برای حفظ و پرورش کمک آموزشی وسایلدر طراحی مؤثربررسی عوامل

یکودکان پیش دبستانخلاقیت

1یاسمین رکنی فرد

2مهدی اصل فلاح

3آزاده یوسفی

چکیده گیری ازو بهره یدبستانکودکان پیشهای خلاقیت مؤلفههدف اصلی این پژوهش شناسایی

انگیزه برای اینکهکمک آموزشی است وسایلی پرورش خلاقیت در طراحی هامدلبتوان از کاسته شدن خلاقیت کودکان در سنین بالاتر کند تاحفظ برای یادگیری کودکان را مل ساده و گیری از نوع غیر احتمالی تلفیقی شادر این مطالعه مقطعی نمونه .کردپیشگیری

به دلیلتهران 3منطقه بوده است که ازفر ن 04 پژوهشجامعه آماری . استگلوله برفی .ه اندپیش دبستان انتخاب شد یهاکودکمهدو کز آموزشی خلاقانه ادارا بودن بیشترین مر

3و مادران آنان در مراکز آموزشی منطقه ینمونه انتخاب شده شامل کودکان پیش دبستانآوری اطلاعات شامل مصاحبه با مادران، مشاهده گرد ابزاراست. بوده 3333تهران در سال

ودکان ک . همچنین ازبوده استبرداری به روش یادداشتکودکان و ثبت دقیق اطلاعات . نتیجه حاصل از این شوددر ساختن کنج خلاق آزمایش آنان واکنشگرفته شد تا آزمونی

در این گروه سنی به ساخت بسیارکودکان با انگیزه بیشترمطالعات نشان داده است که و خدمات مناسب وسایل کمک آموزشیعدم وجود اما پردازندیک کنج و بازی در آن می

درنگیزه لازم برای تکرار و تمرین شود و ا یادگیری و خلاقیت می فرآیندسبب یکنواختی

جدید به منظور طراحی یمدلدر این پژوهش .((P<0.05وجود نداردایل موجود وستجربه از طریق یادگیری برایکودکان بروز و پرورش خلاقیت وسیله کمک آموزشی برای

طراحی در توانهای این مطالعه مییافتهاز .ه استشد ارائه کودکان و بالابردن انگیزه گیری کرد.بهرهی آموزشی کودکان هامحیط

دبستانی، طراحی وسیله کمک آموزشی خلاقیت، کودکان پیش :واژگانکلید

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

13/6/39 تاریخ پذیرش: 33/33/30تاریخ دریافت:

yroknifard@yahoo.com کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران )نویسنده مسئول(کارشناسی ارشد طراحی صنعتی، دانشکده هنرهای . 3

aslefallah@gmail.com عضو هیات علمی گروه طراحی صنعتی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران. 1

azad.y1977@gmail.com رهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایرانعضو هیات علمی گروه طراحی صنعتی، دانشکده هن. 3

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

1 / 18

03 03شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

مقدمه

گرفته انجامآن کاهش از و پیشگیری خلاقیتحفظ برایگسترده ییهادر سراسر جهان فعالیت

خلاقیت کودکان نسبت به سالهای گذشته ،فناوریبا پیشرفت 3به عقیده کوانگ هی کیم .است

از میان برداشتن موانع و برای. به همین منظور تلاش جوامع کنونی (1433، )کیمیافته است کاهش

یافته جامعه ای است که بتواند حرکت به سمت پروراندن استعدادهای کودکان است. جامعه توسعه

، اسبورن) ریزی و مدیریت کشور قرار دهدو آنان را در خدمت برنامه نمایدافراد خلاق تربیت

ی افراددر ی بشری است و امکان بروز خلاقیت هاخلاقیت عامل کلیه پیشرفت تردیدبی(. 3361

. درنتیجه با بیشتر بوده استکودکی دوران در آنها مهارت و انگیزه خلاقیت بیشتر است که

برای توان به بازسازی دانش پرداخت و در نهایت و ابزار پرورش خلاقیت می گیری از روشهابهره

.(3310 1)مامفورد، به موفقیت گام برداشت دستیابی

هتحقیقات ب 3394دهه میانۀدر .گرددباز می 3334 هبه ده هضت پرورش استعداد خلاقیتن

به ارزیابی ترین تمرینات مربوط مؤثر( 3391) 3نسرول تاپ .(3361، اسبورن) یافتتوسعه سرعت

به عقیده پردازد.ناختی میرفتاری و ش ویژگیهایاین تمرینات به مطالعه .را ارائه دادخلاقیت افراد

در او . باشد مؤثرتواند در پرورش خلاقیت حالت بازی و آگاهی از حالات در بازی میوی

هنری و تعریف پژوهشی، اسی پرورشی سهجدیدترین اظهار نظرش در مجله بازنگری روانشن

در تعریف پژوهشی او، تفکر خلاق یا آفریننده (.3316)سیف،ارائه داده استرا وابسته به بقا

حدس زدن و ،عناصر گم شده حس کردن مشکلات، شکاف در اطلاعات، فرآیندعبارت است از:

بازی "( معتقد است :1443) 0ودن آنها و انتقال نتایج. کرفتتجدیدنظر کردن و دوباره آزم ها،فرضیه

در نتیجه مربیان باید هدف .خلاق نیستند هااست اما همه بازیکردن برای پرورش خلاقیت ضروری

. "به این اهداف را مشخص سازند چگونگی دستیابیتر از آن را در نظر بگیرند و مهم هابازی

313رس از ی دهای تفکر خلاق در کلاسهاروش برای دستیابی به، 9شرکت بریتانیایی مای کتد

سایت مرتبط با تفکر خلاق برای 139 6شرکت کریکس زمینهدر همین .است کردهروش استفاده

1. Kuang Hee Kim

2. Mumford 3. Paul Torrance

4. Craft

5. My Coted 6. CREAX

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

2 / 18

06 ...بررسی عوامل موثر در طراحی محصول کمک آموزشی

که تفکر خلاق های درسی تعدادی از برنامه (1449) 3هوستون همچنین فراگیران ایجاد کرده است.

(.1431، 1)تسایسازدمشخص می راد ندهزیابی قرار میرا مورد ار

)به ویژگیهاگروه شناسایی و ترسیم پنجبه هابندی روشیکی از ابزارهای پرورش خلاقیت دسته

)تفکر هاجایی چشم اندازهتغییر و جاب ،امکان سنجی، (ها یا تحلیل نقادانهترسیم نکته طور مثال

ی هادر فعالیت .است هبررسی احساسات و ضمیر ناخود آگا ،و تفکر قیاسی هاتشکیل انجمن، همگرا(

این اهداف داشتن با .استهای حل خلاق مسئله فرآیندها و کشف بازی با ایده ،فوق هدف اصلی

از قوه تخیل و خلاقیت گیریبهرهبه آنهابا قابلیت تشویق کودکان را مربیان و والدین محیط بازی

هستند: ضروریایجاد تفکر خلاق کودک نیز برای. عوامل زیر (3333)طلوعی،فراهم می آورند

ی او هاواکنش محترمانه به تخیلات کودک و پرسش. 3

دور از هرگونه ارزیابی نهایی هحل مسئله محور ب –ی آموزش هاتشویق به اجرای روش. 1

(.3363،و تورنس 3مایرزارزیابی ) برقراری ارتباط میان علل و عواقب با. 3

راهکارهایی برای فراهم آوردن اصالت و سلاست در 0محیط مناسب کیو.سی.آ.دی.باره در

دآیسنجی به شمار میگذاران دیدگاه رواناز بنیان 9فوردگیل (.1431، سایتمحیط ارائه داده است)

های عملیات، از سه طبقه اصلی با نام او الگو یا مدل ساخت ذهنیو (01: 3391، حسینیخداداد )

یکدیگرمحتوا و فرآورده و تعدادی خرده طبقات یا فعالیت تشکیل شده است و از تعامل آنها با

تفکر »و « تفکر همگرا»او دو عامل آید. در این نظریه،عامل یا توانش ذهنی به وجود می 314

که از طریق داندکند و کلید خلاقیت را در تفکر واگرا میرا از یکدیگر متمایز می« واگرا

تحلیل، سازمان ترکیب، گسترش)بسط(، تازگی)اصالت(،، انعطاف پذیری )نرمش( سیالی)روانی(،

.(3316توان آن را باز شناخت)سیف، دادن وپیچیدگی می

خلاقیت :کردتوان به شرح زیر دسته بندی برحسب موضوع و نوع حوزه انواع خلاقیت را می

ی،فرآیندبنیادی، خلاقیت چهار دسته کلی خلاقیت )بهعتیخلاقیت صن، خلاقیت فناورانه، علمی

خلاقیت روزانه، خلاقیت هنریشود(، میخلاقیت در بازاریابی طبقه بندی و ایخلاقیت فرآورده

که هر فرد همواره در زندگی روزمره خود برای حل مشکل و پیشبرد امور هستندخلاقیتهایی )

رفتارهای کلامی و عملی خلاقانه که کودکان به )کودکانخلاقیت در و (نمایدروزانه ایجاد می

1. Houston 2. Tsai

3. Myers

4. QCADEE 5. Guilford

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

3 / 18

06 03شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

به شمار تواند خلاقیت روزانه کودکان به تعبیری می و دهندشکلهای مختلف از خود بروز می

که مراحل آن مانند تهیه کردن سوپ داردخلاقیت پنج مرحله فرآیند 3یلااز نظر ترزا آماب(. آیدمی

ها با امکانات، اعتباریابی و ارائه مسئله، آماده کردن، ایجاد ایده :ند ازا این مراحل عبارت است.

(.3390یل،اارزیابی نتیجه )آماب

های مهم در طراحی وسیله کمک آموزشی پرورش خلاقیت کودکان ضروری مؤلفهتعیین برای

مورد و موانعی که برای بروز خلاقیت وجود دارند مؤثرعوامل ،ی گروه هدفهااست تا ویژگی

.بررسی قرار گیرند

ویژگیهای شخصیتی افراد خلاق

هستند خلاقیت از بالایی سطح دارای کهرا افرادی کرده اند ویژگیهای سعی روانشناسان

،ابتکار ،ادراک پذیری انعطاف ،ادراکی و روانی سلامت مانندیی هاویژگی 1«ینرااست» .کنند مشخص

.است کرده بیان خلاق افراد برای را داوری و رأی استقلال ،سادگی به نسبت پیچیدگی دادن ترجیح

.(3313، رضائیان)دهدی افراد خلاق را نشان میهاویژگی 3جدول (6080، رضائیانخذ: أم)ویژگیهای انسانهای خلاق. 6 جدول

وضعیت افراد خلاق ویژگی شماره

کنند.خود صرف می ۀعلاقافراد خلاق سالهای زیادی را برای کسب دانش و تسلط بر موضوع مورد دانش 6

دهد؛ حتی برخی از تحصیلات که بر رعایت روندهای منطقی تأکید تحصیلات خلاقیت را افزایش نمی تحصیلات 6

شوند.کنند، مانع خلاقیت میمی

کافی 334مندی از ضریب هوشی در حدود افراد خلاق ضرورتاً دارای ضریب هوشی بالایی نیستند. بهره هوش 0

هوشی بیش از آن ضرورتی ندارد. است. ضریب

نسبت به مسائل حساسیت دارند؛ .3 ذهنی توانایی 4

در برقراری ارتباط سیال میان چیزها انعطاف دارند؛ .1

ها به تصاویر ذهنی می اندیشند؛به جای کلمه .3

دهند.مناسب مورد استفاده قرار می گونه ایتلفیق اطلاعات گوناگون آنها را به با .0

پذیرای فکرهای نو، قادر به ،مخاطره پذیرند و دارای شخصیتی مصر، بسیار با انگیزه معمولاًافراد خلاق شخصیت 5

برخوردارند، اغلب شوخ بالاتحمل ابهام و تحمل تنهایی، و مستقل اند. این افراد از اعتماد به نفس

ند و معمولاً همراهی با آنان دشوار است.اطبع

وجود مشقت در زندگی خانوادگی و کم و مانند با رخدادهای متنوعی کودکی افراد خلاق معمولاًدوران دوران کودکی 0

.همراه بوده است زیاد شدن امکانات مالی

گرا نیستند و تمایل به تبادل افکار با همکاران خود دارند.گیر درونخلاف افراد گوشههافراد خلاق ب عادتهای اجتماعی 7

1. Amabile 2. Steiner

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

4 / 18

00 ...بررسی عوامل موثر در طراحی محصول کمک آموزشی

قدرت آموزش پذیری ،آزمون هوشبهر هستنددر 334کودکان سرآمد که دارای نمره بالای

(. کودکی که استعداد زیادی برای خلاقیت 3،3331)گاردنر افراد عادی دارند نسبت بهبسیار بیشتری

تعریف سرآمدی گسترش یافته تا استعداد را در سببتوان سرآمد نامید. به همین میرا دارد

محیط، از سویاین استعداد لازم است .است عملکرد برجسته در رشته ای خاص. سرآمدی برگیرد

هایی از رفتارهای خلاق نمونه 1ل در جدو (.1،1449)برک پیدا کندوالدین و مربیان پرورش

.آمده استسالگی 9ا ت 0از کودکان (6074، یلاآمابخذ: أم)رفتار خلاق کودکان. 6ل جدو

رفتار خلاق کودکانهایی از نمونه

کاربردن هم قلم مو و هم انگشتانهی جدید با بهابه روش هاترکیب رنگ

کنندی ساختگی که حوادث ساختگی را بازی میهایا ایفای نقش شخصیت جسمیی تهااختراع همبازی

بازی با صداها و معانی کلمات اغلب در هنگام صحبت با خودشان

تحت نظر والدین و استفاده از غذاها به عنوان شکلی از هنرآزمایش با ترکیب کردن غذاها

صحبتهاو هاآهنگ ،هاساختن و اجرای نمایشنامه شامل لباس

ی مختلفهاسایر مواد برای ساختن شکل ماسه و کار بردن خاک رس،هب

کودکان بر خلاقیت مؤثرعوامل

ی شخصیتی، سبک هاویژگی )توانمندی،یفرد عواملبه توانمی را خلاقیت بر مؤثر عوامل

)اندازه گروه، تنوع گروه، انسجام گروه، سیستم گروهیعوامل ،شناختی، هوش و چالش پذیری(

داش، ساختار سازمانی، جو سازمانی و )سبک رهبری، سیستم پا سازمانی عوامل و ارتباطات گروه(

خلاق غیر از خلاق افراد متمایزکننده عوامل از یکی (.3316)صادقی مال میری، کردتقسیم (منابع

برای که است ذهنی یهافرآیند مجموعه از بخشی (. هوش،3333، 3استرنبرگ)است هوش

است خلاقیت نیازهایپیش از یکیو شودمی کار گرفته به اطلاعات برونداد و فرآیند درونداد،

. شودمی منجر خلاقیت گرفتن پایین قرار به معمولاً فرد درجه هوش بودن پایین .(3311 داوری،)

هستند مؤثرعوامل دیگری نیز در خلاقیت .دکننمی فرد بودن خلاق بر دلالت نیز سرشار هوش اما

خواهند بود مؤثرکار گرفته شوند در شکوفایی خلاقیت افراد هطور صحیح بهکه اگر ب

خلاقیت و میزان (3، انگیزش و خلاقیت (1، نقش اطلاعات در خلاقیت (3 :(3390یل،ا)آماب

سهخلاقیت کودکان در هر زمینه ای به . خانواده و خلاقیت (9، تخیل و خلاقیت (0، خودپذیری

(.3شکلچیز بستگی دارد)

1. Gardner

2. Berk 3. Sternberg

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

5 / 18

04 03شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

(6366تسای، خذ: أم)خلاقیت کودکان .6شکل

شناخت کودک :ی شخصیتیهاویژگی

ند. برای کدورانهای مختلف اندیشه را طی نیروهای خلاقه با تواند کودک می 3«پیاژه»از نظر

دهد که دو نشان میبسیار اینکه عقل و هوش او رشد کند بایستی مراحل سختی را بگذراند. شواهد

شود. قسمت های چپ و راست مغز حاصل می شیوه یادگیری و تفکر از وظایف اختصاصی نیمکره

با اطلاعات شفاهی سر و و اساساً کندمی طور خطی، منطقی و متوالی پردازش هچپ اطلاعات را ب

طور هطور غیر خطی، از طریق درک مستقیم )شهودی( و بهکار دارد. نیمکره راست، اطلاعات را ب

دیدگاههای . ی و عاطفی سر و کار داردیو با اطلاعات تصویری، شنوا می کندهمزمان پردازش

(. 3)جدول توان به سه گروه تقسیم کردروانشناسی رشد را می (6337های روانشناسی رشد )مأخذ: برک،. دیدگاه0جدول

چگونگی رشد انسان هدف رشد ماهیت فرد

ت یادگیرینظریا

عوامل محیطی شکل باکودک به آسانی

گیرد. این عوامل، عواملی هستند که می

ی محیطی را هاتوانند پاداشها و تنبیهمی

هایی هستند که کودک مدل اعمال کنند و

تواند از آنها تقلید کند.می

گونه هدف نهایی برای افراد بشر هیچ

گیرند و معتقدند که هر در نظر نمی

موجود زنده از طریق منطبق کردن

خود با محیطی که در آن زندگی

به شرایط آن محیط بناکند و می

کند.را کسب می ویژه یعادتهای

پردازند.ی میتنها به بررسی تغییرات کمّ

ارگانیسم و محیط، بر محیط میاندر کنش

تأکید دارند.

ت شناخنظریا

تی

کودک به طور فعال تجربیاتی را که

مند به درک و کشف آنهاست، هعلاق

کند.انتخاب می

تحول ساختهای شناختی یک فرد

، در آخرین مراحل رشد رشدیافته

طور انتزاعی در مورد هد بباید بتوان

کند. گیریمفاهیم بیندیشد و نتیجه

وجه منکر تغییرات کمی نیستند، ولی به هیچ

تأکید آنها بر تغییرات کیفی رشد است، در

ارگانیسم و محیط، بر ارگانیسم میانکنش

تأکید دارند.

1. Piaget

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

6 / 18

05 ...بررسی عوامل موثر در طراحی محصول کمک آموزشی

ت رواننظریا

اکوی

کودک به وسیله غرایز قدرتمند درونی

شود.هدایت می

فرد یهاکنترل هیجانات و انگیزه

رشد یافته باید از تضادهایی که در

نسبتاً وجود آمده،هکودکی برای او ب

آزاد باشد.

آنان، هر مرحله انتقال و تغییر مرحله نظراز

ای جدید است که قبل نیست، بلکه مرحله

افتد.خاص از زندگی اتفاق می یهایدر دوره

فی او نیز ی فکری و زندگی عاطهامهارت ،زندگی خلاقانه کودکان علاوه بر شخصیت فرددر

ارتباط شخصیت افراد و مدلی را ارائه داده است که دقیقاً( 1443) 3راسدخیل هستند. ویلیام

هاکودکان برای ابراز خلاقیت خود به ترکیبی از رفتار (.1 شکلخلاقیت را مشخص می سازد)

شرکت در برایی آنان هادر کنار این ترکیب، تشویق کودکان و افزایش مهارت نیازمند هستند.

بلکه نمی آموزندکودکان به بزرگسالان از نظر پیاژه (.1431تسای،ی خلاقانه الزامی است)هافعالیت

کنند که از وقایع جهان سردربیاورند و در دوره تجسمی آموزند. کودکان تلاش میخود میکودکان

انایی منطقی عینی نشده است.سالگی( کودک هنوز واجد تو 9تا 1و در نیم دوره پیش عملیاتی )

در این نیم دوره تصویر ذهنی در ویژگی مهم این دوره دست یافتن کودک به نماد و رمز است.

کند و در هفت تا هشت سالگی آنها را کودک این تصاویر ذهنی را کسب می گیرد.کودک شکل می

انجام دهد و عملیات تواند عملیاتسالگی ذهن کودک می 33سپس در هفت تا کند.نگهداری می

شودکند. این عملیات، قابل مشاهده است و در حضور شئ انجام میپیروی می ویژه یاو از منطق

(. 1449برک،)

1. William Russ

(6330. مدل ویلیام راس)مأخذ: راس،6شکل

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

7 / 18

00 03شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

محیط خلاق

آزادانه در ی تصور خلاق وهااست. بازی ناپذیربازی در افزایش خلاقیت کودک انکار نقش

(. هم خلاقیت و هم بازی نیازمند 3333، همکارانو 3تگانودارند) اساسیچیدمان کودکی نقش

خیال پردازی، درک عمیق، حل مسئله، تفکر واگرا، قابلیت تجربه احساس و قابلیت تصمیم گیری

ضروریکمک آموزشی خلاقانه رعایت دو مورد وسایلدر طراحی محیط و .(1443راس،)هستند

کلاس آموزشی و نقشهتواند به ابعاد، نقش انگیزش در محیط فیزیکی کودک که می (3 است:

و گوناگون بستگی داشته ی جدیدهاکیفیت ابزار و مصالح و دسترسی به محیط محیط خارج،

1،مالاگاتزی)خیال پردازی بپردازد با خیال آسوده بهکه کودک به زمان مناسب و کافی دادن (1.باشد

(ACEI اعتقاد انجمن جهانی تعلیم و تربیت کودکانبه (.3333دقت ( 1431، به نقل از تسای، 3

ی های اجتماعی و رفتارهامهارت بسزا در بالا بردن هوش، یی کودکان نقشهااسباب بازی در انتخاب

زیرا سببزشی هستند ی آموهاترین اسباب بازی کودکان اسباب بازی. مناسبدارداحساسی کودکان

شوند. میکودکان تخیل، سرگرمی، لذت و مهمتر از همه افزایش خلاقیت و یادگیری ،پرورش تفکر

در این استعدادهاو استفاده از آنان شکوفایی استعدادهایبه هدف نهایی آموزش به کودکان کمک

جهت ها در حالات رفتاری بازی با ایده ،آموزشی وسایل کمکطراحی برای بنابراین زندگی است.

و به پیشرفت خلاقانه کودکانرژی تا شود در نظر گرفتهباید ی موجود هادگردیسی پارادایم

(.1431تسای، ) شودیادگیری معنادار تبدیل

توانند در عدم برای بروز خلاقیت، موانع بسیاری وجود دارند که می مؤثرعلاوه بر عوامل

.واقع شوند. این عوامل در ادامه بررسی می شوند مؤثرکودکان استعداد شکوفایی

کودکان خلاقیت و پرورش موانع بروز

خلاقیتهای ذهنی است. عواملی همچون نسبت بهسن ورود به مدرسه بسیار بحرانی و حساس

های هماهنگ و انتظار رفتارهای یکسان از تکالیف زیاد، تأکید بر محفوظات، اجرای برنامه

آموزان، عدم توجه به تفاوتهای فردی، اعمال انضباط و مقررات شدید، تشویق به کسب دانش

توجهی به ویژگیهای اخت یا بینمرات بالا و ایجاد جو رقابتهای فردی برای ممتاز شدن و عدم شن

موانع شود که قدرت تخیل و خلاقیت آنها به تدریج کاهش یابد. گیلفورد کودکان خلاق سبب می

، سعی در همنوایی با اجتماع ترس از انحراف وبافی، مقاومت، گری، منفی سلطهبروز خلاقیت را

1. Tegano

2. Malaguzzi 3. Association for Childhood Education International

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

8 / 18

07 ...بررسی عوامل موثر در طراحی محصول کمک آموزشی

، آمابایل) ددانمی کمروییو ری، تسلیم در برابر قدرت کاجویی، انتقاد از دیگران، سازش عیب

3336).

بررسی .لاقیت کودک دارندخدر پرورش ی بسزانقشعوامل محیطی علاوه بر عوامل فردی

اهمیت کمک آموزشی ایلهای طراحی وسمؤلفهیادگیری کودک از محیط در بررسی فرآیندارتباط

مهمترین نقش را در کنترل و هدایت تخیل و ظهور خلاقیت هابدون شک خانوادهدارد. بسیار

و کنندفعالیتهای متنوع برای کودکان فراهم را در ایجاد ها باید شرایط لازم خانواده .دندار کودکان

ه و تهدیدهای بیکردن، کنجکاوی و کشف محیط به کودکان بدهند. تن سؤالفرصتهای لازم را برای

شود که به کودکان ست. زمینه رشد خلاقیت در خانه زمانی فراهم میمکرر، آفت خلاقیتهای ذهن ا

با انطباق انگیزه و استعداد کهآزادی عمل داده شود. مهمترین عامل در بروز خلاقیت انگیزه است

(.3399، تورنس)هستنددر خلاقیت کارساز هم

ت پژوش سؤالا

چیست؟ ی افراد خلاق هاویژگی. 3

؟ ثیر گذارندأدر شناخت روحیات کودکان چه عواملی در زمینه پرورش خلاقیت ت .1

شناسی پژوششیروش

شود. پس روش کتابخانه ای و روش پیمایشی تقسیم می ،روش گردآوری اطلاعات به دو دسته

از طریق روش پیمایشی های کمیگردآوری داده در این پژوهشاز گردآوری اطلاعات کتابخانه ای

اطلاعات از ثبت ، مشاهده کودکان وپرسشنامه ،مصاحبه با مادرانبه کار رفته ابزار انجام شده است.

.بوده استبرداری و عکس یادداشتطریق

این تحقیق یجامعه آمار. ه استشدساده استفاده یتصادف یگیردر این تحقیق از روش نمونه

شهر 3در مهدهای کودک و فرهنگسراهای منطقه و والدین آنان ینفر از کودکان پیش دبستان 04

کامل، از میان ی. با توجه به امکانات تحقیق و عدم ضرورت سرشماربوده اند 3333تهران در سال

فرض که با رعایت نکات لازم و با این پیش شدندبه عنوان نمونه انتخاب عده ایاین افراد

انتخاب یکه به صورت تصادف یاپذیرفت که، نمونهتوان یقابل قبول( م ی)انتخاب میزان خطا

تواند قابل تعمیم به کل یاطلاعات به دست آمده از این نمونه م، بنابراین شده، نماینده جامعه است

در نظر Z=1/96 ه حدود اطمینان در این مطالع باشد. به منظور محاسبه جامعه نمونه، یجامعه آمار

حاسبه شده است:گرفته شده است و طبق فرمول زیر م

2

(Z)N=

D2

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

9 / 18

08 03شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

به منظور .استفرزندان و شغل شمارتحصیلات، سن، در برگیرندهمشخصات فردی والدین

در دو حالت حضور و و نتیجه آزمایشی انجام داده شدت پژوهش سؤالاپاسخگویی به برخی از

آزمودیمی نقش هابازیبا به طور مثال استفاده از کنج خلاق را .بررسی شدعدم حضور کنج خلاق

نسازند انجام دهند و چه تعداد آن را بدون ساختند در کنجی که خودشان میا که چه تعداد مایل

کنند. کنج بازی می

شناسی طراحیروش

های میان دانشجویان صنعتی برگزار شد و ایده 3ذهنی بارشجلسه یک روزه ، یابیمنظور ایدهبه

در هایابی اولیه و بررسی آن. در ادامه پس از ایدهشد 1جعبه سیاهی مرحله هاکلی زمینه ساز طراحی

3جعبه شیشه ای مرحلهو ها پرورانده و سپس هرکدام از آن ایده آمددست به گروه ایده ای 34

گروه به سه گروه تقلیل یافت و از سه گروه 34ی هاها و طرحایده ،بندیطبقه. با داده شدتوسعه

سه بعدی نهایی به همراه جزئیات ساخته شد.برتر مدل

پس از آن .شودمی انتخاب برتر طرح یک و شده ترسیم برای سه طرح نهایی ارزیابی جدول

گردد.شود و سپس توضیحات طرح در ادامه ارائه میطرح انتخاب شده توسعه داده می

دسترسی به اسباب انکودکشرایطی که یعنی مشابه یدر شرایطو مجزا در دو محیط کاملاً

،نداشتوجود ه بود جز وسایلی که به ایشان داده شدهبدیگری ۀوسیلو ی خودشان نداشتندهابازی

و خود او هم در فضای باز و هم در فضای داخل با آن وسائل بازی کند توانستمیکودک

تواند خلاقانه که آیا کودک می آزمون باید پی ببریمتوانست نوع بازی را مشخص نماید. در این می

ت از سؤالااز آنجا که پاسخ برخی از برای خود بیافریند یا خیر. نجبازی ابتکاری در یک محیط ک

ینقش وسیله کمک آموزشی مادران به عنوان خریداربنابراین شود زبان خود کودک دریافت نمی

شد که در ادامه نتایج پرسیدهمادران کودکان پیش دبستانی بامصاحبه ازطریق . این سؤالمهم دارند

04مصاحبه شوندگان در این تحقیق شمار شود.ایشان توضیح داده میمصاحبه با دریافت شده از

با میزان تحصیلات دیپلم تا 09تا 34در رده سنی نفر شاغل 39نفر خانه دار و 13 بودند که نفر

.دارند یدو کودک پیش دبستانیا یک همگی که هستند دکتری

1. Brainstorming

2. Black box 3. Glass box

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

10 / 18

06 ...بررسی عوامل موثر در طراحی محصول کمک آموزشی

بحث و مطالعه نتایج آماری افزار نرم طریق از ها داده تجزیه و تحلیل مصاحبه، طریق از اطلاعات آوریگرد از پس

SPSS های مهم در بالا بردن خلاقیت مؤلفههای انجام شده بدین منظور طی مصاحبه .گرفت انجام در بالابردن خلاقیت کودک دارند.ؤثرتر م یها نقشمؤلفهیک از این مطرح شد تا مشخص شود کدام

ادغام از حاصل مدل یک صورت به نتایج سپس .تارائه شده اس 3شماره نتایج حاصل در نمودار و( معناشناسی و شناسیزیبایی ،وسیله عملکرد) وسیله کمک آموزشی طراحی در مؤثر یهامعیار

ارائه (بازی هنگام رفتاری تعاملات و وسیله محیط،) کودکان خلاقیت پرورش در مهم عامل سه شد.

پرورش خلاقیت از نظر مادران حاصل از مصاحبه با والدین در مؤثرمعیارهای . 6نمودار

به تولید محصولات با کیفیت بی توجهیموجود را وسایل کمک آموزشیمادران مشکل اصلی

رنگ و به سبب و از نظر ایشان دلایل موفقیت وسایل کمک آموزشی دانندو هیجان انگیز می

بیشترین زمان را در مادران خانه دار و به ویژه مادران .آنهاستیی ایمنی و کارا جذابیت ظاهری،

یک تا دو ساعت با میانگینبه طور % مادران در طول هفته93 منزل با کودکان خود می گذرانند.

قدم زدن در اماکن فرهنگی و از بازدید به . در هفته کمتر از یک ساعت کنندمطالعه میکودکان خود

های مؤلفه .است اندکیزمان پردازد میدر مقایسه با زمانی که کودک به بازی که پردازندمیپارک

آمده است. 3 شکلئه شده در ادر مدل ار وسایل کمک آموزشیمهم در طراحی

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

11 / 18

73 03شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

یکمک آموزشی برای حفظ خلاقیت کودکان پیش دبستان وسایلطراحی عوامل مؤثر در مدل. 0شکل

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

12 / 18

76 ...بررسی عوامل موثر در طراحی محصول کمک آموزشی

وسایل کمک آموزشیدست آمده در طراحی هب شاییافته

در این تحقیق کودکان با انگیزه لازم مجذوب این انجام شده اتمصاحبه و مشاهد براساس

بسیاری از ،نظر فرم و سطحاز رود.شوند و با استفاده کوتاه مدت انگیزه لازم از بین مینمی وسایل

.نیستندو پاسخگوی نیازهای کودک وسایل اشکال دارنداین

را تا ید و روحیات کودک پیش دبستاننکه قابل استفاده پیوسته باش وسایلیاهمیت طراحی

ترتیب است. به ایند در این پژوهش قابل مشاهده نسنین بالاتر برای کودک حفظ نمای

یابد. میی لازم برای شکوفایی خلاقیت دست هاکودک از طریق تکرار و تمرین به مهارت

در کنار حفط ایمنی محصول از نکات مهم در طراحی وسایل کمک آموزشیشناسی زیبایی

.آن است

مورد نظر برای کودکان در محیط خانه طراحی شود. وسیله کمک آموزشی

و انگیزه ی پرورش خلاقیت و برانگیختن حس کنجکاویاهمدل زمینهکارایی مناسب در

وجود داشته باشد. وسیله کمک آموزشیکودک در

توان خلاقیت را و توانایی کودک بر اساس مدل ترزا آمابایل می هابا تکیه بر افزایش مهارت

در وجود کودک حفظ نمود.

.تشویق به موقع بهترین راهکار برای ادامه روند خلاقیت است

شکوفایی خلاقیت سبب هاه بر خیال و در مقابل آن کنار گذاشتن قواعد و چارچوبتکی

گویی و پرورش قدرت تصور و خیال ترین راهها استفاده از قصهمؤثریکی از .شودمی

کودک است.

گیرییجهنت

د و روحیات کودک نقابل استفاده باش پیوسته کهمورد نیاز است کمک آموزشی وسایلطراحی

بدین ترتیب کودک از طریق تکرار و تمرین به د.نحفظ نمای اوپیش دبستان را تا سنین بالاتر برای

در کنار وسایل کمک آموزشیشناسی زیبایی .یابدمی ی لازم برای شکوفایی خلاقیت دستهامهارت

،در پژوهش آمدهدست هطبق اطلاعات ب .آن استایمنی محصول از نکات مهم در طراحی ظحف

و هنگام بازی با افراد در محیط کودک رفتاری تو تعاملا وسایل کمک آموزشیمحیط، سه عامل

مورد نظر وسایل کمک آموزشی طراحی دردر شکوفایی کودک نقش دارند. پس و اندبسیار مهم

انگیزه کودک ی پرورش خلاقیت و برانگیختن حس کنجکاوی و هامدل زمینۀباید کارایی مناسب در

توان یل میاآماب ایی کودک بر اساس مدلو توان هاوجود داشته باشد و با تکیه بر افزایش مهارت

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

13 / 18

76 03شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

وارد " اصالت". در زمینه خلاقیت کودکان ضروری است تا کردخلاقیت را در وجود کودک حفظ

تاکید . یابد در جامعه دست هاکودک نابغه خواهد توانست به جدیدترین در غیر اینصورت تنها ،شود

تر تواند مفهوم خلاقیت کودکان را پررنگخلاق در مقایسه با محصول نهایی خلاق می فرآیندبر

صورت منطقی به نتیجه هب دبستان از ین پیش ذهن کودک در سن نماید. مسئله اصلی اینجاست که

والدین یا مربیاندر این مرحله جهت دادن است.هدر حال دریافت و تولید داده پیوستهرسد و نمی

گام به باید هابازی توان جهت داد.بسیار مهم است. به این ذهن آزاد با اشیا خنثی می به ذهن کودک

سه عامل مطرح شده در مدل بنابراین ،موزش داده شوندآگام و از طریق مربیان به کودکان

وسایل کمک آموزشیدر این تقسیم بندی ترین نقش را در فعال سازی یادگیری کودکان دارند.مهم

در بالا بردن انگیزه کودک داشته مؤثر ید نقشنتواناز طریق برقراری ارتباط با رفتار و محیط می

ی جدید هاو روش هابر اساس برخی از این ابزاروسایل کمک آموزشی کدامیک از اکنون اما دنباش

برای کودکان فعال پیش دبستانی تنها ایران،در کشور ما شوند؟ اثبات شده طراحی و ساخته می

که هیچ کدام از ،است ساخته شدهبا بند و کارت حافظه گروههای متشکل از جورچین، بازی

حال آنکه شناخت دنیای کودکان و همگام سازی اصول فکری پرورش جذابیت برخوردار نیستند.

دست آمده هنتایج ب .استوسایل کمک آموزشی خلاقیت با تصورات کودک کلید اصلی در طراحی

قابل استفاده یکمک آموزشی برای کودکان پیش دبستان وسایلطراحی زمینۀاز این پژوهش در

وسایلو آموزشی در طراحی محیط ی طراحانهاساز پژوهشه زمینهدتواند در آیناست و می

در وسایل کمک آموزشی دست آمده در طراحی هی بهاطور جامع معیارهبباشد. آموزشی کمک

ارائه شده است: 0 جدول امعیارهای طراحی و درصد اهمیت هریک از آنه. 4جدول

کارایی بالای محصول (3 %39 3عملکرد

وجود داشته باشد. ایجاد انگیزه در کودک زمینهدر

«تخیل برانگیزی»با استفاده از

گویی و ایجاد قصه ورود به دنیای فانتزی کودکان از طریق

ی تخیلی کودکهامناسب برای بازی زمینه

را برای یادگیری از طریق ( حس کنجکاوی کودکان1

.اکتشاف افزایش دهد

خود جلب نماید و با تصاویر ذهنی او هتوجه کودک را ب

همخوانی داشته باشد.

.باشد انگیزبازی فردی اما هیجان

1. Functionality

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

14 / 18

70 ...بررسی عوامل موثر در طراحی محصول کمک آموزشی

به کودک بدهد تا یاد بگیرد چگونه آزادی عمل (3

تواند خود بیاموزد.می

بازی با هر محصولی که به خودی خود شکلی ندارد

خواهد برد تا خود آنچه میشجاعت کودک را بالا می

بسازد.

و وسیله کمک آموزشیاز طریق مواجه شدن کودک با

محیطی که از تنها مواجه شدن با آنها ترس دارد شجاعت

کودک بالا برده شود.

تناسب ( با سن و روحیات کودک0

داشته باشد.

عملکرد ساده و قابل درک برای کودک

پیش دبستان بدون عملیات منطقی

روشن طراحی محصولات خوانا، که ایجاد تصویر ذهنی .حس اعتماد به محصول ایجاد کند (9

نمایددر ذهن کودک می

کودک ارزیابی نشود و حد و مرز و قانونی وجود (6

.نداشته باشد

چوبی به ویژهروشنایی، مصالح گرم ایجاد محیط مناسب برای شکوفایی (9

هاها و برجبخش طبقه دوم، پلهلذتتجربه

بازی وجود داشته باشد تا کودک بتواند گوناگونراههای کودک به یک روش بازی محدود نشود (1

ی متفاوت را تجربه کند و تفکر هانها بازیآبا امتحان کردن

واگرا را تمرین کند

خلق تصاویر متحرک با استفاده از نور کارگیری حواس پنجگانه در یادگیری هب( 3

، قصه گویی نقاشی یا انگشتان، خمیر با بازی، شن بازی

پخش موسیقی

کودک نتیجه کهقرار دادن جایزه مناسب در روند بازی تشویق به موقع کودک (34

حاصل از فعالیت خود را ببیند.

کامل شده ل قطعاتی از خود بازی که در پایان به یک شک

رسد.می

3زیبایی شناسی

33%

ی طبیعی و سطوح با بافت طبیعی برای هاطراحی فرم ی طبیعی و آشنا در طبیعت هاگیری از فرمبهره (3

کودک

توجه کودک را استفاده از رنگهای شاد و گرم، (1

.برانگیزد

ی متضاد های نارنجی قرمز و ترکیب آنها با رنگهارنگ

افزایش انگیزه کودک می شود سبب

ی هاشناخته شده کودکان: فرمهای گیری از نمادبهره (3

ارگانیک و برگرفته از طبیعت

مبل به عنوان سمبلی از سفینه فضایی باشد

استفاده از مصالح چوبی

و پلی اتیلن قابل شستشو با EVAی هااستفاده از فوم

آب و مواد شوینده

استفاده از ترکیبات پلاستیک پلی اتیلن

بافت نرم (0 ی بصری سادههافرم (9

، نوآوریها، ایجاد های شاخص، ریتم نشانهطراحی نشانه (6

شگفت آفرینیپیچیدگی و دارای

ی تیز وبرنده هاحذف کنج ایمنی بالا به منظور ایجاد حس امنیت (3 %134ارگونومی

یادآوری زمان تغییر مکان یا حالت بدن به منظور حفظ سلامتی (زمان کافی و مناسب در اختیار کودک قرار دادن 1

از صدا و نور گیریبهرهکودک با

استفاده از مواد قابل بازیافت و سازگار با محیط زیست ( 3

تطابق محصول با آنتروپومتری کودکان پیش دبستانی ( 0

1. Aesthetics 2. Ergonomics

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

15 / 18

74 03شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

منابعانتشارات دنیای تهران: (.پروین عظیمی و ترجمه حسن قاسم زاده) ،شکوفایی خلاقیت کودکان(. 3390. )ترزا یل،اآماب

.نو

نشر تهران:(. ترجمه حسن قاسم زاده) ،پرورش استعداد همگانی ابداع و خلاقیت(. 3361. )الگزاندر فیکنی اسبورن،

.نیلوفر

.نشر ارسباران تهران: (.ترجمه یحیی سید محمدی) روانشناسی کودکی )از لقاح تا کودکی(،. (1449). لورا برک،

.نشر دنیای نو تهران:(. ترجمه حسن قاسم زاده) ،خلاقیت(. 3399. )پال تورنس،

، انتشارات اقتصاد و مدیریت مجله . انواع و فرآیندها( ،ها)مفهوم(. نوآوری در سازمان3391) .خداداد حسینی، سیدحمید

،پاییز ،01شماره دانشگاه آزاد،

http://www.migna.ir (. قابل بازیابی از سایت3331) خلاقیت و نوآوری.

.نشر داوری تهران:. روانشناسی کودکان تیزهوش و روش های آموزش ویژه (.3311) .رحیم داوری،

سمت.تهران: .مبانی سازمان و مدیریت .(3313. )رضائیان، علی

http://www.Creativity.ir سایت (. قابل بازیابی از 3333) روش های خلاقیت.

.نشر دوران. تهران: روانشناسی پرورشی نوین (.3316. )اکبرعلی سیف،

امام دانشگاه انتشارات تهران: .سازمان( گروه، فرد، سیستمی؛ )رویکردی خلاقیت(. 3316) . منصور امیری، مال صادقی

. حسین)ع(

.راه تندرستی نشر: تهران. کلیدهای خلاقیت در طراحی صنعتی(. 3333. )ناتا طلوعی،

Amabile, T. M. (1996). Creativity in context: Update to the social psychology of

creativity. Boulder, CO: Westview Press. Creativity Techniques. (2013). Retrieved 20 March 2014 from http://www.my coted.

com. Gardner, H. (1998). The disciplined mind. New York: Simon and Schuster. Kim, K.H. (2011). The Creativity Crisis: The decrease in creative thinking scores on the

Torrance Tests of creative thinking. Creativity Research Journal, 23(4), 285-295. Malaguzzi, L. (1993). History, ideas, and basic philosophy: An interview with Lella

Gandini. In C. Edwards, L. Gandini, & G. Forman (Eds.). The hundred languages of

children: The Reggio Emilia Approach– Advanced reflections. (2nd ed., 161-178).

Greenwich, CT: Ablex Publishing.

Mumford, M. D. (1984). Age and outstanding occupational achievement: Lehman

revisited. Journal of Vocational Behavior, 25, 225-244. Myers, R. E., & Torrance, E. P. (1961). Can teachers encourage creative thinking?

Educational Leadership, 19, 156-159.

National Literacy Trust. (2012). Child thinking. Retrieved 15 May 2015 from

http://www.Literacytrust.org.uk. Russ, S. W. (2003). Play and creativity: Developmental issues. Scandinavian Journal of

Educational Research, 47(3), 291-303.

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

16 / 18

75 ...بررسی عوامل موثر در طراحی محصول کمک آموزشی

Sternberg, R. J. (1999). Review of D. Goleman’s working with emotional intelligence.

Personnel Psychology, 52(3), 780-783. Tegano, D.W., Moram, J.D., & Sawyers, J.K. (1991). Creativity in early childhood

classrooms (NEA Early Childhood Education Series). West Haven, CT: National

Education Association.

Tsai, K.C. (2012). Play, imagination and creativity: A brief literature review. Journal of

Education and Learning, 1(2), 15-20.

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

17 / 18

70 03شماره خانواده و پژوهشفصلنامه

[ D

OR

: 20.

1001

.1.2

6766

728.

1395

.13.

1.3.

7 ]

[ D

ownl

oade

d fr

om q

jfr.

ir o

n 20

22-0

4-23

]

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

18 / 18