AtthasaÑvaÓÓanÈbh|tÈ BhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ · vasena a~gÈrammaÓasa~kanti pariyÈyena vuttÈti veditabbaÑ. TathÈ hi pÊtakasiÓugghÈÔimÈkÈse yaÑ paÔhamÈruppaviÒÒÈÓaÑ,

Visuddhimaggassa

AtthasaÑvaÓÓanÈbh|tÈ

BhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ

ParamatthamaÒj|sÈ nÈma

VisuddhimaggamahÈÔÊkÈ

(Dutiyo bhÈgo)

____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1960

© BuddhasÈsana Society

®ÊkÈ Series 26

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o CONSONANTS WITH VOWEL “A”

u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E´ nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya Ë ndha rÁ mba os sya * ¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja '́ dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha '̈ ddha ES nha rs mya oG sva j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0


DutiyabhÈga _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

12. IddhividhaniddesavaÓÓanÈ

AbhiÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 1 Dasa-iddhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 9 NandopanandanÈgadamanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 29

13. AbhiÒÒÈniddesavaÓÓanÈ

DibbasotadhÈtukathÈvaÓÓanÈ ... ... 37 CetopariyaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 40 PubbenivÈsÈnussatiÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 43 Cut|papÈtaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 56 PakiÓÓakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 63

14. KhandhaniddesavaÓÓanÈ

PaÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 73 PaÒÒÈpabhedakathÈvaÓÓanÈ ... ... 77 PaÒÒÈbh|mi-m|la-sarÊravavatthÈnavaÓÓanÈ ... ... 84 R|pakkhandhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 86 ViÒÒÈÓakkhandhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 112 VedanÈkkhandhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 135 SaÒÒÈkkhandhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 138 Sa~khÈrakkhandhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 139 AtÊtÈdivibhÈgakathÈvaÓÓanÈ ... ... 154 KamÈdivinicchayakathÈvaÓÓanÈ ... ... 162

ii VisuddhimaggamahÈÔÊkÈ dutiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

15. ŒyatanadhÈtuniddesavaÓÓanÈ

ŒyatanavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 170 DhÈtuvitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 176

16. IndriyasaccaniddesavaÓÓanÈ

IndriyavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 185 SaccavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 190

DukkhaniddesakathÈvaÓÓanÈ

JÈtiniddesavaÓÓanÈ ... ... 196 JarÈniddesavaÓÓanÈ ... ... 199 MaraÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 199 SokaniddesavaÓÓanÈ ... ... 200 ParidevaniddesavaÓÓanÈ ... ... 200 DukkhaniddesavaÓÓanÈ ... ... 201 DomanassaniddesavaÓÓanÈ ... ... 201 UpÈyÈsaniddesavaÓÓanÈ ... ... 201 AppiyasampayoganiddesavaÓÓanÈ ... ... 202 PiyavippayoganiddesavaÓÓanÈ ... ... 202 IcchitÈlÈbhaniddesavaÓÓanÈ ... ... 202 PaÒcupÈdÈnakkhandhaniddesavaÓÓanÈ ... ... 202 SamudayaniddesakathÈvaÓÓanÈ ... ... 203 NirodhaniddesakathÈvaÓÓanÈ ... ... 204 MagganiddesakathÈvaÓÓanÈ ... ... 214 EkavidhÈdivinicchayakathÈvaÓÓanÈ ... ... 222

17. PaÒÒÈbh|miniddesavaÓÓanÈ

PaÔiccasamuppÈdakathÈvaÓÓanÈ ... ... 226 AvijjÈpaccayÈsa~khÈrapadakathÈvaÓÓanÈ ... ... 257

VisuddhimaggamahÈÔÊkÈ dutiyabhÈga iii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka PaÔÔhÈnapaccayakathÈvaÓÓanÈ ... ... 266 AvijjÈpaccayÈsa~khÈrapadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 289 Sa~khÈrapaccayÈviÒÒÈÓapadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 294 ViÒÒÈÓapaccayÈnÈmar|papadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 318 NÈmar|papaccayÈsaÄÈyatanapadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... 321 SaÄÈyatanapaccayÈphassapadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 323 PhassapaccayÈvedanÈpadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 324 VedanÈpaccayÈtaÓhÈpadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 325 TaÓhÈpaccayÈ-upÈdÈnapadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 326 UpÈdÈnapaccayÈbhavapadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 330 BhavapaccayÈjÈti-ÈdipadavitthÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 334 BhavacakkakathÈvaÓÓanÈ ... ... 335

18. DiÔÔhivisuddhiniddesavaÓÓanÈ

NÈmar|papariggahakathÈvaÓÓanÈ ... ... 350 Ar|padhammÈnaÑ upaÔÔhÈnÈkÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 356 SambahulasuttantasaÑsandanÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 362 UpamÈhinÈmar|pavibhÈvanÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 362

19. Ka~khÈvitaraÓavisuddhiniddesavaÓÓanÈ

PaccayapariggahakathÈvaÓÓanÈ ... ... 368

20. MaggÈmaggaÒÈÓadassanavisuddhiniddesavaÓÓanÈ

SammasanaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 386 CattÈrÊsÈkÈra-anupassanÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 393 IndriyatikkhakÈraÓanavakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 398 R|panibbattipassanÈkÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 399 Ar|panibbattipassanÈkÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 404

iv VisuddhimaggamahÈÔÊkÈ dutiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka R|pasattakasammasanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 405 Ar|pasattakasammasanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 413 UdayabbayaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 419 VipassanupakkilesakathÈvaÓÓanÈ ... ... 427 MaggÈmaggavavatthÈnakathÈvaÓÓanÈ ... ... 433

21. PaÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhiniddesavaÓÓanÈ

Upakkilesavimutta-udayabbayaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 435 Bha~gÈnupassanÈÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 439 BhayatupaÔÔhÈnaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 445 ŒdÊnavÈnupassanÈÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 447 NibbidÈnupassanÈÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 451 MuÒcitukamyatÈÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 452 PaÔisa~khÈnupassanÈÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 453 Sa~khÈrupekkhÈÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 455 AnulomaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 479 VuÔÔhÈnagÈminÊvipassanÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 481

22. ©ÈÓadassanavisuddhiniddesavaÓÓanÈ

PaÔhamamaggaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 483 SotÈpannapuggalakathÈvaÓÓanÈ ... ... 486 DutiyamaggaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 487 TatiyamaggaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 488 CatutthamaggaÒÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 488 ArahantapuggalakathÈvaÓÓanÈ ... ... 489 BodhipakkhiyakathÈvaÓÓanÈ ... ... 489 VuÔÔhÈnabalasamÈyogakathÈvaÓÓanÈ ... ... 494 PahÈtabbadhammapahÈnakathÈvaÓÓanÈ ... ... 495

VisuddhimaggamahÈÔÊkÈ dutiyabhÈga v

MÈtikÈ PiÔÔha~ka PariÒÒÈdikiccakathÈvaÓÓanÈ ... ... 503 PariÒÒÈdippabhedakathÈvaÓÓanÈ ... ... 507

23. PaÒÒÈbhÈvanÈnisaÑsaniddesavaÓÓanÈ

ŒnisaÑsapakÈsanÈvaÓÓanÈ ... ... 513 NÈnÈkilesaviddhaÑsanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 513 PhalasamÈpattikathÈvaÓÓanÈ ... ... 513 NirodhasamÈpattikathÈvaÓÓanÈ ... ... 521 ŒhuneyyabhÈvÈdisiddhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 530 NigamanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 534 NigamanagÈthÈyo ... ... 535

VisuddhimaggamahÈÔÊkÈya dutiyabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

VisuddhimaggamahÈÔÊkÈya dutiyabhÈge

SodhanapattaÑ

479 piÔÔhe 19 pantiyaÑ “dvattiÑsajavanavÊthÊs|”ti asuddhapÈÔho, so “dvattijavanavÊthÊs|”ti sodhetvÈ gahetabbo. TathÈ hi imissÈyeva ÔÊkÈya paÔhamabhÈge catutthajjhÈnakathÈvaÓÓanÈyaÑ 191 piÔÔhe “maggavÊthito pubbe dve tayo javanavÈrÈ sadisÈnupassanÈva pavattantÊ”ti vuttaÑ. TathÈ sÈratthadÊpaniyÈ paÔhamabhÈge 378 piÔÔhepi.


(Dutiyo bhÈgo) _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

12. IddhividhaniddesavaÓÓanÈ

AbhiÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ

365. SaÑvaÓÓanÈvasena anantarasamÈdhikathÈya ÈsannapaccakkhataÑ dÊpento “ayaÑ samÈdhibhÈvanÈ”ti Èha. “AbhiÒÒÈ sampÈdetuÑ yogo kÈtabbo”ti vatvÈ tattha payojanavisese dassetuÑ “evaÒhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. KiÒcÈpi thiratarabhÈvo, vipassanÈbhÈvanÈsukhatÈ ca samÈdhibhÈvanÈya ÈnisaÑso eva, tathÈpi paÒca lokiyÈbhiÒÒÈ yathÈvuttasamÈdhibhÈvanÈya ÈnisaÑsabhÈvena pÈkaÔÈ paÒÒÈtÈti tÈsaÑyeva vasena yogino adhigatÈnisaÑsatÈ vuttÈ, cuddasadhÈ cittaparidamanena thirataratÈ vuttÈ. LokiyÈbhiÒÒÈsu vasÊbhÈvopi samÈdhisseva vasÊbhÈvo, tathÈ ca “samÈhito yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊ”ti1 vacanato “sukheneva paÒÒÈbhÈvanaÑ sampÈdessatÊ”ti vuttaÑ. TasmÈti yasmÈ samÈdhibhÈvanÈya ÈnisaÑsalÈbho thirataratÈ, sukheneva ca paÒÒÈbhÈvanÈ ijjhati, tasmÈ abhiÒÒÈkathaÑ tÈva ÈrabhissÈma, paÒÒÈbhÈvanÈya okÈse sampattepÊti adhippÈyo.

BhagavatÈ paÒca lokikÈbhiÒÒÈ vuttÈti sambandho. Na catukkajjhÈnamattameva idha sÈsane sampÈdetabbaÑ, napi iddhividhaÒÈÓameva, atha kho aÒÒampi atthÊti uttaruttaripaÓÊtapaÓÊtadhammadesanatthaÒca. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 12, 302; SaÑ 3. 363; Khu 10. 50; Khu 11. 38 piÔÔhesu.

VisuddhimaggamahÈÔÊkÈ 2

Iddhivikubbananti iddhisa~khÈtaÑ pakativaÓÓajahanakiriyaÑ, idaÑ iddhÊsu vikubbaniddhiyÈ padhÈnatÈya vuttaÑ, iddhiÑ, vikubbanaÒcÈti evaÑ vÈ attho daÔÔhabbo. Vikubbanassa visuÑ gahaÓampi vuttakÈraÓeneva daÔÔhabbaÑ. ŒkÈsakasiÓavasena ar|pasamÈpattiyo na sambhavanti, ÈlokakasiÓaÒca odÈtakasiÓantogadhaÑ katvÈ “odÈtakasiÓapariyantes|”ti vuttaÑ kasiÓÈnulomÈdicittaparidamanavidhino adhippetattÈ, ÈkÈsanimmÈnÈdi-atthaÑ pana tadubhayampi icchitabbameva. AÔÔha aÔÔhÈti yathÈvuttesu kasiÓesu ekekasmiÑ aÔÔha aÔÔha samÈpattiyo. KasiÓÈnulomatoti kasiÓapaÔipÈÔito, paÔipÈÔi ca desanÈvasena veditabbÈ. JhÈnÈnulomo pana paÔipattivasenapi. UkkamanaÑ ukkantaÑ ukkantameva ukkantikaÑ, jhÈnassa ukkantikaÑ jhÈnukkantikaÑ, tato, jhÈnala~ghanatoti attho. A~gasa~kantito a~gÈtikkamato. CittaÑ paridametabbaÑ yadicchakaÑ yatthicchakaÑ jhÈnÈnaÑ samÈpajjanÈdisukhatthaÑ, tesaÑ ÈrammaÓÈnaÒca sallakkhaÓatthaÑ. EvaÒhissa tattha visavitÈ samijjhatÊti. 366. JhÈnaÑ samÈpajjatÊti kiÑ catubbidhampi jhÈnaÑ samÈpajjati, udÈhu ekekanti? KiÒcettha yadi catubbidhampi samÈpajjati, a~gasa~kantito viseso na siyÈ, atha ekekaÑ ÈrammaÓasa~kantito. NÈyaÑ doso Èbhogavasena tesaÑ visesasiddhito. YadÈ hi kasiÓÈnulomameva ÈbhujitvÈ tattha tattha kasiÓe jhÈnÈni samÈpajjati, na a~gasa~kantiÑ, tadÈ kasiÓÈnulomo. YadÈ pana a~gasa~kantiÑ ÈbhujitvÈ jhÈnÈni samÈpajjati, tadÈ a~gasa~kanti veditabbÈ. IminÈ nayena kasiÓÈnuloma-ÈrammaÓasa~kanti-ÈdÊnampi aÒÒamaÒÒaÑ viseso veditabbo. IdaÑ kasiÓÈnulomaÑ nÈma cittaparidamananti adhippÈyo.

TathevÈti “paÔipÈÔiyÈ aÔÔhasu kasiÓesu satakkhattumpi sahassakkhattumpÊ”ti etassa upasaÑhÈrattho tathÈ-saddo. PaÔilomato cettha paÔipÈÔi. TenÈha “paÔilomakkamenÈ”ti. AyaÒhettha attho–paÔhamaÑ odÈtakasiÓe jhÈnaÑ samÈpajjati, tato lohitakasiÓeti yÈva pathavÊkasiÓÈ vattabbÈ.

PunappunaÑ samÈpajjananti “satakkhattuÑ sahassakkhattun”ti vuttaÑ bahulÈkÈramÈha.

12. IddhividhaniddesavaÓÓanÈ 3

TatthevÈti pathavÊkasiÓeyeva. Tatoti pacchÈ tatiyajjhÈnato vuÔÔhÈnantarakÈlaÑ. TadevÈti pathavÊkasiÓameva. Tato ÈkiÒcaÒÒÈyatananti tato pathavÊkasiÓugghÈÔimÈkÈse pavattita-ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattito vuÔÔhÈya viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ amanasikaritvÈ taÑ la~ghitvÈ yathÈvutta-ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaviÒÒÈÓassa abhÈve pavattitaÑ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samÈpajjati. PathavÊkasiÓugghÈÔimÈkÈsakasiÓaÑ pathavÊkasiÓapakkhikameva hotÊti vuttaÑ “kasiÓaÑ anukkamitvÈ”ti. Atha vÈ aÔÔhasu kasiÓesu kassaci ukkamanaÑ idha kasiÓukkantikaÑ nÈmÈti Èha “kasiÓaÑ anukkamitvÈ”ti. JhÈnukkantikanti ettha icchitaÑ avadhÈraÓena nivattetabbaÑ, ukkamanassa ca sar|paÑ dassetuÑ “evaÑ kasiÓan”ti-ÈdiÑ vatvÈ puna taÑ pakÈraÑ saha nissayena sesakasiÓesu atidisanto “evaÑ ÈpokasiÓÈdi -pa- kÈtabbÈ”ti Èha. TenÈha “iminÈ nayenÈ”ti-Èdi. YathÈ paÔhamajjhÈnam|lakaÑ pathavÊkasiÓÈdÊsu jhÈnukkantikaÑ dassikaÑ, evaÑ dutiyajjhÈnÈdim|lakampi taÑ yathÈrahaÑ dassetabbaÑ.

TadevÈti paÔhamajjhÈnameva. KasiÓukkantikepi ÈpokasiÓÈdim|likÈ yojanÈ vuttanayeneva kÈtabbÈ, tathÈ yathÈrahaÑ dutiyajjhÈnÈdim|likÈ.

LohitakasiÓato ÈkiÒcaÒÒÈyatananti lohitakasiÓaÑ Èvajjento abhimukhaÑ katvÈ tassa ugghÈÔanena upaÔÔhite kasiÓugghÈÔimÈkÈse amanasikÈrena ÈkÈsÈnaÒcÈyatanajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ tattha pubbe pavattaviÒÒÈÓassa apagamaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samÈpajjati.

Itaresanti avasiÔÔhar|pÈvacarajjhÈnÈnaÑ. Na hi ar|pajjhÈnesu a~gasa~kanti atthi, nÈpi tÈni pathavÊkasiÓe pavattanti. YaÑ pana a~gÈrammaÓasa~kantivacane “nÊlakasiÓaÑ ugghÈÔetvÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanan”ti-Èdi vuttaÑ, taÑ yathÈlÈbhavasena vuttaÑ, pariyÈyena vÈti daÔÔhabbaÑ. NippariyÈyato pana yathÈ a~gasa~kanti r|pajjhÈnesu eva labbhati, evaÑ ar|pajjhÈnesu eva ÈrammaÓasa~kanti. Tassa tasseva hi jhÈnassa ÈrammaÓantare pavatti ÈrammaÓasa~kanti. TenÈha “sabbakasiÓesu ekasseva jhÈnassa samÈpajjanaÑ ÈrammaÓasa~kantikaÑ nÈmÈ”ti.


YathÈ pana “sabbakasiÓes|”ti iminÈ ÈkÈsaviÒÒÈÓakasiÓÈnampi sa~gaho hotÊti na sakkÈ vattuÑ idha aÔÔhannaÑyeva kasiÓÈnaÑ adhigatattÈ, evaÑ sabbampi ar|pajjhÈnaÑ “ekaÑ jhÈnan”ti na sakkÈ vattuÑ aÔÔhannaÑ samÈpattÊnaÑ vasena cittaparidamanassa icchitattÈ. TasmÈ ÈruppajjhÈnÈnaÑ vasena a~gÈrammaÓasa~kanti pariyÈyena vuttÈti veditabbaÑ. TathÈ hi pÊtakasiÓugghÈÔimÈkÈse yaÑ paÔhamÈruppaviÒÒÈÓaÑ, tadÈrammaÓaÑ viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ sandhÈyÈha “pÊtakasiÓato viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samÈpajjitvÈ”ti. IminÈ nayena sesadvayepi attho veditabbo. EkantarikavasenÈti aÒÒattho antara-saddo. Antarameva antarikaÑ, ekajjhaÑ antarikaÑ etasminti ekantarikaÑ, jhÈnasamÈpajjanaÑ, tassa vasena. YathÈ a~gÈnaÑ, ÈrammaÓassa ca ekajjhaÑ aÒÒathÈ viseso hoti, tathÈ samÈpajjanavasenÈti. So pana viseso heÔÔhimÈnaÑ tesaÑ a~gÈrammaÓÈnaÑ samatikkamanavasena hotÊti vuttaÑ “ekantarikavasena a~gÈnaÒca ÈrammaÓÈnaÒca sa~kamanan”ti. “IdaÑ jhÈnaÑ paÒca~gikan”ti-ÈdinÈ a~gesu, “idaÑ pathavÊkasiÓan”ti-ÈdinÈ ÈrammaÓesu ca vavatthÈpitesu ekajjhaÑ tesaÑ vavatthÈpane na koci viseso atthÊti aÔÔhakathÈsu ayaÑ vidhi nÈbhato. EvaÒca katvÈ jhÈnukkantikÈdÊsu paÔilomakkamena, anulomapaÔilomakkamena ca ekantarikabhÈvena labbhamÈnampi jhÈnÈdÊnaÑ ukkamanaÑ na uddhaÔaÑ, tehi nayehi vinÈpi cittaparidamanaÑ ijjhatÊti papaÒcaparihÈratthaÑ vÈ te aÔÔhakathÈsu anÈgatÈti daÔÔhabbaÑ. 367. AbhÈvitabhÈvano jhÈnÈbhiÒÒÈsu akatÈdhikÈro. Tattha upanissayarahitopÊti keci. Œdibh|taÑ yogakammaÑ ÈdikammaÑ, taÑ etassa atthÊti Èdikammiko, pubbe akataparicayo bhÈvanaÑ anuyuÒjanto. TenÈha “yogÈvacaro”ti. KasiÓaparikammampi bhÈroti dosavivajjanÈdividhinÈ kasiÓamaÓÉale paÔipatti yÈva uggahanimittuppatti kasiÓaparikammaÑ, tampi nÈma bhÈro, pageva iddhivikubbanÈti adhippÈyo. NimittuppÈdananti paÔibhÈganimittuppÈdanaÑ. TaÑ vaÉÉhetvÈti taÑ nimittaÑ, bhÈvanaÒca vaÉÉhetvÈ. Na hi bhÈvanÈya vinÈva nimittavaÉÉhanaÑ labbhati. Keci upacÈrasamÈdhiÑ labhitvÈ appanÈsamÈdhiÑ adhigantuÑ na sakkonti, tÈdisÈpi bah| hontevÈti Èha “appanÈdhigamo bhÈro”ti. AppanÈdhigamoti vÈ aÔÔhannaÑ samÈpattÊnaÑ adhigamamÈha. AÒÒova samÈpattÊnaÑ


upanissayo, aÒÒo abhiÒÒÈnanti Èha “paridamitacittassÈpi iddhivikubbanaÑ nÈma bhÈro”ti. KhippaÑ nisanti nisÈmanaÑ jhÈnacakkhunÈ pathavÊkasiÓÈdijhÈnÈrammaÓassa dassanaÑ etassÈti khippanisanti, sÊghataraÑ jhÈnaÑ samÈpajjitÈ, tassa bhÈvo khippanisantibhÈvo. AmbatarunicitaÑ1 mahÈmahindattherÈdÊhi otiÓÓaÔÔhÈnaÑ therambatthalaÑ. YathÈ paÔipakkhavijayÈya yodhÈjÊvÈ nimmalameva asitomarÈdiÑ gahetvÈ vicaranti, evaÑ bhikkhunÈpi kilesavijayÈya nimmalÈva jhÈnÈbhiÒÒÈ vaÄaÒjitabbÈti imamatthaÑ dassetuÑ “tasmÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

PatiÔÔhÈbhÈvoti idha parassa upaddav|pasamanaÑ adhippetaÑ. TaÑ hi khippanisantibhÈvatopi garutaraÑ accÈyikakiccasÈdhanavasena vidhÈtabbato durabhisambhavatarattÈ. TaÑ pana rakkhitattheranidassaneneva siddhampi tato garutarena a~gÈravassaparittÈÓena vibhÈvetuÑ “giribhaÓÉavÈhanap|jÈya -pa- thero viyÈ”ti Èha. GiribhaÓÉavÈhanap|jÈ nÈma cetiyagirimÈdiÑ katvÈ sakaladÊpe, samudde ca yÈva yojanÈ mahatÊ dÊpap|jÈ. PathaviÑ mÈpetvÈti mÈrena pavattitaÑ a~gÈravassaÑ phuli~gamattenapi yÈva manusse na pÈpuÓÈti, tÈvadeva ÈkÈse pathaviÑ nimminitvÈ.

BalavapubbayogÈnanti garutar|panissayÈnaÑ, iddhividhÈdÊnaÑ hetubh|tamahÈbhinÊhÈrÈnanti attho. AggasÈvakÈdÊnanti Èdi-saddena ekacce mahÈsÈvake sa~gaÓhÈti. BhÈvanÈnukkamo yathÈvuttaÑ cittaparidamanaÑ. PaÔisambhidÈdÊti Èdi-saddena ÔhÈnÈÔhÈnaÒÈÓÈdÊnampi sa~gaho veditabbo, na sesÈbhiÒÒÈnameva. SÈvakÈnampi hi ÔhÈnÈÔhÈnaÒÈÓÈdÊni padesavasena ijjhanti. TasmÈti yasmÈ pubbahetusampannasseva yathÈvuttaÑ bhÈvanÈnukkamaÑ vinÈ abhiÒÒÈyo ijjhanti, na itarassa, tasmÈ. AggidhamanÈdÊhÊti aggimhi tÈpanakoÔÔanÈdÊhi. YathÈ cÈti ca-saddena lÈkhÈkÈrÈdÊnaÑ lÈkhÈkoÔÔanÈdiÑ avuttampi sa~gaÓhÈti. Chanda -pa- vasenÈti “chandavato ce abhiÒÒÈ sijjhati, mayhampi sijjhatÊ”ti kattukamyatÈchandaÑ sÊsaÑ dhuraÑ jeÔÔhaÑ pubba~gamaÑ katvÈ, chandaÑ vÈ uppÈdetvÈ taÑ bhÈvanÈya mukhaÑ katvÈ jhÈnassa samÈpajjanavasena. Eseva nayo sesesupi. “ŒvajjanÈdivasÊbhÈvavasenÈ”ti idaÑ aÔÔhasupi samÈpattÊsu sÈtisayaÑ vasÊbhÈvÈpÈdanaÑ sandhÈya vuttaÑ. TaÒca kho Èdikammikavasena, ______________________________________________________________ 1. AmbataruÓacitaÑ (SyÈ)


na katÈdhikÈravasenÈti Èha “pubbahetu -pa- vaÔÔatÊ”ti. Pubbahetusampannassa hi yaÑ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ abhiÒÒÈ nibbattetabbÈ, tattheva sÈtisayaÑ ciÓÓavasitÈpi icchitabbÈ, na sabbatthevÈti adhippÈyo. “CatutthajjhÈnamatte ciÓÓavasinÈ”ti vacanato ar|pasamÈpattiyo vinÈpi abhiÒÒÈ ijjhantÊti vadanti. Tampi yadi pubbahetusampannassa vasena vuttaÑ, yuttameva. Athetarassa, tesaÑ matimattaÑ. YathÈti yena pakÈrena yena vidhinÈ. EtthÈti etasmiÑ iddhividhanippÈdane. 368. TatrÈti ca tadeva paccÈmasati. PÈÄinayÈnusÈrenevÈti pÈÄigatiyÈ anusaraÓeneva, pÈÔhasaÑvaÓÓanÈnukkamenevÈti attho. “CatutthajjhÈnaÑ upasampajja viharatÊ”ti vatvÈ “so”ti vuttattÈ Èha “adhigatacatutthajjhÈno yogÊ”ti. “EvaÑ samÈhite”ti ettha evaÑ-saddo heÔÔhÈjhÈnattayÈdhigamapaÔipÈÔisiddhassa catutthajjhÈnasamÈdhÈnassa nidassanatthoti Èha “evanti catutthajjhÈnakkamanidassanametan”ti, catutthajjhÈnassa, tassa ca adhigamakkamassa nidassanaÑ. Yena samÈdhÈnÈnukkamena catutthajjhÈnasamÈdhi laddho, tadubhayanidassananti attho. TenÈha “iminÈ -pa- vuttaÑ hotÊ”ti. Yadipi “evan”ti idaÑ ÈgamanasamÈdhinÈ saddhiÑ catutthajjhÈnasamÈdhÈnaÑ dÊpeti. SatipÈrisuddhisamÈdhi eva pana iddhiyÈ adhiÔÔhÈnabhÈvato padhÈnanti Èha “catutthajjhÈnasamÈdhinÈ samÈhite”ti. UpekkhÈsatipÈrisuddhibhÈvenÈti upekkhÈya janitasatipÈrisuddhisabbhÈvena. SabbapaccanÊkadhamm|pakkilesaparisuddhÈya hi paccanÊkasamanepi abyÈvaÔÈya pÈrisuddhi-upekkhÈya vattamÈnÈya catutthajjhÈnaÑ, taÑsampayuttadhammÈ ca suparisuddhÈ, suvisadÈ ca honti, satisÊsena pana tattha desanÈ katÈti Èha “upekkhÈsatipÈrisuddhibhÈvena parisuddhe”ti. ParisuddhiyÈ eva paccayavisesena pavattiviseso pariyodÈtatÈ sudhantasuvaÓÓassa nighaÑsanena pabhassaratÈ viyÈti Èha “parisuddhattÈyeva pariyodÈte, pabhassareti vuttaÑ hotÊ”ti.

SukhÈdÊnaÑ paccayÈnaÑ ghÈtenÈti sukhasomanassÈnaÑ, dukkhadomanassÈnaÒca yathÈkkamaÑ rÈgadosapaccayÈnaÑ vikkhambhanena. “SukhaÑ somanassassa paccayo, somanassaÑ rÈgassa, dukkhaÑ domanassassÈ”ti1 hi vuttaÑ. YathÈ rÈgÈdayo cetaso malÈsucibhÈvena “a~gaÓÈnÊ”ti vuccanti, evaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 124 piÔÔhe.


upagantvÈ kilesanaÔÔhena upakkilesÈti Èha “ana~gaÓattÈyeva vigat|pakkilese”ti. TenÈha “a~gaÓena hi taÑ cittaÑ upakkilissatÊ”ti, vibÈdhÊyati upatÈpÊyatÊti attho. SubhÈvitattÈti paguÓabhÈvÈpÈdanena suÔÔhu bhÈvitattÈ. TenÈha “vasÊbhÈvappatte”ti, ÈvajjanÈdinÈ paÒcadhÈ, cuddasavidhena vÈ paridamanena vasavattitaÑ upagateti attho. Vase vattamÈnaÑ hi cittaÑ paguÓabhÈvÈpattiyÈ suparimadditaÑ viya cammaÑ, suparikammakatÈ viya lÈkhÈ mudunti vuccati. Kammakkhameti vikubbanÈdi-iddhikammakkhame. TaÒca ubhayanti mudutÈkammaniyadvayaÑ.

NÈhanti-ÈdÊsu na-kÈro paÔisedhattho. Ahanti satthÈ attÈnaÑ niddisati. Bhikkhaveti bhikkh| Èlapati. AÒÒanti idÈni vuccamÈnacittato aÒÒaÑ. EkadhammampÊti ekampi sabhÈvadhammaÑ na samanupassÈmÊti sambandho. AyaÑ hettha attho–ahaÑ bhikkhave sabbaÒÒutaÒÒÈÓena olokentopi aÒÒaÑ ekadhammampi na samanupassÈmi. YaÑ vasÊbhÈvÈpÈdanena bhÈvitaÑ, tathÈ punappunaÑ karaÓena bahulÊkataÑ, evaÑ savisesamudubhÈvappattiyÈ muduÑ, kammakkhamatÈya kammaniyaÒca hoti. YathayidaÑ cittanti attano, tesaÒca paccakkhatÈya evamÈhÈti. YathÈ yathÈvuttÈ parisuddhatÈdayo na vigacchanti, evaÑ subhÈvitaÑ cittaÑ.

Tattha avaÔÔhitaÑ idha “ÔhitaÑ, ÈneÒjappattan”ti ca vuttanti Èha “etesu parisuddhatÈdÊsu ÔhitattÈ Ôhite, ÔhitattÈyeva ÈneÒjappatte”ti. YathÈ mudukammaÒÒatÈ vasÊbhÈvappattiyÈ lakkhÊyanti, evaÑ vasÊbhÈvappattipi mudukammaÒÒatÈhi lakkhÊyatÊti, mudukammaÒÒabhÈvena vÈ attano vase ÔhitattÈ “Ôhite”ti vuttaÑ. YathÈ hi kÈraÓena phalaÑ niddharÊyati, evaÑ phalenÈvi kÈraÓaÑ niddharÊyatÊti niccalabhÈvena avaÔÔhÈnaÑ ÈneÒjappatti. SÈ ca sampayuttadhammesu thirabhÈvena, paÔipakkhehi akammaniyatÈya ca sambhavantÊ saddhÈdibalÈnaÑ ÈnubhÈvena hotÊti “saddhÈdÊhi pariggahitattÈ ÈneÒjappatte”ti sa~khepato vuttamatthaÑ vivarituÑ “saddhÈpariggahitaÑ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha saddhÈpariggahitanti evaÑ subhÈvitaÑ vasÊbhÈvappattaÑ etaÑ cittaÑ ekaÑsena abhiÒÒÈsacchikaraÓÊyÈnaÑ dhammÈnaÑ abhiÒÒÈsacchikiriyÈya saÑvattatÊti evaÑ pavattÈya saddhÈya pariggahitaÑ yathÈvuttasaddhÈbalena upatthambhitaÑ. AssaddhiyenÈti tappaÔipakkhena assaddhiyena hetunÈ na iÒjati na calati na kampati, aÒÒadatthu upari visesÈvahabhÈveneva tiÔÔhati.


VÊriyapariggahitanti-ÈdÊsupi iminÈ nayena attho veditabbo. AyaÑ pana viseso–vÊriyapariggahitanti vasÊbhÈvÈpÈdanaparidamanasÈdhanena vÊriyena upatthambhitaÑ. Satipariggahitanti yathÈvutte bhÈvanÈbahulÊkÈre asammosasÈdhikÈya, kusalÈnaÒca dhammÈnaÑ gatiyo samannesamÈnÈya satiyÈ upatthambhitaÑ. SamÈdhipariggahitanti tattheva avikkhepasÈdhanena samÈdhÈnena upatthambhitaÑ. PaÒÒÈpariggahitanti tassÈ eva bhÈvanÈya upakÈrÈnupakÈradhammÈnaÑ pajÈnanalakkhaÓÈya paÒÒÈya upatthambhitaÑ. ObhÈsagatanti ÒÈÓobhÈsasahagataÑ. ObhÈsabh|tena hi yathÈvuttasamÈdhÈnasaÑvaddhitena ÒÈÓena saÑkilesapakkhaÑ yÈthÈvato passanto tato utrasanto ottappanto taÑ adhibhavati, na tena abhibh|yati. TenÈha “kilesandhakÈrena na iÒjatÊ”ti. Etena ÒÈÓapariggahitaÑ hirottappabalaÑ dasseti.

AÔÔha~gasamannÈgatanti catutthajjhÈnasamÈdhinÈ samÈhitatÈ, parisuddhatÈ, pariyodÈtatÈ, ana~gaÓatÈ, vigat|pakkilesatÈ, mudubhÈvo, kammaniyatÈ, ÈneÒjappattiyÈ ÔhitatÈ, samÈhitassa vÈ cittassa imÈni a~gÈnÊti “samÈhite”ti imaÑ a~gabhÈvena aggahetvÈ Ôhiti-ÈneÒjappattiyo visuÑ gahetvÈ imehi aÔÔhahi a~gehi samannÈgataÑ. AbhinÊhÈrakkhamanti iddhividhÈdi-atthaÑ abhinÊhÈrakkhamaÑ tadabhimukhaÑ karaÓayoggaÑ. TenÈha “abhiÒÒÈsacchikaraÓÊyÈnaÑ dhammÈnaÑ abhiÒÒÈsacchikiriyÈyÈ”ti.

KÈmaÑ nÊvaraÓÈni vikkhambhetvÈ eva paÔhamajjhÈnasamadhigamo, vitakkÈdike v|pasame eva ca dutiyajjhÈnÈdisamadhigamo, tathÈpi na tathÈ tehi d|rÊbh|tÈ apetÈ vÈ yathÈ catutthajjhÈnato, cetaso malÊnabhÈvasa~khÈta-uppilÈbhogakarehi nÊvaraÓÈdÊhi suÔÔhu vimuttiyÈ tassa parisuddhi pariyodÈtatÈ ca yuttÈti Èha “nÊvaraÓa -pa- pariyodÈte”ti. JhÈnapaÔilÈbhapaccayÈnanti jhÈnapaÔilÈbhahetukÈnaÑ jhÈnapaÔilÈbhaÑ nissÈya uppajjanakÈnaÑ. PÈpakÈnanti lÈmakÈnaÑ. IcchÈvacarÈnanti icchÈya avacarÈnaÑ icchÈvasena otiÓÓÈnaÑ “aho vata mameva satthÈ paÔipucchitvÈ paÔipucchitvÈ bhikkh|naÑ dhammaÑ deseyyÈ”ti-ÈdinayappavattÈnaÑ mÈnamÈyÈsÈÔheyyÈdÊnaÑ. AbhijjhÈdÊnanti Èdi-saddenÈpi tesaÑyeva sa~gaho. AbhijjhÈ cettha paÔhamajjhÈnena avikkhambhaneyyÈ, mÈnÈdayo ca tadekaÔÔhÈ


daÔÔhabbÈ “jhÈnapaÔilÈbhapaccayÈnan”ti anuvattamÈnattÈ. VikkhambhaneyyÈ pana nÊvaraÓaggahaÓeneva gahitÈ, kathaÑ pana paÔhamajjhÈnena avikkhambhaneyyÈ idha vigacchantÊti? “Sabbe kusalÈ dhammÈ sabbÈkusalÈnaÑ paÔipakkhÈ”ti sallekhapaÔipattivasena evaÑ vuttaÑ jhÈnassa aparÈmaÔÔhabhÈvadassanato. Ye panettha “icchÈvacarÈnaÑ abhijjhÈdÊnan”ti imehi padehi kopa-apaccayakÈmarÈgabyÈpÈdÈdayo gahitÈti adhippÈyena “jhÈnapaÔilÈbhapaccayÈnan”ti pÈÔhaÑ paÔikkhipitvÈ “jhÈnapaÔilÈbhapaccanÊkÈnan”ti pÈÔhoti vadanti, taÑ tesaÑ matimattaÑ tathÈ pÈÔhasseva abhÈvato. JhÈnapaÔilÈbhapaccanÊkÈ ca nÊvaraÓÈ ceva tadekaÔÔhÈ ca tesaÑ d|rÊbhÈvaÑ vatvÈ puna abhÈvavigamacodanÈya ayujjamÈnattÈ. Nanu ca ana~gaÓasutta1 vatthasuttesu2 ayamattho na labbhati, oÄÈrikÈnaÑyeva pÈpadhammÈnaÑ tattha adhippetattÈ? SaccametaÑ, idha pana adhigatacatutthajjhÈnassa vasena vuttattÈ sukhumÈyeva te gahitÈ, a~gaÓ|pakkilesatÈsÈmaÒÒena panettha suttÈnaÑ apadisanaÑ. TathÈ hi “suttÈnusÈrenÈ”ti vuttaÑ, na pana suttavasenÈti. AvassaÑ ce tamevaÑ sampaÔicchitabbaÑ adhigatajjhÈnÈnampi kesaÒci icchÈvacarÈnaÑ pavattisabbhÈvato.

IddhipÈdabhÈv|pagamenÈti iddhiyÈ pÈdakabhÈvassa padaÔÔhÈnabhÈvassa upagamanena. BhÈvanÈpÈrip|riyÈti ito paraÑ kattabbassa abhÈvavasena abhinÊhÈrakkhamabhÈvanÈya paripuÓÓattÈ. PaÓÊtabhÈv|pagamenÈti tato eva padhÈnabhÈvaÑ nÊtatÈya uttamaÔÔhena, atittikaraÔÔhena ca paÓÊtabhÈvassa upagamanena. UbhayaÒcetaÑ ÔhitiyÈ kÈraÓavacanaÑ paripuÓÓÈya bhÈvanÈya paÓÊtabhÈvappattiyÈ “Ôhite”ti. “ŒneÒjappatte”ti idaÑ ÔhitiyÈ visesanaÑ. TenÈha “yathÈ ÈneÒjappattaÑ hoti, evaÑ Ôhite”ti. ImasmiÑ pakkhe “Ôhite ÈneÒjappatte”ti ubhayamekaÑ a~gaÑ, “samÈhite”ti pana idampi ekama~gaÑ. Tenevassa paÔhamavikappatto visesaÑ sandhÈyÈha “evampi aÔÔha~gasamannÈgatan”ti.

Dasa-iddhikathÈvaÓÓanÈ

369. Nipphatti-atthenÈti sijjhanaÔÔhena. PaÔilÈbhaÔÔhenÈti pÈpuÓanaÔÔhena. Tanti kÈmitaÑ vatthuÑ. SamijjhatÊti nipphajjati. PabbajjaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 29 piÔÔhe. 2. Ma 1. 43 piÔÔhe.


jhÈnamaggÈ idha nekkhammaÑ. IjjhatÊti pÈpuÓÊyati. PaÔiharatÊti pÈÔihÈriyanti yasmÈ paÔipakkhaÑ harati apaneti, tasmÈ pÈÔihÈriyaÑ. Attano paÔipakkhaÑ haratÊti pÈÔihÈriyaÑ, nekkhammÈdi, paÔihÈriyameva pÈÔihÈriyaÑ, yathÈ “vekataÑ, vesaman”ti ca.

IjjhanaÔÔhenÈti nipphajjanaÔÔhena. UpÈyasampadÈyÈti sampanna-upÈyassa ÒÈyÈrambhassÈti attho. IjjhatÊti pasaveti1. SÊlavÈti ÈcÈrasÊlena sÊlavÈ. KalyÈÓadhammoti dasakusalakammapathavasena sundaradhammo. SÊlasampattiyÈ vÈ sÊlavÈ. DÈnÈdisesapuÒÒakiriyavatthuvasena kalyÈÓadhammo. PaÓidahissatÊti patthessati.

IjjhantÊti vaÉÉhanti, ukkaÑsaÑ pÈpuÓantÊti attho. SÈtisayanipphajjanapaÔilÈbhasijjhanabuddhi-atthe hi iddhi vuttÈ. SÈ dasavidhÈti sabbÈ iddhiyo ÈnetvÈ atthuddhÈravasena idhÈdhippetaÑ iddhiÑ dassetuÑ vuttaÑ. BahubhÈvÈdikassa adhiÔÔhÈnaÑ adhiÔÔhahanaÑ etissÈ atthÊti adhiÔÔhÈnÈ. VividhaÑ r|panimmÈnasa~khÈtaÑ kubbanaÑ etissÈ atthÊti vikubbanÈ. ManomayÈti jhÈnamanena nibbattibhÈvato manomayÈ. ©ÈÓassa vipphÈro vegÈyitattaÑ etissÈ atthÊti ÒÈÓavipphÈrÈ. AriyÈnaÑ ayanti ariyÈ. Yato kutoci kammavipÈkato jÈtÈ iddhi kammavipÈkajÈ. SÈtisayapuÒÒanibbattÈ iddhi puÒÒavato iddhi. KammavipÈkajÈ iddhi jÈtiyo paÔÔhÈya hoti, itarÈ yadÈ tadÈ puÒÒassa vipaccanakÈleti evaÑ vÈ imÈsaÑ viseso veditabbo. ŒthabbanavijjÈbhinibbattÈ vijjÈmayÈ. SammÈpayogo upÈyapayogo ÒÈyÈrambho. 370. PakatiyÈ ekoti sabhÈvena eko. Bahukanti bahuÑ. Tena aggahitaparicchedaÑ adhiÔÔhÈtabbassa anekabhÈvaÑ dassetvÈ puna paricchedato dassetuÑ “sataÑ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. ŒvajjatÊti parikamma-sa~khÈtena Èbhogena Èbhujati bhÈvir|pe tena2 parikammamanasikÈrena manasi karoti. ©ÈÓena adhiÔÔhÈtÊti tathÈ parikammaÑ katvÈ abhiÒÒÈÒÈÓena yathÈdhippete bahuke adhiÔÔhÈti3, adhiÔÔhÈnacittena saheva bahubhÈvÈpattito bahubhÈvÈpÈdakaÑ iddhividhaÒÈÓaÑ pavattento ca tathÈ adhiÔÔhÈtÊti vuccati. Sesesupi eseva nayo. ______________________________________________________________ 1. PhalaÑ deti (SÊ, SyÈ) 2. BhÈviyupetena (Ka) 3. AdhitiÔÔhati (SÊ, SyÈ)


Evanti pakÈrattho evaÑ-saddo, tena sabbampi adhiÔÔhÈnappakÈraÑ sa~gaÓhÈti. AdhiÔÔhÈnavasenÈti “ÒÈÓena adhiÔÔhÈtÊ”ti1 evaÑ vutta-adhiÔÔhÈnavasena nipphannattÈ. 371. PakativaÓÓanti pakatisaÓÔhÈnaÑ attano pÈkatikar|paÑ. PakativaÓÓavijahanavikÈravasenÈti attano pakativaÓÓavijahanapubbakassa kumÈrakavaÓÓÈdivaÓÓavikÈrassa vasena. 372. ImamhÈ kÈyÈti paccakkhabhÈvena “imamhÈ”ti vuttÈ bhikkhussa karajakÈyÈ. AÒÒaÑ kÈyanti aÒÒaÑ iddhimayaÑ kÈyaÑ. Tato eva iddhimayar|pavantatÈya r|piÑ. AbhiÒÒÈmanena nibbattattÈ manomayaÑ. NipphattivasenÈti nipphajjanavasena. AbhiÒÒÈÒÈÓassa hi yathÈ manomayo kÈyo nipphajjati, tathÈ pavatti manomayiddhi. Eseva nayo sesesupi. Yadi evaÑ kathamayameva manomayiddhÊti? RuÄhÊvesÈ veditabbÈ yathÈ “manomayo attabhÈvo”ti, yathÈ vÈ “gosamaÒÒÈ visÈÓÈdimati piÓÉe”. Atha vÈ abbhantarato nikkhante2, iddhimatÈ ca ekantasadise imasmiÑ nimmÈne supÈkaÔo manasÈ nibbattitabhÈvoti yathÈ sÈtisayo manomayavohÈro, na tathÈ aÒÒÈsu adhiÔÔhÈnavikubbaniddhÊsu samaÒÒantaravantÈs|ti veditabbaÑ. 373. ©ÈÓuppattito pubbe vÈti arahattamaggaÒÈÓuppattito pubbe vÈ vipassanÈkkhaÓe, tatopi vÈ pubbe antimabhavikassa paÔisandhiggahaÓato paÔÔhÈya. PacchÈ vÈ yÈva khandhaparinibbÈnÈ. Ta~khaÓe vÈ magguppattisamaye. ©ÈÓÈnubhÈvanibbatto visesoti s|riyassa uÔÔhitaÔÔhÈne, samantato ca ÈlokakaraÓasamatthatÈ viya tasseva ÒÈÓassa ÈnubhÈvena nibbatto sabbaso pahÈtabbapahÈnabhÈvetabbabhÈvanÈpÈrip|risa~khÈto viseso. Vatth|ni pana anantarÈyatÈvasena ÈgatÈni. AniccÈnupassanÈyÈti sa~khÈre aniccato anupassantiyÈ balavavipassanÈya. Œraddhavipassanassa hi yathÈvuttavipassanÈya pavattikkhaÓe tato pubbe, pacchÈ ca pakiÓÓakasammasanavÈre niccasaÒÒÈya pahÈnaÔÔho ijjhati. Eseva nayo sabbattha. KÈmaÑ ettakÈya sa~khepatathÈyapi adhippetattho ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 385 piÔÔhe. 2. Nikkhanto (SyÈ)


pakÈsitova, vitthÈrakathÈya pana vibh|tataro hotÊti Èha “vitthÈrena kathetabban”ti.

GabbhagatassevÈti anÈdare sÈmivacanaÑ. VuttanayenÈti “pacchimabhavikassÈ”ti-ÈdinÈ bÈkkulattheravatthumhi vuttanayena.

DÈrubhÈraÑ katvÈti dÈrubhÈraÑ sakaÔe katvÈ, ÈropetvÈti attho. OssajjitvÈti chaÉÉetvÈ. SakaÔam|leti sakaÔasamÊpe. VÈÄayakkhÈnucariteti kururehi yakkhehi anuvicaritabbe. YakkhapariggahitaÒhi rÈjagahanagaraÑ. 374. SamÈdhitoti paÔhamajjhÈnÈdisamÈdhito. Pubbeti upacÈrajjhÈnakkhaÓe. PacchÈti samÈpattiyÈ ciÓÓapariyante. Ta~khaÓeti samÈpannakkhaÓe. SamathÈnubhÈvanibbatto visesoti tasmiÑ tasmiÑ jhÈne samÈdhitejena nibbatto nÊvaraÓavikkhambhanavitakkÈdisamatikkamasaÒÒÈvedayitanirodhaparissayasahanÈdiko viseso.

KapotakandarÈyanti evaÑnÈmake araÒÒavihÈre. JuÓhÈya rattiyÈti candÈlokavatiyÈ rattiyÈ. Navoropitehi kesehÊti itthambh|talakkhaÓe karaÓavacanaÑ. YassÈti pahÈrassa. TassÈti yakkhassa. KhippanisantibhÈvassa ukkaÑsagatattÈ thero tasmiÑ paharante eva samÈpattiÑ samÈpajjÊti Èha “paharaÓasamaye samÈpattiÑ appesÊ”ti. PÈÄiyaÑ pana “nisinno hoti aÒÒataraÑ samÈdhiÑ samÈpajjitvÈ”ti1 vuttaÑ. Ime pana therÈ samÈpattito vuÔÔhÈnasamakÈlaÑ tena pahÈro dinnoti vadanti.

SaÒjÊvattheranti kakusandhassa bhagavato dutiyaÑ aggasÈvakaÑ mahÈtheraÑ sandhÈyÈha. So hi ÈyasmÈ araÒÒÈdÊsu yattha katthaci nisinno appakasireneva nirodhaÑ samÈpajjati, tasmÈ ekadivasaÑ aÒÒatarasmiÑ rukkham|le nirodhaÑ samÈpajji, taÑ sandhÈya vuttaÑ “nirodhasamÈpannan”ti-Èdi. CÊvare aÑsumattampi na jhÈyittha, sarÊre kÈ kathÈ. Teneva hi thero “saÒjÊvo”tveva paÒÒÈyittha. AyamassÈti assa Èyasmato saÒjÊvattherassa yo nirodhasamÈpattiyaÑ aggiparissayÈbhÈvo, ayaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 123 piÔÔhe UdÈne.


samÈdhivipphÈrÈ iddhÊti yojanÈ. KathaÑ pana nirodhasamÈpattiyaÑ samÈdhivipphÈrasambhavoti Èha “anupubba -pa- nibbattattÈ”ti.

PaÔhamaÑ ÔhapitabhaÓÉakassÈti sabbapaÔhamaÑ ÔhapitabhaÓÉakassa. TaÒhi gahaÓakÈle sabbapacchimaÑ gayhati. KÈlaparicchedavasenÈti “ettake kÈle gate vuÔÔhahissÈmÊ”ti samÈpattito pubbe katakÈlaparicchedavasena. BhÊtÈ viraviÑs|ti rattandhakÈre r|padassanena “pisÈco uÔÔhahatÊ”ti maÒÒamÈnÈ. Ettakehi nÈma bhaÓÉakehi ajjhotthaÔo nibbikÈro “aho mahÈnubhÈvo, aho vivekavÈsÊ”ti ca theragatena pasÈdena.

TattatelakaÔÈhanti ÈdhÈrasÊsena ÈdheyyamÈha, kaÔÈhe tattatelaÑ kaÔÈhena ÈsiÒcÊti adhippÈyo. VivaÔÔamÈnanti katthacipi alagganavasena bhassantaÑ.

SaparivÈrÈti paÒcahi itthisatehi saparivÈrÈ. RÈjÈnaÑ mettÈya pharÊti odissakamettÈsamÈpattiyÈ rÈjÈnaÑ phusi. Khipitunti vijjhituÑ. Oropetunti sarasannÈhaÑ paÔisaÑharituÑ. 375. PaÔikk|lÈdÊs|ti aniÔÔhÈdÊsu. AniÔÔhaÑ hi paÔikk|laÑ, amanuÒÒampi “paÔikk|lan”ti vuccati. Œdi-saddena apaÔikk|lÈdiÑ sa~gaÓhÈti. TatthÈti paÔikk|lÈrammaÓe. Upekkhakoti chaÄa~gupekkhÈya upekkhako. TatthÈti paÔikk|lÈpaÔikk|labhede vatthusmiÑ. Satoti sativepullappattiyÈ satimÈ. SampajÈnoti paÒÒÈvepullappattiyÈ sampajÈnakÈrÊ. Ayanti ayaÑ paÔikk|lÈdivatth|su apaÔikk|lasaÒÒÊvihÈrÈdikÈ khÊÓÈsavÈnaÑ aggamaggÈdhigamasiddhÈ cittissariyatÈ. TenÈha “cetovasippattÈnaÑ -pa- vuccatÊ”ti.

AniÔÔhe vatthusmiÑ sattasaÒÒite mettÈpharaÓaÑ vÈ dhÈtuso paccavekkhaÓÈya dhÈtumanasikÈraÑ vÈ g|thÈdike dhÈtumanasikÈraÑ karontoti yojetabbaÑ. ApaÔikk|lasaÒÒÊ viharatÊti hitesitÈya, dhammasabhÈvacintanÈya ca na paÔikk|lasaÒÒÊ hutvÈ iriyÈpathavihÈrena viharati. IÔÔhe vatthusmiÑ ÒÈtimittÈdike. KesÈdi-asucikoÔÔhÈsamattamevÈti asubhapharaÓaÑ vÈ asubhamanasikÈraÑ vÈ. Tattha r|padhammajÈtaÑ aniccanti-Èdi-attho iti-saddo, tasmÈ aniccadukkhÈnattavipariÓÈmadhammoti


manasikÈraÑ vÈ karontoti yojanÈ. PaÔikk|lÈpaÔikk|les|ti iÔÔhÈniÔÔhÈni vatth|ni ekajjhaÑ gahetvÈ vadati. Esa nayo itarattha. YaÑ vÈ sattÈnaÑ paÔhamaÑ paÔikk|lato upaÔÔhitameva pacchÈ apaÔikk|lato upatiÔÔhati, yaÒca apaÔikk|lato upaÔÔhitameva pacchÈ paÔikk|lato upatiÔÔhati, tadubhayepi khÊÓÈsavo sace Èka~khati, vuttanayena apaÔikk|lasaÒÒÊ vÈ vihareyya, paÔikk|lasaÒÒÊ vÈti ayamariyiddhi vuttÈ.

CakkhunÈ r|paÑ disvÈti kÈraÓavasena “cakkh|”ti laddhavohÈrena r|padassanasamatthena cakkhuviÒÒÈÓena, cakkhunÈ vÈ kÈraÓabh|tena, dvÈrabh|tena vÈ r|paÑ passitvÈ. Neva sumano hotÊti gehassitasomanassassÈyaÑ paÔikkhepo, na nekkhammapakkhikÈya kiriyÈsomanassavedanÈya. ChaÄa~gupekkhanti iÔÔhÈniÔÔhachaÄÈrammaÓÈpÈthe1 parisuddhapakatibhÈvÈvijahanalakkhaÓaÑ chasu dvÈresu pavattiyÈ “chaÄa~gupekkhÈ”ti laddhanÈmaÑ tatramajjhattupekkhaÑ. YathÈvuttamatthaÑ pÈÄiyÈ samatthetuÑ “paÔisambhidÈyan”ti-Èdi vuttaÑ. 376. PakkhÊ-ÈdÊnanti Èdi-saddena devÈdÊnaÑ sa~gaho. VehÈsagamanÈdikÈti pana Èdi-saddena cakkhuvisuddhi-ÈdiÑ sa~gaÓhÈti. Kusalakammena nibbattitvÈpi akusalavipÈkÈnubhÈvena sukhasamussayato vinipatitattÈ vinipÈtikÈnaÑ. JhÈnanti abhiÒÒÈpattaÑ jhÈnaÑ sandhÈyÈha. VipassanÈpi ukkaÑsagatÈ ubbegapÊtisahitÈ ÈkÈse la~ghÈpanamattÈpi hotÊti vuttaÑ “vipassanaÑ vÈ”ti. “PaÔhamakappikÈnan”ti idaÑ “ekaccÈnaÑ manussÈnan”ti imassa visesanaÑ daÔÔhabbaÑ. EvamÈdÊnanti Èdi-saddena punabbasumÈtÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. 377. VehÈsanti bhummatthe upayogavacanaÑ, accantasaÑyoge vÈ. CakkavattÊ hi cakkaratanaÑ purakkhatvÈ attano bhavanato abbhuggantvÈ ÈkÈseneva sineruÑ padakkhiÓaÑ katvÈ sakalacakkavÈÄaÑ anusaÑyÈyatÊti. AssabandhÈti assapÈlÈ, ye assÈnaÑ yavadÈyakÈ. TathÈ gobandhÈ.

Cakkavatti-ÈdÊnaÑ puÒÒiddhiyÈ vitthÈriyamÈnÈya atipapaÒco hotÊti puÒÒavato iddhiÑ lakkhaÓato dassentena “paripÈkaÑ gate puÒÒasambhÈre ______________________________________________________________ 1. IÔÔhÈniÔÔhachaÄÈrammaÓÈpÈthehi (Ka)


ijjhanakaviseso”ti vatvÈpi jotikÈdÊnaÑ puÒÒiddhiÑ ekadesena dassetuÑ “ettha cÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha suvaÓÓapabbatoti sabbasuvaÓÓamayo pabbato. Tassa kira gahitagahitaÔÔhÈne odhi na paÒÒÈyati. EkasÊtÈmatteti ettha sÊtÈ nÈma kasanavasena na~galassa gatamaggo. TumbaÑ nÈma ÈÄhakaÑ. Cuddasa maggÈti catuddasa kasanamaggÈ. 378. VijjaÑ parijapitvÈti gandhÈrÊvijjÈdikaÑ attano vijjaÑ kat|pacÈraÑ parivattetvÈ mantapaÔhanakkamena paÔhitvÈ. 379. SammÈpayogenÈti upÈyapayogena, yathÈ yathicchitatthasiddhi hoti, tathÈ pavattitaÒÈyÈrambhena. Tassa tassa kammassÈti1 yathÈdhippetassa nipphÈdetabbakammassa2. Ettha cÈti “tattha tattha sammÈpayogappaccayÈ ijjhanaÔÔhena iddhÊ”ti3 imissÈ dasamÈya iddhiyÈ niddesepi. PurimapÈÄisadisÈvÈ”ti samÈdhivipphÈra-iddhi-ÈdÊnaÑ niddesasadisÈva. SakaÔaby|hÈdikaraÓavasenÈti sakaÔaby|hacakkaby|hapadumaby|hÈdÊnaÑ saÑvidhÈnavasena nibbattavisesoti sambandho. GaÓitagandhabbÈdi sippakammaÑ. SallakattakÈdi vejjakammaÑ. IrubbedÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ vedÈnaÑ.

“Ekopi hutvÈ bahudhÈva hotÊ”ti-ÈdinÈ4 adhiÔÔhÈniddhiyÈ eva gahitattÈ Èha “adhiÔÔhÈnÈ iddhiyeva ÈgatÈ”ti. ImasmiÑ panattheti imasmiÑ abhiÒÒÈnisaÑsasa~khÈte, iddhividhasa~khÈte vÈ atthe. 380. “Ekavidhena ÒÈÓavatthun”ti-ÈdÊsu koÔÔhÈsattho vidha-saddo, “vividhampi senÈby|haÑ dassetÊ”ti-ÈdÊsu vikappattho, tadubhayampettha yujjatÊti dassento Èha “iddhividhÈyÈti iddhikoÔÔhÈsÈya, iddhivikappÈya vÈ”ti. Iddhi hi abhiÒÒÈsu eko koÔÔhÈso, vakkhamÈnehi bhedehi anekappabhedÈ ca. VuttappakÈrasenÈti vuttassa cuddasappakÈrassa, cittaparidamanassa samÈhitatÈdippakÈrassa ca vasena. “IddhividhÈyÈ”ti tadatthassa sampadÈnavacananti Èha “iddhividhÈdhigamatthÈyÈ”ti. “KasiÓÈrammaÓato apanetvÈ”ti idaÑ ______________________________________________________________ 1. Dhammassa (SÊ) 2. NipphÈdetabbadhammassa (SÊ) 3. Khu 9. 391 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 4. DÊ 1. 73, 74; Ma 1. 98; SaÑ 3. 247, 247; Khu 9. 107, 385 piÔÔhÈdÊsu. 5. Abhi 2. 323 piÔÔhe. 6. Khu 9. 388 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


abhiÒÒÈpÈdakaparikammacittÈnaÑ samÈnasantÈnatÈya vuttaÑ, naparikammacittassa kasiÓÈrammaÓattÈ. IddhividhÈbhimukhaÑ pesetÊti nipphÈdetabbassa iddhividhassa abhimukhabhÈvena pavatteti. YaÑ hi “sataÑ homÊ”ti-ÈdinÈ parikammacittassa pavattanaÑ, tadevassa abhinÊharaÓaÑ, iddhividhÈbhimukhapesanaÒca tatheva iddhividhassa pavattanato abhininnÈmanaÑ idha parikammacittassa iddhividhe adhimuttÊti Èha “adhigantabba-iddhipoÓaÑ iddhipabbhÈraÑ karotÊ”ti. Idha paccanubhavanaphusanÈ sacchikiriyÈpattipariyÈyÈ evÈti dassento “pÈpuÓÈtÊti attho”ti Èha. AssÈti iddhividhassa.

EkopÊti pi-saddo vakkhamÈnaÑ bahubhÈvaÑ upÈdÈya sampiÓÉanattho. So hissa paÔiyogÊ “ekopi hutvÈ bahudhÈ hoti, bahudhÈpi hutvÈ eko hotÊ”ti. So ca kho bahubhÈvaÑ nimminitvÈ Ôhitassa antarÈva ekabhÈv|pagamo. YathÈkÈlaparicchedaÑ pana saraseneva ekabhÈv|pagamo idha nÈdhippeto aniddhinimmÈnabhÈvato. Tampi pubbekatakÈlaparicchedavasena siddhattÈ iddhÈnubhÈvoyevÈti keci. AÔÔhÈne vÈyaÑ pi-saddo, eko hutvÈ bahudhÈpi hoti, bahudhÈ hutvÈ ekopi hotÊti sambandho. ImasmiÑ pakkhe pi-saddo vakkhamÈnaÑ ekabhÈvaÑ upÈdÈya “sampiÓÉanattho”ti vatvÈ “so hÊ”ti-Èdi sabbaÑ yathÈrahaÑ vattabbaÑ. BahubhÈvanimmÈne payojanaÑ dassetuÑ “bah|naÑ santike”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha bah|naÑ santiketi attanÈ nimmitÈnaÑ bah|naÑ samÊpe, tehi parivÈrito hutvÈti adhippÈyo. VÈ-saddo avuttavikappattho, tena “dhammaÑ vÈ kathetukÈmo”ti evamÈdi sa~gayhati. “©ÈÓena adhiÔÔhahanto evaÑ hotÊ”ti ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. 381. Bhavati ettha iddhÊti bh|miyo, jhÈnÈni. EtthÈti ca hetumhi bhummavacanaÑ. Vivekato jÈtÈ bh|mi vivekajabh|mi. VivekajaÑ hi paÔhamaÑ jhÈnaÑ nÊvaraÓavivekasambh|tattÈ. PÊtisukhabh|tÈ bh|mi pÊtisukhabh|mi. DutiyajjhÈnaÒhi pÊtisukhabh|mibh|taÒceva1 pÊtisukhasaÒjÈtaÒca samÈdhivasena. Upari dvÊsupi eseva nayo. IddhilÈbhÈyÈti iddhiyÈ adhigamÈya. IddhipaÔilÈbhÈyÈti iddhiyÈ punappunaÑ labhamÈnÈya, bahulÊkaraÓÈyÈti attho. IddhivikubbanatÈyÈti iddhiyÈ vividhar|pakÈraÓÈya, vikubbaniddhiyÈti ______________________________________________________________ 1. PÊtisukhabh|taÒceva (SÊ, SyÈ)


attho. IddhivisavitÈyÈti iddhiyÈ vividhÈnisaÑsapasavanÈya. IddhivasitÈyÈti iddhiyÈ khippanisanti-ÈdibhÈvÈvahavasÊbhÈvatthÈya. IddhivesÈrajjÈyÈti iddhiyÈ paÔipakkhad|rÊbhÈvena vigatasaÑkilesatÈya suÔÔhu visÈradabhÈvÈya. CatutthajjhÈnaÑ tÈva iddhiyÈ bh|mi hotu tattha patiÔÔhÈya nipphÈdetabbato, itarÈni pana kathanti Èha “ettha cÈ”ti-Èdi. Tattha tÊÓi jhÈnÈni sambhÈrabh|miyoti veditabbÈnÊti sambandho. TatiyajjhÈne sukhapharaÓena, paÔhamadutiyesu pÊtipharaÓena sukhapharaÓena ca hetubh|tenÈti yathÈrahavasena yojanÈ. PharaÓaÑ cettha jhÈnassa subhÈvitabhÈvena sÈtisayÈnaÑ pÊtisukhÈnaÑ vasena jhÈnappaccayÈdinÈ sahajÈtanÈmakÈyassa paribr|hanaÑ, r|pakÈyassa ca taÑsamuÔÔhÈnehi paÓÊtar|pehi paripphuÔatÈ. TenÈha bhagavÈ “pÊtisukhena abhisandeti parisandeti parip|reti parippharatÊ”ti1. SukhasaÒÒanti jhÈnasukhena sahagataÑ saÒÒaÑ. LahusaÒÒanti taÑsampayuttalahutÈsahagataÑ saÒÒaÑ. OkkamitvÈti anupavisitvÈ. Tesu hi jhÈnesu sÈtisayÈya lahutÈya sampayuttaÑ sukhaÑ santÈnavasena pavattento yogÊ taÑ samokkanto viya hotÊti evaÑ vuttaÑ. SaÒÒÈsÊsena niddeso. JhÈnasampayuttÈ hi lahutÈ vinÈpi iddhiyÈ ÈkÈsaÑ la~ghÈpanappamÈÓappattÈ viya hoti. LahubhÈvaggahaÓeneva cettha mudukammaÒÒabhÈvÈpi gahitÈ eva. TenÈha “lahumudukammaÒÒakÈyo hutvÈ”ti.

IminÈ pariyÈyenÈti tiÓÓaÑ jhÈnÈnaÑ samÈpajjanena sukhalahubhÈvappattanÈmar|pakÈyassa sati cittaparidamane catutthaÑ jhÈnaÑ sukheneva iddhipaÔilÈbhÈya saÑvattatÊti iminÈ pariyÈyena. Pakatibh|miyÈ hi adhiÔÔhÈnabh|tÈ sambhÈrabh|miyo pÈkÈrassa nemippadeso viyÈti. 382. IddhipÈdaniddese cattÈroti gaÓanaparicchedo. IddhipÈdÈti ettha ijjhatÊti iddhi, samijjhati nipphajjatÊti attho. Ijjhanti vÈ etÈya sattÈ iddhÈ vuddhÈ ukkaÑsagatÈ hontÊti iddhi. PaÔhamenatthena iddhi eva pÈdoti iddhipÈdo, iddhikoÔÔhÈsoti attho. Dutiyenatthena iddhiyÈ pÈdoti iddhipÈdo. PÈdoti patiÔÔhÈ, adhigam|pÈyoti attho. Tena hi upar|parivisesasa~khÈtaÑ iddhiÑ pajjanti pÈpuÓanti. AyaÑ tÈva aÔÔhakathÈnayo. Tattha iddhi-saddassa paÔhamo kattu-attho, dutiyo ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 70; Ma 1. 344 piÔÔhÈdÊsu.


karaÓattho vutto. PÈda-saddassa eko karaÓatthova. PajjitabbÈva iddhi vuttÈ, na ca ijjhantÊ, pajjitabbÈ ca iddhi pajjanakaraÓena pÈdena samÈnÈdhikaraÓÈ hotÊti paÔhamena atthena “iddhi eva pÈdo iddhipÈdo”ti na sakkÈ vattuÑ. TathÈ iddhikiriyÈkaraÓena sÈdhetabbÈva vuddhisa~khÈtÈ iddhi pajjanakiriyÈkaraÓena pajjitabbÈti dvinnaÑ karaÓÈnaÑ na asamÈnÈdhikaraÓatÈ sambhavatÊti dutiyenatthena “iddhiyÈ pÈdo iddhipÈdo”ti ca na sakkÈ vattuÑ. TasmÈ paÔhamenatthena samÈnÈdhikaraÓasamÈso, dutiyena sÈmivacanasamÈso na yujjatÊti paÔhamenatthena iddhiyÈ pÈdo iddhipÈdo, dutiyenatthena iddhi eva pÈdo iddhipÈdoti samÈso yutto, yathÈvuttopi vÈ, pÈdassa ijjhamÈnakoÔÔhÈsa-ijjhanakaraÓ|pÈyabhÈvato.

PubbabhÈgachandavasena chandahetuko. Sampayuttachandavasena chandÈdhiko. PubbÈbhisa~khÈravasena eva pana sahajÈtachandassÈpi adhikatÈ veditabbÈ. Atha vÈ “chandaÒce bhikkhu adhipatiÑ karitvÈ labhati samÈdhiÑ, labhati cittassekaggataÑ, ayaÑ vuccati chandasamÈdhÊ”ti imÈya pÈÄiyÈ chandÈdhipatisamÈdhi chandasamÈdhÊti adhipati-saddalopaÑ katvÈ samÈso vuttoti viÒÒÈyati. Adhipatisaddatthadassanavasena pana aÔÔhakathÈyaÑ “chandahetuko chandÈdhiko vÈ samÈdhÊ”ti vuttaÑ. TenevÈha “chandaÑ adhipatiÑ karitvÈ”ti-Èdi. PadhÈnabh|tÈti vÊriyabh|tÈti keci vadanti. Sa~khatasa~khÈranivattanatthaÑ pana padhÈnaggahaÓaÑ. Atha vÈ taÑ taÑ visesaÑ sa~kharotÊti sa~khÈro, sabbampi vÊriyaÑ. Tattha catukiccasÈdhakato aÒÒassa nivattanatthaÑ padhÈnaggahaÓaÑ. PadhÈnabh|tÈ seÔÔhabh|tÈti attho. Catubbidhassa pana vÊriyassa adhippetattÈ bahuvacananiddeso. Yo pana “iddhiyÈ pÈdo iddhipÈdo”ti evaÑ samÈsayojanÈvasena pÈdassa upÈyatthataÑ gahetvÈ iddhipÈdattho vutto, so paÔilÈbhapubbabhÈgÈnaÑ kattukaraÓiddhibhÈvaÑ, “chandiddhipÈdo”ti-ÈdinÈ1 vÈ abhidhamme ÈgatattÈ chandÈdÊhi iddhipÈdehi sÈdhetabbÈya vuddhiyÈ kattiddhibhÈvaÑ, chandÈdÊnaÑ karaÓiddhibhÈvaÒca sandhÈya vuttoti veditabbo.

VÊriyiddhipÈde “vÊriyasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgatan”ti dvikkhattuÑ vÊriyaÑ ÈgataÑ. Tattha purimaÑ samÈdhivisesanaÑ vÊriyÈdhipati samÈdhi vÊriyasamÈdhÊti. DutiyaÑ samannÈgama~gadassanaÑ. Dve eva hi sabbattha samannÈgama~gÈni ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 232 piÔÔhe.


samÈdhi, padhÈnasa~khÈro ca. ChandÈdayo samÈdhivisesanÈni, padhÈnasa~khÈro pana padhÈnavacaneneva visesito, na chandÈdÊhÊti na idha vÊriyÈdhipatitÈ padhÈnasa~khÈrassa vuttÈ hoti. VÊriyaÒca samÈdhiÑ visesetvÈ Ôhitameva samannÈgama~gavasena padhÈnasa~khÈravacanena vuttanti nÈpi dvÊhi vÊriyehi samannÈgamo vutto hotÊti. YasmÈ pana chandÈdÊhi visiÔÔho samÈdhi, tathÈ visiÔÔheneva ca tena sampayutto padhÈnasa~khÈro, sesadhammÈ ca, tasmÈ samÈdhivisesanÈnaÑ vasena cattÈro iddhipÈdÈ vuttÈ. VisesanabhÈvo ca chandÈdÊnaÑ taÑtaÑavassayavasena hotÊti.

Atha vÈti-ÈdinÈ nissayaÔÔhepi pÈda-sadde upÈyaÔÔhena chandÈdÊnaÑ iddhipÈdatÈ vuttÈ. Teneva abhidhamme uttarac|ÄabhÈjanÊye “cattÈro iddhipÈdÈ chandiddhipÈdo”ti-ÈdinÈ1 chandÈdÊnameva iddhipÈdatÈ vuttÈ. PaÒhÈpucchake ca “cattÈro iddhipÈdÈ idha bhikkhu chandasamÈdhÊ”ti-ÈdinÈva2 uddesaÑ katvÈpi puna chandÈdÊnaÑyeva kusalÈdibhÈvo vibhatto. UpÈyiddhipÈdadassanatthameva hi sutte, abhidhamme ca nissayiddhipÈdadassanaÑ kataÑ, aÒÒathÈ catubbidhatÈ na hotÊti. 383. ChandÈdÊni aÔÔhÈti chandasamÈdhi vÊriyasamÈdhi cittasamÈdhi vÊmaÑsÈsamÈdhÊti evaÑ chandÈdÊni aÔÔha. KÈmaÑ cettha cat|supi ÔhÈnesu samÈdhi samÈdhi eva, tathÈpi iddhiÑ uppÈdetukÈmatÈchandasahitova samÈdhi iddhipaÔilÈbhÈya saÑvattati, na kevalo. EvaÑ vÊriyasamÈdhi-Èdayopi. TasmÈ chandÈdisahitÈ ete cattÈro ca samÈdhÊ, chandÈdayo ca cattÈroti aÔÔha pajjati iddhi etehi pÈpuÓÊyati, sayaÑ vÈ pajjanti iddhipaÔilÈbhÈya sampajjantÊti padÈnÊti vuccanti. TenÈha “iddhipaÔilÈbhÈya saÑvattantÊ”ti. YaÑ pana pÈÄiyaÑ “chando na samÈdhÊ”ti-Èdi, taÑ yadipi chandÈdayo samÈdhisahitÈva iddhiÑ nipphÈdenti, tathÈpi visuÑ nesaÑ padabhÈvadassanaÑ. Ekato niyuttova, na ekeko hutvÈti adhippÈyo. NiyuttovÈti sahito eva, na viyutto. 384. Anonatanti na onataÑ, vÊriyena paggahitattÈ alÊnanti attho. TenÈha “kosajje na iÒjatÊ”ti, kosajjanimittaÑ na ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 232 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 233 piÔÔhe.


calatÊti attho. UddhaÑ nataÑ unnataÑ, uddhataÑ vikkhittaÑ. Na unnataÑ anunnataÑ, avikkhittaÑ, samÈhitanti attho. TenÈha “uddhacce na iÒjatÊ”ti. Abhisa~gavasena nataÑ abhinataÑ, na abhinataÑ anabhinataÑ, arattaÑ. Apagamanavasena nataÑ apanataÑ, kodhavasena vimukhaÑ. Na apanataÑ anapanataÑ, aduÔÔhaÑ. DiÔÔhiyÈ “ahaÑ, maman”ti nissayavasena na nissitanti anissitaÑ. ChandarÈgavasena na paÔibaddhanti appaÔibaddhaÑ. RÈgo kevalaÑ ÈsattimattaÑ, chandarÈgo pana bahalakileso. TathÈ hissa d|re Ôhitampi ÈrammaÓaÑ paÔibaddhameva. Vippamuttanti visesato pamuttaÑ. JhÈnÈnaÑ kÈmarÈgapaÔipakkhatÈya Èha “kÈmarÈge”ti. VisaÑyuttanti vivittaÑ saÑkilesato, na vÈ saÑyuttaÑ cat|hipi yogehi. VimariyÈdikataÑ kilesamariyÈdÈya, yathÈ Êsakampi kilesamariyÈdÈ na hoti, tathÈ paÔipannaÑ. Ekattagatanti ekaggataÑ upagataÑ accantameva samÈhitaÑ. Tato eva nÈnattakilesehi nÈnÈsabhÈvehi kilesehi na iÒjati.

Esa atthoti kosajjÈdinimittaÑ. Imassa cittassa ÈneÒjanattho siddho eva ÈneÒjappattiyÈ pakÈsanavasena dassitattÈ. Puna vuttoti iddhiyÈ bh|mipÈdapadadassanappasa~gena “imÈni m|lÈni nÈmÈ”ti m|labhÈvadassanatthaÑ puna vutto. Purimoti “saddhÈdÊhi pariggahitattÈ”ti-ÈdinÈ pubbe chadhÈ dassitanayo. Ayanti adhunÈ soÄasadhÈ dassitanayo. Suttanaye, paÔisambhidÈnaye ca dassite tattha sammoho na hoti. Na adassiteti Èha “ubhayattha asammohatthan”ti. 385. ©ÈÓena adhiÔÔhahantoti “kathaÑ panÈyaÑ evaÑ hotÊ”ti ettha pubbe attanÈ vuttapadaÑ uddharati adhiÔÔhÈnavidhiÑ dassetuÑ “abhiÒÒÈpÈdakaÑ jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈyÈ”ti. Ettha anupubbena cattÈri jhÈnÈni samÈpajjitvÈ catutthajjhÈnato vuÔÔhÈyÈti keci, taÑ ayuttaÑ. YathicchitajjhÈnasamÈpajjanatthaÒhi cittaparidamanaÑ, catutthajjhÈnameva ca abhiÒÒÈpÈdakaÑ, na itarÈni. ParikammaÑ katvÈti pÈdakajjhÈnato vuÔÔhÈya kÈmÈvacaracittena “sataÑ homÊ”ti-ÈdinÈ cintanamevettha parikammakaraÓaÑ, tathÈvajjanameva ca ÈvajjanaÑ. DutiyampÊti pi-saddo samuccayattho, tena tatiyampi, tato bhiyyopÊti imamatthaÑ dÊpeti. YathÈ hi jhÈnabhÈvanÈ, evamabhiÒÒÈbhÈvanÈpi. “EkavÈraÑ dvevÈran”ti idampi nidassanamattaÑ daÔÔhabbaÑ. NimittÈrammaÓanti paÔibhÈganimittÈrammaÓaÑ. ParikammacittÈnÊti ettha ekekassa parikammacittassa


satÈrammaÓatÈ daÔÔhabbÈ “sataÑ homÊ”ti pavattanato. SahassÈrammaÓÈnÊti etthÈpi eseva nayo. VaÓÓavasenÈti attanÈ parikappitavaÓÓavasena. No paÓÓattivasenÈti na sattapaÓÓattivasena. TaÑ adhiÔÔhÈnacittaÑ appanÈcittamivÈti ivaggahaÓaÑ abhiÒÒÈcittassa jhÈnacittassa paÔhamuppattisadisabhÈvato vuttaÑ, na tassa appanÈbhÈvato. R|pÈvacaracatutthajjhÈnikanti r|pÈvacaracatutthajhÈnavantaÑ, tena sampayuttaÑ. 386. Yadi evaÑ “ÈvajjitvÈ ÒÈÓena adhiÔÔhÈtÊ”ti paÔisambhidÈvacanaÑ kathanti Èha “yampÊ”ti-Èdi. TatrÈpÊti paÔisambhidÈyampi. ŒvajjatÊti “bahukaÑ ÈvajjatÊ”ti idaÑ pÈÔhapadaÑ parikammavaseneva vuttaÑ, na Èvajjanavasena. ŒvajjitvÈ ÒÈÓena adhiÔÔhÈtÊti abhiÒÒÈÒÈÓavasena vuttaÑ, na parikammacittasampayuttassa, aÒÒassa vÈ kÈmÈvacarassa ÒÈÓassa vasena. Na hi tassa tÈdiso ÈnubhÈvo atthÊti. TasmÈti yasmÈ appanÈppattassa abhiÒÒÈÒÈÓasseva vasena adhiÔÔhÈnaÑ, tasmÈ. AyamadhiÔÔhÈnakkamoti dassento “bahukaÑ ÈvajjatÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha sanniÔÔhÈpanavasenÈti nipphÈdanavasena.

KÈyasakkhidassanatthanti na kevalaÑ vacanamattameva, atha kho ayametassatthassa attano kÈyena sacchikatattÈ kÈyasakkhÊti sakkhidassanatthaÑ.

Kokanadanti padumavisesanaÑ yathÈ “kokÈsakan”ti. TaÑ kira bahupattaÑ, vaÓÓasampannaÑ, ativiya sugandhaÒja hoti. PÈtoti pageva. AyaÒhettha attho–yathÈ kokanadasa~khÈtaÑ padumaÑ pÈto s|riyassuggamanavelÈyaÑ phullaÑ vikasitaÑ avÊtagandhaÑ siyÈ virocamÈnaÑ, evaÑ sarÊragandhena, guÓagandhena ca sugandhaÑ saradakÈle antalikkhe Èdiccamiva attano tejasÈ tapantaÑ a~gehi niccharaÓakajutitÈya a~gÊrasaÑ sammÈsambuddhaÑ passÈti.

Abhabboti paÔipattisÈramidaÑ sÈsanaÑ, paÔipatti ca pariyattim|likÈ, tvaÒca pariyattiÑ uggahetuÑ asamattho, tasmÈ abhabboti adhippÈyo. Abhabbo nÈma na hoti vÈsadhurasseva padhÈnabhÈvato.

Bhikkh|ti pabbajitavohÈrena vuttaÑ, bhÈvinaÑ vÈ bhikkhubhÈvaÑ upÈdÈya yathÈ “agamÈ rÈjagahaÑ buddho”ti1. PilotikakhaÓÉanti suvisuddhaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 340 piÔÔhe SuttanipÈte.


coÄakhaÓÉaÑ. Rajo haratÊti rajoharaÓaÑ. AbhinimminitvÈ adÈsi tattha pubbe katÈdhikÈrattÈ. TathÈ hi yoniso ummujjanto “attabhÈvassa panÈyaÑ doso”ti asubhasaÒÒaÑ, aniccasaÒÒaÒca paÔilabhitvÈ nÈmar|papariggahÈdinÈ paÒcasu khandhesu ÒÈÓaÑ otÈretvÈ kalÈpasammasanÈdikkamena vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ udayabbayaÒÈÓÈdipaÔipÈÔiyÈ vipassanaÑ anulomagotrabhusamÊpaÑ pÈpesi. ObhÈsavissajjanapubbikÈ bhÈsitagÈthÈ obhÈsagÈthÈ.

RÈgo rajo ariyassa vinaye, na ca pana reÓu vuccati “rajo”ti. KasmÈ? Cittassa malÊnabhÈvakaraÓato. RÈgassetaÑ adhivacanaÑ “rajo”ti. EtaÑ rajanti etaÑ rÈgasa~khÈtaÑ rajaÑ. VippajahitvÈti aggamaggena visesato pajahanahetu. PaÓÉitÈ viharanti teti te pajahanakÈ paÓÉitÈ hutvÈ viharanti. VÊtarajassa sabbaso pahÊnarÈgÈdirajassa buddhassa bhagavato sÈsane. TathÈ hi vadanti–

“Cittamhi saÑkiliÔÔhamhi, saÑkilissanti mÈÓavÈ. Citte suddhe visujjhanti, iti vuttaÑ mahesinÈ”ti1.

ChaÄabhiÒÒÈgahaÓena gahitÈya chaÄabhiÒÒÈya vibhÈvitepi ariyamagge anuttarabhÈvasÈmaÒÒena phalanibbÈnehi saddhiÑ sa~gaÓhanto Èha “nava lokuttaradhammÈ”ti.

Pattassa pidahanÈkÈrena hatthaÑ Ôhapento “hatthaÑ pidahÊ”ti vutto. Hatthanti vÈ karaÓatthe upayogavacanaÑ, hatthena pidahÊti attho.

Sahassakkhattunti sahassadhÈ. SahassadhÈ hi attÈnaÑ ekacitteneva nimminantopi sahassavÈraÑ nimminanto viya hoti. Asatipi kiriyÈbyÈvuttiyaÑ tadatthasiddhitoti imamatthaÑ dassetuÑ “sahassakkhattun”ti vuttaÑ. Ambavaneti ambavane katavihÈre. Rammeti ramaÓÊye. YÈva kÈlappavedanÈ, tÈva nisÊdÊti yojanÈ.

AniyametvÈti vaÓÓÈvayavasarÊrÈvayavaparikkhÈrakiriyÈvisesÈdÊhi niyamaÑ akatvÈ. NÈnÈvaÓÓeti nÈnÈkÈre yathÈvuttavaÓÓÈdivasena nÈnÈvidhe. Missakakeseti palitehi missitakese. UpaÉÉharattavaÓÓa-upaÉÉhapaÓÉuvaÓÓÈdÊsu aÒÒataravaÓÓanti evaÑ upaÉÉharattacÊvare. Padavasena ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 338; Ma-®Ôha 1. 237; SaÑ-®Ôha 2. 299; Itivuttaka-®Ôha 261 piÔÔhesu.


atthassa, gamanavasena pÈÄiyÈ bhaÓanaÑ padabhÈÓaÑ. ParikathÈdivasena dhammassa kathanaÑ dhammakathÈ. Sarena bhaÒÒaÑ suttÈdÊnaÑ uccÈraÓaÑ sarabhaÒÒaÑ. AparepÊti vuttÈkÈrato aÒÒepi dÊgharassakisath|lÈdike nÈnappakÈrake. IcchiticchitappakÈrÈyeva hontÊti yathÈ yathÈ icchitÈ, taÑtaÑpakÈrÈyeva honti. YattakÈ hi visesÈ vaÓÓÈdivasena tesu icchitÈ, tattakavisesavantova te honti. Te pana tathÈ bahudhÈ bhinnÈkÈrepi vaÓÓavasena ÈrammaÓaÑ katvÈ ekameva adhiÔÔhÈnacittaÑ pavattati. AyaÑ hissa ÈnubhÈvo–yathÈ ekÈva cetanÈ nÈnÈvisesavantaÑ attabhÈvaÑ nibbatteti, tattha bhavapatthanÈ kammassa visesapaccayo hoti. Acinteyyo ca kammavipÈkoti ce, idhÈpi parikammacittaÑ visesapaccayo hoti, acinteyyo ca iddhivisayoti gahetabbaÑ. Esa nayoti yvÈyaÑ bahubhÈvanimmÈne “abhiÒÒÈpÈdakaÑ jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ”ti-ÈdinÈ adhiÔÔhÈnanayo vutto, esa nayo itaresupi adhiÔÔhÈnesu.

Iti avisesaÑ atidesena dassetvÈ visesaÑ sar|pato dassetuÑ “ayaÑ pana viseso”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha iminÈ bhikkhunÈ icchantenÈti sambandho. MaÑ jÈnissantÊti “iddhimÈ”ti maÑ jÈnissanti. AntarÈvÈti paricchinnakÈlassa abbhantare eva. PÈdakajjhÈnanti-Èdi parikammakaraÓÈkÈradassanatthaÑ vuttaÑ, itaraÑ pana atideseneva vibhÈvitanti. EvaÑ akarontoti “eko homÊ”ti antarÈ adhiÔÔhÈnaÑ akaronto. “YathÈparicchinnakÈlavasenÈ”ti iminÈ “sataÑ homÊ”ti-ÈdinÈ adhiÔÔhÈnaÑ karontena kÈlaparicchedavaseneva kÈtabbanti dasseti. Sayameva eko hoti adhiÔÔhÈnassa paÔippassaddhattÈ. Ettha ca parikammÈdhiÔÔhÈnacittÈnaÑ iddhimÈ vaÓÓavasena sayameva ÈrammaÓaÑ hoti. Tesu parikammacittÈni santatipaccuppannÈrammaÓÈni. AdhiÔÔhÈnacittaÑ sampativattamÈnÈrammaÓaÑ adhiÔÔhÈnassa ekacittakkhaÓikattÈti vadanti. 387. “ŒvibhÈvan”ti padassa heÔÔhÈ vuttena hoti-saddena sambandho na yujjati upayogavacanena vuttattÈ, tathÈ vakkhamÈnena ca gacchati-saddena attano, paresaÒca ÈvibhÈvassa icchitattÈ, nÈmapadaÒca kiriyÈpadÈpekkhanti kiriyÈsÈmaÒÒavÈcinÈ karoti-saddena yojetvÈ Èha “ÈvibhÈvaÑ karotÊ”ti. TirobhÈvanti etthÈpi eseva


nayo. Yadi evaÑ kathaÑ paÔisambhidÈyanti codanaÑ sandhÈyÈha “idamevahÊ”ti-Èdi. KÈmaÑ paÔisambhidÈyaÑ “ÈvibhÈvanti kenaci anÈvaÔaÑ hotÊ”ti-ÈdinÈ1 ÈgataÑ, tampi idameva ÈvibhÈvakaraÓaÑ, tirobhÈvakaraÓaÒca sandhÈya vuttaÑ. SesapadÈni tesaÑyeva vevacanÈni. AndhakÈranti rattandhakÈraÑ, divÈpi vÈ bilaguhÈdigataÑ andhakÈraÑ. PaÔicchannanti kuÔÔakavÈÔÈdinÈ paÔicchÈditaÑ. AnÈpÈthanti d|ratÈsukhumataratÈdinÈ na ÈpÈthagataÑ. Ayanti iddhimÈ. PaÔicchannopi d|re Ôhitopi attÈ vÈ paro vÈ yathÈ dissatÊti vibhattiÑ pariÓÈmetvÈ yojetabbaÑ. ŒlokajÈtanti Èlokabh|taÑ, jÈtÈlokaÑ vÈ. 388. EtaÑ pana pÈÔihÈriyanti ÈvibhÈvapÈÔihÈriyamÈha. Kena katapubbanti tattha kÈyasakkhiÑ pucchitvÈ “satthÈ tÈva kÈyasakkhÊ”ti dassentena “bhagavato”ti vatvÈ tamatthaÑ vibhÈvetuÑ “bhagavÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SÈvatthivÈsike passantÊti ÈnetvÈ sambandho, tathÈ “yÈva avÊciÑ dassesÊ”ti. ŒkÈsagatesu heÔÔhimaheÔÔhimavimÈnesu upar|parivimÈnaÑ byavadhÈyakesu by|hiyamÈnesu taggataÑ ÈkÈsaÑ by|ÄhaÑ nÈma hotÊti vuttaÑ “ÈkÈsaÒca dvidhÈ viy|hitvÈ”ti.

Ayamatthoti ÈvibhÈvapÈÔihÈriyassa satthÈrÈ katabhÈvo. PurimabuddhÈnaÑ paÔipatti-ÈvajjanaÑ buddhappaveÓiyÈ anupÈlanatthaÑ. “EkenapÈdenÈ”ti-Èdi tivikkamadassanaÑ2. NayaÑ deti yassa nayassa anusÈrena vÈcanÈmaggaÑ Ôhapesi.

C|Äa-anÈthapiÓÉiko nÈma anÈthapiÓÉikamahÈseÔÔhissa kaniÔÔhabhÈtÈ.

SinerupabbataÑ nibbijjhitvÈti taÑ parisÈya dissamÈnar|paÑyeva katvÈ nibbijjhitvÈ. Nanti sinerupabbataÑ.

Anekasatasahassasa~khassa okÈsalokassa, taÑnivÈsisattalokassa ca vivaÔabhÈvakaraÓapÈÔihÈriyaÑ lokavivaraÓaÑ nÈma. MahÈbrahmÈti sahampatimahÈbrahmÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 386 piÔÔhe. 2. TidivikkamadassanaÑ (Ka)


Passatha tÈva apaÓÓakapaÔipadÈya phalanti nirayabhayena tajjetvÈ satthu anupubbikathÈnayena saggasukhena palobhetvÈ, na pana saggasampattiyaÑ ninnabhÈvÈpÈdanena. 389. YathÈ ÈvibhÈvakaraÓe ÈlokakasiÓaÑ samÈpajjitabbaÑ ÈlokanimmÈnÈya, evaÑ tirobhÈvakaraÓe andhakÈranimmÈnÈya nÊlakasiÓaÑ samÈpajjitabbaÑ. KÈmaÒcetaÑ pÈÄiyaÑ sar|pato nÈgataÑ, “vivaÔaÑ ÈvaÔan”ti1 pana vacanato atthato Ègatameva. OdÈtakasiÓantogadhaÑ vÈ ÈlokakasiÓanti vuttovÈyamattho. AndhakÈranti andhakÈravantaÑ. 390. Avasese iÔÔiyattherÈdike. 391. PÈkaÔo iddhimÈ etassa atthÊti pÈkaÔaÑ, pÈkaÔaÒca taÑ pÈÔihÈriyaÒcÈti pÈkaÔapÈÔihÈriyaÑ. Na ettha iddhimÈ pÈkaÔoti apÈkaÔaÑ, apÈkaÔaÒca taÑ pÈÔihÈriyaÒcÈti apÈkaÔapÈÔihÈriyaÑ. Iddhimato eva hi pÈkaÔÈpÈkaÔabhÈvenÈyaÑ bhedo, na pÈÔihÈriyassa. Na hi taÑ apÈkaÔaÑ atthi.

UttarimanussadhammÈti manussadhammo vuccati dasa kusalakammapathadhammÈ, tato manussadhammato uttari. Iddhisa~khÈtaÑ pÈÔihÈriyaÑ iddhipÈÔihÈriyaÑ. ŒÄindeti pamukhe. OkÈsehÊti pakira. IddhÈbhisa~khÈranti iddhipayogaÑ. Abhisa~khÈsÊti abhisa~khari, akÈsÊti attho. TÈlacchiggaÄenÈti kuÒcikacchiddena. AggaÄantarikÈyÈti piÔÔhasa~ghÈtÈnaÑ antarena.

Antarahitoti antaradhÈyitukÈmo. Bako brahmÈ yathÈ antaradhÈyituÑ na sakkoti, tathÈ katvÈ bhagavÈ sayaÑ tassa, brahmagaÓassa ca anÈpÈthabhÈvagamanena antarahito hutvÈ “samaÓassa gotamassa imasmiÑ ÔhÈne atthibhÈvo vÈ natthibhÈvo vÈ na sakkÈ jÈnitun”ti evaÑ brahmagaÓassa vacanokÈso mÈ hot|ti “bhavevÈhan”ti imaÑ gÈthaÑ abhÈsi.

Tattha bhavevÈhaÑ bhayaÑ disvÈti ahaÑ bhave saÑsÈre jÈtijarÈdibhedaÑ bhayaÑ disvÈ eva. BhavaÒca vibhavesinanti imaÒca kÈmabhavÈdiÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 386 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


tividhampi sattabhavaÑ, vibhavesinaÑ vibhavaÑ gavesamÈnampi pariyesamÈnampi punappunaÑ bhave eva disvÈ. BhavaÑ nÈbhivadinti taÓhÈdiÔÔhivasena kiÒci bhavaÑ na abhivadiÑ na gahesiÑ. NandiÒca na upÈdiyinti bhavataÓhaÑ na upagacchiÑ, na aggahesinti attho. 392. AlaggamÈnoti vinivijjhitvÈ gamanena kuÔÔÈdÊsu katthaci na laggamÈno. ŒvajjitvÈ kataparikammenÈti yassa parato gantukÈmo, taÑ ÈvajjitvÈ “ÈkÈso hotu, ÈkÈso hot|”ti evaÑ kataparikammena iddhimatÈ. PÈkÈrapabbatÈpekkhÈya “susiro, chiddo”ti ca pulli~gavasena vuttaÑ. Ubbedhavasena pavattaÑ vivaraÑ susiraÑ. TiriyaÑ pavattaÑ chiddaÑ.

Yattha katthaci kasiÓe parikammaÑ katvÈti pathavÊkasiÓÈdÊsu yattha katthaci kasiÓe jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ parikammaÑ katvÈ “ÈkÈso hot|”ti adhiÔÔhÈtabbo. Tattha kÈraÓamÈha “aÔÔhasamÈpattivasÊbhÈvoyeva pamÈÓan”ti. TasmÈ yaÑ yaÑ icchati, taÑ tadeva hoti. Etena pathaviyÈ ummujjananimujjane ÈpokasiÓasamÈpajjanaÑ, udakÈdÊsu pathavÊnimmÈne pathavÊkasiÓasamÈpajjanaÑ na ekantato icchitabbanti vuttaÑ hoti. Etanti etaÑ tirokuÔÔÈdigamanapÈÔihÈriyakaraÓe ÈkÈsakasiÓasamÈpajjanaÑ avassaÑ vattabbaÑ anucchavikabhÈvato. EvaÒca katvÈ “ÈkÈsakasiÓavasena paÔicchannÈnaÑ vivaÔakaraÓan”ti-ÈdivacanaÑ viya pathavÊkasiÓavasena “ekopi hutvÈ bahudhÈ hotÊ”ti-ÈdibhÈvo “ÈkÈse vÈ udake vÈ pathaviÑ nimminitvÈ padasÈ gamanaÑ icchatÊ”ti-ÈdinÈ yaÑ pakiÓÓakanaye vuttaÑ, tampi samatthitaÑ hoti.

“Doso natthÊ”ti dvikkhattuÑ baddhaÑ subaddhaÑ viya daÄhÊkaraÓaÑ nÈma hotÊti adhippÈyena vatvÈ tena payojanÈbhÈvaÑ dassetuÑ “puna samÈpajjitvÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AdhiÔÔhitattÈ ÈkÈso hotiyevÈti sacepi kiÒci antarÈ upaÔÔhitaÑ pabbatÈdi siyÈ, tampi “ÈkÈso hot|”ti adhiÔÔhitattÈ ÈkÈso hotiyeva. Idampi aÔÔhÈnaparikappanamattaÑ, tÈdisassa upaÔÔhÈnameva natthÊti dassetuÑ “antarÈ”ti-Èdi vuttaÑ. 393. ParicchinditvÈti yathicchitaÔÔhÈnaÑ ÒÈÓena paricchinditvÈ. TatrÈti tasmiÑ pathaviyÈ udakabhÈvÈdhiÔÔhÈne ayaÑ yathÈvuttapaÔipattivibhÈvinÊ


pÈÄi. Parato “tatrÈyaÑ pÈÄÊ”ti ÈgataÔÔhÈnesupi iminÈ nayena attho veditabbo.

Soti iddhimÈ. AdhiÔÔhÈnakÈle kÈlaparicchedaÑ katvÈ adhiÔÔhÈtÊti vuttaÑ “paricchinnakÈlaÑ pana atikkamitvÈ”ti. PakatiyÈ udakaÑ animmÈna-udakaÑ. 394. ViparÊtanti yaÑ udakaÑ akkamitvÈ akkamanto na saÑsÊdati, taÑ panettha iddhiyÈ pathavÊnimmÈnavasena veditabbaÑ. PathavÊkasiÓanti pathavÊkasiÓajjhÈnaÑ. 395. Palla~kanti samantato |rubaddhÈsanaÑ. Chinnapakkho, asaÒcÈtapakkho vÈ sakuÓo ÉetuÑ na sakkotÊti pÈÄiyaÑ “pakkhÊ sakuÓo”ti1 pakkhÊ-saddena visesetvÈ sakuÓo vuttoti “pakkhehi yuttasakuÓo”ti Èha. ParikammaÑ katvÈti “pathavÊ hot|”ti parikammaÑ katvÈ.

ŒkÈse antalikkheti antalikkhasaÒÒite ÈkÈse. Yattha yattha hi ÈvaraÓaÑ natthi, taÑ taÑ “ÈkÈsan”ti vuccati. AyaÒca iddhimÈ na pathaviyÈ Èsanne ÈkÈse gacchati. Yattha pana pakkhÊnaÑ agocaro, tattha gacchati, tÈdisaÒca loke “antalikkhan”ti vuccati. Tena vuttaÑ “antalikkhasaÒÒite ÈkÈse”ti.

Theroti pubbe vuttatipiÔakac|ÄÈbhayatthero. SamÈpattisamÈpajjananti puna samÈpattisamÈpajjanaÑ. Nanu samÈhitamevassa cittanti iddhimato pÈÔihÈriyavasena pavattamÈnassa cittaÑ accantaÑ samÈhitameva hoti, na aÒÒadÈ viya asamÈhitanti adhippÈyo. TaÑ pana therassa matimattaÑ. Pubbe hi pathavÊkasiÓaÑ samÈpajjitvÈ pathaviÑ adhiÔÔhÈya gacchati, idÈni pana ÈkÈso icchitabbo, tasmÈ ÈkÈsakasiÓaÑ samÈpajjitabbameva. TenÈha “kiÒcÈpÊ”ti-Èdi. TirokuÔÔapÈÔihÈriye vuttanayeneva paÔipajjitabbanti yathÈ tattha kuÔÔÈdi “ÈkÈso hot|”ti adhiÔÔhÈnena ÈkÈso hoti, evaÑ idhÈpi pabbatarukkhÈdiÑ adhiÔÔhÈnena ÈkÈsaÑ katvÈ gantabbanti attho. Atha vÈ tirokuÔÔapÈÔahÈriye vuttanayenevÈti “sace panassa bhikkhuno adhiÔÔhahitvÈ gacchantassÈ”ti-ÈdinÈ2 ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 386 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 2. Visuddhi 2. 24 piÔÔhe.


tattha vuttanayena. Etena “purimÈdhiÔÔhÈnabaleneva cassa antarÈ aÒÒo pabbato vÈ rukkho vÈ utumayo uÔÔhahissatÊti aÔÔhÈnamevetan”ti nÈgÈdÊhi kayiramÈno vibandho gamanantarÈyaÑ na karotÊti dasseti.

OkÈseti janavivitte yuttaÔÔhÈne. PÈkaÔo hoti ÈkÈsacÈrÊ ayaÑ samaÓoti. 396. DvÈcattÈlÊsayojanasahassaggahaÓaÑ paÔhamakappavasena kataÑ. Tato paraÑ pana anukkamena pathaviyÈ ussitabhÈvena tato katipayayojan|natÈ siyÈ, appakaÑ adhikaÑ vÈ |naÑ vÈ gaÓan|pagaÑ na hotÊti tathÈ vuttaÑ. TÊsu dÊpesu ekakkhaÓe ÈlokakaraÓenÈti yadÈ yasmiÑ dÊpe majjhe tiÔÔhanti, tadÈ tato purimasmiÑ atthaÑ gacchantÈ pacchime udentÈ hutvÈ ÈlokakaraÓena. AÒÒajotÊnaÑ vÈ abhibhavanena, duddasatÈya ca mahiddhike. SattÈnaÑ sÊtapariÄÈhav|pasamanena, osadhitiÓavanappatÊnaÑ paribr|hanena ca mahÈnubhÈve. ChupatÊti phusati. ParimajjatÊti hatthaÑ ito cito ca saÒcÈrento ghaÑseti. AbhiÒÒÈpÈdakajjhÈnavasenevÈti yassa kassaci abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnavasena. Eva-kÈrena pÈdakajjhÈnavisesaÑ nivatteti, na adhiÔÔhÈnaÑ. TenevÈha “natthettha kasiÓasamÈpattiniyamo”ti. TirokuÔÔapÈÔihÈriyÈdÊsu viya imasmiÑ nÈma kasiÓe jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ adhiÔÔhÈtabbanti na ettha koci niyamo atthÊti attho. TathÈ hi pÈÄiyaÑ kiÒci samÈpattiÑ aparÈmasitvÈ “idha so iddhimÈ”ti-Èdi1 vuttaÑ. HatthapÈse hoti “candimas|riye”ti evaÑ vuttaÑ candimas|riyamaÓÉalaÑ. R|pagataÑ hatthapÈseti hatthapÈse ÔhitaÑ r|pagataÑ, hatthapÈse vÈ r|pagataÑ. HatthaÑ vÈ vaÉÉhetvÈ parÈmasatÊti yojanÈ.

UpÈdinnakaÑ nissÈya anupÈdinnakassa vaÉÉhanaÑ vuttaÑ. YuttiyÈ panettha upÈdinnakassapi vaÉÉhanacchÈyÈ dissati. Attano aÓumahantabhÈvÈpÈdane upÈdinnakassa hÈpanaÑ viya vaÉÉhanampi labbhateva. YathÈ Èyasmato mahÈmoggallÈnassa nandopanandadamaneti evaÑ pavattaÑ saha vatthunÈ theravÈdaÑ ÈharitvÈ tamatthaÑ dassetuÑ “tipiÔakac|ÄanÈgatthero ÈhÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. KiÑ pana na hoti, hotiyevÈti adhippÈyo. Dve hi ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 386 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


paÔisedhÈ pakatiÑ gamentÊti. “TadÈ mahantaÑ hoti mahÈmoggallÈnattherassa viyÈ”ti idaÑ yathÈdhikatatthadassanavasena vuttaÑ, khuddakabhÈvÈpÈdanampettha labbhateva.

NandopanandanÈgadamanakathÈvaÓÓanÈ

Olokesi buddhÈciÓÓavasena “atthi nu kho assa upanissayo”ti. LokiyaÑ ratanattaye pasÈdalakkhaÓaÑ sÈsanÈvatÈraÑ sandhÈyÈha “appasanno”ti. MicchÈdiÔÔhito vivecetvÈ pasÈdetabboti adhippÈyo. TenÈha “ko nu kho -pa- viveceyyÈ”ti.

TaÑ divasanti yadÈ bhagavÈ bhikkhusaÑghaparivuto tÈvatiÑsabhavanÈbhimukho gacchati, taÑ divasabhÈgaÑ. ŒpÈnabh|miÑ sajjayiÑs|ti yattha so nisinno bhojanakiccaÑ karoti, taÑ parivesanaÔÔhÈnaÑ sittaÑ sammaÔÔhaÑ bhojan|pakaraÓ|panayanÈdinÈ sajjayiÑsu paÔiyÈdesuÑ. TividhanÈÔakehÊti vadh|kumÈrikaÒÒÈvatthÈhi tividhÈhi nÈÔakitthÊhi. OlokayamÈnoti pekkhanto, vicÈrento vÈ.

Upar|parÊti matthakamatthake. BhavanenÈti bhavanapadesena. BhogehÊti sarÊrabhogehi. AvakujjenÈti nikujjitena. GahetvÈti yathÈ tÈvatiÑsabhavanassa padesopi nÈvasissati, evaÑ pariyÈdÈya.

SineruparibhaÓÉanti sinerumekhalaÑ. Sinerussa kira samantato bahalato, puthulato ca paÒcayojanasahassaparimÈÓÈni cattÈri paribhaÓÉÈni tÈvatiÑsabhavanassa ÈrakkhÈya nÈgehi, garuÄehi, kumbhaÓÉehi, yakkhehi ca adhiÔÔhitÈni, tÈni paribhaÓÉabhÈvasÈmaÒÒena ekajjhaÑ katvÈ “paribhaÓÉan”ti vuttaÑ. Tehi kira sinerussa upaÉÉhaÑ pariyÈdinnaÑ.

AttabhÈvaÑ vijahitvÈti manussar|paÑ antaradhÈpetvÈ. BÈdhatÊti khedamattaÑ uppÈdeti.

AttabhÈvaÑ vijahitvÈti sukhumattabhÈvanimmÈnena nÈgar|paÑ vijahitvÈ. MukhaÑ vivari “mukhagataÑ samaÓaÑ saÑkhÈdissÈmÊ”ti. PÈcÊnena ca pacchimena cÈti nÈgassa tathÈnipannattÈ vuttaÑ. SuÔÔhu satiyÈ paccupaÔÔhÈpanatthamÈha “manasi karohÊ”ti.


Œdito paÔÔhÈya sabbapÈÔihÈriyÈnÊti tadÈ therena katapÈÔihÈriyÈni sandhÈya vuttaÑ. ImaÑ pana ÔhÈnanti imaÑ nÈsÈvÈtavissajjanakÈraÓaÑ.

AnubandhÊti “na sakkÈ evaÑmahiddhikassa imassa samaÓassa paÔipaharitun”ti1 bhayena palÈyantaÑ anubandhi.

EkapaÔipÈÔiyÈti ekÈya paÔipÈÔiyÈ, nirantaranti attho. AyamevÈti yÈ upÈdinnakaÑ nissÈya anupÈdinnakassa vaÉÉhi, ayameva. Ettha edise hatthavaÉÉhanÈdipÈÔihÈriye yutti yuttar|pÈ cittato, ututo vÈ upÈdinnakar|pÈnaÑ anuppajjanato. Atha vÈ upÈdinnanti sakalameva indriyabaddhaÑ adhippetaÑ. Evampi tassa tathÈ vaÉÉhi na yujjati evÈti vuttanayeneva vaÉÉhi veditabbÈ. EkasantÈne upÈdinnaÑ, anupÈdinnaÒca sambhinnaÑ viya pavattamÈnampi atthato asambhinnameva. Tattha yathÈ ÈÄhakamatte khÊre ÈnekÈÄhake udake Èsitte yadipi khÊraÑ sabbena sambhinnaÑ sabbatthakameva lambamÈnaÑ hutvÈ tiÔÔhati, tathÈpi na tattha khÊraÑ vaÉÉhati, udakameva vaÉÉhati, evamevaÑ yadipi upÈdinnaÑ anupÈdinnaÒca sambhinnaÑ viya pavattati, tathÈpi upÈdinnaÑ na vaÉÉhati, iddhÈnubhÈvena cittajaÑ, tadanusÈrena utujaÒca vaÉÉhatÊti daÔÔhabbaÑ.

Soti so iddhimÈ. EvaÑ katvÈti vuttÈkÈrena hatthaÑ vÈ vaÉÉhetvÈ te vÈ ÈgantvÈ hatthapÈse Ôhite katvÈ. PÈdaÔÔhapanÈdipi vuttanayeneva veditabbaÑ. Aparopi iddhimÈ. TathevÈti pÈÔihÈriyakaraÓato pubbe viya. Tath|pamametanti yathÈ udakapuÓÓÈsu nÈnÈpÈtÊsu bah|hi nÈnÈcandamaÓÉalesu dissamÈnesu na tena candamaÓÉalassa gamanÈdi-uparodho, bah|naÒca paccekaÑ dassanaÑ ijjhati, tath|pamametaÑ pÈÔihÈriyaÑ candimas|riyÈnaÑ gamanÈdi-uparodhÈbhÈvato, bah|naÒca iddhimantÈnaÑ tattha iddhipayogassa yathicchitaÑ samijjhanatoti adhippÈyo. 397. ParicchedaÑ katvÈti abhividhivasena pana paricchedaÑ katvÈ, na mariyÈdavasena. TathÈ hesa brahmaloke attano kÈyena vasaÑ vatteti. PÈÄÊti paÔisambhidÈmaggapÈÄi.

YÈva brahmalokÈpi kÈyena vasaÑ vattetÊti ettha yasmÈ na brahmalokasseva gamanaÑ adhippetaÑ, nÈpi brahmalokassa gamanameva, atha ______________________________________________________________ 1. PaÔippharitunti (SÊ, SyÈ)


kho aÒÒathÈ aÒÒampi. YÈva brahmalokÈti pana d|rÈvadhinidassanametaÑ, tasmÈ “sace brahmalokaÑ gantukÈmÈ hotÊ”ti vatvÈpi itarampi dassetuÑ “santikepi d|re adhiÔÔhÈtÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha pi-saddo samuccayattho, tena vuttÈvasesassa adhiÔÔhÈniddhiyÈ nipphÈdetabbassa sabbassÈpi sa~gaho, na vuttassevÈti daÔÔhabbaÑ.

YamakapÈÔihÈriyÈvasÈneti-ÈdinÈ tivikkamassa adhiÔÔhÈniddhinipphannatÈ vuttÈ, aÒÒattha pana lakkhaÓÈnisaÑsatÈ. TadubhayaÑ yathÈ aÒÒamaÒÒaÑ na virujjhati, tathÈ vicÈretvÈ gahetabbaÑ.

NÊlamÈtikanti nÊlavaÓÓodakamÈtikaÑ.

MahÈbodhinti aparÈjitapalla~kaÑ mahÈbodhiÑ. Citte uppanne santike akÈsÊti tathÈ cittuppattisamanantarameva pathaviÑ, samuddaÒca saÑkhipitvÈ mahÈbodhisantike akÈsi.

Nakkhattadivaseti mahadivase. Candap|veti candasadise candamaÓÉalÈkÈre p|ve. Ekapattap|ramattamakÈsÊti yathÈ te pamÈÓato sar|peneva antopattapariyÈpannÈ honti, tathÈ akÈsi.

KÈkavaliyavatthusmiÒca “bhagavÈ thokaÑ bahuÑ akÈsÊ”ti ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. TaÑ pana vutthuÑ sa~khepatova dassetuÑ “mahÈkassapatthero kirÈ”ti-Èdi vuttaÑ. SamÈpattiyÈti nirodhasamÈpattiyÈ.

Ga~gÈtÊreti tambapaÓÓidÊpe ga~gÈnadiyÈ tÊre. SaÒÒaÑ adÈsÊti yathÈ te yathÈdhiÔÔhitaÑ sappiÑ passanti, tathÈ saÒÒaÑ adÈsi.

TassÈti yassa brahmuno r|paÑ daÔÔhukÈmo, tassa brahmuno r|paÑ passati. SaddaÑ suÓÈtÊti dibbÈya sotadhÈtuyÈ brahmuno saddaÑ suÓÈti. CittaÑ pajÈnÈtÊti cetopariyaÒÈÓena brahmuno cittaÑ pajÈnÈti. KarajakÈyassa vasenÈti cÈtumahÈbh|tikar|pakÈyassa vasena. “CittaÑ pariÓÈmetÊ”ti ettha kiÑ taÑ cittaÑ, kathaÑ vÈ pariÓÈmananti Èha “pÈdakajjhÈnacittaÑ gahetvÈ kÈye ÈropetÊ”ti. KathaÑ pana kÈye ÈropetÊti Èha “kÈyÈnugatikaÑ karotÊ”ti. Evampi saddadandharovÈyanti1 vacanapathaÑ pacchindanto Èha “dandhagamanan”ti. ______________________________________________________________ 1. SaddadaddarovÈyanti (SÊ), sadde gandhe theravÈyanti (katthaci) kiÑ nu kho

dandhagamanaÑ janeti, dandhagamanovÈyanti (Ka)


KarotÊti sambandho. KÈyagamanaÑ hi dandhaÑ, dandhamahÈbh|tapaccayattÈti adhippÈyo. AyaÒhettha attho–dissamÈnena kÈyena gantukÈmatÈya vasena cittaÑ pariÓÈmento yogÊ pÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya “idaÑ cittaÑ kÈyo viya dandhagamanaÑ hot|”ti parikammaÑ karoti. TathÈ parikammakaraÓaÑ hi sandhÈya “pÈdakajjhÈnacittaÑ gahetvÈ”ti vuttaÑ. ParikammaÑ pana katvÈ puna samÈpajjitvÈ ÒÈÓena adhiÔÔhahanto taÑ cittaÑ kÈye Èropeti, kÈyÈnugatikaÑ dandhagamanaÑ karoti.

SukhasaÒÒanti sukhasahagataÑ saÒÒaÑ, saÒÒÈsÊsena niddeso. LahubhÈvena saÒÒÈtanti lahusaÒÒaÑ. KathaÑ pana iddhicittena saha sukhasaÒÒÈya sambhavoti Èha “sukhasaÒÒÈ nÈma upekkhÈsampayuttÈ saÒÒÈ”ti. Sukhanti saÒÒÈtanti vÈ sukhasaÒÒaÑ. TenevÈha “upekkhÈ hi santaÑ sukhanti vuttÈ”ti. Ekantagarukehi nÊvaraÓehi, oÄÈrikehi anupasantasabhÈvehi ca vitakkÈdÊhi vippayogo cittacetasikÈnaÑ lahubhÈvassa karaÓanti dassento Èha “sÈyeva -pa- veditabbÈ”ti. TaÑ okkantassÈti taÑ sukhalahusaÒÒaÑ anuppattassa. AssÈti yogino. GantukÈmatÈ eva ettha pamÈÓanti ettha etasmiÑ dissamÈnena kÈyena gamane yaÑ ÔhÈnaÑ gantukÈmo, taÑ uddissa gantukÈmatÈvasena pavattaparikammÈdhiÔÔhÈnÈni eva pamÈÓaÑ, tÈvatÈ gamanaÑ ijjhati. TasmÈ magganimmÈnavÈyu-adhiÔÔhÈnehi vinÈpi icchitadesappatti hotÊti. IdÈni tamevatthaÑ pÈkaÔataraÑ kÈtuÑ “sati hÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

KÈyaÑ gahetvÈti karajakÈyaÑ ÈrammaÓakaraÓavasena parikammacittena gahetvÈ. Citte ÈropetÊti “ayaÑ kÈyo idaÑ cittaÑ viya hot|”ti pÈdakajjhÈnacitte Èropeti taggatikaÑ karoti. TenÈha “cittÈnugatikaÑ karoti sÊghagamanan”ti. Cittagamananti cittappavattimÈha. IdaÑ pana cittavasena kÈyapariÓÈmanapÈÔihÈriyaÑ. CittagamanamevÈti cittena samÈnagamanameva. KathaÑ pana kÈyo dandhappavattiko lahuparivattinÈ cittena samÈnagatiko hotÊti? Na sabbathÈ samÈnagatiko. Yatheva hi kÈyavasena cittapariÓÈmane cittaÑ sabbathÈ kÈyena samanagatikaÑ na hoti. Na hi tadÈ cittaÑ sabhÈvasiddhena attano khaÓena avattitvÈ garuvuttikassa r|padhammassa khaÓena vattati. “IdaÑ cittaÑ ayaÑ kÈyo viya hot|”ti pana


adhiÔÔhÈnena dandhagatikassa kÈyassa anuvattanato yÈva icchitaÔÔhÈnappatti, tÈva kÈyagati-anulomeneva hutvÈ santÈnavasena pavattamÈnaÑ cittaÑ kÈyagatiyÈ pariÓÈmitaÑ nÈma hoti, evaÑ “ayaÑ kÈyo idaÑ cittaÑ viya hot|”ti adhiÔÔhÈnena pageva sukhalahusaÒÒÈya sampÈditattÈ abhÈvitiddhipÈdÈnaÑ viya dandhaÑ avattitvÈ yathÈ lahukatipayacittavÈreheva icchitaÔÔhÈnappatti hoti, evaÑ pavattamÈno kÈyo cittagatiyÈ pariÓÈmito nÈma hoti, na ekacittakkhaÓeneva icchitaÔÔhÈnappattiyÈ.

EvaÒca katvÈ “seyyathÈpi nÈma balavÈ puriso samiÒjitaÑ vÈ bÈhaÑ pasÈreyya, pasÈritaÑ vÈ bÈhaÑ samiÒjeyyÈ”ti idampi upamÈvacanaÑ nippariyÈyeneva samatthitaÑ hoti. AvassaÑ cetaÑ evaÑ sampaÔicchitabbaÑ, aÒÒÈthÈ suttÈtidhammapÈÔhehi, vinaya-aÔÔhakathÈya ca virodho siyÈ, dhammatÈ ca vilomitÈ. “NÈhaÑ bhikkhave aÒÒaÑ ekadhammampÊ”ti1 hi ettha aÒÒagahaÓena r|padhammÈ gahitÈ alahuparivattitÈya. Abhidhamme2 ca purejÈtapaccayo r|pameva vutto, pacchÈjÈtapaccayo ca tasseva. Yattha yattha ca dhammÈ uppajjanti, tattha tattheva bhijjanti. Natthi desantarasa~kamanaÑ, na ca sabhÈvo aÒÒathÈ hotÊti. Na hi iddhibalena dhammÈnaÑ kenaci lakkhaÓaÑ aÒÒathattaÑ kÈtuÑ sakkÈ, bhÈvaÒÒathattameva pana kÈtuÑ sakkÈ. “TÊsupi khaÓes|”ti idampi gamanÈrambhaÑ sandhÈya vuttaÑ, na gamananiÔÔhÈnanti vadanti. Theroti aÔÔhakathÈcariyÈnaÑ antare eko thero. IdhÈti idaÑ pÈÔihÈriyaÑ vibhajitvÈ vuttapÈÔhe. SayaÑ gamanameva ÈgataÑ “brahmalokaÑ gacchatÊ”ti vuttattÈ.

CakkhusotÈdÊnanti cakkhusotÈdÊnaÑ a~gÈnaÑ. TathÈ hi vuttaÑ “sabba~gapacca~gan”ti, sabba-a~gapacca~gavantanti attho. PasÈdo nÈma natthÊti iminÈva3 bhÈvajÊvitindriyÈnampi abhÈvo vuttoti daÔÔhabbaÑ. RucivasenÈti icchÈvasena. AÒÒampÊti bhagavatÈ kariyamÈnato aÒÒampi kiriyaÑ karoti. AyaÒcettha buddhÈnubhÈvo. Yadi sÈvakanimmitesu nÈnappakÈratÈ natthi, “sace pana nÈnÈvaÓÓe kÈtukÈmo hotÊ”ti-Èdi yaÑ heÔÔhÈ vuttaÑ, taÑ kathanti? TaÑ tathÈ tathÈ parikammaÑ katvÈ adhiÔÔhahantassa te te vaÓÓavayÈdivisesÈ parikammÈnur|paÑ ijjhantÊti katvÈ vuttaÑ. Idha pana yathÈdhiÔÔhite nimmitar|pe, sace sÈvako “ime visesÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 3, 4 piÔÔhÈdÊsu. 2. Abhi 8. 6 piÔÔhÈdÊsu. 3. IminÈ ca (SyÈ)


hont|”ti icchati, na ijjhati, buddhÈnaÑ pana ijjhatÊti ayamattho dassitoti na koci virodho.

IdÈni yÈni tÈni “yÈva brahmalokÈpi kÈyena vasaÑ vattetÊ”ti pÈÄiyÈ atthadassanavasena vibhattÈni “d|repi santike adhiÔÔhÈtÊ”ti-ÈdÊni1 cuddasa pÈÔihÈriyÈni, tattha sikhÈppattaÑ kÈyena vasavattanapÈÔi hÈriyaÑ dassetuÑ “ettha cÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha yanti kiriyÈparÈmasanaÑ, tena “r|paÑ passatÊ”ti ettha yadetaÑ r|padassanaÑ, “saddaÑ suÓÈtÊ”ti ettha yadetaÑ saddasavanaÑ, “cittaÑ pajÈnÈtÊ”ti ettha yadetaÑ cittajÈnananti evaÑ dibbacakkhusotacetopariyaÒÈÓakattukaÑ dassanasavanajÈnanakiriyaÑ parÈmasatÊti daÔÔhabbaÑ. Ito paresu santiÔÔhatÊti-ÈdÊsupi eseva nayo yampissÈti yampi assa. Yogino adhiÔÔhÈnanti sambandho. YaÒca khoti ettha kho-saddo ÈvadhÈraÓattho, visesattho vÈ, tena ayamevettha kÈyena vasavattanapÈÔihÈriyesu ukkaÔÔhataranti dÊpeti. KasmÈ? “AyaÑ nu kho iddhimÈ, ayaÑ nu kho nimmito”ti ekaccassa brahmuno Èsa~kuppÈdanato. Yadaggena cetaÑ adhiÔÔhitaÑ visesato manomayanti vuccati tadaggena ukkaÔÔhataranti veditabbaÑ. TenÈha “ettÈvatÈ kÈyena vasaÑ vatteti nÈmÈ”ti. Yadi evaÑ kasmÈ idha sesÈni gahitÈnÊti Èha “sesaÑ -pa- vuttan”ti. 398. IdaÑ nÈnÈkaraÓanti kÈmamimÈpi dve iddhiyo adhiÔÔhÈnavaseneva ijjhanti, tathÈpi idaÑ idÈni vuccamÈnaÑ imÈsaÑ nÈnÈkaraÓaÑ viseso pakativaÓÓaÑ vijahitvÈti attano pakatir|paÑ vijahitvÈ apanetvÈ paresaÑ adassetvÈti attho. KumÈrakavaÓÓanti kumÈrakasaÓÔhÈnaÑ dassetÊti tathÈ vikubbanto attani dasseti. NÈgavaÓÓaÑ vÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. Hatthimpi dassetÊti attÈnampi hatthiÑ katvÈ dasseti, bahiddhÈpi hatthiÑ dasseti. Etadatthameva hi idha “hatthivaÓÓaÑ vÈ dassetÊ”ti avatvÈ “hatthimpi dassetÊ”ti2 vuttaÑ. YaÑ pana keci bahiddhÈ hatthi-ÈdidassanavacanaÑ “pakativaÓÓaÑ vijahitvÈ”ti vacanena vikubbaniddhibhÈvena virujjhatÊti vadanti, tadayuttaÑ. KasmÈ? PakativaÓÓavijahanaÑ nÈma attano pakatir|passa aÒÒesaÑ adassanaÑ, na sabbena sabbaÑ tassa nirodhanaÑ. EvaÑ sati attÈnaÑ adassetvÈ bahiddhÈ hatthiÑ dassento “pakativaÓÓaÑ vijahitvÈ hatthiÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 385 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 2. Khu 9. 388 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


dassetÊ”ti vuccamÈne ko ettha virodho, attanÈ pana hatthivaÓÓo hutvÈ bahiddhÈpi hatthiÑ dassante vattabbameva natthi. TenevÈha “bahiddhÈpi hatthi-Èdidassanavasena vuttan”ti. EvaÒca katvÈ vikubbaniddhibhÈvena ca na koci virodho.

PÈÄiyaÒca kumÈrakavaÓÓaÑ vÈti-ÈdÊsu aniyamattho vÈ-saddo vutto. Tesu ekekasseva karaÓadassanatthaÑ. HatthimpÊti-ÈdÊsu pana hatthi-ÈdÊnaÑ bah|naÑ ekajjhaÑ kÈtabbÈbhÈvadassanatthaÑ samuccayattho pi-saddo vutto. Tena “hatthimpi dassetÊ”ti-ÈdÊsu ditiye vuttanayeneva attho gahetabbo.

Iddhimato attano kumÈrakÈkÈrena paresaÑ dassanaÑ kumÈrakavaÓÓanimmÈnaÑ, na ettha kiÒci apubbaÑ pathavÊ-Èdivatthu nipphÈdÊyatÊti kasiÓaniyamena payojanÈbhÈvato “pathavÊkasiÓÈdÊsu aÒÒatarÈrammaÓato”ti vuttaÑ. Satipi vÈ vatthunipphÈdane yathÈrahaÑ taÑ pathavÊkasiÓÈdivaseneva ijjhatÊti evampettha kasiÓaniyamena payojanaÑ nattheva. KumÈrakavaÓÓaÒhi dassentena nÊlavaÓÓaÑ vÈ dassetabbaÑ siyÈ, pÊtÈdÊsu aÒÒataravaÓÓaÑ vÈ. TathÈ sati nÊlÈdikasiÓÈni samÈpajjitabbÈnÊti Èpannova kasiÓaniyamo. Eseva nayo sesesupi. EvamadhiÔÔhite1 yadeke pathavÊkasiÓavasena “ekopi hutvÈ bahudhÈ hotÊ”ti-Èdi2 bhÈvoti evaÑ pavattena kasiÓaniddesena idha vikubbaniddhiniddese “pathavÊkasiÓÈdÊsu aÒÒatarÈrammaÓato”ti-Èdivacanassa virodhaÑ Èsa~kanti, so anokÈsovÈti daÔÔhabbaÑ. NimminitabbabhÈvena attanÈ icchitoti attano kumÈrakavaÓÓo, na pana attano daharakÈle kumÈrakavaÓÓoti. NÈgÈdivaÓÉesupi ayaÑ nayo byÈpÊ evÈti yadeke “nÈgÈdinimmÈne na yujjati viyÈ”ti vadanti, tadapohataÑ daÔÔhabbaÑ.

BahiddhÈpÊti pi-saddena ajjhattaÑ sampiÓÉeti. AyaÒhettha attho–hatthimpi dassetÊti-Èdi ajjhattaÑ, bahiddhÈpi hatthi-Èdidassanavasena vuttaÑ, “kumÈrakavaÓÓaÑ vÈ”ti-Èdi viya ajjhattameva kumÈrakavaÓÓÈdÊnaÑ dassanavasenÈti. YaÑ ettha vattabbaÑ adhiÔÔhÈnavimÈnaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttameva. ______________________________________________________________ 1. EvamavaÔÔhite (SyÈ, Ka) 2. DÊ 1. 73; Ma 1. 98; SaÑ 3. 251; Khu 9. 385 piÔÔhÈdÊsu.


399. KÈyanti attano karajakÈyaÑ. VuttanayenevÈti “ayaÑ kÈyo susiro hot|”ti parikammaÑ katvÈ puna “pÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈyÈ”ti imaÑ heÔÔhÈ vuttanayÈnusÈramÈha. AÒÒaÑ kÈyanti yaÑ manomayaÑ kÈyaÑ nimminitukÈmo, taÑ. MuÒjamhÈti muÒjatiÓato. ¢sikanti tassa kaÓÉaÑ. KosiyÈti asikosato. KaraÓÉÈyÈti peÄÈya, nimmokatoti ca vadanti. AbbÈhatÊti uddharati. PavÈheyyÈti ÈkaÉÉheyya.

IddhividhaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Iti dvÈdasamaparicchedavaÓÓanÈ.

13. AbhiÒÒÈniddesavaÓÓanÈ

DibbasotadhÈtukathÈvaÓÓanÈ

400. TatthÈti dibbasotadhÈtuyÈ niddese. AbhiÒÒÈpÈÄiyÈ hi niddesamukhena abhiÒÒÈnaÑ nibbattanavidhi vidhÊyati. AbhiÒÒÈsÊsenettha abhiÒÒÈpÈÄi vuttÈ. TenÈha “tato parÈsu ca tÊsu abhiÒÒÈs|”ti. Tato parÈs|ti ca satthuno desanÈkkamaÑ, attano ca uddesakkamaÑ, sandhÈya vuttaÑ, na paÔipattikkamaÑ. Na hi paÔipajjantÈ iminÈva kamena paÔipajjanti. SabbatthÈti dibbasotadhÈtupÈÄiyaÑ sesÈbhiÒÒÈpÈÄiyaÒcÈti sabbattha. TatrÈti vÈkyopaÒÒÈse nipÈtamattaÑ, tatra vÈ yathÈvuttapÈÔhe. DibbasadisattÈti dibbe bhavÈti dibbÈ, devÈnaÑ sotadhÈtu, tÈya dibbÈya sadisattÈ. IdÈni taÑ dibbasadisataÑ vibhÈvetuÑ “devÈnaÑ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sucaritakammanibbattÈti saddhÈbahulatÈvisuddhadiÔÔhitÈnisaÑsadassÈvitÈdisampattiyÈ suÔÔhu caritattÈ sucaritena dev|papattijanakena puÒÒakammena nibbattÈ. PittasemharuhirÈdÊhÊti Èdi-saddena vÈtarogÈdÊnaÑ sa~gaho. ApalibuddhÈti anupaddutÈ. PittÈdÊhi anupaddutattÈ, kammassa ca uÄÈratÈya upakkilesavimutti veditabbÈ. UpakkilesadosarahitaÑ hi kammaÑ tiÓÈdidosarahitaÑ viya sassaÑ uÄÈraphalaÑ anupakkiliÔÔhaÑ hoti. KÈraÓ|pacÈrena cassa phalaÑ tathÈ voharÊyati, yathÈ “sukkaÑ sukkavipÈkan”ti1. D|repÊti pi-saddena sukhumassÈpi ÈrammaÓassa sampaÔicchanasamatthataÑ sa~gaÓhÈti. PasÈdasotadhÈt|ti catumahÈbh|tÈnaÑ pasÈdalakkhaÓÈ sotadhÈtu.

VÊriyÈrambhavaseneva ijjhanato sabbÈpi kusalabhÈvanÈ vÊriyabhÈvanÈ, padhÈnasa~khÈrasamannÈgatÈ vÈ iddhipÈdabhÈvanÈpi visesato vÊriyabhÈvanÈ, tassÈ ÈnubhÈvena nibbattÈ vÊriyabhÈvanÈbalanibbattÈ. ©ÈÓamayÈ sotadhÈtu ÒÈÓasotadhÈtu. TÈdisÈyevÈti upakkilesavimuttatÈya, d|repi sukhumassapi ÈrammaÓassa sampaÔicchanasamatthatÈya ca taÑsadisÈ eva. DibbavihÈravasena paÔiladdhattÈti dibbavihÈrasa~khÈtÈnaÑ catunnaÑ bh|mÊnaÑ vasena paÔiladdhattÈ, iminÈ kÈraÓavasenassÈ dibbabhÈvamÈha. YaÑ cettha vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttameva. ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 192; Ma 2. 25; AÑ 1. 553 piÔÔhesu.


DibbavihÈrasannissitattÈti aÔÔha~gasamannÈgamena1 ukkaÑsagataÑ pÈdakajjhÈnasa~khÈtaÑ dibbavihÈraÑ sannissÈya pavattattÈ, dibbavihÈrapariyÈpannaÑ vÈ attanÈ sampayuttaÑ r|pÈvacaracatutthajjhÈnaÑ nissayapaccayabh|taÑ sannissitattÈti evampet

Documents

AtthasaÑvaÓÓanÈbh|tÈ BhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ · vasena a~gÈrammaÓasa~kanti pariyÈyena vuttÈti veditabbaÑ. TathÈ hi pÊtakasiÓugghÈÔimÈkÈse yaÑ paÔhamÈruppaviÒÒÈÓaÑ,