Atlas zasticenih podrucja Srbije

2

Ludaško jezero je drugo najveće jezero severne Bačke i jedan je od najstarijih rezervata i Ramsarskih područja u Srbiji. Ima ekosi-steme vlažnih staništa peščarskog i stepskog tipa visokog diver-ziteta. Jedini je predstavnik plitkih, semistatičnih jezera stepske oblasti u Srbiji, mesto je okupljanja i boravka migratornih vrsta ptica. Ime jezera potiče od mađarske reči „lúd“ što znači guska i svakako je u vezi sa bogatim ptičijim svetom koji čine više od 230 vrsta, divljih gusaka, pataka, čaplji i drugih vrsta ptica vezanih za močvare i bare. Karakteristične vrste ptica su: brkata senica, ševarski trstenjak, sivi barski petlić, eja močvarica, a od biljaka: morski trozubac, dlakavi kozinac. Veliki kaćunak, vrsta močavar-ne orhideje, je međunarodno zaštićena vrsta. Okolina Ludaša je bogata kulturno istorijskim spomenicima (staro naselje Ludaš primeri tradicionalne arhitekture i salaši). Okolina je naseljena još od kamenog doba, o čemu svedoče nekoliko arheoloških lokali-teta u blizini Nose. Specijalni rezervat prirode „Ludaško jezero“ se nalazi istočno od Subotice. Obuhvata jezero i obalu uz naselja Šupljak, Haj-dukovo i Nosa (N 46˚06’06’’, E 19˚49’53’’).

Da li ste znali?

Ludaško jezero je drugo najveće jezero severne Bačke i jedan je od najstarijih rezervata i Ramsarskih područja u Srbiji. Ima ekosi-steme vlažnih staništa peščarskog i stepskog tipa visokog diver-ziteta. Jedini je predstavnik plitkih, semistatičnih jezera stepske oblasti u Srbiji, mesto je okupljanja i boravka migratornih vrsta ptica. Ime jezera potiče od mađarske reči „lúd“ što znači guska i svakako je u vezi sa bogatim ptičijim svetom koji čine više od 230 vrsta, divljih gusaka, pataka, čaplji i drugih vrsta ptica vezanih za močvare i bare. Karakteristične vrste ptica su: brkata senica, ševarski trstenjak, sivi barski petlić, eja močvarica, a od biljaka: morski trozubac, dlakavi kozinac. Veliki kaćunak, vrsta močavar-ne orhideje, je međunarodno zaštićena vrsta. Okolina Ludaša je bogata kulturno istorijskim spomenicima (staro naselje Ludaš primeri tradicionalne arhitekture i salaši). Okolina je naseljena još od kamenog doba, o čemu svedoče nekoliko arheoloških lokali-teta u blizini Nose.

GEF.org

GLO

BAL

ENVIRONMENT FACILITY

INVE S T I N G I N O U R P L AN

ET

UVOD 2.000 karaktera

atLaS tUrIStIčkIH POteNCIJaLazaštIćeNIH PODrUčJa SrbIJe

CIP & IMPreSUM

4 SPeCIJaLNI rezerVatI PrIrODe Ludaško jezero i SeLevenjSke puStare PreDeO IzUzetNIH ODLIka Subotička peščara Park PrIrODe paLić

8 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe Gornje podunavLje

10 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe pašnjaci veLike dropLje

11 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe SLano kopovo

12 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe carSka bara

14 Park PrIrODe jeGrička

16 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe koviLjSko-petrovaradinSki rit

18 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe baGremara

19 NaCIONaLNI Park Fruška Gora

22 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe zaSavica

24 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe obedSka bara

26 PreDeO IzUzetNIH ODLIka vršačke pLanine

28 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe deLibLatSka peščara

30 PreDeO IzUzetNIH ODLIka veLiko ratno oStrvo

31 SPOMeNIk PrIrODe reSavSka pećina

32 SPOMeNIk PrIrODe pećina riSovača

33 NaCIONaLNI Park Đerdap

36 SPOMeNIk PrIrODe kanjon vratne Sa dva preraSta

37 SPOMeNIk PrIrODe Lazarev kanjon

38 Park PrIrODe Stara pLanina

40 NaCIONaLNI Park kopaonik

43 Park PrIrODe Sićevačka kLiSura

44 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe jeLašnička kLiSura

45 SPOMeNIk PrIrODe ĐavoLja varoš

46 PreDeO IzUzetNIH ODLIka vLaSina

48 PreDeO IzUzetNIH ODLIka doLina pčinje

50 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe kLiSura reke trešnjice

51 NaCIONaLNI Park tara

54 Park PrIrODe šarGan - mokra Gora

56 PreDeO IzUzetNIH ODLIka ovčarSko-kabLarSka kLiSura

58 Park PrIrODe GoLija

60 SPOMeNIk PrIrODe potpećka pećina

61 SPOMeNIk PrIrODe Stopića pećina

62 SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe uvac

64 regIONaLNI Park PrIrODe kLiSura reke miLeševke

66 SPOMeNIk PrIrODe SLapovi Sopotnice

4 AtlAs turističkih potencijAlA zAštićenih područjA srbije

Specijalni rezervat prirode „Ludaško jezero“ se nalazi istočno od Subotice. Obuhvata jeze-ro i obalu uz naselja Šupljak, Hajdukovo i Nosa (N 46˚06’06’’, E 19˚49’53’’).

Da li ste znali?

Ludaško jezero je drugo najveće jezero sever-ne Bačke i jedan je od najstarijih rezervata i Ramsarskih područja u Srbiji. Ima ekosisteme vlažnih staništa peščarskog i stepskog tipa vi-sokog diverziteta. Jedini je predstavnik plitkih, semistatičnih jezera stepske oblasti u Srbiji, mesto je okupljanja i boravka migratornih vrsta ptica. Ime jezera potiče od mađarske reči „lúd“

što znači guska i svakako je u vezi sa bogatim ptičijim svetom koji čine više od 230 vrsta, div-ljih gusaka, pataka, čaplji i drugih vrsta ptica ve-zanih za močvare i bare. Karakteristične vrste ptica su: brkata senica, ševarski trstenjak, sivi barski petlić, eja močvarica, a od biljaka: morski trozubac, dlakavi kozinac. Veliki kaćunak, vrsta močavarne orhideje, je međunarodno zaštićena vrsta. Okolina Ludaša je bogata kulturno istorij-skim spomenicima (staro naselje Ludaš primeri tradicionalne arhitekture i salaši). Okolina je na-seljena još od kamenog doba, o čemu svedoče nekoliko arheoloških lokaliteta u blizini Nose.

KaKo stići?

Ludaško jezero (centar Ludaš u Hajdukovu) je udaljeno od Subotice 14 km. Prilaz kroz na-selje Hajdukovo asfaltnim putem je pogodan za sva vozila (automobile, autobuse, bicikle). Moguće je doći i vozom do Subotice, zatim prigradskim autobusom do naselja.

Lokalna biciklistička staza Segedin-Suboti-ca (via Đala) prolazi pored južnog dela Ludaš-kog jezera.

SPeCIJaLNI rezerVatI PrIrODe

LUDaškO JezerO i SeLeVeNJSke PUStarePreDeO IzUzetNIH ODLIka

SUbOtIčka PeščaraPark PrIrODe PaLIć

KontaKt

JP „Palić – Ludaš“Kanjiški put 17a, PalićTel: +381 (0)24 753 121E-mail: [email protected] www.palic-ludas.rs

5AtlAs turističkih potencijAlA zAštićenih područjA srbije

Specijalni rezervat prirode „Selevenjske pu-stare“ se nalazi uz granicu sa Mađarskom, istočno od Subotice i severozapadno od Ka-njiže, između naselja Bački Vinogradi i Horgoš (N 46˚08’37’’, E 19˚53’37’’).

Da li ste znali?

Rezervat ima visoku raznolikost staništa ravni-čarskog tipa predela sa zajednicama stepskog, slatinskog, peščarskog i močvarnog karak-tera specifičnim za ovo područje i značajnim brojem vrsta izvorne panonske flore i faune. Blizina podzemne vode, koja na talasastom terenu stvara močvare i slatine u neposrednoj blizini ekstremno suvih peščarskih staništa, dodatno povećava raznovrsnost. Ističe se flo-rističkim vrednostima, sa atraktivnim vrstama iz porodice močvarnih orhideja i perunika. Od životinjskih vrsta značajne su: barska žaba, peščarski gušter, slepi miševi i ptice gnezdari-ce (modrovrana) na slatinama i u Selevenjskoj šumi. U rezervatu je srednjevekovni lokalitet Templompart i stara šumarska kuća.

KaKo stići?

Selevenjske pustare su udaljene 23 km od Su-botice i 22 km severozapadno od Kanjiže. Imaju prilaz magistralnim asfaltnim putem, zatim let-njim putem (samo za putnička vozila i bicikle).

Predeo izuzetnih odlika „Subotička peščara“ se nalazi na krajnjem severu Bačke, uz granicu sa Mađarskom, na području Subotičko-hor-goške peščare (N 46˚10’54’’, E 19˚42’20’’).

Da li ste znali?

Subotičku peščaru karakterišu jedinstvene eko-loške prilike na peskovitoj podlozi zatalasanog dinskog reljefa i posebnog režima podzemnih voda uz specifičan mozaik ekosistema i staništa visoke raznovrsnosti. Najznačajnija su vlažna staništa formirana na podlozi nizijskog treseta u dolini rečice Kireš. Očuvani fragmenti prirodne vegetacije, dragocena su svedočanstva o biljnom pokrivaču Panonske nizije u prošlosti. Od biljaka najznačajnije su: šafranjika, peščarski karanfil i sibirska perunika. Najznačajniji predstavnik sisa-ra je slepo kuče, a od 170 vrsta ptica se izdvajaju veliki crni detlić, pupavac, lastavičar, bregunica, drozd pevač, sivi svračak i ptice grabljivice.

KaKo stići?

Subotička peščara je udaljena 8km od Subo-tice (lokalitet Hrastovača), odnosno 13 km (lokalitet Tresetište). Postoji prilaz iz Subo-tice asfaltnim putem za sva vozila (lokalitet Hrastovača), delom asfaltnim putem i delom letnjim putem za putnička vozila i bicikle (lo-kalitet Tresetište).

Specijalni rezervati prirode „Ludaško jezero“ i „Selevenjske pustare“, Predeo izuzetnih odlika „Subotička peščara“ i Park prirode „Palić“ nalaze se na severu Vojvodine, u Severnobačkom okrugu.


Park prirode „Palić“ se nalazi istočno od Su-botice (N 46˚04’32’’, E 19˚43’36’’). Stavljen je pod zaštitu radi očuvanja ekosistema je-zera, a u sklopu zaštite ekoloških koridora u okruženju, staništa retkih vrsta.

Da li ste znali?

Palić se nalazi pored zoološkog vrta i brojnih kulturnoistorijskih vrednosti: stari banjski park u pejsažnom stilu, brojne zgrade iz doba sece-sije, ima i pejsažne vrednosti sa bogatim zeleni-lom i cvetnim parterima i sportsko rekreativne sadržaje, a ima i prirodnih vrednosti. Pojedini lokaliteti su bogati značajnom ptičijom faunom, a karakteristična vrsta je crnoglavi galeb.

KaKo stići?

Palić je udaljen 8 km od Subotice, a prilaz je asfaltni put pogodan za sva vozila. Redovna gradska linija vozi do naselja Palića i do zašti-ćenog područja (lokaliteti Veliki park, Muški

štrand, Vikend naselje). Lokalna biciklistička staza Segedin-Subotica (via Đala) prolazi i pored Palića.

smeštaj i hrana

U objektu Vizitorskog centra Ludaš postoji nekoliko soba za gostujuće istraživače i pre-davače i koriste se i u okviru aktivnosti centra (ekokamp, seminari, radionice).„Rokin salaš“ na Ludaškom jezeru je ambijen-talno uređen, ima zanimljivu etnološku zbirku koja prikazuje život na vojvođanskom salašu.„Sunjog čarda“ u rezervatu Ludaš, Hajduko-vo, nudi riblje specijalitete. Nalazi se u neta-knutoj prirodi, autentičan ambijent trščane kućice sa jedinstvenim spomenikom komarcu (www.palic.rs).U okolini Ludaša su Vinski dvor, Gujaš čarda i Kuća za odmor. Na Paliću se nalaze Cvetni salaš i Palićka kruna.Hoteli u Subotici i na Paliću, za više informacija: Turistička organizacija grada Subotice (www.visitsubotica.rs) i Turistička organizacija opšti-ne Kanjiža (www.kanjizatourism.org.rs)

KaKo provesti vreme?

pešačenje: Staze Čurgo i Kireš na Ludaškom jezeru, Selevenjska šuma-Lofej, staza u Hra-stovači u Subotičkoj peščari, Palić na lokali-tetu Ptičja ostrva i turističke ture sa vodičem kroz Veliki park. Stručne i edukativne ture se organizuju u Ludaškom jezeru i Selevenjskim pustarama na zahtev. Teme su vezane za sa-držaje duž posetilačko-eukativnih staza.Biciklizam: Biciklističke staze u okviru Euro-Velo6 sistema kao i bicilklističke staze na Pali-ću sa mogućnošću iznajmljivanja bicikla.posmatranje ptica: Ludaško jezero - lokali-teti ostrvo Roža Šandor, obala kod Budžaka i Visoka obala, Selevenjske pustare - lokaliteti na Stočnom pašnjaku, Subotička peščara - lo-kalitet kod Jasenovačke šume, Palić - lokalitet


Ptičija ostrva. Posmatranje i fotografisanje na ovim lokalitetima moguće je samo uz čuvara/vodiča. Usluga se naplaćuje.izleti: Subotička peščara na jezeru Tresetište. Kampovanje: Kamp de Tour na Paliću (tel: +381 (0)24 753 440).rekreativni ribolov: na jezerima Ludaš i Pa-lić. Godišnje dozvole izdaje JP „Palić-Ludaš“, a dnevne se mogu kupiti od ribočuvara na te-renu.lov: U okviru Subotička peščare je lovište i objekat Hrastovača (tel: +381 (0)25 432 830).rekreacija na vodi: na Paliću (surfing, je-drenje), uređene plaže - ženski štrand, muški štrand, Ludaško jezero - vožnja čamcem.avanture: vožnja motornim zmajem.obilazak: Putevi vina - vinski put Subotica, brojni kulturno-istorijski i verski objekti u Su-botici i Palićuvožnja kočijamamanifestacije: Ludaško jezero - takmičenje u kuvanju riblje čorbe (kraj juna), dani belog luka u Šupljaku (avgust), konjički susreti (početak okto-

bra), Palić - berbanski dani (septembar) i druge.

Centar za posetioCe

Vizitorski centar Ludaš, Prespanska 12, Hajdukovo, Tel: +381 (0)24 758 370 [email protected], www.ludas.rsNalazi se na severnom obodu rezervata Lu-daš. Posetu treba najaviti i rezervisati termine za vodiča ili stručno lice. Mogu se odvijati u bilo koje vreme, a preporučen period za po-sete je april-oktobar. Osoblje Centra govori mađarski, srpski i engleski. Poseta zaštićenim područjima sa vodičem se plaća. Promotivni materijali dostupni su posetiocima u Vizitorskom centru Ludaš, u Upravnoj zgradi JP „Palić – Ludaš“ i u sedištu Turističke organizacije grada Subotice. Mate-rijal je, uglavnom, dvojezičan - na srpskom i mađarskom jeziku, a većim delom i trojezičan: srpski/mađarski/engleski jezik.


Specijalni rezervat prirode „Gornje Podunav-lje“ nalazi se u Vojvodini, u Zapadnobačkom okrugu (N 45˚47’60”, E 18˚55’60”). Prostire se od granice sa Mađarskom do Bogojeva uz levu obalu reke Dunav u dužini od 64 km. Deo je velikog ritskog kompleksa koji se proteže i kroz susedne države Mađarsku i Hrvatsku.

Da li ste znali?

Gornje Podunavlje predstavlja jedno od po-slednjih velikih poplavnih područja na tlu evropskog kontinenta. Čine ga dva velika rita, Monoštorski i Apatinski, čija je površina 19 605 ha šuma, livada, bara i močvara, uključu-jući i reku Dunav i njene meandre.U rezervatu je prisutna 51 vrsta sisara, 248 vr-sta ptica, 50 vrsta riba, 11 vrsta vodozemaca, 9 vrsta gmizavaca, ogroman broj beskičmenja-ka od kojih se izdvaja fauna leptira sa preko 60 vrsta dnevnih leptira i više od 1000 biljnih vr-sta. Među pticama se ističu retke vrste kao što su orao belorepan i crna roda. Gornje Podu-

navlje naseljava najveća populacija evropskog jelena, jedna od poslednjih u autentičnom rit-skom ambijentu. Između ostalih sisara tu žive i divlja svinja i srna. Takođe, očuvana su neka od najboljih mrestilišta na Dunavu: Stari dunavac, Petreš, Srebrenica i Staklara. Guste, gotovo neprohodne ritske šume autohtonih topola i vrba danas su gotovo reliktnog karaktera. Re-zervat je prepoznatljiv po belom i žutom lokva-nju, kukurjaku, zakržljaloj perunici, zmijskom ljutiću, crnom glogu i drugim biljkama. Gornje Podunavlje krasi i autentično kulturno nasleđe. Kao rezultat prilagođavanja velikoj reci i njenim ćudima, nastali su karakteristični izvorni običa-ji, nošnje, jezik, ribolovni alat, čamci i jela.

KaKo stići?

Područje se nalazi oko 175 km od Beograda, 15 km od Sombora i 15 km od Apatina. Moguće je doći vozom, autobusom, automo-bilom, biciklom ili brodom. Područje je na regi-onalnoj biciklističkoj dunavskoj ruti.

SPeCIJaLNI rezerVat PrIrODe

gOrNJe PODUNaVLJe

KontaKt

JP „Vojvodinašume“Apatinski put 11, SomborTel: +381 (0)25 463 111E-mail: [email protected] www.gornjepodunavlje.info


smeštaj i hrana

Seoski turizam na rubu rezervata vode udru-ženja građana „Vikend“ iz Bezdana i „Podu-nav“ iz Bačkog Monoštora. Banjski turizam je razvijen u Banji Junaković - Apatin, u blizini rezervata, koja sadrži akva park i bazene. Lo-vačka kuća „Štrbac“ u Bačkom Monoštoru i „Mesarske livade“ u Apatinu, opremljene su za lovački turizam.Poznati restorani su Riblja čarda „Pikec“ u Bez-danu, čarda „Zlatna kruna“ u Apatinu (klasičan restoran), kao i lovačke kuće „Štrbac“ u Bačkom Monoštoru i „Mesarske livade“ u Apatinu.


edukativne ture za decu: U pratnji vodiča i uz pomoć edukativne opreme, deca se upo-

znaju sa temama vezanim za zaštitu priro-de, rezervat i njegov biljni i životinjski svet. Program obilaska šetne staze „Karapan-dža“ je uz vožnju ekološkim katamaranom, obilazak stazom „Štrbac“ (Bezdan, Bački Monoštor) traje 1,5 sat, a program obila-ska stazom „Bestrement“ uključuje i vožnju brodom do ušća Drave, odnosno do Lavača. Ture se organizuju na zahtev. Vodič govori engleski i nemački jezik.pešačenje: Ispred ulaza rezervata, uz pratnju vodiča, kreće se u obilazak poplavne doli-ne Dunava. Staza je dugačka 15 km.Teren je ravan i pogodan za sve nivoe kondicije. Rute nisu obeležene i zavise od afiniteta posetilaca. Kreće se isključivo kroz nenaseljena područja, kroz šume i livade. Info-table na ulazu pružaju podatke o dozvoljenim trasama za kretanje individualnih posetilaca.posmatranje ptica/divljači: Sa osmatračni-ce „Šarkanj“ u Štrpcu, isključivo u pratnji vodi-ča. Moguće je tokom cele godine. rekreativni ribolov: Dozvole se mogu kupiti kod upravljača rezervata i kod Udruženja re-kreativnih ribolovaca.lov: Organizuju se lovačke ture.odmor i plivanje: Duž Dunava, postoje broj-ne „divlje“ plaže.veslanje: U drvenim čamcima, Dunavom.

Gornje Podunavlje predstavlja jedno od poslednjih velikih poplavnih područja na tlu evropskog kontinenta.


Specijalni rezervat prirode „Pašnjaci Velike droplje” nalazi se u severno banatskom okru-gu Vojvodine, u blizini Kikinde (N 45˚55’7.1”, E 20˚18’45.6”).

Da li ste znali?

Područje predstavlja tipično panonsko rav-ničarski predeo u kojem se mozaično prepli-ću stepska, slatinska i močvarna staništa sa karakterističnom florom i faunom. Osnovna vrednost je jedina preostala populacija Velikih droplji u Srbiji - čitava populacija broji samo 35 ptica. Velika droplja je krupna, jedinstvena ravničarska ptica. Prisutni su i drugi značajni predstavnici faune: vilin konjic, žaba češnjar-ka, ritska sova, tekunica i ćurlikovac. Najvažniji predstavnici flore su: bedrinac, lepljivi puca-vac, proha, devesilje, Švarcenbergova bokvi-ca i pozni zunbul. Tu se nalaze i više starih banatskih salaša, kao i nekoliko spomenika iz perioda Drugog svetskog rata.

KaKo stići?

Zaštićeno područje je udaljeno oko 15 km od Kikinde. Pristup je moguć autobusom, automo-bilom i biciklom. Ne postoje redovne autobuske linije, ali je moguće organizovati prevoz od pro-storija upravljača sa putničkim vozilom, zaprež-nim kolima ili fijakerom u zavisnosti od dogovora.

smeštaj i hrana

Postoje dve etno kuće u selu Mokrin, udaljene oko 3 km od Centra za posetioce, a pružaju i usluge smeštaja i ishrane.


pešačenje: Eko staza se prostire čitavim re-zervatom (8 km). Duž trase postoje table sa putokazima, opisom mesta i zaštićenih vrsta. stručne i edukativne ture uz predhodno upućen zahtev upravljaču.posmatranje ptica: Osmatračnica je u sklopu centra za posetioce.lov: Lovačko udruženje pruža kompletnu tu-rističku uslugu.

Centar za posetioCe

Cenatar za posetioce „Jaroš“ se nalazi na rubu zaštićenog područja u blizini sela Mokrina. Po-red tornja za osmatranje, poseduje dve pro-storije i letnju otvorenu terasu. Radno vreme nije precizirano, obilazak područja i boravak se dogovara sa upravljačem (tel: +381 (0)60 6116 202). Potrebno kontaktirati upravljača pre svakih aktivnosti u zaštićenom području. Moguće je obezbediti vodiča sa poznavanjem italijanskog jezika. Turistički materijal je do-stupan u centru.


PašNJaCI VeLIke DrOPLJe

KontaKt

Lovačko udruženje „Perjanica“ Dositeja Obradovića 8, Mokrin Tel: +381 (0)23 061 162E-mail: [email protected]


Specijalni rezervat prirode ,,Slano Kopo-vo’’ nalazi se u Vojvodini, u srednjem Bana-tu, u blizini naselja Novi Bečej i reke Tise (N 45˚36’50.5”, E 20˚13’30.7”).

Da li ste znali?

Predstavlja jedno od poslednjih očuvanih jezera na slatinama Vojvodine i jedno od najvažnijih staništa ptica u Srbiji. Evidentirano je 203 vr-ste ptica, što predstavlja 63% od ukupno po-znatih vrsta u Vojvodini. Ovde se gnezde vrste netipične za Panonsku niziju, a karakteristične za pontsko-kaspijske i morske obale. Takođe, Slano Kopovo je jedinstvena selidbena stanica za migratorne vrste ptica. U periodima najin-tenzivnijeg prolaza, u jednom danu skuplja se i do 17000 ždralova i više hiljada pataka i gusaka. Slano Kopovo je povoljno za ždralove, patke, gu-ske, šljukarice, kao i ptice sabljarke i morske ža-lare. Rezervat naseljava i 20 vrsta sisara. Zečevi i srne se mogu često videti, a tu žive i tekunica, mala rovčica, voluharica i druge životinje. Od biljaka preovlađuju jednogodišnje vrste, od kojih su caklenjača i panonska jurčica zaštićene.

KaKo stići?

Slano Kopovo udaljeno je 5 km od Novog Be-čeja, 60 km od Novog Sada, 40 km od Kikin-de i oko 150 km od Beograda. Moguće je doći

automobilom i autobusom sa dva pristupna puta: Bašaidski i Miloševačko-Kikindski. Vozi-lo se ostavlja van granica rezervata.

smeštaj i hranaU rezervatu ne postoje smeštajni kapaciteti, dok u Novom Bečeju postoji više čardi na Tisi i Hotel „Tiski cvet“.


pešačenje: Postoje dve pešačke staze (oko 7 km). Ture u pratnji vodiča se organizuju una-pred i na zahtev.posmatranje ptica: Dve osmatračnice na levoj obali jezera sa tablama o ornitofauni, jedna kula na Vizitorskom centru, jedna srednja osma-tračnica na Poštinom Kopovu, i niska osma-tračnica u blizini Vizitorskog centra. Evropski vi-kend posmatranja ptica održava se u oktobru.

Centar za posetioCe

Vizitorski centar se nalazi u rezervatu, na 20 minuta od ulaza. Stiže se pešice ili vozilom, atarskim putem. Objekat služi za kratak od-mor i kao usputna tačka do osmatračnica. Po-stoje brošure i lifleti, na srpskom, mađarskom i engleskom jeziku. Ulaz se plaća.


SLaNO kOPOVO

KontaKt

,,Lovačko udruženje Novi Bečej’’Sonje Marinković 29, Novi BečejTel: +381 (0) 23 771 076E-mail: [email protected]


Specijalni rezervat prirode „Carska bara“ nalazi se u Vojvodini u Srednjebanatskom okrugu, opštini Zrenjanin (N 45˚15’54.8”, E 20˚24’6”). Carska bara je područje u me-đurečju Begeja i Tise, sa barama, jezerima, prirodnim vodotocima i kanalima, ritovima i slatinama.

Da li ste znali?

U rezervatu se nalazi 500 taksona viših biljaka od kojih je 30 vrsta zaštićeno na nacionalnom i međunarodnom nivou. Pečat biljnom pokri-vaču daje močvarna vegetacija. U rezervatu od 20 zabeleženih vrsta riba, 2 vrste su stro-go zaštićene, gavčica i čikov. Od 239 vrsta pti-ca, 207 su strogo zaštićene vrste, a 15 vrsta su globalno ugrožene. Odlika Carske bare je prisustvo svih 10 vrsta evropskih čaplji. Naj-značajnija grabljivica rezervata je orao belo-repan. Rezervat je takođe pogodno stanište za opstanak i razvoj mnogih zaštićenih vrsta

insekata, gmizavaca i vodozemaca. Među ra-znovrsnim sisarima, mnogi pripadaju retkim i ugroženim vrstama (vodena, močvarna i šumska rovčica, vidra, divlja mačka, kune be-lica i zlatica). Na stepskim delovima Carske bare živi tekunica. Od divljači tu su zec, srna i divlja svinja.

KaKo stići?

Rezervat se nalazi na 55 km od Beograda, 60 km od Novog Sada, 14 km od Zrenjanina, a 6 km od sportskog aerodroma „Ečka“. Pristup je moguć autobusom, automobilom, biciklom i brodom. Postoji redovna autobuska linija Zrenjanin-Belo Blato. Prevoz organizuju turi-stičke agencije, a informacije se mogu dobiti u agencijama i Turističkom Informativnom Centru Zrenjanin, kao i direktnim kontaktom upravljača - Ribarskog gazdinstva „Ečka“. Po-stoje dva parkinga, kod hotela „Sibila“ i Prirod-njačke kuće koji se ne naplaćuju. Rezervat se nalazi na međunarodnoj biciklističkoj ruti.

smeštaj i hrana

Hotel „Sibila“ (2*), se nalazi 50 m od rezer-vata, sa restoranom. Piće, sladoled, kafa, se poslužuju i na izletištu rezervata. Pored hotela postoje boksovi za lovačke pse.Hotel dvorac „Kaštel“ (4*) u Ečkoj. U Belom Blatu je seosko gazdinstvo, etno-eko kom-pleks „Lujza“, sa autohtonim domaćim životi-njama i etno kuhinjom i eko-etno kompleks sa edukativnim centrom i smeštajem.Na 30 km od Carske bare se nalazi banja „Ru-sanda“ u Melencima sa lekovitim blatom.U etno selu „Tiganjica“ je restoran „Trofej“, sa smeštajnim kapacitetom. Na putu Zrenja-nin-Beograd je motel „Kod Despota“.


CarSka bara

KontaKt

Ribarsko gazdinstvo „Ečka“ a.d.Beloblatski put bb, Lukino SeloTel: +381 (0)23 884 645E-mail: [email protected] www.carskabara.rs



stručne i edukativne posete za đake i stu-dente o ekologiji sa akcentom na barsko-mo-čvarne ekosisteme. Potrebno je rezervisati. Stručno lice govori engleski jezik.poseta prirodnjačkoj kući sa postavkom prepariranih eksponata autohtonih vrsta i su-venirnicom, kao i projekcijom filma i spota o Carskoj bari.pešačenje: Postoje dve pešačke staze, 4 km i 22 km, obeležene putokazima i informativnim tablama.Biciklizam: Predviđena je staza za terenski bicikl dužine 22 km. posmatranje ptica i divljači: Postoje poseb-ni programi posmatranja ptica ili divljači sa vidikovca i foto čeka - osmatračnica, koji se naplaćuju.rekreativni ribolov: Ribarsko područje „Mali

Begej“. Moguće je iznajmljivanje čamaca. Je-zero „Joca“ namenjeno je ekskluzivnom re-kreativnom ribolovu.vožnja brodićem: Obilazak rezervata turi-stičkim brodom kapaciteta 50 putnika, sa izlaskom na vidikovac sa vodičem. Moguće je iznajmiti motorni čamac sa vodičem, za šest osoba. Postoji mogućnost kombinovanog obilaska - pešačenjem stazom zdravlja i bro-dićem.veslanje: Moguće je iznajmiti kajak i čamac na vesla.avanture: Letenje motornim zmajem i lakim avionom (tel: +381(0)23 884 025).poseta kulturno-istorijskim i verskim spo-menicima: Muzej naivne umetnosti u Kovači-ci, Kuća Mihajla Pupina u Idvoru, pravoslavna crkva u Perlezu sa ikonostasom Uroša Pre-dića, dvorac „Kaštel“ sa katoličkom crkvom, kao i najstarija pravoslavna crkva u Banatu u Ečkoj (1711).

Centar za posetioCe

Turističko-informativni punkt je na početku pe-šačke staze, a informacije se mogu dobiti i u Pri-rodnjačkoj kući na ulazu u rezervat. Zaposleni se koriste engleskim jezikom. Turističke usluge u rezervatu i poseta Prirodnjačkoj kući se napla-ćuju. Promotivni materijal i mape su u Prirod-njačkoj kući, na recepciji hotela „Sibila" i na izleti-štu rezervata na srpskom i na engleskom jeziku.

Carska bara je područje u međurečju Begeja i Tise, sa barama, jezerima, prirodnim vodotocima i kanalima, ritovima i slatinama.


Park prirode „Jegrička“ nalazi se u Vojvodini, između Malog bačkog kanala kod Despotova na zapadu i ušća Jegričke u Tisu kod Žablja na istoku (N 45°23’55”, E 20°06’'33”). Prostire se na području četiri opštine: Bačka Palanka, Vrbas, Temerin i Žabalj. Dobio je ime po rečici Jegrička, najdužoj rečici Bačke, sa dužinom od 64 km. U XIX veku izvršena je regulacija Jegričke, a izgradnjom Hidrosistema DTD, postala je njegov deo. Delovi sa izvornim odli-kama, zavidna biološka raznovrsnost i prekra-sni pejzaži, su vrednosti zbog kojih je prostor Jegričke zaštićen.

Da li ste znali?

Parkom prirode Jegrička dominira vodeni bi-otop, koga čine kanalisani deo, neizmenjeni

močvarno-barski ekosistem i deo koji je pre-tvoren u ribnjak. Jegrička predstavlja stanište brojnim biljnim i životinjskim vrstama , među kojima se nalaze zaštićene vrste i vrste sa spiska za Crvenu knjigu Srbije. Zabeleženo je 76 vodenih i močvarnih biljaka. Od posebnog značaja je prisustvo zaštićenih biljnih vrsta: belog lokvanja, barske paprati, vodenog oraš-ka i mešinke. U reci Jegrička živi 20 vrsta riba, među kojima su linjak, štuka, smuđ, som i ša-ran. Vlažni delovi su povoljno stanište za ra-zvoj vodozemaca i gmizavaca. Tu žive i ugro-žena vrsta barske kornjače i zmije: belouška i ribarica. Među brojnim vrstama sisara je i

vidra, globalno ugrožena vrsta. Park prirode „Jegrička“ je jedna od retkih preostalih oaza barskih ptica. Do sada je registrovano 198 vrsta ptica, među kojima je veliki broj retkih i ugroženih vrsta: vodeni bik, patka kašikara, belobrka čigra, ćubasti gnjurac, brkata senica i mnoge druge.

KaKo stići?

Udaljenost Informativnog centra od Novog Sada iznosi 30 km. Do područja se može stići automobilom, autobusom ili biciklom. Postoje redovne autobuske linije do svih opština na kojima se prostire zaštićeno područje. Nalazi se i na lokalnoj biciklističkoj ruti. Parking se nalazi pored Informativnog centra.

Park PrIrODe

JegrIčka

KontaKt

JVP „Vode Vojvodine“Bulevar Mihajla Pupina 25, Novi SadTel: +381 (0)21 4881 427E-mail: [email protected] www.vodevojvodine.com


smeštaj i hrana

Čarda „Bor“ u Sirigu (opština Temerin) ima šest dvokrevetnih soba i bungalov, restoran s bogatim menijem, salu za sastanke, kao i uređeni park sa fontanom, ljuljaške, bazen, uređena mesta za pecanje, etno kutak, stazu zdravlja i stazu za rekreaciju.Kampovanje je moguće na uređenom prosto-ru u krugu Informativnog centra parka priro-de (oko 2000 m2 zatravnjenog prostora, 20 šatora). U Temerinu su restorani sa prenoći-štem „Tri šešira“ i „Pivarijum“.


pešačenje: stazom zdravlja.Biciklizam: Koriste se pešačke i druge staze.posmatranje ptica sa osmatračnice: Na 3,5 km od Informativnog centra, uz desnu obalu Jegričke na teritoriji opštine Temerin, nalazi se osmatračnica za ptice. ekološke radionice: Organizuju se, uz pret-hodno zakazivanje.izleti: Na čardi „Bor“ u Sirigu i Informativnom centru parka prirode „Jegrička“. U opštini Ža-balj na levoj obali Jegričke, nalazi se prostor Udruženja sportskih ribolovaca „Mladost“ sa odmorištima za izletnike-posetioce, kao i u Zmajevu i Ravnom Selu.rekreacija: Na travnatim površinama su mo-guće sportske aktivnosti.

lov: Pored Čarde u Sirigu je bagremova šuma sa ograđenim prostorom sa divljim svinjama. rekreativni ribolov: Dozvole se mogu kupiti kod upravljača JVP „Vode Vojvodine“.poseta manifestacijama: Na prostoru In-formativnog centra parka prirode „Jegrička“ obeležavaju se značajni datumi vezani za za-štitu životne sredine (Dan planete Zemlje, Dan zaštite životne sredine, Dan voda, Dani Du-nava). Tokom „Dana Jegričke“ (25-31. maj), organizuju se ekološke radionice za decu školskog uzrasta, takmičenja u sportskom ribolovu, konkurs likovnih i literarnih radova i kvizovi znanja iz oblasti zaštite prirode.obilazak: Vetrenjača u Čurugu, sagrađena u Mađarskoj 1843. godine i preneta u Čurug 1846. godine. Crkva Vaznesenja gospodnjeg u Čurugu.

Centar za posetioCe

Centar za posetioce (Informativni centar), nalazi se u neposrednoj blizini mosta na putu Novi Sad - Bečej. Posete se zakazuju. Zapo-sleni se služe engleskim jezikom. Moguće je organizovati jednodnevni boravak na prosto-ru Informativnog centra „Jegrička“, radi upo-znavanja glavnih karakteristika zaštićenog područja. Ulaznice se naplaćuju. Promotivni materijal i geografsko-turističke karte dostu-pni su posetiocima zaštićenog područja, na srpskom, mađarskom i engleskom jeziku.

Park prirode „Jegrička“ je jedna od retkih preostalih oaza barskih ptica.


Specijalni rezervat prirode „Koviljsko-petro-varadinski rit“ nalazi se u Vojvodini u jugoi-stočnom delu Bačke, na levoj i desnoj obali Dunava, pored Kovilja i Petrovaradina (N 45˚11’08”, E 20˚01’07”). Predstavlja kom-pleks barsko-močvarnih i šumskih ekosiste-ma na 5895 ha, sa brojnim životnim zajedni-cama, povezanih u integralnu celinu.

Da li ste znali?

Koviljsko-petrovaradinski rit je ostatak neka-dašnjih velikih, gustih, bujnih i skoro nepro-hodnih ritova. Dugačak je 20 km. Osnovne karakteristike koje čine da ovaj prostor ima posebnu prirodnu vrednosti su: očuvanost i raznovrsnosti izvornih oblika ritova (ostr-va, ade, rukavci, meandri, mrtvaje), zatim biljnih zajednica, raznovrsnost i bogatstvo faune, naročito ptica močvarica i riba. U ritu živi 206 vrsta ptica. Evidentirano je 26 vrsta

riba, a ovde se nalazi prirodno mrestilište za štuku, šarana i kečigu. Prirodnu vegetaciju predstavljaju hidrološki uslovljene šume vrba (bademsta vrba i bela vrba) i topola (bela i crna topola). Posebnu vrednost predstavlja prisustvo retkih i ugroženih biljnih vrsta: beli i žuti lokvanj, plava lincura, rebratica, vodeni orašak, četvorolisna detelina, močvarni ka-ćunak. Ovde žive retke životinjske vrste, kao što su divlja mačka i vidra.

KaKo stići?


kOVILJSkO-PetrOVaraDINSkI rIt

KontaKt

JP „Vojvodinašume“ Preradovićeva 2, PetrovaradinTel: +381 (0)21 542 713E-mail: [email protected] www.vojvodinasume.rs


Udaljenost od Novog Sada je 20 km, od Be-ograda 60 km. Moguće je doći automobilom, autobusom, biciklom ili čamcem preko Du-nava. Postoji redovna prigradska autobuska linija Novi Sad - Kovilj. Nalazi se na dunavskoj biciklistickoj ruti.

smeštaj i hrana

Hotel Dunav (2*) u Sremskim Karlovcima. Moguć je smeštaj u okolini Novog Sada. U rezervatu nema prodavnica ni restorana. Sve informacije se mogu dobiti u turističkim orga-nizacijama opštine Sremski Karlovci (www.karlovci.org.rs), Novi Sad (www.turizamns.rs) ili Vojvodine (http://vojvodinaonline.com).

KaKo provesti vreme

pešačenje: Postoje dve edukativne staze (2 km). Edukativna staza na lokalitetu Kurjač-ka greda, duž koje je postavljen mobilijar sa infotablama, završava se osmatračnicom za ptice. Lokalitet Šlajz je najbliži naselju Kovilj i predstavlja stecište ljubitelja prirode, peca-roša i šetača. Na lokalitetu Tikvara, staza ide uz nasip pored lokalnog puta, izgrađeni su Ekološko-edukativni centar sa učionicom na otvorenom, osmatračnica za ptice, i edukativ-na staza (1 km) duž koje su klupe, stolovi i info table. Staze su pogodne za sve nivoe kon-dicione pripremljenosti jer je u pitanju ravan teren pa ne zahteva preterane sposobnosti orijentacije, i omogućava kretanje dece i sta-rijih osoba. Posete rezervatu i obilazak može da traje najviše 3h. Verzija rute se prilagođava potrebama posetilaca. Organizuju se posete đaka i studenata u rezervat nastave u prirodi na zahtev. Najava nekoliko dana unapred. Po-seta je uz pratnju čuvara.Biciklizam: Sve pešačke staze moguće je obi-ći i biciklom.posmatranje ptica: Postoje tri osmatračnice za ptice: jedna na lokalitetu Tikvara i dve na

lokalitetu Kurjačka greda. Ulazak i fotografisa-nje se naplaćuje.vožnja čamcem: Na lokalitetu Šlajz moguće je iznajmiti drvene čamce. Ima ih 10, a koriste se za potrebe ribolovaca.rekreativni ribolov: Uz dozvolu koju je mo-guće kupiti kod upravljača, samo u vreme kada je ribolov dozvoljen.lov: Organizovanje individualnog i grupnog lova na divlje svinje.obilazak kultrno-istorijskih spomenika: Srpski pravoslavni manastir posvećen Svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu, zaštićen je kao spomenik kulture. Kapela Vodica je u blizini manastira. Posvećena je svetoj Petki, zidana pre oko 700 godina. Kroz kapelu prolazi staro stablo na kojem je veliko rodino gnezdo. U Ko-viljskom ataru nalazi se nekoliko arheoloških lokaliteta, dve pravoslavne crkve, a posebno blago Kovilja čini rodna kuća Laze Kostića. U okolnim selima, u Petrovaradinu, Sremskim Karlovcima, Kovilju i Gardinovcima sačuvane su kuće tipične za šajkaška sela.

Centar za posetioCe

Postoji mali Edukativni centar sa prekrivenom učionicom na otvorenom, u blizini lokalnog puta u naselju Kovilj. Ulaz se naplaćuje organizova-nim grupama. Postoje brošure o rezervatu.

Koviljsko-petrovaradinski rit je ostatak nekadašnjih velikih, gustih, bujnih i skoro neprohodnih ritova.


Specijalni rezervat prirode „Bagremara“ se nalazi u Vojvodini, u zapadnoj Bačkoj, sever-no od naselja Bačka Palanka (N 45˚16’10”, E 19˚22’58”). Bagremara je jedino mesto u Srbiji gde raste zaštićena biljna vrsta kukurjak. Re-zervat je namenjen isključivo za naučno-istra-živački rad i za ekološki turizam.

Da li ste znali?

Rezervat je pokriven šumom bagrema, sta-rosti od 20 do 28 godina, sa vrlo malo crnog oraha i hrasta lužnjaka. Kukurjak cveta tokom februara i marta, kada njegov zlatnožuti cvet dominira prizemnim nivoom šume. Kukurjak je retka biljka i u susednim državama. U re-zervatu živi 70 vrsta ptica od kojih 30 tu pravi gnezda. Utvrđene su i 93 vrste insekata.

KaKo stići?

Zaštićeno područje je udaljeno 48 km od No-vog Sada, 123 km od Beograda i 10 km od dr-žavne granice sa Hrvatskom. Moguće je doći iz pravca Bačke Palanke i Odžaka automobi-lom, autobusom i biciklom. Postoji redovna prigradska linija Novi Sad - Bačka Palanka.

smeštaj i hrana

U okviru rezervata ne postoje objekti, ali po-stoje u njegovoj blizini na teritoriji Novog Sada i Bačke Palanke. Restoran postoji u okviru te-niskih terena „Sintelona” koji su u blizini šume.


pešačka tura: Posetioci mogu da obiđu deo rezervata pod režimom II stepena zaštite. Lo-kalnim putem se stiže do šume Bagremara. Tura počinje od Eko nadstrešnice, a zatim se nastavlja edukativnom stazom. Osim šetnje, moguće je fotografisanje, uživanje u šumskom ekosistemu, upoznavanje sa zaštićenim vrsta-ma biljaka i životinja u pratnji vodiča. Najava nekoliko dana unapred. Sve turističke aktiv-nosti se obustavljaju između januara i marta, u periodu cvetanja i plodonošenja kukurjaka.posmatranje ptica: Iako ne postoje određe-ne osmatračnice, moguće je organizovanje posmatranja ptica.

Centar za posetioCe

Eko nadstrešnica u šumi sa drvenim klupama i školskom tablom predstavlja učionicu na otvorenom. Pogodna je za prijem posetilaca, prezentaciju rezervata i predavanja. Ulaznice se naplaćuju organizovanim grupama.


bagreMara

KontaKt

JP „Vojvodinašume“Preradovićeva 2, PetrovaradinTel: +381 (0)21 542 713E-mail: [email protected] www.vojvodinasume.rs


Nacionalni park „Fruška gora“ nalazi se na jugu Panonske nizije, u Vojvodini, Sremskom okrugu (N 45˚9’48.9”, E 19˚39’47.1”). Pro-stire se između Dunava i Save, dužinom od oko 80 km, a najveća širina je 15 km. Fruška gora je nizak planinski venac, sa najvišim vr-hom od 539 m (Crveni čot). Pašnjaci i plod-no zemljište, vinogradi i voćnjaci, ukrašavaju padine i niže delove, dok su površine na višim nadmorskim visinama (iznad 300 m) pokrive-ne gustim, listopadnim šumama. Fruška gora je najstariji nacionalni park u Srbiji, zaštićen 1960. godine, a područje zaštite obuhvata 25.525 ha.

Da li ste znali?

Fruška gora je poznata po šumama među kojima se izdvajaju šume kitnjaka, bukve, lipe i graba. Na prostoru nacionalnog parka raste oko 1.500 vrsta biljaka, a među njima veli-ki broj, oko 700, lekovitih. Životinjski svet je veoma bogat i raznovrstan. Od ukupnog bro-

ja sisara, 38 vrsta su zaštićene kao prirodne retkosti. Od sitnih sisara izdvajaju se tekunica, slepo kuče i mala rovčica, dok su među kru-pnijim sisarima značajni šakal, divlja mačka, jelen i srna. Zahvaljujući jedinstvenim i veoma brojnim fosilnim ostacima flore i faune, Fruška gora se naziva i „ogledalom geološke prošlo-sti“. Posebnu vrednost, biser Fruške gore, predstavljaju 16 pravoslavnih manastira, poznatih po specifičnoj arhitekturi, bogatim riznicama, bibliotekama i freskama. Fruška gora je poznata i po brojnim arheološkim loka-litetima iz praistorijskog i istorijskog perioda.

KaKo stići?

Nacionalni park je udaljen 20 km od Novog Sada, 80 km od Beograda. Do Fruške gore je moguće doći automobilom, autobusom i biciklom iz pravca Novog Sada, Beograda i Sremske Mitrovice. Udaljen je oko 60 km od aerodroma u Beogradu. Postoje redovne au-tobuske linije do obodnih delova nacionalnog

NaCIONaLNI Park

FrUška gOra

KontaKt

JP „Nacionalni park Fruška gora“Zmajev Trg 1, Sremska KamenicaTel: +381 (0)21 463 666E-mail: [email protected]

FOTO

: Dra

giša

sa

vić


parka koje uglavnom kreću sa glavne autobu-ske stanice u Novom Sadu. Nalazi se na me-đunarodnoj biciklističkoj ruti (EuroVelo 6).

smeštaj i hrana

Hotel „Norcev“ (3*) na 4 km od Iriškog venca i centar „CePTOR“ na Andrevlju, sa restorani-ma, pogodni su i za kongresne aktivnosti.Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Termal” u Vrdniku. Vrelo Banja Kulina ima lekovitu vodu kojom se mogu lečiti kožne bolesti i reumat-ska oboljenja. Odmaralište „Testera“ za boravak dece uzra-sta od 7 do 14 godina, u blizini Čerevića (nad-morska visina 250 m) opremljeno je audio i video uređajima i opremom za izvođenje na-stave.Kampovanje: Ekokamp „Fruška gora“ nedale-ko od izletišta Stažilovo, sa 30 kamp parcela za sve vrste kampovanja. Opremljen je sa mobilijarom, igralištem za decu, roštiljskim mestima, recepcijom, sanitarnim objektom i parkingom (www.campingfruskagora.com).Privatan smeštaj: Perkov salaš (Neradin), eko-etno klub Čerević, etno kuća Jazak i mno-gi drugi.

U sklopu Informativnog centra na Iriškom vencu nalaze se brojni restorani i planinarski dom „Vojvodina“.


pešačenje: Postoje brojne staze ukupne duži-ne od oko 90 km. Neke od njih su: Informativni centar-Staro Hopovo-Novo Hopovo-Informa-tivni centar (10 km); Informativni centar-Pa-ragovo-Informativni centar (9 km); manastir Beočin-Osovlje-Pavlasov čot-Brankovac-Kra-ljeva stolica-Popovica (20,2 km) i druge.planinarenje: Izdvajaju se staze „Fruškogor-skog maratona“ kao što su: Staza radosti i zadovoljstva (3,5 km), Zapadni maraton za pripravnike (19,9 km), Istočni mali maraton (33,1 km), Zapadni mali maraton (32,9 km), Istočni srednji maraton (57,5 km), Zapadni srednji maraton (58,3 km), Istočni veliki ma-raton (82,9 km), Zapadni veliki maraton (86,8 km), Ultramaraton (102,7 km).Biciklizam: Ima preko 500 km označenih sta-za koje su uglavnom i pešačke i biciklističke.obilazak „putevi vina“: U više od 60 podru-ma privatnih proizvođača, od kojih su najzna-čajniji u Sremskim Karlovcima, moguće je


probati čuvena fruškogorska vina. „Bermet” i „Ausbruh” su slatka, veoma jaka i aromatična vina. „Neoplanta”je autentično aromatizova-no vino ovog kraja i ima ga u podrumu u Čere-viću, a interesantnih vinskih podruma i vinarija ima i u selima Neštin, Banoštor, Erdevik i Irig.izleti: Čortanovačka šuma, Stražilovo, Par-tizanski put, Iriški venac, Glavica, Popovica, Zmajevac, Letenka, Andrevlje, Testera, Ci-ganski logor, Lipovača i druga. Izletišta su opremljena mobilijarom, uređenim ložištima i malim brojem dečjih igrališta.rekreativni ribolov: Uz obaveznu dozvolu koju izdaje Nacionalni park Fruška gora.lov: Ograđeno i otvoreno lovište kojim uprav-lja Nacionalni park Fruška gora. Ograđeni deo lovišta Vorovo nalazi se kod Erdevika, petnae-stak kilometara od auto-puta Beograd-Zagreb.avanture: Paintball i airsoft ture u saradnji sa lokalnim organizacijama.organizovana poseta hranilištu za orlove, najava posete je obavezna. Usluga se naplaćuje.obilazak kulturno-istorijskih objekata i brojnih manastira kao što su: Krušedol, Pet-kovica, Rakovac, Divša, Hopovo, Jazak, Grge-teg, Beočin, Šišatovac, Ravanica i drugi.Učestvovanje na Fruškogorskom marato-

nu u maju, koji ima tridesetogodišnju tradici-ju, ili na nekoj drugoj manifestaciji - na primer na „Danima Vina” u Sremskim Karlovcima, Irigu ili Banoštoru.

Centar za posetioCe

Zgrada Informativnog centra nalazi se na Iriškom vencu kod spomenika. Informativni centar je polazište svih kulturnih, naučnih i turističkih zbivanja u nacionalnom parku. Vodička služba je osposobljena da posetioci-ma drži predavanja, u prirodi ili unutar zgra-de, uz video projekcije filmova o prirodi Fruš-ke gore i ekologiji. U Informativnom centru se nalazi Prirodnjačka postavka sa ekspona-tima koji na najbolji način prikazuju prirodne i kulturne vrednosti nacionalnog parka. U suvenirnici se prodaju različiti proizvodi, a turistički materijal je dostupan na srpskom i engleskom jeziku. Punkt sa turističkim in-formacijama postoji i u turističkim organi-zacijama opština koje okružuju nacionalni park. Organizuju se ture za đake i studente, i po zahtevu se prilagođavaju interesovanju grupe. Vodič govori engleski jezik. Ture je potrebno rezervisati unapred.

Fruška gora je poznata po šumama među kojima se izdvajaju šume kitnjaka, bukve, lipe i graba.



zaSaVICa

KontaKt

„Rezervat Uvac“ d.o.o.Svetog Save 16, Nova VarošTel: +381 (0)33 64 198E-mail: [email protected] www.uvac.org.rs

Specijalni rezervat prirode „Zasavica“ nala-zi se na području južne Vojvodine i severne Mačve, istočno od reke Drine, a južno od reke Save, na teritorijama opština Sremska Mitro-vica i Bogatić (N 44˚57’0”, E 19˚30’0”).

Da li ste znali?

Prostorom dominira rečni biotop, koga čini rečica Zasavica i pritoka Batar, kao i kana-li Jovača i Prekopac. Vodotok Zasavica ima direktnu vezu sa rekom Savom preko kanala Modran. Rezervat obiluje retkim biljnim i živo-tinjskim vrstama, od kojih su neke na granici svog opstanka. Tu se nalazi preko 600 biljnih

vrsta, 198 vrsta ptica, 27 vrsta vodozemaca i gmizavaca i 23 vrsta riba. Najvredniji nalazi su riba mrguda čije je ovo jedno od dva nalazišta i biljka Aldrovanda vesiculosa čije je Zasavica jedino nalazište u Srbiji. Rezervat je i čuvar genetičkih resursa Srbije jer uzgaja manguli-cu - sremsku crnu lasu, balkanskog magarca i podolsko goveče.

KaKo stići?

Zasavica se nalazi 9 km od Sremske Mitrovi-ce, 12 km od E-70 autoputa Beograd-Zagrab, 62 km južno od Novog Sada, 80 km zapadno od Beograda. Moguće je doći autobusom, automobilom, biciklom. Postoji redovni pri-gradski autobuski saobraćaj (samo dok traje školska godina). Parking se nalazi ispred ula-za i naplaćuje se.

smeštaj i hrana

Postoje smeštajni kapaciteti u sklopu vizi-torskog centra. U auto-kampu „Camping


Zasavica” (3*) ima 40 mesta, a u privatnom smeštaju su na raspolaganju dve kuće. U „Bircuzu kod dabra“ moguće je koristiti ro-štilj, talandaru i kotlić za spremanje hrane. U Vizitorskom centru su u ponudi paprikaš od mangulice i podolca, riba na talandari i riblja čorba, pečeno prase mangulice. Sve dodat-ne informacije se mogu dobiti u Turističkoj organizaciji Sremske Mitrovice (http://tosmomi.rs).


stručne i edukativne ture za đake i studente o zaštiti životne sredine, ekologiji, održivosti, biodiverzitetu, inventarizaciji flore i faune, o ornitologiji. Vodič govori engleski jezik, a oba-vezna je rezervacija za grupne posete.pešačenje: Postoje dve pešačke staze (3,5 km i 7 km) sa tri dvojezične (srpsko-engleske) table. Pešačka ruta stepskim pašnjakom Va-ljevac (3,5 km), ravna travnata površina, obe-ležena je i laka. Biciklizam: Pešačke staze su istovremeno i biciklističke staze.posmatranje ptica: Centar sa tornjem (18 m) sa koga se pruža pogled ka pašnjaku od 300ha i najširem i najlepšem delu toka Zasa-vice. Postoji organizovano posmatranje i foto-grafisanje ptica, uz pratnju stručnog vodiča, i ornitološki kamp svake godine. Za organizo-vane ture se naplaćuje.plovidba zasavicom: Obilazak rezervata

čamcem i turističkim brodom „Umbra“ (45 minuta).rekreativni ribolov: Dozvole u ribolovačkom savezu Srbije (godišnje) i u vizitorskom cen-tru (dnevne). Čamci se iznajmljuju.avanture: Džip safari pašnjakom Valjevac.razgledanje etno-soba, etnografsko-isto-rijske postavke starih kućnih i poljoprivrednih predmeta i alata sa kraja XIX i početka XX veka.obilazak kulturno-istorijskih spomenika u okolini rezervata: Spomenik Boju na Ravnju, spomenici Jevrejima žrtvama fašizma, spo-menik Stojanu Čupiću, Zmaju od Noćaja.Manifestacije: Štukijada (dva puta godišnje), obeležavanje dana magarica (u proleće), Sremski svinjokolj (prva subota decembra), regata Rotary kluba (jednom godišnje), En-durance horce race pašnjakom Valjevac (jed-nom godišnje).

Centar za posetioCe

Vizitorski centar se nalazi u selu Zasavica II i predstavlja centralno turističko mesto rezer-vata. Prodaje se turistički materijal, dostupan je na srpskom i engleskom jeziku. Pored dr-venog objekta nalazi se dolap kao turistička atrakcija. Ulaz se plaća.

Prostorom dominira rečni biotop, koga čini rečica Zasavica i pritoka Batar, kao i kanali Jovača i Prekopac


Specijalni rezervat prirode „Obedska bara“ na-lazi se u Vojvodini u jugoistočnom Sremu, izme-đu naselja Grabovci, Obrež, Ašanja, Kupinovo i Progar, i reke Save (N 44˚44’10”, E 20˚2’3”). Predstavlja najveće poplavno područje u Srbiji. Jedno je od najstarijih zaštićenih prirodnih do-bara u svetu - prva administrativna zaštita dati-ra još iz 1874. godine.

Da li ste znali?

Obedska bara je odsečen meandar reke Save, dužine 13,5 km i prosečne širine 750 m.

Jedno je od najbogatijih i najočuvanijih stani-šta živog sveta u Panonskom basenu. Bogatstvo vrsta i raznovrsnost ekosistema predstavljaju osnove vrednosti rezervata. Ovde raste preko 500 biljnih vrsta, među kojima su mnoge en-demske. Među brojnim insektima izdvajaju se je-lenak, nosorožac i lastin repak. Područje je boga-to raznovrsnim gmizavcima i vodozemcima, kao

i sisarima kojima pogoduje ova vrsta staništa: barski šišmiš, veliki šišmiš, veliki puh, podzemna voluharica, patuljasti miš, jež, poljska rovčica i druge. Najinteresantnije su ptice, predstavljene sa 222 vrste, među kojima je 145 gnezdarica. Atrakcija ovog područja je mešovita kolonija ča-plji i kormorana sa 800 gnezdećih parova sive, crvene, male bele, žute i velike bele čaplje, malog kormorana i gaka. Krajem XIX i početkom XX veka bilo je „zlatno doba” Obedske bare. Tada se u zoni potkovice gnezdilo 60.000 parova ptica močvarica, od čega se u kolonijama čaplji


ObeDSka bara

KontaKt

JP „Vojvodinašume“Parobrodska 2, Sremska MitrovicaTel: +381 (0)22 600 510E-mail: [email protected] www.vojvodinasume.rs


gnezdilo preko 15.000 parova, sa devet vrsta čaplji, što je najveći broj ikad zabeležen u istoriji Srbije. Mesta koja treba posetiti su Kula Obed, Li-vade Majke Angeline, Ostrvo ptica, Kolonija čaplji i vranaca, rezervat lokacija Kupinske grede, kod Debele gore, Manastir Obed, Etno selo i drugi.

KaKo stići?

Obedska bara udaljena je od Novog Sada 90km, a od Beograda 56km. Moguće je doći autobusom, automobilom, biciklom ili rekom Savom - brodom. Aerodrom „Nikola Tesla“ u Beogradu udaljen je 31km.

smeštaj i hrana

U hotelu „Obedska bara“. „Riblji restoran“ sa ribljim specijalitetima na Savi i etno-restoran „Šanac“ kod Etno-sela u Kupinovu.


pešačenje: Postoji više turističkih staza, uku-pne dužine oko 60 km. Jedna, na primer, po-lazi od kule Obed pa stazom Potkovice dolazi do osmatračnice Spomenik. Ide se šumskom stazom. Ruta je laka, obeležena i traje 2h. Sve staze su pogodne za pešačenje. Organizuju se pešačke ture po rezervatu za školsku decu i studente, informacije se mogu dobiti kod upravljača. Vodič govori engleski jezik i potreb-na je rezervacija unapred.Biciklizam: Sve pešačke staze pogodne su i za vožnju biciklom.posmatranje ptica: Postoji šest osmatračnica, dve kule, jedna platforma, dve lokacije na stazi Potkovice, na Košarnjači, na Čenjinskim livada-ma, na livadama Kupinika, na livadama Majke Angeline. Moguće je organizovati foto-safari.vožnja čamcem ili katamaranom: Moguće je iznajmiti čamac na vesla, ima ih 20, ili katamaran.plivanje: U Obrežu u „Klubu Arena“ je bazen za decu i za odrasle, 300 posetilaca.

rekreativni ribolov: Dozvole se mogu nabaviti kod upravljača.lov: Lovi se krupna divljač. izleti: U parku za odmor i rekreaciju kod hotela „Obedska bara“ ima 23 stola, 45 klupa i 17 lo-žišta za roštilj sa 51 malom klupom i drvima za loženje.obilazak kulturno-istorijskih objekata: Ma-nastir Obed, grad Kupinik, Crkva Sv. Luke i Et-no-selo Kupinovo.manifestacije: Likovne kolonije, sportska ta-kmičenja u ribolovu, regata na reci Savi, i druge.

Centar za posetioCe

Postoji ulazna stanica sa parkom za odmor i rekreaciju kod hotela na Obedskoj bari. Ulaz se plaća. Postoji i edukativna učionoca za 45 uče-nika, natkrivena letnja učionica za prezentacije filma o Obedskoj bari, edukativne časove, kao i radionice na temu zaštite prirode i životne sre-dine. Na ulaznoj stanici u rezervatu moguće je kupiti turističke karte, brošure i drugi promotiv-ni materijal. Turističke informacije na info-tabla-ma su i na engleskom jeziku.

Bogatstvo vrsta i raznovrsnost ekosistema predstavljaju osnove vrednosti rezervata.


PreDeO IzUzetNIH ODLIka

Vršačke PLaNINe

KontaKt

JP „Varoš“Dvorska 10a, VršacE-mail: [email protected]: +381 (0)13 821 614

Predeo izuzetnih odlika „Vršačke planine“ na-lazi se u jugoistočnom delu Vojvodine, u Bana-tu (N 45°8’13”, E 21°24’44”). Vršačke planine su planinski masiv koji se prostire većim de-lom u Srbiji, a manjim u Rumuniji, u dužini od 20 km. Gudurički vrh (641 m.n.v.) je najviši vrh u Vojvodini. Pod zaštitom je 4.408 ha, od čega je 190 ha pod strogim režimom zaštite.

Da li ste znali?

U ovom pretežno šumskom predelu, u kome dominiraju hrast i lipa, zabeleženo 1016 biljnih taksona, od kojih su zaštićene 23 biljne vrste, a dve su upisane u evropsku Crvenu listu. Kao posledica velikog bogatstva biljnih zajednica, na Vršačkim planinama su našle svoje stani-šte mnogobrojne vrste životinja, ptica, vodo-zemaca, gmizavaca, glodara i sisara, tako da osim šarke, daždevnjaka, lisice, srne i zečeva, ovde se može videti i vuk. Vršačke planine imaju i kulturno-istorijski i obrazovni značaj. Na njima ima veći broj arheoloških nalazišta,

od kojih su neka zabeležena u svim arheološ-kim kartama Evrope - na primer Kremenjak. Tu su i ostaci srednjevekovnih utvrđenja iz XIV veka (Vršačka kula), brojna mesta su vezana za istorijske događaje u XVI veku (bitke selja-ka ustanika sa Turcima), a tu je i zaštićeni spo-menik iz XVI veka - manastir Mesić.

KaKo stići?

Udaljenost od Beograda je 84 km, od Te-mišvara - 78 km, a od Novog Sada – 174 km. Udaljenost od aerodroma u Vršcu je oko 1 km. Moguće je doći automobilom, autobusom, bi-ciklom, a samo do Vršca i vozom.

smeštaj i hrana

Villa „Breg“ (5*). Objekat Crvenog krsta za oporavak dece slabijeg zdravlja i Planinarski dom gde gosti mogu probati specijalitete tra-dicionalne banatske kuhinje. U okolini su hotel Srbija (3*) i motel „Vetrenjača“. Više informa-

FOTO

: Mili

voj v

Uč

an

ov

ić


cija se može dobiti u Turističkoj organizaciji opštine Vršac (www.to.vrsac.com, www.vr-sacturizam.rs).


pešačenje: Duž oko 100 km šumskih puteva. stručne i edukativne ture za đake, a teme su upoznavanje sa prirodnim i stvorenim vrednostima na Vršačkim planinama.planinarenje: Vršačkom transverzalom, du-žine oko 39 km sa osam kontrolnih tačaka. Transverzalu održava Planinarsko-smučar-sko društvo „Vršačka kula“. Trasa je u pot-punosti označena (www.psdkula.com).Biciklizam: Biciklističku rutu organizuje hotel „Srbija“ (www.hotelsrbija.rs).posmatranje ptica: Vidikovac kod Crkve sve-tog Križa gde je i dogled, vidikovac na Gurič-kom vrhu visine 15 m i lokalitet Kamenolom sa drvenom kućicom za posmatranje životinja na obližnjem hranilištu. Korišćenje dogleda na vi-dikovcu kod Crkve svetog Križa se naplaćuje.izleti: Lokacija Plato (ima mobilijar i pozorni-cu), Crveni krst i Planinarski dom.rekreacija: kod Planinarskog doma su tereni

za košarku i dečja igrališta i prostor za kampo-vanje pod šatorima.lov: Lovište se prostire na masivu Vršačkih planina, glavne vrste krupne divljači su srneća divljač i divlja svinja, a od sitne divljači - fazan. Za dozvole je nadležna Šumska uprava „Ba-nat“ (http://banatsume.rs).avanture: Paintball, paraglajding (Klub ek-stremnih sportova „Izazov“, Vršac), planinski biciklizam, jahanje, sportsko penjanje po ste-nama, vožnja motornim zmajem, kajaking na reci Karaš nadomak Vršca, postoji mogućnost organizovanja panoramskog leta avionom.Kampovanje: Na lokaciji Široko bilo. Tokom Omladinskog volonterskog kampa „Vršačke planine“ učesnici obeležavaju granice zona zaštite, kartiraju objekte geonasleđa, izvore, staništa prirodnih retkosti, lokalitete sa kući-cama za ptice. obilazak vinskih puteva do lokalnih vinarija koje uključuju i obavezni turistički obilazak vi-dikovca na Guduričkom vrhu. Podrumi vinari-ja su na obroncima planina.trke: Na stazi koja se koristi više od 200 go-dina, organizuju se trke kasačkih konja i bici-klističke trke.

Centar za posetioCe

Centar za posetioce se nalazi u blizini srednjo-vekovnog utvrđenja Vršačka kula i poveren je na upravljanje Turističkoj organizaciji opštine Vršac (Trg pobede, Vršac, tel: +381 (0)13 831 055). Radno vreme tokom sezone je od 10 do 20h. Zaposleni govore engleski i nemački jezik. Promotivni materijal i mape dostupni su i u infomativnim centrima (Dvorska 7, kao i u zaštićenom prirodnom dobru - Topolski put bb), u novinarnici „Vršačkih vesti“ i u Klubu ekstremnih sportova „Izazov“, na srpskom i engleskom jeziku. Poseban kuriozitet je suve-nir sa petrografskim materijalom - kutijica sa stenama Vršačkih planina.

Kao posledica velikog bogatstva biljnih zajednica, na Vršačkim planinama su našle svoje stanište mnogobrojne vrste životinja, ptica, vodozemaca, gmizavaca, glodara i sisara.



DeLIbLatSka Peščara

KontaKt

JP „Vojvodinašume“Maksima Gorkog 24, PančevoTel: +381 (0) 13 765 050E-mail: [email protected] www.vojvodinasume.rs

Specijalni rezervat prirode „Deliblatska pe-ščara“ nalazi se u severoistočnom delu Sr-bije, u Vojvodini, Banatu (N 44˚53’38”, E 21˚6’51.2”). Obuhvata peščaru, lesne masive i deo reke Dunav.

Da li ste znali?

Deliblatska peščara je najprostranija evropska peščara izraženog dinskog reljefa. Rezervat je stanište za 1000 biljnih i više hiljada životinjskih vrsta, od kojih su brojne proglašene među-narodnim prirodnim retkostima. Deliblatska peščara je jedino stanište banatskog božura i stepskog skočimiša u Srbiji. Ovde se nalaze najveće populacije stepskog božura, šerpeta i kockavice. Peskovi peščare su staništa broj-nih insekata, među kojima je i endemska vrsta tentirija. Peščara je najveća stanica i zimovali-

šte ptica selica ovog dela Evrope. U priobalju i na adama su jedina stabilna gnezdilišta lasta bregunica, ibisa i malog kormorana u Srbiji. Ovde žive najveće kolonije slepog kučeta i te-kunice u Panonskoj niziji. Peščara je poznata i po brojnim jelenima i divljim svinjama, retkim vukovima i velikim ušarama. U delu rezervata je najveće mrestilište riba srednjeg toka Duna-va. Odlike klime su ekstremna temperaturna kolebanja, sa snažnom košavom.

KaKo stići?

Deliblatska peščara je udaljena od Beograda 60 km, a od Surčina 70 km. Može se doći vo-zom Beograd-Vršac do Vladimirovca, auto-busom i automobilom do Devojačkog bunara, Čardaka, Dubovca, Šušare i Grabenca. Po-stoje redovne autobuske linije, a organizovan


prevoz radi se u dogovoru sa upravljačem. Područje se nalazi na lokalnoj biciklističkoj ruti Kovin - Bela Crkva. Moguće je doći brodom i skelom do Rama ili Stare Palanke, a čamcem između Dubovca i Stare Palanke.

smeštaj i hrana

U blizini Deliblata, nalazi se Školsko rekreativ-ni centar „Čardak“ pogodan za decu školskog uzrasta. U njemu se na otvorenom nalaze te-reni za fudbal, košarku, tenis, dečje igralište, kao i višenamenska sala. Kampovanje je mo-guće u okviru rezervata takođe u centru „Čar-dak“, a van rezervata u Devojačkom bunaru i Vračevom Gaju. Seoski turizam je moguć u privatnom sme-štaju u selima Skorenovac i Šušara.Lovačke kuće u rezervatu su: Fazanerija, Du-bovac, Šumarak, Marina, Flamunda i Dolina.Restorani su u Školsko rekreativnom centru „Čardak“, meni je klasičan, a u lovačkim ku-ćama je specijalizovan meni, kao i u brojnim privatnim restoranima i kafeima u okruženju.


stručne i edukativne ture za đake i studente o ekološkim temama organizuju se na zahtev posetilaca. Moguće su na engleskom i italijan-skom jeziku.

pešačenje: Ide se planinarskim stazama „Čardak“. posmatranje ptica: Moguće je sa pet metal-nih osmatračnica od 20 m i 50 m, kao i drvenih od 5 m. Isključivo organizovano, uz pratioca.lov: Organizuju se lov sa čeke i pogonom. Smeštaj u lovačkim kućama.rekreativni ribolov je dozvoljen.avanture: Planinarenje i džip safari.Događaji: Organizuju se takmičenja u mara-tonu, orijentiringu, proslave međunarodnih dana vezanih za zaštitu prirode.

Centar za posetioCe

Edukativni centar „Čardak“ je 4 km udaljen od sela Deliblato, a 60 km od Beograda. U dvori-štu Centra su dve nadstrešnice za 100 osoba i botanička bašta sa muzejskom postavkom u osnivanju. Centar je okružen stazama na kojima su odmorišta i osmatračnice. Ovde se mogu dobiti informacije i potražiti pomoć, uzeti promotivni materijal, kupiti autentični su-veniri. Ulaz se naplaćuje. Zaposleni govore ne-mački, engleski, rumunski i mađarski jezik, kao i početni italijanski. Promotivni materijal je mo-guće kupiti i u Školsko-rekreativnom centru „Čardak“ i opštinskim turističkim organizaci-jama. Informativni punktovi su u Edukativnom centru „Čardak“, i u informativnim centrima „Šušara“, „Devojački bunar“ i „Stara palanka“.

Deliblatska peščara je jedino stanište banatskog božura i stepskog skočimiša u Srbiji.



VeLIkO ratNO OStrVO

KontaKt

JKP „Zelenilo Beograd“Surčinski put 2, Novi BeogradTel: +381 (0)11 228 4636E-mail: [email protected]

Predeo izuzetnih odlika „Veliko ratno ostrvo“ nalazi se na ušću Save u Dunav u gradu Beo-gradu (N 44˚49’52.4”, E 20˚26’5.5”), na levoj obali Dunava, a prostire se na oko 211 ha.

Da li ste znali?

Predeo izuzetnih odlika sastoji se od Velikog i Malog ratnog ostrva. To su dve poslednje oaze netaknute prirode, vodom razdvojene od urbanog jezgra glavnog grada Srbije. Bujnu vegetaciju grade vodene i močvarne zajedni-ce, kao i zajednice poplavnih šuma bele, bade-maste i krte vrbe, crne topole, zelenog jasena i bagremca. Razvijena vegetacija i postojanje vodenih površina omogućava da se na ovim ostrvima naseljava značajan broj ptica kao što su: patka pupčanica, patka crnka, žuta pliska, mali gnjurac, žuta čaplja i mnoge druge. U skopu zaštićenog područja nalazi se prirodno riblje plodište.

KaKo stići?

Do Beograda se može stići automobilom, vo-zom, avionom ili brodom, a do Velikog ratnog ostrva je moguće doći brodićem ili čamcem.

smeštaj i hrana

Smeštajni kapaciteti i mnoge druge informa-cije o Beogradu se mogu potražiti u Turistič-koj organizaciji Beograda (www.tob.rs).


pešačenje: Staze su dugačke 7 km.stručne i edukativne ture: Organizuju se za đake i studente na zahtev, a teme su uglav-nom ekološke. Sve ostale ture u pratnji vodi-ča se organizuju po dogovoru i na zahtev kod upravljača. posmatranje ptica sa osmatračnice.izleti: Na plaži Lido postoje mobilijari, ljuljaš-ke, tobogani i klackalice za decu.odmor i plivanje: Velika plaža Lido.rekreacija: Moguća je na otvorenim tereni-ma za fudbal i odbojku na pesku.Kajak tura oko ostrva (Avanturistički klub Wild Serbia, www.wildserbia.com).proslave međunarodnih dana vezanih za zaštitu prirode, edukativni kampovi, izložbe. Dnevne posete, promotivni materijal i mape Velikog ratnog ostrva dostupne su u službe-nim prostorijama JKP „Zelenila Beograd“ na Velikom ratnom ostrvu, na srpskom i engle-skom jeziku.


SPOMeNIk PrIrODe

reSaVSka PećINa

KontaKt

JP „Resavska pećina“Cerska 3, DespotovacTel: +381 (0)35 611 110E-mail: [email protected] www.resavskapecina.rs

Spomenik prirode „Resavska pećina“ na-lazi se u Pomoravskom okrugu u opštini Despotovac, u krečnjačkom brdu Babina glava, na obali kraškog polja Divljakovac (N 44˚4’21.8”, E 21˚37’45.5”).

Da li ste znali?

Resavska pećina predstavlja jedan od naj-značajnijih i najlepših speleoloških objekata Srbije, zbog bogatstva i raznovrsnosti for-mi kristalnih ukrasa. Pećina je duga 4,5 km, detaljno je istraženo 2,83 km. Stara je oko 80 miliona godina, dok se starost nakita u pećini procenjuje na 45 miliona godina. Unutrašnjost obiluje brojnim i raznovrsnim dvoranama, kanalima, galerijama, stubo-vima, stalaktitima, stalagmitima, draperi-jama i okamenjenim vodopadima. Nakit se pojavljuje u tri boje: crvenoj, žutoj i beloj. U okolini se nalazi i spomenik prirode „Lisine“ koga čine izvor Veliko vrelo, njegov vodotok i jedan od najvećih bigrenih vodopada u Sr-biji, Veliki buk.

KaKo stići?

Udaljena je 20 km od Despotovca, 150 km od Beograda, a 138 km od Niša. Moguće je stići autobusom, automobilom i biciklom. Ispred zaštićenog područja se nalazi parking koji se ne naplaćuje.

smeštaj i hrana

Na lokalitetu SP „Lisine“ u restoranu „Resav-ski uranak“ postoje i smeštajni kapaciteti , kao i u objektu „Đula“ . U sklopu restorana „Vodopad Lisine“ su četri bungalova. Kla-sični restorani sa hranom i pićem su u blizini

vodopada. Na lokalitetu spomenika prirode „Resavska pećina“ je bife.


poseta pećini: Za ogranizovane posete uređene su gornja i donja galerija, u dužini od oko 800 m. Temperatura je konstantna (7°C), dok vlažnost vazduha varira (80-100%).izlet: Poseta lokalitetu „Lisine”, izvoru Veliko vrelo i bigrenom vodopadu. pešačenje: Postoji pešačka staza dužine oko 500 m.

Centar za posetioCe

Na lokalitetu, dostupan je promotivni ma-terijal na srpskom i engleskom jeziku, kao i suveniri. Sezona u Resavskoj pećini traje od aprila do novembra. Van tog perioda grupne posete se zakazuju. Ture se organizuju u pratnji stručnog lica koji govori engleski i ne-mački jezik. Ulaz se plaća.


SPOMeNIk PrIrODe

PećINa rISOVača

KontaKt

Narodni muzej AranđelovacMišarska 19, AranđelovacTel: +381 (0)34 712 415E-mail: [email protected] www.muzej-arandjelovac.org

Spomenik prirode „Pećina Risovača“ je zna-čajno arheološko, paleontološko i speleološko nalazište. Nalazi se na jugo-istočnoj periferiji Aranđelovca, na desnoj obali Kubršnice, u brdu Risovača (N 44˚18’23.7”, E 20˚34’0.7”).

Da li ste znali?

Predstavlja stanište čoveka iz ledenog doba i jedno od najpoznatijih nalazišta paleolita u Evropi. Kremene i koštane alatke koje je na-pravio neandertalac, razumno biće i odličan lovac, su prvi dokaz o naseljenosti Srbije u sta-rijem kamenom dobu. U pećinskim slojevima sačuvane su hiljade fosilnih ostataka životinja ledenog doba.Tu su živeli pećinski medved, pećinski lav, pećinska hijena, vuk, lisica i druge životinje. Dužina svih kanala pećine je 159 me-tara. Počev od ulaza, nižu se Arheološki kanal, Kanal faune ledenog doba, Optimistička dvo-rana, Kaskadni kanal, Ćilibarska soba i Dvo-rana risovačkog čoveka. Trakasti mermerni oniks, pećinski nakit, stalaktiti, stubovi, korali, globuliti u snežno belim, crvenkastim i smeđim tonovima, su deo lepote Risovačke pećine.

KaKo stići?

Nalazi se na oko 76 km od Beograda, na ula-zu u Aranđelovac iz pravca Topole i na 2 km od centra Aranđelovca. Moguće je doći auto-mobilom i autobusom. Ispred pećine se nalazi prihvatni terminal s parkingom, koji može da primi nekoliko turističkih autobusa.

smeštaj i hrana

U Aranđelovcu je smeštaj moguć u hotelima i privatnim pansionima, a ima i mnogo restora-na, kafea i poslastičarnica. U Bukovičkoj banji je specijalna bolnica za rehabilitaciju koja za lečenje koristi lekovitu banjsku vodu i glinu.


obilazak pećine. Moguće je posetiti rekon-struisano stanište neandertalca u samoj peći-ni, organizovano i uz rezervaciju.speleologija i sportsko penjanje uz stene. Duži odmor u okruženju. U Aranđelovcu i Bu-kovičkoj banji su brojne mogućnosti za sport. Postoje teniski tereni, tereni za fudbal, odboj-ku klizalište, bazeni, akva park, teretane. Od parka u Aranđelovcu do planine Bukulja obe-ležena je pešačka staza od 5 km, a od Bukovi-ka do Bukulje postoje i staze za jahanje.

Centar za posetioCe

Radno vreme: svakog dana od 09 do 17h a grupne posete je obavezno najaviti. Ulaznice u pećinu se naplaćuju. Na prihvatnom punktu ispred pećine, posetiocima je dostupan „Peći-na Risovača – vodič” na engleskom, srpskom i ruskom jeziku.


NaCIONaLNI Park

ĐerDaP

KontaKt

JP „Nacionalni park Đerdap“Kralja Petra I 14, Donji MilanovacTel: +381 (0)30 590 788E-mail: [email protected] www.npdjerdap.org

Nacionalni park „Đerdap“ nalazi se u seve-roistočnom delu Srbije u Borskom okrugu na granici sa Rumunijom, na teritoriji opšti-na Golubac, Majdanpek i Kladovo (N 44˚31’ 44.3”, E 21˚58’49”). Đerdap je najveći na-cionalni park u Srbiji. Njegova površina je 63.608 ha, a prostire se duž 130 km desne obale Dunava.

Da li ste znali?

Osnovni prirodni fenomen područja je gran-diozna Đerdapska klisura, najduža i najveća klisura probojnica u Evropi, koju čine četiri klisure i tri kotline. Najlepša klisura je Veli-ki kazan čije se vertikalne stene uzdižu i do 300 m nad Dunavom. Upravo u Đerdapskoj klisuri, Dunav je najdublji (90 m), najuži (140

m), ali i najširi (7 km). U dunavskim dubina-ma kriju se veliki primerci soma i smuđa, u gustim šumama divljač poput jelena, srne, divljeg vepra, zeca, a u visinama klisure or-lovi i sokolovi. Nacionalni park je najbrojnije stanište risa u Srbiji, veoma retkog u Evropi, a među mnogim životinjskim vrstama izdva-jaju se i vuk, šakal, divlja mačka, vidra, veve-rica, lisica, kuna belica, kuna zlatica, jazavac, divokoza i druge. Najznačajnije vrste ptica su mali vranac, orao kliktaš, sova ušara, crna roda i patuljasti orao. Ovde raste oko 1.100 biljnih vrsta i podvrsta, a najpoznatije su mečja leska, koprivić, orah, jorgovan, srebr-na lipa, maklen, medunac i druge. Arheološki nalazi i kulturno-istorijski spomenici kao što su naselje Lepenski Vir, Dijana, Golubački grad, Trajanova tabla i ostaci Trajanovog


puta, rimskog limesa, raznovrsni kasteli, ostaci staroslovenske arhitekture, svedo-če o prisustvu čoveka na ovim prostorima još od praistorijskog doba. Ostaci sakralne arhitekture i monumentalnih skulptura pro-nađeni u arheološkim iskopavanjima, na-stalih između 6500. do 4500. godine p.n.e., promenili su svetske predstave o počecima civilizacije.

KaKo stići

Udaljenost od Beograda je oko 200 km, a od Niša oko 185 km. Može se stići autobu-som, automobilom ili brodom. Najznačajniji putni pravac je M 25-1 Đerdapska magistra-la. Postoje tri primarna ulaza, dva se nalaze na Đerdapskoj magistrali, a jedan na regio-nalnom putu. Nacionalni park se nalazi na plovnom putu Koridora 7, Rajna-Majna-Du-nav-Crno more. Pristanište je u Donjem Mi-lanovcu na 990 km od Crnog mora. Najbliži aerodromi su u Beogradu i Nišu.

smeštaj i hrana

U okviru nacionalnog parka moguće je bora-viti u hotelima, brojnim privatnim objektima, kao i u omladinskom i auto-kampu. Hotel „Lepenski vir” (3*) se nalazi u Donjem Mila-novcu, hotel „Golubački Grad” (2*) je sme-šten pored dunavskog keja u Golubcu, zatim tu su i hoteli „Aquastar Danube“(4*) i „Đer-dap“ (3*) u Kladovu.Brojni restorani se nalaze kako u nacional-nom parku „Đerdap“, tako i u okolini naci-onalnog parka. Informacije na srpskom i engleskom jeziku se mogu dobiti u Nacional-nom parku Đerdap, hotelima, kao i Turistič-koj organizaciji Golubac (www.golubac.rs), u Turističkoj organizaciji opštine Majdanpek (www.toom.rs) i u Turističkoj organizaciji opštine Kladovo (www.tookladovo.rs).

KaKo provesti vreme

pešačenje: Uređeno je i obeleženo devet pešačkih staza različitih dužina koje prolaze kroz atraktivne predele, rezervate prirode i obično završavaju na vidikovcima Sokolo-vac, Greben, Kovilovo, Ploče, Mali Štrbac i Veliki Štrbac. Uz čuvare prirode nacionalnog parka, korišćenje pešačkih staza je pravi do-življaj. Staze su srednje i lakše težine, a uku-


pne dužine 67,3 km. Sve informacije je mo-guće dobiti u Nacionalnom parku Đerdap.Biciklizam: Evropska biciklistička ruta Euro-Velo 6, koja povezuje Atlantik i Crno more, prolazi kroz nacionalni park „Đerdap“ u du-žini od 100 km.posmatranje ptica: Moguće je uz stručnog vodiča Nacionalnog parka Đerdap.Krstarenje Đerdapskom klisurom: Orga-nizovane ture polaze iz hotela „Đerdap“ u Kladovu, brod prolazi kroz prevodnicu hidro-elektrane „Đerdap 1“, zatim kroz Veliki i Mali kazan do Tekije. Krstarenje pruža panoram-sko razgledanje znamenitosti predela, među kojima se izdvaju: Trajanova tabla iz 101. godine, Hajdučka Vodenica, lik Decebala uklesan u steni i manastir Mrakonia (na ru-munskoj obali), naselje Tekija, „Diana“ - rim-ski i ranovizantijski logor iz II veka, tvrđava „Fetislam“ nadomak Kladova.Ture sa vodiči-ma uz ručak, se organizuju jednom nedeljno ili prema potrebama gostiju, za veće grupe ljudi (www.djerdapturist.co.rs). lov: Organizovane ture je potrebno unapred zakazati u Nacionalnom parku Đerdap. Lov-cima se nudi organizacija lova, stručna prat-nja i hajkači.rekreativni ribolov: Dnevne i nedeljne do-zvole za rekreativni ribolov se mogu kupiti u Nacionalnom parku Đerdap. poseta rajkovoj pećini udaljenoj 2,5 km od Majdanpeka i ispiranje zlata u neposrednoj blizini pećine.odmor i plivanje: Duž Dunava postoji mno-go uređenih plaža.sport i rekreacija: Hoteli poseduju otvo-rene i zatvorene sportske terene, bazene i teretane.obilazak galerija i etno kuća, Centra za posetioce „Lepenski vir“ gde se nalazi kopija preistorijskog lokaliteta i oko 100 ekspona-ta upotrebnih predmeta iz mezolita i neoli-ta nađenih na lokalitetu (www.lepenski-vir.org), Arheološkog muzeja Đerdapa i drugih

kulturno-istorijskih objakata.obilazak hidroelektrane „Đerdap“: Zajed-nički projekat bivše Jugoslavije i Rumunije iz 1972. godine na Dunavu.poseta brojnim manifestacijama i takmi-čenjima: Majski susreti folklora“ ili „Jorgovan fest“, „Dani Dunava“ u junu, „Etno festival“ u Kladovu, „Sajam Dunava“ u Golupcu, „Zlatna bućka Đerdapa“ u avgustu u Tekiji, Međuna-rodna kajakaška regata na relaciji Tekija-Ku-sjak ili Državno prvenstvo u jedrenju u avgu-stu, „Dani smuđa“ u oktobru, i drugim.

Centar za posetioCe

Centar za posetioce nacionalnog parka Đer-dap je smešten u upravnoj zgradi nacional-nog parka u Donjem Milanovcu. Radno vreme Centra je radnim danima od 7 do 15h, a vi-kendom - u slučaju najavljene, organizovane grupne posete. U Centru se mogu dobiti in-formacije o nacionalnom parku Đerdap i bro-šure na srpskom i engleskom jeziku. Moguće je koristiti usluge stručnih vodiča prilikom po-smatranja ptica ili lova, a moguće je organizo-vati edukativne ture različitog sadržaja.

Osnovni prirodni fenomen područja je grandiozna Đerdapska klisura, najduža i najveća klisura probojnica u Evropi, koju čine četiri klisure i tri kotline.


SPOMeNIk PrIrODe

kaNJON VratNe Sa DVa PreraSta

KontaKt

JP „Srbijašume“Bulevar Mihajla Pupina 113, BeogradTel: +381 (0)11 711 27 70E-mail: [email protected] www.srbijasume.rs

Spomenik prirode „Kanjon Vratne sa dva pre-rasta“ nalazi se na istoku Srbije u Negotinskoj krajini, na istočnoj strani planinskog venca Velikog grebena (N 44˚22’37”, E 22˚22’21”). Zaštićeno područje obuhvata kanjon reke (300x100m) sa obe strane korita reke, od ušća Suvog Potoka do izlaza iz drugog prera-sta. Reka Vratna je pritoka Dunava.

Da li ste znali?

Kanjon reke Vratne, njene pećine i prerasti su svojevrsni prirodni fenomeni. Kanjon je teško pristupačan i zbog toga izazovan. Od davnina je poznat po čudu prirode, po tri prerasta, kamena luka iznad reke, Vratnjan-skim kapijama. Nastali su u dalekoj prošlosti

urušavanjem pećina. Otvor Malog prerasta je visok 34 m, Velikog 26 m, a Suvog 20 m. Suvi prerast je najmanje pristupačan, mlađi je od prva dva, najlepši je i najizazovniji za istraživače. Na obalama reke Vratne žive 24 vrste drvenastih (bukva, orah, mečija leska, jorgovan, gorski javor, jasen i druge) i 170 vrsta zeljastih biljaka. Duž Vratne živi 57 vrsta ptica, 10 vrsta slepih miševa, stepski tvorovi, vidra, jazavci, a u lovištima muflon i jelen lopatar. Na širokoj dolini reke je mana-stir Vratna. Prema narodnom predanju, po-digao ga je arhiepiskop Nikodim u XIV veku za kralja Milutina. Manastir je tokom vekova više puta rušen i obnavljan, a danas je akti-van ženski manastir.

KaKo stići?

Automobilom ili autobusom u organizovanoj turi. Do sela Vratna i manastira se ide pute-vima Negotin-Majdanpek ili Negotin-Kladovo kroz sela Slatina i Urovica.

smeštaj i hrana

Smeštaj je moguć na teritoriji opštine Negotin. Više informacija nudi Turistička organizacija opštine Negotin (www.toon.org.rs). Restora-ni, posebno riblji, su brojni duž obale Dunava.


pešačenje: Od manastira Vratne stazom kroz kanjon reke ka Malom i Velikom prerastu.lov: Lovište „Vratna“ (1.312 ha, 158-365 m.n.v.) je u blizini Negotina. Lovi se jelen lopa-tar, muflon, srneća divljač i divlja svinja.izlet: Turistička organizacija Negotin orga-nizuje jednodnevne izlete do sela Vratna.

Foto

doku

men

taci

ja Z

avod

a za

zaš

titu

priro

de


SPOMeNIk PrIrODe

LazareV kaNJON

KontaKt

JP „Srbijašume“Bulevar Mihajla Pupina 113, BeogradTel: +381 (0)11 711 2770E-mail: [email protected]

Spomenik prirode „Lazarev kanjon“ nalazi se u delu slivnog područja Lazareve reke i plani-ne Malinik, u istočnom delu Kučajskih planina (N 44˚00’45”, E 21˚55’26”).

Da li ste znali?

Kanjon odlikuju jedinstven splet krečnjačkih dolina impozantnih dimenzija i izrazitih mor-foloških odlika, brojni i značajni speleološki objekti (Lazareva pećina, Vernjikica), inte-resantne pojave i procesi kraške cirkulacije vode, raznovrsni biljni i životinjski svet, i lepota predela. Lazarev kanjon je jedan od najnepro-hodnijih kanjona u Srbiji. Dugačak je 4,5 km i dubok 350-500 m, a njegova najmanja širina je 4 m. U okviru sliva Lazareve reke na ovaj kanjon se nadovezuju plići i manji kanjoni Mi-kuljske i Pojenske reke i kanjon Demizloka. La-zarev kanjon je jedno od retkih staništa krim-skog bora u Srbiji. U Kanjonu žive divokoza i mnoge druge autohtone vrste životinja.

KaKo stići?

Udaljenost Lazarevog kanjona od Beograda je 230 km, a od Bora 21 km. Može se doći auto-mobilom i autobusom.

smeštaj i hrana

U Brestovačkoj Banji u hotelima, kao i u objek-tu za smeštaj lovaca „Dubašnica“.Više informacija pruža Turistička Organizacija Bor (www.tobor.rs).


izleti: Poseta Lazarevoj pećini. Nalazi se na istočnoj podgorini Kučaja, 21 km od Bora.

Sastoji se od dva horizonta pećinskih kanala, 800 m je uređeno za turističku posetu. Bo-gata je pećinskim nakitom koji krasi prelepe dvorane: Prestonu, Koncertnu, Dvoranu sle-pih miševa i druge. U ranom bronzanom dobu pećina je bila lovačka stanica, a u gvozdenom značajan metalurški centar. Posete su mogu-će od 15. aprila do 15. novembra uz vodiča. U blizini Lazareve pećine su i Zlotske pećine.rekreativni ribolov: dozvole se mogu kupiti u JP „Srbijašume“.lov: Lovište „Zlatne šume - Crni vrh“, na po-vršini od 15.447 ha istočnog dela masiva Južni Kučaj. Udaljeno je 290 km od Beograda, a 40 km od Bora. Lovi se jelen evropski, srna, divlja svinja i muflon. avantura: Kanjoning, odnosno spuštanje niz rečne klisure.

Foto

doku

men

taci

ja Z

avod

a za

zaš

titu

priro

de


Park PrIrODe

Stara PLaNINa

KontaKt


Park prirode „Stara planina“ nalazi se u istoč-noj Srbiji, na granici sa Bugarskom i obuhvata deo teritorije grada Zaječara i opština Knja-ževac, Pirot i Dimitrovgrad (N 43˚20’49”, E 22˚38’47”). Deo je prostranog planinskog masiva Balkan, a najviši vrh planine je Midžor (2.169 m.n.v.).

Da li ste znali?

Stara planina je područje izuzetne geološke raznovrsnosti na kojem je razvijen i očuvan specifičan diverzitet flore i faune. Reljef po-dručja je morfološki ispresecan, a brojni pla-ninski tokovi oplemenjuju pejzažne odlike, kao što su dolina potoka Bigar, uklešteni me-andri Temštice, lokaliteti Midžor i Babin zub. Raznovrsnost biljnog i životinjskog sveta čini

1200 vrsta biljaka (115 endemičnih vrsta, 40 vrsta prirodne retkosti Srbije, 50 vrsta sa spi-ska ugrožene evropske flore), 150 vrsta gnez-darica uglavnom prirodnih retkosti Srbije, 30 vrsta sisara, 6 vrsta vodozemaca, 12 vrsta gmizavaca, 26 vrsta riba, veliki broj mahovina, lišajeva, gljiva i insekata, kao i autohtone rase i sorte domaćih životinja i biljnih kultura. Po-sebno su značajne tresave na kojima se javlja veoma retka i ugrožena biljka mesožderka - rosulja, ali i druge biljne vrste kao što su kri-lasti zvončić i Pančićeva žablja trava. U fauni sisara ističu se tekunica, snežna voluharica, ris i medved. Kulturne vrednosti Stare planine predstavljene su srednjevekovnim manastiri-ma, objektima narodnog garditeljstva, tradici-onalnim alatima, predmetima, zanimanjima i običajima lokalnog stanovništva. Na planini se


održava tradicionalan način života, čiji se ele-menti ogledaju u proizvodnim delatnostima, ali i kulturnom nasleđu karakterističnom za istočnu Srbiju.

KaKo stići?

Stara planina je od Beograda udaljena 330 km, a od Niša 70 km. Moguće je doći automo-bilom ili autobusom. Postoje i redovne auto-buske linije.

smeštaj i hrana

Planinarski dom „Babin zub“, hotel „Stara planina“ (4*), hotel „Babin zub“ (2*), privatni smeštaj u seoskim domaćinstvima i vilama. Više informacija može se pronaći u javnom preduzeću za razvoj planinskog turizma „Sta-ra planina“ (www.jpstaraplanina.rs) i turistič-kim organizacijama opština.


pešačenje: Stazama Planinarski dom - Mi-džor, Babin zub, šest staza Ćuštica, Ravno Bučje - prevoj Sveti Nikola. Planinarsko druš-tvo „Babin zub" iz Knjaževca organizuje pe-

šačke akcije (www.jpstaraplanina.rs).izleti: Selo Stanjinac pored puta Knjaževac – Pirot.skijanje: Pet staza ukupne dužine 12 km od kojih je najduža 1.275 m.plivanje: Na plažama Zavojskog jezera ili ba-zenima.avanture: Planinski biciklizam u organizo-vanim turama. Održavaju se i takmičenja u planinskom biciklizmu, a biće održan i Eu-robalkan bike cup. U toku leta ovde su se održavala i mnoga takmičenja paraglajdera, postoje i ustanovljena startna mesta. Rekre-ativni ribolov: Uz napomenu da postoji trajna zabrana lova potočne pastrmke u rekama i potocima na području parka prirode Stara planina. U III zoni zaštite, odnosno u donjem toku Toplodolske reke, Visočice i Zavojskog jezera primenjuje se princip „ulovi pa pusti“. Dozvole je moguće kupiti kod upravljača JP „Srbijašume“.lov: Moguć je na ukupno osam lovišta, od kojih su tri u okviru JP „Srbijašume“ Suvodol, Stara planina i Stara planina II. Može se loviti fazan, zec, jelenska divljač i divlja svinja.obilazak manastira Svete Bogorodice iz XIV veka, Svete Trojice, Suvodol, Temske, i drugih kulturno-istorijskih objekata.

Stara planina je područje izuzetne geološke raznovrsnosti na kojem je razvijen i očuvan specifičan diverzitet flore i faune.


NaCIONaLNI Park

kOPaONIk

KontaKt

JP „Nacionalni park Kopaonik”Naselje Suvo Rudište, KopaonikMiluna Ivanovića 10, RaškaTel: +381 (0)36 5471 098E-mail: [email protected] www.npkopaonik.com

Nacionalni park „Kopaonik“ nalazi se u cen-tralnom delu Srbije na teritoriji opština Raška, Brus i Leposavić, na najvišim delovima planine Kopaonik (N 43˚18’47”, E 20˚48’5.9”). Najve-ća površina nacionalnog parka obuhvata cen-tralni i najšumovitiji deo kopaoničkog masiva. Karakterišu ga nesvakidašnja lepota i razno-vrsnost predela - planinskih vrhova, pašnjaka, guste četinarske i mešovite šume, zaravni sa izvorima, klisura, potoka i tresetišta.

Da li ste znali?

Nacionalni park počinje na visini od oko 600 m, a završava se planinskim grebenima me-đusobno povezanim visokim prevojima. Nad njima dominira najviši - Pančićev vrh (2017 m n.v.). Pod posebnom zaštitom nacionalnog parka je 1375,2 ha, izdvojenih u 13 rezervata prirode kao što su Kozje stene (reliktna zajed-nica smrče, jele i vresa), Vučak (jedinstvena

zajednica jele i smrče), Mrkonja (zajednica bukve i jele), Jankova bara (najveća tresava na Kopaoniku) i drugi. Kopaonik je poznat po visokom stepenu biodiverziteta. Mnoge biljne vrste su zaštićene (50 ih je na Crvenoj listi flore Srbije, a 4 na međunarodnoj). Na Kopaoniku rastu 91 vrsta endemskih i 82 vr-ste subendemskih biljaka, a tri rastu samo na Kopaoniku: kopaonička čuvarkuća, Pančiće-va potočarka i kopaonička ljubičica. Jedino na Kopaoniku živi endemična i reliktna vrsta dnevnog leptira Colias balcanica. Zabeležen je veći broj vodozemaca i gmizavaca. Fau-na ptica obuhvata 173 vrste od kojih je 90% gnezdarica. Posebno se ističe balkanska uša-ta ševa. Ovde živi 40 vrsta sisara, među koji-ma i vidra. Kvalitet voda omogućava prisustvo potočne pastrmke u gotovo svim vodotocima Kopaonika. Na zaštićenom prostoru je i 26 prirodnih spomenika, među kojima su vodo-toci slivova Samokovske reke, Gobeljske reke, Barske reke, Brzeka reke i Duboka reke stro-go zaštićeni. Takođe, zaštićeno je i 12 kultur-nih objekata, kao što su ostaci srednjovekov-nog puta - Kukavica (oko 4 km), ostaci crkve ranohrišćanske bazilike na mestu Crvine iz V i VI veka, crkva Sv. Petra i Pavla u Krivoj reci, hamam u Jošaničkoj Banji iz turskog perioda, Pančićev mauzolej, Mijatovića jaz, crkva Sv. Metodija Olimpskog na Metođu i drugi objekti.


KaKo stići?

Udaljenost Kopaonika od Beograda, preko Jošaničke Banje – 259 km, preko Kragujevca – 290 km, a preko Kruševca – 279 km. Uda-ljenost Kruševac – Kopaonik 86 km, Kraljevo – Kopaonik 98 km , Kragujevac – Kopaonik 148 km, Niš – Kopaonik 171 km. Pristup je omogućen automobilima, biciklima i auto-busima. Postoje redovne autobuske linije, i organizovani prevozi do zaštićenog područja koje možete pronaći u različitim turističkim agencijama. Postoje i taxi službe u samom tu-rističkom centru. Najbliži aerodrom je u Nišu, udaljen 120 km. Područje se nalazi na lokalnoj i na regionalnoj biciklističkoj ruti.

smeštaj i hrana

Gotovo svi smeštajni objekti su u turističkom centru Kopaonik. To su hoteli „JAT APAR-TMANI“, „Grand“, „Anđela“, „Srebrna lisica“, „Konaci“, „Olga Dedijer“, „Putnik“, „Klub A“, „Jugobanka“, Planinarski dom „Rtanj“ i brojni restorani. U Vikend naselju Kopaonik su hote-li i restorani „Zoned“, „Kraljevi čardaci“, „Vila runolist“, zatim hoteli i restorani u naselju Br-zeće i u Jošaničkoj Banji koja je prirodno lečili-šte (termalni izvori, temperatura vode je oko 78°C) sa uređenim i aktivnim kupatilima.Objekti za kongresne aktivnosti su u hotelima

„Anđela”, „Grand”, „Putnik” i drugim.Za decu su posebno interesantna odmarališta „Kragujevačko omaralište” i „Rtanj”.Više informacija na stranicama turističkih oreganizacija Raške (www.raska-turizam.rs) i Brusa (http://turizamopstinebrus.co.rs).


pešačenje: Postoji više pešačkih staza uku-pne dužine oko 40 km. Pešačke ture se orga-nizuju na zahtev i redovno, zavisno od broja posetilaca, u pratnji vodiča koji govori engleski jezik. Potrebna je rezervacija unapred. Opis ruta i mape dostupne su na internet prezen-taciji nacionalnog parka.planinarenje: Planinarsko-smučarsko druš-tvo „Kopaonik“ (www.psd-kopaonik.org.rs).Biciklizam: Dve su biciklističke staze ukupne dužine oko 5,5 km na rutama Suvo rudište i Pančićev vrh. Moguće je iznajmljivanje opre-me u centru Kopaonika (Skijalište Srbije, www.skijalistasrbije.rs).jahanje: Škola jahanja je od juna do oktobra (MK Mountain Resort, www.mkresort.com).posmatranje divljači: Postoje osmatračnice

Na Kopaoniku rastu 91 vrsta en-demskih i 82 vrste subendem-skih biljaka,

FOTO

: MK

Mou

ntai

n R

esor

t


na mestima Raskrsnica, Čelo i Gvozdac.izleti: Izletište Kadijevac je na oko 12 km od Jošaničke Banje na putu ka Kopaoniku, Đorov Most je kod ulazne kapije Jošanička Banja, Malo Metođe je kod ulazne kapije Brzeće i druga.avanture: Sportsko penjanje uz stene (www.psd-kopaonik.org.rs), paraglajding (Paralgaj-ding klub „Golija”, www.para-golija.org.yu), spuštanje kroz korito reke, ture džipovima i kvadovima, paintball (www.mkresort.com).skijanje i klizanje: Staze (55 km) uređene za alpsko skijanje i staze za nordijsko skijanje (12 km), klizalište na lokaciji Malo Jezero u Turis-tičkom centru (www.skijalistasrbije.rs). rekreacija: U brojnim otvorenim i zatvorenim objektima za sportsko-rekreativne aktivnosti u hotelu „Grand”, a za pojedine aktivnosti i u prirodi u letnjem periodu.plivanje u bazenima u hotelu „Grand” i „Klub A“, spa centru „Kraljevi čardaci”, i u bazenu u Jošaničkoj Banji u letnjem periodu.manifestacije: Takmičenja znanja za decu iz oblasti ekologije „Ekokviz”(u maju i junu), Dani vrganja (kraj avgusta), Dani borovnice (krajem jula i početkom avgusta), sabori i svetkovine na dan Svetog Prokopija na Ne-

beskim stolicama (21. jul) i Svetog Metodija na lokalitetu Metođe (3. jula), obuke za pra-vilno ubiranje plodova borovnice, gljiva i leko-vitog bilja.obilazak kulturno-istorijskih i verskih obje-kata: crkve na Metođu i na Nebeskim Stolica-ma (dostupne samo u letnjem periodu), crkva Svetog Petra i Pavla u Krivoj Reci.

Centar za posetioCe

Centar za posetioce „Vila Raška” nalazi se u Turističkom centru Kopaonik (kod hotela „Grand”) gde je moguće dobiti potrebne in-formacije o nacionalnom parku Kopaonik (tel: +381 (0)36 5471 230). Postoji turistički pukt u Jošaničkoj banji, a u toku je izrada dodatnih punktova. Suveniri i lokalni proizvodi se mogu kupiti na lokalnoj pijaci i po recepcijama sme-štajnih objekata. Promotivni materijal i mape su dostupni za posetioce na recepcijama svih smeštajnih objekata na Kopaoniku, na srp-skom, engleskom i ruskom jeziku.


Park PrIrODe

SIćeVačka kLISUra

KontaKt

JP„Srbijašume“Bulevar Mihajla Pupina 113, BeogradTel: +381 (0)11 711 2770E-mail: [email protected]

Park prirode „Sićevačka klisura“ se nalazi u istočnoj Srbiji, na teritorija grada Niša i opšti-ne Bela Palanka (N 43˚18’51”, E 22˚06’57”). Pruža se od sela Dolac na izlasku reke Nišave iz Belopalanačke kotline, do sela Prosek, na ulasku u Nišku kotlinu.

Da li ste znali?

Klisura je nastala usecanjem reke Nišave u krečnjački reljef. Dugačka je oko 17 km. Čine je tri morfološke celine: Gradištanski kanjon, Prosečka klisura i Ostrovička udolina. Ovde uspevaju dva tercijerna relikta i balkanska endemita: srpska i Natalijina ramonda. Biljne vrste koje se sreću u klisuri su žalfija - najve-će i najsevernije nalazište, košutica ili žutilica - submediteranska vrsta retka u Srbiji, divlji jorgovan, sedefče, mečja leska, divlja višnja, rudinski pelin, rtanjski čaj, ostrija, drača, ruj, maklen i druge biljke. U Sićevačkoj klisuri se nalaze srednjovekovni pravoslavni manastiri Svete Petke i Svete Bogorodice i ostaci čuve-nog rimskog puta „Via militaris“.

KaKo stići?

Sićevačka klisura udaljena je 14 km istočno od Niša (aerodrom, autobuska, zeleznička sta-nica) i 235 km od Beograda. Moguće je stići autobusom ili automobilom.

smeštaj i hrana

Moguće je u prenoćištu „Sićevo“ i hotelima Niša. Informacije su dostupne u Turističkoj organizaciji Niš (http://visitnis.com).


avanture: Kajaking na brzim vodama kod Ostrovice. Staza je sa velikim padovima toka, čestim promenama pravca i slapovima Niša-ve. Idealna je za takmičenja.paraglajding: Nakon Svetskog prvenstva u paraglajdingu 2005. godine, staza je progla-šena za najbolju na Balkanu.sportsko penjanje po stenama (Penjački vo-dič: www.vodic.spirit.rs).poseta manifestacijama: Dani žalfije, održa-va se svake godine krajem maja već više od 15 godina. Takođe se tradicionalno održavaju Li-kovna, kao i književna kolonija u Sićevu.obilazak manastira Svete Petke i Svete Bo-gorodice.

Foto

doku

men

taci

ja Z

avod

a za

zaš

titu

priro

de



JeLašNIčka kLISUra

KontaKt

JP „Srbijašume“Bulevar Mihajla Pupina 113, BeogradTel: +381 (0)11 711 27 70E-mail: [email protected]

Specijalni rezervat prirode „Jelašnička kli-sura“ nalazi se u istočnoj Srbiji, u podnožju Suve planine, jugoistočno od Niša, u atari-ma sela Jelašnica i Čukljenik (N 43˚16’52”, E 22˚04’03”). Područje je pod zaštitom radi očuvanja staništa brojnih reliktnih i endemič-nih vrsta, a posebno biljnih vrsta, srpske i Na-talijine ramonde (Ramonda serbica, Ramon-da nathaliae), koje su i simbol klisure.

Da li ste znali?

Jelašnička reka usekla je usku, Jelašničku klisuru, sa strmim stranama. Klisura je duga 2 km, a njen najširi deo ima samo 30 m. Na nekim mestima njeni vertikalni odseci primiču se na samo 7 do 8 m, što je posebna prirod-na retkost u Srbiji. Među erozivnim oblicima,

posebno se izdvajaju veličinom, lepotom i bi-zarnošću svoga položaja prozorci „Kupina“ i „Sveti Ilija“. Područje Jelašničke klisure, kao stanište reliktnih i endemičnih vrsta, ima izu-zetan značaj u proučavanju istorije živog sve-ta Balkanskog poluostrva. Osim srpske i Na-talijine ramonde, u rezervatu su zaštićeni i 39 mezijskih, 20 balkanskih i šest ilirskih endema i subendema.

KaKo stići?

Put do Jelašničke klisure vodi direktno iz Niša (15 km) preko Niške banje za selo Jelašnica ili putem Niš-Pirot-Dimitrovgrad (E 80) koji ide direktno u selo Jelašnica. Od poslednjih kuća počinje klisura i završava se u sledećem selu Čukljeniku. Iz Niša postoji i redovna auto-buska linija za Jelašnicu i Gornju Studenu.

smeštaj i hrana

U Donjoj Studeni se nalazi planinarski dom „Čelin kamen“. Na Bojaninim vodama je pla-ninarski dom „Studenac“. Kampovanje je mo-guće u samoj klisuri pored reke Studene.


sportsko penjanje po stenama: Jelašnička klisura je prvo penjalište u Srbiji namenjeno samo sportskom penjanju. Svih 200 smerova i 150 boldera su opremljeni i dobro obeleženi, ali je bez vodiča orjentacija otežana. (www.serbianclimbing.com).obilazak istorijskih i verskih objekata: Na prostoru klisure nalazi se više od 30 crkvica i manastira, kao i hidroelektrana, jedna od pr-vih u tadašnjoj Srbiji, koju su izgradili Austri-janci početkom XX veka.

Foto

doku

men

taci

ja Z

avod

a za

zaš

titu

priro

de


SPOMeNIk PrIrODe

ĐaVOLJa VarOš

KontaKt

„Planinka“ a.d.Kosovska 44, KuršumlijaTel: +381 (0)27 381 344E-mail: [email protected] www.djavoljavaros.com

Spomenik prirode „Đavolja Varoš“ nalazi se na jugu Srbije u Niškom regionu (N 43˚2’40”, E 21˚24’1”). „Đavolju Varoš“ čine dva, u sve-tu retka, prirodna fenomena: specifični oblici reljefa u obliku zemljanih figura i dva izvora jako kisele vode. Čudno izvajane, a još čud-nije poređane zemljane figure, voda čudnoga ukusa i mirisa, tajanstvenost koju stvaraju zvučni efekti dok duva vetar, uticali su da lo-kalno stanovništvo ovaj lokalitet nazove „Đa-volja Varoš“.

Da li ste znali?

Zemljane figure su rezultat viševekovnog erozionog procesa. Ima ih 202, različitog su oblika, visine od 2 m do 15 m, a širine od 0,5 m do 3 m, sa kamenim kapama na vrhu. Na-rod ih zove - kule. Smeštene su u dve jaruge podeljene uskom vododelnicom. Nazvane su „Đavolja Jaruga“ i „Paklena Jaruga“, što re-čito govori o njihovom izgledu. Izvor „Đavolja voda“ je hladan i ekstremno kiseo. Nalazi se u neposrednoj blizini zemljanih piramida. Oko 400 m dalje, na ravnom terenu aluvijalne tera-se, nalazi se „Crveno vrelo“, manje kiseo izvor. Atraktivnost čuda prirode, dopunjuju okolna priroda, ostaci naselja i stare crkve Sv. Petke, groblje i nekoliko zanimljivih rudarskih jama.

KaKo stići?

Spomenik prirode „Đavolja Varoš“ je udaljen 27 km jugoistočno od Kuršumlije, a 89 km jugozapadno od Niša. Od Beograda je uda-ljen 288 km. Pristup zaštićenom području je moguć automobilom, biciklom i autobusom - samo za organizovane posete. „Đavolja Va-roš“ je otvorena za posetioce od marta do no-vembra. Ulaz u zaštićeno područje se plaća.

smeštaj i hrana

U Prolom Banji se nalazi hotel „Radan“ (3*) koji raspolaže i zatvorenim i otvorenim ba-zenom sa termalnom vodom. Pogodan je za dečji i školski turizam. Udaljen je 27 km od lokaliteta. U Lukovskoj Banji su hoteli „Kopa-onik“ i „Jelak“, udaljeni 61 km od lokaliteta. Na lokalitetu postoji restoran na otvorenom. Turistički punkt se nalazi na ulazu u zaštiće-no područje. U njemu je suvenirnica u kojoj se može naći turistički materijal na srpskom, en-gleskom, ruskom, bugarskom, slovenačkom i makedonskom jeziku.


pešačenje: Ruta ima 800 m i dve staze. Prva počinje od suvenirnice i vodi ka zemljanim ku-lama preko dva vidikovca, nižeg i višeg, odakle se kule najbolje vide. U povratku se, drugom stazom, dolazi do crkve Sv. Petke. Pešačka ruta je obeležena i nije naporna, izuzev uspo-na do vidikovaca i strmijih, malo klizavih delo-va na povratku.



VLaSINa

KontaKt

JP ,,Direkcija za građevinsko zemljište i puteve opštine Surdulica“5. septembar 27, SurdulicaTel: +381 (0) 17 815 359 E-mail: [email protected]

Predeo izuzetnih odlika „Vlasina“ nalazi se u jugoistočnoj Srbiji, na teritoriji opština Sur-dulica i Crna trava, na većem delu Vlasinske visoravni (N 42˚42’24.1”, E 22˚20’23.1”). Vla-sina je izuzetan primer specifičnog vlažnog staništa, vlažnih livada i tresava jedinstvenih na Balkanskom poluostrvu.

Da li ste znali?

Vlasina je visoravan na oko 1.265 m.n.v. Okružena je planinama Gramada, Vardenik i Čemernik. Centralni deo Vlasinske visoravni zauzima Vlasinsko jezero, najveće i najviše veštačko jezero u Srbiji, na 1.230 m.n.v., po-vršine 16 km2. Nastalo je izgradnjom brane na nekadašnjoj tresavi, Vlasinskom blatu. Jezero je posebno i po svojim jedinstvenim plovećim ostrvima. Reka Vlasina izvire ispod brane. Floru tresetišta Vlasine odlikuju karakteristič-ne tresavske biljke kao što su močvarna pe-toprsnica, maljava breza, biljka mesožderka - rosulja, muljna oštrica, gorka detelina i druge. Fauna i pored pretrpljenih izmena viševekov-nim antropogenim uticajima, sadrži značajne

elemente retkih i ugroženih vrsta. Izdvajaju se alpski mrmoljak, prdavac, tekunica, vodena voluharica i vidra.

KaKo stići?

Vlasina je udaljena od Beograda 320 km, Niš i aerodrom Niš su udaljeni 100 km, Sofi-ja i aerodrom Sofija takođe, Skoplje i aero-drom Skoplje udaljeni su 140 km. Do Vlasine je moguće doći automobilom, autobusom ili biciklom. Postoje redovne autobuske linije, a Turistička organizacija opštine Surdulica ima i organizovan prevoz do zaštićenog područja. Područje se nalazi na regionalnoj biciklističkoj ruti. Parkirališta su pored hotela, restorana, vila i vikendica.

smeštaj i hrana

Nedaleko jedan od drugog, blizu obale, postav-ljeni su hoteli i moteli „Vlasina“ (2*), „Jezero“ i „Narcis“, odmarališta Vlasinskih hidroelektra-na, vikendice od kojih je veliki broj kategorisan i na raspolaganju turistima. Na obali je smešten


i kamp koji pripada hotelu „Vlasina“. U svim na-vedenim mestima postoje objekti za dečiji turi-zam, a ispod hotela ,,Vlasina“ nalaze se različi-te penjalice, klackalice, tobogan i ležaljke. Više informacija se može dobiti u Turističkoj organi-zaciji opštine Surdulica (www.tosurdulica.org).


pešačenje: Obeležene pešačke staze (144 km) koje vode ka okolnim brdima i planinskim vrhovima. Biciklizam: Pored jezera se može uživati u vožnji bicikla, a ljubitelji planinskog biciklizma mogu iskoristiti više od 100 km obeleženih bi-ciklističkih staza.posmatranje ptica: Sa osmatračnica na Bu-kovoj glavi, ispod crkve Sv. Ilije i iznad Titove česme.ribolov: Dozvole se mogu nabaviti kod uprav-ljača.lov: Postoje objekti za boravak lovaca i orga-nizovani lov u ograđenom lovištu „Valmište" u podnožju planine Čemernik, 12 km od Vla-sinskog jezera. Lovna divljač je evropski jelen i divlja svinja (informacije na tel. +381 (0)16 243 034). stručne i edukativne ture za đake i studente se organizuju na zahtev posetilaca, u pratnji vodiča. Potrebna rezervacija unapred.izleti: Lokacije su opremljene sa nadstrešnica-

ma, klupama i stolom, kao i ložištima za vatru.rekreacija: Travnato fudbalsko igralište sa pomoćnim terenom i atletskom stazom je u sklopu kampa hotela ,,Vlasina“. Teretane su u restoranu ,,Narcis“ i hotelu ,,Vlasina“.avanture: Kajaking, džip-safari, ronjenje.odmor i plivanje: Na Vlasinskom jezeru ne postoji zvanično uređena plaža, već se pored jezera nalaze nadstrešnice sa klupama i sto-lom, kao i platforma za sunčanje.zimski sportovi: Skijanje: Na Vlasini Okrugli-ca ima mala žičara u privatnom vlasništvu sa dužinom staze od 500 m. Postoji i mogućnost za klizanje na zaleđenom jezeru.poseta manastiru Vavedenja Presvete Bo-gorodice u Palji iz XIII veka, crkvi Sv. Ilija u selu Ridu, kuli i crkvi Sv. Trojice u Klisuri.poseta manifestacijama: Vlasinska regata (polovina septembra), Vlasinski kotlić i Vla-sinska udica (polovina jula), Vlasinska somo-vijada (avgust ili septembar), Zlatne ruke (ju-l),Vlasinsko leto (jul).

Centar za posetioCe

Punkt Turističke organizacije opštine Surduli-ca nalazi se kod pijace. Postoje brošure, mape i karte, dostupne posetiocima kod čuvara za-štićenog područja na terenu, kao i u kancelariji upravljača. Karta sa tekstom o predelu izuzet-nih odlika Vlasina je na engleskom jeziku.

Floru tresetišta Vlasine odlikuju karakteristične tresavske biljke kao što su močvarna petoprsnica, maljava breza, biljka mesožderka - rosulja, muljna oštrica, gorka detelina i druge.



DOLINa PčINJe

KontaKt

Pravoslavna eparhija vranjskaIvana Milutinovića 26, VranjeTel: +381 (0)17 422 695 E-mail: [email protected] www.dolinapcinje.com

Predeo izuzetnih odlika „Dolina Pčinje” nalazi se na jugu Srbije na granici sa BJR Makedo-nijom, na teritoriji opštine Bujanovac u Pčinj-skom okrugu (N 42˚22’18”, E 22˚00’ 54”). Zaštićeni prostor, površine 2.606 ha, omeđen je na severozapadu padinama Starca, a na jugoistoku, duž državne granice, padinama Kozjaka. Dolinom Kozjaka protiče reka Pčinja.

Da li ste znali?

Predeo izuzetnih odlika „Dolina Pčinje“ je na-cionalna prirodna baština od velikog značaja

zbog očuvanih prirodnih resursa, nezagađe-nog tla i vode, bogatstva šumskih zajednica, biljnog i životijskog sveta i manjih naselja ru-ralnog tipa. Reka Pčinja je pritoka Vardara i ubraja se u najčistije reke Srbije. Kroz zaštiće-ni predeo teče u pravcu severoistok-jugoza-pad i blago meandrira. U jednoj njenoj okuci, na levoj obali, na obroncima Kozjaka, nalazi se manastirski kompleks Sv. Oca Prohora Pčinj-skog, duhovno i kulturno sedište od izuzetnog značaja za Srbiju. Prema predanju, podigao ga je u XI veku vizantijski car Roman Diogen u znak zahvalnosti Sv. Prohoru Pčinjskom koji mu je prorekao da će postati car.

KaKo stići?

Dolina Pčinje nalazi se 39 km od Vranja, u bli-zini je graničnog prelaza Sveti Prohor Pčinjski, koji je od Centra za posetioce udaljen 4,5 km. U Dolinu Pčinje može se stići autobusom, au-tomobilom ili biciklom. Postoje redovne auto-buske linije iz Vranja do zaštićenog područja. Područje je na lokalnoj biciklističkoj ruti. Putna mreža u zaštićenom području je u solidnom stanju, put se redovno čisti i održava. Postoji veliki parking u neposrednoj blizini manastira.

smeštaj i hrana

U Vranjskom konaku, koji se nalazi u manastir-skom kompleksu, ima 80 soba za oko 200 go-stiju. U njemu su velika trpezarija za ručavanje, sala za kongresne aktivnosti sa kabinama za prevodioce i pratećom tehnikom. Osim u Vranj-skom konaku, moguće je boraviti i u obeleže-nom kampu i u privatnom smeštaju. U okviru manastira Sv. Prohor Pčinjski, postoji restoran i gostoprimnica. Na jelovniku su originalna jela, u duhu mesta na kome se restoran nalazi.



pešačenje: Redovno se organizuju pešake ture do isposnice Sv. Prohora Pčinjskog (2,8 km) uz pratnju čuvara prirode koji govori en-gleski jezik. Turu nije potrebno unapred rezer-visati. Prolazi se kroz stare hrastove šume, teren je brdovit, pa je potrebna fizička pri-premljenost da bi se prepešačio. U jednoj turi moguće je voditi najviše dvadesetak osoba. Za one koji ne mogu da pešače, organizovan je prevoz džipom tri puta u toku dana. Ruta se može preći u oba smera za oko dva do tri sata. Put je neasfaltiran i pretežno se prolazi kroz šumu.planinarenje: Postoje dve planinarske staze - ,,Četiri hrasta” ( 2,2 km) i ,,Isposnica” ( 2,8 km).Biciklizam: Biciklistička staza se proteže od manastira do Gornjeg Starca. Dugačka je 4,5 km. Moguće je iznajmljivanje bicikala, ture su bezbedne i nije potrebna zaštitna oprema.posmatranje ptica: Postoje tri osmatračnice u opštini Gornji Starac, pristup se ne naplaćuje.izleti: Na izletištima ,,Gornja reka”, infrastruk-tura je skromna. plivanje: Postoje prelepe plaže pored reke Pčinje, a moguće je iznajmiti i pedalinu.Kampovanje: U toku leta se redovno održava

eko-kamp za decu srednjoškolskog uzrasta.rekreativni ribolov: Dozvole za ribolov se mogu kupiti u kancelariji čuvarsko-nadzorne službe u okviru manastira. avanture: Sportsko penjaje uz stene.manifestacije: Organizuju se manifestacije narodnih običaja i spremanja domaće hrane. Najčuvenija je dvodnevni Ivanjdanski, odno-sno Sedmojulski vašar.

Centar za posetioCe

Nalazi se u okviru konaka manastira Sv. Pro-hor Pčinjski. U manastirskoj suvenirnici i u Prirodnjačkoj izložbenoj postavci prodaju se više od 15 vrsta razglednica, brošure, flajeri i publikacije na srpskom i engleskom jeziku, kao i razni drugi suveniri. Moguće je kupiti i lokalne proizvode kao što su pčinjski med, ra-ženo brašno, brašno od heljde, manastirsko vino, rakiju i druge proizvode. Prirodnjačka izložbena postavka je pogodna za dečji i škol-ski turizam. Ulazak u zaštićeno područje se ne naplaćuje. Informacije se mogu dobiti od namesnika manastira, oca Nikolaja: Klenike, opština Bujanovac; Tel: +381(0)17 58 066E-mail: [email protected] www.svprohor.org

U Vranjskom konaku, koji se nalazi u manastirskom kom-pleksu, ima 80 soba za oko 200 gostiju



kLISUra reke trešNJICe

KontaKt

Centar za prirodne resurse NATURAGavrila Principa 57/9, BeogradTel: +381 (0)64 3055 903E-mail: [email protected]

Specijalni rezervat prirode „Klisura reke Treš-njice“ nalazi se u zapadnom delu Srbije, op-štini Ljubovija (N 44˚8’40.7”, E 19˚32’42.4”). Bistra planinska reka Trešnjica izvire ispod planine Povlen i posle 23 km dugog toka se uliva u reku Drinu. Osnovne vrednosti zbog kojih je ovo područje zaštićeno su očuvanje staništa i populacije retkog beloglavog supa, reke Trešnjice i vrednog etno nasleđa.

Da li ste znali?

Neposredno pre ušća u Drinu, Trešnjica je izdubila nekoliko kilometara dugu krečnjačku klisuru, duboku oko 500 m, sa uspravnim li-ticama. U celoj klisuri su brojni otvori, potka-pine i različito oblikovane stene. Najveći deo rezervata obrastaju šume i šikare crnog gra-ba, cera, crnog bora, kleke i drugog drveća. Klisura je prepoznatljiva po koloniji beloglavog supa, najveće ptice u Srbiji, a ovde se gnezde i suri orao, vetruška, jastreb kokošar, kobac ptičar i mišar. Reka Trešnjica je retko mrestili-šte Drinske mladice.

KaKo stići?

Klisura reke Trešnjice nalazi se na 180 km

od Beograda, na granici sa Republikom Srp-skom. Do klisure se dolazi automobilom ili autobusom, putem do sela Gornja Trešnjica. Od sela do klisure se ide pešice preko Pašine Ravni i sela Matići, ili od sela Grbići.

smeštaj i hrana

Domaćinstva u selu Gornja Trešnjica pružaju smeštaj (apartmani, restoran, terasa za od-mor, pristanište za čamce). Ostali kapaciteti su izvan rezervata. Planinarska kuća na Bobiji. Turistička organizacija Ljubovije pruža po-trebne informacije (www.turistickaorganiza-cijaljubovija.rs).


pešačenje: Postoje obeležene staze za šetnju.planinarenje: Planinarske staze (6 km) idu kroz živopisne delove klisure i obeležene su. Počinju na Debelom brdu ili Gornjim Košljama i spuštaju se do reke i do sela Gornja Trešnjica. Zbog mogućnosti naglog porasta nivoa reke, neophodno je ići samo obeleženim stazama.lov: Razvijen i u nadležnosti je Lovačkog društva Ljubovija.avantura: Kanjoning, spuštanje niz reku u or-ganizovanim turama (Avanturistički klub Wild Serbia, www.wildserbia.com).

FOTO

: Bra

tisla

v g

rU

Ba

č

FOTO

: Ste

van

gr

UB

ač


NaCIONaLNI Park

tara

KontaKt

JP „Nacionalni park Tara“Milenka Topalovića 3, Bajina BaštaTel: +381 (0)31 863 644 E-mail: [email protected] www.nptara.rs

Nacionalni park „Tara” pokriva najveći deo planine Tare, koja se nalazi na zapadu Srbi-je, u Zlatiborskom okrugu (N 43˚54’57”, E 19˚24’36”). Zbog očuvanosti i raznovrsnosti šumskih ekosistema, od kojih su mnogi re-liktnog karaktera, velikog biodiverziteta i pri-rodnih staništa Pančićeve omorike, planina Tara proglašena je 1981. godine za nacionalni park. Nacionalni park prostire se na površini od 19.175 ha, pripada teritoriji opštine Bajina Bašta i ima prosečnu nadmorsku visinu od 1.000 do 1.200 m. Pored kanjonske doline Drine sa moćnim krečnjačkim odsecima visokim i preko 1.000 m, svojom lepotom i divljinom izdvajaju se i kanjoni reka Rače, Brusnice i Dervente.

Da li ste znali?

Specifičan reljef i povoljna mikroklima na Tari uslovili su opstanak relikta i endemita balkanskog poluostrva - Pančićeve omorike. Od 53 vrste sisara koliko ih je zabeleženo na Tari, najatraktivniji su mrki medved, najbroj-nija populacija u Srbiji, i divokoze koje na Tari žive i na 290 m.n.v., dok se u Evropi sreću na tek 800 m.n.v. Pančićev skakavac nastanjuje reliktne šume crnog bora, a najbliže srodne vrste mogu se sresti u Palestini i Kurdistanu. Kanjon Drine treći je najdublji kanjon na svetu, čije litice dostižu visinu od 1.000 m. Tara obi-luje arheološkim nalazištima koja datiraju od neolita do srednjeg veka. Poznate su nekro-


pole - stećci u Perućcu i Rastištu nominovani za UNESCO listu svetske baštine, ostaci sred-njevekovnog utvrđenja Solotnik i manastir Rača, zadužbina kralja Dragutina Nemanjića iz XIII veka.

KaKo stići?

Do Tare se može doći automobilom, autobu-som, vozom pa čak i biciklom. Udaljenost od Beograda je 180 km, Novog Sada 245 km, Niša 290 km i Užica 45 km. Postoje redovne autobuske linije od Beograda, Novog Sada, Užica, Bajine Bašte, a moguće je u saradnji sa Nacionalnim parkom Tara dogovoriti or-ganizovan prevoz. Takođe, železnička sta-nica Braneško polje (na pruzi Beograd-Bar) udaljena je svega 15 km od Kaluđerskih bara. Svi ugostiteljski, hotelski i izletnički kapaciteti imaju parking koji se ne naplaćuje.

smeštaj i hrana

Hoteli Beli Bor (2*) i Omorika (3*) na Kaluđer-skim Barama koji nude i restoranske usluge

Za najmlađe: Dečije odmaralište Mitrovac. Ljubiteljima prirode na raspolaganju su i objekti Nacionalnog parka Tara na Mitrovcu, Predovom Krstu i Račanskoj Šljivovici. Lovač-ka kuća Predov Krst: 30 ležaja i restoran.

Četiri seoska domaćinstva nude uslugu du-žeg boravka (prenoćište i obroke). Predah od brojnih aktivnosti, posetioci mogu potražiti i u nekom od šest restorana i kafea koji služe nacionalnu hranu i nalaze se u samom zašti-ćenom području.

U okolini Tare postoje: hotel Jezero i hotel Vila Drina u Perućcu, hotel Drina u Bajinoj Bašti.


pešačenje: za ljubitelje šetnje, Tara nudi 5 šetno-edukativnih staza.planinarenje: Kroz nacionalni park Tara pro-lazi evropski pešački put E7 u dužini od 63 km, takođe postoji 25 planinarskih staza ukupne dužine 200 km.Biciklizam: Na raspolaganju su tri biciklistič-ke rute ukupne dužine 118,3 km. Karta bicikli-stičkih staza sadrzi QR Code za smartphone


(http://www.mapa.iz.rs/).avanture: rafting, sportsko penjanje uz ste-ne, kanjoning, kajaking, paraglajding, plovidba Perućcem.skijanje: 5 ski staza ukupne dužine oko 2.000 m. lov: U šumama Tare ima 300 divokoza, 320 srna i oko 40 divljih svinja. Dozvolu za lov, vodiče i transport divljači na druga područja, odobrava Služba za zaštitu i unapređenje lova i ribolova Nacionalnog parka Tara.rekreativni ribolov: Ribolov predstavlja pra-vo uživanje. Ove vodotokove nastanjuje 19 vrsta riba (mladica, lipljan, potočna pastrmka, som, mrena i dr.). Dozvole se mogu kupiti u upravi Nacionalnog parka Tara u Bajinoj Bašti, kontrolno-informativnom punktu Perućac, kao i kod ribočuvara na terenu.sport i rekreacija: U dva hotela koja se na-laze u samom zaštićenom prostoru postoje teretane, kuglane, otvoreni tereni za odbojku, tenis, košarku i fudbal, kao i trim staze, a hotel Omorika i dečije odmaralište Mitrovac imaju i zatvoreni bazen. Na jezerima Zaovine i Peru-ćac moguće je kupanje i sportovi na vodi.edukacija: za najmlađe avanturiste (deca uzrasta od 7 do 15 godina), tu je „Kamp mla-dih rendžera“, koji organizuje Nacionalni park Tara, gde decu profesionalni instruktori i pe-dagozi obučavaju različitim veštinama za sna-laženje u prirodi.izleti: Posete manastiru Rača, nekropolama sa stećcima, utvrđenju Solotnik, arheološkim lokalitetima i brojnim vidikovcima.organizovane manifestacije: kao što je ori-jentiring takmičenje ili planinski biciklizam i treking trka kao i brojne druge organizovane aktivnosti o kojima se možete raspitati kod upravljača nacionalnog parka Tara.

Centar za posetioCe

U Centru za posetioce Mitrovac (Mitrovac na Tari), radno vreme je od 9.30 do 14h. U Centru za posetioce Bajina Bašta, u upravi nacionalnog

parka, radno vreme je od 8 do 14h. U centrima za posetioce, kao i na kontrolno-informativnom punktu Perućac (Jezero Perućac, 1 km uzvod-no od brane, radno vreme u toku leta je od 9 do 17h), mogu se dobiti sve korisne informacije ve-zane za nacionalni park, planinarsko–turistička mapa Tare i drugo. Zaposleni govore engleski, neki zaposleni se služe italijanskim i nemačkim jezikom. Reklamni materijal dostupan je na srpskom i engleskom jeziku. Suveniri se mogu kupiti u centrima za posetioce i kontrolno-infor-mativnom punktu Perućac, kao i u prodavnica-ma i na tezgama unutar parka.

Od 53 vrste sisara koliko ih je zabeleženo na Tari, najatraktivniji su mrki medved, najbrojnija populacija u Srbiji, i divokoze koje na Tari žive i na 290 m.n.v.


Park PrIrODe

šargaN - MOkra gOra

KontaKt

„Park prirode Mokra Gora“ d.o.o.Drvengrad, Mećavnik, Mokra GoraTel: +381 (0)31 315 2227E-mail: [email protected] www.parkprirodemokragora.org

Park prirode „Šargan - Mokra Gora“ nalazi se u Zapadnoj Srbiji, u Zlatiborskom okrugu na teritoriji opštine Užice (N 43˚47’27.1”, E 19˚30’12.8”). Atraktivan planinski reljef, inte-resantne vodne pojave - potoci, rečice, izvori mineralne vode, tresave, bujna šumska i livad-ska vegetacija, bogata flora i fauna sa brojnim retkim, endemičnim, reliktnim i zaštićenim vrstama, specifično i bogato narodno gradi-teljstvo uticali su na stavljanje ovog prostora pod zaštitu na oko 10.814 ha.

Da li ste znali?

Mokra Gora je poznata po izuzetnom geona-sleđu. Tu su kanjon Belog Rzava, prerast Đa-volja Pećina, Hajdučka pećina, vodopad Veliki skakavac, tresave, vrtače, ponornica, bigar, sumporovita voda, alkalni izvor, slani izvor, kao i krečnjaci gornje krede sa fosilima. Tu su i rečice Beli Rzav, Kamešina i Bratešina, brojni

izvori i potoci. Biljne vrste su brojne, a izdvaja-ju se: šume hrasta, bukve, crnog i belog bora, smrče i jele. Specifična je vegetacija livada, pašnjaka, kamenjara, osulina i pukotina ste-na. Endemične vrste su: bosanska mišjakinja, gospin plašt, jugoslovenski zvončić, Pančićev mleč, Pančićeva mlečika, srpska šašika i dru-ge. U fauni se izdvajaju: medved, divlja mačka, divokoza, vuk, zec, vidra, srna, jazavac, belo-grudi jež, divlja svinja i druge. Zatim od ptica tu su: suri orao, orao zmijar, riđi mišar, kame-njarka, prdavac, vodomar, uralska sova, uša-ra, itd. Područje je poznato i po etno-nasleđu, po tradicionalnim starovlaškim brvnarama.

KaKo stići?

Udaljenost od Višegrada je 23 km, od Užica 51 km, od Valjeva 101 km, od Čačka 110 km, od Beograda 255 km. Do Mokre Gore se može stići autobusom, automobilom ili biciklom. Kroz zaštićeno područje prolazi regionalni put Užice-Višegrad. Postoje redovne autobuske linije, a područje se nalazi na biciklističkoj ruti.

smeštaj i hrana

Hotel „Drvengrad" (4*) je u etno-kulturno tu-rističkom kompleksu Drvengrad na Mećav-niku, glavnom mestu sakupljanja posetilaca.


Ima brvnare za smeštaj gostiju, ugostiteljske objekte, izložbeni prostor, bioskop, bazen i sportske terene, sale za seminare i obdanište. Ulaz se plaća. Konačište „Čarobni breg“ kod Nacionalnog ekološkog centra, nudi smeštaj, dnevni kafe, kuhinju i restoran. Planinarski dom „Mladost“ sa restoranom i kafe barom je na Iveru. Kafe i restoran na železničkoj stanici u Mokroj Gori i restoran „Jatare” u Mokroj Gori.


pešačenje: kroz park prirode prolazi Evrop-ska pešačka staza E7 i 4 lokalne staze uku-pne dužine 49,5 km. Postoje i organizovane pešačke ture u pratnji vodiča. Informacije se dobijaju u Drvengradu i u Nacionalnom eko-loškom centru. Najpogodnija sezona je april - oktobar. Svi putevi se mogu preći za nekoliko sati laganim hodom (2 - 5 h) i obeleženi su.Biciklizam: Na raspolaganju su tri bicikli-stičke staze ukupne dužine 97,6 km. Kar-ta biciklističkih staza sadrži QR Code za smartphone (http://www.mapa.iz.rs/?ru-ta=zs-mgor-mg1). posmatranje ptica: Osmatračnice su kod Šumarske kuće na Šarganu, Gornji Krst, Vu-kov osoje, Brezovice, Bratešina – zemunica, Osječina i Ograđenica.rekreativni ribolov: Dozvole se mogu kupiti kod upravljača.izleti: Izletište na Belim vodama ima uređena kupališta uz rečicu Kamešinu, restoran i suve-nirnicu.avanture: džip safari, foto-safari.skijanje: Na Iveru, 8 km od Drvengrada, na-laze 4 staze za alpsko skijanje, (crvena i crna kategorija), ukupne dužine 5 km, ski pas se naplaćuje, a iznajmljuju se skije i krplje za ho-danje po snegu.plivanje: U Drvengradu se nalazi bazen, a na reci Kamišni se nalaze uređena mesta za kupače.vožnja šarganskom osmicom: turistička

pruga namenjena obilascima parka prirode starim vozom.poseta manifestacijama: Filmski i muzič-ki festival Kustendorf, Međunarodni festival dečjeg folklora, Viteški turnir Svibor, seoska slava Mokre Gore, Kršanja i Kotromana, Me-đunarodna skijaška takmičenja juniora i drugi.

Centar za posetioCe

Nacionalni ekološki centar, udaljen je 8 km od turističkog kompleksa Drvengrad. U nje-mu je i konačište. Centar je otvoren 24 sata. Edukativni deo Ekološkog centra sastoji se od učionice sa 25 mesta, sale za sastanke i kancelarija za zaposlene. Zaposleni govore engleski, nemački, italijanski i francuski jezik. Ulaz se plaća za ulazak motornim vozilima u Park prirode, samo na granici sa BiH, kao i za posetioce Drvengrada na Mećavniku.

Biljne vrste su brojne, a izdvajaju se: šume hrasta, bukve, crnog i belog bora, smrče i jele.



OVčarSkO-kabLarSka kLISUra

KontaKt

Turistička organizacija Čačak Trg ustanka 4, ČačakTel: +381 (0)32 559 0203E-mail: [email protected] www.turizamcacak.org.rs

Predeo izuzetnih odlika „Ovčarsko-kablarska klisura“ nalazi se u centralnom delu Srbije, na teritorijama opština Čačak i Lučani (N 43˚54’17”, E 20˚11’45”). Reka Zapadna Mo-rava je između planina Ovčar i Kablar usekla klisuru impozantnih razmera.

Da li ste znali?

Osnovno prirodno obeležje klisure čini reljef, upečatljivi masivi Ovčara i Kablara. Klisura je duga 16 km, mereno duž vijugajućeg rečnog toka. Zapadna Morava je ovde usekla tri me-andra, od kojih su prva dva geomorfološki fe-nomeni - uklješteni meandri. Posebna atrakci-ja su brojni mali slapovi na Banjskom potoku, desnoj pritoci Zapadne Morave. Klisura je sta-nište brojnih životinjskih vrsta, a među njima su šumska kornjača, barska kornjača, šareni daždevnjak, kuna zlatica, kuna belica, jazavac, divlja mačka, vidra i druge. Prisutne su i broj-ne biljne vrste, često reliktne: ruj, grab, grabić, sitnolistna lipa, krunolistna lipa, crni jasen,

ruj, hajdučka oputa, lovorolisni jeremičak. Na obali reke, na malim zaravnima i priljublje-ni uz stene nalazi se devet srednjovekovnih manastira, jedinstvenih po mestu u kome se nalaze i vremenu kada su nastali. Pored manastira postoje tri sveta mesta obeležena crkvama-kapelama, te svi čine jedinstvenu celinu od dvanaest svetilišta Srpske Svete gore. Na levoj strani Zapadne Morave nalaze se Blagoveštenje, Ilinje, Savinje, Nikolje, Us-penje i Jovanje, a na desnoj Sretenje, Trojica, Preobraženje, Vaznesenje,Vavedenje i Kađe-nica. U Klisuri je smeštena i Ovčar Banja, čiji se lekoviti mineralni izvori koriste za lečenje povreda mišića, reumatskih oboljenja, sport-skih povreda i kožnih bolesti.

KaKo stići?

Udaljena je oko 160 km od Beograda, a 8 km od Čačka. Može se doći automobilom, auto-busom, vozom i biciklom. Redovne autobuske linije voze iz Čačka, Beograda, Kragujevca i


Niša, a do klisure je moguće doći i vozom (Be-ograd-Bar) i biciklom magistralnim putem M5 (E 761). Takođe, linijski taksi vozi od Čačka i Požege. Duž trase magistralnog puta postoji više parking lokacija. Najznačanije su u Među-vršju i Ovčar Banji, ne naplaćuju se.

smeštaj i hrana

U Ovčar Banji postoji wellness centar „Kablar“ koji nudi i restoranske usluge. Takođe u Ovčar Banji i Međuvršju su i odmarališta, restorani sa smeštajem, auto-kamp, planinarski dom i brojni privatni kapaciteti za prenoćište ili duži boravak uz restoranske usluge. U Ovčar Banji je bolnica za rehabilitaciju koja radi od maja do oktobra. Restorani nude nacionalne i riblje spe-cijalitete. Auto-kamp u Ovčar Banji ima 36 leža-jeva u 13 bungalova i 40 placeva za kampere. KaKo provesti vreme

planinarenje: Devet obeleženih staza dužine od 2,75 km do 6 km i visinskom razlikom do 720 m. Ukupna dužina planinarskih staza oko 50 km. Planinarske rute su Ovčar Banja – Vrh Kablara – Ovčar Banja ili Ovčar Banja- vrh Ov-čara – Ovčar Banja. Staze vode pored pojedinih manastira, a na vrhovima su atraktivni vidikovci. Biciklizam: ljubiteljima biciklizma na raspo-laganju su biciklističke staze sa više varijanti i

dužinama od 25 km do 50 km.jahanje: Staza za jahanje sa 3 varijante i duži-nama od 20 km, 30 km i 43 km.rekreativni ribolov: Uz dozvolu, koja se može uzeti kod upravljača. plovidba: Organizovane plovidbe meandrima Zapadne Morave kroz Ovčarsko-kablarsku klisuru i veštačko jezero Međuvršje, uz pano-ramsko razgledanje manastira Nikolje (mo-gućnost posete) i Uspenje.avanture: Sportsko penjanje uz stene i alpi-nizam, moguće je iznajmiti opremu u klubu za ekstremne sportove „Armadilo“ i Planinar-skom društvu „Kablar“.sport i rekreacija: U Ovčar Banji postoje otvoreni tereni za male sportove, wellness centar „Kablar“ sa otvorenim i zatvorenim bazenom.izleti: Posete manastirima Blagoveštenje, Ni-kolje, Jovanje i Uspenje (na padinama Kabla-ra) ili Vavedenje, Vaznesenje, Preobraženje, Sv. Trojice i Sretenje (na padinama Ovčara), kao i crkvama: Ilinje, Kađenica, crkva pećina, i crkvi Svetog Save u pećini na liticama Kablara.manifestacije: U Ovčar Banji se tokom leta organizuju muzički programi, književne ve-čeri, pozorišne predstave, izložbe, sportska takmičenja.

Centar za posetioCe

U kancelariji Turističke organizacije Čačak, kao i u Ovčar banji (+381 (0) 32 559 6366)

je moguće dobiti informacije o atraktivnim

lokalitetima, smeštajnim kapacitetima, ugo-

stiteljskim objektima, manifestacijama. Rad-

no vreme je od 8-20h, svakog radnog dana.

Zaposleni govore engleski jezik. Ovde je mo-

guće dobiti turističke brošure na srpskom,

engleskom, nemačkom, ruskom, francuskom

i italijanskom jeziku. Ulaznica se naplaćuje za

organizovane grupe. U Ovčar Banji nalazi se i

prodavnica suvenira.

Posebna atrakcija su brojni mali slapovi na Banjskom potoku, desnoj pritoci Zapadne Morave


Park PrIrODe

gOLIJa

KontaKt


Park prirode „Golija“ nalazi se u Jugozapad-noj Srbiji, Raškom okrugu. Obuhvata planin-ski masiv Golije između 415 i 1.833 m.n.v. (N 43˚23’31”, E20˚21’27”). Na ovom području se jasno uočavaju i smenjuju pojasevi hrastovih, bukovih, zatim šuma jele i smrče. Najviši vrh je Jankov kamen (1833 m.n.v.) sa koga se pruža vidik na prostranstvo šuma, pašnjaka i liva-da. Park prirode proglašen je 2001. godine za UNESCO Rezervat biosfere „Golija - Studeni-ca“. Površina zaštićenog područja je 75.183 ha.

Da li ste znali?

Jedna od osnovnih karakteristika Golije su veli-ki broj izvora, potoka i reka. Na njenoj severnoj strani su mnoge klisure, među kojima se izdva-jaju klisure Studenice i Izubre sa tri manja vodo-pada. Posebnom lepotom odlikuju se tresave i jezera, a najveća su Košaninovo i Dajićko jeze-ro. Najveći deo parka se nalazi pod šumama.

Golija je carstvo planinskog javora, a takođe je bogata i bukovom šumom. Neki delovi planine imaju karakter prašume. Od oko 1.100 zabele-ženih biljnih vrsta, mnoge su reliktne ili ende-mične. Goliju naseljavaju i brojne vrste sisara, na primer slepo kuče, alpska rovčica, medved, vuk i lisica. Na Goliji je zabeleženo i 45 vrsta ptica koje spadaju u grupu prirodnih retkosti. Posebna kulturno-istorijska vrednost Golije su manastiri. Manastir Studenica je na UNESCO li-sti svetske kulturne i prirodne baštine. Podigao ga je u XII veku veliki župan Stefan Nemanja. Studenica je najugledniji srpski manastir, glav-na zadužbina dinastije Nemanjića, najznačajniji duhovni centar srpske srednjevekovne države, ali i jedan od najlepših spomenika raške gradi-teljske škole. Zatim manastir Gradac sa crkvom Sv. Blagoveštenja iz XIII veka, zadužbina je Je-lene Anžujske, francuske princeze i žene kralja Uroša, gde je osnovana prva devojačka škola. Tu je i manastir Pridvorica iz XII veka i drugi.


KaKo stići?

Park prirode „Golija“ udaljen je od Beograda 258 km, od Užica 98 km, a od Ivanjice 20 km. Stiže se vozom, autobusom, automobilom ili biciklom. Područje se nalazi na regionalnoj bi-ciklističkoj ruti.

smeštaj i hrana

Centar za posetioce „Bele Vode“ ima dva tro-krevetna apartmana. Planinski dom „Golijska Reka“ namenjen je smeštaju lovaca. Kolibe na obroncima planine „Vrhovi Golije”. Više infor-macija o smeštaju se može dobiti i na www.golija.rs.


pešačenje: Pešačka tura na Košaninovo jezero. planinarenje: Planinarsko društvo „Golija“ organizuje planinarenje, smeštaj i vodiča prilikom posete organizovanih grupa od pet-naestak članova. Usluga se naplaćuje (www.golija.rs).izleti: Na lokalitetima Rudno, Studenica, Če-

sta Vrela, Jankov kamen, Mlanča - „Drvo lju-bavi“, postoje nadstrešnice sa klupama i sto-lovima, i česmama.rekreativni ribolov: Dozvole se mogu naba-viti u JP „Srbijašume“.lov: Lovište „Golija“ nalazi se južno od Ivanji-ce. Na površini od 32.507 ha gaji se i lovi divlja svinja i srna, a organizuje se i lov na vuka. skijanje: u Ski centru koji se nalazi 35 km od Ivanjice, na nadmorskoj visini od 1350 meta-ra. Ski staza je duga 450 m. Centar poseduje ski lift i 50 kompleta skija za školu skijanja na Dajića brdu.avanture: Paraglajding na terenima Lisac, Trnava, Odvraćenica i drugim. (Paraglajding klub „Golija“, www.para-golija.org.rs)obilazak manastira Studenica, Gradac, Pridvorica i Kovilje. Centar za posetioCe „Bele voDe“

Centar za posetioce se nalazi blizu Ivanjice i tu se može dobiti više informacija o parku priro-de „Golija“. Stručne i edukativne ture se orga-nizuju na zahtev, u pratnji vodiča, a potrebno ih je zakazati unapred.

Golija je carstvo planinskog javora, a takođe je bogata i bukovom šumom. Neki delovi planine imaju karakter prašume.


SPOMeNIk PrIrODe

POtPećka PećINa

KontaKt

Turistička organizacija UžicaTrg partizana 10, UžiceTel: + 381(0) 31 514 791E-mail: [email protected] www.turizamuzica.org.rs

Spomenik prirode „Potpećka pećina“ nalazi se u Zlatiborskom okrugu kod Užica, u selu Potpe-će (N 43˚47’50”, E 19˚56’25”). Jedinstvena je po monumentalnom ulazu u obliku potkovice.

Da li ste znali?

Potpećka pećina je izvorskog tipa. Izgradile su je ponornice koje poniru u Drežničkoj dolini i nakon podzemnog toka izviru iz pećine ili iz vrela, gradeći Petnicu - pećinsku reku. Ulaz u Potpećku pećinu visine 50 m svrstan je u najvi-še pećinske ulaze u Srbiji i na Balkanu. U pećini se razlikuju dva glavna sprata na kojima je 12 celina. Pretpostavlja se da je u Potpećkoj peći-ni živeo čovek još u doba neolita. Pronađeni su arheološki ostaci keramike, obrađeni jelenski rogovi i kremeno oruđe.

KaKo stići

Udaljena je oko 190 km od Beograda i 14 km od Užica. Može se stići automobilom, autobusom ili vozom do Zlakuse, koja je 2 km udaljena od pećine. Postoje redovne autobuske (Užice–Zlakusa–Požega) i vozne linije (Užice–Zlaku-sa–Požega–Beograd).

smeštaj i hrana

U selu Potpeće nalaze se riblji, kao i restorani domaće kuhinje i etno park. U selu Zlakusa, uz restorane, postoji i smeštaj. U tamošnjim do-maćinstvima i specijalizovanim prodavnicama moguće je kupiti i proizvode čuvenih zlakuških grnčara. U selu Potpeće je mini kamp sa 10 par-cela za šatore sa dodatnom infrastrukturom. Roška banja je udaljena 5 km planinarskom stazom od pećine. Smeštaj se može potražiti i u hotelima obližnjih gradova Užice i Požega.

KaKo provesti vreme

razgledanje: Stručne i edukativne ture po pećini. okolina: Pešačenje - obeležene su staze od preko 50 km. planinarenje: Planinarsko društvo „Rujno“ (tel: +381 (0) 65 5000 622).Biciklizam: Udruženje „Sport za sve“ (tel: +381 (0)60 3230 379). avanture: sportsko penjanje i paraglajding, KBES „Soko“ (tel: +381 (0)64 3481 232). izleti: Posete lokacijama Spomenik na Gradi-ni, Vešala, Roška Banja i Terzića avlija.

Centar za posetioCe

Info punkt vodičke službe ispred ulaza u pećinu, u selu Potpeće. Ovde se mogu dobiti sve po-trebne informacije, vodiči, kao i brošure na srp-skom i engleskom jeziku, mape i suveniri. Ulaz u pećinu se naplaćuje. Radno vreme vodičke službe (+381(0)63 585 304), april-novembar 10-18h svaki dan. U Turističko-informativnom centru u Užicu (tel: +381 (0)31 500 555) mo-guće je dobiti informacije, vodiča, brošure na srpskom i engleskom jeziku, mape i suvenire.


SPOMeNIk PrIrODe

StOPIća PećINa

KontaKt

Turistička organizacija ZlatiborMiladina Pećinara 2, Zlatibor Tel: + 381 (0)31 841 646E-mail: [email protected] www.zlatibor.org.rs

Spomenik prirode „Stopića pećina“ je jedna od najvećih istraženih pećina u Srbiji. Nalazi se u Zlatiborskom kraju, na levoj obali reke Prištavice (N 43˚42’11.4”, E 19˚51’10.1”). Vrednosti zbog kojih je stavljena pod zaštitu su morfo-hidrološka obeležja speleoloških objekata - bigrenih kada, kao i očuvanje ende-mične faune pećinskih insekata.

Da li ste znali?

Stopića pećina je rečna pećina, kroz nju proti-če Trnavski potok. Dugačka je oko 1700 m, ali je za posetioce uređeno i obezbeđeno 240 m, duž kojih se mogu obići pet celina: Svetla dvo-rana, Tamna dvorana i Velika sala sa kadama, Kanal sa kadama i Rečni kanal. Svetla dvorana je velelepni ulaz površine otvora oko 630 m2. Sa Tamnom dvoranom, koja je najviša, je spaja uređena staza sa drvenim mostovima. Bigre-ne kade u Sali sa kadama, su izuzetno atrak-tivne i predstavljaju amblem pećine, a preko njih se u većem delu godine preliva voda. U rečnom kanalu je vodopad „Izvor života”.

KaKo stići?

Udaljena je 250 km od Beograda, 30 km od Uži-ca i 19 km od centra Zlatibora. Nalazi se između sela Rožanstvo, Trnava i Sirogojno, iz pravca Užica, Zlatibora i Gostilja na regionalnom putu. Moguće je doći automobilom, a postoje i lokalne autobuske linije iz Užica, kao i organizovan pre-voz autobusima. U blizini pećine se nalazi par-king za autobuse i automobile koji se naplaćuje.

smeštaj i hrana

U turističkim centrima Sirogojna i Zlatibora, u okolini se nalaze hoteli, restorani i kafei, objek-

ti za seoski turizam, banjski, kongresni, dečji i lovni turizam. Tu je moguće kupiti suvenire ili lokalne proizvode.


stručne i edukativne ture, organizuju se na zahtev posetilaca.okolina - turistički centri Sirogojno i Zlatibor pru-žaju raznovrsnu ponudu koja uključuje sportske terene, kupališta u prirodi, otvorene i zatvorene bazene, wellness centre, skijališta i klizalište, za-tim pešačke, biciklističke, planinarske i staze za jahanje, uređena izletišta. Organizuju se i izleti za goste sa polaskom sa Zlatibora.

Centar za posetioCe

Na ulazu u pećinu postoji punkt turističke or-ganizacije gde se mogu dobiti propagadni ma-terijali na srpskom i engleskom jeziku. Stalno su prisutni vodiči, a ukoliko se rezerviše una-pred, posetiocima su obezbeđeni i turistički vodiči koji govore engleski jezik (+381 (0)31 583 377). Ulaz u pećinu se naplaćuje.



UVaC

KontaKt

„Rezervat Uvac“ d.o.o.Svetog Save 16, Nova VarošTel: +381 (0)33 64 198E-mail: [email protected] www.uvac.org.rs

Specijalni rezervat prirode „Uvac“ nalazi se u jugozapadnoj Srbiji u Zlatiborskom okrugu (N 43˚35’49.1”, E 19˚30’12.3”). Obuhvata klisuru reke Uvac i njene pritoke. Rezervat površine 7.543 ha, nalazi se na 760 - 1.322 m.n.v., sa desne i leve strane klisure reke.Osnovnu vrednost ovog područja čini kolonija veoma retke i malobrojne vrste orla lešinara – beloglavog supa, impozantne veličine sa ras-ponom krila do 3 m i sa jedinstvenom ulogom u lancu ishrane.

Da li ste znali?

Atraktivna klisura ističe se brojnim uklještenim meandrima i visokim liticama. Ističe se Ušač-ki krečnjački sistem, najduži pećinski sistem

u Srbiji (6.185 m), a po lepoti i Tubića pećina. Pored beloglavog supa, ovde se može videti i suri orao, orao zmijar, veliki ronac, sivi soko, planinski puzgavac, buljina i vodomar. Po-slednjih godina, na područje rezervata su se „vratile“ još dve vrste orlova lešinara, a to su crni lešinar i bela kanja. Najpoznatiji predstav-nici sisara su slepi miš i vidra, koja se nalazi na Evropskoj crvenoj listi, ali i vukovi, divlje svinje, medvedi i srne. U neposrednoj blizini rezerva-ta, u selu Božetići, nalazi se manastir Dubnica iz XVII veka. Takođe, vredni pažnje su i crkva brvnara u selu Radijevići i crkva brvnara u Peti, kao i manastir Janja u selu Rutoši, iz XVII veka.

KaKo stići?

Od Užica je udaljen oko 50 km, od Kragujevca i Sarajeva oko 200 km, od Beograda oko 260 km. Može se doći automobilom, autobusom i biciklom. Postoje redovne autobuske linije iz Nove Varoši i Sjenice. Najbliža železnička stanica je u selu Bistrica, opština Nova Varoš, udaljena oko 25 km od rezervata.

smeštaj i hrana

Ne postoje hoteli na području rezervata, ali će uskoro biti završen centar za posetioce koji će imati i smeštajne kapacitete. Postoji nekoliko domaćinstava koja se bave seoskim turiz-

FOTO

: pr

eli

ć, B

os

nić

, pa

p


mom, a znatno ih je više u neposrednoj blizini rezervata. U seoskim domaćinstvima, pripre-maju se tradicionalna jela i pića ovog kraja, domaći sokovi i rakija. U neposrednoj blizini rezervata postoji nekoliko restorana i kafea, informacije pruža Turističko-sportski centar Zlatar (www.zlatar.org.rs) i Turistička organi-zacija Sjenice (www.turizamsjenica.com).


pešačenje: Uređeno je oko 40 km staza obo-dom Uvačkog jezera. Takođe, započeto je ure-đenje staze obodom Zlatarkog jezera (oko 20 km).stručne i edukativne ture se organizuju na zahtev zainteresovanih škola i fakulteta. Teme su vezane za zaštitu, očuvanje i unap-ređenje stanja životne sredine na zaštićenom području. Najbolje vreme za posete je od apri-la do oktobra.Biciklizam: Pešačke staze se koriste i za pla-ninski biciklizam.posmatranje ptica: Postoji nekoliko osma-tračnica sa kojih je fantastičan pogled na me-andre Uvca i na beloglave supove. Osmatrač-nica „Molitva“, nalazi se na obodu Uvačkog jezera na 1.234 m.n.v., a naspram se nalazi vidikovac „Veliki vrh“, na oko 1.200 m.n.v. vožnja čamcima i kvatromaranima Uvač-kim, Zlatarskim i Radoinjskim jezerom.plivanje u čistim jezerima.posetama pećinskim sistemima: U saradnji sa

Avanturističkim klubom Wild Serbia organizuje se kompletan prolazak kroz Ušačke pećine u dužini od oko 6 km (www.wildserbia.com).rekreativni ribolov: Dozvole se mogu naba-viti u prostorijama upravljača. lov: Sve informacije vezane za lov i lovni tu-rizam možete dobiti u Lovačkim udruženjima „Kozomor'' iz Nove Varoši i „Vrhovi“ iz Sjenice.avanture: Kajaking, džip safari, ronjenje, fo-to-safari.skijanje: Na planini Zlatar. Sve informacije u Turističko sportskom centru Zlatar i Turistič-koj organizaciji Sjenica.poseta kulturno istorijskim i verskim objektima: Nemanjića grad na Uvačkom je-zeru, Crkva u selu Štitkovo i drugim.manifestacije: Regata Radoinjskim jezerom u avgustu, takmičenje u ribolovu.

Centar za posetioCe

Centar za posetioce se nalazi na lokalitetu Ko-kin Brod, u neposrednoj blizini brane na Zlatar-skom jezeru. Tu može da se kupi mapa rezer-vata i suveniri, dozvole za ribolov, da se ugovori razgledanje rezervata čamcima i kvatromara-nima, kao i vozilima, biciklima ili pešice. Ulaz u zaštićeno područje se plaća. Informacije su do-stupne i na početku Uvačkog jezera, na lokali-tetu Markova ravan, kao i na lokalitetu Rastoke u neposrednoj blizini Uvačkog i Zlatarkog jeze-ra. Promo materijal je dostupan u prostorijama uprave zaštićenog područja, u Novoj Varoši.

Osnovnu vrednost ovog područja čini kolonija veoma retke i malobrojne vrste orla lešinara – beloglavog supa.


regIONaLNI Park PrIrODe

kLISUra reke MILešeVke

KontaKt


Regionalni park prirode „Klisura reke Mile-ševke“ nalazi se na jugozapadu Srbije, u op-štini Prijepolje (N 43˚21’06”, E 19˚45’54”). Reka Mileševka je između planinskih masiva Zlatara i Jadovnika, formirala divlju kreč-njačku klisuru.

Da li ste znali?

Klisura reke Mileševke je duga 24 km, duboka je 1.230 m, a na pojedinim mestima se sužava na svega 4 m. Utvrđeno je 561 biljnih vrsta što čini oko 15% ukupnog broja vrsta i podvrsta flore Srbije. Na području klisure izdvajaju se zajednice omorike i crnjuše, autohtona šuma pitomog kestena i bukve, mešovita šuma pi-tomog kestena i bora, kao i šume kestena i graba. Utvđeno je pristvo 30 endemičnih taksona. Klisura je sklonište za mnoge vrste životinja: srnu, divokozu, medveda, vidru, be-loglavog supa, surog orla, orla zmijara, sivog sokola i druge nacionalno i globalno zaštićene vrste. Na ulazu u klisuru nalazi se manastir Mileševa koji je grobna crkva Svetog Save i u


njoj su sve do 1594. godine počivale mošti naj-većeg srpskog svetitelja. Manastir je poznat i po čuvenoj fresci Belog anđela, a na dva kilo-metra od manastira se nalazi srednjevekovni grad Mileševac iz XIII veka. Na prostoru klisure nalazi se strogi prirodni rezervat „Ravnište“.

KaKo stići?

Područje se nalazi oko 6 km istočno od Pri-jepolja, koje se nalazi blizu granice sa Crnom Gorom. Od Beograda je udaljeno 300 km, od Podgorice 200 km, a od Sarajeva 180 km. Do Prijepolja se može stići Ibarskom magistra-lom i železničkom prugom Beograd-Bar, a odatle do zaštićenog područja automobilom ili autobusom.

smeštaj i hrana

Manastir Mileševa u svom kompleksu pose-duje i konake, a smeštaj je moguće pronaći i u Prijepolju. Više informacija se može dobiti u turističkoj organizaciji Prijepolja (www.turi-zamprijepolje.org.rs).


pešačenje: Pešačka tura Zlatar-Međanska reka-Mileševka dugačka je oko 28 km, ima ukupan uspon 790 m, srednje je težine. Turističko-planinarska staza Sopotnica- Div-ljaci-Kaćevo-Kumrijina česma-kanjon Mile-ševke-manastir Mileševa dugačka je 18 km. Staza prolazi živopisnim delom klisure sa mogućnošću silaska do reke Mileševke. Staza je srednje teške kategorije, ali je potrebno biti oprezan i i uvažavati instrukcije vodiča. Turističko-planinarska staza Sopotnica-Div-ljaci-Kaćevo-Hisardžik -Savine isposnice-ma-nastir Mileševa-Kamena Gora dugačka je 18 km. Prolazi se nekadašnjim, najviše korišće-nim karavanskim drumom koji je povezivao Dubrovnik i Carigrad. Poseta ruševinama

srednjovekovnog utvrđenja Mileševca, dža-miji u Hisardžiku gde se nalazi sveta knjiga Kuran stara 400 godina, izvoru Svetog Save u monaškim isposnicama podno Mileševca, srednjovekovnom manastiru Mileševi. planinarenje: Planinarska staza (5 km) poči-nje ispod poslednjeg tunela napuštene trase puta, posle Ravništa nastavlja Međanskom rekom do sela Pocrkvine, odatle do sela Alji-novići.izleti: Turistička organizacije Prijepolje orga-nizuje izlete od maja do oktobra.obilazak manastira Mileševe i srednjovekov-nog grada Mileševac, isposnica Svetog Save i Hisardžika. Suveniri i lokalni proizvodi su do-stupni kod manastira Mileševa.

Na području klisure izdvajaju se zajednice omorike i crnjuše, autohtona šuma pitomog kestena i bukve, kao i šume kestena i graba.


SPOMeNIk PrIrODe

SLaPOVI SOPOtNICe

KontaKt

Planinarski klub „Kamena Gora“ 4. decembra 1, PrijepoljeTel: +381 (0)64 828 9853E-mail: [email protected] www.sopotnica.rs

Spomenik prirode „Slapovi Sopotnice“ na-lazi se u jugozapadnoj Srbiji, u Zlatiborskom okrugu na teritoriji opštine Prijepolje, na reci Sopotnici, na zapadnim padinama planine Ja-dovnik (N 43˚23’20.9”, E 19˚38’17.1”).

Da li ste znali?

Spomenik prirode obuhvata izvorište povr-šinskog toka reke Sopotnice sa više stalnih i povremenih karstnih vrela i izvora koji formi-raju tokove. Reku Sopotnicu, pritoku Lima, karakteriše velika visinska razlika između ušća na 465 m.n.v. i najvišeg izvora na 1150 m. Mor-fo-hidrološke vrednosti predstavljaju četiri kraška vrela, više izvora i sedam bigrenih te-rasa preko kojih otiču vrelski vodotoci gradeći živopisne vodopade i slapove. Po atraktivnosti se izdvaja Veliki vodopad. Osim vodopada i sla-pova, atrakcija ovog područja su stare i obnov-ljene vodenice. Bioflora Sopotnice obuhvata 62 vrste jetrenjača i mahovina, što predstavlja visok diverzitet za izuzetno malo područje.

KaKo stići?

Slapovi Sopotnice udaljeni su od Prijepolja 21 km, od Podgorice 170 km, od Beograda 310

km. Moguće je stići autobusom, automobi-lom i biciklom. Područje se nalazi na lokalnoj biciklističkoj ruti. Parking je pored Planinar-skog doma i ne naplaćuje se.

smeštaj i hrana

Planinarski dom raspolaže sa smeštajnim ka-pacitetima, a kamp sa pratećom infrastruktu-rom se nalazi pored. Restorani sa tradicional-nom hranom i pićem mogu se naći u seoskim gazdinstvima: Miloša Ljujića, Slaviše Janjuše-vića, Predraga Tmušića i Branka Ljujića.


pešačenje: Kružna tura je laka - obilazak Vodopada (3h), srednja je Sopotnica-Jadov-nik-Katunić-Sopotnica (6,5h), a teška je Sopot-nica-kanjon Mileševke-Manastir Mileševa (8h). planinarenje: Planinarskim stazama (53km). Biciklizam: Biciklističke staze (40 km). izleti: Uređena izletišta su pored starih vodenica.

Centar za posetioCe

Planinarski dom se nalazi na ulazu u zaštiće-no područje i tu su dostupni promotivni ma-terijal i lokalni proizvodi. Informacije se mogu dobiti i na ruskom jeziku. Stručne i edukativ-ne ture se organizuju na zahtev.

Documents

Atlas zasticenih podrucja Srbije