi dilinin de yeterliine, enginliine sonsuz bir inan beslerdi. Tarihin akn oradan oraya evirmi, yer yer bunca uygarlk ocaklar kurmu bir ulusun dili bu denli yoksul olabilir mi idi? diye soruyor ve szn aa

12 smet Bozda; Atatrkn Fikir Sofras, Tekin Yayn Evi, stanbul, 1999, s. 23-45.

23

yukar yle tamamlyordu: "Araplarla tanncaya dek Trkn devlet, hkmet, hukuk, adalet gibi uygar kavramlara; eref, namus, insaf, vicdan gibi yksek duygulara birer ad vermemi olmas dnlebilir mi? Belli ki her ulusta grld zere Trkn de tarihte gaflet anlar olmu, birok varlklarna ve bu arada diline de bakmaz olmutur. Biz imdi ulusal benliimize kavutuumuz gibi z dilimize de kavuacaz.

ATATRK bir ulusun dil varl bakmndan, aslnda bu denli yoksul olamayacan bir rnekle belirtmek iin u yky sk sk anlatrd:

Vaktiyle zengin bir ky aas ehirde hamama gitmi. Ykanm... Kurulanm... Giyinmek iin bohasna el att zaman bir de bakm ki silhlndan baka her eyi alnm. Balam hamamclardan hesap sormaya.

Hamamclar aann antaj yaptn, yoksa alnan arplan bir ey olmadn ileri srmler. Bunun zerine o da silhln plak beline geirerek ortaya km ve yle haykrm: Grenler Allah iin sylesin, ben buraya bu klkta gelebilir miydim?

ATATRK yksne unu da katard:

-Aann hamama plak gelmediine herkesin akl yatt ama, Trkn yurdundan dilsiz kmadna hl akl erdiremeyen gafiller vardr.13

ATATRK, ANAKKALE EHTLER VE

ANAKKALEDE LEN DMAN MUHARPLER

Trk insannn ne dndn, neleri dneceini ve neleri yapabileceini en iyi bilen insanlarn banda ATATRK gelir. nk o hem Trkln hem de Trk kltrnn en nitelikli ve en sekin simasdr. Bu insan kendisini ok iyi tanmann avantajyla Trk insannn ruhunu ve dncelerini okuma becerisini her zaman gstermitir. Yaamnda yanlg ve baarszln yer bulamam olmas da bundandr. Byk insan ATATRKn, insan ATATRKn, anakkale blgesine denetlemeye gidecek olan dnemin ileri Bakan kr Kaya, veda iin kendisini ziyarete geldii zaman ona syledii aadaki szleri; onun evrensel kiiliini ve tarifi olanaksz hogrsn gstermektedir:

-anakkaleye gittiin zaman aziz ehitlerimizi de ziyaret edeceksin. Bu grevi yapacana phe yok. Yalnz nasl bir nutuk syleyeceksin. Ben syleyeyim: Burada yatan aziz ehitlerimiz! Sizi hrmetle, sayg ile anyoruz,

13Mehmet Ali Aakay; Atatrkten 20 An, Ankara, 1972, s. 13-15.

24

diyeceksin. Mehmetik antnn banda, btn yeteneinle konuacaksn. Burada rahat ve huzur iinde yatnz, diyeceksin. Siz olmasaydnz, siz gslerinizi elik kalelere siper etmeseydiniz, bu boaz alr, stanbul igal edilir, vatan topraklar istilya urard, diyeceksin.

-Evet, byle konuacam!

-Hayr, hayr... Sen bylenin stnde, ok daha baka konuacaksn. Dnyaya seslenircesine konuacaksn. Orada, anakkalede yalnz bizim ehitlerimiz deil, bu toprak stnde kanlarn dken insanlar da o kahraman askerleri de hrmetle, saygyla anacaksn.

-Paam, ben bunlar yapamam; nk bu szler ancak sizin syleyebileceiniz yksek szlerdir.

-Syleyeceksin. anakkaleden dnyaya kar byle konuacaksn. Senin byle konuman gerekir.

kr Kaya ATATRKn yanndan ayrlr ve gece tekrar buluurlar. ATATRK, kr Kayaya uzun bir kt uzatr. Bu, anakkalede syleyecei nutuktur. bizzat hazrlamtr ve kr Kaya, bu nutku alp anakkaleye gider. Orada Mehmetiin mezar banda bu nutku syler. Nutukta kr Kayann yabanc askerlere hitaben belirttii cmleler unlardr:

Bu memleketin topraklar stnde kanlarn dken kahramanlar! Burada bir dost vatann toprandasnz. Huzur ve rahat iinde uyuyunuz. Sizler, Mehmetiklerle yan yana, koyun koyunasnz. Uzak lkelerden evltlarn savaa gnderen analar! Gz yalarnz dindiriniz. Evltlarnz bizim barmzdadr. Huzur iindedirler ve huzur iinde rahat rahat uyuyacaklardr. Onlar, bu topraklarda canlarn verdikten sonra, artk bizim evltlarmz olmulardr.

kr Kaya, ATATRKn topranda yendii milletlere kar gsterdii yksek insanlk hislerinin ifadesini tayan cmleleri anakkalede syler, Ankaraya dner.

Meer Mehmetik Antnn banda sylenen bu szleri kaydeden birka gazeteci varm. Onlar bu szleri gazetelerine bildirirler, nutuk dnyaya yaylr ve aradan hafta gemeden kr Kayaya telgraflar yaar. Ta Avustralya, Yeni Zelandadan gnler sonra mektuplar gelir. Gzleri yal analardan, kardelerden, siyas ahsiyetlerden, askerlerden... kr Kaya, bu konumasndan dolay tebrik edilir, takdir edilir.

Oysaki sz, byk askere aittir. Ve O byk asker, dn yendii milletlere kar dmanlk hissi beslememekte, en insan, en meden hislerle, dostluk elini uzatmaktadr ve bunu Trkiye Cumhuriyetinin ileri bakanna

25

syletmektedir. Yurtta bar, cihanda bar... ATATRKn bu szn dnya milletleri arasnda dmanln unutulmasndan ald nasl belli!14

ATATRKN DEVLETLK ANLAYII

Trkiye yanm, yklm, alabilecek insan kalmam bir lke ve yoksul bir ulusla, imparatorluktan kalan byk bir borcu da demek ykmll ile yola kmtr. Hem lke yeniden derlenip toparlanacak, ulus yoksulluktan kurtarlacak, borlar denecek, yabanclarn ellerindeki iletmeler satn alnarak millletirilecek hem de ama edinilen ada uygarlk dzeyine klacaktr. stelik lkede zel giriimci, sermaye sahibi bir kesim de yoktur. Herkes her eyi devletten beklemektedir. te devletilik bu ortamda zorunlu olarak balam ve uygulamaya konulmutur. Baarl bir uygulama sonucu at nal ve nal ivisi dahi yapamayan Trkiye bugnk ekonomik gcne ulamtr.

Devletilik ilkesi, zel giriimcilii reddetmez. Tm retim aralarnn devletin elinde toplanmasn ngrmez. Mlkiyet hakkna saygldr. Ekonomide devleti hem dzenleyici, tasarlayc, destekleyici hem de iletmeci olarak grr. Devletin ekonomideki iletmecilik anlay, zel sektrn yatrm yapmad Trk halknn veya ulusal gvenliin ihtiya duyduu alanlarla snrldr. Onun dnda devletiliin temel ilevi Trk giriimcisinin yatrm-retim ve pazar olanaklarn artracak, uluslar aras pazarlardan yararlanmasn salayacak dzenlemelerden olumaktadr. Devletilik ilkesinin anlamn ve gerekesini, ATATRKn aadaki szleri yeterince aklamaktadr:

Trkiyenin tatbik ettii devletilik sistemi XIX. asrdan beri sosyalizm teorisyenlerinin ileri srdkleri fikirlerden alnarak tercme edilmi bir sistem deildir. Bu Trkiyenin ihtiyalarndan domu, Trkiyeye zg bir sistemdir. Devletiliin bizce anlam udur:

Kiilerin zel teebbslerini ve ahs faaliyetlerini esas tutmak, fakat byk bir milletin ve geni bir memleketin btn ihtiyalarn ve ok eylerin yaplmadn gz nnde tutarak, memleket ekonomisini devletin eline almak. Trkiye Cumhuriyeti Devleti, Trk vatannda asrlardan beri kiisel ve zel teebbslerle yaplmam olan eyleri bir an nce yapmak istedi ve ksa zamanda yapmay baard. Bizim takip ettiimiz bu yol, grld gibi liberalizmden baka bir yoldur.15

14 Erendil; s. 85-86. 15 Atatrklk (Birinci Kitap); s. 109.

26

BARETMEN

Kurtulu Sava yurdun dmanlardan temizlenmesini salam, ancak gerek kurtuluu salamam sadece buna giden ortam hazrlamtr. nk gerek kurtulu ancak lkenin igal gibi bir felketi yaamasna neden olan etkenlerin tamamen ortadan kaldrlmasyla salanabilirdi. Bu ise Trk insannn igallerin de gerek nedeni olan cehalet, geri kalmlk ve yoksulluktan kurtulmas,hurafelere dayal yanl inan ve anlaylarn yerini salkl, bilimsel ve retken bir anlaya brakmasyla mmkndr. Cehalet, sadece Trk halknn deil insanln

en byk dmandr. Yukardaki bu grler, ATATRKn dnceleri olup onun eylemlerine yn vermitir. Kurtulu Sava devam ederken byk bir kararllkla eitim seferberliini balatm olmas, sava sonrasnda ise Kurtulu Savann bakomutannn, adalama savann baretmeni olmas bu dncelerin doal bir sonucudur. ATATRK iin bakomutanlk bamszla giden yolda gerekli olan bir arat. Asl ama Trk ulusunu uygarla tayacak baretmenlikti. Aadaki anekdot, baretmenin cehalete kar balatt mcadeleyi yanstan gzel bir rnektir:

Kurtulu Sava zaferle sona ermi, vatan ve millet kurtulmutu. Bazlar sanyordu ki ATATRKn nderlik rol artk bitmiti. Hlbuki onun kalbinde Trk milletinin yzyllardan beri ifa bulmayan yaralar kanyordu; ana vatandan dman kovmakla her ey tamam olmuyordu, o tekrar gelebilirdi. Bunun nne gemek iin kkleri iimizde olan sebepleri de yok etmek gerekirdi. ATATRK en byk derdin, halkn cahillii olduunu gryor, onun kafasn aydnlatnca hzla ykseleceini biliyordu.

O srada arkadalarndan biri sordu:

-te memleketi kurtardnz. imdi ne yapmak istersiniz?

-Mill Eitim bakan olarak mill kltr ykseltmeye almak en byk emelimdir.

Mill Eitim bakan olmad, cumhurbakan oldu. Fakat btn devrimler gibi eitim devrimi de onun eseridir.

Halkn kltr bakmndan ykselmesine balca engel, Arap harfleriydi. ATATRK, 1927de kararn verdi, 1928 k aylar hazrlkla geti. Austosun dokuzunda Perembe gn stanbulda Sarayburnunda bir toplantda halkla konutu ve kararn bildirdi; Ltin harfleri kabul edildi. Savata bakumandanlk eden ATATRK, Baretmen oldu. Seyahat ettii yerlerde halk imtihan etti ve dersler verdi. 16

16 Banolu; s. 92-93.

27

MUSTAFA KEMAL VE DOA SEVGS

Doann bir paras olan insan, kendisiyle birlikte doay da gelitirmek sorumluluunu tamaktadr. Bu sorumluluu yerine getirilebilmesi insann kendisiyle ve doasyla bark olmasyla mmkndr. Doaya ynelik her tahribat, insanolunun geleceine ynelik bir saldrdr. Ekolojik dengeyi bozmaya ynelik giriimler ksa vadeli karlar uruna uzun vadeli gelecei yok etmekten baka bir ey deildir. Bugn kar karya kalnan doal felketlerin birou, bencil ve ksa vadeli karlar uruna doann tahrip edilmi olmasnn bir sonucudur.

Doa ve toplumla ilgili sorunlarn oluumunda insan duyarszlnn pay byktr. Tarihte geit vermez ormanlaryla nl Anadolu, bugn oraklama tehdidiyle kar karyadr. oraklaan doa ve hl alt edilememi olan cehalet konusunda tm ulusun duyarlln sorgulamasnn zaman oktan gelmitir. Her konuda olduu gibi doa konusunda da duyarl olan ATATRK sadece Trk ulusunu deil onun doasn da ilemeyi temel grev bilmitir. nsan ATATRKn doa sevgisini yanstmas asndan aadaki anekdot, gzel bir rnektir:

Mustafa Kemalin Ankarasnda beni ok ilgilendiren, en ok heyecanlandran olay, herhlde o ide aacnn bandan geenlerle ilgili olandr. Bozkrn, ac bir unutulmuluk uykusundan Mustafa Kemal tarafndan uyandrld o gnlerde, ankayadan Meclise giden yol stnde olacak, gzel bir ide aac varm. Tek bir aa... Ve Mustafa Kemal ne zaman o aacn nnden gese, arabada ne kadar nemli bir sorun konuuluyorsa konuulsun yanndakinin ya da kendisinin szn keser. Artk rendii iin, ofr de arabay o srada yavalatr ve Mustafa Kemal yanndakine gsterir: Bak! Bu benim ide aacm! Soylu, yapmacksz, iten bir sevgidir bu. Mustafa Kemal yalnzca o ide aacn sevmiyordu elbette. O bir doa sevdalsyd ve orak Ankara onu elbette zlyordu. Yeni Ankaray aal, yeil bir ehir hline getirmek onun tutkusuydu. Ve ide ac bu tutkunun simgesiydi.

...Ayn yoldan geerken bir sabah yanndakinin kolunu tutmu, Bak, bu benim... derken ide aacnn yerinde olmadn grmt. Mustafa Kemal aknlklar ierisinde arabadan atlad ve orada alan iilere sordu: Ne oldu buradaki ide aac? Yolu geniletmek iin kesmiler ideyi meer. Mustafa Kemal acyla dnd arabasna ve ellerini yzne kapayp alad! Evet alad. Ve bu olaydan yllar ve yllar sonra, bu unutulmaz sevgiyi insan Mustafa Kemalin verdii en gzel rneklerinden biri olarak televizyonda

28

anlattrmak istediimde, o gnk program denetilerinden biri, Mustafa Kemal alamaz. gibi ac bir gerekeyle, metinden o paragraf kartt.

Oysa, Mustafa Kemaller de alar. Niin alamasn? Sadece bir insan o. ou kez her birimizden biraz daha duyarl, biraz daha itenlikli, yaln bir insan.

...Dnd Gazi iftliinin, Gazi Orman iftlii adn almasnda, acaba o kesilen ide aac adna denen bir bor, bir bedel anlam da yok muydu?

Nezihe Araz 17

ATATRK VE MACERA

nsanlk tarihi Napolyon, Enver Paa, Hitler ve Mussolini gibi birok maceraperestin neden olduu hazin ykyle doludur. yk sahipleri, dizginleyemedikleri ar hrslar nedeniyle bir taraftan ellerindekini yitirmiler, dier taraftan ac ve skntlarn en byn kendi uluslarna ektirmilerdir. Halk deyimiyle, dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olmulardr. Akl ve mantk ile hareket etmeyip duygulara esir olmann bedeli her zaman ar denmitir.

Uluslarna aclar ektiren bu maceraperestler ile ATATRK arasnda benzerlik bulmaya alanlar unu grmelidirler: O, Kurtulu Sava sonrasnda duygusal davranp yeni bir maceraya atlmad. Onu maceraya sevk etmek isteyenler olmutur. Ancak o bu yndeki telkinlerin etkisinde kalmayarak durmas gereken yerde durmasn bilmitir. Ona gre deerli olan duygu akl esir alan deil akln emrinde olandr. O, Akl ve mantk ile hareket etmek bizim iarmzdr. demekle yetinmemi, tm yaamn ve yaptklarn bu amaz ilkeye dayandrmtr. Aadaki anekdot ATATRKn bu yndeki zelliini yanstmas asndan nemlidir:

Mill Mcadele henz bitmi, ordularmz Meri snrna dayanmt. ankayada oturuyorduk. ATATRKn Selnikteki ocukluk arkada olan Nuri CONKER dedi ki:

-Paam ne duruyorsun? Her ey elinizde. Selnikteki eviniz bo duruyor. Bir sznzle orada oturabilirsiniz. Size kim engel olabilir?

ATATRK, hepimizin yzne bakt ve unlar syledi:

17 Araz; s. 13-16.

29

Byle bir hareket btn Avrupay aleyhimize birlemeye sevk eder. Byk bir mcadele iyi bir biimde sona erdi. Tehlikeli bir maceraya atlamam.

Hamdullah Suphi Tanrver18

EREFMLE LMEYE HAZIRIM!...

Her vatann kurtuluunun ve kuruluunun temelinde sknt, yokluk, ac, gzya ve lm vardr. Btn bunlara daha iyi, daha onurlu ve daha zgr bir yaam iin raz olunur. Tarih, izleri gnmze kadar gelen ve gelecekte de devam edecek olan zgrlk mcadelelerinin canl tandr. Onun iindir ki, vatan topraklar zerinde yaayanlar onun deerini bilmek ve ona sahip kmak sorumluluuyla ykmldrler. Mehmet Akif Ersoyun aadaki dizelerinde baknz bu gerek nasl dile getiriliyor:

Sahipsiz kalan bir vatann batmas haktr,

Sen sahip olursan bu vatan batmayacaktr.

Aadaki anekdot, Mehmet Akif Ersoyun bu dizelerinde iaret edilen vatan gereini en iyi anlayan ve ona kar olan sorumluluunun gereini eksiksiz olarak yapm olan ATATRKn vatan anlay ve sevgisi konusundaki dncelerini yanstmas asndan nemlidir:

Mustafa Kemalin Samsun ve evresindeki faaliyetlerinden korkan stanbul Hkmeti, ileri Bakan Ali Kemalin bir genelgesi ile onu grevden alr. Bu sralarda, Ali Galip adnda birisi de, Erzurum valiliine atanmak maskesi altnda Mustafa Kemali tutuklamakla grevlendirilir. Ve Sivasta baz tertiplere bavurur. Bu komployu Amasyada haber alan Mustafa Kemal, bir atl birlik oluturarak habersizce Tokata gider. Kendileriyle sohbet etmek zere ehrin ileri gelenlerini toplar. Bu toplantda bulunan avukat Ali Bey, gzlemini yle anlatyor:

Yirmi kii kadar vardk. ATATRK, etrafnda baz kiilerle birlikte geldi. Kede bir sandalye vard. Selm verip oraya oturdular ve bize memleketin kurtulu yolu hakknda hibir ekilde unutamayacam u aklamada bulundular:

-Hibir savunma aracna sahip olmasak bile, diimiz trnamzla, zayf ve dermansz kolumuzla mcadele ederek eref ve haysiyetimizi, namusumuzu korumay kanlmaz gryorum. Tarih, bize vatan urunda cann, maln esirgemeyen milletlerin asla lmediklerini gstermektedir. Ben

18 Arburnu; Atatrkten Anlar, s. 195.

30

hayatm, hibir zaman milletimizden stn grmedim ve grmeyeceim. Her an memleket iin erefimle lmeye hazrm.19

KAMISIZ YNETM

Tatl dil ylan deliinden karr. atasz, sevgi ve hogrnn insan yaamndaki nemine iaret etmektedir .Salkl toplumlarda aile ve toplum ii ilikiler sevgi ve sayg esasna dayanr .Bask ve iddete yer yoktur. Korkunun egemen olduu toplumlar tarihsel sre ierisinde hem geri kalm hem de felketler yaamlardr. lkelerin ynetiminde sz sahibi olan ve olacak olanlarn idarede en etkili gcn sevgi, hogr ve ikna olduunu bilip benimsemi olmalar halkn ve insanln ortak yararna olan bir durumdur.

Kendi duygu ve dncelerinin kaynan Trk milletinin znde gren ATATRK, Trk halkna nderlik yapt srece gemite uygulanm olan baskc ynetim anlayndan uzak durmu ve yapt her kkl deiimi sevgi, hogr ve ikna yntemiyle halka kabul ettirmitir. Bask, iddet ve zorbala dayanan yntemlerle halkn sorunlarn zmek ve onu mutlu etmenin imknszln bildiinden ikna yntemini temel ilke olarak benimsemi ve ynetimde baaryla uygulamtr. Aadaki anekdot, korkutma temeline dayal ynetim anlaynn yanl olduunu gstermesi bakmndan iyi bir rnektir:

Bir sre evli kald ei Latife Uaklgilin anlarndan.

Evli bulunduumuz sralarda idi. zmirdeydik.

Doktorlarn nerisi gereince sessiz, sakin bir hayat srmesi, dinlenmesi gerekliydi.

Bir trl uyuyamad bir gece:

-Latife, ben imdi tramvaya binmek istiyorum, dedi.

-Dinlenseniz olmaz m? Vakit de olduka ge, dedim.

-Ben de vaktin ge olmasndan yararlanp tramvaya binmek istiyorum ya, diye karlk verdi.

Derhl gereken yerlere emir verildi. Bir atl tramvay hazrland.

-Tramvay hazr, emrinize amade...

19Banolu; s. 370-371.

31

Yanlarna yaverlerini de aldlar. Hep birlikte tramvaya gittik. Bir srcden baka kimse yoktu. ATATRK srcnn yanna yaklap sordu:

-Sen atlar kam ile mi idare edersin?

-Tabii Paam, kamsz idare edilir mi?

-Neden idare edilmesin?

-Biz grmedik...

ATA srcnn yanna oturdu.

-Sen u yerini bana ver de, kamsz idare edeyim, dedi.

Src hemen yerini verdi. ATATRK dizginleri ele ald. Tramvay atlarn kamsz srmeye balad.

-Nasl? dare edebiliyor muyum?

-Benden daha gzel idare ediyorsunuz Paam...

-Ben de senin gibi bir idareciyim. Ben de yz binlerce insan idare ettim. Onlar lme giden yola seve seve sevk ettim. Fakat bir tanesine bile kam kullanmadm.20

ATATRKE HAKARET EDEN KYL

Kendine ve halka yabanc, gereklerden uzak insanlarn, yaad topluma hizmetleri ou zaman yararsz olur. Hatta bu nitelikteki insanlarn, devlet adna hizmet yapmalar durumunda halkta, yneticilerin ahsnda devlete olan gvenin sarslmas gibi ok olumsuz bir anlayn domasna da neden olabilir. Byle bir durum ynetenleri halkn gcnden yoksun brakacandan lkenin geri kalmasna neden olur. Devleti gl yapan halkn desteidir. ATATRKn gc de buradan gelmektedir.

Devletin varlk nedeninin halk olduu gereini iyi bilen ATATRK; vatandalardan gelen tepkilere duygusal yaklamazd. Kendisini daima tepki gsteren kiilerin yerine koyarak olayn gerisinde yatan nedenleri aratrr ve kararn ondan sonra verirdi. Devlet ynetiminde grev alanlarn da kendilerini mutlaka vatandan yerine koymalarn, kendilerine nasl hizmet verilmesini istiyorlarsa kendilerinin de vatandaa ayn anlayla hizmet vermelerini isterdi. Aadaki anekdot ATATRKn halka hizmet edenlerin nasl bir anlaya 20 Hadi Besleyici; Atamz Atatrk, Dilek Yaynevi, Ankara 1980, s. 88-89.

32

sahip olmalar gerektii ynndeki dncelerini yanstmas asndan nemlidir:

ATATRKe hakaretten sank bir kyl hakknda kovuturma yaplyordu. Durumu ATAya arz ettiler:

-Mahkemeye veriyoruz, dediler, size kfr etmi.

ATATRK sordu:

-Ben ne yapmm ona?

Soruturma evrakn inceleyenler akladlar:

-Gazete kd ile sard sigaray yakarken kt tutumu da ondan.

ATATRKe bunu syleyen bir bakandr. ATA sormu:

-Siz hi gazete kd ile sigara itiniz mi?

-Hayr...

-Ben Trablusta iken imitim. Pek berbat ey. Kyl bana az kfretmi. Siz bunun iin mahkemeye vereceinize, ona insan gibi sigara imeyi salaynz.

Bu fkray kr Kayadan Hikmet Feridun Es nakletmitir.21

GELENEKSEL DOSTLUK YOKTUR

Birinci Dnya Sava sonunda (30 Ekim 1918 tarihinde) imzalad Mondros Mtarekesiyle yenilgiyi kabul etmi olan Osmanl Devleti ayn zamanda bu mtarekeyle kendi geleceini de batl devletlerin insaf duygularna teslim etmiti. Padiah Vahdettin, Anadolunun ngiltere, Fransa gibi lkeler tarafndan paralanaca sylentilerine ngiltere ve Fransa bizim eski ve salam dostlarmzdr. Byle bir ie kalkmazlar. cevabn vermekteydi. Oysa devletler aras ilikileri dostluklar deil karlar belirlemekteydi. Bu gerei grememenin bedelini Trk ulusu sava meydanlarnda binlerce yeni ehitler vererek demek zorunda kald.

Vahdettin, kurtuluu teslimiyette grrken, bir akl adam olan ATATRK, lkeler aras ilikilerin rengini kar birliinin veya kar 21 Hilmi Yceba; Atatrkn Nkteleri-Fkralar-Hatralar, stanbul, 1983, s. 87-88.

33

atmalarnn belirlediinin farknda olduu iindir ki Trk ulusunun kurtuluunu Ya istikll ya lmde grmtr. te iki ynetici arasndaki fark: Birinin dnya gereklerinden uzakl devletin paralanmasn hazrlarken, dierinin gerekilii yeni bir devletin gl temeller zerinde douunu salamtr. Aadaki diyalog ATATRKn devletler aras ilikilere ynelik dncelerini yanstan gzel rneklerden birisidir:

ATATRK, Ankara Erkek Lisesinde yaplan bir snavda bulunuyordu. Snava giren ocuklardan biri sorulan soruya yle cevap vermiti:

-Fransa ile olan geleneksel dostluumuz gerei...

ATATRK hemen rencinin szn keserek sordu:

-Hangi geleneksel dostluk? Bu da nereden kt, kim syledi bunu?

O zaman corafya retmeni ATAnn fkesini azaltmak iin:

-Ben syledim Paam diye yant verdi.

Gazi bu kez bana dnd.

-Sen syle bakalm tarih hocas... deyince hemen ayaa kalkarak yant verdim:

-Paam ortada geleneksel bir dostluk yoktur. Yalnz ortak hareketlere Fransz yazarlar bu ad yaktrmlardr. rnein Krm Savanda olduu gibi...

ATATRK bu yantmdan holand.

-Aferin, dedi. Bu gerekten byledir. Ne yazk ki Trkn geleneksel dostu yoktur. Ortak karlar sz konusu olunca Avrupallar hemen buna geleneksel dostluk adn yaktrmlardr, dedi.

Dr. Semih Nafiz Tansu22

DEVLET VE BROKRAS

Vatandalarna angarya yklemek, halk egemenliinin geersiz olduu demokrasi ncesi toplumlarda ynetimlerin ok sk bavurduu bir uygulamayd .Hak ve hukuk duygusunun zayflad, keyfiyetin ve zorbaln artt son dnemlerinde ayn uygulama Osmanl Devletinde de yaygnlk kazanmt. Herhangi bir kanuna dayanmadan keyf bir emirle insanlar 22 Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 137.

34

ilerinden alkonularak, cretsiz olarak zorla altrlrlard. Her ne kadar bu uygulama devletin resm anlay olmasa da .yneticilerin ynetme anlaynn bir paras olmutu.

Demokratik ynetimlerin egemen olduu toplumlarda yasalarda yeri olmayan uygulamalar su tekil eder .Yneticilerin yetki ve sorumluluklar yasalarla belirlenmi olup bunun dna kmalar demokratik toplum anlayn zedeleyerek toplumda hak ve hukuk duygusuna olan inanc ortadan kaldrr ATATRKn kurduu Cumhuriyet ynetiminin ana ilkesi vatandalarn hak ve zgrlklerine sayg gsteren bir anlay toplum ynetiminde egemen klmakt. Ancak bunu ksa srede baarmak mmkn olmamtr. Baz yneticiler, bir sre daha gemiten kalan kt ynetim alkanlklarnn etkisiyle kanun d, insan onuruna yakmayan keyf davranlarna devam etmitir. Aadaki anekdotta, bunlardan biriyle karlaan ATATRKn tepkisi yer almaktadr:

Cumhuriyetin ilnndan sonra idi. Karadenizde bir seyahate kmt. Kendisine elik edenler arasnda bulunuyordum. Rizeye geldik. Yollarn dzgnl dikkatini ekmiti. Valiye:

-Yollarnz nasl bu hle getirebildiniz? diye sordu.

Vali de anlatt. Bu civar kylleri jandarmalarla toplattrm ve yol onarmnda altrm.

ATAnn kalar atld, olduka sert bir dille:

-Vali bey, dedi, Corve nedir bilir misiniz? yle ise ben syleyeyim: Angarya demektir. Ve unu da bilmeniz lzm ki, hibir vatanda kanunsuz olarak toplayamaz, onu almaya zorlayamazsnz. Cumhuriyette angarya diye bir ey yoktur.

Muzaffer Kl23

BU MLLETVEKL AYRICALIINI H DE BEENMEDM!...

alkan ve yeteneini gelitiren insanlar, her ada ve her toplumda emeklerinin karl olarak daha refah ierisinde yaamlardr. Bunun byle olmas eitsizlik deil hakkn yerine gelmesidir. Asl eitsizlik tembel ile alkann, yetenekli ile yeteneksizin eitliidir. ada devlet, tm topluma ayn imknlar sunan devlettir. alkanlar bu imknlardan dierlerine gre daha fazla yararlanrlar. Bu durum insanlar daha fazla almaya iterek

23 age.; s. 219-220.

35

kalknmann yolunu aar. Aksi durum tembellii yaygnlatrarak toplumu yoksullua ve geri kalmla mahkm eder.

Bir eye bedelini demeden sahip olmak hakszlktr. Byle bir hakszl devlet idaresinde grev alanlarn yapmas daha byk hakszlktr. nk toplumda hakka dayal eitlii salamak yneticilerin temel grevidir. Bu grevi yerine getirenlerin buna uymamas toplum asndan son derece kt bir rnektir. Bu durum devlete ve adalete olan gveni azaltr. Bu nedenledir ki ATATRK, devletin toplum fertleri karsnda yanszln ngren Halklk ilkesini devletin temel ilkelerinden biri olarak kabul etmitir. O, toplumda bir hakka dayanmayan ayrcalklar ortadan kaldrmak iin mcadele etmitir. Ama kanunlar nnde eit, snfsz, ayrcalksz saygn bir toplum yaratmaktr. Aadaki anekdot ATATRKn dnce ve hareketindeki halklk anlayn yanstan gzel bir rnektir:

ATATRK, bir sabah Floryadan Dolmabahe Sarayna dnyor. Yeilky stasyonunun nnden geerken birdenbire otomobili durduruyor ve bayavere:

-Sorunuz, tren var m? diye emir veriyor.

O srada tren hemen hareket etmek zeredir. Hep birlikte otomobilden inip emrindekilerle birlikte trene biniyor.

Karar ani verildii ve uyguland iin, bu trene bini hemen hemen kimsenin dikkatini ekmiyor.

Bir sre sonra, her eyden habersiz olan kondktr, ATAnn bulunduu kompartmana geliyor. Kafileyi grnce ekilmek istiyor. ATA hemen sesleniyor:

-Grevini yap!... (Emrindekileri gstererek) Bu efendilere niin bilet sormuyorsun?

Emrindekiler cevap veriyor:

-Paam biz milletvekiliyiz. Tren bileti almayz. Parasz seyahat ederiz!...

ATA hayretle:

-Bu ayrcal hi beenmedim, diyor. ok ayp ve acayip bir usul. ok gzel halklk!...24

24 Banolu; s. 375.

36

ARADA HBR FARK TANIMAYACAKSIN

XIX. yzyldan itibaren Osmanl Devleti uluslar aras ilikilerde sz gemeyen ve temsilcileri dikkate alnmayan bir lke konumuna dmt. Avrupal byk devletlerin stanbuldaki elileri bile, devletin i ilerine karma, padiahlar ynlendirme ve tehdit etmeye varan davranlar gstermekten ekinmemekteydi. Bu durum devlet adamlarnda ve aydnlarda kompleks, teslimiyetilik ve Biz adam olmayz. anlayn dourmutu. Bu ortamda biroklar iin ulusal onur ve bamszlk gibi kutsal kavramlar anlamn yitirmiti.

ATATRK dneminde, Trkiye Cumhuriyeti izledii gereki, bar ve onurlu politika ile uluslar aras ilikilerde ve protokolde saygn bir yer kazanmtr. Bu dnemde gemiin aksine d politikada eitlie, bamszla ve ulusal onura sayg anlay egemen olmutur. Bu anlayn oluumunda ve yerlemesinde en byk onur phesiz ATATRKndr. Aadaki anekdot ATATRKn bu yndeki yaklamn yanstan gzel bir rnektir:

ATATRK Trklk onuruna son derece nem verirdi. Yabanc lkeler ve uluslar aras konferanslara giden arkadalarna:

-Sesiniz benim sesimdir. Unutmaynz, derdi. nn talyaya resm bir gezi yapacakt. O zamanlar talya Babakan Mussolini idi. nn talyaya gidecei zaman ATATRK unlar syledi:

Sen Trkiyenin babakansn. Mussolini de resmen talyann babakandr. Arada hibir fark tanmayacaksn!

Trk heyeti yoldayd. Fakat Mussollininin istasyona gelmeyecei renilmiti. nn Romada yerletikten sonra karlkl ziyaretlerin yaplaca bildiriliyordu. Bunun zerine Trk heyeti, eer program deitirilmezse yar yoldan memlekete dnlecei haberini talyan protokolcularna haber verdi. Trende bir teltr gitti.

Heyet Romaya vard zaman talyan Babakan Mussolini istasyonda Trkiye Babakann bekliyordu.

F. Rfk Atay25

ATATRKN DEMOKRAS ANLAYII

ATATRK, dnceleriyle, davranlaryla ve tavrlaryla daima dnce zgrlnn gereini yapmaya nem vermitir. nem vermekle kalmam herkesin bu konuda duyarl olmasn da istemitir. O,

25 Besleyici; s. 100-101.

37

zgrlklerden doan bunalmlar ne derece byk olursa olsun baskdan doan sahte gvenlikten daha tehlikeli deildir. szyle de dnce zgrlnn toplumun gvenlii asndan gerekli olduuna iaret etmitir. Aadaki anekdot ATATRKn bu konudaki yaklamn gstermesi asndan nemlidir:

Dnce zgrl, istikll hareketi, mcadele, tartma Mustafa Kemalin deimez zelliklerindendi. Onun ocukluundan beri btn okulu zel ve resm hayatnn her aamasn ayr ayr incelersek bu nitelikleri ok ak bir ekilde grebiliriz. Eletirilerden itirazlardan, muhalefetten holanr, bunlardan yararlanmasn bilirdi. alma arkadalarna da daima kendisi gibi olmalarn nerirdi.

Hi unutmam; bir gn smet Paa ile Recep Peker ATATRKe, merhum Mentee Milletvekili Halil Beyden ac ac ikyet ediyorlard. Herkese bilindii gibi Halil Bey ok yurtsever bir insand. Dncelerini, fikirlerini, rkmeden ekinmeden, olduu gibi, aka her frsattan yararlanarak krsye kar sylerdi.

Recep Peker ATATRKe:

-Hkmetin getirdii bir i, Meclisten kacak herhangi bir siyas mesele yoktur ki Halil Beyden zorluk grmesin! leri daima engellemeye alyor, dedi.

smet Paa da:

-Bize Mecliste ot yolduruyor, diye Recep Pekeri onaylamt.

ATATRK her ikisine hayretle baktktan sonra:

-Davalarnz, yapacanz ileri mecliste savunamayacak durumda msnz ki Halil Beyin itirazlarndan bana ikyet ediyorsunuz? Bu anlay brakn efendim! Her zaman, hepiniz elinize bir dosya alr, cebinize birka mektup koyarak bana gelir, her eyi gllk glistanlk gsterirsiniz! Mecliste byle doruyu syleyen ve yolsuzluklar dile getiren birka arkada da olmasa ben sylediklerinizin gereini nasl anlayaym? diye cevap vermiti.

Meclis feshedilerek yeni seimlerin yaplaca gnlerdeydi ki Halil Bey ATATRKe bir mektup yazarak veda etmi, ayn zamanda krsde daima hkmete kar grnen zmit Mebusu Srr Bey de ayn tarzda bir veda mektubu gndermiti. ATATRK tam stanbula hareketleri zamannda aldklar bu mektuplar ayak zerinde okumu ve sekreteri Hasan Rza Beye:

-Halil Beye telefon ediniz. Kendilerinin Meclisteki almasndan ok memnunum. Derhl yine aramzda bulunacaklar ve kymetli dncelerinden

38

yararlanacaz, demi ve Srr Beye de ayn suretle cevap verilmesini fakat ona telefon etmeye gerek olmayp grd zaman sylemesini emretmiti.

Bu rnei vermekteki amacm, ATATRKn muhalefete ne kadar deer verdiklerini gstermek iindir. Byle bir zihniyet ve karakter tayan bir ef iin baka trl dnmek hakszlktr.26

SORAMAZDIN

ATATRK ve Atatrk dnce sistemine kar olan baz maksatl evreler, tarihsel gerekleri arptarak ATATRK, kendi uluslarnn ve insanln felketini hazrlayan Hitler ve Mussolini gibi diktatrlerle birlikte deerlendirmektedirler. Bu diktatrler, kendi lkelerindeki demokrasilere son vererek bask ynetimlerini kurmulardr. Oysa ATATRK, kii egemenliine dayal saltanat ynetiminden Trk ulusunu kurtararak ulus egemenliine dayal bir ynetim getirmitir. Birinciler insanl felkete srkleyip gemiin karanlna snmlar, ikincisi ise aydnla kucak ap ulusunu gelecee tamtr. Arada benzerlik yok, kartlk var.

Kafasyla, ruhuyla ve benliiyle Trk olan hi kimse, ATATRKn Trk halkn kulluktan kurtararak hak ve zgrlklerinin bilincine sahip yurtta yapmak iin hayatn adad gereini gz ard etmemelidir. Onu diktatrlkle sulayanlar ya gaflet ierisinde olan kymet bilmezlerdir ya da onun getirdii ada deerlerden rahatszlk duyan gemi ynetimin kalntlar olan tutucu ve yobazlardr. Bu tr dnenlere, bir genle ATATRK arasnda geen aadaki diyalog bir yanttr:

Bir halk toplantsnda, bir gen ona u soruyu sordu:

-Paam, size diktatr diyorlar, ne dersiniz?

-Ben, diktatr olsaydm, sen bana imdi bu soruyu soramazdn?

Vedat Tr27

26 Kl Ali; stikll Mahkemesi Hatralar, stanbul, 1955, s. 97-98. 27 Arburnu; Atatrk, Anekdotlar-Anlar, s. 82.

39

ATATRKN YARGI KARARINA SAYGISI

Suu kantlanana kadar herkes susuzdur. anlay hukuk devletinin temel ilkesidir. ATATRKn kurduu Trkiye Cumhuriyeti de demokratik-lik bir hukuk devletidir. Bu devlet anlayna gre yasalar karsnda herkes eittir ve kimseye ayrcalk tannamaz. Cumhuriyeti kuran ve bu devletin ilk cumhurbakan olan ATATRK, kendisine suikast giriiminde bulunma hazrlnda olduu iddia edilen bir kiinin davasna bile hibir ekilde mdahale etmemi, bamsz yargya gven duyarak Trkiyede de hukuk devleti anlaynn yerlemesine katkda bulunmutur. Aadaki anekdot onun bu yndeki yaklamn yanstmas asndan gzel bir rnektir:

lmnden iki yl nce ATATRKn canna kymak iin dzenlenen bir suikast giriimi meydana karlmt. Bu giriimde bulunmakla sulanan kimse Mill Mcadeleden beri ATAnn yolunda alm, sevgi ve gvenini kazanm, birok iyiliklerini de grm biri idi.

Haber yurtta aknlk ve tiksinme yaratmt. Herkes bunu konuuyor Nasl olur? Nasl olur? diyordu, bir trl herhangi bir nedene balayamyordu.

Sank tutuldu, adalete teslim edildi. Fakat ATATRK olaydan haberi yokmu gibi, bu konuda ne dndn aklamak iin azn amad, adalet son szn syleyinceye dek sustu. ATATRKn bu suskunluu eitli yorumlara uramt; kimi Bu zntl olay anmak istemiyor. dedi, kimi de Bunun doru olduuna inanmyor. diye dnd.

Sana ykletilen su yarg yerinde ispat edilemedii iin adam akland.

te, yarg kararn bu yolda verdikten sonradr ki ATATRK bu konuda azn ilk ve son kez olarak at ve yalnz unu dedi:

-Sua yeltenilmitir, ancak yarg buna kanacak lde kant bulmu deildir.28

ATATRK VE MLLETLERN MUTLULUU

Trk ulusunu ada dnyann onurlu bir yesi yapmaya alan ATATRK, uluslar aras dostluk ve i birliine byk nem vermi ve dnyann neresinde olursa olsun, hangi ulusu ilgilendirirse ilgilendirsin her sorunun zmne katkda bulunmak hususunda duyarllk gstermitir. Ona

28 Aakay; s. 32-33.

40

gre bir lkenin huzur ve bar ierisinde yaayabilmesi ancak dnyada barn salanmasyla mmkndr. Dnya barna hizmet etmek ayn zamanda kendi barn iin de almaktr. Kavgann ortasndaki bir insann huzurlu olabileceini dnmek nasl ki mmkn deilse, barn egemen olmad bir dnyada da bir lkenin huzurlu olmas mmkn deildir. Bara katknn nemini vurgulamas asndan ATATRKn aadaki szleri son derece nemlidir:

ATATRK, dnya milletlerini bir btn olarak grrd. 17 Mart 1937de Ankara Palasta Romanya Dileri Bakan Antonescu ile grrken bunu yle belirtmitir:

imdiye kadar akladm hususlar ayr ayr toplumlara aittir. Fakat bugn btn dnya milletleri aa yukar akraba olmulardr ve olmakla megullerdir. Bu itibarla insan, mensup olduu milletin varln ve saadetini dnd kadar, btn dnya milletlerinin huzur ve refahn dnmeli ve kendi milletinin saadetine ne kadar deer veriyorsa btn dnya milletlerinin saadeti iin de elinden geldii kadar almaldr. Btn akll adamlar takdir ederler ki, bu alanda almakla hibir ey kaybedilmez. nk dnya milletlerinin saadetine almak, dier bir yoldan kendi huzur ve saadetini temine almak demektir. Dnyada ve dnya milletleri arasnda bar olmazsa, bir millet kendisi iin ne yaparsa yapsn huzurdan yoksundur. Onun iin ben sevdiklerime unu neririm:

Milletleri yneten kiiler, doal olarak ncelikle kendi milletinin varln ve mutluluunu salamay isterler. Fakat ayn zamanda btn milletler iin ayn eyi istemek lzmdr.

Btn dnya olaylar bize bunu aka kantlar. En uzakta zannettiimiz bir olayn bizi bir gn etkilemeyeceini bilemeyiz.

Btn insanlk lemi bir vcut ve bir milleti de bu vcudun organ kabul etmek gerekir. Bir vcudun parmann ucundaki acdan dier organlar etkilenir. 29

PEPE AL

ATATRK, halkn sorunlarn yerinde grmek, istek ve ikyetlerini bizzat vatandan azndan dinlemek ve zmleri konusunda vatandalarn grlerinden yararlanmak iin sk sk halkn iinde olma ihtiyacn duymutur. Halkn iinde olduu anlarda rahatszlk duyduu tek husus, gemite kendisiyle alm veya kendisini tanyan insanlarn zel istekleri olmutur. O vefaya herkesten ok deer vermekle birlikte,kiisel birtakm karlar elde

29 Erendil; s. 84.

41

etmek adna bu duygunun kullanlmasnn, sevgiyi ve dostluu kirlettiine inanrd. O, nderliini kiilerin zel sorunlarn zme noktasnda deil, tm halkn sorunlarn zme noktasnda adna yarar bir tarzda kullanmtr. Doru, ahlak ve insan olan anlay da budur. ATATRKn kara dayanmayan dostlua verdii deeri yanstmas bakmndan aadaki anekdot ilgin bir rnektir:

Yl: 1938, Bursa

ATATRK fabrikadan kar. Kapda nlerinde merinos koyunlar duran bir kalabalk beklemektedir. Bunlar merinos yetitiricileri...

Aralarnda M.Kemal Paann? Gllce ky muhtar Pepe Ali de bulunuyormu. ahit olduumuz olay aynen anlatyorum:

Gllceli Ali ne kp ATATRKe yaklat.

-ATAm beni tandn m? dedi. ATATRK hemen tanyamad. Fakat Pepe Ali ilve etti:

-Ben senin be yl emir erliini yapan Aliyim, der demez, byk ATAnn gzleri parlad:

-Ali sen misin? dedi. Konuma yle devam ediyordu:

-O, gensin, dinsin Ali!

-Sa ol ATAm. Anafartalarda blkle tmene ate ettiimiz, gn gece uykusuz beklediimiz gnleri hatrladn m? Bu szler, ATATRKn gzlerini yaartt. ATATRK Alinin srtn okad ve:

-Ali, dedi. Yine bana eski gnleri hatrlattn. Sa ol, din kal Ali!

Ali atld:

-Sen de sa ol Paam. Her zaman emrindeyim.

-Skntn var m? Hayatndan memnun musun?

-Hibir skntm yok. Sen cumhurbakan olduysan ben de Gllce ky muhtar oldum.

Bu samim ve candan konumaya tank olanlar, emir erinin canlandrd anlar nnde ATATRKn heyecan duyduunu gzleriyle grmlerdir.

42

ki ay sonra ATATRKten Gllceli Pepe Aliye imdi evinin duvarnda asl bulunan mektup geliyor. Mektupta ATATRK diyor ki:

Ali

Beni karladna memnun oldum. Bilhassa sana unu anlatmak istiyorum. imdiye kadar gezdiim yerlerde benimle alm kime rastladysam hepsiyle konutum, hepsi benden menfaat ummulard. Fakat yalnz sen ummadn ve anszn kendini bana tanttn. Kynde al. 15 Martta seni Ankarada bekliyorum. Gzlerinden perim.

Musa Ata 30

ATATRK VE BARI

Ruen Eref naydn diyor ki;

Barn byk savas ATATRK dv istemedi, bar kurdu. Kuzeyle, Gneyle, Dou ile, Bat ile...

Dnya onu kendine dman sanyordu. O dnyaya bar yolu gsterdi.31

Ruen Erefi byle dndren, ATATRKn sevgi ve insanlk kokan aadaki dnceleri olsa gerek:

Yurtta bar, dnyada bar iin alyoruz.

Bar yolunda nereden bir ar geliyorsa, Trkiye onu, istekle karlad ve yardmlarn esirgemedi.

Trk Cumhuriyetinin en esasl ilkelerinden biri olan yurtta bar, dnyada bar amac insanln ve uygarln refah ve ilerlemesinde en esasl etken olsa gerektir. Buna elimizden geldii kadar hizmet etmi ve etmekte bulunmu olmak bizim iin iftihar nedenidir.

Trkiyenin gvenliini amalayan, hibir milletin aleyhinde olmayan bir bar politikas bizim her zaman ilkemizdir.

30 Arburnu; Atatrkten Anlar, s. 102-103. 31 Ruen Eref naydn; Atatrk zleyi, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1981, s.18.

43

Bar milletleri refah ve mutlulua eritiren en iyi yoldur. Fakat bu kavram, bir defa ele geirilince devaml bir zen ve dikkatli her milletin ayr ayr hazrln gerektirir.

Bizim dncemize gre uluslar aras siyas gven ortamnn geliimi iin, ilk ve en nemli art milletlerin hi olmazsa bar koruma fikrinde, samim olarak birlemesidir.

Eer devaml bar isteniyorsa kitlelerin durumlarn iyiletirecek uluslar aras nlemler alnmaldr. Tm insanln refah, alk ve basknn yerine gemelidir. Dnya vatandalar kskanlk, agzllk ve kinden uzaklaacak ekilde eitilmelidir.32

RET GALPN KAFA TUTMASI

ATATRK, her zaman doru szl insanlar takdir etmi, kiisel duygularn devlet ilerine kartrmam, devlet ilerinde yalnz akl ve mantk erevesinde hareket etmitir. O, lkenin ve halkn karlar sz konusu olduunda tavr ve davranlarn beenmedii yetenekli insanlardan bile yararlanmasn bilmitir. Bakalarna yaranmak iin kendi kimliini ve kiiliini gizleyen insanlar evresinde tutmamaya daima zen gstermitir.

ATATRK, devlet ilerinde duygularna yer vermeyen ve uygar insan anlayyla badamayan kin ve nefret duygusundan uzak bir akl insandr. Trk ulusunun kurtulu ve Trk devletinin kurulu mcadelesinde ok farkl gr, anlay ve niteliklere sahip insanlarla birlikte almas ve baarya ulam olmas bunun en gzel kantdr. Aadaki anekdot da onun bu gzel anlayna bir rnektir:

Dolmabahe Saraynda bir akam Dr. Reit Galip eitim sorunlarn eletirirken sert bir dil kullanr. ATATRK:

-Reit Galip, Esat Bey benim hocamdr. Sofram