Atatürk’Ün Kur’Ân’a Bakışı

7/25/2019 Atatrkn Kurna Bak

1/18

ONDOKUZ

M YIS

NiVERSiTESi

F L

Si

E GiSi

SAYI:16

SAMSUN

2 3


2/18

ONDOKUZ MAYIS NiVERSiTESi

iLAHiYAT FAKLTESi

ERGiSt

SAYI:16

SAMSUN2003

Sahibi:

ilahiyat Fakltesi A d n a :

Prof. Dr. Osman ZMRT

Mesul Mdr:

Yrd. Do. Dr. s r f i l BALCI

Y a z l e r i

Mdr:

Do.Dr. Yavuz NAL

Y a y n Kurulu:

Prof. Dr. Osman ZMRT Prof. Dr. Mehmet DA

Do. Dr. i n a s i GNDZ Do. Dr. Mevlt KAYA

Kapak a s a r m

Dizgi

ve

Mizanpaj

A r Gr. HasanATSIZ

B a s k

Ceylan Ofset 431 14 44

S a y : 6 Samsun 2003


3/18

ATATRK N KUR AN A B A K I I

Prof.Dr. Osman ZMRT*

Z T

Y a a d m z

dnyada

g e m i t e

ve bugn kamuoyu nderlerinin

ve

zellikle

byk devlet a d a m l a n n n din a n l a y l a n nemlidir. nk, ok etkin din ku

rumunu grmemezlikten gelme a n s l a n yoktur. D o a l kurala uyarak devlet a

d a m l a r n n olumlu ve olumsuz -ki o u n u n olumlu- g r l e r i ve bu g r l e r i -

ne

d a y a l

uygulamalan v a r d r .

Byk devlet

a d a m l a n n n

din

a n l a y n k

a d a n ele alabiliriz: Birincisi, dev

let

a d a m n n

bireysel din

a n l a y ve

uygulamalan, ikincisi ise kamusal alana

ynelik din

a n l a y

ve

u y g u l a m a l a n d r .

Atatrk n din

a n l a y n d a

tm devlet

adamlanndaki din a n l a y l a n n d a n f a r k l olarak bireysel alan ile kamusal alan

net olarak gereki biimde

a y n l r .

O,

K u r ' a n ' n

millete iyi

a n i a l m a s n

, Trkeye evirterek

ve

Trke Tefsir

ve Hadis k i t a p l a r y a z d m r a k s a l a m t r . Atatrk, K u r ' a n ' n a n l a l a r a k o

k u n m a s n a

ve

o k u t u l m a s n a son derece nem

v e r m i t i r .

O K u r ' a n ' n zgn

Arapa

o k u n m a s n

da taktir ederek gzel sesle o k u n m a s n

z e n d i r m i

ve

Trk

h a f z l a n n v m t r .

Atatrk, K u r ' a n ' n taassup

a r a c

olarak

k u l l a n l m a -

s n a

ve istismar edilmesine son derece

k a r

k m t r . Atatrk, en son din

s l a m n temeli

K u r ' a n ' n

iyi a n i a l m a s n

ve a m z d a k i

insaniann ihtiyala

nna cevap verecek biimde y o r u m l a n m a s n a m a l a m t r .

B a z

a r a t n c l a r , a n gerisinde k a l m yorumlarla milletin

i n a n l

bireyleri

nin

k a f a l a n n n u y u t u r u l m a m a s a m a c y l a

dine yeni yorumlar

y a p l m a s

y

nndeki abalan nedeniyle Atatrk dinle diyanetle ilgisiz gstermektedirler.

B a z

a r a t n c l a r

onun dinin temeline

d a y a l

sylemleri nedeniyle Atark bir

din a d a m gibi t a n t m a y a n l l n a d m l e r d i r

Sonu olarak o din

a n l a y n ve

Kur an a b a k n bireysel ynden kendi i

d n y a s n d a , bir anlamda A l l a l ile kendi a r a s n d a saklamaya zen gsterirken ,

kamusal alan veya milletin nderi olarak kamusal alanda milletin

i h t i y a c n

k a r l a y a c a k biimde

s l a m n

temel

k a y n a

Kur an a

ve a a

uygun uygula

malar

a p m t r .

O n d o k u z m a y s

niversitesi ilahiyat Fakltesi

D e k a n .


4/18

1O 1 Prof.Dr. Osman ZMRT

1

G i r i

Y

a d r n z

dnyada g e m i t e ve bugn kamuoyu nderlerinin ve

zellikle byk devlet

a d a m l a r n n

din

a n l a y l a r

nemlidir. nk, ok etkin

din kurumunu grmemezlikten gelme a n s l a r yoktur. D o a l kurala uyarak

devlet

a d a m l a r n n

olumlu ve olumsuz

-ki o u n u n

olumlu-

g r l e r i

ve bu

g r l e r i n e

d a y a l u y g u l a m a l a r v a r d r .

Byk devlet a d a m l a n n n din a n l a y n iki a d a n ele alabiliriz:

Birincisi, ok

az

rastlanan i n a n s z insan o l m a s n a

r a m e n ,

bireysel

ynden her

i n s a n n

mutlaka bir dini i a n c v a r d r . n s a n s l a m Dininde iste

d i i dini semek ve uygulamak konusunda tam olarak bireysel inan ve uy

gulama z g r l n e sahiptir. Onun bu din a n l a y n u y g u l a m a s n d a da

kendisi a s n d a n r a h a t l k v a r d r . K u k u s u z ki,

i n s a n n

inan a n l a y bireysel

y a a r n n etkiler. Bireysel e t k i l e n d i i y a a r n n d a inan a n l a y n n ne kada

r n n devlet a d a m l n

e t k i l e d i i

konusuna gelince, o devlet a d a r n n d a n

devlet a d a r n n a gre f a r k l l k gstermektedir.

k i n c i s i devlet a d a m l n y r t t veya y n e t t i i h a l k n din a n l a y -

n gz nnde tutarak kitleyi ynlendirme

a s n d a n

alem olarak ortaya

k o y d u u din a n l a y d r . Bu din a n l a y , hem devlet a d a m n n kendisini

b a l a r , hem de

y n e t t i i

kitleyi dini a d a n ynlendirir. Burada da devlet

a d a m l a r n d a n

bir

o u

y n e t t i i

kitleyi din

a s n d a n

serbest

b r a k r ;

bir

k s m

kendi din a n l a y n a

h a l k n

ynlendirir.

B a z l a r i s e , a k a

din ile

ilgili olumlu veya olumsuz b a s k uygular. Hatta b a z l a r dinin iindeki

ritelleri veya e i t l i uygulamalardan birinin u y g u l a m a s n da s a l a m a y a

a l r .

r n e i n

dine k a r b a s k u y g u l a m a s Sovyetler B i r l i i n d e g e m i t e

y a a n d ;

din iindeki u y g u l a m a l a r n b a s k y l a u y g u l a n m a s n a gelince, kom

u m u z r a n rnektir.

Bir dinin somut olarak v a r l ibadet veya ayinlerin o l m a s n a b a l d r .

Kur'an okumak da bir tr ibadettir. nk, Kur'an, bir tek zihnin-kalbin

retimini temel a l r . O sadece bir kitap d e i l , (Allah'tan)

c a n l

bir s e s l e n i -

tir''2 Gerekten Kur'an, yce A l l a h n tm i n s a n l a ( d n y a y a ) s e s l e n i i -

dir. 3

Her

e y

i n s a n n

d n c e s i y l e b a l a r . B u

nedenle Kur'an, i n s a n d n -

meye y n e l t i y o r . n k , d n c e

e l e m a n l a r n

kapsayan etkenler d n c e -

ler, insan d e e r y a r g l a r ve bilinliliktir .

4

K u k u s u z

Kur' an'

i n s a n

bilin

lendirecek biimde

r e n m e k

ve okumak gerekir. Byk

nder

Atatrk'n

Russel Keat and John Urry,

Social Theory As Science

London, 1975, p. 85.

2

A.C. Bouquet, Sacred Books O f T l e World London, 1955, p.282.

3

Willam C. Chittick, The lslamic Concept f Human Peifection The World I,

Febrary 1991, p. 507.

4

V.L. Allen,

Social Analysis

Londonand New York, 1975, p. 224.


5/18

Atatrk n Kur iin a B a k 1 l

Kur' an' a

b a k

Trk ulusunun

d n c e s i n i k u l l a n m a s ve

bilinlenmesi

a s n d a n byk nem t a m a k t a d r .

Atatrk' n s l a m Dininin temeli Kur' an' a i l i k i n szlerini ve uygula

m a l a r n

ele alarak Kur'an'a

b a k n

saptayabiliriz Bu nedenle onun bu ko

nudaki sz ve

u y g u l a m a l a r n

gzden geirelim.

2. Atatrk e Gre Kur an daki Buyruklar n s a n l a r a

D o r u l u u n

zn V e r m i t i r

Atatrk, 7 u b a t 1923 gn B a l k e s i r Z a n o s P a a Camiinde o k u d u u

hutbede Kur' an h a k k n d a gerekleri vurguluyor:

" .... Peygamber Efendimiz Hazretleri, a n r t a r a f n d a n insanlara gerek

leri bildirmekle

g r e v l e n d i r i l m i

ve eli

o l m u t u r .

n s a n

y a a y n

dzenle

yen temel kurallar hepinizce b i l i n d i i zere Yce Kur'an'daki y a z l buyruk

l a r d r . n s a n l a r a

d o r u l u u n

zn v e r m i olan dinimiz, son dindir, en eksik

siz dindir"

5

O K u r a n kusursuz ve mkemmel bir k l a v u z i n s a n l a r d o r u y a u-

l a t r a c a k

kutsal bir kitap olarak grmektedir.

3. Atatrk n

K u r a n

Kutsal ve Moral Veren Kitap Olarak De-

l e r l e n d i r m e s i

Atatrk,

s a v a

alanlannda K u r a n n kutsal kitap o l m a n n y a n s r a mo

ral gc olarak

d e s t e i n i

g z l e m l e m i o l d u u n u y l e dile getirmektedir:

"Biz, bireysel k a h r a m a n l k sahneleriyle

m e g u l

olmuyoruz. Y a l n z size

B o m b a s r t

o l a y n anlatmadan g e e m e y e c e i m . K a r l k l s p e r l e r a r a ~ n d a

u z a k l k

sekiz metre. Yani lm kesin

...

Birincisi siperdekiler, hibiri kurtul

n a m a c a s n a toptan d y o r ikincidekiler o n l a r n yerine gidiyor. Fakat im

renilecek lde bir l m l l k ve r a z

o l u l a

biliyor musunuz leni gryor,

dakikaya kadar l e c e i n i biliyor, en ufak bir zaaf bile gstermiyor; sar

s l m a k

yok Okuma bilenler, ellerinde

K u r a n -

Kerim, Cennete gitmeye

h a z r l a n y o r l a r .

Bilmeyenler Kelime-i

e h a d e t

getirerek yryorlar. Bu Trk

askerindeki ruh gcn gsteren

a l a c a k

derecede ve kutlanacak bir rnek

tir. Emin olunuz ki anakkale muharebesini k a z a n d r a n bu yksek ruhtur.(

Anafartalar Muharebelerine ait a n l a r n d a n 1918)

6

5

Atatrk'n Sylev ve Demeleri (ASD), C.II, s.94.

6

Atatrk'n Anatartalar Muhaberelerine Ait

H a t r a l a r

Trk Tarih Kurumu

Y a y n -

l a r

Ankara, 1934, s. 16; Mehmet Kaplan-

n c i

Enginn-Birol Emi - Necat Birin

ci- Abdullah Uman, Devrin

Y a z a r l a r m n

Kalemiyle Milli Mcadele

v

Gazi Mus-

tafa Kemal,

Kltr

B a k a n l Y a y n l a r

Ankara, 1922,

C. I s.

23.

=...r

.


6/18

12

1 ProfDr. Osman ZMRT

Atatrk sadece K u r ' f m ' d e i l s l a m n kkl kurumlanndan F e t v a y

da millet ve yurt yaranna d e e r l e n d i r m i t i r . K u r t u l u S a v a ncesi n g i l i z l e -

rin d e s t e i ile Atatrk ve a r k a d a l a n n n ldrlmesini ieren_ s t a n b u l H

kmeti'ne

b a l

e y h ' l - s l a m ' n

f e t v a s n a k a r

Anadolu fetvalan

h a z r l a t -

m t r . 7

4. Atatrk n

K u r a n '

Trkeye evrilmesi i n G i r i i m i

v

Uygu-

l a n a s

a) Atatrk n K u r a n ' Trkeye e v r i l n e s i n i istemesinin Ulusal

ve U l u s l a r a r a s G e r e k l i l i i

Atatrk, sahip olmakla mutlu o l d u u s l a m dininin temel k a y n a olan

Kur' an' a

s a y g y l a y a k l a m

ve onun

k u t s a l l

ve

y c e l i i n i

anlatan sy

lemlerde b u l u n m u t u r . Atatrk'n bu konuda s y l e y e b i l e c e i m i z en belirgin

z e l l i i K u r ' a n - Kerim'in gerekten Trklerin

a n l a y a b i l e c e i

biimde Trk

e'ye a z a n d n m a s zerindeki k a r a r l a l m a s d r .

Atatrk, Mslmanlar a r a s n d a hem nfus hem de yeryzne

y a y l

a-

s n d a n

ok byk yer kaplayan Trkler iin

K u r ' a n ' n

Trkeye evrilmesi

g e r e k t i i n i

y l e dile getiriyor:

K u r ' a n -

Arapa okuyamazlar.Oysa

i m d i y e

kadar ( h a l k n kavrayabi

l e c e i

dzeyde)

K u r a n -

Kerim Trke'ye

e v r i l m e m i t i r .

Bunun

b a l c a

nedeni, dnyadaki btn Mslmaniann b a n a geerek bu ana kadar bu dini

i n a n a n l a n n n

byk bir grkemle itibar

k a z a n m a s n a

hizmet e t m i olan

Trklerin,

s l a m

dinine duyduklan zel y a k n l k l a n n d a n

d o l a y

Trke'ye

evrilmesinde olabilecek hatalardan

k o r k m a l a n d r .

Oysa

z a m a n m z d a

bu gibi

g r l e r e

tahamml yoktur. nk dnyada

hatadan tamamen yoksun bir e y y a p l a m a y a c a bilimsel bir gerektir. By

le o l a s bir hata

e n d i e s i n d e n

d o l a y , K u r ' a n ' n l m d bu Arap diliyle

tamamen ezberleyecek dzeyde dinine a k olan Trk Milletinin, kutsal kita

b n

bu yce

a n l a m n

i s t e d i i gibi anlayabilmekten yoksun b r a k n a k

d o r u

d e i l d i r .

8

b) Atatrk n K u r a n ' Trkeye

e v i r t n e s i

i n i n B a l a t l -

m a s ve S o n u i n a n d r l m a s

Atatrk,

K u r a n n

Trke'ye evrilmesi d n c e s i n i ilk kez 14 A u s

tos 1923'te devletin e i t i m

p o l i t i k a s n

belirleyecek heyete a n l a t m

t r . H e y e t t e e i t l i g r l e r ortaya atanlar o l m u t u r .

7

Osman

Zmrt,

Belgeler/e Ycelten Yolculuk: Atatrk n Y o l c u l u u , Samsun,

1999, ss.57-68.

8

Atatrk n O k u d u u Kitaplar, A n t k a b i r D e r n e i Y a y n l a r I, Ankara, 2001, c 8,

ss. 453-454.


7/18

Atatrk n K r ' a n ' a B a k 1 13

K u r a n n Trkeye evirisi konusu, 21 u b a t 1925 tarihinde

TBMM'de Diyanet l e r i B a k a n l ' n n btesi g r l r k e n , h a t a l ve ek

sik Kur' an tefsirlerinin

y a p l d

gerekesi ne srlerek gndeme

g e l m i t i r .

Kur' an' o gne kadar pek ok tefsiri

y a p l m ,

ancak, bu tefsirlerin is

tenilen dzeyde o l m a d

t a r t m a l a r y a p l m t r .

Oysa, Kur'an sz konusu

o l d u u n d a ,

Mslman Trk milleti kadar titiz davranan ve s a y g l olan bir

b a k a

ulus

o l m a r n t r

ve bu yce Millet,

K u r ' a n '

y r e i n d e duymaktan ve

b a n n

stnde tutmaktan son derece mutlu o l m a k t a d r .

B u alandaki e k s i k l i i n giderilmesini isteyen ve Trk ulusunun o k u d u u

K u r ' a n ' aniayarak o k u m a s n a dikkat eken Atatrk, 'bteden byk bir

pay a y r a r a k Diyanet l e r i B a k a n l ' m n n c l n d e ve denetiminde

Trke'ye evrilmesi i i n i tm l e t i r i l e r e r a m e n b a l a t m t r .

Atatrk,

K u r ' a n ' n

Trkeye evfilmesine ynelik emrini

y l e

bildiri-

yor:

- K u r ' a n ' n tercme edilmesini emrettim ... l k defa olarak Trke'ye

tercme ediliyor. (Hz.) Muhammed'in h a y a t n a ait bir

k i t a b n

tercme edil

mesi iin de emir verdim.( Atatrk ve n k l a p , 30 K a s m 1929)

9

5. Atatrk e

g r e , K u r a n n

Trkeye evrilmesinin A m a l a r n -

dan

k i s i : H a l k A y d q i a t m a k

ve

n a n l

Milletimizin Bireylerini Bilme-

den Tekrardan Korumak

Atatrk' e g r e , K u r a n n Trkeye evrilmesinin a m a c n n da h a l k ay

d n l a t m a k ve i n a n l Milletimizin bireylerini kr krne bilmeden tekrar

dan k o r u m a k t r . O bu g e r e i sylemleri ile belirtiyor:

K u r ' a n ' n tercme edilmesini emrettim ... l k defa olarak Trke'ye

tercme ediliyor. Hz.Muhammed'in h a y a t n a ait bir

i t a b n

tercme edilmesi

iin de emir verdim. Halk, tekrarlanmakta bulunan bir e y mevcut o l d u u n u

ve din

i l e r i y l e

ilgili kimselerin derdi ancak kendi

k a r n a n n

doyurup, b a k a

bir l e r i o l m a d n bilsin. I

0

Trkler dinlerinin ne o l d u u n u bilmiyorlar. Bunun iin Kur'an Trke

o l m a l d r . I I

Trk, K u r a n n a r k a s n d a n k o u y o r . ; fakat onun ne

d e d i i n i

a n l a m y o r , iinde ne var bilmiyor ve bilmeden t ~ p n y o r . Benim m a k s a d m ,

a r k a s n d a n

k o t u u

kitapta neler l d u u n u Trk a n l a s n . I

9

A.S.D., c. III, s. 124.

10

A.S.D., c. III,

s.

85 ;

N: 73, 1930

Osman Ergin, Trk M a a r i f T a r i l i ,

s t a n b u l ,

1977, c. 5, s. 1957.

2

Ergin, a.g.e., c. 5,

s.

1950

.


8/18

14 1 Prof.Dr. Osman ZMRT

Camilerde Trke Kur' an o k u y a c a k s n z . t e size birer tane Kur' an

veriyoruz. Evet bu tercme belki iyi

d e i l d i r .

nk Arapa' dan

F r a n s z

ca'ya ve ondan da Trke'ye tercme

e d i l m i t i r .

Bununla beraber, Anka

ra' da daha iyi bir Kur' an tercmesi

y a p l m a k t a d r .

13

Atatrk,

i n a n l

Milletin z a m a n

g e m i

ve K u r ' a n ' glgeleyen yorum

ve

a k l a m a l a r d a n K u r a n n k u r t u l m a s

iin, Trkeye yeni Kur'an eviri

leri ve yeni Tefsirler a p l m a s n i s t e d i i n i

y l e

vurguluyor:

Milli terbiye ile

g e l i t i r m e k

ve ykseltilrnek istenen gen beyinleri,

bir taraftan da p a s l a n d n c , u y u t u r u c u , hayali f a z l a l k l a d a doldurmaktan

dikkatle

s a k n m a k

l a z m d r .

Hoca Efendi bu fikrini

a k l a m a k

iin

( K u r ' a n -

Kerim'den) Vettini

vezzeytuni, ilah ayetini kendince

y o r u m l a d l a r . n c i r

ve zeytin

e k i r d e i n

den ilke k a r d l a r . Birindeki o k l u a , d i e r i n d e k i b i r l i e

i a r e t

ettiler. Aye

tin a n l a m bu mudur, d e i l midir bir e y d i y e m e y e c e i m . Y a l n z bu seyaha

tim s r a s n d a , r a s a n t sonucu, bu ayetin a n l a m n d i e r bir hoca efendiden

s o r m u t u m .

Bunun iin y a r m saat kadar irdelemeye

i h t i y a c o l d u u n u

sy

ledi. mrn medreselerde din biliminin r e n i m i ve r e t i m i y l e geiren bir

k i i ,

bir k i t a b n , (Kur' n - Kerim) bir s a t n n Trke ifade edebilmek iin

byle bir ihtiya belirtirse, milletin bireyleri ne desin? Onun iin efendiler,

gen

k u a n

beynini yormadan, onun her

e y i

kabule ve sindirmeye yete

nekli

k v n m l a r ,

hakikat izleriyle sslenmelidir. (Samsun r e t m e n l e r i y l e

k o n u m a s n d a n , 22 Eyll1924)

14

Atatrk Trk ulusunun dinini, z k a y n a n d a n r e n m e s i iin K u r a n -

Kerim'in eviri ve tefsirini (yorumunu)

y a p t r r n t r .

K u r a n n tefsir ve tercmesi iin TBMM'de

y a p l a n g r m e l e r

sonu

cunda bu iin bteye 20.000 lira ek bir denek konuldu. Gnn k o u l l a

r n a gre olduka ykl miktarda olan bu denek TBMM' de kabul edildi.

B u grev bizzat Atatrk t a r a f n d a n Mehmet Akif Ers oy' a ve E m a l l Harndi

Y a z r

a

v e r i l m i t i r .

16

Ancak Mehmet Akif Ersoy

K u r a n n

Trke'ye evrildikten sonra iba

dette de Trke olarak uygulamaya k o n u l c e n d i e s i ve evredekilerin

b a s k s y l a

bu grevinden istifa

e t m i t i r .

Bunun zerine her k grev de

Atatrk t a r a f n d a n E l m a l l Harndi Y a z r ' a v e r i l m i t i r .

3

Ergin, a.g.e., c 5,

s

1948.

14

A.S.D.,

c

II, s. 206-207.

5

Ali S a r k o y u n c u , Atatrk Din v Din A d a m l a r , Trkiye Diyanet V a k f Y a y n l a r ,

Ankara, 2002, s.38.

6

S a r k o y u n c u ,

a.g.e.

s

99-100.

7

Ergin, age., c 5, s. 1948


9/18

Atatrk

n

Kur an a B a k 1

5

K u r a n n

Trke ye evirisi konusunda Atatrk e sunulan bir

b a k a

eviri de Cemil Said in evirisidir. Cemil Said, Atatrk e bu konudaki g

r l e r i n i

a k l a r k e n gerekli olan eklemeleri y a p t n , ancak bunu yaparken

bir mahkemede eviri

y a p t n

d n d n

syleyerek objektif bir

a l m a

y a p t n ne

s r m t r .

Yine hatadan masum o l a m a y a c a n n bilincinde

olarak d e i i k eviri

ve

tefsirlere de b a k t n ancak her hangi birini tercih

edecek kadar yeterli dzeyde o l m a d iin isteyenin i s t e d i i tefsire b a v u r a

b i l e c e i n i

b e l i r t m i t i r .

8

Atatrk n

b a l a t t

bu hareket sonucunda bugn de ok d e e r l i kabul

edilen

Hak Dini Kur an Dili Mealli Trke Tefsir

a d l

a l m a s y l a

Muham

med Harndi Y z r eseri ortaya k m ve bundan sonra camilerde ve bizzat

kendi huzurunda

o k u n n a s

s r m t r .

Atatrk n

g i r i i m i y l e

onun ok

d e e r v e r d i i

Kur an eviri

a l m a l a r

bylelikle k a z a n m ve gnmzde de bu h z artarak srmektedir.

6. Atatrk n K u r a n n

O k u n m a s n a

G s t e r d i i zen ve Uygula-

m a l a r

a) Atatrk n

u r a n n

Mzik

M a k a m y l a

O k u n n a s a l m a l a

r n

B a l a t m a s

Atatrk n K u r a n n

o k u n n a s

konusundaki tutumu, camilerde na

mazda

d e i l

namazdan nce veya sonra, vaaz ve nasihat mahiyetinde

K u r a n - Kerim in

a s l

okunduktan sonra, bu okunan k s m n Trke a n l a m -

n n verilmesi

e k l i n d e o l m u t u r .

9

Atatrk K u r a n - Kerim im Trke ye evirisi y a p l d k t a n sonraki uy

gulamalan b a l a y n c a a y n zamanda A r a p a s n d a o l d u u gibi makamla

o k u n n a s

ynnde de

a l m a l a r b a l a t m t r .

Ancak

e i t l i

nedenlerden

d o l a y bu mmkn o l m a y n c a , daha fazla d i r e t i l m e m i ve makamla okun

maktan

v a z g e i l m i t i r .

Ancak Kadir Gecelerinin birinde radyodan da verilen

bir Trke okuma tecrbesinde, Mzzemmil Sresi ni hitabet t a r z n d a oku

yan

H a f z

Sadettin Kaynak a vglerde

b u l u n m u t u r .

b)

K u r a n n

Gzel

O k u n m a s n d a

Trk

a f z l a r n a

ve

O k u y u c u l a r n a G v e n n e s i ve Onlarla

f t i b a r

Etmesi

Atatrk, Trk

s l a m

Tarihsel k u r u m l a f n korumaya ve y a a t m a y a zen

g s t e r m i t i r .

H a f z l k kurumu gerekten

s l a m

Tarihinde

K u r a n n

ezber

lenmesini ve gzel o k u n m a s n g e l i t i r e n ve y a a t a n bir kurumdur. Yine bu

8

Atatrk n

O k u d u u

Kitaplar,

s. 454-455.

9

Ergin, age., c. 5, ss.1948-1968

20

S adi BorakAtatrk v Din,

s t a n b u l

1962, ss. 71-73


10/18

61 ProfDr.

Osman

Z RT

kurumu ayakta tutan hatim ve mevlit okutma ve okuma

g e l e n e i ,

Trk

lerin

s l a m

dinini

f a r k l

anlama ve

y a a t m a d n c e l e r i n d e n

ileri gelmekte

dir 21

Atatrk, Kur'an

o k u n n a s

konusundaki g r l e r i n i

y l e

bildiriyor:

Ezan ve Kur' an' Trkler' den b a k a hibir Mslman

n i l l e t i

bu kadar

gzel okuyamaz. Bunlara

u h t e e m

mzik ahengi veren Trk

s a n a t k a r l a r d r .

(1933)

A y r c a k z k a r d e i

Makbule a n m dan, annesi Zbeyde a n m n ruhu

iin hatim indirmesini rica

e t t i i

de bilinmektedir.

3

c) Atatrk n Kur an

O k u t n a s

Ve Okunan

K u r a n

Dinlemesi

s l a m n

temeli Kur' an, insanlan

a y d n l a k a v u t u r m a k

iin

i n n i t i r .

Onu her

s l m a n n

o k u m a s

Allah emridir.

Bir

M s l m a n n

K u r a n

K e r i n i

temelde tam

o k u y a l i l m e s i

iin,

lafzen ve mana olarak

o k u m a s g e r e k i r . E e r

sadece

l a f z e n ( m a n a s n

anla

m a k s z n ) okursa veya sadece

a n l a m n

o k u r s a ( a s l n d a k i dini

d u y g u l a r n n

eksik o l a c a iin) eksik

o k u m u

olur, tam o k u m u olamaz.Ancak lafzen

okumadan mana olarak okumak, yani,

K u r ' a n -

Kerim'i b e n l i i n i z e sindire

rek, aniayarak okumak daha stndr. nk,

K u r a n -

Kerim genelde

krkrne taklit yerine bilinli hareket etmeyi

b u y u r m a k t a d r

Atatrk, Kur'an Arapa'dan Trke'ye tercme edilmeden nce, zel

likle Ramazan gecelerinde

h a f z l a n

saraya davet ederek kendisine

Kur'an'dan

o k u m a l a n n i s t e d i i

bilinmektedir.

5

Atatrk'n Kur'an dinleme konusundaki hassasiyetine

k t u t m a s a

s n d a n

Trke Kur'an okuma

a l m a l a n

h a k k n d a

Sadettin

K a y n a k n

bir

h a t r a s n

verelim:

.... 0 gece

s a r a y n

muayede salonunda btn

h a f z l a r

t o p l a n d k .

Birok

davetliler de

v a r d .

Ve bunlar Trke Kur'an

o k u n n a s

tecrbesinde bulun

mak zere

a n l a n

kimselerden ibaretti. Saz heyeti de v a r d .

21

Osman Zmrt, s l a m K u r u m l a r ( A y d m l a t l m a s m a

D o n t ) ,

Samsun, 1998,

ss.188-192.

Abdlkadir

n a n , k i H a t r a ,

Trk Dili Dergisi, TDK

Y a y n l a r , S a y :

74,

(l957),

s

66; Utkan Kocatrk,Atatiirk n Fikir ve D n c e l e r i , Atatrk

A r a t r

ma Merkezi

Y a y n ,

Ankara, 1999,

s

234.

23


a.g.e., s 38.

4

Osman Zmrt,

K u r ' a n ' N a s l O k u m a l

ve

O k u t n a l , G e n i l e t i l m i k i n c i

B a s m ,

Ankara, 1994, s.l14.

25

Jaschke Gotthard,

Yeni Trkiye de

K u r ' a n -

Kerim

K u r s l a r , Tercme Eden:

Nimet Arsan,

s l a m T e t k i k l e ~ i

Enstitsil Dergisi,

s t a n b u l ,

1973,

c

5, ss. 62-63


11/18

Atatrk n Kur {m a

B a k

1 17

Tecrbeyi yapacak

h a f z l a r

Sleymaniye mezzini Kemal, B e i k t a l

R z a ,

Sultan Selimli R z a , Fahri, Burhan,

Y a a r ,

Nuri ve ben. Saz heyeti

a r a s n d a Selanikli Kanuni Mustafa, M s r l b r a h i m , Keman} Nobar v a r d .

Mecliste iki erkekle bir de

k a d n

bulunuyordu. Tecrbeye

b a l a d k .

O

s r a d a

a y a a kalkarak o gn Fatih Camiindeki hadiseyi

26

, h a l k n , hitabet t a r z n d a

o k u y u u n a s l memnuniyetle k a r l a d k l a r n Atatrk' e arz ettim. Cevaben:

yle ise o e k i l d e tecrbeler y a p a l m " buyurdular ve Kur'an terc

mesinden Fatiha Sresi'ni

a p

Kemal' e u z a t t l a r . Kemal okudu.

O l m a d , ver ben o k u y a y m buyurdular ve okudular. Sonra bu sreyi

s r a ile orada bulunanlara okuttular. Fakat hibirisinin

o k u m a s n

b e e n m e d i .

nk Trke

n a s l

hitap edilir, bunun usfiln ve inceliklerini a r k a d a l a r

iinde bilen ve Atatrk'n

i s t e d i i

biimde okumaya muktedir kimse yoktu.

S r a

bana geldi. Ben en

sond ve

Atatrk'n sol

t a r a f n d a

oturuyordum.

Okudum.

t e byle okuyunuz, byle istiyorum .....

27

dedi. Bu ve benzeri uygu

lamalar artarak devam etti ve Atatrk en sonunda Trklerin de dinlerini daha

iyi biimde a n l a m a l a r n

s a l a y a c a k

d i e r a l m a l a r l a birlikte dine ve

Kur'an'a

e r d i i

nemi e i t l i vesilelerle gsterdi.

Kur' an okuma ve okutma a l m a l a n e s n a s n d a y a p l a n tercmelerde

eksiklikler veya hatalar g r d n d e daha iyi bir tercme

y a p l n c a y a

dek,

Trke Kur'an

o k u m a u y g u l a m a l a r n a

da ara

v e r m i t i r .

Atatrk'n Kur'an okutma ve okunan K u r ' a n ' dinleme konusunda gs

terilebilecek bir ok rnek

v a r d r .

Ancak b u n l a r n b a n d a Atatrk'n Rama

zan A y g e l d i i n d e

k k t e

y a p t u y g u l a m a l a r d r . Yine bu u y g u l a m a l a r n

birini

t a n k l a r n d a n

H a f z Y a a r Okur' dan dinleyelim:

" R a m a z a n l a r n Atam iin ok

byk

bir nemi v a r d . Ramazan gelir

gelmez incesaz heyeti ankaya K k n e giremezdi. Kandil gecelerinde saz

a l d r m a z l a r d . Sadece beni h u z u r l a r n a a n r , K u r ' a n - Kerim'den b a z

sreler

k u t u r l a r d .

Ben okurken gzleri bir noktaya t a k l r , derin bir u u y l a

dinlerdi. Ruhen ok mtelezziz(haz

d u y m u )

o l d u u her halinden a n l a l r d .

Ramazanlarda bir ay mddetle

H a c

Bayram Veli ve Zincirlikuyu

camiilerinde e h i t l e r i m i z i n ruhuna hatm-i e r i f

o k u m a n

emredelerdi.

29

26

Fatih Camiinde o gn

K u r ' a n '

Arapa okuduktan sonra, i m d i de

d i n l e d i n i z i

Surenin Ttirkesini de o k u y a c a m deyip okuyan Sadettin K a y n a k ' n , okuduktan

sonra c e m a a t n ok memnun o l d u u n u sylemek istiyor.

27

Barak, ss. 71-73; Gotthard, ss. 62-63

28

B orak, ss. 71-73; Gotthard, ss. 62-63

29

Ergin, age., c.5,

s

1516

' >


12/18

18 1 ProfDr. Osman ZMRT

Yine y u k a r d a d e i n d i i m i z gibi, Atatrk'n en y a k n l a r olan k z kar

d e i Makbule H a n m d a n , anneleri Zbeyde H a n m n ruhu iin hatim in

dirmesini rica

e t t i i

de bilinmektedir.

30

Atatrk, Kur'an e i t i m i n e de byk nem vermektedir. Atatrk'n din

e i t i m i n e v e r d i i nemi a k l a m a k bir yana zellikle Kur' an e i t i m i n e ver

d i i nem zerinde durmak gerekirse ilk olarak u szlerini verebiliriz:

Evvela derim ki, Allah emri Mslman ve M s l i n e n i n a y n derece il

men, fazileten ve her g r n o k t a s n d a o l g u n l a m a s d r . k i n c i Kur' an ilke

leri ile h a t r l a t m a k istiyorum. Bu ilim nerede ise oraya gidilecektir. Kim?

Hepsi gidecektir;

k a d n

da gidecektir. Bunun zerinde dinin bir engellemesi

yoktur.

3

.. bizde r u h h a n l k yoktur. Hepimiz e i t i z dinimizin hkmlerini -

renmeye mecburuz. Her fert, dinini, din duygusunu, i m a n n n r e n m e k iin

bir yere m u h t a t r ;

o r a s

da mekteptir.

32

7. Atatrk n K u r a n n istismar Edilmesine ve Taassub A r a c Ola-

rak u l l a n l m a s n a K a r Mcadelesi

a) Atatrk n

K u r a n n

Taassup A r a c Olarak u l l a n l m a s n a

K a r A m a n s z Mcadelesi

Atatrk'n k a r o l d u u

e y

her konuda o l d u u gibi dinde veya e i t i -

minde olan taassupluk yani

b a n a z l k t r .

Onun btn ilke ve

i n k l a p l a r n d a

hedef,hep tutuculuktan Milleti kurtarmak o l m u t u r . Bu nedenle dinin en

temel k a y n a olan Kur'an sz konusu o l d u u n d a , olduka titiz davranan ve

Kur'

an

r e t i m i iin byk abalar harcayan ve i n k l a p l a r yapan Atatrk,

birok yerde

d e i i k

nedenlerle hep u sz s y l e m i t i r :

Mukaddes

m i h r a b ,

cehlin elinden

a l p

ehlinin eline vermek z a m a n

g e l m i t i r .

33

Atatrk, dine ve dinin kutsal d e e r l e r i n e

b a t a

Kur'an'a s a y g gster

m i t i r . Ancak, o b a n a z l a ve din i s t i s m a r c l n a s a v a a m t r .

Sonu olarak

o

hi kimsenin dinine

i n a n c n a k a r m a m t r

ve din z

g r l n e ne denli d e e r v e r d i i n i u szleriyle a k a a k l a m t r :

Trkiye Cumhuriyeti'nde her r e i t dinini semekte hr o l d u u gibi,

muayyen bir dinin merasimini de uygulamakta serbesttir. Yani ayin hrriyeti

30


a.g.e.,

s.

38.

3

Sadi Borak, Atatrk n Resmi Yaymlara G i m e m i Sylev, Deme, Y a z m a ve

S y l e i / e r i

s t a n b u l

1997, s. 160.

32

Osman Zmrt, Atatrk n s l a m Dini n l a y Ankara, 1998, ---

33

Borak, ss. 71-73; Gotthard, ss. 62-63


13/18

Atatrk n Kur an a

B a k

1

19

k o r u n m u t u r . T a b i a t y l a a y i n ~ e r a s a y i ve umumi adaba a y k r olamaz; siyasi

n m a y i e k l i n d e de y a p l a m a z .

b

Atatrk n

K u r ' a n ' n

Kt

A m a l

istismar Edilmesine

V e r d i i

Tarihsel rnekler ve Tepkisi

O s l a m tarihinden a c r n e i vererek K u r ' a n ' n n a s l kt amala is

tismar e d i l d i i n e dikkat ekiyor:

Grevi,

s l a m

d n y a s n d a Kur'an hkmlerinin

u y g u l a n m a s n

s a -

lamaktan ibaret olan halife,

m z r a k l a a n a

Kur' an s a y f a l a r

g e i r i l m i

Emeviye ordusunun k a r s n d a muharebeyi kesmeye mecbur oldu. Zorunlu

olarak taraflar hakemierin v e r e c e i karara uymaya sz verdi...

Hazreti Osman'a gelince:

K a n l m a z

olan

m e

iinde

k a n n

Al

l a h ' n k i t a b n a (Kur'an- Kerim) a k t a r a k ,

d n y a y

terkeyledi. (Hilafetin kal

d m l m a s

e s n a s n d a TBMM'de a p t k o n u m a s n d a n , 1 a s m 1922)

35

-V

aktaki Muaviye ile Hz. Ali

k a r

k a r y a geldiler. f f n v a k a s n d a

Muaviye'nin askerleri K u r a n - Kerim'i

m z r a k l a a n a

diktiler ve Hz. Ali'nin

ordusunda bu suretle tereddt ve zaaf husule getirdiler. t e o zaman dine

mefsedet (bozgunculuk), s l a m l a r a r a s n d a mnaferet ( b i r b i i n e nefret) girdi.

Ve o zaman hak olan Kur' an h a k s z l kabule

v a s t a

y a p l d . . . ( K o n y a gen

leriyle k o n u m a , 20 Mart 1923)

36

l

Atatrk, dini alet ederek

k a r l a r n

srdrenleri

b a k a

bir

k o n u m a s n -

da ele alarak e l e t i r i y o r :

adi ve alak hilelerle h k m d a r l k yapan halifeler ve onlara dini alet

yapmaya tenezzl eden sahte ve i m a n s z alimler tarihte daima rezil o l m u

lar, rezil

e d i l m i l e r ve

daima

c e z a l a r n

g r m l e r d i r . Dini, kendi

i h t i r a s l a r -

na alet yapan hkmdarlar ve onlara yol gsteren hoca n a m l hainler hep bu

sonuca s r k l e n m i l e r d i r

Yine Atatrk'n a k a

b e l i r t t i i

gibi, din perdesi ile

h a l k m z

al

datmak ,

s l a m

Dininde riya

( g s t e r i )

olarak ele

a l n m t r . Y c e

Rabbim

Kur'an'da birok ayetlerde, Hz. M u h a r n n e d de birok h a d i s l e r i n d e r i y a y

y e r m i ve

y a s a k l a r n t r ' '

34

Kocatrk, a.g.e., 1999, s. 247.

35

A.S.D., c. I, s. 292, 294.

36

A.S.D., c. II,

s.

149.

37

A.S.D.,

c.

II, s.146.

38

Osman Zmrt, Atatrk n s l a m Dini A n l a y , Kltr B a k a n l Y a y n l a r ,

2 . B a s k , Ankara, 1999,s.IOO


14/18

20 1 ProfDr. Osman ZMRT

8.

Y a p t k l a r n n

Kur an Ayetlerine Uygun O l d u u n u Bildirerek

K u r ' a n '

Kaynak Gstermesi

Devleti kuvvetlendirrnek iin

v e r d i i

sylemler:

Kur'

an ayetleri ve Peygamberimizin szlerine gre hkmetin yalmz

esaslan ifade e d i l m i t i r . O esaslar u n l a r d r : D a n p

k o n u m a k ( M e v e r e t : l e r i n i z d e m a v e r e ediniz-ayeti),

39

adalet ve devlet

b a k a n n a itaat.

40

(1923)

41

(Hz.Muhammed'in) kanun_u e s a s i s i ( a n a y a s a s ) crnlemizce malum

dur ki,

K u r ' a n - A z i m a n d a k i

y a z l b u y r u k l a r d r ( B a l k e s i r ' d e h a l k y l a

k o n u m a , 7

u b a t

1923)

42

Burada

K u r ' a n ' n

ve Peygamberin szlerine yer veren Atatrk, aym

zamanda bu iki k a y n a i n temel e s a s a n n a Mslmaniann dikkatini ekiyor.

zellikle

d a n p k o n u m a ,

s l a m

D i r i

s t i l a h n d a k i

a d y l a

m e v e r e t - u r a

Mslmaniann etkin olarak

b e n i m s e d i i

ve dinimizin zerinde en ok dur

d u u

konudur.

Kur'an'da

d a m m a k a k a

b u y r u l n a k t a d r .

Atatrk, bir devlet

a d a m

olarak, d a m m a k t a n hareket ederek daha

sonra g e r e k l e t i r e c e i

C u r n l u r i y e t i l i k

ilkesinin t e m e l i r i o l u t u r u y o r d u .

Atatrk'n Kur'an ayetlerine dayanarak i n a n l h a l k y n l e n d i r d i i

a k t r .

Bu nedenle Atatrk, K u r ' a n - Kerim' i ilahi bir kitap olarak d e e r l e n d i r m e k l e

birlikte, iindeki esaslan

i n s a n l k

yaranna

d e e r l e n d i r m e y e

zen

g s t e r m i

tir. (Muharebelerine ait amlanndan, 1918)

44

9 . U l u s l a r a r a s Alanda Trk ve Mslman a r d e l e r i m i z

A r a s n

daki

T e b r i k l e m e d e K u r ' a n ' n

Kendisine Hediye Edilmesinde

u y d u u

Mutluluk

Kendisine, 1923 y l n d a a r m a a n olarak kk boyda bir Kur' an gn

derilmesi zerine t e e k k r n a k a

y l e

bildiriyor::

39

Kur' an Ali m r a n 3/159; u r a 42/38.

4

Kur'an Nisa 4/59.

4

Atatrkliik I Il III, Genel Kurrnay

B a k a n l

Y a y n l a r , Ankara, 1993, 1997,

c

I, s 11.

42

B a l k e s i r d e

Halkla

K o n u m a ,

7 u b a t 1923 ;

Atatrk n Sylev ve Demeleri,

Atatrk A r a t r m a Merkezi Y a y n l a r c I-II, Ankara, 1989,

c

II,

s

98.

43

Kur' an Ali

m r a n

3/159;

u r a

42/38.

44

Atatrk n Anafartatar Muhaberelerine Ait H a t r a l a r ,

Trk Tarih Kurumu Ya

y n l a r ,

Ankara, 1934,

s

16; Mehmet Kaplan-

n c i

Enginn-Birol Emil- Necat Bi

rinci- Abdullah Uman, Devrin Y a z a r l a r n n Kalemiyle Milli Mcadele ve Gazi

Mustafa Kemal, Kltr B a k a n l Y a y n l a r , Ankara, 1922, c. I, s 23; D o u

Perinek,

Kemalist Devrim-2,Din ve Allah,

Kaynak

Y a y n l a r , s t a n b u l ,

1969, s

21


15/18

Atatrk n Kur iln a

a k / 21

Bence k y m e t i n i takdire imkan olmayan bu hediyeyi (

K u r a n -

Ke-

rim'i) en derin ve hrmetkar din d u y g u l a r m l a muhafaza e d e c e i m .

Aziz Atatrk, kendisine hediye edilen Kur'an'dan d u y d u u

m u t l u l u u

y l e a n l a t y o r :

Buhara ahalisinin Trkiye'deki Trk ve Mslman

k a r d e l e r i n e

hedi-

ye olarak gnderdikleri Kur' n - Kerim ile Trkiye halk ordusuna tebrik ve

takdir

n i a n

olarak

g n d e r d i i k l

... fevkalade muazzam ve

k y n e t t a r k

y a d i g a r d r . Bu emanetleri elinizden

a l r k e n

kalbirn heyecan ile doldu. Hal-

k m z

ve ordumuz uzaktaki

k a r d e l e r l i n i z d e n

gelen gayretlendirmeler ve

tebrik n i a n e l e r i n d e n p h e s i z ok mtehassis ve mesrur o l a c a k l a r d r . Din-

d a

ve

k a n n d a

Buhara h a l k n n arzusunu yerine getirerek bu kutsal k i t a b

Inillete, aziz

k l c

da

z i n i r

fatihine teslim

e d e c e i m .

(Buhara

u r a

Cumhu-

riyeti m u r a h h a s l a r n a

y a p t

k o n u m a d a n ,

7 u b a t 1922)

6

10. Atatrk n K u r a n n Hedefmin K a d n ve E r k e i O l g u n l a

t r m a k

O l d u u G r n A k l a m a s

Atatrk, i n s a n l a r n

k a d n - e r k e k

a y n r n y a p m a k s z n e i t i l m e s i n i ve -

zellikle din

e i t i i n i

de dahil her trl

e i t i i n i e i t

dzeyde a l m a s n

i s t e i n i

ve

bunu

a k a y l e v u r g u l a m t r :

Evvela derim ki, Allah emri Mslman ve mslimenin

a y n

derece il-

men, fazileten ve her

r n o k t a s n d a

o l g u n l a m a s d r .

k i n c i ,

Kur' an (ilke-

leri) ile

h a t r l a m a k

istiyorum. Bu nerede ise oraya kadar gidecektir. Kim?

Hepsi gidecektir;

k a d n

da gidecektir. Bunun zerine dinin bir engellemesi

yoktur. ( z i n i r d e halkla o n u m a , 2 u b a t 9 3t

l l Atatrk n K u r ' a n ' n B e l i r t t i i Gibi Dnya i e r i n i Din l e -

rinden y r Ele Almak G e r e k t i i

G r n A k l a m a s

Atatrk, 1 K a s m 1937 tarihinde TBMM'nin b e i n c i dnem nc

toplanma

y l n a k o n u m a s n d a

y l e demektedir:

. Dnyaca malum o l m u t u r ki bizim devlet idareinizdeki ana progra-

r n r n z Cumhuriyet Halk Partisi

p r o g r a r n d r .

Bunun

k a p s a d

prensipler,

idarede ve siyasette bizi a y d n l a t c ana h a t l a r d r . Fakat bu prensipleri, gk-

ten

i n d i i

s a n l a n

k i t a p l a r n d o g m a l a r y l a

asla bir

u t n a m a l d r .

Biz, ilharnla-

n r n z

(esinleriinizi) gkten ve gaipten

d e i l ,

d o r u d a n d o r u y a hayattan

a l n

oluyoruz.

( A l k l a r ) .

45

1923

l

Atatrk n Tamim, Telgraf ve Beyannameleri; Kocatrk age., s.

231.

46

A.S.D., c. II

s. 33-34

47

Sadi Barak,

Atatrk n Resmi

Y a y n l a r a

G i r m e m i

Sylev,

Deme,

Y a z m a

v

Sylemleri,

s t a n b u l , 1997, 160

..

-. J.


16/18

22

1

Prof Dr Osman

ZMRT

Bizim yolumuzu izen; iinde

y a a d m z

yurt, b a n n d a n k t m z

Trk milleti bir de milletler tarihinin bin bir facia ve z d r a p kaydeden yap-

r a k l a r n d a n

k a r d m z neticelerdir)"

48

Atatrk'n k u r d u u TBMM,onun ynlendirmeleriyle 26

A r a l k

1925'te

697 s a y l Kanun ile, ezan saat e s a s n

b r a k a r a k

btn d n y a n n k u l l a n d

bir gnn 24 saate

b l n m

sistemi, 698 s a y l Kanun ile takvimde

"MiHl.d

Takvim" e s a s n kabul e t m i t i r

Atatrk, tm yenilikleri yaparken

s l a m

Dininin temel ilkelerini gz

nnde tutarak, Milletin din duygusuna gerekli s a y g y

g s t e r m i t i r .

onu

Atatrk , lkenin i g a l e d i l d i i ve b a m s z l m z n tehlikeye

g i r d i i dnemde Trk milletinin b a l o l d u u K u r a n n etkisinden de

yararlanarak yurdu i g a l d e n kurtarmak ve milleti rahata u l a t r m a k

ynnde sylemlerini b i l d i r m i t i r . zellikle sylemlerinde milli m-

cadelenin milleti, devleti ve s l a m Dinini kurtarmak o l d u u n u vurgu-

l a m t r .

Atatrk, devleti kurduktan sonraki sylem ve

u y g u l a m a l a r n d a

y a p t k -

l a r n

s H l . m

Dini ve Kur'an ile

b a d a t r m a y a

a r l k

v e r m i t i r .

O "din istis-

m a r n a ve "irticaya" k a r sert tutum t a k n n t r . Onun din a n l a y n d a tm

devlet a d a r n l a r n d a k i din a n l a y l a r n d a n f a r k l olarak bireysel alan ile karnu-

sal a l a n net olarak gereki biimde a y n l r . Onun iin "din vicdani bir me-

seledir"50 diyerek

y a p t i n k l a p l a r l a

bu a n l a y n a k a uygulamaya

k o y m u t u r .

Atatrk'n s l a m Dininin temeli Kur'an'a

b a k

da dine

b a k

gibi,

bireysel yn ile kamusal ynn a y r t etmesiyle belirgindir.

A s l n d a

s l a m

dininde de bu a y r m dnya i l e r i ve ahiret i l e r i olarak a y n l m t r . Kur'an'da

geici dnya hevesleri yerine

k a l c

hedeflere ynelmemiz ve o tr

d a v r a n -

larda

b u l u n m a m z

yce Allah t a r a f n d a n b u y r u l m a k t a d r . (Kur' an: Ali m r a n

31114, 185 ; Nisa 4/77; Kasa

8 / 6 0 ; 1 r a

42/36)

K i i n i n bir d a v r a n n n veya bir i i n i n dini d e e r t a m a s iin, s l a m

dininde temel a l n a n ilke, kalpteki ve beyindeki her hangi bir inanca dayana-

rak y a p l m a s n a b a l d r . Bu inan sadece Allah t a r a f n d a n b i l i n e b i l e c e i

48

A.S.D., c.

I.

s.

423.

49

s m e t Giritli,

Atatrk Cumhuriyetinin Laiklik ilkesi, Atatrk

n c e s i n d e

Din ve

Laiklik, Atatrk A r a t r m a Merkezi, Ankara, 1999, s. 267.

50

Asaf l b a y , Tan Gazetesi, 13. 07. 1949; Utkan Kocatrk,

Atatrk n Fikir ve

D n c e l e r i ,

Atatrk A r a t r m a Merkezi, Ankara, 1999, s.228.


17/18

Atatrk n Kur iin a

a k /

23

iin, o

d a v r a n n

veya

i i n

din

d e e r t a y p t a m a d y a l n z

Allah

t a r a f n -

dan

d e e r l e n d i r i l i r .

D o r u s u zaten bir i n s a n n

b a k a

bir k i i n i n bir

d a v r a n -

n yaparken

t a d i n a n c

bilmesi

o l a n a k s z d r .

Bunu sadece Allah bilir.

Onun iin de

s l a m

dininde yce Allah, bir

s l m a n n

ne kadar Mslman

o l d u u n u veya ne kadar i n a n c n n ve ona b a l olarak dindar o l d u u n u n yani

din derecesinin belirlenme ve lme yetkisini Peygamberimiz Hz. Muham

med' e bile v e r m e m i t i r . Bizler sadece grnen

d a v r a n l a r a

gre kanaatimizi

syleriz. Ama bir k i i n i n "Din d e e r l e n d i r i l m e s i y a l n z Allah t a r a f n d a n

y a p l r .

Hi kimsenin byle bir yetkisi yoktur. Byle bir d a v r a n "ruhban

l k t r . R u h h a n l ise s l a m Dini y a s a k l a m t r . (La Ruhbaniyete f ' l

lam).51

Dememiz o ki, Atatrk'n "din vicdan bir meseledir" sylemi,

s l a m n

bu ilkesini

a k a

vurgulamaktan ibarettir.

Atatrk,

K u r ' a n ' n

millete iyi

a n l a l m a s n ,

Trkeye evirterek ve

Trke Tefsir ve Hadis kitaplan y a y n a t a r a k s a l a m t r . O, K u r ' a n ' n anla

l a r a k o k u n m a s n a ve o k u t u l m a s n a son derece nem v e r m i t i r . Bununla

birlikte Kur' an' zgn Arapa

o k u n m a s n

da taktir ederek gzel sesle

o k u n m a s n z e n d i r m i

ve Trk

a f z l a r n v m t r .

Atatrk,

K u r ' a n ' n

taassup a r a c olarak

u l l a n l m a s

ve istismar edilme

sine son derece k a r k m t r .

O,

en son din s l a n n temeli K u r ' a n ' n iyi

a n l a l n a s n

ve

a m z d a k i

insaniann ihtiyalanna cevap verecek biimde

y o r u m l a n m a s n a m a l a m t r .

Atatrk'n

K u r ' ~ n ' a

b a k n d a

bireysel ynn tam

o l d u u n u

a n l y o r u z .

Gerek k o n u m a l a r d a yer v e r d i i ayetlere i l i k i n szlerinden gerekse okudu

u din

k i t a p l a r n

sayfa kenarlanna d t notlardan bunu anlamak kolay

d r .

Atatrk' n Kur' an' a

b a k n n

kamusal alanla ilgili

o l a n

i n k l a p l a n n

u y g ~ J l a m a s a s n d a n nemlidir

.

O, nderi o l d u u Trk ulusunun Kur an a a k n n millet bireylerinin

etkilenmelerini gz nnde tutarak a a yani milletin y a a d zamandaki

ihtiyalanna y a n t verecek biimde o l m a s ynndedir. Burada Atatrk,

ylesine iten ve samimidir ki,

b a z a r a t n c l a r , a n

gerisinde

k a l m

yo

rumlarla milletin

i n a n l

bireylerinin

k a f a l a n n n u y u t u r u l m a m a s a m a c y l a

dine yeni yorumlar y a p l m a s abalan nedeniyle onu dinle diyanetle ilgisiz

gstenne veya b a z l a n da onun dinin temeline

d a y a l

sylemleri nedeniyle

bir din

a d a m

gibi t a n t m a y a n l l n a d m l e r d i r . Oysa o, y u k a r d a da

d e i n d i i m i z

gibi, din

a n l a y n

ve

Kur an a

a k n

bireysel ynden kendi

i d n y a s n d a bir anlamda Allah ile kendi a r a s n d a saklamaya zen gste

rirken , kamusal alan veya milletin nderi olarak kamusal alanda milletin

i h t i y a c n k a r l a y a c a k biimde uygulamalar a p m t r .

5

Suyfit'i, Fahru'I-Hasan ed-Dehlev ,

e r l u

Siineni

b n

Mace, Kadim

Ktb Han,

ty,

Beyrut,

c.

I,

s. S.289.


18/18

24

1 Prof Dr Osman ZMRT

Atatrk s Perception

f / e

u r m ~

BSTR CT

The religious understanding o the great leaders and statements are very impor-

tant both

in

the past and

in

the present. They cannot ignore the importance and

the necessity o religions they have in their societies. Naturally, they have ei-

ther positive or negative (but mostly they have positive views about religion9,

views and applications about religions according to their views they h old.

The views o great statesmen related to religion can be examined from two

points: First, their individualistic understanding and application, second, their

societal understanding and application o religions.

Contrary to other statesmen s understanding o religions, Attar had a different

and definite religious understand ing in terms o individualistic and societal as-

pect. Attar gave a special importance to the u n d e r s t n d i n g o the Qur an and

the hadith. Thus, he made the scholars transiate the Qur an and the hadith to

the Turkish language. In addition, he appreciated the Arabic reading o the

Qur an and its keepers who have leamed the Qur an by heart and he wanted

them to read it beautifully. However, Atatrk was very opposite to the abusers

o the Qur an based on their various aims. Shortly, Atatrk aimed at better un-

derstanding and commentary o the Qur an, which

is

the base o isiam, the last

religion, to sol

ve

the questions o the modem men and society.

While some rescarehes accuse

o

Atatrk because

o

his modem and new in-

terpretation o the Qur an, the others tried to show him s a man o religion

based on his very positive saying canceming religion.

However, it

is

a fact that Atatrk saw religion based

on

the Qur

n

as an

individualistic value between him and Allah, at the same time, s a leader o

the Turkish nation he accepted religion as social phenomena which provides

for answers to the questions of modem people and society, and he made

applications

in

this direction.

Documents

Atatürk’Ün Kur’Ân’a Bakışı