avrupa birliği

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2684

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1650

AVRUPA B‹RL‹⁄‹

YazarlarProf.Dr. Ça¤r› ERHAN (Ünite 1)

Prof.Dr. Haluk GÜNU⁄UR (Ünite 2)Yrd.Doç.Dr. Ozan TURHAN (Ünite 3)Prof.Dr. Beril DEDEO⁄LU (Ünite 4)Doç.Dr. Elif DA⁄DEM‹R (Ünite 5)

Prof.Dr. Ercüment TEZCAN (Ünite 6, 7)Doç.Dr. Sanem BAYKAL, Yrd.Doç.Dr. ‹lke GÖÇMEN (Ünite 8)

EditörlerProf.Dr. S. R›dvan KARLUK

Yrd.Doç.Dr. Betül YÜCE DURAL

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

‹çindekiler

Önsöz ............................................................................................................ ix

Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u, Avrupa EkonomikToplulu¤u ve Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u ................... 2

TAR‹HTE AVRUPA BÜTÜNLEfiMES‹ ............................................................ 3‹K‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI SONRASI AVRUPA BÜTÜNLEfiMES‹ ................... 4‹kinci Dünya Savafl› Sonras› Genel Durum ................................................. 5Almanya Sorunu............................................................................................ 6MARSHALL PLANI VE NATO’NUN KURULUfiU.......................................... 7Truman Doktrini............................................................................................ 8Marshall Plan› ................................................................................................ 8BATI AVRUPA’DA ‹LK BÜTÜNLEfiME......................................................... 9Schuman Bildirisi........................................................................................... 9Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u ............................................................. 10Siyasi Bütünleflme Çabalar›: Avrupa Savunma Toplulu¤uve Avrupa Siyasi Toplulu¤u Giriflimleri ....................................................... 11

Avrupa Savunma Toplulu¤u Giriflimi..................................................... 11ROMA ANTLAfiMALARI ................................................................................ 12Avrupa Ekonomik Toplulu¤u ve Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u ......... 13Bütünleflmenin Teorik Aç›klamas›................................................................ 14Özet................................................................................................................ 15Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 17Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 18S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 18Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 19

Avrupa Birli¤i Hukuku ............................................................ 20G‹R‹fi ............................................................................................................. 21AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKU - ULUSLARARASI HUKUK ‹L‹fiK‹LER‹ .......... 21II. AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKUNUN AYIRICI ÖZELL‹KLER‹...................... 23Avrupa Birli¤i Hukukunun Uluslarüstü (Supranasyonal) Niteli¤i .............. 23Avrupa Birli¤i Hukukunun Do¤rudan Uygulanmas› ve Etkiler Do¤urmas› ........................................................................................ 27Avrupa Birli¤i Hukukunun Önceli¤i ........................................................... 28Avrupa Birli¤i Hukukunun Yürürlü¤e Konulmas› ...................................... 29AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKUNUN KAYNAKLARI ....................................... 31Antlaflmalar (Birincil Normlar) .................................................................... 31Türev Hukuk (‹kincil Normlar) .................................................................... 33

Tüzükler ................................................................................................. 34Yönergeler ............................................................................................... 35Kararlar ................................................................................................... 36Ba¤lay›c› Olmayan Kaynaklar (Öneri ve Görüfller) .............................. 36Di¤er Kaynaklar ..................................................................................... 37

Özet ............................................................................................................... 38

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 39Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 40S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 40Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 42

Avrupa Birli¤i’nin Kurumlar› .................................................. 44AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N KURUMSAL YAPISI.................................................. 45AVRUPA PARLAMENTOSU........................................................................... 45Oluflumu ........................................................................................................ 46Avrupa Parlamentosu’nun Sahip Oldu¤u Yetkiler ...................................... 47

Yasama Sürecine Kat›lma Yönünden Parlamento’nun Yetkisi............. 47Denetim Yönünden Parlamento’nun Yetkisi......................................... 49

Bütçenin Kabulü Yönünden Parlamento’nun Yetkisi ................................. 49AVRUPA HÜKÛMET VE DEVLET BAfiKANLARI KONSEY‹ (Z‹RVE)......... 50Oluflumu ........................................................................................................ 50Görev ve Yetkileri ......................................................................................... 51AVRUPA B‹RL‹⁄‹ BAKANLAR KONSEY‹ (KONSEY).................................. 53Oluflumu ........................................................................................................ 53Görev ve Yetkileri ......................................................................................... 55AVRUPA KOM‹SYONU ................................................................................ 56Oluflumu ........................................................................................................ 56Görev ve Yetkileri ......................................................................................... 58AVRUPA B‹RL‹⁄‹ ADALET D‹VANI............................................................. 60Mahkemelerin Oluflumu .............................................................................. 60Mahkemelerin Yarg› Yetkisi ......................................................................... 62B‹RL‹K’‹N D‹⁄ER KURUMLARI .................................................................... 64Özet................................................................................................................ 66Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 67Okuma Parças› .............................................................................................. 68Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 68S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 69Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 69

Avrupa Birli¤i’nin Bütünleflme Süreci .................................. 70G‹R‹fi .............................................................................................................. 71DÜfiÜNSEL VE DENEYSEL ARKA PLAN...................................................... 72Antik Ça¤-Roma Dönemi.............................................................................. 72Orta Ça¤ Dönemi .......................................................................................... 73Klasik Dönem ............................................................................................... 74Gerçekleflen Giriflimler.................................................................................. 76KURAMSAL ARKA PLAN ............................................................................. 78‹fllevselci Yaklafl›m ........................................................................................ 79‹letiflim Yaklafl›m› ve Haberleflme Kuram›(Ya da Etkileflimci ‹fllemselcilik, Transactionalism) .................................... 81Federalizm ..................................................................................................... 82Sosyal ‹nflac›l›k (Yap›msalc›l›k, Konstrüktivizm) ....................................... 83

‹ ç indek i leriv

3. ÜN‹TE

4. ÜN‹TE

KURAMSAL ARKA PLAN IfiI⁄INDA AB’N‹NBEN‹MSED‹⁄‹ BÜTÜNLEfiME ..................................................................... 84Bütünleflme Yöntemi..................................................................................... 84Bütünleflmenin Evreleri................................................................................. 84Bütünleflmenin Modeli .................................................................................. 87Özet ............................................................................................................... 89Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 90Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 91S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 91Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 93

Avrupa Birli¤i’nin Geniflleme ve Avrupa Komfluluk Politikas› ................................................................. 94

AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N GEN‹fiLEME POL‹T‹KASI......................................... 95AB’de Bütünleflme ve Geniflleme Efl Güdümü: Gelecek Senaryolar› ........ 96AB’nin Geniflleme Süreçleri ve Geniflleme Potansiyeli............................... 97

AB’nin ‹lk Geniflleme Süreci .................................................................. 98AB’nin ‹kinci ve Üçüncü Geniflleme Süreci .......................................... 98AB’nin Dördüncü Geniflleme Süreci ...................................................... 99AB’nin Beflinci Geniflleme Süreci ........................................................... 99AB’ye Tam Üye Aday› Ülkeler ............................................................... 101AB’ye Potansiyel Aday Ülkeler............................................................... 101

AB’ye Tam Üyelik Kriterleri.......................................................................... 102AB’ye Tam Üyelik Süreci .............................................................................. 102Türkiye’nin AB’ye Tam Üyelik Süreci ........................................................ 105AVRUPA KOMfiULUK POL‹T‹KASI .............................................................. 108Özet................................................................................................................ 110Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 113Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 114Okuma Parças› .............................................................................................. 114Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 115S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 116Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 117

Avrupa Birli¤i’nin Ekonomik ve Sosyal Politikalar› .. .......... 118G‹R‹fi .............................................................................................................. 119EKONOM‹K VE SOSYAL POL‹T‹KALARIN TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹............... 119EKONOM‹K N‹TEL‹KL‹ POL‹T‹KALAR ....................................................... 121Tarihsel Geliflim ........................................................................................... 121Ekonomik Nitelikli Politikalar›n Ayr›nt›l› Analizi......................................... 123

Ekonomik ve Parasal Birlik Kapsam›nda Yürütülen Politikalar........... 123Yatay Politikalar ...................................................................................... 126Sektörel Politikalar .................................................................................. 129AB’nin Rekabet Etme Kapasitesini YükseltmeyeYönelik Politikalar................................................................................... 132Sanayi Politikas› ..................................................................................... 133

‹ ç indek i ler v

5. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE

Büyüme ve ‹stihdam› Art›rmaya Yönelik Stratejiler .............................. 134SOSYAL N‹TEL‹KL‹ POL‹T‹KALAR .............................................................. 135Tarihsel Geliflim............................................................................................. 135Sosyal Nitelikli Politikalar›n Ayr›nt›l› Analizi ............................................... 136

Toplumun Tüm Kesimlerine Yönelik Sosyal Politikalar ..................... 136Toplumun Belirli Kesimlerine Yönelik Sosyal Politikalar ................... 141

Özet ............................................................................................................... 144Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 145Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 146S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 146Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 148

Topluluklardan Avrupa Birli¤i’ne Avrupa Bütünleflmesinin Geçirdi¤i De¤iflim Süreci........................... 150

G‹R‹fi .............................................................................................................. 151‹Ç PAZARIN TAMAMLANMASI, SCHENGEN DÜZENLEMELER‹ VE AVRUPA TEK SENED‹’N‹N HAZIRLANMASI ............................................... 152‹ç Pazar›n Tamamlanmas› ............................................................................. 152Schengen Düzenlemeleri .............................................................................. 153Avrupa Tek Senedi’nin Haz›rlanmas› ve Getirdi¤i Kurumsal Yenilikler .. 153

Tek Senedin Haz›rlanmas› ...................................................................... 153Tek Senedin Getirdi¤i Kurumsal De¤ifliklikler...................................... 155

EKONOM‹K VE PARASAL B‹RL‹KLE ‹LG‹L‹ GEL‹fiMELER ........................ 155Ekonomik ve Parasal Birlikle ‹lgili Bafllang›çta Yaflanan Geliflmeler......... 155Ekonomik ve Parasal Birlik Konusunda Tek Senet Sonras› Yaflanan Geliflmeler ..................................................................................................... 156Ekonomik ve Parasal Birlikle ‹lgili Güncel Tart›flmalar ............................. 157S‹YAS‹ ‹fiB‹RL‹⁄‹ VE KURUMSAL KONULARDA YAfiANAN GEL‹fiMELER .................................................................................................. 158Siyasi ‹fl Birli¤i Konusunda ‹lk Dönemlerde Yaflanan Geliflmeler ............. 158Siyasi ‹fl Birli¤i Konusunda 1980’li Y›llarda Yaflanan Geliflmeler............... 158Siyasi ‹fl Birli¤inin Kurumsal Yap›s› ............................................................. 159SO⁄UK SAVAfiIN SONA ERMES‹ VE AVRUPA BÜTÜNLEfiMES‹ ............. 160Do¤u Bloku’nun Çökmesi ............................................................................ 160Avrupa Güvenlik ve ‹fl Birli¤i Örgütünün Oluflturulmas›........................... 161Almanya’n›n Yeniden Birleflmesi.................................................................. 162AVRUPA B‹RL‹⁄‹ YAPILANMASINA GEÇ‹fi ................................................ 162Maastricht Antlaflmas›’na Giden Süreç ......................................................... 162Maastricht Antlaflmas›’yla Getirilen Yap› .................................................... 163Maastricht Antlaflmas›n›n Yürürlü¤e Girmesi ve O Dönemdeki Geliflmeler...................................................................................................... 164MAASTR‹CHT ANTLAfiMASI SONRASI YAPILAN REV‹ZYONLAR ............. 165Amsterdam Antlaflmas› .................................................................................. 165Nice Antlaflmas› ............................................................................................. 166Anayasal Antlaflma ....................................................................................... 167Lizbon Antlaflmas› ......................................................................................... 167

‹ ç indek i lervi

7. ÜN‹TE

AET/AB’N‹N GEN‹fiLEMES‹ ......................................................................... 168‹lk Geniflleme ............................................................................................... 168‹kinci Geniflleme ........................................................................................... 169Üçüncü Geniflleme........................................................................................ 169Dördüncü Geniflleme.................................................................................... 169Beflinci Geniflleme......................................................................................... 169Geniflleme Konusundaki Perspektifler......................................................... 170Özet ............................................................................................................... 171Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 172Okuma Parças› ........................................................................................... .. 173Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 175S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 175Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 176

Lizbon Antlaflmas› Sonras› Avrupa Birli¤i’nin Yeni Yap›s› ................................................................................ 178

G‹R‹fi .............................................................................................................. 179L‹ZBON ANTLAfiMASI’NA G‹DEN SÜREÇ................................................... 179L‹ZBON ANTLAfiMASI SONRASI GENEL OLARAK AVRUPA B‹RL‹⁄‹ ..... 183Avrupa Birli¤i: Tek Tüzel Kiflilik.................................................................. 183Avrupa Birli¤i’nin Sütunlu Yap›s›n›n Sona Ermesi...................................... 183GENEL HÜKÜMLERDEK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLER ................................................ 184De¤erler ve Hedefler ................................................................................... 184Yetki ............................................................................................................... 185Güçlendirilmifl ‹fl Birli¤i ............................................................................... 187Avrupa Birli¤i Karar Alma Usulleri ve Tasarruflar› ..................................... 187Kurucu Antlaflmalar›n Gözden Geçirilme Usulü ........................................ 188Avrupa Birli¤i’nden Ayr›lma ........................................................................ 190AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N KURUMLARINDAK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLER ..................... 190Avrupa Parlamentosu ................................................................................... 190Avrupa Birli¤i Zirvesi .................................................................................... 191Konsey ........................................................................................................... 191Komisyon....................................................................................................... 193Avrupa Birli¤i Adalet Divan› ........................................................................ 193AVRUPA B‹RL‹⁄‹ VE DEMOKRAS‹ ALANINDAK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLER .......... 194Ulusal Parlamentolar ..................................................................................... 194Vatandafl Giriflimi .......................................................................................... 195AVRUPA B‹RL‹⁄‹ VE ‹NSAN HAKLARI ALANINDAK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLER.... 196Avrupa Birli¤i Temel Haklar fiart› ................................................................ 196Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi................................................................. 197AVRUPA B‹RL‹⁄‹’NE ‹L‹fiK‹N D‹⁄ER YEN‹L‹KLER .................................... 197Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alan›............................................................ 197Avrupa Birli¤i’nin D›fl ‹liflkileri ..................................................................... 198SONUÇ........................................................................................................... 200Özet................................................................................................................ 201Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 203

‹ ç indek i ler vii

8. ÜN‹TE

Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 204Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 204S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 205Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 205

Sözlük ................................................................................... 207

‹ ç indek i lerviii

Önsöz

Anadolu Üniversitesi Aç›k Ö¤retim Sistemi’nde 2012-2013 ö¤retim y›l›ndan iti-

baren kredili sisteme geçilecektir. Her e¤itim dönemi güz ve bahar fleklinde iki

dönem olacak, Bologna süreci aç›k ve uzaktan ö¤retime adapte edilecektir. Bu

kapsamda ö¤rencilere verilen tüm ders kitaplar› yenilenecek ve e-kitap hayata ge-

çirilecektir.

‹ki dönem olarak uygulanacak sistemde her dönemde 2 s›nav ve y›lda 4 s›nav

olacak, bütünleme s›navlar› kalkacakt›r. ‹ktisat Fakültesi 4’ncü s›n›f›na 7’nci yar›-

y›lda Avrupa Birli¤i, 8’nci yar›y›lda Avrupa Birli¤i ve Türkiye dersleri konmufltur.

Avrupa Birli¤i, Avrupa halklar›n› geçmiflte oldu¤u gibi silah zoruyla de¤il, ken-

di istekleriyle bir araya getirmeye, ekonomik refahlar›n› kurduklar› ekonomik bir-

lik ile art›rmaya, Avrupa’da insan haklar›na ve ça¤dafl de¤erlere sayg›l› demokra-

tik rejimleri yerlefltirmeye yönelik yüzy›l›n baflar›l› bir projesidir.

Avrupa Birli¤i’nin kurulmas›na fikir babal›¤› yapan Jean Monnet’nin ifadesiyle

Avrupa Birli¤i, bir devletler koalisyonu de¤il, bir insanlar› birlefltirme projesidir.

Robert Schuman 9 May›s 1950’de aç›klad›¤› bildirisinde, “Dünya bar›fl›, kendi-

sini tehdit eden tehlikelere orant›l› çabalar olmaks›z›n korunamaz” demifltir. Avru-

pa Birli¤i bugün hem dünya bar›fl›n›n korunmas›na ve hem de Avrupa k›tas›nda

refah›n artmas›na büyük katk› sa¤lamaktad›r.

Kitap, Avrupa Birli¤i’nin kuruluflunu, geliflimini, iflleyiflini, genifllemesini, yeni-

den yap›lanmas›n›, kurumlar›n›, izledi¤i ekonomik ve sosyal politikalar›, önemli

zirveler ile zirve sonuçlar›n› kapsamaktad›r. Her ünite kendi alan›nda uzmanlafl-

m›fl Türkiye’nin önde gelen ö¤retim üyelerince yaz›lm›flt›r.

Bahar döneminde yer alan Avrupa Birli¤i ve Türkiye kitab› ile birlikte ö¤ren-

cilerin Avrupa Birli¤i’ni ve Türkiye Avrupa Birli¤i iliflkilerini do¤ru analiz etmele-

rine ve yorumlamalar›na katk› sa¤layacakt›r.

Kitap, sadece bu dersi alan ö¤renciler aç›s›ndan de¤il Avrupa Birli¤i konusun-

da bilgisini artt›rma ve geliflmeleri daha yak›ndan izleyebilme çabas›nda bulunan-

lara kaynak, ayr›ca örgün ö¤retimde de ders kitab› olabilecek niteliktedir.

Avrupa Birli¤i kitab›n›n ‹ktisat Fakültesi’nde okuyan ö¤rencilere ve konu ile il-

gilenen okurlara yararl› olaca¤› düflüncesindeyiz. Kitaba katk› sa¤layan yazarlara

ve yay›nlanmas›nda eme¤i geçen herkese teflekkür ederiz. Tüm katk›lara ra¤men

gözden kaçan hata ve eksiklikler varsa, bunlar›n sorumlulu¤unu editörler olarak

üstlenir, Fakülte’mizde okuyan ö¤rencilerimize baflar›lar dileriz.

Editörler

Prof.Dr. S. R›dvan KARLUK

Yrd.Doç.Dr. Betül YÜCE DURAL

Önsöz ix

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Tarihte Avrupa bütünleflmesine iliflkin ilk giriflimleri aç›klayabilecek,Avrupa’n›n ‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda bütünleflme aç›s›ndan nas›l birortam içinde bulundu¤unu ifade edebilecek,Avrupa devletlerinin savafl sonras› ekonomik ve politik durumlar›n›n onlar›neden ifl birli¤ine yöneltti¤ini aç›klayabilecek,Avrupa bütünleflme giriflimlerinde Amerika Birleflik Devletleri’nin rolünüaç›klayabilecek,Avrupa devletlerinin kurdu¤u ilk kurulufllar›n nas›l bir geliflme gösterdi¤iniaç›klayabilecek, Avrupa bütünleflmesinin temelini oluflturan Roma Antlaflmalar›’n›n içeri¤initan›mlayabilecek,Avrupa bütünleflmesinin ilk geliflmelerinin teorik olarak nas›l aç›kland›¤›n›inceleyebileceksiniz.

‹çindekiler

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNNNN

Avrupa Birli¤i

• TAR‹HTE AVRUPABÜTÜNLEfiMES‹

• ‹K‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI SONRASIAVRUPA BÜTÜNLEfiMES‹

• MARSHALL PLANI VENATO’NUN KURULUfiU

• BATI AVRUPA’DA ‹LKBÜTÜNLEfiME

• ROMA ANTLAfiMALARI

1AVRUPA B‹RL‹⁄‹

Avrupa Kömür veÇelik Toplulu¤u, AvrupaEkonomik Toplulu¤u veAvrupa AtomEnerjisi Toplulu¤u

• Avrupa Bütünleflmesi• Federalizm• Avrupa Topluluklar›• Yeni ‹fllevselcilik-

Neofonksiyonalizm• Sektörel Bütünleflme

• Ekonomik Bütünleflme• Gümrük Birli¤i• Derinleflme• Geniflleme• Uluslarüstülük (supranasyonalite)

TAR‹HTE AVRUPA BÜTÜNLEfiMES‹Etimolojik kökenine bak›ld›¤›nda “Avrupa (Europa)” kelimesinin Akadça “afla¤› git-me, batma” anlam›na gelen “erebu” veya Fenike dilinde “akflam, bat›” anlam›na ge-len “ereb” sözcüklerinden türedi¤ine iliflkin teoriler mevcuttur. Yunan mitolojisinde“Prenses Europa”, Fenike Kral› Phoeiniks’in k›z›d›r. Bo¤a k›l›¤›na bürünen Zeus,Europa’y› Girit adas›na kaç›r›r. Zeus’tan çocuk sahibi olan Europa daha sonra GiritKral› Asterion ile evlenir. MÖ VII. yüzy›lda Yunanl›lar kendi yaflad›klar› topraklar›nkuzeyinde kalan bölge için “Avrupa” demifltir. Yunanl› tarihçi Herodot, dünyan›nAvrupa, Asya ve Libya (Afrika) ad›nda üç k›tadan ibaret oldu¤unu yazm›flt›r. VIII.yüzy›ldan itibaren, Latin ve Cermen etkisinde bulunan bölge için Avrupa tabiri kul-lan›lmaya bafllanm›flt›r. Charlemagne döneminde Avrupa tabiri, Do¤u Roma (Bi-zans) ve ‹slam hâkimiyetinde olmayan k›ta topraklar›n› tan›mlamak için kullan›l›rolmufltur. 1730’da ‹sveçli co¤rafyac› ve haritac› Von Strahlenberg’in Ural da¤lar›n›nAvrupa’n›n do¤u s›n›r›n› oluflturdu¤u önerisi genel kabul görmüfltür.

Bu flekilde tan›mlanan Avrupa’da mevcut devletler aras›nda bütünleflme sa¤lan-mas›na iliflkin görüfller XIII. yüzy›la kadar ulafl›r. Avrupa bütünleflmesi, Avrupal›devletler aras›nda ekonomik ve siyasi ifl birli¤inin sa¤lanmas› için kurumsal düzen-lemelerin sa¤lanmas› giriflimlerine iflaret etmektedir.

Avrupa bütünleflmesinin öncü fikir babalar›n›n “Hristiyan Kardeflli¤i” temelindebir birlikten söz etti¤i görülmektedir. ‹talyan flair Dante’nin 1310’da yazd›¤› Monarc-hia adl› kitapta bir “Birlik” düflüncesi söz konusudur. Ayn› dönemde Pierre Duboistaraf›ndan dile getirilen Birlik ça¤r›s›nda ise Avrupa’daki prenslikler aras›nda birkonsey kurulmas› ve tüm ihtilaflar›n burada ele al›nmas› önerilmifltir. William Penn’in1693’te yazd›¤› “Avrupa’n›n fiimdiki ve Gelecekteki Bar›fl›” adl› kitap ile 1713’te Ab-be de Saint Pierre’nin kaleme ald›¤› “Avrupa’da Kal›c› Bar›fl›n Sa¤lanmas› için BirProje” bafll›kl› kitaplar yine Hristiyan devletler aras›nda bir üst örgütlenmeyi öner-mektedir. Ayd›nlanma düflünürlerinden Jean Jacques Rousseau, Avrupa’da “ulusla-rüstü” bir yap›n›n istikrar ve düzeni sa¤layaca¤›n› düflünmüfltür. Alman düflünür Im-manuel Kant ise 1795’te yazd›¤› “Ebedi Bar›fl Üzerine” adl› kitab›nda, ortak de¤er veilkelere sayg› gösteren devletler aras›nda Avrupa Birleflik Devletleri kurulmas› fikriniileri sürmüfltür. Ünlü Frans›z romanc› Victor Hugo ise 1849’da tüm Avrupa devletle-rinin daha üst bir örgütün flemsiyesi alt›nda birleflmesi yönündeki dile¤ini dile getir-mifltir. Bu görüfller yan›nda, 1834 y›l›nda hayata geçirilen Alman Gümrük Birli¤i(Zollverein) gibi di¤er baz› yerel bütünleflme hareketlerine de rastlanmaktad›r.

Avrupa Kömür ve ÇelikToplulu¤u, Avrupa

Ekonomik Toplulu¤uve Avrupa Atom

Enerjisi Toplulu¤u

Bu örnekler Avrupa’n›n bütünleflmesine iliflkin düflüncelerin eski tarihlere ka-dar götürülebilece¤ini göstermektedir. Ancak buna ra¤men Avrupa’da yaflanan sa-vafllara engel olunamam›flt›r. Yukar›daki bütünleflme giriflimlerine göre daha yak›nbir tarihte Birinci Dünya Savafl›’ndan hemen sonra Kont Richard Coudenhove-Ka-lergi’nin Pan-Avrupa giriflimi, iki dünya savafl› aras› dönemin en dikkate de¤er gi-riflimlerinden biridir.

1894-1972 y›llar› aras›nda yaflam›fl olan Avusturyal› diplomat Kalergi, siyasi,askerî ve ekonomik aç›dan birleflmifl bir Avrupa düflüncesini ilk olarak bir Almangazetesinde 15 Kas›m 1922 tarihinde yay›nlanan “Pan-Avrupa-Bir Öneri” bafll›kl›makalesi ile dile getirmifltir. Ayn› y›l Pan-Avrupa Birli¤i’ni kurmufltur. Bu Birlik,birleflik bir Avrupa için kurulan ilk harekettir. Kalergi’nin 1923 y›l›nda da Pan-Av-rupa isimli kitab› yay›mlanm›flt›r. Kitapta bütünleflme düflüncesini engelleyebile-cek bir savafl tehlikesinden sözetmekte ve bunu engelleyecek bir Avrupa kuru-luflunun oluflturulmas› gere¤ini belirtmektedir. Kalergi’nin birleflmifl bir Avru-pa’ya iliflkin düflünceleri entelektüeller taraf›ndan desteklendiyse de siyasiler ara-s›nda taraftar bulamam›flt›r. Buna ra¤men 1926 y›l›nda ilk Pan-Avrupa Kongresitoplanm›flt›r. Kalergi Pan-Avrupa Birli¤i’nin ilk Baflkan›, Dönemin Fransa D›fliflle-ri Bakan› Aristide Briand da 1927 y›l›nda Onursal Baflkan› olmufltur. Kalergi,‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda Avrupa Parlamenter Birli¤i’ni (European Parli-mantary Union) kurmufltur. Bu çerçevede bir Avrupa Anayasas› ve federal birAvrupa yaratmak amac› ortaya konmufltur. Bu Birlik daha sonra Avrupa Hareke-ti ile birleflmifltir. Kalergi, 1952-1965 y›llar› aras›nda Avrupa Hareketi’nin onursalbaflkanl›¤›n› yapm›flt›r.

Kalergi’nin Pan-Avrupa oluflumu ile ba¤lant›l› olan bir baflka bütünleflme girifli-mi, Birinci Dünya Savafl› sonunda kurulan evrensel bir örgüt olan Milletler Cemi-yeti içinde gelifltirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Buna göre Frans›z D›fliflleri Bakan› AristideBriand, Pan-Avrupa girifliminin devam› olarak Milletler Cemiyeti içinde Avrupal›devletlerin ortak bir pazar yaratma amac›yla ifl birli¤ini gelifltirecek ve 1930 y›l›ndaBriand Memorandumu ile sonuçlanacak bir giriflim bafllatm›fl ancak somut bir so-nuca ulafl›lamam›flt›r. ‹fl birli¤i için at›lan bu ad›mlar 1939 y›l›nda Avrupa’y› y›k›masürükleyen yeni bir savafl›n ç›kmas›n› önleyememifltir.

‹kinci Dünya Savafl› s›ras›nda ortaya ç›kan bütünleflme giriflimleri de savafl›n y›-k›c› etkisi ile somut sonuç vermemifltir. Bunlardan biri ‹talyan federalist Altiero Spi-nelli taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Spinelli 1941 y›l›nda yazd›¤› Ventotene Mani-festosu’nda birleflmifl bir Avrupa kurulmas› gere¤i üzerinde durmufl, 1943 y›l›ndaAvrupa Federalist Hareketi’ni oluflturmufltur. Spinelli’nin öne sürdü¤ü fikirler, dö-nemin direnifl hareketlerinin deste¤ine sahiptir.

‹K‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI SONRASI AVRUPABÜTÜNLEfiMES‹1945-1955 y›llar› aras›ndaki on y›ll›k dönem asl›nda Avrupa’da federalizmi savu-nan kesimlerin bütünleflme fikrini Avrupal› devletlerin gündemine sokmak için ça-balad›¤› bir dönemdir.

Federalizm bir siyasi bütünleflme ve örgütlenme modelidir. Federalizm fikri-nin vücut bulmufl hâli olan Federasyon, egemenli¤in merkezî (federal) devlet ileüye (federe) devletler aras›nda paylafl›ld›¤› bir bütünleflme fleklidir. Federasyondadevletler ortak ç›karlar›n› gerçeklefltirmek ve ortak faydalar elde etmek üzere gö-nüllü olarak bir araya gelirler. Ortak ç›karlar›n gerçeklefltirilme amac›, üyelerin bi-reysel ç›karlar›n›n uzlaflt›r›lmas›n› ve asgari müflterekte buluflulmas›n› gerektirir.

4 Avrupa Bir l i¤ i

Federalizm bir siyasibütünleflme ve örgütlenmemodelidir.

Federasyonu oluflturan birimleri bir arada tutacak yasal, kurumsal, siyasal ve top-lumsal mekanizmalar›n oluflturulmas› gerekir. Federe birimlerin özerklikleri vard›rancak temel karar verici federal birimdir.

Savafl sonras› dönemde federalizmde ifadesini bulan bütünleflme giriflimleri dö-nemin ekonomik ve siyasi koflullar›n›n etkisiyle aç›k biçimde dile getirilir hâle gel-mifltir. Özellikle hükûmet d›fl› kurulufllar›n da Avrupa bütünleflmesine katk›da bu-lundu¤u görülmektedir. Ancak bu dönemde ortaya ç›kan bütünleflme taraftar› gö-rüfllerin hepsi ayn› do¤rultuda ilerlememifltir.

19 Eylül 1946 tarihinde Zürih Üniversitesinde yapt›¤› ünlü konuflmada WinstonChurchill, Sovyet tehlikesinin bertaraf edilebilmesi için Fransa ve Almanya öncülü-¤ünde bir Avrupa Birleflik Devletleri oluflturulmas› fikrini vurgulam›flt›r. Bu konufl-ma bütünleflme sürecini h›zland›ran bir etken olmufl, her ne kadar ‹ngiltere gele-neksel olarak federalizme so¤uk baksa da federalistler için ilham kayna¤› olmufl-tur. Fakat 1947 y›l›nda Winston Churchill öncülü¤ünde kurulan Birleflik AvrupaHareketi (United Europe Movement) federalizmi de¤il, daha gevflek bir ifl birli¤inisavunmufltur. 1946 y›l›nda kurulan Avrupa Federalistler Birli¤i (European Federa-lists Union) ise federalizm fikrini ve savafl sonras› yeniden aya¤a kalkman›n ancakAvrupa’n›n bütünleflmesi ile gerçekleflebilece¤ini savunmufltur. 100.000’den fazlaüyesi ile dönemin en etkin ve yayg›n bask› gruplar›ndan olan bu Birlik, 1950’li y›l-larda da hayata geçirilemeyen Avrupa Savunma Toplulu¤u ve Avrupa Siyasi Top-lulu¤u’nun da savunuculu¤unu yapm›flt›r. Avrupa Savunma Toplulu¤u önerisininhayata geçirilememesinin sonucu, bütünleflmenin daha radikal ve h›zl› gerçeklefl-tirilmesini savunan Altiero Spinelli ile daha yavafl ve aflamal› bir bütünleflme süre-cini savunanlar aras›nda bir ayr›flma yaflanm›flt›r.

Farkl› görüfllere ra¤men, Avrupa içinde somut sonuçlara varan bütünleflme gi-riflimlerine rastlanmaktad›r. Nitekim 1932 y›l›nda Hollanda, Belçika ve Lüksemburgaras›nda imzalanan Ouchy Sözleflmesi ile Benelüks oluflturulmufl ve bu ülkeleraras›nda ekonomik bütünleflmeye giden düzenlemeler gerçeklefltirilmifltir. Bu üçülke aras›nda gümrük birli¤inin nihai olarak tesis edilmesi ise 1948 y›l›nda müm-kün olabilmifltir.

Avrupa bütünleflmesi konusunda çal›flanlar, 7-11 May›s 1948’de Hollanda’n›nLahey kentinde Avrupa Kongresi’ni toplad›lar. 16 ülkenin hükûmet d›fl› kurulufl-lar›ndan 700’den fazla delegeyi bir araya toplayan Avrupa Kongresi’nde bir Av-rupa federasyonu oluflturma fikrinden hareket ederek kurumlar, parasal birlik veinsan haklar› sözleflmesi konular› gündeme getirilmifltir. Bu fikirler 1949 y›l›ndaAvrupa Konseyi’nin oluflturulmas›na giden yolu açm›flt›r. Ancak nihayetindeKonsey, Avrupa Kongresi kat›l›mc›lar›n›n federalist e¤ilimlerinin aksine bütün-leflmeye de¤il, ifl birli¤ine odaklanm›fl bir yap› üzerine oturmufltur. Zira ‹ngiltere,‹rlanda ve ‹skandinav ülkeleri federalist bir deneye girmek istememifllerdir. An-cak yine de bu dönem bütünleflme için gerekli zeminin haz›r oldu¤u bir döne-me iflaret etmektedir.

‹kinci Dünya Savafl› Sonras› Genel Durum‹kinci Dünya Savafl› sonras› Avrupa’n›n bütünleflmesine neden olan geliflmelerinbafll›ca iki sebebi vard›r. Bunlardan ilki; Avrupa ülkelerinin savafl sonras› kay›pla-r› telafi etme çabalar› ve Almanya sorununun çözülmesi için yap›lan düzenlemele-rin etkisi; ikincisi ve daha da önemlisi, Amerika Birleflik Devletleri’nin (ABD) eko-nomik ve siyasi ç›karlar› do¤rultusunda savafltan büyük kay›pla ç›kan Avrupa’n›nbütünleflmesini h›zland›r›c› rol oynamas›d›r.

51. Ünite - Avrupa Kömür ve Çel ik Toplulu¤u, Avrupa Ekonomik Toplulu¤u ve Avrupa Atom Ener j is i Toplulu¤u

1945 y›l›nda Almanya ve Japonya’n›n teslim olmas›yla tüm cephelerde sonaeren savafl, Avrupa’da sosyal, ekonomik ve siyasi y›k›ma yol açm›flt›r. Savaflta ha-yat›n› kaybeden ve sakat kalan insanlar, yok olan altyap› ve savafl ekonomisi Av-rupa’n›n çöküflünün göstergeleridir. Savafl s›ras›nda toplam Gayri Safi Millî Has›la-lar› ortalama olarak %25 oran›nda düflen Avrupa ülkeleri, ayn› zamanda yüksekenflasyon, azalan g›da üretimi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birli¤i’nin (SSCB)etkisine giren Do¤u Avrupa ülkelerinden kaynaklanan ekonomik kay›plarla müca-dele etmek zorunda kald›lar. Zira savafl öncesinde Bat› Avrupa’y› ekonomik aç›dantatmin eden Do¤u Avrupa ile ticari iliflkiler, bu ülkelerin siyasi ve ekonomik ba-k›mdan SSCB’nin etki alan›na girerek d›flar› ile ticari iliflkilerini kesmeleri ile sekte-ye u¤rad›.

Baflta Fransa ve ‹ngiltere olmak üzere savafltan galip ç›kan Avrupa devletleridünya çap›nda siyasi güçlerini kaybettiler. Savafl sonras› geliflmeler ise büyük öl-çüde savafl›n en önemli galipleri olan ABD ve SSCB taraf›ndan belirlenecektir. Buiki büyük güç aras›ndaki mücadele, di¤er bir deyiflle So¤uk Savafl döneminin bafl-lang›c› Avrupa bütünleflmesinde önemli etkilere sahiptir. Savafl sonras› dönemde,olumsuz ekonomik koflullar nedeniyle savafl galibi Fransa ve ‹talya’da Sovyet des-tekli Komünist Partiler güçlenmeye bafllam›flt›r. SSCB’nin Avrupa’y› ekonomik veen önemlisi de siyasi aç›dan tehdit etmesi, ABD’nin bu ülkelere afla¤›da ayr›nt›l›anlat›lacak olan askerî ve ekonomik yard›m fikrini gelifltirmesine neden olmufltur.

ABD’nin Avrupa bütünleflmesine kaç›n›lmaz etkisi yan›nda, mevcut siyasi veekonomik koflullar Avrupa devletlerini daha önce olmad›¤› kadar ifl birli¤ine yö-neltmifltir. So¤uk Savafl›n keskin siyasi bloklaflmas› ve Sovyet tehdidi kötü ekono-mik koflullarla birleflti¤inde Avrupal›lar›n birlikte hareket etmesi için uygun koflul-lar oluflabilmifltir.

Almanya SorunuSavafl›n ma¤lubu Almanya, savafl sonras› düzenlemelerin de temel konular›ndanbiri olmufltur. Öncelikle Almanya’n›n yeniden bir savafla sebebiyet vermemesi içingerekli siyasi ve ekonomik önlemlerin al›nmas› gündeme gelmifltir. Bu da mütte-fikler aras›nda Almanya’n›n statüsünü ve gelecekteki durumunu belirleyecek dü-zenlemeler ile mümkün olacakt›r. 1945 y›l›nda Yalta ve Potsdam konferanslar›ndada ele al›nan Almanya sorunu kapsam›nda, Almanya’n›n silahs›zland›r›lmas›, Nazi-lerden ar›nd›r›lmas› ve savafl suçlular›n›n cezaland›r›lmas› kararlar› al›nm›fl, Alman-ya; ‹ngiltere, Fransa, ABD ve SSCB aras›nda dört iflgal bölgesine ayr›lm›fl, Berlin dedörde bölünmüfltür.

Ancak düzenlemelerde Almanya ile ilgili olarak, gerek Sovyetler ile di¤er müt-tefikler gerekse müttefiklerin kendi aralar›ndaki anlaflmazl›klar tam anlam›yla çö-zümlenememifltir. Zira Almanya ile ilgili en zorlu noktalardan biri, Almanya’n›nkömür ve çelik kaynaklar›na iliflkindir. Fransa ve SSCB, ‹ngiliz iflgal alan›nda bulu-nan Ruhr bölgesi kaynaklar›ndan faydalanmak isterken ‹ngiltere buna karfl› ç›k-m›flt›r. Bunun yan›nda SSCB, Almanya’dan tamirat paras› ve iflgal s›ras›nda tahripolan sanayi merkezlerine karfl›l›k olarak Ruhr bölgesinden makine ve teçhizat gö-türmek istemifltir.

Potsdam Konferans›’ndan sonra A¤ustos 1945’te Baflkan Truman’› ziyaret eden ge-çici Fransa hükûmeti baflkan› General Charles de Gaulle, kömür madenleri yönündenzengin Saar bölgesinin kendilerine verilmesini ve Ruhr ve Rhineland’›n Almanya top-ra¤› olmaktan ç›kar›lmas›n› istemifltir. Charles de Gaulle liderli¤indeki Fransa’n›n en-diflesi, Almanya’n›n güçlenerek yeniden bir savafla sebebiyet verebilece¤iydi.


Bu dönemde Fransa Ekonomik Planlama Kurulu Baflkan› olan Jean Monnet ken-di ad›yla an›lan plan›nda (1946) Fransa’n›n savafl sonras› ekonomik bak›mdan yeni-den aya¤a kalkabilmesi için befl y›ll›k bir kalk›nma plan› oluflturmufltur. Bu plan,Frans›z ekonomisini düzeltebilmek için ABD yard›m› sa¤lanmas› için de önemli birkaynak oluflturuyordu. Nitekim bu süreç sonunda Marshall yard›mlar› Avrupakalk›nmas› ve bütünleflmesi için önemli bir kaynak olarak ortaya ç›kacakt›r. AncakAlmanya sorununun hâlen iki devlet aras›nda ihtilafa sebep olmas› ve ABD’nin yak-lafl›m›, sorunun çözümü için Monnet’nin mimar› oldu¤u yeni bir öneriye-bkz. afla-¤›da Schuman Plan›- giden yolu açm›flt›r. Buna göre zengin kömür ve çelik ma-denleri ulusüstü bir otorite taraf›ndan ortak ç›kara uygun biçimde yönetilecektir.

Bu dönemde savafl sonras› koflullar›n ortaya ç›kard›¤› güvenli¤i sa¤lama endi-flesiyle en çok da Almanya’n›n gelecekte yeniden sald›rma olas›l›¤›na karfl› olufltu-rulmufl güvenlik antlaflmalar›n›n imzaland›¤› görülmektedir. 1947’nin Mart ay›nda‹ngiltere ve Fransa bir Alman sald›r›s› karfl›s›nda birbirlerine yard›m taahhüt ettik-leri Dunkirk Antlaflmas›’n› imzalam›flt›r. 1948 y›l›nda Brüksel Antlaflmas› (Ekono-mik, Sosyal ve Kültürel ‹fl birli¤i ve Kolektif Savunma Antlaflmas›) ad› ile elli y›ll›-¤›na uzat›lan bu Antlaflma, daha sonra Bat› Avrupa Birli¤i (Western European Uni-on) ad›n› alacak kuruluflun da temelini oluflturacakt›r.

Tarihte XIII. yüzy›ldan beri dile getirilen Avrupa bütünleflmesi düflüncelerinin neden özel-likle ‹kinci Dünya Savafl› sonras› h›z kazanarak somutlaflmaya bafllad›¤›n› tart›fl›n›z.

MARSHALL PLANI VE NATO’NUN KURULUfiU‹kinci Dünya Savafl› sonras› Avrupa bütünleflme giriflimlerinde ABD’nin etkisi bü-yüktür. Bu etki savafl sonras› ekonomik ve siyasal koflullardan kaynaklanmaktad›r.ABD pazar›n› oluflturan Avrupa devletlerinin olumsuz ekonomik koflullar› ile So-¤uk Savafl koflullar›nda SSCB ilerlemesinin durdurulmas› gere¤i, ABD’nin Avrupabütünleflmesine deste¤inin temel sebepleridir.

Öncelikle savafl s›ras›nda ekonomik bak›mdan iyi durumda olan ABD, savafl son-ras›nda ayn› ekonomik performans› gösterip gösteremeyece¤i konusunda endifleyekap›lm›flt›r. Bunun en önemli nedeni, gerek ABD’nin kendi ekonomik yap›s› gerek-se en önemli pazar› konumundaki Avrupa ülkelerinin kötü ekonomik koflullar› idi.

Savafl sonras› ABD ekonomisi için en büyük tehlike iflsizlik ve ihracat gelirleri-nin azalmas› idi. Zira savafl malzemesi üreten fabrikalar›n normal üretime geçmesiaflamas›nda ve ordudan terhis edilenlerin geri dönmesi ile iflsizli¤in çok büyük bo-yutlara varabilece¤i tahmin ediliyordu. Bundan da önemlisi dolar stoklar› eriyen veal›m güçleri kalmayan Avrupa devletleri nedeniyle ABD ihracat gelirlerinin büyükoranlarda düflmesi ve yap›sal sorunlar›n ortaya ç›kmas› tehlikesi vard›. Bu durum-da, savafl sonras› Amerikan ekonomisinin yap›land›r›lmas›nda mevcut endiflelerigiderecek ve savafla giden süreçteki hatalar›n tekrar edilmesini önleyecek düzen-lemelere ihtiyaç vard›. Çözüm; ABD taraf›ndan kendisi ve pazar›n› oluflturan dev-letler aras›nda serbest ticaretin sa¤lanmas› ve tek bir pazar›n oluflturulmas›, bu ak›-fla engel olacak koruma duvarlar›n›n ve düzenlemelerin ortadan kald›r›lmas› ola-rak ortaya konmufltur. So¤uk Savafl ortam›n›n baflta Sovyetler Birli¤i’nden kaynak-lanan engellemeleri düflünüldü¤ünde, ABD’nin öncelikli hedefi kendisine en ya-k›n ve hâlihaz›rda ekonomik ba¤›ml›l›¤› had safhada olan Avrupa pazarlar›n›n can-land›r›lmas›d›r.

Gerçekten de savafl sonras›nda Avrupa ülkeleri de ABD yard›m›na s›kl›kla bafl-vurmufllard›r. Örne¤in ‹talya hükûmeti ABD’den d›fl yard›m talebinde bulunmufltur.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

‹ngiltere ise savafl s›ras›nda zaten 1941 y›l›nda ABD Kongresi taraf›ndan kabul edi-len “Ödünç Verme ve Kiralama Yasas›” çerçevesinde yard›m alm›flt›r. ABD savafl bi-tince bu yard›m› kald›rm›fl, bu durum di¤er Avrupa devletleri gibi elveriflsiz ekono-mik koflullar›ndan ötürü ‹ngiltere’yi daha da güç bir duruma düflürmüfltür. Aral›k1945 tarihinde yeniden bir kredi anlaflmas› imzalansa da ‹ngiltere yan›nda di¤er Av-rupa devletlerinin de ABD’ye olan ekonomik ba¤›ml›l›klar› daha da artm›flt›r.

Truman DoktriniSo¤uk Savafl koflullar›nda, özellikle de 1947 y›l›ndan itibaren SSCB ile ABD aras›n-daki karfl›tl›k giderek daha fazla ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. SSCB’nin Do¤u Avru-pa’da nüfuzunu art›rmas›, Fransa ve ‹talya’da komünist partilerin güç kazanmas›gibi geliflmeler, Sovyet etki alan›n›n genifllemesi karfl›s›nda ABD’nin Avrupa’y›ekonomik ve siyasi aç›dan güçlendirmesi gere¤ini daha da belirgin hâle getirmifl-tir. Tüm bu geliflmeler sonucunda,12 Mart 1947 tarihinde ABD Baflkan› Harry Tru-man Kongre’de yapt›¤› tarihi konuflmas›nda dünyan›n iki ideoloji aras›nda bölün-me aflamas›nda oldu¤unu belirtmifl ve ABD’nin komünist tehlikesi alt›nda bulunanTürkiye ve Yunanistan’a 400 milyon dolarl›k askerî yard›m yapaca¤›n› aç›klam›flt›r.

Marshall Plan›Truman Doktrininden sonra, ABD’nin Avrupa’y› güçlendirme çabalar›n›n ekono-mik aya¤› Marshall Plan› ile sa¤lanm›flt›r. Avrupa’y› tek tek ülkeler temelinde de-¤il, bir bütün olarak kapsayan bu Plan, Avrupa’n›n ekonomik göstergelerinin iyi-lefltirilmesi için bir birlik yaratma hedefini öngörmekte idi. ‹çerik itibar›yla serbestticaret fikrine dayal› olan Plan, ABD’nin ekonomik ve siyasi üstünlü¤ünü sürdür-me ve SSCB’nin ilerlemesini durdurma hedefine yönelik olarak oluflturulmufltur.Bir baflka deyiflle, Marshall Plan› ile ABD ekonomik bak›mdan bütünleflmifl güçlübir Avrupa’n›n ABD’nin siyasi ve ekonomik ç›karlar›na hizmet edece¤i fikrindenhareketle, Avrupa’n›n yeniden imar› ve ekonomik aç›dan canland›r›lmas›n› amaç-lam›flt›r. Bu plan›n Avrupa’n›n yeniden imar› hedefini gerçeklefltirmesi kadar, Av-rupa ülkelerinin Almanya sorunundan kaynaklanan endiflelerinin ortadan kald›r›l-mas› ve SSCB’ye karfl› bir güç dengesi yarat›lmas› amac›n› da tafl›d›¤›n› belirtmekgerekir.

5 Haziran 1947’de Amerikan D›fliflleri Bakan› George Marshall Avrupa’n›n yeni-den imar› için oluflturulan plan›n ana hatlar›n› Harvard Üniversitesinde yapt›¤› ko-nuflmada aç›klam›flt›r. Marshall konuflmas›nda; Avrupa’n›n yeniden imar› için tektek ülkelere de¤il, Avrupa’n›n tümüne yönelik, askerî olmayan bir ekonomik yar-d›m plan› oluflturulaca¤› ve plan›n gidiflat›n› engelleme giriflimlerinin ABD tepkisiile karfl›laflaca¤› vurgusunu yapm›flt›r. Ana çerçevesi bu flekilde çizilen Plan’›n de-taylar› Avrupal›lar›n do¤rudan kat›l›m› ve ihtiyaçlar›n›n ortaya konmas›yla belirle-necektir. Davet edildiyse de SSCB, Plan’a kat›lmam›fl ve Plan› gerçek bir tehlikeolarak nitelendirmifltir. Hatta Plan’la ilgili görüflmeler sürerken Do¤u Avrupa ülke-leri ile ikili ticaret antlaflmalar› imzalam›flt›r.

12 Temmuz 1947’de Paris’te bir araya gelen Avrupa devletleri, Avrupa’n›n ihti-yaçlar›n› belirlemek için Avrupa Ekonomik ‹fl birli¤i Konferans› (Conference of Eu-ropean Economic Cooperation - CEEC) adl› kuruluflu oluflturmufllard›r. Bu kuruluflçerçevesinde gerçeklefltirilen görüflmelerde ‹ngiltere ve özellikle de Fransa’n›n ba-z› tereddütleri giderilmifltir. Plan’a kat›lacak ülkelerin ekonomik ihtiyaçlar›na ilifl-kin raporlar›n haz›rlanmas›n›n ard›ndan, Plan yasalaflm›fl ve 1948’de onaylanarakyürürlü¤e girmifltir. Marshall Plan›’na iliflkin düzenlemeler için Avrupa ülkeleri


kendi aralar›nda Nisan 1948’de Avrupa Ekonomik ‹fl birli¤i Örgütünü (Organi-zation of European Economic Cooperation-OEEC) kurmufllard›r. Bu Örgüt 1961 y›-l›nda Ekonomik ‹fl birli¤i ve Kalk›nma Örgütüne (Organization of EconomicCooperation and Development- OECD) dönüflmüfltür.

Plan çerçevesinde ABD ilgili ülkelere 19 milyar dolar civar›nda yard›m yapm›fl-t›r. Yard›mlar gerek Amerikan ulusal pazar›n› gerekse Avrupal› devletlerin ekono-milerini olumlu etkilemifl, ticareti canland›rm›fl, enflasyonist etkileri aza indirmifltir.Marshall yard›m›, ekonomik getirilerinin yan› s›ra baflta ‹talya ve Fransa olmak üze-re Avrupa ülkelerinde komünistlerin oy kaybetti¤i bir siyasi zemin yaratm›flt›r. Enönemlisi de bu yard›m program› ileride daha da somutlaflacak Avrupa bütünleflmeçabalar›n›n ilk aflamas›n› oluflturmufltur.

Marshall Plan› kapsam›nda verilen ekonomik yard›mlar, 1950 y›l›nda bafllayanKore Savafl› ile birlikte askerî yard›mlara dönüfltürülmüfltür. Marshall Plan› 1953 y›-l›nda resmen sona ermifltir.

Bat› Avrupa ülkeleri ile ABD’nin Truman Doktrini ile bafllayan yak›n ifl birli¤i 4Nisan 1949 tarihinde Kuzey Atlantik Antlaflmas› Örgütünün (NATO) kurulma-s› ile devam etmifltir. NATO’nun kurulmas› ile Avrupa savunmas› bu Örgüt kapsa-m›nda ele al›nmaya bafllanm›flt›r.

BATI AVRUPA’DA ‹LK BÜTÜNLEfiME

Schuman BildirisiAvrupa bütünleflmesinde daha somut ad›mlar 1950’lerin bafl›nda at›lm›flt›r. Frans›zD›fliflleri Bakan› Robert Schuman, Frans›z ifl adam› ve siyasetçi Jean Monnet’nin ha-z›rlad›¤› ve 9 May›s 1950 tarihinde aç›klad›¤› kendi ad›yla an›lan Schuman Bildiri-si’nde; Avrupa’da bar›fl›n ancak iki tarihi düflman Fransa ve Almanya’n›n yak›nlafl-mas› ile gerçekleflebilece¤ini belirtmifltir.

Bu do¤rultuda, Schuman Bildirisi’nde, ‹kinci Dünya Savafl›’n›n temel ham mad-deleri ve Fransa ve Almanya’n›n sanayilerinin temeli olan kömür ve çelik üretimi-nin bir üst otorite taraf›ndan yönetilmesi öngörülmüfltür. Bu nokta daha önceki hü-kûmetler aras› bütünleflme çabalar›n›n aksine art›k uluslarüstü (supranasyonal)bir yap›lanma öngörmesi bak›m›ndan dikkate de¤erdir.

Avrupa Birli¤i’nin kuruluflunun anlat›ld›¤› birçok kitapta, 9 May›s 1950’de ilanedilen Schuman Bildirisi bir “bafllang›ç noktas›” olarak nitelendirilir. Yayg›n kana-


NATO, 12 ülke taraf›ndanSo¤uk Savafl flartlar›ndaSovyetler Birli¤i tehdidinekarfl› oluflturulmufl bir askerîsavunma örgütüdür. Ortaksavunma (collectivedefense) ilkesi olarak dabilinen 5. maddesine göre;üye ülkelerden birine yap›lansilahl› sald›r› tüm üyelereyap›lm›fl kabul edilir.

Resim 1.1

Schuman Bildirisi(9 May›s 1950)

Kaynak:http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_en.htmeriflim tarihi,18.12.2011

Uluslarüstü (Supranasyonal)kavram›, ulusalhükûmetlerin üzerindekiseviyeye iflaret eder vekendisini oluflturan üyedevletlerin AB kurumlar›nadevretti¤i yetkileri ile al›nankararlar ve uygulamalar›ndüzeyini gösterir.

at, Frans›zlar›n bundan böyle Almanlarla bar›fl içinde yaflamak için “ifl birli¤i” seçe-ne¤ini devreye sokmufl olduklar› fleklindedir. Hâlbuki dönemin kaynaklar›na veSchuman Bildirisi öncesinde yap›lan toplant›lar›n içeriklerine bak›ld›¤›nda, Fran-s›zlar›n ifl birli¤inden ziyade Almanya’y› denetleyebilmek ve ileride yeniden ken-dileri için bir tehdit olmas›n› engellemek için bu plan› gelifltirmifl olduklar› anlafl›l-maktad›r. Bu süreçte ABD çok kritik bir rol oynam›flt›r. So¤uk Savafl dönemine gi-rilmesiyle birlikte, SSCB’den giderek artan bir tehdit alg›layan ABD, Federal Al-manya’n›n yeniden güçlü hâle getirilmesinin, SSCB’ye karfl› Avrupa’n›n güvenli¤iiçin hayati önem tafl›d›¤› düflüncesini gelifltirmifltir. Nisan 1950’de haz›rlanan ABDUlusal Güvenlik Konseyi Karar› (NSC-68), SSCB’nin “çevrelenmesi”ni öngörmüfl,bu ba¤lamda Almanya’n›n yeniden silahland›r›lmas› ABD’de tart›fl›l›r hâle gelmifl-tir. Fransa ise Federal Almanya’n›n tekrar güçlenerek kendisi için bir tehdit olufl-turmas›ndan endifle etmektedir. Bu durumda, Charles de Gaulle’ün çizgisini be-nimseyerek ABD’ye mesafeli duran Frans›z siyaset adamlar› Federal Almanya’n›niflgal alt›nda tutulmaya devam etmesini hatta Ruhr bölgesinin Federal Almanya’dankopar›lmas›n› savunurlarken ABD ile çok yak›n iliflkiler içinde bulunan FransaEkonomik Planlama Kurulu Baflkan› Jean Monnet, Alman kömür ve çelik sanayi-nin, bir yüksek otoritenin yönetimine sokulaca¤›, dolay›s›yla Federal Almanya’n›ns›nai gelifliminin istenildi¤i gibi denetlenebilece¤i bir modeli gelifltirmifltir.

Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤uSchuman Bildirisi’nin ilan edilmesinden bir y›l önce Monnet Avrupa Kongresi kap-sam›nda haz›rlad›¤› bir görüflte, kömür ve çelik üretiminin bir yüksek otorite tara-f›ndan yürütülmesinin israf› ve üretim çak›flmalar›n› engelleyece¤ini, kartelleflme-nin önüne geçece¤ini, üretimi daha rekabet edebilir hâle getirece¤ini ve s›nai kal-k›nmay› h›zland›raca¤›n› savunmufltur. Monnet bu çerçevede, Fransa ve Alman-ya’n›n daha önceki y›llarda, savafl malzemelerinin ham maddesi olan kömür ve çe-lik için güçlü bir rekabet içine girmifl olduklar›n›, Alsace Lorraine’ne sahip olabil-mek için çarp›flt›klar›n›, kömür ve çeli¤in uluslarüstü bir yönetim alt›na sokulmas›hâlinde, Almanya’n›n gücünün s›n›rland›r›labilece¤ini dile getirmifltir. Son olarakMonnet’ye göre, kömür ve çelik üretiminin uluslarüstü biçimde yönetilmesi, Al-man sanayinin di¤er Bat› Avrupa ülkelerine ba¤›ml› hâle gelmesini sa¤layacak, do-lay›s›yla Fransa’n›n Alman sanayisinin egemenli¤i alt›na girmesi korkusunu orta-dan kald›racakt›r.

Esasen Almanya’n›n Bat› Avrupa’ya daha fazla entegre edilerek s›n›rland›r›lma-s›n› hedefleyen Schuman Bildirisi, Avrupal› devletler aç›s›ndan tatmin edici gözük-mektedir. ‹kinci Dünya Savafl› sonras› geliflmelerin temel çerçevesini oluflturanFransa ve Almanya aras›nda savafl›n önlenmesi fikrini destekledi¤i gibi kömür veçelik üretimi yap›lan Almanya’n›n Ruhr bölgesinin yönetiminin bir üst otorite tara-f›ndan yönetilmesi Fransa aç›s›ndan zaten tercih edilir bir noktad›r. Bildiri FederalAlmanya Baflbakan› Konrad Adenauer taraf›ndan da olumlu karfl›lanm›fl, FederalAlmanya’n›n siyasi, ekonomik ve askerî bak›mdan Bat› Avrupa ile bütünlefltirilme-si aç›s›ndan önemli bir f›rsat olarak görülmüfltür.

Schuman Bildirisi’nin aç›kland›¤› 9 May›s günü AB’nin temellerinin at›ld›¤› birtarih olarak kabul edilmekte ve bugün de Avrupa günü olarak kutlanmaktad›r.

Schuman Bildirisi, 18 Nisan 1951 tarihinde imzalanan ve 23 Temmuz 1952 tari-hinde yürürlü¤e giren Paris Antlaflmas› ile kurulan Avrupa Kömür ve Çelik Toplu-lu¤u’na (AKÇT) (European Coal and Steel Community) giden yolu açm›flt›r. Antlafl-ma 50 y›l geçerli olacak flekilde düzenlenmifltir ve 23 Temmuz 2002 tarihinde ge-


çerlili¤ini yitirmifltir. Bu çerçevede Antlaflma kapsam›ndaki konular Topluluk poli-tikalar›na dahil edilmifltir. Antlaflma pek çok kez revize edilmifltir. Sektörel bütün-leflmenin ilk örne¤i say›lan AKÇT’ye Fransa ve Almanya d›fl›nda ‹talya, Belçika,Hollanda ve Lüksemburg kat›lm›flt›r.

AKÇT savafl›n ham maddeleri say›lan sektörlerde Toplulu¤un en üst düzeyde-ki organ› Yüksek Otorite’nin düzenlemelerini geçerli k›lmakta, üye devletleri ara-s›nda kömür, çelik ve demir ticaretine konan k›s›tlamalar›n kald›r›lmas› yan›nda,bir ortak piyasa oluflturulmas›, üçüncü ülkelere ortak gümrük tarifesi uygulanmas›ve rekabet koflullar›n›n düzenlenmesi hedeflerini düzenlemektedir. Kapsaml› eko-nomik düzenlemeleri ile AKÇT, savafl sonras› ekonomik yeniden yap›lanma çaba-lar›n›n önemli bir aflamas›n› oluflturmaktad›r.

AKÇT, Avrupal› devletlerin gerçeklefltirdikleri ilk uluslarüstü (supranasyonal)yap›d›r. Üye devletler salt belirli bir sektörde dahi olsa, bu alandaki egemenlikle-rinin bir k›sm›n› bir üst yap›ya devretmifllerdir. AKÇT sadece gümrük birli¤i düzen-lemesinden ibaret de¤ildir. Kömür ve çeli¤in üretim hacmi ve sat›fl fiyatlar› da sup-ranasyonal Yüksek Otorite taraf›ndan kararlaflt›r›lmaktad›r. AKÇT’nin o dönemdegerek piyasan›n yönetimi gerekse ortaya ç›kan krizlerle mücadelede baflar›l› oldu-¤u görülmektedir. Nitekim faaliyete bafllad›ktan sonra çelik üretimi artm›flt›r. Kö-mür üretimi ve istihdam› azalm›fl ancak bu alanda teknolojik geliflme, güvenlik veçevre konular›na verilen önem artm›flt›r.

Avrupa bütünleflmesi giriflimlerinde Jean Monnet örne¤inde görülebilecek bireysel çaba-lar›n bütünleflme hareketinin yönünü ne kadar belirleyebilece¤ini tart›fl›n›z.

Siyasi Bütünleflme Çabalar›: Avrupa Savunma Toplulu¤uve Avrupa Siyasi Toplulu¤u Giriflimleri

Avrupa Savunma Toplulu¤u GiriflimiAKÇT’nin oluflum aflamas›nda uluslararas› alanda Kore Savafl›’n›n bafllamas› ilegeliflmeler farkl› bir yöne girmifltir. Bu dönemde ABD, NATO’nun güçlendiril-mesi gere¤ine vurgu yapm›fl ve Avrupal›lardan da askerî katk›lar›n› art›rmalar›-n› istemifltir. Bu dönemde Avrupal› devletlerin ekonomileri henüz toparlanmaaflamas›nda oldu¤undan, ABD Almanya’n›n da NATO’ya askerî katk› yapmas›n›teklif etmifltir. Ancak tüm savafl sonu planlar›n› Almanya’n›n silahs›zland›r›larak,tekrar sald›rmas›n›n önlenmesi fikri üzerine kuran Avrupal› devletler, özellikle


Resim 1.2

Paris Antlaflmas›(1951)

Kaynak:http://europa.eu/about-eu/eu-history/1945-1959/1957/index_en.htm, eriflimtarihi, 18.12.2011

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


2

de Fransa bu öneriye s›cak bakmam›flt›r. Fransa bu sorunun çözümünü Alman-ya da dâhil olmak üzere tüm Avrupal› devletlerin katk› yapaca¤› bir Avrupa Sa-vunma Toplulu¤u (European Defence Community) oluflturma önerisi yapmaktabulmufltur.

Fransa Baflbakan› Rene Pleven, 24 Ekim 1950 tarihinde Frans›z Meclisi’ne100.000 askerlik bir Avrupa Ordusu kurulmas› önerisini sunmufltur. Plan’a göre;savafl zaman› Avrupa Ordusuna kat›lacak ülkeler, Avrupa savunmas›n› bir Üst Dü-zey Müttefik Komutanl›¤›n›n idaresi alt›nda üstleneceklerdir. Di¤er zamanlarda bukuvvetler ilgili devletlerin kontrolü alt›nda olacakt›r. Plan kapsam›nda bir Savun-ma Bakanl›¤› makam› kurulmas› da öngörülmüfltür. Plan’da ayr›ca özerk bir savun-ma bütçesine sahip bir Bakanlar Konseyi oluflturulmas› da önerilmektedir.

Plan’da Almanya tek bafl›na de¤il, tüm Avrupa ülkelerinin askerî katk›s› ile bir-likte de¤erlendirilmektedir. 1950 y›l›nda önerilen Pleven Plan›, nihayetinde FransaParlamentosu’nda onaylanmasa da 1952 y›l›nda Avrupa Savunma Toplulu¤u Ant-laflmas›’n›n imzalanmas›na giden yolu açm›flt›r.

Bu dönemde ortaya ç›kan bir di¤er ifl birli¤i giriflimi, Avrupa Savunma Toplu-lu¤u’nun hemen ard›ndan gündeme gelen Avrupa Siyasi Toplulu¤u’dur. (Euro-pean Political Community) Avrupa Siyasi Toplulu¤u, üye ülkelerin ekonomi po-litikalar› yan›nda d›fl politikalar›n› da bütünlefltirme hedefi ortaya koyan ve AKÇTörne¤indeki sektörel bütünleflmeyi oldukça ileri tafl›yan bir düzenlemedir. Avru-pa Savunma Toplulu¤u ve Avrupa Siyasi Toplulu¤u giriflimleri birlikte de¤erlen-dirilmifl ancak Avrupa Savunma Toplulu¤u Antlaflmas›’n›n, Fransa Parlamento-su’nda 1954 y›l›nda reddedilmesinin ard›ndan Siyasi Topluluk fikri de hayata ge-çirilememifltir. Bu giriflimlerin hayata geçmemesinin arkas›nda Frans›z iç siyase-tinde yaflanan geliflmeler etkili olmufltur. De Gaulle taraftarlar› ve komünistlerparlamentoda birlikte hareket ederek söz konusu topluluklar›n kurulmas›n› en-gellemifllerdir.

Avrupa Savunma Toplulu¤u ve Avrupa Siyasi Toplulu¤u giriflimlerinin baflar›-s›zl›¤›, bütünleflme hareketinin gelece¤i üzerinde kötümser görüfllere neden ol-mufltur. Ancak, bir önceki giriflim olan AKÇT’nin sektörel bütünleflmenin sa¤lan-mas›ndaki baflar›s›, üye devletlerin daha az ulusal direnci ile karfl›laflacak yegânealan›n ekonomik konular oldu¤unu göstermifltir. Bu durumda Avrupa devletleribütünleflmeye üye devletlerin karfl›l›kl› ifl birli¤ine daha aç›k olduklar› ekonomikalanda devam etmeye karar vermifllerdir.

ROMA ANTLAfiMALARI1955 y›l› Haziran ay›nda Messina (‹talya) Konferans›’nda bir araya gelen alt› ülke-nin D›fliflleri Bakanlar› aralar›nda bir gümrük birli¤i oluflturulmas› ve sonras›nda or-tak pazara giden yolu açacak düzenlemeleri görüfltüler. Konferansta dönemin Bel-çika D›fliflleri Bakan› Paul Henri Spaak baflkanl›¤›nda bir Komisyonun kurulmas›-na karar verilmifltir. Spaak Komisyonu, Nisan 1956’da üye devletler aras›nda ortakbir pazar›n oluflturulmas› ve bir atom enerjisi toplulu¤unun kurulmas›na iliflkin ikiöneri haz›rlam›flt›r.

Komisyon’un haz›rl›klar› sonucunda 25 Mart 1957 tarihinde Roma’da Fransa,‹talya, Almanya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg aras›nda Roma Antlaflmalar›(Rome Treaties) imzalanm›flt›r. Roma Antlaflmalar› kapsam›nda Avrupa EkonomikToplulu¤u (AET-European Economic Community) ve Avrupa Atom Enerjisi Toplu-lu¤u (AAET-European Atomic Energy Community-Euratom) kurulmufltur.


Avrupa Ekonomik Toplulu¤u ve Avrupa Atom EnerjisiToplulu¤u 1965 y›l›nda imzalanan ve 1967 y›l›nda yürürlü¤e giren Füzyon Antlaflmas› ile Av-rupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u (AKÇT), Avrupa Ekonomik Toplulu¤u (AET) veAvrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u’nun (AAET) asli organlar› (Konsey ve Komisyon)birlefltirilmifltir. Bu geliflme ile bu üç topluluk “Avrupa Topluluklar›” olarak ad-land›r›lmaya bafllanm›flt›r. Avrupa Topluluklar›ndan AET, 1992 y›l›nda imzalanarak1993 y›l›nda yürürlü¤e giren Maastricht Antlaflmas› ile “Avrupa Toplulu¤u” ad›n› al-m›flt›r. Maastricht Antlaflmas› çerçevesinde belirtilmesi gereken bir di¤er geliflme,Avrupa bütünleflme sürecinin ekonomik boyutu yan›nda siyasi boyutunun da gün-deme gelmesi ile art›k “Avrupa Birli¤i” olarak adland›r›lmaya bafllanmas›d›r.

AET, üyeleri aras›nda Gümrük Birli¤i ve Ortak Pazar oluflturulmas›n› öngö-ren kapsaml› bir ekonomik bütünleflme olufltururken AAET enerji ve nükleer tek-nolojinin bar›flç›l amaçlarla kullan›labilmesi için ifl birli¤inin gelifltirilmesi konusun-da düzenlemeler getirmifltir. Roma Antlaflmalar› 1 Ocak 1958 tarihinde yürürlü¤egirmifltir.

AET Antlaflmas›, 2. ve 3. maddeleri ile üyeler aras›nda bir gümrük birli¤i, ortakpazar ve ortak politikalar›n oluflturulmas› için düzenlemeler getirmektedir. Antlafl-mada tar›m, ulaflt›rma, rekabet politikalar› ile sosyal politikaya iliflkin kapsaml› dü-zenlemeler de yer almaktad›r.

AET Antlaflmas›, y›llar içinde Birlik’in derinleflme ve geniflleme aflamalar› ilepek çok de¤iflikli¤e u¤ram›flt›r.

Roma Antlaflmalar› kapsam›nda kurulan bir di¤er topluluk AAET ise o dönem-de enerjiye duyulan ihtiyaç ve özellikle nükleer enerjiye yat›r›m yap›larak enerjiba¤›ms›zl›¤›n›n kazan›lmas› amac›na yönelik olarak tasarlanm›flt›r. Bu Topluluk dasupranasyonal niteli¤e haizdir ve o dönemde kurucu alt› ülkenin tek bafllar›nanükleer enerjiye yat›r›m yapmas› oldukça maliyetli olaca¤›ndan, yetkilerin devre-dildi¤i bir kurulufl tercih edilir bir durum oluflturmufltur. AAET, öncelikle nükleerenerjinin sivil ve bar›flç›l amaçlarla kullan›m›n› esas öncelik olarak belirlemifltir.

Bu Antlaflma’n›n içeri¤inde günümüze kadar çok fazla de¤ifliklik yap›lmam›flt›r.AAET, Avrupa Birli¤i ile birleflmemifltir ve ayn› kurumlar› kullansa da ayr› tüzel ki-flili¤ini korumaktad›r. Günümüzde bu Kurulufl; baflta enerji arz› güvenli¤inin sa¤lan-mas› ve iklim de¤iflikli¤i gibi gündem maddeleri nedeniyle önemini korumaktad›r.

fiu ana kadar incelenen konular bak›m›ndan Avrupa bütünleflme sürecinin derinleflmesinitemsil eden temel aflamalar› s›ralay›n›z.


Resim 1.3

Roma Antlaflmalar›(25 Mart 1957)

Kaynak:http://europa.eu/about-eu/eu-history/1945-1959/1957/index_en.htm, eriflimtarihi, 18.12.2011

Gümrük Birli¤i, ilgili ülkeleraras›ndaki vergiler ve miktark›s›tlamalar›n›n kalkt›¤› veüçüncü ülkelere karfl› “OrtakGümrük Tarifesi”uyguland›¤› bir ekonomikbütünleflme aflamas›d›r.

Ortak Pazar, Gümrük Birli¤iiçin geçerli koflullar yan›ndaemek, hizmet ve sermayehareketlili¤inin sa¤land›¤›ekonomik bütünleflmemodelidir.

Derinleflme; (deepening)AB’nin gerek ekonomikgerekse siyasi anlamdadaha fazla bütünleflmesi vepolitika alanlar› veuygulamalar›ngeniflletilmesi anlam›nagelir. Resmî ve akademikçevrelerde derinleflme ilegenifllemenin (widening)(AB’nin yeni üyeler kabulederek s›n›rlar›n›geniflletmesi) birbirineparalel giden süreçleroldu¤u kabul edilmektedir.”

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

3

Bütünleflmenin Teorik Aç›klamas›Bütünleflmenin bafllang›ç y›llar›nda Bat› Avrupa’da federalist çizgide bir bütünlefl-me için çabalar yürütenler esas olarak iki farkl› yöntem takip etmekteydiler. ‹tal-yan Altiero Spinelli’nin Avrupa Federalist Hareketi grubu, Avrupa’da bir kurucumeclis toplanmas›n›, bu meclis taraf›ndan haz›rlanacak bir anayasa çerçevesindedevletler aras›nda tam bir siyasi birlik oluflturulmas›n› hedefliyordu. Fransa mer-kezli La Federation grubu ise federal yap›da bir Avrupa bütünleflmesini hedefle-mekle birlikte, önce ekonomik birli¤in, bunun baflar›l› olmas› hâlinde daha sonra-ki y›llarda bir siyasi birli¤in kurulmas›ndan yanayd›. Söz konusu bu yaklafl›m,1950’lerin ikinci yar›s›nda gelifltirilecek yeni ifllevselcilik (Neo-fonksiyonalizm) te-orisinin ortaya ç›k›fl›n› sa¤lam›flt›r. yeni ifllevselcilik Avrupa bütünleflmesinin ilkdönemlerinde en önemli teorik arka plan› olarak kabul edilmifltir.

Yeni ifllevselcilik- Neofonksiyonalizm ad›n› 1958 y›l›nda Ernst B. Haas taraf›n-dan yay›mlanan “Avrupa’n›n Birlefltirilmesi: Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Güçler1950-1957” adl› kitap ile duyurmufltur ve Avrupa bütünleflme sürecini aç›klamay›amaçlayan bir teoridir. 1950 ve 60’l› y›llarda popüler olan teori, Birlik’in kurucula-r› Jean Monnet ve Robert Schuman’›n görüfllerini yans›tmas› bak›m›ndan da önem-lidir. Neofonksiyonalizm esas itibar›yla ekonomik bütünleflmenin siyasi bütünlefl-meye var›p varamayaca¤› noktas› ile ilgilenmifltir. Neofonksiyonalizmin en temelkavram› “yay›lma”d›r (spill-over). Buna göre bir politika alan›nda bafllayan ifl birli-¤i ve bütünleflme, birbirleriyle yak›n iliflkileri nedeniyle di¤er politika alanlar›nayay›labilecektir. Teoriye göre bütünleflmenin itici gücü Komisyon gibi supranasyo-nal kurumlar, ç›kar gruplar› ve siyasi partilerdir. Supranasyonal bir yap›y› öngörenteori; 1960’l› y›llar›n ortalar›ndan itibaren bütünleflme hareketindeki geliflmeleriöngöremedi¤i yönünde elefltirilere u¤ram›flt›r.


Avrupa Bütünleflmesinde Önemli Tarihler (1945-1957)19 Eylül 1946: Winston Churchill, Zürih Konuflmas›’n› yapt›.17 Aral›k 1946: Avrupa Federalistler Birli¤i Paris’te kuruldu. Mart 1947: Dunkirk Antlaflmas› imzaland›.Mart 1947: Truman Doktrini aç›kland›.Haziran 1947: Marshall Plan› aç›kland›.14 May›s 1947: Winston Churchill’in öncülü¤ünde Birleflik Avrupa Hareketioluflturuldu.1 Ocak 1948: Belçika, Hollanda ve Lüksemburg aras›nda Gümrük Antlaflmas›imzaland›.17 Mart 1948: Brüksel Antlaflmas› imzaland›.7-11 May›s 1948: Lahey’de Avrupa Kongresi topland›.4 Nisan 1949: Kuzey Atlantik Antlaflmas› Örgütü (NATO) kuruldu.5 May›s 1949: Avrupa Konseyi kuruldu. 9 May›s 1950: Schuman Bildirisi aç›kland›.18 Nisan 1951: Paris Antlaflmas› imzaland›. AKÇT kuruldu. 27 May›s1952: Avrupa Savunma Toplulu¤u (AST) Antlaflmas› imzaland›.30 A¤ustos 1954: AST Frans›z Parlamentosu taraf›ndan reddedildi.1-2 Haziran1955: Messina Konferans› düzenlendi.25 Mart 1957: Avrupa Ekonomik Toplulu¤u (AET) ve Avrupa Atom EnerjisiToplulu¤u’nu kuran Roma Antlaflmalar› imzaland›.


Tarihte Avrupa bütünleflmesine iliflkin ilk giri-flimleri aç›klamakM.Ö. VIII. yüzy›ldan itibaren, Latin ve Cermenetkisinde bulunan bölge için Avrupa tabiri kul-lan›lmaya bafllanm›flt›r. Charlemagne dönemin-de Avrupa tabiri, Do¤u Roma (Bizans) ve ‹slamhâkimiyetinde olmayan k›ta topraklar›n› tan›m-lamak için kullan›l›r olmufltur. Bu flekilde ta-n›mlanan Avrupa’da devletler aras›nda bir bü-tünleflme sa¤lanmas›na iliflkin görüfller XIII. yüz-y›la kadar ulafl›r. Bu dönemde Dante, Pierre Du-bois sonras›nda 17. ve 18. yüzy›llarda WilliamPenn, Abbe de Saint Pierre Hristiyan devletleraras›nda bir üst örgütlenmeyi önermektedir. Je-an Jacques Rousseau ve Alman düflünür Imma-nuel Kant, ünlü Frans›z romanc› Victor Hugo dadevletler aras›nda Avrupa Birleflik Devletleri ku-rulmas› fikrini ileri sürmüfltür. Birinci ve ‹kinciDünya Savafl› aras›ndaki dönemde bütünleflmegiriflimlerinin en önemli örne¤i Kont RichardCoudenhove-Kalergi’nin Pan-Avrupa giriflimi-dir. Kalergi’nin giriflimi resmî Avrupa kuruluflla-r›na giden yolda önemli bir destek olarak görül-müfltür. ‹kinci Dünya Savafl› s›ras›nda ‹talyanfederalist Altiero Spinelli taraf›ndan gerçekleflti-rilen giriflimler de dönemin en dikkate de¤erbütünleflme hareketlerindendir.

Avrupa’n›n ‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda bü-tünleflme aç›s›ndan nas›l bir ortam içinde bu-lundu¤unu ifade etmekSavafl›n Avrupa devletlerini ekonomik ve siyasiaç›dan olumsuz etkilemesi nedeniyle ‹kinci Dün-ya Savafl› sonras› dönem bütünleflme hareketleri-nin en yo¤un flekilde görüldü¤ü dönemdir. Birbaflka deyiflle, bu dönem federalizmi savunankesimlerin ve özellikle de hükûmet d›fl› kurulufl-lar›n etkinliklerini art›rd›¤› bir dönemdir. 1946 y›-l›nda Zürih Üniversitesinde yapt›¤› ünlü konufl-mada Winston Churchill, Sovyet tehlikesinin ber-taraf edilebilmesi için Fransa ve Almanya öncü-lü¤ünde bir Avrupa Birleflik Devletleri oluflturul-mas› fikrini vurgulam›flt›r. Bütünleflmenin h›zl›m› yoksa aflamal› m› gerçeklefltirilece¤i konusun-da farkl› görüfller ortaya ç›ksa da bu dönemdeetkin olan Birleflik Avrupa Hareketi ve AvrupaFederalistler Birli¤i gibi giriflimler savafl sonras›bütünleflme ivmesinin h›z kazand›¤›n› göster-mektedir. Nitekim 1948 y›l›nda toplanan AvrupaKongresi 1949 y›l›nda Avrupa Konseyi’nin kurul-mas›na giden yolu açacak önemli bir aflamad›r.

Avrupa devletlerinin savafl sonras› ekonomik vepolitik durumlar›n›n onlar› neden ifl birli¤ineyöneltti¤ini aç›klamak1945 y›l›nda sona eren savafl, Avrupa’da çok cid-di bir sosyal, ekonomik ve siyasi y›k›ma yol aç-m›flt›r. Altyap›n›n çökmesi ve savafl ekonomisigiderek kötüleflen durumunun temel nedenleri-dir. Düflen millî gelirler ve yüksek enflasyon ya-n›nda Avrupa, siyasi bak›mdan da eski gücünüyitirmifltir. Bu dönem zaten siyasi olarak ABD veSSCB’nin etkin oldu¤u bir dönemdir. Bu durum-da savafl sonras› siyasi ve ekonomik koflullar Av-rupal› devletlerini daha önce olmad›¤› kadar iflbirli¤ine yöneltmifltir. Bu dönemde ABD’nin Av-rupa bütünleflmesine kayda de¤er bir etkisi ol-du¤u görülmektedir. Bunun yan›nda, Alman-ya’n›n yeniden bir savafla sebebiyet vermemesiiçin gerekli siyasi ve ekonomik önlemlerin al›n-mas›, savafl sonras›n›n en önemli gündem mad-delerinden biridir. Özellikle Fransa’n›n Alman-ya’n›n yeniden güçlenmesinden duydu¤u korkuve Almanya’n›n zengin kömür ve çelik yataklar›-na iliflkin düzenlemelerin tafl›d›¤› önem Avru-pa’n›n ne flekilde bir arada tutulabilece¤ine ilifl-kin planlar›n gelifltirilmesine neden olmufltur. Ni-tekim Fransa Ekonomik Planlama Kurulu Baflka-n› Jean Monnet’nin Plan›, Frans›z ekonomisininkalk›nmas› için ABD yard›mlar›na giden yolu aç-m›fl, Almanya sorununun çözümlenmesi, bir bafl-ka deyiflle zengin kömür ve çelik yataklar›n›ndenetlenmesi için öneriler ise Schuman Plan›’n›nana fikrini oluflturmufltur.

Avrupa bütünleflme giriflimlerinde Amerika Bir-leflik Devletleri’nin rolünü aç›klamak‹kinci Dünya Savafl› sonras› Avrupa bütünleflmegiriflimlerinde ABD’nin etkisi büyüktür. ABD pa-zar›n› oluflturan Avrupa devletlerinin olumsuzekonomik koflullar› ile So¤uk Savafl koflullar›ndaSSCB ilerlemesinin durdurulmas› gere¤i, ABD’ninAvrupa bütünleflmesine deste¤inin temel sebep-leridir. Bir baflka deyiflle, So¤uk Savafl koflullar›n-da, SSCB’nin Do¤u Avrupa’da nüfuzunun art›r-mas›, Fransa ve ‹talya’da komünist partilerin güçkazanmas› gibi geliflmeler, Sovyet etki alan›n›ngenifllemesi karfl›s›nda ABD’nin Avrupa’y› eko-nomik ve siyasi aç›dan güçlendirmesi gere¤inidaha da belirgin hâle getirmifltir.Savafl sonras› ABD de iflsizlik ve gelir kayb›nau¤ram›flt›r. Daha da önemlisi, dolar stoklar› eri-yen ve al›m güçleri kalmayan Avrupa devletleri

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


nedeniyle ABD ihracat gelirlerinin büyük oran-larda düflmesi ve yap›sal sorunlar›n ortaya ç›k-mas› tehlikesi ortaya ç›km›flt›r. Bu durumdaABD’nin öncelikli hedefi kendisine en yak›n vehâlihaz›rda ekonomik ba¤›ml›l›¤› had safhadaolan Avrupa pazarlar›n›n canland›r›lmas› olarakortaya ç›km›flt›r. Ekonomik koflullara SSCB’denduyulan tehdit de eklenince ABD somut giriflim-lerle Avrupa bütünleflmesini h›zland›r›c› etki yap-m›flt›r. Bunlardan biri 1947 y›l›nda ABD’nin ko-münist tehlikesi alt›nda bulunan Türkiye ve Yu-nanistan’a 400 milyon dolarl›k askerî yard›m ya-paca¤›n› aç›klad›¤› Truman Doktrini’dir. TrumanDoktrini’nden sonra, ABD’nin Avrupa’y› güçlen-dirme çabalar›n›n ekonomik aya¤› Marshall Pla-n› ile sa¤lanm›flt›r.

Avrupa devletlerinin kurdu¤u ilk kurulufllar›nnas›l bir geliflme gösterdi¤ini aç›klamakAvrupa devletlerinin bütünleflme için ilk somutad›mlar› 1950’lerin bafl›nda bafllam›flt›r. Frans›zD›fliflleri Bakan› Robert Schuman, Frans›z ifl ada-m› ve siyasetçi Jean Monnet’nin haz›rlad›¤› ve 9May›s 1950 tarihinde aç›klad›¤› kendi ad›yla an›-lan Schuman Bildirisi’nde; Avrupa’da bar›fl›n an-cak iki tarihi düflman Fransa ve Almanya’n›n ya-k›nlaflmas› ile gerçekleflebilece¤ini belirtmifltir.Bu do¤rultuda, Schuman Bildirisi’nde, ‹kinciDünya Savafl›’n›n temel ham maddeleri ve Fran-sa ve Almanya’n›n sanayilerinin temeli olan kö-mür ve çelik üretiminin bir üst otorite taraf›ndanyönetilmesi öngörülmüfltür. Frans›zlar, ifl birli¤ifikrinden ziyade Almanya’y› denetleyebilmek veileride yeniden kendileri için bir tehdit olmas›n›engellemek için bu plan› gelifltirmifl, süreçte ABDçok kritik bir rol oynam›flt›r. So¤uk Savafl döne-mine girilmesiyle birlikte, SSCB’den giderek ar-tan bir tehdit alg›layan ABD, Almanya’n›n yeni-den güçlendirilmesinin, SSCB’ye karfl› Avrupa’n›ngüvenli¤i için hayati önem tafl›d›¤› düflüncesi ilePlan’a destek vermifltir. Schuman Bildirisi, 18 Ni-san 1951 tarihinde imzalanan ve 23 Temmuz 1952tarihinde yürürlü¤e giren Paris Antlaflmas› ile ku-rulan Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u’na(AKÇT) giden yolu açm›flt›r. Antlaflma 50 y›l ge-çerli olacak flekilde düzenlenmifltir. Sektörel bü-tünleflmenin ilk örne¤i say›lan AKÇT’ye Fransave Almanya d›fl›nda ‹talya, Belçika, Hollanda veLüksemburg kat›lm›flt›r. AKÇT’den sonra Avrupa Savunma Toplulu¤u veAvrupa Siyasi Toplulu¤u ad› alt›nda oluflturulansiyasi ve d›fl politika alanlar›ndaki bütünleflmegiriflimleri ayn› baflar›y› gösterememifl ve onay-lanmad›klar› için hayata geçirilememifltir.

Avrupa bütünleflmesinin temelini oluflturan Ro-ma Antlaflmalar›’n›n içeri¤ini belirleyebilmekBütünleflme hareketinin AKÇT sonras› ekonomikalanda en önemli ad›m› 25 Mart 1957 tarihinde Ro-ma’da Fransa, ‹talya, Almanya, Belçika, Hollandave Lüksemburg aras›nda imzalanan Roma Antlafl-malar› (Rome Treaties) ile at›lm›flt›r. Roma Antlafl-malar› kapsam›nda Avrupa Ekonomik Toplulu¤u(AET-European Economic Community) ve AvrupaAtom Enerjisi Toplulu¤u (AAET-European AtomicEnergy Community-Euratom) kurulmufltur. 1965 y›l›nda imzalanan ve 1967 y›l›nda yürürlü-¤e giren Füzyon Antlaflmas› ile AKÇT, AET veAAET’nin asli organlar› (Konsey ve Komisyon)birlefltirilmifltir. Bu geliflme ile bu üç topluluk“Avrupa Topluluklar›” olarak adland›r›lmayabafllanm›flt›r. AET, üyeleri aras›nda Gümrük Bir-li¤i ve Ortak Pazar oluflturulmas›n› öngören kap-saml› bir ekonomik bütünleflme oluflturmakta veAntlaflma’da tar›m, ulaflt›rma, rekabet politikalar›ile sosyal politikaya iliflkin kapsaml› düzenleme-ler de yer almaktad›r. AAET ise enerji ve nükleerteknolojinin bar›flç›l amaçlarla kullan›labilmesiiçin ifl birli¤inin gelifltirilmesi konusunda düzen-lemeler getirmifltir. Roma Antlaflmalar› 1 Ocak1958 tarihinde yürürlü¤e girmifltir.

Avrupa bütünleflmesi ilk geliflmelerininin teorikolarak nas›l aç›kland›¤›n› incelemek‹kinci Dünya Savafl› sonras› h›zlanan Avrupa bü-tünleflmesi giriflimleri, bütünleflmenin ani ve h›z-l› bir flekilde geliflmesini savunanlar ile aflamal›bir bütünleflme öngörenler aras›nda görüfl ayr›-l›klar› ile tan›mlanabilir. Avrupa bütünleflmesininen önemli teorik arka plan› olarak kabul edilenve 1950’lerin ikinci yar›s›nda gelifltirilen yeni ifl-levselcilik (Neofonksiyonalizm) teorisi aflamal›bütünleflme modeli fikrinden do¤mufl ve gelifl-melerin aç›klanmas›nda önemli bir referans nok-tas› haline gelmifltir. Ernst B. Haas taraf›ndan ge-lifltirilen bu teori, yay›lma (spill-over) kavram› ileesas itibar›yla ekonomik bütünleflmenin siyasibütünleflmeye var›p varamayaca¤› noktas› ile il-gilenmifltir. Teoriye göre bir politika alan›ndabafllayan ifl birli¤i ve bütünleflme, birbirleriyleyak›n iliflkileri nedeniyle di¤er politika alanlar›nayay›labilecektir.1950 ve 60’l› y›llarda popüler olan teori, Birlik’inkurucular› Jean Monnet ve Robert Schuman’›ngörüfllerini yans›tmas› bak›m›ndan da önemlidir.Supranasyonal bir yap›y› öngören teori; 1960’l›y›llar›n ortalar›ndan itibaren bütünleflme hareke-tindeki geliflmeleri öngöremedi¤i yönünde elefl-tirilere u¤ram›flt›r.

5NA M A Ç

6NA M A Ç

7NA M A Ç


1. Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u ile ilgili afla¤›da-ki bilgilerden hangisi yanl›flt›r?

a. Günümüzde de tüzel kiflili¤ini sürdüren Toplu-luklardan biridir.

b. Savafl›n ham maddeleri olan kömür ve çeli¤inuluslarüstü bir kurulufl ile yönetilmesi amac›nayöneliktir.

c. Paris Antlaflmas› ile kurulmufltur.d. Temel organ› olan Yüksek Otorite, yürütme or-

gan›d›r ve uluslarüstü özelliktedir.e. Sektörel bütünleflmenin baflar›l› bir örne¤i ola-

rak kabul edilmektedir.

2. Afla¤›daki ülkelerden hangisi Avrupa Toplulukla-r›’n›n kurucu ülkelerinden biri de¤ildir?

a. ‹talya b. ‹ngiltere c. Fransa d. Almanya e. Hollanda

3. Afla¤›daki ifadelerden hangisi Avrupa EkonomikToplulu¤u’nu do¤ru flekilde tan›mlamaktad›r?

a. Üyeler aras›nda gümrük birli¤i ve ortak pazaroluflturulmas›na iliflkin düzenlemeler getirir.

b. Üye ülkeler aras›nda nükleer teknolojinin bar›fl-ç›l amaçlarla kullan›lmas›n› düzenler.

c. Kömür ve çeli¤in tek bir otorite alt›nda birleflti-rilmesini öngörür.

d. D›fl politika ve savunma konular›nda ifl birli¤iöngörür.

e. Siyasi bütünleflme öngören düzenlemeler içerir.

4. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa Topluluklar›ndanbiridir?

a. Avrupa Siyasi Toplulu¤ub. Avrupa Ekonomik ‹fl birli¤i Örgütüc. NATOd. Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u (AKÇT) e. Bat› Avrupa Birli¤i

5. Afla¤›dakilerden hangisi 1950’li y›llarda güvenlik ved›fl politika alan›nda bütünleflmeyi öngören, ancakonaylanmad›¤› için hayata geçirilemeyen giriflimdir?

a. Avrupa Ekonomik Toplulu¤ub. Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤uc. Avrupa Savunma Toplulu¤ud. Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤ue. Birleflik Avrupa Hareketi

6. Fransa’n›n Almanya’y› denetleyebilmek ve ileride ye-niden kendisi için bir tehdit olmas›n› engellemek için ge-lifltirdi¤i ve ABD’nin çok kritik bir rol oynad›¤› olay vetarihi afla¤›daki fl›klardan hangisinde do¤ru verilmifltir?

a. Nato’nun Kuruluflu- 4 Nisan 1949b. Avrupa Konseyi-5 May›s 1949c. Schuman Bildirisi- 9 May›s 1950d. Schuman Plan›- 7-11May›s 1948e. Roma Antlaflmalar›- 25 Mart 1957

7. Avrupa bütünleflmesinin ilk y›llar›ndaki gelifliminiaç›klamakta kullan›lan ve bir sektördeki bütünleflme-nin, di¤er sektörlere yay›lma etkisi gösterece¤ini önesüren teorik yaklafl›m ve kurucusu afla¤›daki fl›klardanhangisinde do¤ru verilmifltir?

a. Ventotene Manifestosu- Altiero Spinellib. Robert Schuman- Schuman Bildirisic. Jean Monnet- Monnet Plan›d. Ernst Haas -Neofonksiyonalizm (Yeni ‹fllevselcilik)e. Rene Pleven- Pleven Plan›

8. Afla¤›dakilerden hangisi ABD’nin Avrupa bütünlefl-mesini desteklemesinin temel nedenidir?

a. ABD’nin ekonomik pazar›n› oluflturan Avrupadevletlerinin ekonomik kalk›nmas›n› sa¤lamakve Sovyet tehlikesini bertaraf etmek

b. Almanya ve Fransa aras›ndaki ihtilafa son vermekc. Robert Schuman ile Jean Monnet aras›nda olu-

flan fikir ayr›l›klar›na son vermekd. ‹ngiltere’nin Avrupa bütünleflmesine kat›lmas›n›

sa¤lamake. ‹talya ve Fransa’daki Komünist partileri destek-

lemek

9. Afla¤›daki geliflmelerden hangisi ile AKÇT, AET ve AA-ET’nin asli organlar› birlefltirilerek, bu üç topluluk “Avru-pa Topluluklar›” olarak adland›r›lmaya bafllanm›flt›r?

a. Roma Antlaflmalar›b. Paris Antlaflmas›c. Washington Antlaflmas›d. Maastricht Antlaflmas›e. Füzyon Antlaflmas›

10. Afla¤›da yer alan Avrupa bütünleflmesi geliflmelerive ilgili bilgilerden hangisi yanl›flt›r?

a. Zürih Konuflmas›-Winston Churchillb. Lahey Avrupa Kongresi- Hükûmet d›fl› kurulufl-

lar›n delegeleric. Avrupa Savunma Toplulu¤u Antlaflmas›-Rene

Plevend. Pan Avrupa Birli¤i-Kont Richard Coudenhove

Kalergie. Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u-Paul Henry

Spaak

Kendimizi S›nayal›m


1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Schuman Bildirisi, AvrupaKömür ve Çelik Toplulu¤u’nun Kuruluflu ve Av-rupa Savunma Toplulu¤u” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Schuman Bildirisi, AvrupaKömür ve Çelik Toplulu¤u’nun Kuruluflu ve Av-rupa Savunma Toplulu¤u” ve “Roma Antlaflma-lar›” konular›n› yeniden gözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Roma Antlaflmalar›” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Roma Antlaflmalar›” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Siyasi Bütünleflme Çabala-r›: Avrupa Savunma Toplulu¤u ve Avrupa Si-yasi Toplulu¤u Giriflimleri” konusunu yenidengözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Schuman Bildirisi, AvrupaKömür ve Çelik Toplulu¤u’nun Kuruluflu ve Av-rupa Savunma Toplulu¤u” konusunu yenidengözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bütünleflmenin Teorik Aç›k-lamas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Marshall Plan› ve Nato’nunKuruluflu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Roma Antlaflmalar›” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Schuman Bildirisi ve Avru-pa Kömür ve Çelik Toplulu¤u’nun Kuruluflu”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Tarihte çeflitli zamanlarda bütünleflme için fikirler dilegetirilmifl ancak bunlar bireysel çabalar olarak kalm›fl-t›r. ‹kinci Dünya Savafl› sonras› ortam ise Avrupal› dev-letlerin ‹kinci Dünya Savafl› sonras› ekonomik, sosyalve siyasal y›k›m› do¤rudan tecrübe ettikleri bir dönemiiflaret etmektedir. Bu dönemde bireysel çabalar›n ya-n›nda, devletler bir daha böyle bir felaketin yaflanma-mas› için ifl birli¤ine yönelmenin önemini kavram›fllar-d›r. Burada ABD’nin Avrupa bütünleflmesine verdi¤idestek de göz ard› edilemeyecek düzeydedir.

S›ra Sizde 2

Jean Monnet örne¤inde görülebilecek bireysel çabala-r›n Avrupa bütünleflmesindeki rolü yads›namaz. Nite-kim Jean Monnet, Avrupa Birli¤i’nin kurucular›ndan(Founding Father) kabul edilmektedir. Avrupa bütün-leflmesinin aflamal› bir flekilde gerçeklefltirilmesi gerek-ti¤ini savunmufltur. Schuman Plan›’n›n haz›rlay›c›s› veAKÇT’nin organ› Yüksek Otorite’nin 1952-1955 y›llar›aras›nda görev yapm›fl ilk baflkan›d›r. Bu dönemi be-timlemek için Jean Monnet hat›rat›nda “Lüksemburgkurumlar›nda, bir laboratuardaym›fl gibi, yeni bir ne-sil/insan ›rk› (a new race of man) do¤uyordu” ( aktaranSeidel, 2010, s. 1) diyerek Avrupa bütünleflmesi için ça-l›flan bir bürokrasinin oluflumunu haber vermektedir.Jean Monnet’nin bireysel çabalar› olmaks›z›n, Avrupabütünleflme hareketinin ilk aflamalar› bu kadar do¤ru-dan geliflemeyecekti.

S›ra Sizde 3

Avrupa bütünleflme hareketinin somut giriflimleri1950’lerin bafl›nda bafllam›flt›r. Derinleflme kavram› an-lam›nda 1951 y›l›nda Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu-¤u’nun kuruluflu bir bafllang›ç noktas› olarak kabul edi-lebilir. Bundan sonra Avrupa Savunma Toplulu¤u veAvrupa Siyasi Toplulu¤u gibi derinleflme giriflimleri ba-flar›s›z olmufltur. Ancak Roma Antlaflmalar› ile oluflturu-lan AET ve AAET önemli ve baflar›l› derinleflme aflama-lar› olarak kabul edilmelidir. 1967 y›l›nda yürürlü¤e gi-ren Füzyon Antlaflmas› da incelenen Ünite çerçevesin-de bir di¤er derinleflme aflamas›n› oluflturmaktad›r.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Avrupa Birli¤i Resmî Web Sitesi http://europa.eu.intBaldwin, Richard., Charles WYPLOSZ, (2004), The Eco-

nomics of European Union, McGraw Hill, Berkshire.Blair, Alasdair. (2005), The European Union Since 1945,

Pearson Longman, Harlow.Cini, Michelle. (2003), European Union Politics, Oxford

University Press, USA.Dinan, Desmond. (2006) Origins and Evolution of the

European Union, Oxford University Press Oxford.Duke, Simon. (2000) The Elusive Quest For European

Security, Mcmillan Press, Great Britain.Erhan, Ça¤r›. (vd. der.) (2009), Avrupa Birli¤i Temel Ko-

nular, ‹maj Yay›nlar›, Ankara.Erhan, Ça¤r›. (1998) “Avrupa’n›n ‹ntihar› ve ‹kinci Dün-

ya Savafl› Sonras› Temel Sorunlar”, A.Ü.S.B.F. Der-gisi, SBF Dergisi C: 51, Say›: 1-4

Erhan, Ça¤r›. (1998) “Ortaya Ç›k›fl› ve Uygulan›fl›yla

Marshall Plan›”, SBF Dergisi C: 51, Say›: 1-4.Karluk, R›dvan. (2011), Avrupa Birli¤i Kuruluflu, Gelifl-

mesi, Genifllemesi, Kurumlar›, Beta, ‹stanbul.Mc Cormick, John. (1999), The European Union Politics

and Policies, Westview Press, Oxford.Nicoll, William, Trevor C. SALMON. (2001), Understan-

ding the European Union, Longman, Essex. Nugent, Neill. (1999), The Government and Politics of

the European Union, Macmillan Press, London.Oudenaren, John Van. (2005) Uniting Europe, Rowman,

Lanham.Pagden, Anthony (ed.), (2002) The Idea of Europe, Cam-

bridge University Press, New York.Rumford, Chris (ed.), (2009) The SAGE Handbook of

European Studies, SAGE Publications, London.Seidel, Katja. (2010), The Process of Politics in Europe:

The Rise of European Elites and Supranational Ins-

titutions, Tauris Academic Studies, London and NewYork.

Yararlan›lan Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Yeni bir hukuk dal› olan Avrupa Birli¤i Hukuku ile ulusal ve uluslararas›hukuk aras›ndaki iliflkileri benzerlik ve farkl›l›klar›yla tan›mlayabilecek,Avrupa Birli¤i Hukukunun ay›r›c› özelliklerine aç›kl›k getirebilecek,Avrupa Birli¤i Hukuk sisteminin birincil kaynaklar›n› (Antlaflmalar) ele alabi-lecek ve aç›klayabilecek,Avrupa Birli¤i Hukuk sisteminin ikincil kaynaklar›n› (tüzük, yönerge ve ka-rar) ele alabilecek ve bu kaynaklar› inceleyebileceksiniz.

‹çindekiler

• Hukuk Düzeni• Uluslarüstülük (supranationalité)• Birincil Hukuk Normlar› (yaz›l›

kaynaklar, kurucu antlaflmalar)• ‹kincil Hukuk Normlar›

(türev hukuk)

• Do¤rudan Uygulanma• Do¤rudan Etki Do¤urma• Avrupa Birli¤i Hukukunun

Önceli¤i• ‹kincil Yetki (Subsidiarité)• Oransall›k (Proportionalité)

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

NN

N

Avrupa Birli¤i Avrupa Birli¤iHukuku

• G‹R‹fi• AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKU -

ULUSLARARASI HUKUK ‹L‹fiK‹LER‹• AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKUNUN

AYIRICI ÖZELL‹KLER‹• AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKUNUN

KAYNAKLARI


G‹R‹fiAvrupa Birli¤i’nin hukuk düzeni, sui generis bir hukuk düzeni niteli¤indedir.Uluslararas› düzeyde bugüne kadar pek örne¤i olmayan bu hukuk sistemi, Toplulu-¤a üye devletlerin iç hukuklar›nda sahip olduklar› “egemenlik yetkilerinin bir bölü-münü Toplulu¤a devretmeleri” sonucunda oluflmufltur. Uluslarüstü, (supranasyo-nal) hukuk olarak nitelendirece¤imiz bu hukuk düzeninin gerek uluslararas› hukukgerekse Toplulu¤a üye devletlerin ulusal hukuklar›yla yak›n iliflkisi vard›r.

Bu bölümde, AB hukuku ile uluslararas› hukuk ve üye devletlerin ulusal hukuk-lar› aras›ndaki iliflkilere de¤indikten sonra, bu hukuk sistemini uygulayan ulusla-rüstü örgütün bir tan›m›na ulaflmaya çal›flaca¤›z.

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKU - ULUSLARARASI HUKUK ‹L‹fiK‹LER‹AB hukuku ile uluslararas› hukuk aras›ndaki iliflkilere girmeden önce, uluslararas›hukukla ulusal hukuk aras›ndaki iliflkilere k›saca de¤inmekte yarar vard›r.

Uluslararas› hukuk ile ulusal hukuk iliflkisi ele al›nd›¤›nda, ö¤retide iki farkl›görüflün savunuldu¤unu görüyoruz. Düalist görüfl taraftarlar›na göre, bu ikihukuk düzeni birbirinden ayr› ve ba¤›ms›z fakat birbirine efl düzeydedir. Buna kar-fl›l›k, monist görüfl taraftarlar›na göre, her türlü hukuk normu birbirine ba¤l›d›rve uluslararas› hukuk normlar› herhangi bir ulusal hukuk normuna dönüfltürülme-sine gerek olmaks›z›n, iç hukukun bir parças›d›r Düalist görüfl özellikle Almanyave ‹talya’da taraftar bulmufltur. Almanya’da Triepel, ‹talya’da da Anzilotti bu görü-flün savunucular› olarak tan›n›rlar. Buna karfl›l›k monist görüfl, Avusturya’da Kel-sen, Fransa’da da Scelle taraf›ndan savunulmufltur.

Uluslararas› hukuk, “devletlerin egemen eflitli¤i” üzerine kurulmufltur. “Ege-menlik uluslararas› hukukta, devletleraras› eflitlik, iç hukukta ise en yüksek otoriteanlam›na gelir. Oysa AB hukuku, bu hukuk düzenine taraf olan devletlerin “ege-men yetkilerinin k›smen devri” olgusu üzerine kurulmufltur. Bu hukuksal çerçeveiçinde, uluslararas› hukukta kararlar, istisnai durumlar d›fl›nda “oy birli¤i” ile al›n›r-ken Avrupa Birli¤i hukuku’nda “oy çoklu¤u” ile al›nabilmektedir.

Birlik hukukunu, uluslararas› hukuktan ay›ran bir baflka özellik, her iki “hukukdüzeninin süjeleri”nde kendini göstermektedir. Uluslararas› hukukun süjeleri ge-nellikle devletler, kimi zaman da uluslararas› örgütlerdir. Oysa, Avrupa Birli¤ihukukunun süjeleri ise üye devletler, Birlik’in organlar› ve üye devlet uyru¤undabulunan özel ve tüzel kiflilerdir.

Avrupa Birli¤i Hukuku

Sui Generis: Kendine özgüdemektir (örne¤in; “AB’ninsui generis kaynaklar›”deyimi ile bu örgüte özgükaynaklar anlafl›lmakgerekir).

Préambul: Antlaflma veyaanlaflmalar›n bafl›nda,maddelerinden önce yer alanve yap›lan bu antlaflman›nanlam ve öneminivurgulayan k›s›m.Preambül’ü “ön söz” olarakçevirmek do¤ru olmaz.Preambül’de yer alanhükümler antlaflma veyaanlaflma metinleriyle eflhukuksal de¤ere sahiptir.

Hukuk Düzeni: AB’de ya dabir devlette yürürlüktebulunan tüm hukuknormlar›n›n oluflturdu¤udüzen anlam›na gelir.

Monist Görüfl: Uluslararas›hukuk normlar›n›n, herhangibir ulusal hukuk normunadönüfltürülmesine gerekolmaks›z›n, iç hukukunparças› oldu¤unu kabuleden görüfl.

Düalist Görüfl: Uluslararas›hukuk normlar› ile ulusalhukuk normlar›n›nbirbirlerinden ayr› veba¤›ms›z oldu¤u fakat bu ikihukuk normunun efl düzeydeoldu¤unu kabul eden görüfl.

Uluslararas› hukukla, AB hukuku aras›ndaki en belirgin farklardan biri de buhukuk düzenlerinin “kaynaklar›”nda ortaya ç›kmaktad›r. Uluslararas› hukukunkaynaklar›; antlaflmalar (yaz›l› kaynaklar), örf ve âdet kurallar›, hukukun genelilkeleri, mahkeme içtihatlar› ve ö¤retidir. Buna karfl›l›k Avrupa Birli¤i hukuku-nun kaynaklar›, Topluluklar› kuran temel antlaflmalarla, bu antlaflmalar ›fl›¤›ndayap›lan di¤er anlaflmalar (birincil hukuk normlar›), Birlik organlar›n›n antlaflma-lardan do¤an yetkilerini kullanarak ç›kartt›klar› “tüzük, yönerge ve kararlar”(ikincil hukuk normlar›) ve di¤er yard›mc› kaynaklard›r. Avrupa Birli¤i hukuku-nun kaynaklar› aras›nda yer alan ve bu hukuk düzeninin süjelerini do¤rudando¤ruya ya da dolayl› biçimde ba¤layan ikincil hukuk normlar›, BM GüvenlikKonseyi’nde al›nan ba¤lay›c› kararlar› gibi çok istisnai durumlar d›fl›nda ulusla-raras› hukuka yabanc›d›r.

Uluslararas› hukukla, AB hukuku aras›nda, bu iki hukuk düzeninin “kaynakla-r›n›n yürürlü¤e girmeleri ve ba¤lay›c›l›¤›” aç›s›ndan da önemli bir fark bulunmak-tad›r. Uluslararas› hukukun temel kayna¤› olan “ anlaflmalar”, bu anlaflmalara tarafolan devletlerce onayland›ktan sonra yürürlü¤e girer ve âkit taraflar› ba¤lar. Bunakarfl›l›k, Avrupa Birli¤i hukukunun ikincil normlar›ndan olan tüzükler, yetkili or-ganlarca kabul edilip AB Resmî Gazetesinde yay›mlanmalar›yla ya da bu resmî ga-zetede öngörülen tarihte yürürlü¤e girer ve yöneldi¤i devletleri, baflkaca herhangibir iç hukuk onay yöntemine gerek göstermeden ba¤lar.

Avrupa Birli¤i hukukunun üye devletler ulusal hukuklar›ndan k›smen “oto-nom” bir yap›ya sahip olmas›, yukar›da da belirtildi¤i gibi üye devletlerin Toplu-luklar lehine ulusal yetkilerinin bir bölümünü devretmeleri olgusunun do¤al birsonucu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu olgu Avrupa Birli¤i hukukunun bütünlü-¤ünün bir garantisidir. Aksi hâlde AB hukuku üye devletler taraf›ndan farkl› biçim-de alg›lanabilir ve uygulanabilir. Bu ise Avrupa Birli¤i hukukunun zaman içindegeliflmesini tehlikeye sokabilir. Bu nedenle Avrupa Birli¤i Adalet Divan› (ABAD).(Eski ATAD) 1960’lardan bafllayarak verdi¤i kararlarda; “AB hukuku ile üye devlet-ler hukukunun birbirlerinden ayr› ve farkl› iki hukuk düzeni oldu¤unu” belirtmifl-tir Divan, VAN GEND/LOOS davas›nda; “ Avrupa Birli¤i hukukunun üye devletlerhukukundan ba¤›ms›z niteli¤ini” aç›kça hükme ba¤lam›flt›r. Birlik’in, kendini olufl-turan üye devletlerden ayr› bir hukuksal kiflili¤e sahip oldu¤u, kurucu antlaflma-larda da aç›kça belirtilmektedir. Nitekim AT Antlaflmas›’n›n 210. maddesinde “ Bir-lik’in üye devletlerden ayr› bir tüzel kiflilik oldu¤u” belirtilmektedir. Üye devletlerAvrupa Birli¤i hukukunun, kendi ulusal hukuklar›n›n ayr›lmaz parças› oldu¤unuaç›kça kabul etmifllerdir. Avrupa Birli¤i hukukunun üye devletler hukukuna enteg-re oldu¤u, ABAD’›n ünlü COSTA / ENEL davas›nda verdi¤i kararda da vurgulan-maktad›r. Divan bu karar›nda:

“Ola¤an uluslararas› antlaflmalardan farkl› olarak Birlik antlaflmalar›, üye devletler

ulusal hukuk düzenine entegre olan sui generis bir hukuk düzeni yarat›r. Bu düzen üye

devletlere, onlar›n uyruklular›na ve ulusal mevzuatlara zorunlu biçimde uygulan›r”

hükmünü getirmifltir Bu uygulama, üye devletler aras›nda fark gözetmeyecek bi-çimde yap›lacakt›r. Nitekim ABAD, bir baflka karar›nda:

“Avrupa Birli¤i hukukunun, üye devletler ulusal hukuklar›ndaki uygulanmas› ya da

yorumlanmas› tüm üye devletlerde ayn› flekilde (üniform) yap›lacakt›r”

hükmüne varm›flt›r.


Egemenlik: AB’de örgütünüye devletlere hukukenüstün olarak hukuk normlar›yaratabilme erkidir. Ayn›flekilde egemenlik, bir üyedevletin ülkesi s›n›rlar›içinde en yüksek otoriteolmas› ve uluslararas›düzeyde de di¤er devletlerlehukuken eflit haklar› sahipolmas› anlam›na gelir.

Oy birli¤i: AB’de kimikararlar›n tüm üye ülkelertaraf›ndan birlikte al›nmas›ya da herhangi bir oturumda(örne¤in bir ulusalparlamentoda) yap›lanoylamada kat›l›mc›lar›ntümünün ayn› yönde oykullanmas›d›r. Buna kimilericonsensus da der.

Oy çoklu¤u: AB’de kimikararlar›n oy birli¤isa¤lanamamas›na karfl›n,kullan›lan oylar›n ço¤unlu¤udo¤rultusunda al›nmas›d›r.Oy çoklu¤u “mutlak” olabilir(örne¤in; AvrupaParlamentosu üye say›s›n›nyar›dan bir fazlas›), “nispi”olabilir (örne¤in; AvrupaParlamentosu’nda yap›lanbir oylamada haz›r bulunanüyelerin say›s›n›n yar›dan birfazlas›) ya da “nitelikli”olabilir (örne¤in; ABKonseyi’nde al›nan kimikararlar üye ülkelere tan›nana¤›rl›kl› oylar›n belli birsay›ya ulaflmas›ylaal›nmas›. Bu say› yaklafl›kolarak kullan›lan oylar›n %73’ü oran›na karfl›l›kgelmektedir).

Hukuk Düzeninin Süjeleri:Ulusal hukukta bu süjelergerçek ve tüzel kiflilerdir.Uluslararas› hukukunsüjeleri ise devletler veuluslararas› örgütlerdir.AB’de ise gerçek ve tüzelkifliler yan›nda devletler debu hukuk düzenininsüjeleridir.

Antlaflmalar (Yaz›l›Kaynaklar): Bir örgütkurmak yeni ya da kurulanbir örgüte girmek içinyap›lan yaz›l› sözleflmelerdir(örne¤in; AB Antlaflmas›veya Birleflmifl Miletlerfiart›). Antlaflmalar ABhukukunda hukuk kaynaklar›aras›nda en üst düzeydeuyulmas› zorunlu yaz›l›kaynaklard›r. Antlaflmalarabu düzeyleri göz önüneal›narak “birincil hukuk” dadenir.

AB hukuk düzeni, Isaac taraf›ndan flöyle tan›mlanmaktad›r: Birlik hukuku,kendine özgü biçimde çal›flan organlara ve kaynaklara sahip olan, bu kaynakla-r› uygulamaya koyan, yorumlayan, uygulanmamas› hâlinde yapt›r›m› gerekli k›-lan kurumsal ve düzenli bir hukuk normlar› bütünüdür.

ABAD’›n konuya iliflkin kararlar› ›fl›¤›nda, Avrupa Birli¤i hukukunun k›smenotonom nitelikteki bu yap›s›n›n, üye devletler ulusal hukuklar›ndan tamamen ko-puk bir düzen anlam›na gelmedi¤ini, her iki hukuk düzeni aras›nda s›k› bir iliflki,hatta “efl güdüm” oldu¤unu belirtmek gerekir. Efl güdüm, özellikle flu konulardaortaya ç›kmaktad›r:

1. Ulusal mahkemeler Birlik hukukunu uygulamakla yükümlüdür.

2. Ulusal organlar, iç hukuk düzenlemelerine gitmekle yükümlüdür.

3. Kimi zaman Birlik hukuku, ulusal hukuka gönderme (at›f) yapmaktad›r.

Uluslararas›-Ulusal hukuk iliflkilerindeki “Düalist ve monist görüfller” ne anlama gelir?ABAD’›n hangi görüfle daha yak›n oldu¤unu belirtiniz.

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKUNUN AYIRICI ÖZELL‹KLER‹

Avrupa Birli¤i Hukukunun Uluslarüstü (Supranasyonal)Niteli¤iÇa¤›m›zda bir devlet bünyesinde yaflanan olaylar›n, öteki devletler ya da ulus-lararas› toplum üzerinde hiçbir etkisi olmad›¤›n› söyleyebilmek pek olas› de¤il-dir. Uluslararas› iliflkilerdeki geliflmeler ve bu iliflkilerde yaflanan yo¤unluk, ge-rek siyasal gerekse hukuksal düzeyde kimi sorunlar› da beraberinde getirmek-tedir. Bu sorunlar, devletlerin uluslararas› düzeyde sahip olduklar› mutlak ege-menlik anlay›fllar›n› bir ölçüde terk etmeleri ya da egemenliklerini “özgür ira-deleriyle” k›s›tlamalar› sonucunda çözüme kavuflabilir. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda,uluslararas› sorunlara bulunacak siyasal ve hukuksal çözümler, her aflamada“devletleraras› ifl birli¤i”ni zorunlu k›lar. Bu ifl birli¤i anlay›fl› ise devletlerin“mutlak egemenli¤e” s›k› s›k›ya ba¤l› kalmalar› hâlinde baflar›s›zl›¤a u¤rayabi-lir. Uluslararas› bir soruna çözüm bulmak amac›yla yap›lan her antlaflma, o ant-laflmaya taraf olan devletleri ba¤lar ve bu devletler taraf›ndan zorunlu biçimdeuygulan›r. Bu kural, uluslararas› hukukun temel ilkelerinden biri olan pactasund servanda anlay›fl›n›n do¤al bir sonucudur. Bir uluslararas› antlaflma,içeri¤i ne olursa olsun, sonuçta bir “uzlafl› belgesidir”. Uzlafl›ya varabilmek ba-k›m›ndan devletler, ulusal ç›karlar›ndan ve egemenliklerinden, s›n›rl› boyuttada olsa ödün verirler. Verilen ödünler siyasal, ekonomik, fiziksel ya da hukuk-sal olabilir. Ancak verilen ödünler karfl›l›¤›nda devletler, baflka ödünler al›rlar.Bir anlamda uluslararas› iliflkiler, karfl›l›kl› ç›karlar ve ödünler dengesi üzeri-ne kurulmufltur.

Bir uluslararas› antlaflman›n temel hedefi bir örgüt kurmaksa bu antlaflmaya ta-raf olan devletler, söz konusu örgütün amaçlar›na ulaflmas›na yard›mc› olmak bak›-m›ndan, bu örgüt lehine kimi egemenlik k›s›tlamalar› yapma yükümlülü¤ünü üstle-nirler. Hele söz konusu olan hedef, “federal yap›da” bir siyasal bütünleflmeye ulafl-mak ise bu bütünleflme hareketi içinde yer alan ülkelerin “ulusal egemenliklerine”daha çok k›s›tlama getirmeleri gerekir. Federal bir anayasaya da ancak böyle ula-fl›labilir. ‹kinci Dünya Savafl›’ndan hemen sonra Avrupa’da uluslararas› nitelikte ör-

232. Ünite - Avrupa Bir l i¤ i Hukuku

Hukukun Genel ‹lkeleri:‹ster ulusal, ister uluslararas› düzeyde olsun ça¤dafltoplumlar›n tümü taraf›ndankabul gören ve yaz›l›olmamakla birlikte uyulmas›zorunlu olan normlarbütünlü¤üdür (örne¤in;savunma hakk›, iyi niyet,yasal güvence vb.)

Mahkeme ‹çtihatlar›: ABADveya ulusal ya da uluslararas› düzeydeki yarg›organlar›n›n çeflitlidavalarda vermifl olduklar›yarg›sal kararlar. ‹çtihatlar,yaz›l› kurallar›n olmamas›durumunda benzer olaylardamahkemeler taraf›ndankaynak olarak kabul edilir.

Kurucu Antlaflmalar: AB’yikuran ve art›k yürürlükteolmayan üç antlaflmad›r.Bunlar; Avrupa Kömür veÇelik Toplulu¤unu KuranAntlaflma”, Avrupa AtomEnerjisi Toplulu¤unu KuranAntlaflma ve AvrupaEkonomik Toplulu¤unuKuran Antlaflma.Günümüzde buAntlaflmalar›n yerini“Avrupa Birli¤i Antlaflmas›”ile “Avrupa Birlik’inin‹flleyifli Antlaflmas›”alm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Pacta sund servanda: Ahdevefa anlam›na gelen birdeyimdir. Bir baflkaanlat›mla, yapt›¤›nanlaflmalara sayg› gösterdemektir.

gütlerin kuruldu¤unu görüyoruz. Kurulan örgütler, Avrupa’n›n o tarihlerdeki iki te-mel sorununa çözüm aray›fl› içinde gündeme gelmifltir. ‹lk önce, savafl sonras›n›n“y›k›k Avrupa”s›n› kendi ayaklar› üzerine kald›rabilmek, sonra da Do¤u’dan gelen“yay›l›mc› Sovyet tehdidine karfl› siyasal ve askerî güvenli¤i sa¤lamak”.

Bu amaca yönelik olarak kurulan örgütlerden (NATO dahil) hiçbiri, üyelerininulusal egemenliklerine, “hukuksal düzeyde” önemli k›s›tlamalar getirmedi. ABD veSSCB gibi iki süper gücün “siyasal etkinlik alan›” içinde kalan Bat› Avrupa ülkele-ri, bugünkü Avrupa Birli¤i’nin kurucusu olarak kabul edilen Jean Monnet’nin devurgulad›¤› gibi, “art›k gerek ekonomik gerekse politik güçlerini bir araya getire-rek örgütlenmeliydiler”. Bu örgütleflme içinde oluflturulacak kurumlar, son dereceönemli yetkilerle donat›lmal›yd›. Örgüt amaçlar›na, ancak üye devletlerin egemenbiçimde kulland›¤› kimi yetkileri devralmak suretiyle ulaflabilirdi. Bunun için “ege-menlik k›s›tlamas›” de¤il “egemen yetkilerin bir bölümünün devri ve birlikte kulla-n›m›” gerekliydi. ‹flte Avrupa Topluluklar›n› kuran Paris ve Roma Antlaflmalar›, buolgunun bilinci alt›nda kaleme al›nm›flt›r. Bu antlaflmalarla kurulan Topluluk, üyedevletlerden egemen yetkiler devralarak “uluslarüstü” nitelik kazanm›flt›r.

Avrupa Birli¤i’nin kuran antlaflmalar›n hiçbir yerinde Birlik’in “uluslarüstü birörgüt” oldu¤u yolunda herhangi bir hüküm yer almamaktad›r. Ancak, antlaflmala-r›n genel niteli¤i ve kimi hükümlerinin yap›s›, bizi Birlik’in uluslarüstü bir kurulufloldu¤unu kabule zorlamaktad›r. hukuk normlar›n› oy birli¤i yerine “oy çoklu¤u”ile belirleyen organlar›n varl›¤›, bu flekilde belirlenen normlar›n üye devletler ulu-sal hukuklar›nda do¤rudan etkiler do¤urmas›, uluslarüstülük kavram›n›n ay›r›c› ni-telikleri olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu yeni hukuk kavram›, “yetki devrini hattaulusal egemenli¤in Birlik organlar›na k›smen terk edilmesini” gerekli k›lmaktad›r.‹ster yetki devri fleklinde olsun, ister daha ileri giderek, ulusal egemenli¤in bir bö-lümünün Toplulu¤a terk edilmesi olsun, her iki olguda da bir “ba¤›ml›l›k” söz ko-nusudur. Bu ba¤›ml›l›k üç flekilde ortaya ç›kmaktad›r:

1. Bir üye devlet, özel ya da tüzel kifli gibi antlaflma hükümlerine uymak zorundad›r.

2. Bir üye devlet, Birlik’in yetkili organlar›n›n belirledi¤i normlar› aynen kabul et-

mek ve uygulamaya koymak zorundad›r.

3. Bir üye devlet, kimi zaman karar alma yetkisini elinde tutmakla birlikte, bu yetki-

yi ancak Birlik’in kontrolü hatta vesayeti alt›nda kullanabilmektedir.

Yukar›da yapt›¤›m›z bu de¤erlendirmeler ›fl›¤›nda, Avrupa Topluluklar›n›n ku-rulmas›yla uluslararas› iliflkilerde gündeme giren “uluslarüstü örgüt”ü, yine Top-luluklar›n hukuksal yap›s›ndan hareket ederek flöyle tan›mlayabiliriz:

Uluslarüstü örgüt; bir antlaflmayla kurulan, üyelerinin kendisine egemenlik yetkile-

rinin kullan›m›n›n bir bölümünü devrettikleri, oy çoklu¤u ile do¤rudan ya da dola-

l› biçimde ba¤lay›c› hukuk normlar› belirleyebilen, belirlenen hukuk normlar› örgü-

te üye devletlerin ulusal hukuklar›nda do¤rudan ya da dolayl› biçimde uygulanan

ve hukuksal sonuçlar do¤uran bir kurulufltur.

Bu tan›mdan ç›kan unsurlar› flöylece s›ralayabilmek olas›d›r:

1. Uluslarüstü örgüt bir antlaflmayla kurulmufltur.

2. Örgüte üye ülkeler, ulusal egemenliklerinin bir bölümünü örgütün yetkili organla-

r›na devretmifllerdir.

3. Örgüt hukuk normlar›n›, yerine göre oy çoklu¤u ile belirleyebilmektedir.


Uluslarüstülük(supranationalité): AB’deörgütün üye devletlerdenk›smen devrald›¤› egemenlikyetkileriyle kurdu¤u ve üyedevletlerin ulusalyetkilerinin örgüt içindek›s›tland›¤› “siyasal vehukuksal yap›”.

Uluslarüstü Örgüt: Birantlaflmayla kurulan,üyelerinin kendisineegemenlik yetkilerininkullan›m›n›n bir bölümünüdevrettikleri, oy çoklu¤u iledo¤rudan ya da dolay›biçimde ba¤lay›c› hukuknormlar› belirleyebilen, bunormlar örgüte üyedevletlerin ulusalhukuklar›nda do¤rudan yada dolayl› biçimdeuygulanan ve hukuksalsonuçlar do¤uran birkurulufltur.

4. Belirlenen hukuk normlar›, örgüte üye devletleri do¤rudan ya da dolayl› biçimde

ba¤lamaktad›r.

5. Belirlenen hukuk normlar›, üye devletler ulusal hukukunda do¤rudan ya da do-

layl› biçimde uygulanmakta ve hukuksal sonuçlar do¤urmaktad›r.

Egemen yetkilerin devri ile bu devir olgusu sonucunda ulafl›lmak istenen “si-yasal hedef” aras›nda çok yak›n bir iliflki vard›r. AT örne¤inde siyasal hedef “Av-rupa’n›n siyasal birli¤i”dir. Bu amaca ulaflmay› olanaks›z k›lan ya da zorlaflt›ran k›-s›tlay›c› unsurlar ortadan kald›r›lmak gerekir. Avrupa Birli¤i yolundaki en önemlihukuksal engel, “ulusal egemenlik kavram›”d›r. Kimi üye devletler (özellikle ‹n-giltere) bu kavramdan en az düzeyde ödün vermek istemekte, buna karfl›l›k kimiüye devletler (Fransa ve Benelüks ülkeleri) bu konuda olabildi¤ince liberal bir tu-tum izlemektedirler. Bu siyasi tablo, Avrupa’n›n siyasal ve ekonomik birli¤i yo-lunda çok önemli kararlar›n al›nd›¤›, Aral›k 1991 Maastricht Zirvesi’nde aç›kça or-taya ç›km›flt›r. Üye devletlerin egemenlik yetkilerinin kullan›m›n›n bir bölümününAB karar organlar›na devri olgusunu afla¤›daki k›yaslamal› tablolarda flematik ola-rak gösterebiliriz.


Tablo 2.1

Egemenlik Devri

1. Avrupa Bütünleflmesi Öncesi

BelçikaEgemenlik Alan›

AlmanyaEgemenlik Alan›

‹talyaEgemenlik Alan›

FransaEgemenlik Alan›

Tablo 2.2

2. AT’nin Kurulmas›ndan Sonra

Belçika Almanya

‹talya Fransa

A

B

C

AB Egemenlik Alan›

OABC Alan›AB’ye

devredilenAlmanya

Egemenlik Alan›

‹lk tablo, “Avrupa bütünleflmesi öncesi” örnek olarak al›nan 4 ülkenin ege-menlik alanlar›n› göstermektedir. Aç›kça görülece¤i gibi bütünleflme süreci önce-sinde bu sürece girecek ülkeler henüz ulusal egemenlik yetkilerini devretmemifl-lerdir. Ulusal yetkiler tam olarak bu ülkelerce kullan›lmaktad›r.

‹kinci tablo, AKÇT, AAET ve ilk kuruluflundaki ad› ile AET, k›sacas› “AvrupaTopluluklar› kurulduktan sonraki” egemenlik devri olgusunu göstermektedir. Butabloda d›fl dikdörtgenin içinde s›n›rl› boyutta da olsa bir iç dikdörtgen yer almak-tad›r. Avrupa Topluluklar›n›n egemenlik alan›n› gösteren bu küçük dikdörtgeninoluflumuna, bütünleflme sürecine kat›lan her üye devlet k›smen de olsa ulusal ege-menlik yetkilerinin kullan›m›n›n bir bölümünü devretmek suretiyle katk›da bulun-maktad›r. Örne¤imizde Almanya, ulusal egemenlik alan›na dahil olan OABC alan›-n› bütünleflme sürecindeki örgüte, yani Avrupa Topluluklar›na devretmifltir. Bu de-vir olgusu tüm üye devletler için geçerlidir. AT, üye devletlerden devrald›¤› ege-menlik dilimlerini bir araya getirerek kendine bir egemenlik alan› yaratm›flt›r. Bu-nun sonucunda örgütün yetkili k›l›nan organlar› tüm üye devletleri ba¤layan“hukuk normlar›”n› koyabilmifl, bu normlar› uygulatabilmifl ve hukuksal sorunlarç›kt›¤›nda ise üye devletleri ve onlar›n uyru¤unda bulunan gerçek ve tüzel kiflileriba¤lay›c› yarg›sal kararlar alabilmifltir.

Üçüncü tablo ise Avrupa Toplulu¤u aflamas›ndan “Avrupa Birli¤i aflamas›”nageçiflte egemenlik yetkilerinin kullan›m›n›n devri olgusunu göstermektedir. Tablo-da görülece¤i gibi, AT aflamas›nda devredilen ulusal egemenlik yetkilerinin alan›AB aflamas›nda genifllemifltir. Örnek ülke olarak ele ald›¤›m›z Almanya AT sürecin-de sadece OABC alan›n› AT bütünleflme sürecine katarken, AB sürecinde bu alangeniflleyerek ODEF alan›na ulaflm›flt›r. Bir baflka deyiflle Almanya, daha önce dev-retti¤i egemenlik yetkilerinin kullan›m alan›na bu kere DEFCBA alt›genini eklemifl-tir. Bu geometrik yaklafl›m›n anlam› fludur. AT aflamas›nda uygulanmayan, ilerideAB aflamas›nda uygulanacak olan kimi politikalar, örne¤in “Avrupa Para Birli¤i”,üye devletlerin örgüte daha çok egemenlik yetkisi devri suretiyle ancak yaflamageçirilebilir. Bir üye devletin elinden egemenli¤in simgesi olan “ulusal paras›n›basma yetkisi”nin al›nmas› baflka nas›l aç›klanabilir ki? E¤er bugün AB tek para bi-


3. AB’nin Kurulmas›ndan Sonra

Belçika Almanya

‹talya Fransa

AB Egemenlik Alan› ODEF Alan›AB’ye Devredilen Almanya

Egemenlik Alan›

+

D

A B

C F

E

Tablo 2.3

rimi “Euro”ya geçebilmifl ise bu, AT aflamas›nda yeterli olmayan ancak AB aflama-s›nda gerekli olan egemenlik yetkilerinin bir bölümünün kullan›m›n›n örgüte dev-ri sayesinde olmufltur. Tabloda d›fla yönelen oklar örgütün egemenlik alanlar›n›ngeniflleme e¤ilimini göstermektedir.

Tablolarda yer alan iç dikdörtgen alan hiç bir zaman d›fl dikdörtgenle çak›flma-yacakt›r. Bu olsayd› üye devletler tüm yetkilerini örgüte devrederler ve o zaman dafederal ya da konfederal oluflum de¤il “üniter devlet yap›s›”na ulafl›l›rd›. Oysa Av-rupa bütünleflme süreci federal ya da konfederal bir bütünleflme sürecidir. O ne-denle bu sürece girecek devletlerin ulusal egemenlik yetkilerini kullanma alanlar›,belli bir ölçüde daralm›fl olsa da varl›¤›n› hep sürdürecektir.

Federal devlet; üniter devlet yap›s›n›n tersine, bünyesinde birden çok “federe devlet” bu-lunduran bir devlet biçimidir (örne¤in; Amerika Birleflik Devletleri)

Uluslarüstülük ne demektir? AB hukukunda ne anlama gelir? Bu hukuk sistemine girebil-mek neyi gerektirir?

Avrupa Birli¤i Hukukunun Do¤rudan Uygulanmas› ve Etkiler Do¤urmas›Avrupa Birli¤i hukuku, üye devletler iç hukukunda “do¤rudan uygulanmakta veulusal hukuklar üzerinde do¤rudan etkiler do¤urmakta”d›r. Bu etki önemlihukuksal sonuçlar› da beraberinde getirmektedir. Kimi zaman Avrupa Birli¤ihukukuna ters düflen ulusal hukuk kurallar› bu yoldan de¤ifltirilmektedir. Sonrakibölümde incelenecek olan “Avrupa Birli¤i hukukunun önceli¤i” sorunu ile bir-likte “do¤rudan uygulanma ve etki do¤urma” konusu, AB hukuku ile üye devlet-ler hukuku aras›ndaki karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›, kimi zaman da her iki hukuk düzeni-nin “otonom yap›s›”n› simgelemektedir. Avrupa Birli¤i hukukunun üye devletlerhukukunda do¤rudan uygulanabilmesi ile do¤rudan etkiler do¤urmas› aras›ndason derece yak›n bir iliflki söz konusudur. Ancak ö¤retide iki kavram bir nüanslaayr›lmaktad›r.

Do¤rudan uygulanma; bir AB hukuku normunun üye devlet iç hukukunadahil olmas› ve bu hukuk düzeninde uygulanabilmek bak›m›ndan herhangi bir ta-mamlay›c› ulusal norma gereksinme duymamas› anlam›na gelmektedir.

Do¤rudan etki do¤urma ise ulusal hukuka dahil olan bir AB hukuku normu-nun, özel ve tüzel kifliler lehine haklar do¤urmas› ve bu haklar›n ulusal yarg› or-ganlar› önünde, hak sahipleri taraf›ndan do¤rudan ileri sürülebilmesi anlam›nagelmektedir.

Do¤rudan uygulanabilirlik ve hukuksal sonuçlar do¤urma olgusu Avrupa Birli-¤i hukukunun etkinli¤ini güçlendirmektedir. Gerçekten bireyler, ulusal yarg› organ-lar› önünde görülen davalarda, Avrupa Birli¤i hukukuna ters düflen ulusal hukuknormlar›n›n ilgili davalarda uygulanmamas› gerekti¤i sav›n› ileri sürebilmektedirler.Birli¤i kuran antlaflmalarda “do¤rudan uygulanan hükümlerin” bir tan›m› yer alma-maktad›r. Ancak, Birlik hukuk normlar›n›n üye devletler hukuklar›n›n üstünde yeralmas›, bu normlar›n üye devletlerin ulusal hukuk düzenlerinde do¤rudan uygulan-malar›n›n do¤al bir sonucudur. Bu normlar› 3 grupta toplamak olas›d›r.

1. Birincil hukuk (antlaflma hükümleri),

2. ‹kincil hukuk (türev hukuk normlar›)

3. Birlik’in üçüncü ülkelerle yapt›¤› sözleflme hükümleri


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Üniter Devlet: Tekçi devlet.Bir baflka anlat›mla federalya da konfederal yap›daolmayan ve bütünlükgösteren devlet flekli(örne¤in; TürkiyeCumhuriyeti, FransaCumhuriyeti).

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Do¤rudan uygulanma: BirAB hukuku normunun üyedevlet iç hukukuna dahilolmas› ve bu hukukdüzeninde uygulanabilmekbak›m›ndan herhangi birtamamlay›c› ulusal normagereksinme duymamas›anlam›na gelmektedir.

Do¤rudan etki do¤urma:ulusal hukuka dahil olan birAB hukuku normunun, özelve tüzel kifliler lehine haklardo¤urmas› ve bu haklar›nulusal yarg› organlar›önünde, hak sahipleritaraf›ndan do¤rudan ilerisürülebilmesi anlam›nagelmektedir.

Birincil hukuk normlar› niteli¤indeki AT Antlaflmas›’n›n “do¤rudan uygula-nan” hükümleri bir fley yapmama yükümlülü¤ü ile bir fley yapma yükümlülü-¤ü fleklinde ikiye ayr›labilir. Antlaflmalarda yer alan, bir fley yapmama yükümlülü-¤üne örnek olarak, üye devletlerin iflçilerin serbest dolafl›m›na yeni k›s›tlamamakoymama hükmünü, bir fley yapma yükümlülü¤üne de mallar›n serbest dolafl›m›-na uygulanan gümrük vergileri ve kotalar›n kald›r›lmas› hükmünü gösterebiliriz.

‹kincil hukuk yani türev hukuk normlar›, Birlik yetkili organlar›n›n Antlaflma-lardan ald›¤› yetkilere dayanarak belirledi¤i hukuk normlar›d›r. Bunlar “tüzükler,yönergeler ve kararlard›r. Bu hukuk normlar›n›n niteli¤i, “AB hukukunun Kaynak-lar›” bölümünde ele al›nacakt›r.

Üçüncü ülkelerle yap›lan sözleflmelerde de üye devletleri do¤rudan ba¤la-yan ve bu üye devletler ulusal hukuk düzenlerinde do¤rudan uygulanan hüküm-ler yer almaktad›r. Buna örnek olarak, Türkiye ile o tarihteki ad› Avrupa Ekono-mik Toplulu¤u olan bugünkü AB ile yap›lan 23 Kas›m 1970 tarihli Katma Proto-kol’de yer alan “gümrük vergilerinin âkit taraflar aras›nda belli tarihlerde kald›r›l-mas›”yla ilgili hükümler verilebilir.

Avrupa Birli¤i Hukukunun Önceli¤iAvrupa Birli¤i’nin kurulmas› ve kendisine özgü bir hukuk düzeni oluflturmas› sonu-cunda ulusal hukuklarla, AB hukuku “birlikte yaflamaya” mecbur kalm›flt›r. Bu ikifarkl› hukuk düzeninin hangisinin, di¤erine üstün gelece¤i ve çat›flma hâlinde hangihukukun uygulanaca¤› sorunu bizi “öncelik” kavram›na götürmektedir.

Avrupa Birli¤i hukukunun Önceli¤i ile Avrupa Birli¤i hukukunun uluslarüstülü¤ü kavram-lar›n› birbirine kar›flt›rmay›n›z.

Avrupa Birli¤i hukukunun önceli¤i kavram› ile Avrupa Birli¤i hukukunun ulus-larüstülü¤ü (supranasyonal) aras›nda yak›n bir iliflki vard›r. Gerçekten her iki kav-ram, Avrupa Birli¤i hukukunun üye devletler iç hukukunda do¤rudan uygulanma-s› olgusuyla birlikte,”entegrasyon hukuku”nun temel ögelerini oluflturur. Bir ben-zetmeyle, “öncelik ve do¤rudan uygulanma”, uluslarüstü hukuk sistemini yarataniki sihirli formül olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Her iki kavram temel bir farkl›l›kgösterir. Öncelik; her iki hukuk sistemi (Birlik hukuku-ulusal hukuk) aras›nda ça-t›flma olmas› durumunda devreye girmekte ve AB hukuku lehine sonuçlar yarat-maktad›r. Do¤rudan uygulanabilirlik olgusunun devreye girebilmesi için böyle birçat›flma olmas›na gerek yoktur.

Kavramsal aç›dan ele al›nd›¤›nda, Avrupa Birli¤i hukukunun önceli¤i kavram›,üye ülkelerde Avrupa Birli¤i hukukunun ulusal hukuktan daha önce uygulanmas›anlam›na gelmektedir. Ancak bu olgudan, üye devletlerde Avrupa Birli¤i hukuku-nun bütününün önceli¤e sahip oldu¤u sonucunu ç›kartmamak gerekir. AvrupaBirli¤i hukukunun önceli¤i, kendisiyle çat›flan ulusal hukuk kurallar›n›n uygu-lanmas›n› durdurma anlam›na gelmektedir. Bu temel prensip, üye devletler tara-f›ndan da kabul edilmifltir.

Birli¤i kuran antlaflmalar›n hiçbir maddesinde, Avrupa Birli¤i hukukunun önce-li¤e sahip oldu¤u yolunda aç›k bir hüküm yer almamaktad›r. Avrupa Birli¤i hukuku-nun bu özelli¤i, antlaflmalar›n yorumu ve Divan kararlar›yla belirginlik kazanmak-tad›r. Nitekim ünlü COSTA/ENEL davas›nda Divan’›n verdi¤i karar,”öncelik doktri-


Avrupa Birli¤i HukukununÖnceli¤i: Bir AB hukuknormu ile Birlik’e üye bir üyeülkenin ulusal hukuknormunun çat›flmas›hâlinde, ulusal norm yerineAB hukuk normununuygulanmas›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



ni”nin oluflmas› bak›m›ndan temel al›nmaktad›r. Divan bu karar›nda afla¤›dakihükme varm›flt›r:

“Birlik hukuku, üye devletler hukuk sisteminde yer alan hukuk süjeleri bak›m›ndan

hak ve yükümlülükler do¤urur ve bu hukuk sistemlerinde öncelikle uygulan›r”

Avrupa Birli¤i hukukunun önceli¤i, uygulamada ulusal yarg›ç taraf›ndan sa¤la-nacakt›r. Ulusal yarg›ç, gerek Birlik antlaflmalar›n› gerekse türev hukuk normlar›n›hatta üçüncü ülkelerle yap›lan sözleflme hükümlerini ulusal hukukta öncelikle uy-gulayacakt›r. Bu yükümlülük, ulusal planda anayasa ya da yasa koyucunun yü-kümlülü¤ü de¤ildir. Bir baflka deyiflle, üye devletlerin anayasalar›nda Avrupa Bir-li¤i hukukunun önceli¤i kural› yer almasa bile, ulusal yarg›c›n AB hukuku normu-nu, kendisiyle çat›flan “ulusal normun önünde” uygulamas› gerekir. Avrupa Birli¤ihukukunun önceli¤i sorunu bizi befl önemli “hukuksal sonuç”a götürmektedir. Va-r›lan sonuçlar› flu flekilde ele alabiliriz:

1. Öncelik, Avrupa Birli¤i hukukunun “varl›k nedeni”dir. Bu hukuk düzeni, üye dev-

letler taraf›ndan kendisine gereken sayg›nl›k gösterildi¤i ölçüde varl›¤›n› sürdürebilir.

2. Öncelik, AB hukuk düzeninin “üstünlü¤ü” olgusunun bir simgesidir. Üye devletler

Avrupa Birli¤i hukukuna öncelik tan›mazlarsa bu hukuk düzeninin üstünlü¤ü de

söz konusu olmaz.

3. Öncelik, Birlik hukuk normlar›n›n tamam›n›n (antlaflmalar, türev hukuk, sözlefl-

meler), kendisine ters düflen ulusal normlar yerine uygulanmas›d›r. Adalet Divan›,

2.3.1967 tarihinde, SAN MICHELE davas›nda verdi¤i karar›nda, üye devletler ana-

yasalar›ndaki hükümlerin, Avrupa Birli¤i hukukunun zarar›na kullan›lamayaca¤›-

n›, böyle bir durumun “Birlik kamu düzeni”ne ters düflece¤ini hükme ba¤lam›flt›r.

4. Öncelik, yaln›zca Birlik kurumlar›yla, üye devletleraras›ndaki iliflkilerde de¤il,

“üye devletler iç hukuklar›nda” da hukuksal sonuçlar do¤urur.

5. Öncelik, ulusal yarg›ç taraf›ndan bizzat gözetilmek ve uygulanmakla birlikte, bu

öncelikte yarar› bulunan özel ve tüzel kifliler taraf›ndan da görülen davalarda “de-

fi” olarak ileri sürülebilir.

Avrupa Birli¤i Hukukunun Yürürlü¤e Konulmas›Birlik, üye devletlerde kendine özgü idari örgütlenmeye sahip bulunmad›¤› için,Avrupa Birli¤i hukukunun uygulanmas›nda üye devletlerin ulusal organlar›naönemli ölçüde gereksinme duymaktad›r. fiunu da belirtmek gerekir ki Avrupa Bir-li¤i hukukunun üye devletlerde ne flekilde yürürlü¤e konulaca¤› sorunu AB hukukude¤il, bir “idare hukuku” konusudur.

Ulusal Organlar›n Kat›l›m› ve ‹kincil Yetki (Subsidiarite) : Avrupa Birli¤i hukuku-nun üye devletlerde yürürlü¤e konulmas›, genifl ölçüde Toplulu¤a üye devletlerinyetkili organlar›n›n “yürütme olgusu”na kat›lmalar› sayesinde gerçekleflmektedir.Burada, Avrupa Birli¤i hukukunda son derece önemli bir yere ve a¤›rl›¤a sahipolan “yetki da¤›l›m›” olgusu ile karfl› karfl›ya bulunmaktay›z.

Topluluklar› kuran antlaflmalar›n öngördü¤ü politikalar›n uygulamaya konul-mas›nda üye devletlerin ulusal yetkileri kimi zaman tamamen ortadan kalkmaktakimi zaman da son derece s›n›rl› bir konuma gelmektedir Avrupa Birli¤i hukuku-nun üye devletlerde yürürlü¤e konulmas›, federal yap›daki devletlerde, federedevletlerin federal hukuku yürürlü¤e koymalar›na benzetilebilir.


‹kincil Yetki (Subsidiarite):Birlik’in amaçlar›naulaflmas› için al›nacakönlemlerin, ulusal düzeyeoranla “Birlik düzeyindedaha etkin biçimdeuygulanabilecek ya daal›nacak önlemler bir üyedevletin s›n›rl› hareketalan›n› aflacak boyuttaolmas› hâlinde, antlaflmadao giriflim için gerekli yetkiöngörülmemifl olsa bileBirlik bu giriflim için yetkikullan›r. Bu durumda üyedevletlerin ulusal plandakulland›klar› yetkiler, Birlik’edevredilmektedir. Bu yetki“ikincil yetki“dir.

‹kincil Yetki Kavram›: ‹kincil yetki kavram› ile uluslarüstülük (supranationa-lite) kavram› aras›nda yak›n bir iliflki vard›r. Uluslarüstülük kavram› Topluluklar›ntemel ögelerinden birini oluflturmaktad›r. Uluslarüstü bir örgüt oluflturmak amac›y-la, örgüte taraf olan ülkelerin “ulusal egemenlik yetkilerinin bir bölümünü örgütedevretmeleri” gereklidir. ‹kincil yetki de “ulusal yetkilerin kullan›m›n›n Toplulu¤adevrini” zorunlu k›lmaktad›r. Bu bak›mdan, her iki kavram›n da “ortak paydas›”,yetki devridir.

Buna karfl›l›k, her iki kavram›n do¤alar› gere¤i ortaya ç›kan temel bir fark› gözard› etmek olanaks›zd›r. Uluslarüstülükte yetki devri olgusu kesindir. Buna karfl›l›k,ikincil yetkide devir olgusu kesin olmay›p belli olaylar için geçerlidir ve iki koflul-dan birinin gerçekleflmesine ba¤l›d›r. Bu koflullar flunlard›r:

1-Birlik’in amaçlar›na ulaflmas› için al›nacak önlemlerin, ulusal düzeye oranla

“Birlik düzeyinde daha etkin biçimde uygulanabilmesi”,

2-Bu önlemlerin bir üye devletin s›n›rl› hareket alan›n› aflacak boyutta olmas›.

‹flte bu iki alternatif kofluldan biri geçerli oldu¤unda ikincil yetki olgusu dev-reye girmekte ve üye devletlerin ulusal planda kulland›klar› yetkiler, “yaln›zcabu önlemlerin uygulamaya konulmas› bak›m›ndan” Toplulu¤a devredilmektedir.Ancak, ulusal planda Birlik önlemlerinin al›nmas› herhangi bir sorunla karfl›lafl-mayacaksa yetki ikamesi söz konusu olmayacak, bir baflka deyiflle üye devletler,al›nacak önlemleri “Birlik flemsiyesi”ne gerek duymadan ulusal düzeyde uygula-maya koyabileceklerdir. Dolay›s›yla, ulusal yetkilerin “statik” devrini öngörenuluslarüstülük ile ayn› yetkilerin belli koflullar alt›nda “dinamik” devrini zorunluk›lan subsidiarite aras›nda önemli bir fark ortaya ç›kmaktad›r. Bir baflka anlat›m-la, uluslarüstülük kavram›ndaki “kesinlik”, ikincil yetki kavram›nda yerini “es-nekli¤e” terketmektedir.

Avrupa Topluluklar›n› kuran antlaflmalarda ikincil yetki kavram›, önceleri “ad›verilmeksizin” yer almaktayd›. Ancak Lizbon Antlaflmas›’yla de¤ifltirilen AB Antlafl-mas›’n›n 13/1 ve 2 maddesi ikincil yetki kavram›n›n özünü ve hukuksal çerçevesi-ni oluflturmaktad›r. Bu maddeye göre:

1. “Birlik’in kurumlar› flunlard›r:

- Avrupa Parlamentosu,

- Avrupa Konseyi,

- Konsey,

- Avrupa Komisyonu,

- Avrupa Birli¤i Adalet Divan›,

- Avrupa Merkez Bankas›,

- Say›fltay.

2. Her kurum antlaflmalar›n kendisine verdi¤i yetkilerin s›n›rlar› içinde ve bu antlafl-

malarda öngörülen amaç, yöntem ve koflullara uygun olarak hareket eder. Kurum-

lar, aralar›nda özverili bir ifl birli¤i yaparlar”

Antlaflma maddesi, yaln›zca Birlik kurumlar› aras›ndaki iliflkileri düzenlemekleve onlara görevler vermekle kalmamakta, ayn› zamanda bu organlar›n, kendilerinetan›nan “yetki s›n›rlar›”n›n d›fl›na taflmamalar› gere¤ini de hükme ba¤lamaktad›r.


Öte yandan, gene Lizbon Antlaflmas›yla oluflturulan Avrupa Birli¤i’nin ‹flleyi-fline Dair Antlaflmas› (AB‹DA)’n›n 352. maddesinde de ikincil yetki prensibinigörebiliyoruz. Maddeye göre:

“Ortak pazar›n iflleyiflinde, Birlik’in amaçlar›ndan birini gerçeklefltirmek için Birlik

taraf›ndan bir giriflimde bulunmak zorunlu olur da, iflbu antlaflmada o giriflim için

gerekli yetki öngörülmemifl bulunursa Konsey, Komisyonun önerisi üzerine, Avrupa

Parlamentosuna dan›flt›ktan sonra uygun düzenlemeleri oy birli¤i ile yapar”.

Yeni AB Antlaflmas›’n›n 5. maddesi de bu konuyu düzenlemektedir. Buna göre:

“Birlik, yaln›zca Antlaflmalarda belirlenen amaçlar›n gerçeklefltirilmesi için üye dev-

letler taraf›ndan kendine tan›nan yetkilerin s›n›rlar› içinde hareket eder. Antlaflma-

larda Birlik’e tan›nmayan tüm yetkiler üye devletler aittir”.

‹kincil yetki ilkesine uygun olarak Birlik, kendine tan›nan yetkiler kapsam›ndaolmayan alanlarda al›nmas› düflünülen önlemlerin üye devletler taraf›ndan mer-kezde ya da bölgesel veya yerel düzeyde yeterli biçimde gerçeklefltirilemeyecekseya da bu önlemler, boyutlar› ve etkileri bak›m›ndan Birlik düzeyinde daha iyi ya-p›labilecekse devreye girer. Burada da Birlik, kurumlara devredilen yetki “ikincilyetki”dir.

Oransall›k (Proporsionalite) kavram›: Avrupa Birli¤i’nde Birlik organlar› ta-raf›ndan yap›lan düzenlemeler sadece ikincil yetki ilkesine göre de¤il, ayn› zaman-da “oransall›k ilkesine göre de yap›lmaktad›r. Antlaflmalar bu iki kavrama son de-rece önem vermifllerdir. Bu ba¤lamda antlaflmalara ekli, 7 maddeden oluflan “‹kin-cil Yetki ve Oransall›k Üzerine Bir Protokol” yap›lm›flt›r.

Avrupa Birli¤i’nin karar organlar›, Birlik Antlaflmalar›n›n ve bu antlaflmalar›nverdi¤i yetkilere dayanarak ç›kard›klar› hukuk belgelerinin uygulamas›nda, kulla-nacaklar› yetkiler, sonuç almak için gerekli minimum düzeyi aflmamal› ve üye dev-letlerin ulusal yetki alanlar›na tecavüz etmemelidir. Bir baflka deyiflle oransall›k il-kesi uyar›nca bir Birlik giriflimi, kapsam ve flekil aç›s›ndan antlaflmalar›n amaçlar›-na ulafl›lmas› için gerekli olan ölçüyü aflamaz. AB Antlaflmas›’n›n 13/2 maddesin-de yer alan; “her kurum antlaflmalar›n kendisine verdi¤i yetkilerin s›n›rlar› için-de ve bu antlaflmalarda öngörülen amaç, yöntem ve koflullara uygun olarak hare-ket eder” hükmü, AB kurumlar›n›n kendilerine tan›nan yetki s›n›rlar›n› aflmamas›gerekti¤ini belirtmektedir.

‹kincil yetki ne anlama gelir ve AB hukukunda ne zaman uygulan›r? Oransall›k ilkesi nedemektir?

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKUNUN KAYNAKLARI

Antlaflmalar (Birincil Normlar)Avrupa Birli¤i hukukunda antlaflmalar bu hukuk düzeninin “temel kayna¤›”n›oluflturur. Art›k geçerli olmayan Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u (AKÇT), Avru-pa Ekonomik Toplulu¤u (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤u (AAET) nu ku-ran üç antlaflma ve antlaflma “Birlik’in Anayasas›” niteli¤indeydi. Günümüzde buüç belgenin yerini 2 antlaflma alm›flt›r. Bunlar›n ilki “Avrupa Birli¤i Antlaflmas›”, di-¤eri ise önceki AT Antlaflmas›’n›n yerini alan “Avrupa Birli¤i’nin ‹flleyifline DairAntlaflma (AB‹DA)”d›r.


Oransall›k(Proporsiyonalite): AvrupaBirli¤i’nin kararorganlar›n›n, BirlikAntlaflmalar›n›n ve buantlaflmalar›n verdi¤iyetkilere dayanarakç›kard›klar› hukukbelgelerinin uygulamas›nda,kullanacaklar› yetkiler,sonuç almak için gerekli“minimum düzeyi”aflmamal› ve üye devletlerinulusal yetki alanlar›natecavüz etmemelidir. Buna“oransall›k ilkesi” denir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Önceki antlaflmalar› de¤ifltiren kimi antlaflmalar› da yine AB’nin birincil hukuknormlar› aras›nda saymak gerekir. Bunlar afla¤›daki belgelerdir:

• Birlefltirme Antlaflmas› (AB’nin üç ayr› Bakanlar Konseyi ve Komisyonu bir-lefltiren Antlaflma),

• Tek Avrupa Senedi,• Kat›lma Antlaflmalar›,• Maastricht Antlaflmas›,• Amsterdam Antlaflmas›,• Nice Antlaflmas›,• Lizbon Antlaflmas›Görülece¤i gibi, birincin hukuk normlar› oldukça genifl bir yelpaze görünümü

vermektedir. Bu hukuk belgeleri kurucu antlaflmalar› bir ölçüde de¤ifltirmifl ve ni-hayet Lizbon Antlaflmas› ile Avrupa bütünleflmesi sürecine yeni bir yap› oluflturu-larak önceki antlaflmalar›n tamam› yürürlükten kald›r›larak yerlerini, yukar›da dabelirtti¤imiz gibi, Avrupa Birli¤i Antlaflmas› (ABA) ve Avrupa Birli¤i’nin ‹flleyiflineDair Antlaflma alm›flt›r.

Üye devletleri do¤rudan ba¤lay›c› nitelikte olan birincil normlar ayr›nt›l› ola-rak incelenebilir. Ancak burada antlaflmalara genel olarak de¤inece¤iz:

Antlaflmalar›n hukuksal de¤eri ve Birlik hukukundaki yeri aç›s›ndan eleal›nd›klar›nda, antlaflmalar “statü” niteli¤i tafl›maktad›r. Antlaflmalar, hiyerarflikolarak üye devletlerin ulusal “anayasalar›n›n da üstünde” yer almaktad›r. Birlik’inkurucu antlaflmalar› yaln›zca üye devletlerin ulusal hukuklar›n›n üstünde yer al-makla kalmazlar, ayn› flekilde Birlik hukukundaki “normlar hiyerarflisi”nin de enüstünde bulunurlar. Birlik kurumlar›n›n belirledi¤i türev hukuk normlar›, hiçbir fle-kilde Birlik antlaflmalar›na ayk›r› hükümler tafl›yamazlar.

Antlaflmalar›n uygulanmas›, Avrupa Birli¤i hukukunun uygulanma alan›n›da belirlemektedir. Antlaflmalar, Birlik organlar›na yetkiler de vermekte ve bu or-ganlar›n sayg›nl›k göstermeleri gereken ilkeleri ve antlaflmalar›n uygulanma yön-temlerini de belirlemektedir. Antlaflmalar›n gerekti¤i flekilde uygulanmas›n›n yarg›-sal denetimi ise ABAD taraf›ndan yap›lmaktad›r. Antlaflmalar›n uygulanmas› “za-man” ve “mekân”(yer) içinde ayr› ayr› incelenecektir. Avrupa bütünleflmesi süreci-nin devaml›l›¤›n› göz önüne al›nd›¤›nda, “zaman aç›s›ndan” antlaflmalar›n s›n›rs›zsüreli biçimde yap›ld›¤›n› görmekteyiz.

Mekân aç›s›ndan ele al›nd›¤›nda ise antlaflmalar üye devletlerin tümünde ve ba-¤›ms›zl›klar›n› henüz kazanamad›klar› için üye devletlere “denizafl›r› yörelerde”uygulanmaktad›r. Bu yöreler: Yeni Kaledonya ve ona ba¤l› yerler, Frans›z Polenez-yas›, Reunion Adas›, Frans›z Antartikas› ve Austral Topraklar›, Hollanda Antilleri veAruba, Kayman Adalar›, Falkland Adalar›, Güney Georgia ve Güney SandwichAdalar›, Türk ve Kay›k Adalar›, ‹ngiliz Bakir Adalar›, Monsera, Pitkern, St. Helen veona ba¤l› yerler, ‹ngiliz Antartikas›, Hint Okyanusun’daki ‹ngiliz yöreleri, Grönlandolarak antlaflmalarda belirlenmifltir.

Antlaflmalar›n bölümleri iki temel antlaflmada k›smen farkl› biçimde düzen-lenmifltir. Yeni AB Antlaflmas› afla¤›daki bölümleri kapsamaktad›r:

• Preambul• Ortak Hükümler • Demokratik ‹lkelere ‹liflkin Hükümler • Kurumlara ‹liflkin Hükümler • Güçlendirilmifl ‹flBirlik’ine ‹liflkin Hükümler


• Birlik’in D›fl etkinliklerine ‹liflkin Genel Hükümler ve Ortak D›fl Politika veGüvenlik Politikas›yla ‹lgili Özel Hükümler

• Son Hükümler

Buna karfl›l›k Avrupa Birli¤i’nin ‹flleyifline Dair Antlaflma ise afla¤›daki bölümle-ri içermektedir:

• Preambul• ‹lkeler• Ayr›mc›l›k Yapmama ve Avrupa Vatandafll›¤›• Birlik’in Politikalar› ve ‹ç Etkinlikleri• Denizafl›r› Yurt ve Ülkelerin Ortakl›¤›• Birlik’in D›fl Giriflimi• Kurumsal ve Mali Hükümler• Genel ve Son Hükümler • Ekler: Protokoller ve BildirilerAntlaflmalar›n revizyonu; antlaflmalar, “statik hukuk belgeleri” görünümünü

vermelerine karfl›n, gerekti¤inde günün koflullar›na uydurulmak bak›m›ndan de-¤ifltirilme olana¤›n› (Revizyon) da öngörmektedir. Birlik antlaflmalar› “ola¤an vebasitlefltirilmifl olmak üzere iki tür revizyon yöntemini içermektedir. AB Antlaflma-s›’nda her iki revizyon yönteminin ayr›nt›lar› yer almaktad›r.

Antlaflma boflluklar›n›n doldurulmas›; uluslararas› ya da uluslarüstü örgüt-lerin kurucu antlaflmalar›n›n, örgütün amaçlar›na ulaflabilmek için gerekli tüm ay-r›nt›lar› kurucu antlaflmalarda öngörebildi¤ini düflünebilmek güçtür. Dolay›s›ylakurucu antlaflmalarda olabilecek boflluklar›n doldurulabilmesi amac›yla baflvurula-cak önlemler “hukuksal yetki” sorununu da beraberinde getirmektedir. AB‹DA’n›n352. maddesi bu konuyu düzenlemektedir. Buna göre: Ortak Pazar›n iflleyiflinde,öngörülen amaçlar›ndan birini gerçeklefltirmek için bu konuda antlaflmalar Birlik’eher hangi bir yetki vermemifl ise Komisyon’un önerisi ve Parlamento’nun görüflüile Konsey oy birli¤i ile uygun düzenlemeleri yapar.

352. maddede öngörülen yetki, “s›n›rs›z yetki de¤ildir”. Bu yetkinin, antlaflma-n›n öteki maddelerinde yer alan yetkilerin alanlar›na tafl›r›lmadan uygulamaya ko-nulmas› gerekir. Ayn› flekilde ad› geçen madde, “Toplulu¤a yeni hedefler belirle-mek” amac›yla da kullan›lamayacakt›r. Bu son durumda antlaflman›n revizyonuyolunu kullanmak gerekir.

Türev Hukuk (‹kincil Normlar)Birli¤i kuran antlaflmalar, Birlik organlar›na, aç›kça belirtilmese bile “yasama yetki-si” tan›m›fllard›r. Organlar›n, antlaflmalardan ald›klar› yetkiyle, Topluluklar›n he-deflerini gerçeklefltirmek için kabul ettikleri normlar bütününe “türev hukuk” ad›verilir. “Türev” kelimesi, normlar›n kurucu antlaflmalara ba¤›ml›l›¤›n› ya da bu ant-laflmalardan kaynakland›¤›n› belirtmektedir. Türev hukuktan söz ederken sözlefl-me (konvansiyonel) hukukunun d›fl›nda, bizzat Birlik taraf›ndan otonom biçimdekendi kullan›m› için yarat›lan normlar bütününü anlamak gerekir. AB hukukunormlar›n›n üye devletler ulusal normlar›ndan “otonom” yap›lar›, Avrupa Birli¤ihukukunun ay›r›c› özelliklerinden birini oluflturmaktad›r Buradaki norm belirlemeyetkisini, ulusal hukuktaki “yasama yetkisi”ne benzetmek olas›d›r.

‹kincil normlar da denilen türev hukuk normlar›n›n “ikincilli¤i”nin nedeni, ön-ceki bölümde incelenen birincil normlardan (antlaflmalar) hiyerarflik aç›dan dahasonra gelmelerindendir. Buna karfl›l›k, türev hukuk normlar›n›n ba¤lay›c› olanlar›,üye ülkeler iç hukuk normlar›n›n önünde yer almaktad›r.


AB‹DA’n›n 288. maddesi türev hukuk kurallar›n› koymaktad›r. Buna göre: Yetkilerini kullanmak için Birlik kurumlar› tüzükler, yönergeler, kararlar, öne-

riler ve görüfller kabul ederler.• Tüzük, genel bir kapsama sahiptir. Tüm yönleriyle ba¤lay›c›d›r ve her üye

devlette do¤rudan uygulan›r.• Yönerge, flekil ve yöntemler bak›m›ndan yetkiyi ulusal kurumlara b›raka-

rak, yöneldi¤i devleti var›lacak sonuçlar bak›m›ndan ba¤lar.• Karar, tüm yönleriyle ba¤lay›c›d›r. Kararlar belli kiflilere yönelmiflse onlar›

ba¤lar. • Öneriler ve görüfller ba¤lay›c› de¤ildir.

Tüzükler Tüzük, türev hukukun en belirgin kayna¤›d›r. Tüzük sayesinde Topluluklar›n ya-sama yetkisi gerçek biçimde anlam›n› bulmakta ve ulusal hukuklardaki “yasa”larlak›yaslanacak yap›da ve etkinlikte hatta onlar›n da üstünde normlar olarak ortayaç›kmaktad›r. Tüzüklerin dört belirgin özelli¤i vard›r. Bu özellikler flunlard›r:

Genel ve Soyut Kurallar› Kapsamalar›Tüzük, türev hukuk kurallar› aras›nda uygulama alan› en genifl olan›d›r. Tek bir

üye devlet için tüzük ç›kmaz. Tüzük kabul edilmifl ve AB Resmî Gazetesi’nde ya-y›mlanm›flsa tüm üye devletleri kapsar ve onlar› ba¤lar. Divan bir karar›nda, birBirlik normunun, tüzük niteli¤inde olup olmad›¤›n› anlamak için, bu normun yö-neldi¤i hukuk süjelerine bakmak gerekti¤ini vurgulad›ktan sonra, “e¤er norm bel-li hukuk süjelerine kiflisel olarak yönelmiflse bu normu tüzük olarak kabul edebil-mek mümkün de¤ildir.” yarg›s›na varm›flt›r.

Tüm Yönleriyle Ba¤lay›c› Olmalar›Tüzükler “tüm yönleriyle” ba¤lay›c›d›r. Ba¤lay›c›l›k unsuru, Toplulu¤a üye bü-

tün devletler bak›m›ndan geçerlidir. Üye devletler tüzükte öngörülen unsurlar›nd›fl›nda bir uygulama yapamazlar. ‹lke olarak bu kaynaklar bir “bütünlük” gösterir.

Üye Devletlerde Do¤rudan Uygulanmalar›Tüzük üye devletlerin iç hukuklar›n›n birer parças› olmak bak›m›ndan, ulusal

düzeyde, örne¤in yasa ç›karma gibi herhangi bir hukuksal düzenlemeye gereksin-me duymadan uygulan›rlar. Hatta Divan kararlar› ›fl›¤›nda, iç hukuk düzenlemele-rine gidilmesi yaln›zca “gereksiz” de¤il, ayn› zamanda “Birlik antlaflmalar›na tersdüflen” uygulamalard›r. Tüzüklerin Birlik Resmî Gazetesi’nde (TRG) yay›mlanm›flolmalar› tebligat anlam›na gelir.

Tüzük üye devletler taraf›ndan do¤rudan uygulanmalar› zorunlu düzenlemeler-dir. Birlik normlar›, ulusal hukuk normlar›yla çat›fl›rsa, ulusal hukuk normlar›n›nyerini al›rlar ve kendilerine ayk›r› normlar›n uygulamas›n› durdururlar.

Hukuk Süjeleri Bak›m›ndan Hak ve Yükümlülükler Do¤urmalar›Bu hukuk normlar› üye devletlerin hukuk süjeleri lehine do¤rudan haklar do-

¤urdu¤u gibi, bu süjelere yükümlülükler de getirir. Ulusal yarg› organlar›n›n vere-cekleri kararlarda bu hak ve yükümlülükleri göz önünde tutmas› gerekir.

Tüzük ne tür bir hukuk belgesidir? AB hukuk normlar› aras›ndaki yeri nedir? Tüzü¤ün ay›-r›c› niteliklerini s›ralay›n›z.


Tüzük: Genel bir kapsamasahip ve tüm yönleriyleba¤lay›c› olan ve de her üyedevlette do¤rudanuygulanan türev hukukkurallar›d›r.

Yönerge: fiekil ve yöntemlerbak›m›ndan yetkiyi ulusalkurumlara b›rakan veyöneldi¤i devleti var›lacaksonuçlar bak›m›ndanba¤layan hukuk kurallar›d›r.

Karar: Yöneldi¤i gerçek vetüzel kiflilerle, devletleri tümyönleriyle ba¤layan genelkapsama sahip hukukkurallar›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

YönergelerYönergeler, flekil ve yöntemler bak›m›ndan yetkiyi ulusal kurumlara b›rakarak yö-neldi¤i devletleri var›lacak sonuçlar bak›m›ndan ba¤lar. Tüzüklerden farkl› olarakyönergeler 2 farkl› aflamay› kapsamaktad›r. Bunlar AB hukuku aflamas› ve ulusalhukuk aflamas›d›r. Yönergeler Avrupa Birli¤i hukukunda ulafl›lacak hedefleri belir-lemekte ancak üye devletler yetkili organlar›na belirlenen hedeflere ulaflmak bak›-m›ndan “ulusal hukuk düzenlemeleri yapma yetkisi”ni tan›maktad›rlar. Ancak buyetki, yönergelerin ulusal hukukta uygulan›p uygulanmamas›na karar verme yet-kisi kesinlikle de¤ildir. Burada söz konusu olan, “görev ve ifl birli¤inin Birlik düze-yi ile ulusal düzey aras›nda dengeli biçimde paylafl›lmas›d›r.”

Ulusal organlar, yönergede belirtilen hedeflere ulaflmak için, ulusal hukukdüzenlemelerinin türünü belirlemekte özgür k›l›nm›fllard›r. Bir üye devlette ge-rekli iç hukuk düzenlemesi söz gelimi, bir “yasa” ise ilgili üye devletin yasa ç›-kartmas›, e¤er gerekli düzenleme bir “bakanlar kurulu kararnamesi” ise ilgiliüye devletin kararname ç›kartmas› gerekli ve yeterlidir. Yönergeler afla¤›dakiözellikleri tafl›maktad›r:

Kapsamlar›n›n S›n›rl› Olmas›Yönergelerin genel bir kapsama sahip olup olmad›¤› konusu ö¤retide tart›flma-

l›d›r. Kimi hukukçular yönerge ve tavsiyelerin “genel” bir kapsama sahip olmad›k-lar›n› savunurken, kimi hukukçular, bu hukuk normlar›n›n da tüzükler gibi genelkapsama sahip olabileceklerini savunmaktad›r. Antlaflmalar, bu normlar›n kapsa-m›n› belirlemeksizin “hukuk süjelerini ba¤lay›c›” özelliklerinden söz etmektedir.Yönergelerde öngörülen hukuk süjeleri “devletlerdir”. Bu nedenle yönergeler, yu-kar›da incelenen tüzükler gibi genifl kapsama sahip de¤illerdir. Nitekim antlaflma-lar› kaleme alanlar da bu bilinçle hareket ederek 249. maddeye, bu hukuk norm-lar›n›n hukuksal çerçevesiyle ilgili aç›k hükümler koymam›flt›r. Bu nedenle biz deyönergelerin genel kapsama sahip olmad›¤› görüflüne kat›l›yoruz.

Belli Bir Birlik Amac›n› Gerçeklefltirmeyi HedeflemeleriBelirlenen hedeflere ulaflmak için, iç hukukta düzenleme yapma yetkisi yöner-

gelerle “ulusal yetki” hâline dönüfltürülmüfltür. AB‹DA Antlaflmas›’n›n 288. madde-siyle ulusal organlara b›rak›lan yetkinin “flekli” deyiminden, yap›lan düzenlemenin“yasa ya da idari düzenleme” olabilece¤ini, ayn› maddedeki “yöntem” deyimindende, yetkiyi kullanacak organlar› anlamak gerekir. Bu organlar, ulusal düzeydeki“parlamentolar” ya da “hükûmetler” de olabilir.

Ba¤lay›c› Olmalar› ve Zorunlu Biçimde Uygulanmalar›Yönergeler üye devletleri “var›lacak hedefler bak›m›ndan” ba¤lamakta ve iç

hukuk düzenlemelerinin gerçekleflmesiyle birlikte üye devletlerde “zorunlu biçim-de” uygulanmaktad›r. Var›lacak hedeflere gereken sayg›n›n gösterilmemesi hâlindeKomisyo’nun ya da öteki devletlerin ABAD’a baflvurma yetkileri bulunmaktad›r.Buna karfl›l›k, yönergeler gerçek ve tüzel kiflilere yönelik olmad›klar› için, hukuksüjeleri aç›s›ndan do¤rudan ba¤lay›c› hukuksal sonuçlar do¤urmazlar. Gerçek vetüzel kifliler, yönergelerin uygulanmas›na yönelik iç hukuk düzenlemeleri yap›l-mas› hâlinde, yap›lan düzenlemelerle ba¤›ml› olurlar.

Hukuk Süjeleri Bak›m›ndan Hak ve Yükümlülükler Do¤urmalar›Yukar›da da belirtti¤imiz gibi yönerge, üye devletlere bir “giriflimde bulunma

yükümlülü¤ü” getirmektedir. Ancak yönergeler, üye devletlerin yan› s›ra, gerçekve tüzel kifliler bak›m›ndan da kimi yükümlülükleri beraberinde getirmekte, baz›durumlarda da ayn› kifliler lehine haklar do¤urmaktad›r.


KararlarAET Antlaflmas›’n›n 288. maddesine göre : “Karar, yöneldi¤i kifliler için tümyönleriyle ba¤lay›c›d›r.” Karar di¤er türev hukuk normlar›ndan farkl› olarak herzaman homojen bir görünüm tafl›maz ve antlaflmalar sistemi içinde çok farkl› fonk-siyonlara sahiptir. Kararlar, tüzükler gibi “emredici” nitelikte genel normlar olmak-tan çok, belli konularla s›n›rl› ve belli kiflilere ya da devletlere yönelik normlard›r.Kararlar›n belirleyici özellikleri flunlard›r:

Genel Kapsama Sahip Olmamalar›Kararlar yaln›zca “yöneldi¤i kifliler bak›m›ndan” zorunlu kurallard›r. Bu kifliler

gerçek ya da tüzel kifliler olabilece¤i gibi, üye devlet ya da devletler olabilir. Di¤ernormlardan farkl› olarak kararlar belirgin konulara yönelmifltir. Kararlar bir ya dabirkaç devlet hakk›nda da al›nabilir.

Ba¤lay›c› Olmalar› ve Zorunlu Biçimde Uygulanmalar›Kararlar, yönergelerden farkl› olarak yaln›zca var›lacak sonuçlar bak›m›ndan

de¤il, tüzükler gibi “tüm yönleriyle ba¤lay›c›” olduklar›ndan, tüzüklere yaklaflarakayr›nt›l› hükümleri kapsayabilirler. Hatta, ulafl›lacak hedeflere varmak için “gerek-li yöntemleri” de yöneldi¤i kiflilere “empoze ederler.” Buna karfl›l›k “devletler ba-k›m›ndan” ele al›nd›¤›nda kararlar, ulusal hukukta yürürlü¤e konulmak için gerek-li iç hukuk düzenlemelerini yapabilme yetkisini devletlere tan›rlar. Ancak yetki,al›nan kararlar› uygulamaya koyup koymama konusunda kesinlikle bir “takdir yet-kisi” olmad›¤›ndan, kararlar bu aç›dan yönergelere yaklafl›r.

Kararlar kiflisel nitelik tafl›rlar. Tek kifliye yönelik olabilece¤i gibi, birden çokgerçek ya da tüzel kifliye hatta üye devlete yönelik olabilir. Kararlar›n bir gerçek yada tüzel kifli “grubu” için verilece¤i durumlarda, yöneldi¤i kiflilerin isimlerinin ka-rarlarda tek tek say›lmas›na gerek olmay›p, grubun isminin verilmesi yeterli olmak-ta ve kararlar›n yöneldi¤i grup kiflisellefltirilmektedir. Buna karfl›l›k kararlar, “do¤ru-dan uygulanma” niteli¤ine sahip bulunmad›klar›ndan, tüzüklerden ayr›l›rlar.

Hukuk Süjeleri Bak›m›ndan Hak ve Yükümlülükler Do¤urmalar›Birli¤i kuran antlaflmalar›n kararlarla ilgili maddelerinde, “kararlar›n hukuk sü-

jeleri bak›m›ndan hak ve yükümlülükler do¤urdu¤u” yolunda aç›k bir hükme rast-lanmamaktad›r. Ancak ATAD (Avrupa Topluluklar› Adalet Divan›) bu bofllu¤uGRAD davas›nda vermifl oldu¤u kararla doldurmufltur. Divan’›n ilgili karar›nda;“üye devletlere yönelik kararlar›n bu devletin hukuk süjeleri lehine do¤rudan hakve yükümlülükler do¤uraca¤›” vurgulam›flt›r. Ulusal yarg› organlar› bu hak ve yü-kümlülükleri, verecekleri yarg›sal kararlarda göz önüne almak zorundad›r.

Ba¤lay›c› Olmayan Kaynaklar (Öneri ve Görüfller)

ÖnerilerÖneriler, her ne kadar ba¤lay›c› nitelikte de¤illerse de yine de üye devletleri bellikonularda yönlendirmeyi hedef ald›klar›ndan en az›ndan “moral de¤er” tafl›makta-d›rlar. Buna karfl›l›k, hukuksal ba¤lay›c›l›¤› olmad›¤›ndan öneriler, “yarg›sal dene-timin d›fl›ndad›r.”

Öneriler, genellikle bir üye devlette yeni yasal düzenlemelerin yap›lmas› ya damevcut düzenlemelerin de¤ifltirilmesi hâlinde ortaya ç›kabilecek aksakl›klar› veAvrupa Birli¤i hukukuna uyumsuzluklar› gidermek amac›yla Komisyon taraf›ndans›k s›k kullan›lmaktad›r.


GörüfllerGörüfller ilke olarak ba¤lay›c› olmamakla birlikte Avrupa Birli¤i hukukunda öylegörüfller vard›r ki bunlar ba¤lay›c› nitelik tafl›makta ve hukuksal sonuçlar do¤ur-maktad›r. Bu tür görüflleri üçe ay›rarak incelemek gerekir:

ABAD görüflleri: Yukar›da de¤indi¤imiz Konsey ve Komisyon görüfllerindenfarkl› olarak, AB Adalet Divan›’n›n görüflleri “hukuksal sonuçlar” do¤uracak nite-liktedir. Örne¤in; Birlik’in bir üçüncü ülke ile yapaca¤› anlaflman›n, Birlik kurucuantlaflmalar›na uygunlu¤u konusunda ABAD’›n verdi¤i “olumsuz görüfl” sonucun-da anlaflma ancak Birlik antlaflmalar› “revize edildikten sonra” yürürlü¤e girebilir(AB‹DA Ant. md. 218).

Ayn› flekilde Birlik organlar›n›n, üye devletler ad›na üçüncü ülkelerle yapt›¤›anlaflmalar›n Birli¤i ba¤lay›p ba¤lamayaca¤› yolunda ABAD’›n vermifl oldu¤u gö-rüfller de Birlik kurumlar›n› ba¤lamaktad›r.

Komisyonun gerekçeli görüflleri: Komisyon bir üye devletin antlaflmalar ge-re¤ince üzerine düflen yükümlülüklerden birini yerine getirmedi¤i kan›s›na var›rsao devleti savunma yapmaya davet ettikten sonra, konuya iliflkin “gerekçeli görüflü-nü” bildirir. ‹lgili devlet, Komisyon taraf›ndan kendisine tan›nan süre içinde, bildi-rilen görüfle uymazsa, Komisyon Adalet Divan›’na baflvurabilir. Komisyo’nun üyedevlet aleyhine Divana baflvurabilmesi için ön koflul ilgili devletin Komisyon gö-rüflüne uymamas›d›r.

Görülece¤i gibi Komisyon’un bu konudaki “gerekçeli görüflü”, di¤er görüfller-den farkl› olarak ba¤lay›c› nitelik tafl›makta, hukuksal sonuçlar do¤urmakta ve il-gili üye devlet kendisini Divan önünde bulmaktad›r. Oysa görüfller yaln›zca dan›fl-sal nitelikte olsayd›, onlara uyulmama durumlar›nda “yarg› yolunun kapal› olmas›”gerekirdi.

Avrupa Parlamentosu’nun görüflleri: AP görüflleri de Konsey ve Komisyongörüfllerinden farkl› olarak kimi zaman hukuksal sonuçlar do¤urabilmektedir. Ör-ne¤in; “Bir Avrupal› devletin Avrupa Birli¤i’ne tam üyelik baflvurusunda bulunma-s› sonucunda, Konsey, Komisyon’a dan›flt›ktan ve Avrupa Parlamentosu’nun “uy-gun görüflü”nü ald›ktan sonra karar›n› verir (AB Ant. md. 49). Avrupa Parlamento-su’nun “uygun görüflü” al›nmazsa Konsey bir ülkeyi Toplulu¤a tam üye olarak ka-bul etme yolunda karar alamamaktad›r.

Di¤er KaynaklarAB hukukunda yukar›da de¤indi¤imiz kaynaklar d›fl›nda baflka kaynaklar da bu-lunmaktad›r. Bunlar Birlik’in üçüncü ülkelerle yapt›¤› sözleflme ya da anlaflma-lar, Birlik organlar›n›n iç tüzükleri ve organlar›n iç iflleriyle ilgili kararlar (bunlara“sui generis kaynaklar” ad› verilmektedir), tamamlay›c› hukuk (bu bafll›k al-t›nda uluslararas› hukuk, ulusal hukuk ve hukukun genel ilkeleri say›labilir) ve te-mel hak ve özgürlüklerdir. Bu 4 kayna¤›n ayr›nt›l› biçimde ele al›nmas› bu bö-lümün boyutlar›n› aflt›¤›ndan inceleme konusu yap›lmayacakt›r.



Yeni bir hukuk dal› olan AB hukuku ile ulusla-

raras› hukuk aras›ndaki iliflkileri benzerlik ve

farkl›l›klar›yla tan›mlamak,

AB hukuku “entegrasyon hukuku” olarak karfl›-m›za ç›kmaktad›r. Bu aç›dan ele al›nd›¤›nda buhukuk sistemi federal ya da konfederal bütünlefl-me olgusuna kadar uzanan bir sürecin hukuksalaltyap›s›n› düzenler. Dolay›s›yla AB hukuku Bir-lik’e üye devletlerin ulusal egemenlik yetkileri-nin bir bölümünü örgüte devretmeleri üzerinekuruludur. Bu sonuç, AB hukuk normlar›n›n üyedevletlerde zorunlu biçimde uygulanmalar› gere-¤ini gündeme getirir. Buna karfl›l›k uluslararas›hukuk devletlerin egemen eflitli¤i üzerine kuru-ludur ve egemen yetkilerin devri söz konusu de-¤ildir. Bu ünitenin ilk amac›, yeni hukuk düzeni-nin geleneksel uluslararas› hukuktan farkl›l›klar›-n› ortaya koymakt›r.

AB hukukunun ay›r›c› özelliklerine aç›kl›k getirmek

Yine uluslararas› hukuktan farkl› olarak ABhukuku, kendine özgü kimi özellikleri olan birhukuktur. ‹flte bu nedenle bu ünitenin amaçlar›aras›nda an›lan özellikleri de vurgulamak gerek-mifltir. Bunlar; AB hukukunun uluslarüstü niteli-¤i, AB hukukunun üye ülkeler hukuk düzenleri-ne önceli¤i, kimi durumlarda AB hukukunun,baflkaca bir iç hukuk düzenlemesine gereksin-me duymaks›z›n üye devletlerde do¤rudan do¤-ruya uygulanmas› ve do¤rudan etki do¤urmas›gibi uluslararas› hukukun yabanc›s› oldu¤u ko-nulard›r. Bu bölümde bu kavramlara aç›kl›k ge-tirilmifltir.

AB hukuk sisteminin birincil kaynaklar›n› (Ant-

laflmalar) ele almak ve aç›klamak

AB hukuk sisteminin kendine özgü kaynaklar›vard›r. Zaten AB hukuk sistemi bu kaynaklara da-yal› olarak kal›c›l›¤›n› sürdürür. Bunlar›n ilki veen önemlisi, birincil kaynak dedi¤imiz ve üye dev-letler taraf›ndan imzalanan “kurucu antlaflma-lar”d›r. Bunlar Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu-¤u, Avrupa Ekonomik Toplulu¤u ve Avrupa AtomEnerjisi Toplulu¤u’nun kurucu antlaflmalar›d›r.Ancak, ilerleyen y›llarda bu antlaflmalar›n gününkoflullar›na uyarlanmas› için de¤ifltirilmeleri vegüncellenmeleri gerekmifltir. ‹flte, Kat›lma Antlafl-malar›, Tek Avrupa Senedi, Maastricht Antlaflma-s›, Amsterdam Antlaflmas›, Nice Antlaflmas› gibikimi antlaflmalar bu üç kurucu antlaflmay› zamaniçinde de¤ifltirmifllerdir. Bu antlaflmalar da AB hu-kukunun birincil kaynaklar› aras›nda yer almakta-d›r. Günümüzde tüm bu Antlaflmalar›n yerini alanAvrupa Birli¤i Antlaflmas› ile Avrupa Birli¤i’nin ifl-leyifline Dair Antlaflma, AB hukukunun birincilkaynaklar›d›r Bu ünitenin bir amac› da bu hukukkaynaklar›n› okurlar›na verebilmektir.

AB hukuk sisteminin ikincil kaynaklar›n› (tü-

zük, yönerge ve karar) ele almak ve bu kaynak-

lar› incelemek,

Birincil hukuk normlar› olan “antlaflmalar” d›fl›n-da, AB hukukunun yine kendine özgü “ikincilhukuk normlar›” vard›r. Tüzükler, yönergeler vekararlar olarak an›lan bu normlar, belli bir hiye-rarflik s›ralama ile yöneldi¤i devletleri, AB ku-rumlar›n› ve gerçek ya da tüzel kiflileri ba¤larlar.Tüzükler (réglements), ulusal parlamentolardanç›km›fl yasalar gibi hukuksal sonuç do¤ururlar veuygulanmaya konulmak bak›m›ndan bir ulusalnorma gereksinme duymazlar. Yönergeler (di-rectives), var›lacak sonuçlar bak›m›ndan üye dev-letleri ba¤lar ancak üye devletlere bu yönergele-ri uygulamak bak›m›ndan bir iç hukuk düzenle-mesi yapma olana¤› tan›m›flt›r. Kararlar (décisi-ons) ise yöneldi¤i gerçek ya da tüzel kiflileri do¤-rudan ba¤lar. AB hukuk sistemi içinde son dere-ce önemli olan bu ikincil hukuk kaynaklar›n›nokurlara anlat›lmas› da bu ünitenin bir baflkaamac›d›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. AB hukukunda ikincil (türev) hukuk normlar› afla¤›-dakilerden hangisi de¤ildir?

a. Yönergeb. Kararc. Tüzükd. Antlaflmae. Bunlar›n hepsi ikincil hukuktur.

2. Birlik’in alaca¤› bir önlem Birlik düzeyinde daha et-kin uygulanabilecek ya da bir devletin hareket alan›n›aflacaksa Birlik yetki kullan›r kural› afla¤›dakilerdenhangisidir?

a. Oransall›kb. Uluslarüstülükc. ‹kincil yetkid. Do¤rudan uygulanmae. Do¤rudan etki

3. “Görüfller” genellikle hukuken ba¤lay›c› de¤ildir. An-cak AB hukukunda kimi zaman ba¤lay›c› görüfller devard›r. Afla¤›daki görüfllerden hangisi ba¤lay›c› de¤ildir?

a. Komisyonun gerekçeli görüfllerib. Konseyin bir üye devlete ulusal düzeyde önlem

almay› öneren görüflüc. Avrupa Birli¤i Adalet Divan›n›n görüfllerid. Avrupa Parlamentosunun bir üye devletin üyeli-

¤i ile ilgili uygunluk görüflüe. Bunlar›n hiçbiri ba¤lay›c› de¤ildir.

4. Üye devletlere iç hukuk düzenlemesi yapma olana-¤›n› veren türev (ikincil hukuk) normu afla¤›dakilerdenhangisidir?

a. Kararb. Yönergec. Tüzükd. Yasae. Sözleflme

5. Divan, üye devletler ve onlar›n hukuk süjeleri bak›-m›ndan antlaflma hükümlerini kaç grupta toplamaktad›r?

a. 3b. 2c. 4d. 5e. 1

6. AB Antlaflmalar› afla¤›daki yörelerden hangisineuygulanmaz?

a. Türk ve Kay›k Adalar›b. Monserac. Pitkernd. Yeni Kaledonyae. Mauritius Adas›

7. Avrupa Birli¤i hukukunun getirdi¤i yükümlülükleriiç hukukunda “Avrupa Toplulu¤u Senedi” adl› bir bel-geyle kabul eden ülke afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Almanyab. Hollandac. ‹talyad. ‹ngilteree. Belçika

8. Avrupa bütünleflmesi sürecine yeni bir yap› olufltu-rularak Avrupa Birli¤i Antlaflmas› ve Avrupa Birli¤i’nin‹flleyifline Dair Antlaflmas›’n› yaflama geçiren belge afla-¤›dakilerden hangisidir?

a. Maastricht Antlaflmas›b. Tek Avrupa Senedic. Lizbon Antlaflmas›d. Nice Antlaflmas›e. Amsterdam Antlaflmas›

9. Avrupa Birli¤i hukukunun “önceli¤i” sorunu afla¤›-dakilerden hangisi de¤ildir?

a. Öncelik AB hukukunun “varl›k nedeni”dir.b. Öncelik, yaln›zca Birlik kurumlar›yla, üye dev-

letleraras›ndaki iliflkilerde de¤il, “üye devletleriç hukuklar›nda” da hukuksal sonuçlar do¤urur.

c. Öncelik, Birlik hukuk normlar›n›n tamam›n›n (ant-laflmalar, türev hukuk, sözleflmeler), kendisineters düflen ulusal normlar yerine uygulanmas›d›r.

d. Öncelik, AB hukuk düzeninin “üstünlü¤ü” olgu-sunun bir simgesidir.

e. Ulusal yarg›c›n AB hukukunun önceli¤ini gözönüne alma konusunda takdir yetkisine sahiptir.

10. Afla¤›dakilerden hangisi “uluslarüstülük” kavram›-n›n tan›m› içinde yer almaz?

a. Uluslarüstü örgüt bir antlaflmayla kurulmufltur.b. Örgüt taraf›ndan belirlenen hukuk normlar›n›, üye

devletler ulusal hukukunda uygulay›p uygulama-mak konusunda tercih haklar›n› kullanabilirler.

c. Örgüt hukuk normlar›n›, yerine göre oy çoklu¤uile belirleyebilmektedir.

d. Belirlenen hukuk normlar›, örgüte üye devletlerido¤rudan ya da dolayl› biçimde ba¤lamaktad›r.

e. Örgüte üye ülkeler, ulusal egemenliklerinin birbölümünü örgütün yetkili organlar›na devret-mifllerdir.



1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türev (‹kincil) Hukuk” ko-nusunu gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB Hukukunun Uygulanma-s› (‹kincil Yetki)” konusunu gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türev (‹kincil) Hukuk” ko-nusunu gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türev (‹kincil) Hukuk” ko-nusunu gözden geçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Antlaflmalar” konusunu göz-den geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Antlaflmalar” konusunu göz-den geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üye Devletlerin Anayasala-r›” konusunu gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Antlaflmalar” konusunu göz-den geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB Hukukunun Önceli¤i”konusunu gözden geçiriniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB Hukukunun Uluslarüs-tülü¤ü” konusunu gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Uluslararas› hukuk ile ulusal hukuk iliflkisi ele al›nd›-

¤›nda, ö¤retide iki farkl› görüflün savunuldu¤unu görü-

yoruz. Düalist görüfl taraftarlar›na göre, bu iki hukuk

düzeni birbirinden ayr› ve ba¤›ms›z fakat birbirine efl

düzeydedir. Buna karfl›l›k, monist görüfl taraftarlar›na

göre, her türlü hukuk normu birbirine ba¤l›d›r ve ulus-

lararas› hukuk normlar› herhangi bir ulusal hukuk nor-

muna dönüfltürülmesine gerek olmaks›z›n, iç hukukun

bir parças›d›r

ABAD, AB hukukunun üye devletler hukukuna enteg-

re yap›s›ndan söz ederek daha çok monist görüfle daha

yak›n kararlar vermifltir.

S›ra Sizde 2

Avrupa Birli¤i projesi siyasi bir “bar›fl projesi”dir. Yani

Avrupa’da sürekli biçimde kalacak bir bar›fl süreci için

bulunmufl bir modeldir. Bu nedenle örgüt bu amaca

ancak üye devletlerin egemen biçimde kulland›¤› kimi

yetkileri devralmak suretiyle ulaflabilirdi. Bunun için

"egemenlik k›s›tlamas›" de¤il "egemen yetkilerin bir

bölümünün devri ve birlikte kullan›m›" gerekliydi. ‹fl-

te AB aflama aflama bunu gerçeklefltirdi. Bir baflka de-

yiflle Birlik, üye devletlerden egemen yetkiler devrala-

rak "uluslarüstü" nitelik kazanm›flt›r. Bu flekilde örgüt

üye devletlerin üstünde karar erkine sahip olmufl ve

yapt›¤› düzenlemeler üye ülke hukuk sistemlerinin üs-

tünde yer alm›flt›r.

Kuran antlaflmalar›n hiçbir yerinde Birlik’in "uluslarüs-

tü bir örgüt" oldu¤u yolunda herhangi bir hüküm yer

almamaktad›r. Ancak antlaflmalar›n genel niteli¤i ve ki-

mi hükümlerinin yap›s›, bizi Birlik’in uluslarüstü bir ku-

rulufl oldu¤unu kabule zorlamaktad›r. Kald› ki ABAD

kararlar›da da Birlik’in bu niteli¤i vurgulanmaktad›r. Bu

yeni hukuk kavram›, "yetki devrini, hatta ulusal ege-

menli¤in Birlik organlar›na k›smen terk edilmesini" ge-

rekli k›lmaktad›r.



S›ra Sizde 3

‹kincil Yetki Kavram› (Subsidiarite): Uluslarüstü

bir örgüt oluflturmak amac›yla, örgüte taraf olan ülke-

lerin "ulusal egemenlik yetkilerinin bir bölümünü ör-

güte devretmeleri" gereklidir. Bu devir olgusu hem

uluslarüstülük de hem de ikincil yetki de kesinlikle ol-

mas› gerekli bir durumdur. Bu bak›mdan, her iki kav-

ram›n da "ortak paydas›", yetki devridir. Ancak, ikincil

yetkide devir olgusu kesin olmay›p iki kofluldan biri-

nin gerçekleflmesine ba¤l›d›r. Bu koflullar flunlard›r:

1. Birlik’in amaçlar›na ulaflmas› için al›nacak ön-

lemlerin, ulusal düzeye oranla "Birlik düzeyinde

daha etkin biçimde uygulanabilmesi",

2. Bu önlemlerin bir üye devletin s›n›rl› hareket ala-

n›n› aflacak boyutta olmas›.

‹flte bu iki alternatif kofluldan biri geçerli oldu¤undaikincil yetki olgusu devreye girmekte ve üye devletlerinulusal planda kulland›klar› yetkiler, "yaln›zca bu ön-lemlerin uygulamaya konulmas› bak›m›ndan" Toplulu-¤a devredilmektedir. Oransall›k (Proporsionalite) kavram›: Avrupa Bir-li¤i’nin karar organlar›, Birlik Antlaflmalar›n›n ve bu ant-laflmalar›n verdi¤i yetkilere dayanarak ç›kard›klar›hukuk belgelerinin uygulamas›nda kullanacaklar› yet-kiler, sonuç almak için gerekli minimum düzeyi aflma-mal› ve üye devletlerin ulusal yetki alanlar›na tecavüzetmemelidir. Bir baflka deyiflle, oransall›k ilkesiuyar›nca bir Birlik giriflimi, kapsam ve flekil aç›-s›ndan antlaflmalar›n amaçlar›na ulafl›lmas› içingerekli olan ölçüyü aflamaz. AB Antlaflmas›’nda yeralan; “her kurum antlaflmalar›n kendisine verdi¤i yetki-lerin s›n›rlar› içinde ve bu antlaflmalarda öngörülenamaç, yöntem ve koflullara uygun olarak hareket eder”hükmü, AB kurumlar›n›n kendilerine tan›nan yetki s›-n›rlar›n› aflmamas› gerekti¤ini belirtmektedir. ‹flte bukavrama, AB hukukunda “oransall›k ilkesi” ad› veril-mektedir.

S›ra Sizde 4

Tüzük, türev hukukun (ikincil hukukun) en belirginkayna¤›d›r. Tüzük ulusal hukuklardaki "yasa"larla k›-yaslanacak yap›da ve etkinliktedir. Hatta tüzükler, ulu-sal düzeyde yasalar›n üstünde hukuksal de¤ere sahip-tirler. Bir tüzük hükmü ulusal yasa ile çat›fl›rsa ulusalyasa hükmü de¤il, AB tüzü¤ü hükmü uygulan›r. Tüzük-lerin özellikleri flunlard›r:

• Genel ve Soyut Kurallar› Kapsamalar›Tüzük, türev hukuk kurallar› aras›nda uygulama alan›en genifl olan›d›r. Tek bir üye devlet için tüzük ç›kmaz.Tüzük kabul edilmifl ve AB Resmî Gazetesi’nde yay›m-lanm›flsa tüm üye devletleri kapsar ve onlar› ba¤lar.

• Tüm Yönleriyle Ba¤lay›c› Olmalar›Tüzükler "tüm yönleriyle" ba¤lay›c›d›r. Ba¤lay›c›l›k un-suru, Toplulu¤a üye bütün devletler bak›m›ndan geçer-lidir. Üye devletler tüzükte öngörülen unsurlar›n d›fl›n-da bir uygulama yapamazlar. ‹lke olarak bu kaynaklarbir "bütünlük" gösterir.

• Üye Devletlerde Do¤rudan Uygulanmalar›Tüzük üye devletlerin iç hukuklar›n›n birer parças› ol-mak bak›m›ndan ulusal düzeyde, örne¤in yasa ç›karmagibi herhangi bir iç hukuk düzenlemesine gereksinmeduymadan uygulan›rlar.

• Hukuk Süjeleri Bak›m›ndan Hak ve Yükümlü-lükler Do¤urmalar›

Tüzükler üye devletlerin gerçek ve tüzel kiflileri lehinesadece haklar do¤urmaz, ayn› zamanda bu kiflilere yü-kümlülükler de getirir. Ulusal yarg› organlar›n›n vere-cekleri kararlarda bu hak ve yükümlülükleri göz önün-de tutmas› gerekir.


Akipek ‹. (1965) Devletler Hukuku I. kitap, Ankara

Arat T., (1989) Avrupa Topluluklar› Adalet Divan›, ATA-

UM Yay., No:3

Arsava F., (2003) Nice Sonras›nda Avrupa Birli¤i’nin

Gelece¤i, ATAUM Yay., Ankara

Arsava F., Avrupa Topluluklar› hukuku ve Bu hukukun

Ulusal Alanda Uygulanmas›ndan Do¤an Sorunlar,

SBF.

Bebr G., (1970) Les Dispositions de Droit Communa-

utaire Directement Applicables, CDE.

Bréhier T., (1992) De Maastricht à la Révision de la

Constitution, Le Monde, 11.4.1992, Paris.

Buigues J.L.I., (1968) La Nature Juridique du Droit Com-

munautaire, CDE.

Caeiros A., (1984) L’Effet Direct des Accords Internati-

onaux Conclus par la CEE, RMC, No: 282.

Can H., Özer Ç., (2005) Türkiye-Avrupa Toplulu¤u Or-

takl›k hukuku, Gazi Kitabevi, Ankara.

Capotorti F., Ehlerman C-D., Frowein J., Jacobs F., Joli-

et J., Koopmans T., Kovar R., éd. Nomos .

Cerexhe E., (1989)Le Droit Européen, éd. Bruylant, Bru-

xelles.

Chavalliere R-M.-Boulouis J., Grands Arrêts de la Cour

de Justice des Communautés Européennes, Dalloz,

Costantinesco L., (1966) La Spécificité du Droit Commu-

nautaire, RTDE.

Çelik E., (1975) Milletleraras› hukuk, Cilt : I, ‹stanbul.

De Witte B., (1984) Retour à Costa la Primauté du Dro-

it Communautaire à la Lumière du Droit Int., RTDE.

Dewost J-L., (1990) La Décision Nationale et le Droit

Communautaire, AJDA, Paris, 20.4.1990.

Dumon F., (1968) Dispositions Directement Applicables

en Droit Européen, CDE.

Garron R., (1969) Réflexions sur la Primauté du Droit

Communautaire, RTDE

Gautron J-C., (1989) Droit Euroéeen, Dalloz, Paris.

Goldman B., (1969) Le Rapprochement des Législations,

in Le Droit des CE, Bruxelles.

Günu¤ur H., (1989) Limitation on Soveregnity Necessi-

tated by Turkish Accession to the EC, Turktrade Yay.,

No:2, ‹stanbul.

Günu¤ur H., Les Rapports entre le Droit Communautai-

re et Droit Constitutionnel des Etats Membres, Tur-

kish Public Administration Annuel, Ankara, 1989-

1990.

Günu¤ur H., (1992) Maastricht Zirvesi ve Düflündür-

dükleri, ‹ktisat, Ankara, 13.1.1992.

Günu¤ur H., (1992) Maastricht Antlaflmas› ve Avru-

pa’n›n Gelece¤i, Türkiye ‹fl Bankas› Yay›n›, Ekim

1992.

Günu¤ur H., (1996) Avrupa Toplulu¤u hukuku, EKO

Yay., Ankara.

Günu¤ur H., (2007) Avrupa Birli¤i’nin hukuk Düzeni,

EKO Yay., Ankara.

Günu¤ur H., (2007) Avrupa Birli¤i, EKO Yay., Ankara

Günu¤ur H., (2008) Türkiye-Avrupa Birli¤i ‹liflkileri,

EKO yay.,Ankara.

Günu¤ur H., (2011) Lizbon Antlaflmas› Sonras› Avrupa

Bütünleflmesi, EKO Yay., Ankara.

Isaac G., (1983) Droit Communautaire Général, éd.

Masson, Paris.

Kakouris C.N., (1987) La Relation de l’Ordre Juridique

Communautaire avec les Ordres Juridiques des Etats

Membres, in , LAPP, éd. Nomos, Baden-Baden.

Karluk R., (2007) Avrupa Birli¤i ve Türkiye, Beta Yay.

‹stanbul, 2007.

Kovar R., (1973) L’Applicabilité Directe du Droit Com-

munautaire, JDI..

Kovar R., (1979) Note sur les Critères du Droit Commu-

nautaire non Directement applicable, in Mélange

de Fernand Déhousse (MFD), éd. Labor, Bruxelles.

Kovar R., (1981) Rapports entre le Droit Communautai-

re et les Droits Nationaux, in TADC, Perspectives,

Luxembourg.

Monnet J., (1955) Les Etats-Unis de l’Europe ont Com-

mencé, Paris.

Morelli G., (1956) Cours Général de Droit International

Public, RCADI, vol. I.

O’Connell D.P., (1985) International Law, vol. I, Lon-

don, 1965 Yay., No:545, Ankara.

Pazarc› H., (1989) Uluslararas› hukuk Dersleri, Ankara

Pescatore P., (1970) L’Apport du Droit Communautaire

au Droit International Public, CDE.

Pescatore P., (1975) L’Ordre Juridique des Communa-

utés Européennes, Liege.

Rasquin G.-Chevalier R.M., (1964) De quelques

Problèmes Soulevés par l’Application du Droit Com-

munautaire en Droit Interne, RMC, N0 : 74.

Rousseau C., (1984) Droit International Public, éd. Dal-

loz, Paris.



Schwartz I., (1967) La Conception du Rapprochement

des Législations dans la CEE, RTDE.

Selçuk S., (1998) Zorba Devletten, hukukun Üstünlü¤ü-

ne, Ankara.

Steiner J., (1990) EEC Law, éd.Blackstone Press, Lon-

don.

Verhoeven J., (1980) La Notion d’Applicabilité Directe

du Droit International, RBDI, vol. XV, Bruxelles,

1980/2.

Waelbroeck M., (1982) Le Rôle de la Cour de Justice,

dans la Mise en Oeuvre du Traité de la CEE, CDE.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Avrupa Birli¤i içerisinde yer alan temel kurumlar› s›ralayabilecek,Birlik kurumlar›n›n kimlerden ve nas›l olufltu¤unu aç›klayabilecek,Birlik kurumlar›n›n görev ve yetkilerini tan›mlayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Avrupa Birli¤i• Parlamento• Konsey• Zirve• Komisyon• AB Adalet Divan›

• Kurumlar›n›n Oluflumu• Görev ve Yetkiler• Yasama Süreci• Anlaflmalar• AB Politikalar›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNN

Avrupa Birli¤iAvrupa Birli¤i’ninKurumlar›

• AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N KURUMSALYAPISI

• AVRUPA PARLAMENTOSU• AVRUPA HÜKÛMET VE DEVLET

BAfiKANLARI KONSEY‹ (Z‹RVE)• AVRUPA B‹RL‹⁄‹ BAKANLAR

KONSEY‹ (KONSEY)• AVRUPA KOM‹SYONU • AVRUPA B‹RL‹⁄‹ ADALET D‹VANI• B‹RL‹K’‹N D‹⁄ER KURUMLARI


AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N KURUMSAL YAPISIAvrupa Birli¤i’nin, kuruldu¤u ilk günlerden günümüze kadar geçen 60 y›ll›k tarihiiçerisinde belki de en fazla tart›fl›lan ve Kurucu Anlaflmalar›n tadil edilmesi suretiyleen fazla de¤iflikli¤e u¤rayan alanlar›ndan biri olan Birlik’in kurumsal yap›s›, gelenek-sel devlet idaresinden oldukça farkl› ve karmafl›k bir sisteme dayanmaktad›r. Söz ko-nusu yap› içerisinde yer alan ve Birlik’in idaresinden sorumlu kurumlar, yasama, yü-rütme ve yarg›ya iliflkin birtak›m görevleri yerine getirmekle birlikte, kuvvetler ayr›-l›¤› prensibinin s›k› bir flekilde uyguland›¤› ulusal siyasal sistemlerden farkl› olarak,hiç biri bu alanlarda tek bafllar›na söz sahibi olamamakta ve yetkilerini Birlik’in di-¤er kurumlar› ile paylaflmaktad›r. Avrupa Birli¤i Anlaflmas›’n›n (ABA) 13. maddesinegöre Birlik’in kurumsal yap›s›, Avrupa Birli¤i Parlamentosu, Avrupa Hükûmet veDevlet Baflkanlar› Konseyi (Zirve), Avrupa Birli¤i Bakanlar Konseyi (Konsey), Avru-pa Komisyonu, Avrupa Birli¤i Adalet Divan›, Avrupa Merkez Bankas› ve Avrupa Sa-y›fltay› olmak üzere yedi temel kurumdan meydana gelmektedir. ‹sim benzerli¤in-den dolay› s›kl›kla yukar›da saym›fl oldu¤umuz kurumlar›n baz›lar› ile kar›flt›r›lan Av-rupa Konseyi’nin ise Birlik’in kurumsal yap›s› d›fl›nda yer alan uluslararas› bir örgütoldu¤unun ve ünitemiz konular› aras›nda yer almad›¤›n›n alt›n› da önemle çizmemizgerekir. Ünitemiz içerisinde, söz konusu kurumlar›n her birinin oluflumu ve Birlik’inidaresi ile ilgili görev ve yetkileri ayr› ayr› ele al›nmak suretiyle izah edilmekte ve ye-ri geldikçe söz konusu kurumlar›n görevleri ile ilgili hangi alanlarda birbirleriyle ilifl-ki içerisinde olduklar› da ana hatlar›yla tart›fl›lmaktad›r.

AVRUPA PARLAMENTOSUÖncelikle belirtmek gerekir ki günümüz Avrupa Parlamentosu gerek yap›s› gerek-se görev ve yetkileri bak›m›ndan ilk kuruldu¤u dönemden esasl› farkl›l›klar içer-mektedir. Örnek vermek gerekirse Avrupa Ekonomik Toplulu¤u (AET), AvrupaAtom Enerjisi Toplulu¤u (AAET) ve Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u (AKÇT)’nukuran antlaflmalarda Avrupa Parlamentosu, Genel Kurul olarak adland›r›lmakta vegörev ve yetkileri bak›m›ndan sadece istiflari bir organ özelli¤ine sahip olmakla bir-likte yasama sürecine önemli bir katk›s› bulunmamaktayd› (Tekinalp, 2000). Fakat,sadece bir dan›flma organ› olma özelli¤i en bafl›ndan beri Avrupa Parlamentosu’nurahats›z etmifl ve gerçek anlamda bir parlamento olma ve dolay›s› ile Birlik huku-kunun yap›m› sürecine kat›lma yolunda mücadelesini kararl›l›k içinde sürdürmüfl-tür (Tekinalp, 2000, s. 195). Bu yolda atm›fl oldu¤u en önemli ad›mlardan bir tane-

Avrupa Birli¤i’nin Kurumlar›

ABA: (Avrupa Birli¤iAnlaflmas›) Treaty onEuropean Unlon (TEU) 1Kas›m 1993 tarihindeyürürlü¤e giren veHollanda’n›n Maastrichtflehrinde imzaland›¤› içinMaastricht Anlaflmas› olarakda bilinen ABA, birer reformanlaflmas› olma özelli¤initafl›yan Amsterdam, Nice veson olarak LizbonAnlaflmalar› taraf›ndanzaman içerisinde tadiledilmifl olmakla birliktegünümüzde de ayn› isimleyürürlülü¤ünüsürdürmektedir.

si 1962 y›l›nda alm›fl oldu¤u bir karar ile kendisini Genel Kurul yerine Avrupa Par-lamentosu olarak adland›rmas› ve bu tarihten sonra di¤er topluluk kurumlar›n›n dabu nitelemeyi benimsemesi olmufltur. Ama Genel Kurul’un Parlamento olarak res-mi anlamda tasdiki 1986 tarihli Avrupa Tek Senedi’nin kabulü ile gerçekleflmifltir.Ayr›ca, ilk olarak 1979 y›l›nda gerçeklefltirilen do¤rudan seçim yönteminin yan› s›-ra yine Avrupa Tek Senedi alt›nda ifl birli¤i ve onay usullerine geçilmesi ve 1992 ta-rihli Maastricht Anlaflmas› sonras› ortak karar usulünün kabulü ve söz konusuyöntemin Amsterdam ve Nice Anlaflmalar› ile daha da geniflletilmesi ve güçlendiril-mesi neticesinde Parlamento’nun Birlik içerisindeki etkinli¤i zaman içerisinde gide-rek artm›fl ve son olarak 2009 y›l›nda yürürlü¤e giren Lizbon Antlaflmas› kapsam›n-da yap›lan de¤ifliklikler ile birlikte Avrupa Parlamentosu, ilk y›llar›nda oldu¤u gibisadece bir istiflare organ› olarak de¤il, ayn› zamanda yasama ve Birlik bütçesininoluflturulmas› süreçlerine kat›lma ve denetim mekanizmas› olma yönünden önemliyetkiler ile donat›lm›fl bir Birlik kurumu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

OluflumuABA’n›n 14. maddesinin üçüncü f›kras›, Parlamento’nun Birlik vatandafllar›n›ntemsilcilerinden olufltu¤unu belirtmektedir. 1979 y›l›nda ilk olarak gerçeklefltirilendo¤rudan seçim yöntemine kadar Avrupa Parlamentosu üyeleri, üye ülke parla-mentolar› taraf›ndan kendi üyeleri aras›ndan ve yine üye ülke parlamentolar›n›nbelirledi¤i usuller dairesinde seçilmekteydi. Do¤rudan seçim yönteminin hayatageçirilmesi ile birlikte Avrupa Parlamentosu üyeleri serbest ve gizli oyla do¤rudangenel seçimlerle befl y›ll›k bir süre için birlik vatandafllar› taraf›ndan seçilmekte-dir. Böylece seçmenler ile Birlik’in siyasi kurumlar› aras›nda do¤rudan bir ba¤ ku-rulmufl ve Parlamento üyelerinin gerçek anlamda ve do¤rudan Birlik vatandafllar›-n›n temsilcisi olmas› sa¤lanm›flt›r.

Avrupa Parlamentosu üyeleri 1979 y›l›ndan itibaren her ne kadar Birlik vatandafllar› tara-f›ndan do¤rudan seçilse de Avrupa Parlamentosu seçimlerine uygulanacak ve bütün üyedevletleri ba¤lay›c› yeknesak usul kurallar› henüz hayata geçirilememifltir.

Lizbon Anlaflmas›’n›n yürürlü¤e girdi¤i Aral›k 2009 tarihinden önceki düzenle-meye istinaden, 2009 y›l›n›n Haziran ay›nda gerçeklefltirilen en son Parlamento se-çimlerine göre flu anda Avrupa Parlamentosu 736 üyeden oluflmaktad›r. Üye ülke-lerin Avrupa Parlamentosu’nda sahip oldu¤u sandalye say›s›na gelecek olursak al-t›n› önemle çizmemiz gerekir ki sandalye da¤›l›m› üye ülkelerin nüfuslar›na oran-la eflit bir flekilde yap›lmam›flt›r. Nüfus olarak küçük ülkelerin vatandafllar›, dahabüyük ülkelerin vatandafllar›na oranla temsil aç›s›ndan daha iyi bir konumda bu-lunmaktad›r. Örnek vermek gerekirse 400.000 nüfusu bulunan Lüksemburg yakla-fl›k olarak her 65.500 vatandafl için Parlamento’ya bir temsilci gönderebilirken 82milyon nüfusa sahip Almanya’n›n yaklafl›k olarak her 828.000 vatandafl› için birParlamento üyesi bulunmaktad›r (Chalmers, 2010). Dolay›s› ile Almanya’n›n kiflibafl›na düflen temsilci say›s› nüfusuna oranla çok az oldu¤u fakat Lüksemburg’unise nüfusuna k›yasland›¤›nda orant›s›z bir flekilde fazla say›da temsilciye sahip ol-du¤u görülmektedir. Bu durum özellikle nüfus aç›s›ndan kalabal›k olan üye dev-letler taraf›ndan sistemin elefltirilmesine neden olsa da Lizbon Anlaflmas› ile sözkonusu sistem resmiyet kazanm›flt›r. Buna göre Lizbon ile yap›lan de¤iflikli¤e isti-naden ABA’n›n 14. maddesinin ikinci f›kras›, azalan orant›l› temsil ilkesine yervermifltir. Böylece önceki sistemde de oldu¤u gibi nüfus aç›s›ndan büyük ülkeler


Avrupa Parlamentosu’nun,Birlik’in yasama faaliyetineAvrupa Birli¤i BakanlarKonseyi (Konsey) ile birliktekat›lmas›na olanaksa¤layan ortak karar usulü,ünitemizin devam›nda dahadetayl› bir biçimde izahedilmifltir.

Birlik vatandafll›¤› kavram›ilk olarak MaastrichtAnlaflmas› ile birlikte kabuledilmifl olup AvrupaBirliki’nin ‹flleyifline DairAnlaflma’n›n 20. maddesibir üye devletin uyru¤undaolan herkesin Birlikvatandafl› say›laca¤›n›belirtmektedir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



di¤erlerine göre Parlamento’da say›sal olarak daha fazla temsilciye sahip olurkenyukar›da vermifl oldu¤umuz örne¤e paralel olarak üye ülkelerin sahip oldu¤u nü-fus ne kadar kalabal›k ise vatandafl bafl›na düflen temsilci say›s› o oranda azalacak-t›r. Ayr›ca yine Lizbon Anlaflmas›, istinaden Avrupa Parlamentosu, Parlamento bafl-kan› hariç en çok 750 üyeden oluflacak ve üye ülkeler 6’dan az, 96’dan fazla par-lamenter bulunduramayacakt›r. Son olarak, üye devletlerin Avrupa Parlamento-su’nda sahip olaca¤› sandalye say›s› ABA’da belirtilmemifltir. ABA’n›n 14. maddesi-nin 2. f›kras›na göre üye ülkelerin sahip olaca¤› sandalye say›lar› yukar›da bahset-mifl oldu¤umuz ilkelere uygun olarak Avrupa Parlamentosu’nun giriflimi ve onay›üzerine Avrupa Hükûmet ve Devlet Baflkanlar› Konseyi (Zirve) taraf›ndan oy birli¤iile belirlenecektir.

Avrupa Parlamentosu seçimleri her befl y›lda bir yap›lmakta olup son seçimler Haziran2009 tarihinde gerçeklefltirilmifltir. Bundan dolay›, Avrupa Parlamentosu’nun üye say›s›ve üye devletlerin Parlamento içerisinde sahip olaca¤› sandalye da¤›l›mlar› ile ilgili ola-rak Aral›k 2009 tarihinde yürürlü¤e girmifl olan Lizbon Anlaflmas›’n›n öngörmüfl oldu¤uyeni düzenlemeler ilk defa, 2014 y›l›nda gerçeklefltirilecek olan Parlamento seçimlerineuygulanacakt›r.

Avrupa Parlamentosu’nda görev alan parlamenterler ulusal siyasi partilerintemsilcileri olarak seçilirler, dolay›s› ile Avrupa Parlamentosu içerisinde de uyruk-lar›na göre de¤il fakat çeflitli siyasi gruplar alt›nda toplanmaktad›rlar. 2009 y›l›ndagerçeklefltirilen son seçim sonuçlar›na göre Avrupa Parlamentosu çat›s› alt›nda ye-di siyasi grup bulunmaktad›r.

Avrupa Parlamentosu çat›s› alt›nda yer alan siyasi gruplar ve komisyonlar ile ilgili dahadetayl› bilgilere Parlamento’nun resmî ‹nternet sitesi olan http://www.europarl.euro-pa.eu/portal/en adresinden ulaflabilirsiniz.

Avrupa Parlamentosu’nun Sahip Oldu¤u YetkilerYukar›da da belirtmifl oldu¤umuz gibi günümüz Avrupa Parlamentosu sahip ol-du¤u yetkiler bak›m›ndan ilk oluflturuldu¤u döneme k›yasla esasl› farkl›l›klar içer-mektedir. Kurucu antlaflmalar ile sadece bir istiflare organ› olarak tasarlanan Av-rupa Parlamentosu, zaman içerisinde gerek yasama yönünden gerekse yürütmeve bütçe üzerindeki denetimi yönünden önemli yetkiler üstlenmifltir. Lizbon An-laflmas› ile yap›lan de¤ifliklik sonucunda ABA’n›n 14. maddesi, Avrupa Parlamen-tosu’na Konsey ile ortak olarak yasama ve bütçe ifllevlerini ve Anlaflmalar’da be-lirtildi¤i üzere siyasi denetim ve istiflare ifllevlerini yürütme yetkilerini tan›m›flt›r.Ayr›ca ayn› maddeye istinaden Parlamento’ya, Avrupa Komisyonu’nun baflkan›n›seçme yetkisi de tan›nm›flt›r. Afla¤›da Parlamento’nun yasama sürecine kat›lma,denetim ve AB bütçesinin oluflturulmas› yönünden sahip oldu¤u yetkiler ayr› ay-r› tart›fl›lmaktad›r.

Yasama Sürecine Kat›lma Yönünden Parlamento’nun YetkisiParlamento’nun yasama sürecindeki rolüne de¤inmeden önce Avrupa Parlamento-su’nun anayasal anlamda ulusal parlamentolardan yasama süreci aç›s›ndan farkl›bir yap›da oldu¤unu belirtmemiz gerekir. Gerçekten de ulusal parlamentolardanfarkl› olarak Avrupa Parlamentosu teklif edilen yasalar›n kabulü noktas›nda tekelesahip olmamakta ve yasama sürecine Konsey ile birlikte ortak olarak kat›lmakta-

473. Ünite - Avrupa Bir l i¤ i ’n in Kurumlar ›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



d›r. Ayr›ca, Parlamento’nun yasama sürecinde sahip oldu¤u yetkiler de yasama sü-recine konu olan politika alanlar›na ba¤l› olarak uygulanacak usullere göre farkl›-l›k göstermektedir. Söz konusu usullerden en fazla uygulama alan› olanlar dan›fl-ma ve 1992 tarihli Maastricht Anlaflmas› ile kabul edilen ortak karar usulünün Liz-bon Anlaflmas›’ndan sonra yerini alan ola¤an yasama usulleridir.

Dan›flma usulünün en belirgin özelli¤i söz konusu usulün uygulanaca¤› alan-larda yasama faaliyeti yürüten Konsey’in, Komisyon taraf›ndan teklif edilen yasatasar›s›n› kabul etmeden önce Avrupa Parlamentosu’na dan›flmak zorunda olmas›-d›r. Aksi takdirde dan›flma usulünün uygulanmas›n› gerektiren alanlarda Konsey’inParlamento’nun görüflünü beklemeden düzenlemeyi kabul etmesi, söz konusu dü-zenlemenin iptal edilmesine sebep olabilecektir. Dan›flma usulü alt›nda Parlamen-to, görüflüne sunulan yasa üzerinde de¤ifliklik yap›lmas›n› teklif edebilecektir. Bu-nunla birlikte afla¤›da da görülebilece¤i gibi, ola¤an yasama usulü ile karfl›laflt›r›l-d›¤›nda Parlamento’nun dan›flma usulünün uyguland›¤› alanlarda yasama sürecinekat›l›m› son derece s›n›rl›d›r; zira Konsey’in, Parlamento’nun görüflünü takip etme-si zorunlu de¤ildir. Dan›flma usulü Avrupa Tek Senedi’nin yürürlü¤e girdi¤i döne-me kadar yasama sürecinde uygulanan ola¤an bir yöntem olmas›na karfl›n zamaniçerisinde uyguland›¤› alanlar giderek daralm›fl ve günümüzde sadece Avrupa Bir-li¤i’nin s›n›rl› say›da politika alanlar› ile ilgili olarak istisnai bir uygulama hâlini al-m›flt›r. Son olarak Lizbon Anlaflmas›’n›n 2009 tarihinde yürürlü¤e girmesi ile birlik-te ortak karar usulü bir isim de¤iflikli¤ine u¤rayarak yerini afla¤›da ana hatlar› iletart›fl›lacak olan ola¤an yasama usulüne b›rakm›fl ve buna paralel olarak ortak ka-rar usulünün uygulama alan› da bir parça daha geniflletilmifltir (Özçelik, 2008 [ed.Akçay, Kahraman, Baykal] ).

Yukar›da da k›saca de¤indi¤imiz gibi Lizbon sonras› ismi ile ola¤an yasamausulü, Parlamento’nun yasama sürecine etkin bir flekilde kat›l›m›na olanak sa¤la-yan bir yöntem olarak karfl›m›za ç›kmakta ve AB’nin en önemli alanlar› ile ilgili ya-p›lacak düzenlemeler söz konusu usulün uygulanmas› neticesinde yasalaflabilmek-tedir. Ola¤an yasama usulünün Parlamento’ya sa¤lad›¤› en önemli yetki dan›flmausulünde de oldu¤u gibi Komisyon taraf›ndan yap›lan bir yasa teklifi üzerinde de-¤ifliklik yap›lmas›n› isteyebilmesine ek olarak ayr›ca söz konusu düzenlemeyi ve-to etme yetkisinin de verilmifl olmas›d›r. Daha aç›k bir ifade ile Konsey, ola¤an ya-sama usulünün uygulanmas›n› gerekli k›lan alanlarla ilgili olan herhangi bir düzen-lemeyi Parlamento’nun onay› olmadan tek tarafl› bir flekilde kabul edemeyecektir.Sonuç olarak denilebilir ki ola¤an yasama usulünün (Lizbon Anlaflmas› öncesi is-mi ile ortak karar usulü) kabul edilmesi ile birlikte Konsey’in, AB’nin önemli alan-lar› ile ilgili kanun koyma tekeline Parlamento lehine son verilmifl ve bu alanlar›kapsayan yasama sürecine Avrupa Parlamentosu’nun eflit söz hakk›na sahip bir or-tak olarak dahil edilmesi ile birlikte Parlamento’nun yasama sürecine dair yetkile-ri aç›s›ndan eli oldukça güçlendirilmifltir. Bu durum ayn› zamanda AB’de her daimvar olan demokrasi aç›¤› elefltirilerini bir nebze azaltm›flt›r; zira Birlik içerisindedo¤rudan seçimle iflbafl›na gelen tek kurumsal mekanizma olma özelli¤ine sahipolan Parlamento’nun yasama sürecine etkin bir biçimde kat›lmas› söz konusu sü-recin demokratik meflruiyetini de artt›rm›flt›r (Özçelik, 2008 [ed. Akçay, Kahraman,Baykal] ).

Son olarak, Parlamento’nun yasama süreci ile ilgili di¤er bir yetkisi ise AB an-laflmalar›n›n uygulanmas› için bir Birlik tasarrufunun yap›lmas› gerekti¤ine inand›-¤› sorunlar hakk›nda uygun öneriler sunmas›n› Komisyon’dan isteyebilmesidir.Birli¤i ilgilendiren alanlarda yasal düzenleme yap›lmas›n› önerme yetkisinin AB’nin


Avrupa Parlamentosu’nungeleneksel anayasa hukukuanlayafl›na göreoluflturulmufl ulusalparlamentolardan farkl› biryap›ya sahip oldu¤unuunutmamam›z gerekir; ziraulusal parlamentolardanfarkl› olarak Birlikyasalar›n›n oluflturulmas›sadece AvrupaParlamentosu’nun de¤il,Birlik’in di¤er baz›kurumlar›n›n da yasamasürecine kat›lmas›ylamümkün olabilmektedir.

Birlik içerisindeki demokrasieksikli¤ini tan›mlamak içinkullan›lan demokrasi aç›¤›olgusu genel olarak ABkurumlar›n›n fleffafl›k,meflruiyet ve hesapverebilirlik kavramlar›çerçevesinde demokratikolmamalar› ve iflleyifllerinvatandafllardan uzakgerçeklefltirilmesielefltirilerine dayanmaktad›r.Demokrasi aç›¤› ile Birlikkurumlar› aras›ndaki iliflkihakk›nda daha genifl birbilgiye ünitemizin sonundayer alan okuma parças›içerisinde yer verilmifltir.

kurumsal yap›s› içerisinde sadece Komisyon’a verilmifl oldu¤u düflünüldü¤ündeParlamento’ya tan›nan bu yetkinin, daha do¤rusu hakk›n, gerçekten önemli oldu-¤u söylenebilir; zira AB vatandafllar›n›n temsilcisi olan Parlamento sesini duyura-bilmek için sadece yukar›da bahsetmifl oldu¤umuz yasama usulleri ile bir tasarru-fun önüne getirilmesini beklemek zorunda olmay›p gerekli görmesi durumundaBirlik’in gidiflat›na yön verebilecek çeflitli tasarruflar›n yap›lmas›na dolayl› da olsaetki edebilecektir. Söz konusu yetki ilk defa Maastricht Anlaflmas› ile birlikte tan›n-m›fl ve Lizbon Anlaflmas› ile de AB‹DA’n›n 225. maddesi alt›nda tekrardan düzen-lenmifltir. Fakat böyle bir iste¤in, Komisyon için ba¤lay›c› olmad›¤›n›n da alt›n›önemle çizmemiz gerekir. Baflka bir deyiflle, Komisyon söz konusu iste¤i gerekçe-sini göstermek suretiyle geri çevirebilecektir (AB‹DA, m. 225)

Denetim Yönünden Parlamento’nun YetkisiAvrupa Parlamentosu’nun sahip oldu¤u önemli di¤er bir yetki, Birli¤in ana yürüt-me organ› olan Avrupa Komisyonu üzerindeki siyasi denetimidir. AB‹DA’n›n 230.maddesinin ikinci f›kras›na göre Komisyon, Avrupa Parlamentosu ya da üyeleri ta-raf›ndan kendisine yöneltilen sorulara sözlü veya yaz›l› olarak cevap vermek zo-rundad›r. Bunun yan›nda Parlamento’nun Komisyon üzerindeki denetim yetkisineverilebilecek en çarp›c› örnek, Parlamento’nun Komisyon üyelerini, azledebilmegücüne sahip olmas›d›r. Söz konusu yetki AB‹DA’n›n 234.maddesi alt›nda düzen-lenmifltir. Buna göre Komisyon’un faaliyetleri hakk›nda Parlamento üyeleri taraf›n-dan bir gensoru önergesi verildi¤inde, söz konusu önerge Avrupa Parlamento-su’nun üye tam say›s›n›n ço¤unlu¤u ve kullan›lan oylar›n üçte ikisiyle kabul edilir-se, Komisyon üyeleri topluca istifa etmek zorundad›rlar.

Parlamento’nun, Komisyon üzerindeki denetim yetkisine ek olarak ayr›ca Bir-lik hukukunun uygulanmas›nda ihlal veya kötü idare iddialar›n› incelemek üzeregeçici bir soruflturma komisyonu oluflturma (AB‹DA m.226) ve Birlik kurumlar›n›nya da organlar›n›n faaliyetlerinde kötü idare durumlar›na iliflkin Birlik vatandaflla-r›ndan veya bir üye devlette ikamet eden ya da merkezi bir üye devlette bulunanbütün gerçek ve tüzel kiflilerden gelecek flikayetleri kabul etmekle görevli bir Om-budsman tayin etme (AB‹DA, m. 228) yetkileri de bulunmaktad›r.

AB‹DA’nin 226. maddesine göre Parlamento taraf›ndan oluflturulan geçici soruflturma ko-misyonunun Birlik hukukunun uygulanmas›nda ihlal veya kötü idare iddialar›n› inceleye-bilmesi için söz konusu iddialar›n herhangi bir mahkeme önüne getirilmemifl olmas› ge-rekmektedir. Ayr›ca AB‹DA’n›n 228. maddesi uyar›nca atanan Ombudsman’›n her ne kadarBirlik kurumlar› hakk›nda yap›lan flikayetleri kabul edebilece¤i belirtilmiflse de Birlik’inbir di¤er bir kurumu olan Avrupa Birli¤i Adalet Divan› söz konusu düzenlemenin kapsam›d›fl›nda b›rak›lm›flt›r.

Bütçenin Kabulü Yönünden Parlamento’nun YetkisiAvrupa Parlamentosu, AB bütçesinin kabulü yönünden önemli yetkiler ile donat›l-makta ve Konsey ile ortak hareket etmektedir. Lizbon Anlaflmas›’n›n yürürlü¤e gir-mesinden önceki düzenlemeye istinaden Parlamento’nun bütçenin kabulü yönün-den yetkisi zorunlu ve zorunlu olmayan bütçe harcamalar› bak›m›ndan farkl›l›kgöstermekteydi. Baflka bir deyiflle zorunlu bütçe harcamalar› yönünden son sözKonsey’e ait olmakla birlikte zorunlu olmayan bütçe harcamalar› bak›m›ndan Par-lamento’nun a¤›rl›¤› söz konusu olmaktayd›.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Zorunlu bütçe harcamalar›deyimi, AB’nin tar›mpolitikas› ve uluslararas›harcamalar›n› tan›mlamakiçin kullan›lmaktad›r.

AB‹DA: (Avrupa Birli¤i’nin‹flleyifline Dair Anlaflma)Treaty on the Functioning ofthe European Union (TFEU)25 Mart 1957 tarihindeRoma’da imzalanan ve busebepten dolay› RomaAnlaflmas› olarak da bilinen“Avrupa EkonomikToplulu¤unu kuranAnlaflma”, MaastrictAnlaflmas›’n›n yürürlü¤egirmesi ile birlikte bir isimde¤iflikli¤ine u¤rayarak“Avrupa Toplulu¤uAnlaflmas›” olarakadland›r›lm›fl ve son olarakLizbon Anlaflmas›’n›n kabuledilmesi ile birlikte AvrupaToplulu¤u Anlaflmas›’n›nismi “Avrupa Birli¤i’niniflleyifline Dair Anlaflma”olarak de¤ifltirilmifltir.

Fakat Lizbon ile birlikte bu ayr›m ortadan kald›r›lm›fl ve Birlik bütçesinin Parla-mento ve Konsey taraf›ndan özel yasama usulü uyar›nca kabul edilece¤inin hük-me ba¤lanmas›yla, Parlamento’nun y›ll›k bütçenin kabulünde Konsey ile birliktetam söz sahibi olmas› sa¤lanm›flt›r (Özçelik, 2008 [ed. Akçay, Kahraman, Baykal] ).Bütçenin kabul edilmesi ile ilgili olarak uygulanacak özel yasama usulü pek çokaç›dan Parlamento’nun yasama sürecine kat›l›m›nda uygulanan ve yukar›da tart›fl-m›fl oldu¤umuz ola¤an yasama usulüne benzemekte olup detayl› bir flekilde An-laflmalar içerisinde düzenlenmektedir.

Avrupa Parlamentosu seçimlerinde, do¤rudan seçim yöntemine geçilmesi ve yasama süre-ci ile ilgili olarak ortak karar usulünün kabulü, Birlik’in demokratikleflme sürecine nas›lbir katk› sa¤lam›flt›r?

Avrupa Hükûmet ve Devlet Baflkanlar› Konseyi, Birlik’in di¤er bir kurumu olan AB Bakan-lar Konseyi ve Birlik’in kurumsal yap›s› d›fl›nda yer alan Avrupa Konseyi ile kar›flt›r›lma-mal›d›r.

AVRUPA HÜKÛMET VE DEVLET BAfiKANLARIKONSEY‹ (Z‹RVE)ABA’n›n 13. maddesinde yerini alm›fl olan di¤er bir Birlik kurumu, ‘Zirve’ olarakda adland›r›lan Avrupa Hükûmet ve Devlet Baflkanlar› Konseyi’dir. Söz konusu ku-rum, genelde ABA’da Konsey olarak geçen Avrupa Birli¤i Bakanlar Konseyi ve da-ha önce de belirtti¤imiz üzere, uluslararas› bir örgüt olan ve AB’nin kurumsal ya-p›s› d›fl›nda yer alan Avrupa Konseyi ile kar›flt›r›ld›¤›ndan dolay›, bu kar›fl›kl›ktankaç›nmak ad›na biz de ünitenin devam›nda Avrupa Hükûmet ve Devlet Baflkanla-r› Konseyi’nden ‘Zirve’ olarak bahsedece¤iz.

Esas itibar›yla Zirve, AB’nin kurucu Anlaflmalar› ile oluflturulmufl bir Birlik kurumude¤ildi. 1960 y›llar›n bafl›nda Birlik’e üye devletlerin baflkanlar›, entegrasyon sürecineyön verebilmek ve söz konusu süreci h›zland›rabilmek ve ayr›ca Birlik’in uluslararas›alanda daha etkili bir aktör olmas›n› sa¤layabilmek amac›yla düzenli olarak gayrires-mî bir biçimde toplanmay› kararlaflt›rm›fllard›r. 1974 y›l›nda Paris’te gerçeklefltirilenzirve sonucunda yap›lan bildiriye istinaden Zirve’ye resmiyet kazand›r›lm›flt›r. FakatZirve’ye kurucu anlaflmada ilk defa yer verilmesi Avrupa Tek Senedi’nin yürürlü¤egirmesi ile birlikte olmufl ve Maastricht Anlaflmas› ile de Zirve’nin ifllevlerinin neler ol-du¤u düzenlenmifltir. Bununla birlikte, Zirve’nin AB’nin kurumsal yap›s› içerisindekikonumu veya daha aç›k bir ifade ile Zirve’nin Avrupa Parlamentosu, Komisyon, Kon-sey ve Adalet Divan› gibi resmî anlamda Birli¤in bir kurumu olup olmad›¤› çok uzunsüre belirsizli¤ini korumufl ve Lizbon Anlaflmas› ile birlikte Zirve’nin Birlik kurumlar›aras›nda say›lmas›yla söz konusu durum aç›kl›¤a kavuflturulmufltur.

OluflumuBafllang›çta her ne kadar sadece üye devletlerin hükûmet baflkanlar›n›n Zirve’detoplanaca¤› öngörülmüflse de 1974 tarihli Paris Bildirisi’nde üye devletlerin d›fliflle-ri bakanlar›n›n da toplant›larda hükûmet baflkanlar›na efllik edebilece¤ine kararverilmifl ve bunun bir sonucu olarak Zirve, Parlamento ve Komisyon gibi Birlik’indi¤er kurumlar› ile herhangi bir ba¤› olmayan hükûmetler aras› bir kurum hâlini al-m›flt›r. Fakat Maastricht Anlaflmas› ile birlikte Avrupa Komisyonu baflkan›n›n daZirve’nin üyeleri aras›nda yer almas› sa¤lanarak, Zirve ile Birlik kurumlar› aras›n-da ilk defa do¤rudan bir ba¤ kurulmufltur.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Y›ll›k bütçenin kabulüneuygulanacak özel yasamausulü detayl› bir biçimdeAB‹DA’n›n 314. maddesialt›nda yer almaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Lizbon Anlaflmas› sonras› Zirve’nin oluflumunda birtak›m de¤ifliklikler getiril-mifltir. Buna göre ABA’n›n 15. maddesinde Zirve’nin, üye devletlerin hükûmet bafl-kanlar›n›n yan› s›ra nitelikli ço¤unluk ile bir kez yenilenebilir olmak üzere iki bu-çuk y›ll›¤›na yine Zirve üyeleri taraf›ndan seçilecek bir baflkan ve Avrupa Komis-yonu baflkan›ndan oluflaca¤› belirtilmifl ve böylece Zirve’nin üye say›s› 29’a yük-selmifltir. Ayn› maddenin üçüncü f›kras›nda yer alan düzenlemeye istinaden, gün-demin gerektirmesi hâlinde Zirve üyeleri kendilerine birer bakan›n, Komisyon bafl-kan› da bir Komisyon üyesinin efllik etmesine karar verebilecektir. Ayr›ca BirlikD›fliflleri ve Güvenlik Politikas› Yüksek Temsilcisi de Zirve’nin belli çal›flmala-r›nda yer alacak fakat herhangi bir oy hakk› bulunmayacakt›r.

Zirve’ye kat›lan üyelerin, üye devletlerin hükûmet baflkanlar›ndan oluflmas›n-dan dolay›, söz konusu üyeler de üye devletlerde meydana gelecek hükûmet de-¤iflikliklerine paralel olarak de¤iflikli¤e u¤rayacakt›r. Baflka bir deyiflle, bir üyedevlette gerçeklefltirilecek genel seçimler sonras› mevcut hükûmetin de¤iflmesi hâ-linde söz konusu üye devlet, seçim sonras› oluflturulacak yeni hükûmetin baflkan›-n› Zirve’ye üye olarak gönderecektir. Dolay›s›yla Zirve üyeleri temsil ettikleri üyedevletin hükûmet baflkanl›¤›n› devam ettirdi¤i sürece Zirve’nin de bir üyesi olarakgörevde kalabilecektir. Yine ayn› flekilde, Avrupa Komisyonu’nun görev süresinindolmas› ile birlikte Zirve’nin do¤al üyesi olan Komisyon baflkan› da de¤iflikli¤e u¤-rayacakt›r. Sonuç olarak Zirve’nin üyeleri itibari ile sürekli bir flekilde de¤iflikli¤eu¤rad›¤›n› söylemek yanl›fl olmayacakt›r.

Görev ve YetkileriZirve’nin görev tan›m›, ilk defa resmî olarak Maastricht Anlaflmas› ile yap›lm›fl veLizbon Anlaflmas›’n›n yürürlü¤e girmesiyle birlikte söz konusu görev tan›m› büyükbir de¤iflikli¤e u¤ramadan ABA’n›n 15. maddesinin birinci f›kras›nda yerini alm›fl-t›r. ‹lgili maddeye göre Zirve, Birlik’in kalk›nmas› için gerekli itici gücü sa¤layacakve yine Birlik’in siyasi yönelimlerini ve önceliklerini belirleyecektir. Fakat daha ön-ceden de oldu¤u gibi Zirve, Birlik’in yasama faaliyetlerine kat›lamayacakt›r.

Zirve’nin söz konusu görevlerini yerine getirirken kullanabilece¤i yetkiler An-laflmalar›n çeflitleri maddelerinde düzenlenmifltir. ‹lk olarak, Zirve Birlik üyeli¤ineyönelik ve AB’nin ileride genel yap›s›n› de¤ifltirebilecek birtak›m kararlar alabil-mektedir. Örnek vermek gerekirse ABA’n›n 7. maddesinin ikinci f›kras›na istina-den Zirve, Birlik’in temel ilkelerinin bir üye devlet taraf›ndan ciddi ve sürekli ola-rak ihlal edildi¤ini tespit edebilecek ve söz konusu tespit sonras›nda ihlali gerçek-lefltiren devletin üyeli¤i Birlik’in di¤er bir kurumu olan Avrupa Birli¤i BakanlarKonseyi (Konsey) taraf›ndan ask›ya al›nabilecektir. Ayr›ca ABA’n›n 49. maddesin-de Zirve’ye, Birlik’e üye olmak isteyen ülkeler ile ilgili kriterler getirme yetkisi deverilmifltir. Fakat bu ba¤lamda Zirve’ye tan›nan en önemli yetkinin kurucu anlafl-malar ile ilgili olarak reform sürecini bafllatabilmesi oldu¤u söylenebilir.

ABA’n›n 48. maddesine istinaden Zirve, kurucu anlaflmalarda genifl kapsaml› bir de¤iflik-lik yap›lmas› için hükûmetler aras› bir konferans ça¤r›s›nda bulunabilir fakat teklif edilende¤iflikliklerin yürürlü¤e girebilmesi, söz konusu de¤iflikliklerin bütün üye devletler tara-f›ndan aç›k bir flekilde onaylanmas›na ba¤l›d›r.

Son olarak 2009 tarihinde yürürlü¤e giren ve kurucu anlaflmalarda reform ön-gören Lizbon Anlaflmas›, Zirve’nin yukar›da bahsetmifl oldu¤umuz yetkisinin birürünü olmas› itibari ile söz konusu yetkinin kullan›lmas›na güzel bir örnek teflkil


Birlik D›fliflleri ve GüvenlikPolitikas› Yüksek Temsilcisi,Birlik’in di¤er bir kurumuolan Avrupa Komisyonu’nunbaflkan yard›mc›lar›aras›ndan seçilen bir AvrupaKomisyonu üyesidir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



etmektedir. Bununla birlikte Zirve, Anlaflmalarda Konsey’in oy birli¤i ile hareketetmesi öngörülen alan veya konularda Konsey’e nitelikli ço¤unluk ile hareket et-me yetkisi veren bir karar alabilece¤i gibi, AB‹DA’n›n yasama tasarruflar›n›n özelbir yasama usulü ile kabul edilmesini öngördü¤ü durumlarda, söz konusu tasarruf-lar›n, yukar›da Parlamento bafll›¤› alt›nda k›saca de¤inmifl oldu¤umuz ola¤an yasa-ma usulü uyar›nca kabul edilmesine izin veren bir karar da alabilecektir. Söz ko-nusu kararlar›n kurucu anlaflmalar oluflturulurken üzerinde hassasiyetle durulanBirlik’in kurumsal dengesini önemli ölçüde etkileyebilecek nitelikte olmalar›ndandolay›, ABA bu kararlar›n geçerlilik kazanabilmesi için ayr›ca ulusal parlamentola-ra bildirilmesini öngörmektedir. Fakat kurucu anlaflmalarda genifl kapsaml› de¤i-fliklik yap›lmas›ndan farkl› olarak, Zirve’nin alm›fl oldu¤u bu kararlar›n geçerlilikkazanabilmesi için üye devletlerin söz konusu kararlara parlamentolar› arac›l›¤› ileaç›k bir flekilde onay vermesi gerekli de¤ildir. Üye devlet parlamentolar›, süresiiçerisinde söz konusu kararlara muhalefet etmez, baflka bir deyiflle sessiz kal›rlarise Zirve’nin bu kararlar› üye devletler taraf›ndan kabul edilmifl say›lacakt›r (ABAm.48(7)). Bu yetkilere ek olarak, Zirve ayr›ca Birlik politikalar›n›n gelece¤inin da-ha detayl› bir biçimde planlanmas›na da resmî veya gayriresmî olarak gündemi be-lirlemek suretiyle dahil olabilmektedir. fiöyle ki her ne kadar, ABA’n›n 15(1) mad-desi Zirve’nin yasama faaliyeti içerisinde yer alamayaca¤›n› düzenlenifl ve bununbir sonucu olarak Zirve’nin, Avrupa Komisyonu’nun yasama sürecini bafllatma yet-kisine müdahale etmesine izin verilmemifl ise de uygulamada genellikle Zirve, bel-li bir amaca ulaflmak için uygulanacak temel prensipleri ve plan› içeren bir çerçe-ve program haz›rlar ve Komsiyonu söz konusu plan çerçevesinde somut bir huku-ki tasarruf oluflturmaya davet eder. AB’nin ço¤u yasal düzenlemesi bu uygulama-n›n bir ürünü olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

Zirve’nin, Anlaflmalar dâhilinde sahip oldu¤u di¤er bir yetki ise Birlik’in baz› ku-rumlar›n›n nas›l oluflaca¤›n›n belirlenmesine kat›labilmesidir. AB Parlamentosu’nunoluflumu bafll›¤› alt›nda da de¤indi¤imiz üzere, ABA’n›n 14. maddesinin ikinci f›k-ras›na istinaden üye devletlerin Parlamento’da sahip olaca¤› sandalye say›lar›, Par-lamento’nun giriflimi ve onay› üzerine, Zirve taraf›ndan oy birli¤i ile belirlenecektir.Buna ek olarak, ABA’n›n 17. maddesinin yedinci f›kras›na göre Zirve ayr›ca, nitelik-li ço¤unluk ile AB Komisyon baflkanl›¤› için AB Parlamentosu taraf›ndan seçilmeküzere bir aday gösterebilecek ve Konsey taraf›ndan AB Komisyonu üyesi olarakatanmas› önerilen kiflilerin atamas›n› da yapacakt›r. Bu ba¤lamda, Birlik’in di¤er birkurumu olan Avrupa Merkez Bankas›n›n Yönetim Kurulu’nun üyelerini atama yet-kisi de AB‹DA’n›n 283. maddesinin ikinci f›kras› uyar›nca yine Zirve’ye verilmifltir.

Son olarak Zirve, üye devletlerin Birlik’in Ortak D›fliflleri ve Güvenlik Politikas›alan› ile ilgili konular› tart›flt›¤› bir forum olarak da hareket etmektedir. Söz konusupolitika alan›nda Zirve’ye oldukça genifl yetkiler tan›nm›flt›r. Özellikle, ABA’n›n 22. ve26. maddelerinde Zirve’nin Ortak D›fliflleri ve Güvenlik Politikas› alan› ile ilgili olarakBirlik’in stratejik ç›karlar›n› ve hedeflerini belirleyece¤i aç›kça hükme ba¤lanm›flt›r.

Avrupa Birli¤i’nin Ortak D›fliflleri ve Güvenlik Politikas› hakk›nda detayl› ve güncel Türkçebilgiler için Avrupa Birli¤i Kamu Hukuku adl› kitaba bakabilirsiniz (Ifl›l Özkan, Ankara:Seçkin Yay., 2011).

Ayr›ca Zirve, Avrupa Birli¤i’ni uluslararas› arenada temsil eden aktörler aras›n-da da yer almaktad›r. Zirve’nin, Güney Afrika’daki ›rkç› ve Zimbabve’deki Mugaberejimlerine karfl› s›ras›yla 1990 ve 2004 y›l›nda uygulam›fl oldu¤u ticari niteliktekiyapt›r›mlar›, Zirve’nin uluslararas› arenada Birlik ad›na oynad›¤› role verilebilecekgüzel örneklerdir (Craig & Deburca, 2008).


Avrupa Birli¤i’nin OrtakD›fliflleri ve GüvenlikPolitikas› alan›nda Birlik’instratejik ç›karlar›n› vehedeflerini belirleme yetkisiAnlaflmalar ile Zirve’yeverilmifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



AVRUPA B‹RL‹⁄‹ BAKANLAR KONSEY‹ (KONSEY)AB Bakanlar Konseyi ya da ABA’n›n 13. maddesi deyimiyle k›saca ‘Konsey’, Birlik’inilk oluflturdu¤u dönemde kurucu anlaflmalarda yer alan dört kurumdan bir tanesi-dir ve Birlik’in merkezî karar alma otoritesidir. Önceleri, Birlik’in (o dönemki ismiile Toplulu¤un) yasama yetkisine sahip tek organ› olma özelli¤ini tafl›yan Konsey,günümüzde söz konusu yetkiyi Birlik’in di¤er kurumlar› ile paylaflmaktad›r. Ayr›-ca yine bafllang›çta Konsey, kararlar›n› oy birli¤i ile almakta ve bu durum hâliylesöz konusu kurumun hükûmetler aras› karakterini pekifltirmekteydi. Fakat KurucuAnlaflmalar›n defalarca tadil edilmesi ile birlikte günümüzde Konsey daha fazla sa-y›da karar› nitelikli oy ço¤unlu¤u ve hatta basit ço¤unluk sistemleri ile alabilmek-tedir. Konsey içerisindeki a¤›rl›kl› oylama sistemi olan nitelikli oy ço¤unlu¤u siste-minde her üye devlete, nüfuslar›n›n büyüklü¤üne ba¤l› olarak belli say›da oy hak-k› tan›nm›flt›r. Dolay›s›yla söz konusu oylama sistemi daha çok, nüfus aç›s›ndankalabal›k olan üye devletlerin lehine bir durum ortaya ç›karmaktad›r; zira söz ko-nusu devletlerin Konsey içerisinde yer alan bakanlar›n›n oylar› nüfus aç›s›ndan da-ha küçük olan üye devlet bakanlar›n›n oylar›na oranla daha a¤›rl›kl› bir hâle gel-mektedir. Hâlihaz›rda Birlik’in en kalabal›k ülkeleri olan Almanya, Fransa, BirleflikKrall›k ve ‹talya ayr› ayr› 29 oy hakk›na, ‹spanya ve Polonya ise 27’fler oy hakk›nasahiptirler. Böylece bu alt› üye devlet beraberce, 27 üye devlete da¤›t›lan toplam345 oyun 170’ine sahip bulunmaktad›r.

Dolay›s›yla, Konsey içerisinde büyük birkaç üye devletin bir araya gelmek su-retiyle bir karar›n kabulünü sa¤lamas›, 3 oya sahip Malta ve 4 oya sahip Lüksem-burg gibi daha fazla say›da küçük üye devletin bir araya gelmesiyle bir karar›n ka-bulünü sa¤layabilmelerinden çok daha kolay olmaktad›r. Fakat bu duruma kaç›n›l-maz olarak sebebiyet veren nitelikli oy ço¤unlu¤u sisteminin yap›s›, nüfus aç›s›n-dan küçük olan üye devletlerin biraz daha lehine olacak flekilde Lizbon Anlaflma-s›’nda yeniden ele al›nm›flt›r. fiöyle ki Lizbon Anlaflmas› ile nitelikli oy ço¤unlu¤uusulünün Konsey’in ço¤u yasama faaliyetine uygulanaca¤› kabul edilmekle birlik-te, Anlaflma ayn› zamanda küçük üye devletlerin ç›karlar›n› daha etkin bir biçim-de koruyacak birtak›m hükümlere de yer vermifltir. Buna göre, ABA’nin 16. mad-desinin dördüncü f›kras› ve AB‹DA’n›n 238. maddesinin üçüncü f›kras›nda nitelik-li oy ço¤unlu¤u sistemi, 2014 senesinden itibaren Konsey üyelerinin en az %55’iile en az on beflini kapsayan ve Birlik nüfusunun en az %65’ini kapsayan üye dev-letleri temsil eden ço¤unluk olarak tan›mlanacakt›r. Dolay›s›yla 2014 senesindenitibaren mevcut sistemde oldu¤u gibi art›k üye devletlerin Konsey içerisinde sahipolduklar› oy a¤›rl›klar› ayr› ayr› belirlenmeyecektir. Özellikle yeni sistemin ilk ikiflart›na istinaden, birkaç büyük üye devlet bir araya gelmek suretiyle belli bir ka-rar›n al›nmas›n› desteklese dahi, söz konusu karara karfl› muhalif kalan çok say›daküçük üye devletin bu muhalefeti art›k görmezlikten gelinemeyecektir.

OluflumuABA’n›n 16. maddesinin ikinci f›kras›na göre Konsey, üye devletlerin üye devlet-leri taahhüt alt›na sokma ve oy kullanma yetkilerine sahip bakan seviyesindekitemsilcilerinden oluflmaktad›r. Bu sebepten dolay› söz konusu kurum ‘Avrupa Bir-li¤i Bakanlar Konseyi’ olarak da adland›r›lmaktad›r.

Burada her ne kadar tek bir kurumdan bahsetsek de söz konusu kurumun olu-flumu, bünyesinde görüflülecek konulara göre farkl› biçimlerde gerçekleflecektir.Baflka bir deyiflle, üye devletler Konsey’de gerçeklefltirilecek toplant›n›n gündemi-


Mevcut sistemde, AB’ninnüfus aç›s›ndan en büyüküye devletleri olan Almanya,Fransa, Birleflik Krall›k,‹talya, ‹spanya ve Polonyaberaberce, Konsey içerisindeBirlik’e üye 27 devleteda¤›t›lan toplam oyunneredeyse yar›s›na sahipolmaktad›rlar.

Konsey, Avrupa Birli¤i’ne üyedevletlerin bakanseviyesindekitemsilcilerindenoluflmaktad›r.

ne göre söz konusu gündem ile ilgili konularda faaliyet gösteren bakanlar›n› Kon-sey’e göndereceklerdir (Tekinalp, 2000). Bunun anlam›, Konsey di¤er Birlik ku-rumlar›ndan farkl› olarak sabit birtak›m kiflilerden oluflmamaktad›r. Örnek vermekgerekirse Konsey’in gündeminde demir yollar› ile ilgili bir konu var ise Konsey bü-tün üye devletlerin ulaflt›rma bakanlar›n›n bir araya gelmesi ile oluflacakt›r. Yineayn› flekilde, Konsey’in gündeminde uluslararas› ifller ile ilgili bir konunun yer al-d›¤›n› farz edecek olursak bu sefer Konsey, bütün üye devletlerin d›fliflleri bakan-lar›ndan oluflacakt›r. Dolay›s›yla Konsey’in, mevcut sistemde, Genel ‹fller Konseyi,D›fl ‹liflkiler Konseyi, Ekonomik ve Mali ‹fller Konseyi, Tar›m ve Bal›kç›l›k Konse-yi, Adalet ve ‹çiflleri Konseyi, Rekabet Konseyi, ‹stihdam, Sosyal Politika, Sa¤l›k veTüketici Haklar› Konseyi, Ulaflt›rma, Telekomünikasyon ve Enerji Konseyi, ÇevreKonseyi ve E¤itim, Gençlik, Kültür ve Spor Konseyi olmak üzere çeflitli politikaalanlar› ile ilgili olarak on de¤iflik oluflumda toplanmas› öngörülmüfltür.

Konsey’e her alt› ayda bir baflka bir üye devletin baflkanl›k etmesi kabul edil-mifl ve söz konusu rotasyon gerçeklefltirilirken üye devletlerin birtak›m özellikleri-nin göz önünde bulundurulaca¤› da hükme ba¤lanm›flt›r.

Örnek vermek gerekirse küçük bir üye devletin Konsey baflkanl›¤›n›, büyük birüye devletin baflkanl›¤› izleyecek ve yine ayn› flekilde zengin bir üye devletin bafl-kanl›k süresinin dolmas› üzerine Konsey’e daha az zengin bir üye devlet alt› ayl›kbir süre için baflkanl›k edecektir. Esas›nda söz konusu rotasyon sisteminin bugünile k›yasland›¤›nda, Lizbon öncesi dönemde üye devletler için daha fazla bir öne-me sahip oldu¤u söylenebilir çünkü Lizbon Anlaflmas›’n›n yürürlü¤e girmesindenönce Konsey baflkanl›¤›n› yürüten bir üye devletin temsilcisi, yukar›da tart›flt›¤›m›zkurumlardan biri olan Zirve’nin toplant›lar›n›n haz›rl›klar›n› gerçeklefltirmek ve sözkonusu toplant›lara oturum baflkan› olarak kat›lmak, AB’nin sözcülü¤ünü yapmakve Birli¤i uluslararas› arenada temsil etmek gibi önemli yetkilere sahip olmaktay-d›. Lizbon Anlaflmas›’n›n yürürlü¤e girmesi ile birlikte söz konusu yetkiler Zirvebaflkan›na ve Avrupa Komisyonu’nda Komisyon baflkan yard›mc›l›¤› görevini sür-düren Yüksek Temsilci’ye tan›nm›flt›r. Bununla birlikte daha önceden oldu¤u gibiKonsey baflkan›n›n, Konsey toplant›lar›n›n haz›rl›klar›n› yapma ve oturumlara bafl-kanl›k etme yetkileri Lizbon Anlaflmas›’nda da aynen muhafaza edilmifltir.

Konsey’in gündeminde, ekmek yap›m›nda kullan›lan bu¤daylar›n yetifltirilmesi safhas›ndauygulanacak zirai ilaçlar hakk›nda bir karar›n al›nmas›n›n oldu¤unu varsayarsak söz ko-nusu karar ile ilgili toplant› hangi Konsey oluflumu içerisinde kimlerin kat›l›m›yla gerçek-lefltirilecektir?

Son olarak, Konsey toplant›lar›n›n, Konsey’e yükümlülüklerini yerine getirmenoktas›ndaki katk›s›n›n yetersiz kald›¤›n›n görülmesi üzerine Konsey’e çal›flmala-r›nda yard›mc› olmas› için 1958 y›l›nda ‘Daimi Temsilciler Komitesi’(COREPER)ad›nda yine Konsey içerisinde ayr› bir organ oluflturulmufl ve varl›¤›n› günümüzekadar sürdürmüfltür (AB‹DA, m.240).

Üye devletlerin daimi temsilcilerinden oluflan söz konusu Komite, yukar›da dabelirtti¤imiz gibi Konsey’e çal›flmalar›nda destek olmak amac›yla en az haftada birkez toplanmaktad›r. Konsey’in gündemini belirlemek ve hangi konunun, Konseyoluflumlar›ndan hangisi taraf›ndan karara ba¤lanmas› gerekti¤inin tespiti DaimiTemsilciler Komitesi’nin genel görevleri aras›nda yer al›r.


Üye devletler dönüflümlüolarak Konsey Baflkanl›¤›görevini sürdürmektedirler.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Daimi Temsilciler Komitesiiçin genellikle kullan›lanCOREPER terimi, söz konusukomitenin Frans›zca karfl›l›¤›olan ‘Comité desreprésentants permanents’tan›m›n›n k›salt›lmas›ndantüretilmifltir.

Görev ve YetkileriAB’nin en önemli karar alma organ› olan Konsey’e, Anlaflmalar ile birlikte gerekyasama gerekse yürütme yönünden çeflitli görev ve yetkiler bahfledilmifltir. Fakatbunlar aras›nda Konsey’e tan›nan en önemli yetki Birlik’in pek çok politika alan›ile ilgili haz›rlanmas› öngörülen yasalar›n kabulünde son sözü söyleme yetkisidir.Hatta, daha önceden de belirtti¤imiz üzere, Avrupa entegrasyonunun ilk zamanla-r›nda Konsey, bir yasa önerisini Birlik’in di¤er kurumlar›n› söz konusu yasama fa-aliyetine dahil etmeden de tek bafl›na dahi kabul edebilmekteydi. Bununla birlik-te, AB’nin kurumsal aç›dan daha demokratik bir yap›ya bürünmesini sa¤layabil-mek ve dolay›s›yla her daim elefltirilen Birlik’in demokrasi aç›¤› olgusunu gidere-bilmek amac›yla zaman içerisinde kurucu anlaflmalar›n tadil edilmesi yolu ile Kon-sey’in yasama faaliyetine iliflkin söz konusu yetkisini AB Parlamentosu ile paylafl-mas› öngörülmüfltür.

Yasama sürecindeki rolüne ek olarak Konsey’in, Birlik’in bütçesinin oluflturul-mas›nda da önemli görev ve yetkileri bulunmaktad›r. Daha önce de tart›fl›ld›¤› üze-re Birlik y›ll›k bütçesinin oluflturulmas›nda uygulanan usul, ola¤an yasama usulü-ne oldukça benzemektedir. 1970 y›l›na kadar, Konsey bütçeyi kabul etmeden ön-ce sadece Parlamento’ya dan›flmakla yükümlüydü. 1970’den Lizbon Anlaflmas›’n›nyürürlü¤e girdi¤i tarihe kadar geçen süreç içerisinde ise zorunlu bütçe harcamala-r› bak›m›ndan yine son sözü söyleme yetkisi oldu¤u görülmektedir. Bununla bir-likte yine ayn› dönem içerisinde zorunlu olmayan bütçe harcamalar› bak›m›ndanbütçenin kabulü, Konsey’in Parlamento ile birlikte ortak hareket etmesine ba¤lan-m›flt›. Lizbon Anlaflmas›’n›n yürürlü¤e girdi¤i 2009 senesinden itibaren ise yine da-ha önceden de belirtti¤imiz üzere, zorunlu ve zorunlu olmayan bütçe harcamalar›ayr›m› ortadan kald›r›lm›fl ve Komisyon taraf›ndan yap›lan öneri üzerine, AB’niny›ll›k bütçesinin bir bütün olarak Konsey ve Parlamento taraf›ndan birlikte hareketetmek suretiyle ortak olarak kabul edilece¤i hükme ba¤lanm›flt›r.

Ortak D›fliflleri ve Güvenlik Politikas› ve k›smen de olsa Adalet ve ‹çiflleri Poli-tikas› gibi Birlik’in klasik hükûmetler aras› politika alanlar›nda Konsey’in, D›fl ‹lifl-kiler Konseyi oluflumu içerisinde yürütmeye iliflkin birtak›m özel yetkileri de bu-lunmaktad›r. Yürütmeye iliflkin bu tarz yetkilerin Konsey’e tan›nmas›n›n arkas›ndayatan en önemli sebeplerden birinin, üye devletlerin d›fl politika, güvenlik, göç vepolis ifl birli¤i gibi siyasi anlamda hassas olan alanlarda politika gelifltirme yetkisi-ni kendi tekellerinde bulundurma arzusu oldu¤u söylenebilir. Söz konusu alanlar-da uygulanmak üzere Zirve taraf›ndan belirlenen ve bu aflamada ba¤lay›c›l›¤› ol-mayan ana esaslar, Konsey’in genel olarak nitelikli ço¤unlukla alm›fl oldu¤u ba¤-lay›c› bir karar neticesinde yine Konsey taraf›ndan tek bafl›na uygulamaya konula-cakt›r. Bununla birlikte, Birlik’in di¤er bir kurumu olan Komisyon içerisinde bafl-kan yard›mc›l›¤› görevini de sürdüren Yüksek Temsilci’nin, Konsey’in Ortak D›flifl-leri ve Güvenlik Politikas› ile ilgili olarak gerçeklefltirece¤i toplant›lara baflkanl›kyapmas› da öngörülmüfltür. Yüksek Temsilci’nin, söz konusu toplant›larda herhan-gi bir oy hakk›n›n bulunmamas›na ra¤men onun görevi, Konsey’in münhas›r yet-kisinde kalan söz konusu politika alan›nda dahi Konsey taraf›ndan al›nan kararla-r›n Birli¤in di¤er kurumlar› taraf›ndan da desteklenmesini sa¤lamakt›r. Ayr›ca buba¤lamda, Ortak D›fliflleri ve Güvenlik Politikas›’n›n büyük bir bölümünün uygu-lamada, üye devletlerin d›fliflleri bakanl›klar›nda çal›flan üst düzey memurlardanoluflturulan ‘Politika ve Güvenlik Komitesi’ taraf›ndan yürütüldü¤ünü de belirtme-miz gerekir. Söz konusu Komite, uluslararas› alandaki geliflmeleri ve üye devletler


Lizbon Anlaflmas›’n›nzorunlu ve zorunlu olmayanbütçe harcamalar› ayr›m›n›ortadan kald›rmas› ilebirlikte, günümüzde Birlik’iny›ll›k bütçesi özel yasamausulüne istinaden bir bütünolarak Konsey ve Parlamentotaraf›ndan ortaklafla kabuledilmektedir.

Birlik’in Ortak D›fliflleri veGüvenlik Politikas› ile ilgiliKonsey taraf›ndan al›nanpek çok karar›n haz›rl›¤›, üyedevletlerin d›fliflleribakanl›klar›nda çal›flan üstdüzey memurlardanoluflturulan Politika veGüvenlik Komitesitaraf›ndangerçeklefltirilmektedir.

taraf›ndan üzerinde mutabakata var›lm›fl Birlik politikalar›n›n uygulanmas›n› göz-lemlemek ve Konsey’e bu konularda görüfl bildirmek suretiyle Konsey taraf›ndanal›nan ço¤u karar›n haz›rl›¤›n› gerçeklefltirmektedir.

Son olarak, yukar›da ana hatlar› ile de¤indi¤imiz önemli görev ve yetkilerininyan› s›ra Konsey’e, üye devletlerin genel ekonomi politikalar›n› koordine etme(AB‹DA m. 121), basit ço¤unluk usulüyle alaca¤› bir karar ile Birlik’in ortak amaç-lar›n›n gerçeklefltirilmesi için yararl› gördü¤ü bütün araflt›rmalar› yapmas›n› ve uy-gun görece¤i her türlü öneriyi kendisine sunmas›n› Komisyon’dan isteyebilme(AB‹DA 241) ve afla¤›da Avrupa Birli¤i Adalet Divan› bafll›¤› alt›nda izah edilecekolan uzmanl›k mahkemelerinin kurulmas›na Parlamento ile birlikte karar verme(AB‹DA m. 257) yetkileri de tan›nm›flt›r.

Birlik’in di¤er kurumlar›ndan farkl› olarak Anlaflmalarda, Zirve ve Konsey üyelerinin görevsüreleri ile ilgili aç›k bir düzenleme yer almamaktad›r. Sizce bunun sebebi ne olabilir?

Konsey ile ilgili di¤er bilgilere http://www.consilium.europa.eu/homepage?lang=en adre-sinden ulaflabilirsiniz.

AVRUPA KOM‹SYONU ABA’n›n 17. maddesine istinaden Avrupa Komisyonu (k›saca Komisyon), AvrupaBirli¤i’nin genel ç›karlar›n› gözetmekle görevli bir Birlik kurumudur. Komisyonsöz konusu görevini, karar alma sürecine dahil olmak, Anlaflmalar ve Anlaflmalarauygun olarak belirlenmifl önlemlerden oluflan Birlik hukukunun do¤ru bir flekildeuygulanmas›n› denetlemek ve Birlik bütçesinin ve ortak politikalar›n›n idaresi gibiyürütmeye dâhil ve afla¤›da daha detayl› bir biçimde tart›fl›lm›fl olan birtak›m yet-kileri kullanmak suretiyle yerine getirmektedir.

OluflumuKomisyon’un nas›l olufltu¤unu izah etmeden önce bu bölümde sadece Komisyonüyelerinden (Komiserler) ve onlar›n, say›lar› yedi ila sekiz aras›nda de¤iflen flahsimemurlar›ndan oluflan bir kurum olarak dar anlamda Komisyon’dan bahsedilece-¤ini belirtmemiz gerekir; zira genifl anlamda Komisyon 25.000’e yak›n çal›flan›ylayayg›n bir bürokratik oluflumu içermekte ve ünitemizin kapsam› d›fl›nda kalmak-tad›r. Birlik’e üye devletlerin say›s›n›n günümüze oranla daha az oldu¤u geçmifldönemlerde, her üye devletten en az bir vatandafl›n Komisyon üyesi olarak atan-mas› kabul edilmekte ve genellikle büyük üye devletlerden iki, küçük üye devlet-lerden ise bir kifli Komiser olarak atanmaktayd›. Birlik’in üye devlet say›s›n›n 25’eç›kt›¤› 2004 senesinin Kas›m ay›nda ise her üye devletten sadece bir kiflinin Komis-yon üyeli¤ine getirilebilece¤inin kabul edilmesi ile birlikte Komisyon üyelerininsay›s› 25 rakam›na sabitlenmifl ve son olarak 2007 y›l›nda Bulgaristan ve Roman-ya’n›n Birlik’e kat›lmas› ile birlikte Komisyon’un üye say›s› buna paralel olarak27’ye yükselmifltir. Fakat söz konusu say›, Lizbon Anlaflmas› ile getirilen de¤iflikliksonras› ABA’n›n 17. maddesinin beflinci f›kras›na istinaden 1 Kas›m 2014 tarihi iti-bar›yla üye devlet say›s›n›n üçte ikisine indirilecektir. Dolay›s›yla 1 Kas›m 2014 ta-rihine kadar baflka bir devletin üyeli¤e kabul edilmeyece¤ini varsayarsak Komis-yon (27/3)x2 formülüne uygun olarak 18 komiserden meydana gelecektir.

Ayn› hüküm bu say›n›n Zirve taraf›ndan oy birli¤i ile al›nacak bir karar netice-sinde de¤ifltirilebilece¤ini de belirtmektedir. Söz konusu tarihten sonra ABA’n›n 17.ve AB‹DA’n›n 244. maddelerine istinaden Komisyon üyelerinin, üye devlet vatan-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Günümüzde Komisyon’un üyesay›s› 27 olmakla beraberbu say› 1 Kas›m 2014tarihinde üye devletsay›s›n›n üçte ikisineindirilecektir.

dafllar› aras›ndan, üye devletlerin co¤rafi ölçekleri ve nüfuslar› göz önünde bulun-durulmak suretiyle, Zirve taraf›ndan oy birli¤iyle al›nan bir karar ile tesis edilecekeflit rotasyon sistemi temelinde seçilece¤i de hükme ba¤lanm›flt›r. Maddede geçen‘üye devlet vatandafllar› aras›ndan’ deyimi ile Komiserlerin uyruklu¤una yap›lanvurgunun esas itibari ile çok gerekli olmad›¤› söylenebilir; zira Komisyon üyeleriKomisyon içerisinde uyruklu¤unda bulunduklar› üye devletlerin temsilcileri olarakyer almamakta olup, görevlerini üye devletlerden tamamen ba¤›ms›z bir flekildesürdürmekle yükümlüdürler. Bu sebepten dolay› Komiserlerin, Komisyon içerisin-deki görevlerini sürdürürken herhangi bir hükûmetten veya herhangi bir organyada kurumdan talimat istemesi veya kendisine talimat verilmesi, söz konusu du-rumlar›n ba¤›ms›zl›klar›na zarar verebilecek olmas›ndan ötürü yasaklanm›flt›r.

Komiserler, AB Parlamentosu’ndan onay al›nd›ktan sonra Zirve taraf›ndan ata-nacaklard›r. Görev süreleri 5 y›ld›r ve görev süreleri içerisinde kendi ulusalhükûmetleri taraf›ndan geri ça¤›r›lamayacaklard›r. Bununla birlikte Parlamento’nundenetim yönünden yetkisi bafll›¤› alt›nda da belirtti¤imiz üzere, AB Parlamentosubelirli flartlar›n varl›¤› alt›nda Komisyon’u toplu olarak azledebilmektedir ziraABA’n›n 17. maddesinin sekizinci f›kras›na göre Komisyon, Parlamento’ya karfl›sorumludur.

Ayr›ca, yine ABA’n›n 17. maddesinin alt›nc› f›kras›na istinaden Komisyon bafl-kan›n›n, bir Komisyon üyesini istifaya zorlama yetkisi bulunmakta ve AB‹DA’n›n247. maddesine göre de bir Komisyon üyesinin üzerine düflen görevleri yerine ge-tirebilmesi için gerekli flartlar› art›k tafl›mamas› veya görevini kötüye kullanmaktansuçlu bulunmas› durumunda Adalet Divan›, Konsey veya Komisyon’un kendisinebaflvurmas› üzerine söz konusu Komisyon üyesini görevden alabilmektedir. Anlafl-malar ile Komisyon’a baflkanl›k etmesi için bir Komisyon baflkan›n›n seçilmesi deöngörülmüfltür. Lizbon Anlaflmas›’n›n getirdi¤i de¤iflikli¤e istinaden ABA’n›n 17.maddesinin yedinci f›kras›, Komisyon baflkan›n›n hangi usulle seçilece¤ini düzen-lemifltir. Buna göre, Komisyon’a baflkanl›k etmesi için Zirve, nitelikli oy ço¤unlu-¤u usulü dairesinde alaca¤› bir karar ile aday› belirleyecek ve belirledi¤i aday› Par-lamento’ya sunacakt›r. Bunun üzerine aday, Parlamento üyelerinin ço¤unlu¤u ta-raf›ndan seçilecektir. ABA’n›n 17. maddesinin alt›nc› f›kras›n›n (c) bendi ile Komis-yon baflkan›na, Komisyon üyeleri aras›ndan Komisyon baflkan yard›mc›lar›n› seç-me yetkisi de tan›nm›fl olmakla birlikte, baflkan yard›mc›lar›n›n say›s› ile ilgili ola-rak herhangi bir düzenleme söz konusu madde metninde yer almamaktad›r. Herne kadar baflkan yard›mc›lar›n›n Komiserler aras›ndan seçilece¤i belirtilmifl ise desöz konusu pozisyon, seçilecek komiserlere zaten elinde bulundurduklar› yetkiler-den çok daha fazlas›n› vermemektedir. Bununla birlikte bu durum, ABA’n›n 17.mad-desine istinaden ayn› zamanda Birlik D›fliflleri ve Güvenlik Politikas› Yüksek Tem-silcili¤i görevini de sürdüren Komisyon baflkan yard›mc›s› için söz konusu de¤il-dir; zira Yüksek Temsilci s›fat›na sahip olan baflkan yard›mc›s›n›n sahip oldu¤uyetkiler di¤erlerine oranla daha fazlad›r. Konsey bafll›¤› alt›nda da belirtti¤imizüzere, Yüksek Temsilci’nin, Konsey’in Ortak D›fliflleri ve Güvenlik Politikas› ile il-gili olarak gerçeklefltirece¤i toplant›lara baflkanl›k etmesi, Yüksek Temsilci s›fat›naelinde bulunduran Komisyon baflkan yard›mc›s›n›n sahip oldu¤u ek yetkilere gü-zel bir örnek teflkil etmektedir.

Son olarak, Komisyon çal›flanlar›n›n büyük bir bölümü çal›flmalar›n› ‘Genel Mü-dürlükler’ (Directorates General [DG]) olarak adland›r›lan ve Komisyon içerisindeyer alan 40 ayr› departmandan birinde sürdürmektedir. Söz konusu Genel Müdür-lükler ulusal düzeydeki bakanl›klara benzemekte ve Komisyon’un idari kolu ola-


Komisyon üyelerini atamayetkisi, Birlik’in di¤er birkurumu olan Zirve’yeverilmifltir.

rak da tan›mlanabilmektedir. Her bir Genel Müdürlük, Tar›m veya Ulaflt›rma gibiAB’nin belirli bir politika alan›n›n günlük idari ifllerinden ve resmî dokümanla-r›n tercümesi gibi birtak›m hizmetlerin sürdürülmesinden sorumludur. Ayr›ca,her bir Genel Müdürlü¤ün bafl›nda, bafl›nda bulunduklar› Genel Müdürlü¤ün ça-l›flma alanlar›n› portföyünde bulunduran Komisyon üyesine karfl› sorumlu bir demüdür bulunmaktad›r.

Görev ve YetkileriLizbon Anlaflmas›’n›n yürürlü¤e girmesi ile beraber Komisyon’un sahip oldu¤u gö-rev ve yetkilerin neler oldu¤u tek bir madde alt›nda say›lm›flt›r. ABA’n›n 17. mad-desinin birinci ve ikinci f›kralar›na istinaden Komisyon’un sahip oldu¤u en önem-li yetki hukuki bir tasarrufun ç›kart›lmas›n› Konsey ve Parlamento’ya önerebilme-sidir. Baflka bir ifadeyle Komisyon, Birlik içerisinde yasama sürecini bafllatabilmeyetkisine sahip tek kurumdur. Bundan dolay› söz konusu yetki, ço¤u zaman Ko-misyon’un gündem belirleme yetkisi olarak da nitelendirilmektedir.

Bununla birlikte uygulamada Komisyon’un yasa önerilerini haz›rlamak husu-sunda nadiren kendili¤inden harekete geçti¤i görülmektedir. Gerçekten de Komis-yon taraf›ndan haz›rlanan yasa önerilerinin yar›s›na yak›n›, Birlik’in mevcut yasaldüzenlemelerinin veya Birlik’in taraf› oldu¤u uluslararas› anlaflmalar›n zorunlu ola-rak güncellenmesinin bir sonucu olarak ortaya ç›kmaktad›r. Ayr›ca yine, Komisyontaraf›ndan haz›rlanan yasa önerilerinin yaklafl›k olarak %20’si, Birlik içerisinde yeralan di¤er aktörlerin bu yönde yapm›fl olduklar› talepler neticesinde haz›rlanmak-tad›r. Söz konusu aktörler aras›nda Birlik’in di¤er kurumlar› say›labilece¤i gibi, üyedevlet hükûmetleri, sivil toplum örgütleri ve hatta Lizbon Anlaflmas›’n›n yürürlü¤egirmesiyle birlikte Birlik vatandafllar› dahi dilekçe haklar›n› kullanmak suretiyleKomisyon’dan bir yasa önerisi haz›rlamas›n› isteyebilmektedirler. Yasama süreci-nin bafllat›lmas›na iliflkin söz konusu yetkisine ek olarak Komisyon bizzat, istisnaibaz› durumlarda do¤rudan ya da dolayl› bir biçimde yasa koyma yetkisine de sa-hip olabilmektedir. Komisyon’un hangi durumlarda do¤rudan yasa koyma yetkisi-ne sahip olaca¤› Anlaflmalar›n çeflitli maddelerinde düzenlenmifltir. Örnek vermekgerekirse AB‹DA’n›n 106. maddesine istinaden Komisyon, kamu teflebbüslerininBirlik’in rekabet ile ilgili kurallar›na uygun hareket etmesini sa¤lamak amac›yla ge-rekli yönergeleri ç›kartabilmektedir. Ayn› flekilde yine AB‹DA’n›n iflçilerin serbestdolafl›m›n› düzenleyen 45. maddesinin üçüncü f›kras› Komisyon’a, Birlik vatandafl-lar›n›n bir üye devlette bir iflte çal›flt›ktan sonra o üye devlet topraklar›nda bulun-ma haklar›n›n ba¤l› olaca¤› koflullar› belirlemek üzere ilgili tüzükleri tek bafl›naç›karma yetkisi de vermektedir.

Komisyon’un dolayl› olarak yasa koyma yetkisine verilecek örnek ise AB‹-DA’n›n 290. maddesi alt›nda yer alan düzenlemedir. Buna göre Konsey, kendi ta-raf›ndan evvelce kabul edilmifl bir yasama düzenlemesinin tali ögelerine, Komis-yon taraf›ndan ekleme yap›lmas›na veya söz konusu ögelerin yine Komisyon ta-raf›ndan tadil edilmesine olanak sa¤layacak yasal bir yetkiyi, söz konusu yasamadüzenlemesi içerisinde Komisyon’a verebilmektedir. Fiiliyatta Konsey’in, evvelcekabul etmifl oldu¤u yasama düzenlemelerinin neredeyse %20’si ile ilgili olaraksöz konusu yetkiyi Komisyon’a devretti¤i görülmektedir. Son olarak, yetki dev-rine olanak sa¤layan Konsey tasarruflar›nda söz konusu yetki devrinin amaçlar›-n›n içeri¤inin, kapsam›n›n ve süresinin aç›k bir flekilde düzenlenmifl olmas› ge-rekmektedir.


Tercüme Genel Müdürlü¤ü,Birlik’in yaz›l›dokümanlar›n›n resmi 23dile ve gerekti¤inde di¤erdillere tercümesiniyapmaktan sorumludur.

Birlik içerisinde yasamasürecini bafllatabilecek tekkurum olan Komisyon, buanlamda Konsey veParlamento ile birlikteyasama sürecine dahiledilmifltir.

Yönergeler (Directives) veTüzükler (Regulations) ABhukukunun ikincil niteliktekikaynaklar› aras›nda yeralmaktad›r.

Komisyon’un, Konsey taraf›ndan kendisine devredilen yasamaya iliflkin bir yetkinin s›n›r-lar›n› aflmas› durumunda, söz konusu yetki devrine istinaden Komisyon taraf›ndan yap›lanyasal düzenlemeler AB Adalet Divan› taraf›ndan iptal edilebilecektir.

Komisyon, yukar›da bahsetmifl oldu¤umuz yasama süreci ile ilgili olanlar›n d›-fl›nda ayr›ca yürütmeye iliflkin görev ve yetkilere de sahip bulunmaktad›r. Dahaaç›k bir ifadeyle Komisyon, ço¤u durumda Avrupa Birli¤i’nin yürütme organ› ola-rak hareket etmektedir. Birlik’in gelirlerini çeflitli ulusal otoritelerden toplamak veyap›sal, tar›msal ve sosyal fonlar dâhilinde yap›lan Birlik harcamalar›n›n ve üçün-cü ülkelere yap›lan yard›mlar›n denetimini sa¤lamak Komisyon’un yürütmeye ilifl-kin görev ve yetkileri aras›nda yer almaktad›r. Komisyon, Anlaflmalar ile aç›kçabaflka bir temsilcinin öngörülmedi¤i durumlarda Avrupa Birli¤i’ni Dünya TicaretÖrgütü gibi uluslararas› örgütler içerisinde ve uluslararas› toplant›larda temsil et-mekle de görevlendirilmifltir.

Son olarak Komisyon, Anlaflmalar›n ve onlara uygun olarak Birlik’in kurumlar›taraf›ndan belirlenen önlemlerin uygulanmas›n› sa¤lamak ve denetlemek ile deyükümlüdür. Söz konusu görevi yerine getirebilmesi için Anlaflmalar taraf›ndanKomisyon’a çeflitli yetkiler verilmifltir. Birlik’in rekabeti düzenleyen yasalar›n›n ih-lalinin söz konusu olmas› durumunda Komisyon’un kullanabilece¤i yetkiler bun-lara güzel bir örnektir. Komisyon AB‹DA’n›n 101, 102, 106 ve 107. maddelerindeyer alan rekabet ve devlet yard›mlar› ile ilgili Birlik kurallar›na üye devletlerin veteflebbüslerin riayet edip etmediklerine bakacak ve yapaca¤› de¤erlendirme neti-cesinde bir ihlal tespit etmesi durumunda, Anlaflmalar dâhilinde kendisine verilenyetkiye istinaden rekabeti bozucu davran›flta bulunan teflebbüse ceza verebilece¤igibi ihlalin bir üye devlet taraf›ndan gerçeklefltirilmifl olmas› durumunda, AB‹-DA’n›n 258. maddesinde yer alan düzenlemeye istinaden Komisyon, Anlaflmalargere¤ince üzerine düflen yükümlülüklerden birini yerine getirmedi¤i gerekçesiylesöz konusu üye devleti AB Adalet Divan› önüne getirebilme yetkisine de sahip ola-cakt›r. Adalet Divan›’n›n bu konuda Komisyonu hakl› bulmas› veya baflka bir de-yiflle Divan’›n söz konusu üye devletin Anlaflmalar ile üzerine düflen yükümlülük-leri yerine getirmedi¤ine karar vermesi durumunda ilgili devlet, Adalet Divan›’n›nvermifl oldu¤u bu karar›n uygulanmas› için gereken önlemleri almakla yükümlü-dür. E¤er üye devlet bu yükümlülü¤ü yerine getirmez ise Komisyon, AB‹DA’n›n260. maddesine istinaden söz konusu üye devleti bu sefer maktu bir tutar ya dapara cezas›na hükmedilmesi için tekrardan Adalet Divan›’n›n önüne getirmek yet-kisine sahiptir. Komisyon’un, Birlik hukukunun uygulanmas›n› denetleme ile ilgilisöz konusu görevini etkili bir biçimde yerine getirmesi genellikle bireylerin veyateflebbüslerin kendisine olas› ihlalleri bildirmesine veya daha aç›k bir ifadeyle bukonuda kendisine yap›lacak ihbarlara ba¤l› olup, bunun için ‹nternet üzerinden ra-hatl›kla ulafl›labilecek standart bir flikâyet formu dahi Komisyon taraf›ndan haz›r-lanm›flt›r. Yine uygulamada, Birlik hukukunun ihlali iddias› üzerine Komisyon ta-raf›ndan bafllat›lan soruflturmalar›n neredeyse %40’› bireyler veya teflebbüslerinyapm›fl olduklar› flikâyetlerden kaynaklanmaktad›r.

Ö¤retide, Komisyon için s›kl›kla ‘Birlik hukukunun bekçisi’ tan›mlamas›n›n kullan›ld›¤›görülmektedir. Bu tan›mlaman›n arkas›nda yatan sebep sizce ne olabilir?

593. Ünite - Avrupa Bir l i¤ i ’n in Kurumlar ›S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Komisyon ile ilgili di¤er bilgilere http://ec.europa.eu/index_en.htm adresinden ulafla-bilirsiniz.

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ ADALET D‹VANIBirli¤in yarg›lama organ› olan Avrupa Birli¤i Adalet Divan›, ABA’n›n 19. maddesi-nin birinci f›kras›nda yer alan düzenlemeye istinaden Birlik kurumlar›n›n ve üyedevletlerin Anlaflmalar›n uygulanmas›nda ve yorumlanmas›nda hukuka uygun ha-reket etmelerinin sa¤lanmas›ndan sorumludur. Birlik’in di¤er kurumlar›ndan farkl›olarak AB Adalet Divan› Lüksemburg’da bulunmaktad›r. Esas itibari ile Birlik’in ku-rumlar›n›n bir listesini veren ABA’n›n 13. maddesinde kullan›lan Avrupa Birli¤iAdalet Divan› terimi, afla¤›da izah edilece¤i gibi kurum olarak tek bir mahkemeyide¤il fakat birden fazla yarg›lama merciini içeren Birlik’in genel yarg› örgütünü ifa-de etmektedir.

Adalet Divan, kuruldu¤u 1952 y›l›ndan 1987 tarihli Avrupa Tek Senedine kadaro dönemki ad›yla Avrupa Toplulu¤u’nun bütün hukuki problemleri ile u¤raflmakdurumunda ve bu da Divan’›n ifl yükünü her geçen gün biraz daha artt›rmaktayd›.Bunun önüne geçebilmek için Avrupa Tek Senedi ile Avrupa Topluluklar› ‹lk De-rece Mahkemesi’nin kurulmas› kararlaflt›r›lm›fl ve 1988 senesinde kurulan söz ko-nusu mahkemenin ismi, Lizbon Anlaflmas›’n›n 2009 y›l›nda yürürlü¤e girmesiylebirlikte Genel Mahkeme olarak de¤ifltirilmifltir. Ayr›ca Nice Anlaflmas›’n›n yürürlü-¤e girdi¤i 2003 tarihinden itibaren, uzmanl›k gerektiren belli bafll› birtak›m alanlarile ilgili davalara ilk derecede bakmakla görevli ve ‹lk Derece Mahkemesi’ne(bugünkü ismi ile Genel Mahkeme) ba¤l› olarak çal›flacak uzmanl›k mahkemeleri-nin kurulabilmesinin de önü aç›lm›flt›r. Bununla birlikte, bugüne kadar ‘AvrupaBirli¤i Kamu Hizmetleri Uzmanl›k Mahkemesi’ ismiyle sadece bir tane uzmanl›kmahkemesinin kuruldu¤u görülmektedir. Söz konusu mahkeme 2004 y›l›nda, ABile çal›flanlar› aras›nda ç›kabilecek uyuflmazl›klar› karara ba¤lamak üzere oluflturul-mufltur. Nice Anlaflmas› ile birlikte getirilen bu yenilik, Lizbon Anlaflmas› ile de ko-runmufl ve günümüzde uzmanl›k mahkemelerinin kurulmas› ile ilgili esaslar AB‹-DA’n›n 257. maddesi alt›nda düzenlenmifltir. Sonuç olarak mevcut sistemde, Avru-pa Birli¤i Adalet Divan›, yukar›da da belirtmifl oldu¤umuz üzere, Birlik’in üç fark-l› mahkemeden oluflan yarg›lama örgütünü ifade etmektedir. Daha aç›k bir ifadey-le Avrupa Birli¤i Adalet Divan›, Adalet Divan›, Genel Mahkeme ve uzmanl›k mah-kemelerinden oluflmaktad›r (ABA m.19). Afla¤›daki bölümlerde her bir mahkeme-nin oluflumu ve yarg›lama yetkileri ayr› ayr› ele al›nacakt›r zira söz konusu alanla-ra hakim olan kurallar mahkemeden mahkemeye farkl›l›k göstermektedir.

Mahkemelerin Oluflumu ABA’n›n 19. maddesinde say›lan mahkemelerin ilki olan Adalet Divan› yine ayn›maddenin ikinci f›kras›na göre her üye devletten gelecek bir yarg›çtan ve söz ko-nusu yarg›çlara görevlerinde yard›mc› olmalar› için seçilecek hukuk sözcülerinden(Advocates General) oluflmaktad›r. Dolay›s›yla günümüzde Adalet Divan›’nda Bir-lik üyesi devletlerden gelen 27 yarg›ç görev almaktad›r. Birlik’e üye devletlerin sa-y›s›n›n artmas› yarg›çlar›n say›s›n› da buna ba¤l› olarak otomatik olarak artt›racak-t›r. Adalet Divan›n›nda görev alacak yarg›ç ve hukuk sözcüleri AB‹DA’n›n 253.maddesine istinaden, ba¤›ms›zl›klar› flüphe götürmeyen ve ülkelerinde en yüksekyarg›sal görevlerin yerine getirilmesi için gereken koflullara sahip veya yeterlili¤esahip oldu¤u herkesce bilinen kifliler aras›ndan, üye devletlerin hükûmetlerince


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



ABA’n›n 19. maddesineistinaden Avrupa Birli¤iAdalet Divan›, Adalet Divan›,Genel Mahkeme ve uzmanl›kmahkemelerindenoluflmaktad›r.

al›nacak ortak bir kararla alt› y›ll›k dönemler için atanmaktad›rlar. Bununla birlik-te, yine ayn› maddeye istinaden üye devletler söz konusu atamalar› yapmadan ön-ce AB‹DA’n›n 255. maddesi uyar›nca oluflturulan panele dan›flmak durumundad›r-lar. 255. maddeye göre, Adalet Divan› ve Genel Mahkeme’nin eski üyelerinden,ulusal temyiz mahkemeleri üyelerinden ve tan›nm›fl yetkin avukatlar aras›ndan se-çilen yedi kifliden oluflan söz konusu panel, atanmas› düflünülen Adalet Divan›yarg›ç ve hukuk sözcülerinin bu görevlerini yerine getirmeye uygun olup olmad›k-lar› hakk›nda görüfl bildirmekle görevlidir. Söz konusu usul Genel Mahkeme’degörev alacak yarg›çlar›n atanmas›nda da uygulanacakt›r.

Adalet Divan›’nda görev alan yarg›çlar kendi aralar›ndan Divan’a baflkanl›k et-mesi için bir yarg›c› Adalet Divan› baflkan› olarak üç y›ll›k bir süre için seçerler vebu sürenin dolmas›ndan sonra ayn› yarg›c›n baflkanl›k görev süresi yenilenebilir.Ayr›ca görev süresi dolan yarg›ç ve hukuk sözcülerinin yeniden atanmas›n›n önün-de de her hangi bir engel bulunmamaktad›r (AB‹DA m.253). Adalet Divan› yarg›-lamalar›n› nadiren toplu olarak (genel kurul fleklinde) gerçeklefltirmekte ve Di-van’a götürülen davalar›n büyük bir ço¤unlu¤u 3 ya da 5 yarg›çtan oluflan dairelertaraf›ndan karara ba¤lanmaktad›r. Baz› istisnai davalarda ise kararlar 13 yarg›çtanoluflan büyük daireler taraf›ndan al›nmaktad›r. Yukar›da da belirtmifl oldu¤umuzüzere Adalet Divan›’nda, yarg›çlar›n yan› s›ra yarg›çlara görevlerinde yard›mc› ol-mak üzere hukuk sözcüleri de yer almaktad›r. AB‹DA’n›n 252. maddesi, Divan’dagörev alacak hukuk sözcülerinin say›s›n› 8 olarak belirlemifl olmakla birlikte, Di-van’›n talep etmesi hâlinde söz konusu say›n›n Konsey taraf›ndan oy birli¤i ile ar-t›r›labilece¤ini de hükme ba¤lam›flt›r. Ayn› madde, hukuk sözcüsünün görev tan›-m›n› da yapmaktad›r. Buna göre hukuk sözcüleri, Adalet Divan›’n›n önüne getiri-len davalar hakk›nda, kendilerine baflvurulmas› durumunda, gerekçeli mütalaala-r›n› (görüfllerini) tam bir tarafs›zl›k ve ba¤›ms›zl›k içinde sunmakla görevlidir. Sözkonusu mütalaalar s›kl›kla ilgili davaya uygulanabilecek mevzuat›n ve Adalet Di-van› içtihatlar›n›n detayl› bir analizini içermektedir.

Hukuk sözcülerinin sundu¤u mütalaalar›n Divan üzerinde herhangi bir ba¤lay›c›l›klar›yoktur. Baflka bir deyiflle, Divan’da yer alan yarg›çlar›n, hukuk sözcülerinin mütalaalar›do¤rultusunda karar verme zorunluluklar› bulunmamaktad›r. Bununla birlikte, uygulama-da, Adalet Divani nihai kararlar›nda genellikle hukuk sözcülerinin dava ile ilgili görüflle-rine de yer vermektedir.

Avrupa Birli¤i Adalet Divan› içerisinde yer alan di¤er bir yarg›lama mercii olanGenel Mahkeme’nin oluflumuna gelecek olursak, esas itibari ile söz konusu mah-kemenin oluflumuna iliflkin Anlaflmalar’da yer alan kurallar›n, Adalet Divan›’n›noluflumunda uygulanan kurallar ile büyük ölçüde paralellik gösterdi¤ini söyleyebi-liriz. ABA’ n›n 19. maddesinin ikinci f›kras›na istinaden Genel Mahkeme, her üyedevletten en az bir hâkim içerecektir. Maddede geçen ‘en az’ teriminden dolay›esas itibariyla Genel Mahkeme’nin hâkim say›s›n›n tam olarak kaç olaca¤› maddemetninden anlafl›lamamakla birlikte AB‹DA’ n›n 254. maddesinde söz konusu sa-y›n›n Avrupa Birli¤i Adalet Divan› Statüsü’nde belirlenece¤i belirtilmektedir. GenelMahkeme’nin hâkim say›s› Statü’nün 48. maddesiyle de 27’ye sabitlenmifltir.

Adalet Divan›’na benzer flekilde Anlaflmalar, Genel Mahkeme’nin de içerisindehukuk sözcüsünün yer alabilece¤ini belirtmekte fakat Genel Mahkeme için ayr› birhukuk sözcülü¤ü makam› oluflturmak yerine söz konusu görevin Genel Mahkemehâkimlerinden biri taraf›ndan yerine getirilmesini öngörmektedir. Bununla birlikte


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Avrupa Birli¤i Adalet Divan›Statüsü, Genel Mahkeme’ninyarg›ç say›s›n› 27 olarak be-lirlemifltir.

Genel Mahkeme’de görülmekte olan bir davada hukuk sözcüsü olarak görüflünebaflvurulan yarg›ç, söz konusu dava ile ilgili yap›lan yarg›lamada yarg›ç s›fat›ylayer alamayacakt›r. Genel Mahkeme yarg›çlar›n›n seçimi ve atanmas› ile ilgili kural-lar ve uygulanacak usul, yine Adalet Divan› yarg›çlar›n›n seçimi ve atanmas› ile il-gili yukar›da aç›klam›fl oldu¤umuz kural ve usullerle neredeyse ayn›d›r (AB‹DAm.254). Genel Mahkeme’nin yarg›çlar›n›n görev süreleri de alt› y›ld›r ve görev sü-resi dolan yarg›çlar tekrardan atanabilmektedir. Yine Adalet Divan›’na benzer fle-kilde Genel Mahkeme de nadiren genel kurul fleklinde toplanmakta ve önüne ge-tirilen davalar›n büyük bir ço¤unlu¤unu 3 ya da 5 yarg›çtan oluflan daireler fleklin-de bir araya gelmek suretiyle karara ba¤lamaktad›r. Bununla birlikte Adalet Diva-n›’ndan farkl› olarak baz› istisnai durumlarda Genel Mahkeme, tek yarg›çla da ka-rar verebilmektedir.

Yukar›da, 2003 tarihinde yürürlü¤e giren Nice Anlaflmas›’n›n yapt›¤› düzenlemesonras› Avrupa Birli¤i Adalet Divan› içerisinde uzmanl›k mahkemelerinin de kuru-labilece¤ini, sistemin Lizbon sonras› da aynen korundu¤unu ve bu ba¤lamda bu-güne kadar sadece Avrupa Birli¤i Kamu Hizmetleri Uzmanl›k Mahkemesi ismiyletek bir uzmanl›k mahkemesinin kurulmufl oldu¤unu belirtmifltik. Söz konusu mah-keme de ABA’n›n 19.maddesinde say›lan Birlik’in yarg›lama örgütü içerisinde yeralan yarg›lama mercilerinden bir tanesidir. Uzmanl›k mahkemelerinin kuruluflu ileilgili esaslar günümüzde AB‹DA’n›n 257. maddesinde düzenlenmekle birlikte, Av-rupa Birli¤i Kamu Hizmetleri Uzmanl›k Mahkemesi’nin oluflturuldu¤u Lizbon ön-cesi dönemde yürürlükte olan düzenlemeye göre uzmanl›k mahkemeleri Kon-sey’in, Birlik’in di¤er kurumlar› ile yap›lan istiflareler sonras›, oy birli¤i ile alaca¤›bir karar neticesinde kurulabilmekteydi (eski AT Anlaflmas› m. 225 A).

Ayr›ca yine söz konusu düzenlemeye istinaden bir uzmanl›k mahkemesinin ku-rulmas›na olanak sa¤layan Konsey karar› içerisinde, söz konusu uzmanl›k mahke-mesine tan›nan yetkilerin kapsam›n›n ve mahkemenin oluflum biçiminin de belir-lenmesi öngörülmüfltür. Bununla birlikte, Avrupa Birli¤i Kamu Hizmetleri Uzman-l›k Mahkemesi’ni kuran Konsey karar› içerisinde mahkemede görev alacak yarg›ç-lar›n say›s› ile ilgili olarak net bir düzenleme yer almamakta sadece söz konusu sa-y›n›n mahkemenin dosya yüküyle orant›l› olaca¤›n›n belirtilmesi ile yetinilmifltir.Daha sonra yap›lan bir düzenlemeyle de söz konusu say› Avrupa Birli¤i Adalet Di-van› Statüsü’nün birinci Ek’inin ikinci maddesiyle 7 olarak belirlenmifl ve say›n›nAdalet Divan›’n›n talebi üzerine Konsey taraf›ndan artt›r›labilece¤i de hükme ba¤-lanm›flt›r. Yarg›çlar›n görev süresi alt› y›ld›r ve Adalet Divan› ve Genel Mahke-me’de oldu¤u gibi Avrupa Birli¤i Kamu Hizmetleri Uzmanl›k Mahkemesi de otu-rumlar›n› genellikle üç yarg›çtan oluflan daireler hâlinde gerçeklefltirmekte, nadi-ren genel kurul fleklinde toplanmakta ve istisnai baz› durumlarda kararlar›n› tekyarg›çla alabilmektedir. Fakat di¤er mahkemelerden farkl› olarak uzmanl›k mahke-mesi içerisinde hukuk sözcüleri yer almamaktad›r.

Mahkemelerin Yarg› YetkisiAvrupa Birli¤i Adalet Divan›’n›n, Birlik kurumlar›n›n ve üye devletlerin Anlaflmala-r›n uygulanmas›nda ve yorumlanmas›nda hukuka uygun hareket etmelerinin sa¤-lanmas›ndan sorumlu oldu¤unu yukar›da belirtmifltik. Bununla birlikte Avrupa Bir-li¤i Adalet Divan›’n› oluflturan ve yukar›da tart›flm›fl oldu¤umuz mahkemelerin sözkonusu yükümlülü¤ü yerine getirmek üzere sahip oldu¤u yarg›lama yetkileri,mahkemeden mahkemeye farkl›l›k göstermekte ve hangi mahkemenin hangi alan-lar ile ilgili davalara bakabilece¤i Anlaflmalar›n çeflitli maddelerinde izah edilmek-


AT Anlaflmas›’n›n 225 Amaddesinin yeni hâli içinbkz. AB‹DA m.257

tedir. Afla¤›da, Birlik’in yarg› örgütü içerisinde yer alan mahkemelerin sahip oldu-¤u yarg› yetkisi her bir mahkeme için ayr› ayr› ele al›nm›flt›r.

Mahkemeler aras›nda yarg› yetkisi en rahat tespit edilebilecek olan Avrupa Bir-li¤i Kamu Hizmetleri Uzmanl›k Mahkemesi’dir. Avrupa Birli¤i Adalet Divan› Statü-sü’nün birinci Ek’inin birinci maddesine göre bu uzmanl›k mahkemesi, daha öncede belirtti¤imiz üzere, sadece AB ile çal›flanlar› aras›nda ç›kabilecek uyuflmazl›kla-r› karar› ba¤lamak yetkisine sahiptir. Söz konusu mahkemenin oluflturuldu¤u 2004y›l›na kadar bu tarz uyuflmazl›klar› karara ba¤lama yetkisi Genel Mahkeme’ye (odönemki ismiyle ‹lk Derece Mahkemesi) ait olmaktayd›.

Genel Mahkeme’nin hangi davalara bakmakla yetkili oldu¤u ise AB‹DA’n›n256. maddesi alt›nda izah edilmektedir. Buna göre Genel Mahkeme, uzmanl›kmahkemesi taraf›ndan al›nan kararlara karfl› aç›lacak davalar ile AB‹DA’n›n çeflitlimaddelerinde yer alan davalara ilk derecede bakmaya yetkilidir. Fakat Genel Mah-keme’nin ilk derecede bakabilece¤i söz konusu davalar›n kapsam›na Avrupa Bir-li¤i Adalet Divan› Statüsü’nün 51. maddesiyle birtak›m istisnalar getirilmifl ve Ge-nel Mahkeme’nin söz konusu yarg› yetkisi afla¤›da yer alan ve AB‹DA’n›n de¤iflikmaddelerinde düzenlenmifl dava konular›yla s›n›rland›r›lm›flt›r. Buna göre GenelMahkeme’nin yarg› yetkisine giren davalar› ana hatlar› ile flöyle s›ralayabiliriz:

a. Avrupa Birli¤i Adalet Divan› Statüsü’nde belirlenen spesifik alanlarda AB‹-DA’n›n 267. maddesi uyar›nca üye ülke mahkemeleri taraf›ndan aç›lan önkarar davalar›.

b. AB‹DA’n›n 263. ve 265. maddelerine istinaden, Birlik’in ve Birlik’e ba¤l› ku-rumlar›n tasarruflar›n›n hukuka uygunlu¤unun denetlenmesi için aç›lan ip-tal davalar› ile Birlik kurumlar›na karfl› aç›lan hareketsizlik davalar›. Ge-nel Mahkeme’nin bu davalar ile ilgili olarak yarg›lama yetkisine sahip oldu-¤u prensip itibar›yla kabul edilmekle birlikte söz konusu yetkinin mahkemetaraf›ndan kullan›lmas› davan›n taraflar› yönünden birtak›m ön koflullar›nvarl›¤›na ba¤lanm›flt›r. Buna göre Genel Mahkeme’nin yarg›lama yetkisi özelflah›slar veya bir üye devlet taraf›ndan Komisyon’a, Avrupa Merkez Banka-s›na veya Zirve’ye karfl› aç›lan iptal ve hareketsizlik davalar› ile s›n›rl›d›r. Sözkonusu yetki, Birlik rekabet hukuku kurallar›yla ilgili olarak Komisyon tara-f›ndan al›nm›fl kararlara karfl› özel flah›slar taraf›ndan aç›lan iptal davalar›n›da kapsamaktad›r. Bununla birlikte, afla¤›da da belirtildi¤i üzere Birlik ku-rumlar› taraf›ndan Birlik’in di¤er kurumlar›na veya üye devletler taraf›ndanParlamento veya Konsey’e karfl› aç›lan iptal ve hareketsizlik davalar› AdaletDivan›’n›n yarg› yetkisinde yer almaktad›r.

c. AB‹DA’n›n 272. maddesinde yer alan düzenlemeye istinaden, Birlik taraf›n-dan ya da onun ad›na yap›lan bir kamu hukuku veya özel hukuk sözleflme-sinde yer alan tahkim koflulu gere¤ince Avrupa Birli¤i Adalet Divan›’ndaaç›lan davalar.

d. ‘‹ç Pazar Uyumlaflt›rma Ofisi’ taraf›ndan verilen kararlara karfl› aç›lan davalar.Genel Mahkeme’nin, yukar›da a. ve b. maddelerinde bahsetmifl oldu¤umuz da-

valarda alm›fl oldu¤u kararlar›na karfl› Adalet Divan›’na baflvurulabilmektedir. Do-lay›s›yla Avrupa Birli¤i Adalet Divan› oluflumu içerisinde di¤er bir mahkeme olanAdalet Divan›’n›n yarg›lama yetkisine giren konulardan bir tanesini, söz konusudavalarda Genel Mahkeme taraf›ndan al›nan kararlara karfl› aç›lan temyiz davalar›oluflturmaktad›r. Söz konusu davalar›n yan› s›ra, Adalet Divan›, afla¤›da k›sa birözetini vermifl oldu¤umuz davalara da ilk dereceden bakmaya yetkilidir:


Hareketsizlik davas›, Anlafl-malar›n ihlali durumunda il-gili Birlik kurumlar›n söz ko-nusu ihlale karfl› hareketsizkalmas› neticesinde, bu ku-rumlara karfl› ikame edilenbir dava türüdür.

‹ç Pazar Uyumlaflt›rma Ofisi,Birlik marka ve tasar›mlar›nAB üyesi 27 devletde geçerliolacak flekilde tesciledilmesinden sorumluajanst›r.

• AB‹DA’n›n 258. ve 259. maddelerine istinaden Komisyon taraf›ndan Birlikhukukunu ihlal eden bir üye devlete karfl› aç›lan ihlal davalar›. Adalet Diva-n›’n›n söz konusu davalarda Komisyon’u hakl› bulmas›na ra¤men, ilgili üyedevlet ihlali giderecek önlemleri almamakta ›srar ederse Divan ayr›ca AB‹-DA’n›n 260. maddesinde yer alan usul dairesinde söz konusu üye devletaleyhine para cezas›na hükmetme yetkisine de sahiptir.

• Birlik’in ve Birlik’e ba¤l› kurumlar›n tasarruflar›n›n hukuka uygunlu¤unundenetlenmesi için AB‹DA’n›n 263. maddesi uyar›nca aç›lan iptal davalar› ileBirlik kurumlar›na karfl› AB‹DA’n›n 265. maddesi uyar›nca aç›lan hareketsiz-lik davalar›. Bununla birlikte Genel Mahkeme’nin söz konusu davalar ile il-gili yarg› yetkisinden bahsederken belirtti¤imiz üzere, Adalet Divan› sadeceBirlik kurumlar› taraf›ndan Birlik’in di¤er kurumlar›na veya üye devletler ta-raf›ndan Parlamento veya Konsey’e karfl› aç›lan iptal ve hareketsizlik dava-lar›nda yarg› yetkisine sahip olmaktad›r.

• Yine, Avrupa Birli¤i Adalet Divan› Statüsüyle Genel Mahkeme’nin yarg› yet-kisine b›rak›lmam›fl olan alanlar ile ilgili AB‹DA’n›n 267. maddesi gere¤inceaç›lan ön karar davalar›.

Komisyon’un bir tasarrufuna karfl› bir üye devletin Genel Mahkeme’de iptal davas› açmas›üzerine yap›lan yarg›laman›n sonunda söz konusu mahkemenin vermifl oldu¤u karara kar-fl› taraflar hangi makama itiraz edebilmektedir?

Avrupa Birli¤i Adalet Divan› ile ilgili di¤er bilgilere ve mahkemelerin kararlar›na http://cu-ria.europa.eu/jcms/jcms/j_6/ adresinden ulaflabilirsiniz.

B‹RL‹K’‹N D‹⁄ER KURUMLARIABA’n›n 13. maddesi, Birlik’in yasama, yürütme ve yarg› alanlar›nda önemli görev-leri icra eden ve yukar›da ana hatlar› ile tart›flm›fl oldu¤umuz kurumlara ek olarak,söz konusu kurumlar ile k›yasland›¤›nda çok daha spesifik alanlar ile ilgili s›n›rl›birtak›m görev ve yetkilere sahip Avrupa Say›fltay› ve Avrupa Merkez Bankas›n› daBirlik kurumlar› aras›nda saym›flt›r. Say›fltay›n Maastricht Anlaflmas›’n›n yürürlü¤egirdi¤i 1992 tarihinden beri Birlik kurumlar› aras›nda say›lm›fl olmas›na ra¤men,Avrupa Merkez Bankas› (AMB) söz konusu statüyü Lizbon Anlaflmas›’n›n 2009 se-nesinde yürürlü¤e girmesi ile birlikte kazanm›fl olup kurulufl tarihi itibari ile deBirlik’in en genç kurumudur.

Avrupa Say›fltay› (k›saca Say›fltay) yukar›da belirtti¤imiz üzere, her ne kadarMaastricht Anlaflmas›’n›n yürürlü¤e girmesiyle birlikte ilk defa Birlik kurumlar› ara-s›ndan say›lm›flsa da söz konusu kurumun Birlik içerisindeki geçmifli oldukça es-kiye dayanmaktad›r.

Say›fltay, ‹kinci Bütçe Anlaflmas›’n›n 1975 y›l›nda yürürlü¤e girmesiyle birliktekurulmufl ve Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u (AKÇT) içerisinde yer alan Denet-çiler’in ve Avrupa Ekonomik Toplulu¤u’nun (AET) Denetçiler Kurulu’nun yerinialm›flt›r. AB‹DA’n›n 285.ve 286. maddelerinde Say›fltay, kendi ülkelerinde d›fl de-netim kurumlar›nda çal›flan ya da çal›flm›fl olan veya özellikle söz konusu göreviçin yeterlili¤e sahip kifliler aras›ndan seçilen, üye devletlerin birer vatandafl›ndanoluflmaktad›r. Say›fltay üyeleri her ne kadar uyruklu¤unda bulunduklar› üye dev-letler taraf›ndan atanmalar› için Konsey’e önerilse de görevlerini yerine getirirkenhiçbir hükûmet ya da kurulufltan talimat isteyemezler ve kabul edemezler. Üyele-rin görev sureleri alt› y›ld›r ve bu sürenin sonunda tekrar atanabilmektedir. Ayr›ca


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Avrupa Say›fltay› MaastrichtAnlaflmas›’n›n yürürlü¤egirmesiyle birlikte ilk defaBirlik kurumlar› aras›ndasay›lm›flt›r.

üyeler, Say›fltaya baflkanl›k yapmas› için kendi aralar›nda bir üyeyi Say›fltay Baflka-n› olarak seçerler. Anlaflmalar Say›fltay›n görevini Birlik’in ve Birlik taraf›ndan ku-rulan organ, ofis ve ajanslar›n bütün gelir ve gider hesaplar›n›n incelenmesi olaraktan›mlam›flt›r. Say›fltay ayr›ca Birlik’in bütün gelirlerinin toplan›p toplanmad›¤› vebütün harcamalar›n yasal ve düzenli olarak yap›l›p yap›lmad›¤›n› da inceleyecek-tir. Yapm›fl oldu¤u incelemelerin sonuçlar›n› raporlar hâlinde düzenli olarak Ko-misyon’a sunan Say›fltay ayr›ca, her mali y›l›n sonunda Komisyon’un o y›l›n bütçe-sini nas›l idare etti¤i ile ilgili olarak Parlamento’ya ve Konsey’e sunulmak üzere birde y›ll›k rapor haz›rlar. Say›fltay›n haz›rlam›fl oldu¤u söz konusu raporun önemibüyüktür zira Komisyon’un haz›rlayaca¤› yeni bütçe tasar›s›n›n onaylanmas›na yö-nelik Parlamento ve Konsey’in verece¤i karar, uygulamada rapordan ç›kan sonu-ca göre olumlu ya da olumsuz olmaktad›r.

AMB ise parasal birli¤e dahil olan 11 üye devletin hükûmetleri taraf›ndan 1 Ha-ziran 1998 tarihinde kurulmufltur. Euro bölgesinin oluflturulmas›yla birlikte AMB’yikuran 11 üye devletin ulusal merkez bankalar›, 1999 y›l›n›n Ocak ay›nda para po-litikalar› ile ilgili sorumluluklar›n› AMB’ye devretmifller ve böylece AMB Euro böl-gesinin para politikas›n›n yürütülmesinden sorumlu tek kurum hâline gelmifltir.AMB’nin kuruldu¤u ayn› tarihte ayr›ca AMB’den ve Birlik’e üye bütün devletlerinulusal merkez bankalar›ndan oluflan ve organizasyonel bir yap› olan Avrupa Mer-kez Bankalar› Sistemi’nin (AMBS) oluflturulmas› da kararlaflt›r›lm›flt›r.

AB‹DA’n›n 129. maddesinin birinci paragraf›nda yer alan düzenlemeye göreAMB’nin karar alma organlar› Yönetim Konseyi ve Yönetim Kurulu’dur. AB‹DA’n›n283. maddesi ve Anlaflmalara ekli 4. nolu protokol olan AMBS’nin ve AMB’nin Sta-tüleri, söz konusu organlar›n kimlerden oluflaca¤›n› belirtmektedir. Buna göre Yö-netim Kurulu, parasal veya bankac›l›k alanlar›nda mesleki yetkinlikleri ve dene-yimleri tan›nm›fl olan kifliler aras›ndan seçilecek ve atamalar› Birlik’in di¤er bir ku-rumu olan Zirve taraf›ndan yap›lacak bir baflkan, bir baflkan yard›mc›s› ve bunla-r›n d›fl›nda dört üyeden daha oluflmaktad›r. AMB Statüsü’nün 13. maddesine isti-naden Baflkan’›n, Yönetim Kurulu’nun yan› s›ra Yönetim Konseyi’ne de baflkanl›ketmesi öngörülmüfltür. Yönetim Kurulu’nu oluflturan bütün üyelerin görev sürele-ri 8 y›ld›r ve söz konusu süreler yenilenemeyecektir.

Say›fltay, Birlik’in di¤er kurumlar›n›n tekelinde olan Birlik bütçesinin kabulünde nas›l birrol oynamaktad›r?

Yönetim Konseyi ise Yönetim Kurulu üyelerinden ve Euro bölgesi içerisindeyer alan (para birimi Euro olan) üye devletlerin ulusal merkez bankalar›n›n yöne-ticilerinden oluflmaktad›r. Mevcut uygulamada, Yönetim Kurulu ve Yönetim Kon-seyi’nin her bir üyesinin tek oy hakk› bulunmakta olup söz konusu organlar içeri-sinde kararlar, genel olarak basit ço¤unluk usulü ile al›nmaktad›r. AMB, yukar›dada belirtti¤imiz üzere, Euro bölgesinin para politikas›n›n yürütülmesinden sorum-lu olup Euro’nun sat›n alma gücünün korunmas› ve Euro bölgesi içerisinde fiyat is-tikrar›n›n sa¤lanmas› görevleri aras›nda yer almaktad›r. Bunun yan›nda, Birlik ku-rumlar›n›n ya da ulusal otoritelerin, AMB’nin görev alan›nda yer alan konular hak-k›nda bir karar almadan önce mutlaka AMB’nin görüflünü almalar› gerekmektedir.Son olarak, AMB üzerine düflen görevleri sürdürebilmek ve Birlik’i uluslararas› ma-li arenada etkili bir flekilde temsil edebilmek için üye devletlerin ulusal bankalar›n-dan istatistiki birtak›m bilgileri toplama yetkisine de sahiptir.

Avrupa Merkez Bankas› ve Avrupa Say›fltay› ile ilgili daha detayl› bilgilerehttp://www.ecb.int/home/html/index.en.html ve http://eca.europa.eu/portal/page/por-tal/aboutus adreslerinden ulaflabilirsiniz.


Daha sonraki senelerde Eurobölgesine dahil olanYunanistan (2001), Slovenya(2007), K›br›s (2008), Malta(2008), Slovakya (2009) veEstonya’n›n ulusal merkezbankalar› da parapolitikalar› ile ilgilisorumluluklar›n› AMB’yedevretmifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




Avrupa Birli¤i içerisinde yer alan temel kurum-lar› s›ralamakAvrupa Birli¤i’nin kurumsal yap›s›, gelenekseldevlet idaresinden oldukça farkl› ve karmafl›k birsisteme dayanmakta olup söz konusu yap› içere-sinde yer alan ve Birlik’in idaresinden sorumlu te-mel kurumlar Avrupa Birli¤i Anlaflmas›’n›n 13.maddesi alt›nda say›lm›flt›r. Söz konusu maddeyegöre, Avrupa Birli¤i Parlamentosu, Avrupa Hükû-met ve Devlet Baflkanlar› Konseyi, Avrupa Birli¤iBakanlar Konseyi, Avrupa Komisyonu, AvrupaBirli¤i Adalet Divan›, Avrupa Merkez Bankas› veAvrupa Say›fltay› Birlik’in temel kurumlar›d›r.

Birlik kurumlar›n›n kimlerden ve nas›l olufltu¤u-nu aç›klamak.Birlik’in Kurucu Anlaflmalar›, her bir kurumunkimlerden ve hangi usuller dairesinde oluflaca¤›ile ilgili olarak çeflitli hükümler ihtiva etmektedir.ABA’ya göre Parlamento Birlik vatandafllar›n›ntemsilcilerinden oluflmakta ve üyeleri serbest vegizli oyla do¤rudan genel seçimlerle befl y›ll›k birsüre için birlik vatandafllar› taraf›ndan seçilmekte-dir. Birlik’in k›saca Zirve olarak tan›mlanan di¤erbir kurumu olan Avrupa Hükûmet ve Devlet Bafl-kanlar› Konseyi ise üye devletlerin hükûmet bafl-kanlar›n›n yan› s›ra Zirve üyeleri taraf›ndan seçi-lecek bir baflkan ve Avrupa Komisyonu baflka-n›ndan oluflmaktad›r. Bu iki kurumu s›ras›yla iz-leyen Konsey, üye devletlerin, üye devletleri ta-ahhüt alt›na sokma ve oy kullanma yetkilerinesahip bakan seviyesindeki temsilcilerinden ve Ko-misyon, 31 Ekim 2014 tarihine kadar her üye dev-letten bir kifli olmak üzere 27 üyeden, 1 Kas›m2014 tarihinden sonra ise üye devlet vatandafllar›aras›ndan seçilen ve üye devlet say›s›n›n üçte iki-sine eflit say›da üyeden oluflacakt›r. Birlik’in yar-g›lama organ› olan Avrupa Birli¤i Adalet Divan›,Adalet Divan›, Genel Mahkeme ve uzmanl›k mah-kemesi olmak üzere üç farkl› mahkemeden olufl-makta ve her bir mahkemede görev alacak yar-g›çlar›n ve di¤er aktörlerin say›s›, seçimi ve atan-mas›na iliflkin kurallar Birlik mevzuat› içerisindeayr› ayr› gösterilmektedir. Birlik kurumlar› aras›-na sonradan dahil olan ve parasal birli¤e üye 11devlet taraf›ndan 1998 y›l›nda kurulan AvrupaMerkez Bankas›n›n en önemli iki organ›, parasal

veya bankac›l›k alanlar›nda mesleki yetkinliklerive deneyimleri tan›nm›fl olan kifliler aras›ndan se-çilecek bir baflkan, bir baflkan yard›mc›s› ve bun-lar›n d›fl›nda dört üyeden daha oluflan YönetimKurulu ve Yönetim Kurulu üyelerinden ve Eurobölgesi içerisinde yer alan üye devletlerin ulusalmerkez bankalar›n›n yöneticilerinden oluflan Yö-netim Konseyi’dir. Birlik’in en eski kurumlar›n-dan biri olan Say›fltay ise kendi ülkelerinde d›fldenetim kurumlar›nda çal›flan ya da çal›flm›fl olanveya özellikle söz konusu görev için yeterlili¤esahip kifliler aras›ndan seçilen ve üye devletlerinKonsey taraf›ndan atanan birer vatandafl›ndanoluflmaktad›r.

Birlik kurumlar›n›n görev ve yetkilerini tan›m-lamakBirlik vatandafllar›n›n temsilcilerinden oluflan Av-rupa Parlamentosu’nun sahip oldu¤u en önemliyetkiler Konsey ile ortak olarak yasama ve bütçeifllevlerini ve Anlaflmalar’da belirtildi¤i üzere si-yasi denetim ve istiflare ifllevlerini yürütme yetki-leridir. Zirve ise Birlik’in kalk›nmas› için gerekliitici gücü sa¤layacak ve yine Birlik’in siyasi yö-nelimlerini ve önceliklerini belirleyecektir.Birlik’in en önemli karar alma organ› olan Kon-sey’e ayr›ca yürütmeye iliflkin bir tak›m özel yet-kiler de tan›nm›flt›r. Birli¤in, yürütmeye iliflkin entemel organ› olan ve Birlik içerisinde yasama sü-recini bafllatabilme yetkisine sahip tek kurum ol-ma özelli¤ini tafl›yan Komisyon ise ayn› zaman-da Anlaflmalar›n ve onlara uygun olarak Birli¤inkurumlar› taraf›ndan belirlenen önlemlerin uy-gulanmas›n› sa¤lamak ve denetlemek ile de yü-kümlüdür. Birli¤in yarg›lama organ› olan AvrupaBirli¤i Adalet Divan›, Birlik kurumlar›n›n ve üyedevletlerin Anlaflmalar›n uygulanmas›nda ve yo-rumlanmas›nda hukuka uygun hareket etmeleri-nin sa¤lanmas›ndan ve bu amaçla yarg› yetkisiiçerisinde önüne getirilen çeflitli nitelikteki dava-lar›n karara ba¤lanmas›ndan sorumludur. Avru-pa Merkez Bankas› ve Avrupa Say›fltay› ise s›ra-s›yla Euro bölgesinin para politikas›n›n yürütül-mesi ve Birlik’in ve Birlik taraf›ndan kurulan or-gan, ofis ve ajanslar›n bütün gelir ve gider he-saplar›n›n incelenmesine iliflkin birtak›m görevve yetkilere sahiptir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa Birl¤i’nin kurumla-r›ndan biri de¤ildir?

a. Avrupa Parlamentosub. Avrupa Komisyonuc. Avrupa Konseyid. Konseye. Zirve

2. AB Parlamentosu’nun üyeleri kimler taraf›ndan se-çilmektedir?

a. Üye ülke parlamentolar› b. Birlik vatandafllar› c. Avrupa Komisyonu üyeleri d. Konsey üyeleri e. Zirve üyeleri

3. Afla¤›da ikiflerli gruplar halinde yer alan kurumlar-dan hangileri, ola¤an yasama usulünün uygulanmas›n›gerektirecek bir alan ile ilgili olarak gerçeklefltirilecekyasama faaliyetine birlikte kat›l›rlar?

a. Komisyon ve Zirveb. Parlamento ve Konseyc. Parlamento ve Zirved. Zirve ve AB Adalet Divan›e. Konsey ve Say›fltay

4. Avrupa Birli¤i içerisinde yasama sürecini bafllatabilmeyetkisine sahip tek kurum afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Komisyonb. Konseyc. Parlamentod. Zirvee. Say›fltay

5. Asagidakilerden hangisi Komisyon baflkan aday›n›önerebilme yetkisine sahiptir?

a. Birlik D›fliflleri ve Güvenlik Politikas› YüksekTemsilcisi

b. Zirvec. Parlamento Baflkan›d. Konseye. Komisyon üyeleri

6. Lizbon Anlaflmas› ile yap›lan de¤iflikli¤e istinaden 1 Ka-s›m 2014 tarihinden sonra Komsiyon’un üye say›s›n› belir-lemede kullan›lan oran afla¤›dakilerden hangisi olacakt›r?

a. Üye devlet say›s›n›n üçte birib. Üye devlet say›s›n›n beflte üçüc. Üye devlet say›s›n›n üçte ikisid. Üye devlet say›s›n›n beflte dördüe. Üye devlet say›s›n›n dörtte üçü

7. Konsey’in oluflumu ile ilgili afla¤›daki ifadelerdenhangisi do¤rudur?

a. Konsey, do¤rudan Birlik vatandafllar› taraf›ndanseçilen temsilcilerden oluflmaktad›r.

b. Konsey, AB Parlamentosu taraf›ndan seçilentemsilcilerden oluflmaktad›r.

c. Konsey, üye devletlerin bakan seviyesindekitemsilcilerinden oluflmaktad›r.

d. Konsey, Avrupa Komisyonu taraf›ndan atanankiflilerden oluflmaktad›r.

e. Konsey, üye devletlerin hükûmet baflkanlar›n-dan oluflmaktad›r.

8. Asagidakilerden hangisi Adalet Divan›’n›n yarg› yet-kisi içerisinde yer alan davalardan biri de¤ildir?

a. Üye ülke mahkemeleri taraf›ndan aç›lan ön ka-rar davalar›.

b. Birlik kurumlar›n›n tasarruflar›n›n hukuka uy-gunlu¤unun denetlenmesi için di¤er Birlik ku-rumlar› taraf›ndan aç›lan iptal davalar›.

c. Anlaflmalar›n ihlali durumunda ilgili Birlik ku-rumlar›na karfl›, di¤er Birlik kurumlar› taraf›n-dan aç›lan hareketsizlik davalar›.

d. Birlik ile Birlik çal›flanlar› aras›nda ç›kan uyufl-mazl›klar›n giderilmesi için aç›lan davalar.

e. Komisyon taraf›ndan Birlik hukukunu ihlal edenbir üye devlete karfl› aç›lan ihlal davalar›.

9. Avrupa Birli¤i Adalet Divan› Statüsü’nde, Genel Mah-keme’nin yarg›ç say›s› kaç olarak belirlenmektedir?

a. 15b. 23c. 25d. 27e. 32

10. Avrupa Merkez Bankas›’n›n Yönetim Kurulu üyele-rini atama yetkisi afla¤›da yer alan kurumlardan hangi-sine verilmifltir?

a. Konseyb. Komisyonc. Zirved. Parlamentoe. Say›fltay



Demokrasi aç›¤›: Demos ile AB birbirine yak›nlafl›-

yor mu?

Demokrasi aç›¤›, AB kurumlar›n›n fleffafl›k, meflruiyetve hesap verebilirlik kavramlar› çerçevesinde demokra-tik olmamalar› ve iflleyifllerin vatandafllardan uzak ger-çeklefltirilmesi elefltirilerine dayanmaktad›r ve AP eskiüyesi ‹ngiliz Bill Newton Dunn’a atfedilmektedir. Demokrasi aç›¤›na yönelik ilk yaklafl›mda, Avrupa bü-tünleflmesi boyunca AB düzeyinde siyasal iflleyiflin yü-rütme organlar›n›n etkisi alt›nda kald›¤› ve AB’nin yet-kili oldu¤u siyasa alanlar› artt›kça ulusal parlamentola-r›n AB kurumlar› üzerindeki denetimin azald›¤› öne sü-rülmektedir. Bununla ba¤lant›l› ikinci yaklafl›ma göre,Konsey ve Komisyon’da yetkilerin ulusal parlamento-lardan yürütme organlar›na geçmesine ra¤men, AP’ninyetkileri bu güç devrinde oluflan bofllu¤u dolduracakflekilde geniflletilmemifltir. Dolay›s›yla, bu yaklafl›mlardo¤rultusunda kurumlar üzerindeki parlamenter dene-timin art›r›lmas› gerekmektedir. Demokrasi aç›¤› soru-nunu ortaya koymak aç›s›ndan en güçlü elefltiri, AB po-litikalar›n›n ve AB’nin gelece¤inin belirlenmesi yönün-de demokratik bir rekabet olmay›fl›d›r. Ulusal seçimlerve AP seçimleri gerçek anlamda bir Avrupa fikrinin ya-r›flt›¤› ortamlar olmamaktad›r. Partiler ve siyasetçilerinAP seçimlerini ikincil önemde görmeleri bu durumunsebeplerinden biridir. Seçimlerin ve referandumlar›nAB politikalar›n›n belirlenmesinde etkisiz olmas›, de-mokrasinin temel flartlar›ndan biri olan seçmenlerin ta-leplerinin siyasete yans›t›lmas›n› önlemektedir. Dör-düncü yaklafl›m, demokrasi aç›¤›n›n en yayg›n elefltiri-lerinden biri olan AB’nin vatandafllardan uzak olmas›n›içermektedir. AB’nin ulusal yönetim sisteminden dahafarkl› bir yap›ya sahip olmas› ve politika konular›n›nfazlas›yla teknik olmas› bu elefltirinin do¤mas›na nedenolmufltur. Son yaklafl›m, yukar›daki dört elefltirinin birsonucu olarak vatandafllar›n talepleri ile belirlenen po-litikalar aras›nda bir boflluk oldu¤unu öne sürmektedir.Buna göre AB taraf›ndan al›nan kararlar vatandafllar›nço¤unlu¤unun deste¤inden yoksundur. Lizbon Antlaflmas›, AP’nin karar alma süreçlerindeki ro-lünü güçlendirerek ve ulusal parlamentolar ile AB ku-rumlar›n› yak›nlaflt›rarak Birlik üzerindeki parlamenterdenetimi güçlendirmeyi hedeflemektedir. AP’nin yasa-ma, bütçe ve siyasi denetim anlam›nda yetkilerinin art›-r›lmas› AB’nin demokratikleflmesine yönelik ad›mlarolarak alg›lanmaktad›r. Bu çerçevede Komisyon baflka-n›n›n Parlamento taraf›ndan seçilecek olmas› da hem

Komisyon’un demokratik meflruiyetinin güçlendirilmesihem de Avrupa seçimlerinin siyasallaflmas› bak›m›ndanbüyük öneme sahiptir. AP seçimlerine yönelik elefltirile-rin odak noktas›, tart›flmalar›n ço¤u zaman ulusal ç›kar-lara göre sürdürülmesi ve vatandafllar›n AB ile ilgili ko-nular› de¤il ulusal konular› göz önünde bulundurarakoy kullanmalar› olmufltur. Daha önemlisi, seçimlerin so-nucunda oluflan Parlamento’nun AB’nin yönetimini na-s›l etkiledi¤inin somut olarak gözlenemedi¤i ifade edil-mifltir. Lizbon Antlaflmas›’nda Komisyon baflkan›n›n APtaraf›ndan seçilmesi düzenlemesinin Parlamento’nunyürütme üzerindeki etkisini, dolay›s›yla vatandafllar›nAB yönetimine ilgisini ne ölçüde art›raca¤›n› zaman gös-terecektir. Bu kapsamda AP’nin rolünün güçlendirilme-sine yönelik at›lan ad›mlar olumlu geliflmeler olarak de-¤erlendirilse de demokrasi aç›¤› sorunu ba¤lam›nda tekbafl›na yeterli olmayaca¤› belirtilmelidir.

Kaynak: Zeynep Özler & Can Mindek, ‹ktisadi Kalk›n-

ma Vakf› Yay›nlar› No:218, AB’de Anayasa Süreci veLizbon Antlaflmas›, ‹stanbul, Nisan 2008 s.68-71

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birli¤in Kurumsal Yap›s›”

konusunu yeniden gözden geçiriniz.2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Parlamentosu” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Parlamentosu” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Komisyonu” konu-

sunu yeniden gözden geçiriniz.5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Hükûmet ve Devlet

Baflkanlar› Konseyi” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Komisyonu” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Hükûmet ve DevletBaflkanlar› Konseyi” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Adalet Diva-n›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Adalet Diva-n›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birli¤in Di¤er Kurumlar›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Okuma Parças›


S›ra Sizde 1

Ortak karar usulüne geçilmesi ile birlikte Konsey’in ya-sama sürecindeki tekeline, do¤rudan birlik vatandaflla-r› taraf›ndan seçilen temsilcilerden oluflan tek kurumolma özelli¤ine sahip Avrupa Parlamentosu lehine sonverilmifl ve Parlamento, Birlik hukukunun oluflturul-mas›nda Konsey ile birlikte eflit söz hakk›na sahip ol-mufltur. Böylece parlamenter demokrasilere benzer fle-kilde Avrupa Parlamentosu’nda temsil edilen Birlik va-tandafllar›n›n, Birlik’in karar alma sürecine dahil edil-mesi sa¤lanm›flt›r.

S›ra Sizde 2

Üye devletler, Konsey’de gerçeklefltirilecek toplant›n›ngündemine ba¤l› olarak söz konusu gündem ile ilgilikonularda faaliyet gösteren bakanlar›n› Konsey’e gön-dereceklerine göre, soru içerisinde yer alan örnekte deoldu¤u gibi tar›msal üretimle ilgili bir gündem konusu,Konsey oluflumlar›ndan biri olan Tar›m ve Bal›kç›l›kKonseyi içerisinde, bütün üye devletlerin tar›m bakan-lar›n›n kat›l›m›yla tart›flmaya aç›lacakt›r.

S›ra Sizde 3

Zirve üyeleri üye devletlerin hükûmet baflkanlar›ndan,Konsey üyeleri ise üye devletlerin bakan seviyesindekitemsilcilerinden oluflmakta olup söz konusu üyelerinZirve ve Konsey içerisindeki görev süreleri, temsil ettik-leri üye devlette ne kadar süre daha hükûmet baflkan›ve bakan olarak kalabileceklerine ba¤l›d›r. Bu sebep-ten dolay› Anlaflmalar içerisinde Zirve ve Konsey üye-lerinin görev süreleri ile ilgili bir düzenlemeye yer ve-rilmesi fiiliyatta bir anlam ifade etmeyecektir.

S›ra Sizde 4

Söz konusu tan›mlaman›n nedeni, Anlaflmalar›n ve on-lara uygun olarak Birlik’in kurumlar› taraf›ndan belirle-nen önlemlerin uygulanmas›n› sa¤lamak ve denetle-mek görevinin kurucu Anlaflmalar taraf›ndan Komis-yon’a verilmifl olmas›ndan kaynaklanmaktad›r.

S›ra Sizde 5

Genel Mahkeme’de aç›lan ön karar, iptal ve hareketsiz-lik davalar› ile ilgili Genel Mahkeme’nin vermifl oldu¤ukararlara karfl› aç›lacak temyiz davalar›, Avrupa Birli¤iAdalet Divan› içerisinde yer alan Adalet Divan›’n›n yar-g›lama yetkisine girmektedir.

S›ra Sizde 6

Birlik bütçesinin oluflturulmas› süreci, Komisyon’un büt-çe tasar›s›n› haz›rlay›p onaylanmas› için Parlamento veKonsey’e sunmas› ile bafllamakta, Parlamento ve Kon-sey ise Komisyon’un tasar›s› hakk›nda bir karar verme-den önce, Komisyon’un geçmifl y›l›n bütçesini nas›l ida-re etti¤i ile ilgili olarak Say›fltay taraf›ndan haz›rlanm›flraporu incelemektedir. Say›fltay›n haz›rlam›fl oldu¤u ra-porun sonucu, uygulamada Parlamento ve Konsey’intasar› hakk›ndaki görüfllerini oldukça etkilemektedir.

Yararlan›lan KaynaklarBozkurt, E., Özcan, M., Köktafl, A. (2005). Avrupa Bir-

li¤i Temel Mevzuat›, Ankara.Chalmers, D., Davies, G., Monti, G. (2010). European

Union Law, United Kingdom: Cambridge UniversityPress. Craig, P., De Burca, G. (2008). EU Law: Text, Cases and

Materials, USA: Oxford University Press. Mathijsen, P.,(2007). A Guide to European Union Law,

United Kingdom: Sweet &Maxwell.Özçelik, G. (2008). Avrupa Birli¤i’nin Güncel Sorunla-

r› ve Geliflmeler, Ed. Akçay, Kahraman, Baykal, Ankara:Seçkin Yay›nc›l›k.Özkan, I.(2011). Avrupa Birli¤i Kamu Hukuku, Anka-ra: Seçkin Yay›nc›l›k.Steiner, J., Woods, L. (2009). EU Law, USA: Oxford Uni-versity Press.Tekinalp, G., Tekinalp, Ü. (2000). Avrupa Birli¤i Huku-

ku, ‹stanbul: Beta Yay›nc›l›k.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Avrupa bütünleflmesinin tarihsel arka plan›n› ve AB öncesi giriflimleri ifadeedebilecek,Avrupa bütünleflmesini aç›klayan kuram ve yaklafl›mlar› aç›klayabilecek, AB’nin benimsedi¤i bütünleflme yöntemini, geçirdi¤i evreleri ve gelinen afla-madaki birlik modelini de¤erlendirebileceksiniz.

‹çindekiler

• Avrupa Birli¤i• Ekonomik ve Parasal Birlik• AKÇT • AET• Federasyon• Siyasal Bütünleflme

• Birlik• Siyasal Birlik• Bütünleflme• Ortak Para Birimi• Ekonomik Bütünleflme • Topluluk

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

NN

Avrupa Birli¤i

• G‹R‹fi• DÜfiÜNSEL VE DENEYSEL ARKA

PLAN• KURAMSAL ARKA PLAN• KURAMSAL ARKA PLAN IfiI⁄INDA

AB’N‹N BEN‹MSED‹⁄‹BÜTÜNLEfiME

Avrupa Birli¤i’ninBütünleflme Süreci


G‹R‹fiAvrupa Birli¤i (AB), tarihte benzeri bulunmayan devletler aras› bölgesel bütün-leflme örne¤i oldu¤u gibi, yap›s› ve iflleyifli bak›m›ndan da özel bir alana iflaret et-mektedir. 2. Dünya Savafl› sonras›nda alt› devletin bafllatt›¤› özel bir ifl birli¤i, gü-nümüzde yirmi yedi devletli bir birli¤e dönüflmüfl, ileriki y›llarda yeni üyelerle ge-niflleyen bölgesel bir federasyon oluflturmaya yönelmifltir. Bir taraftan ifl birli¤i yo-¤unlu¤unu art›rmaya yönelik faaliyetler sürerken di¤er yandan üye say›s›n›n ço¤al-mas›ndan kaynaklanan sorunlar yaflayan AB, bu sorunlara çözüm bulma biçimleribak›m›ndan da özel bir örnek durumundad›r.

Devletlerin bir araya gelerek ulusal ekonomik, siyasal, hukuksal ve toplumsalsistemlerini birbirlerine göre yeniden düzenlemeleri ve birlikte yeni bir sistemoluflturmalar›, Avrupa bütünleflmesinin dinamik bir bütünleflme süreci olarak ta-n›mlanmas›n› sa¤lamaktad›r.

Bütünleflmeyi kolaylaflt›ran ve birlik kurman›n alt yap›s›n› oluflturan koflullar,uzun tarihsel birikimlerle ortaya ç›km›flt›r. Avrupa’da yaflanan her ekonomik ve si-yasal kriz döneminin ard›ndan bütünleflme giriflimleri olmufl, 20. yüzy›lda yaflananDünya Savafllar› ise günümüzdeki AB’nin ortaya ç›kmas›na yol açm›flt›r.

Savafl sonras›nda iki kutuplu sistemin etkilerinin yo¤un olarak yafland›¤› Avru-pa, Do¤u ve Bat› olarak ikiye bölünmüfl ve Bat› Avrupa’da bir dizi örgüt ortaya ç›k-m›flt›r. Bunlardan 1948’de kurulan Avrupa Ekonomik ‹flbirli¤i Örgütü (OEEC) Av-rupa’n›n kalk›nma aya¤›n›, 1949’da kurulan iki örgütten biri olan NATO Avru-pa’n›n güvenlik aya¤›n›, Avrupa Konseyi ise siyasal istikrar ile demokratikleflmeaya¤›n› oluflturmufltur. Bu örgütler, Avrupa bütünleflmesine katk› sa¤lad›larsa dabütünleflme klasik uluslararas› örgütlerin ötesinde bir ifl birli¤ini ifade etti¤indenAB’nin temelleri Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u ile at›lm›flt›r.

Bütünleflme süreci, uluslararas› örgütlerden ileri ancak federal yap›ya sahipABD gibi devletlerin modellerinden geri bir ifl birli¤ini ifade etmektedir. Bu özel-lik, Avrupa bütünleflmesini bilimsel aç›dan da özel bir inceleme alan› hâline getir-mifl ve Avrupa bütünleflmesine yönelik modeller gelifltirilmesini olanakl› k›lm›flt›r.

Avrupa Birli¤i’ninBütünleflme Süreci

AB’nin kimlik kart›:Biçim: Çok uluslu bölgeselbütünleflmeBaflkent: BrükselÜyeler: Almanya, Avusturya,Belçika, Bulgaristan, ÇekCumhuriyeti, Danimarka,Estonya, Finlandiya, Fransa,Hollanda, ‹ngiltere, ‹rlanda,‹spanya, ‹sveç, ‹talya, K›br›s,Letonya, Litvanya,Lüksemburg, Macaristan,Malta, Polonya, Portekiz,Romanya, Slovakya,Slovenya, Yunanistan.Aday ülkeler: H›rvatistan,Makedonya, ‹zlanda,Karada¤, Türkiye.Nüfus: 502.489 (2010)Yüzölçümü: 4.324.782 km2

ResmîBayram: 9 May›sAvrupa Marfl›: Ludwing vanBeethoven, 9. Senfoni.4.Bölüm (Nefleye Ça¤r›).Avrupa bayra¤›: Mavi zeminüzerine on iki sar› y›ld›z.

DÜfiÜNSEL VE DENEYSEL ARKA PLAN

Antik Ça¤-Roma DönemiAvrupa bütünleflmesinin düflünsel arka plan› Eski Yunan ve Roma uygarl›klar›nakadar uzan›r. Avrupa (Europa), Yunan mitolojisinin önemli bir simgesidir ve MÖ6. yüzy›l’da ‹talyan flehir devletlerinden baz›lar›n›n paralar›n›n üzerine resmedil-mifl, 10. yüzy›lda ‹ngiltere ve Bizans bölgelerinde süsleme simgelerinde kullan›l-m›flt›r. Bu hâliyle Europa, zaman içinde belirli bir kültüre ait olman›n simgesinedönüflmüfltür.

Avrupa bütünleflmesi aç›s›ndan bir ilk olan Homeros Destanlar›’nda, MikenKral› Agememnon’un liderli¤inde kurulmufl gevflek bir federasyondan, k›sacas› birbütünleflme girifliminden söz edilmektedir. Makedonya Kral› Büyük ‹skender defethetti¤i alanlarda istikrar› sa¤lamak amac›yla Helen Birli¤ini kurmufl ve bu koz-mopolit uygarl›k Avrupa bütünleflmesinin referanslar›ndan biri hâline gelmifltir.

Antik Dönem’de bütünleflmenin yöntemi üzerinde duranlar da olmufltur. Örne-¤in Aristo’ya göre, devletlerin (sitelerin) birleflmesi için, yönetim biçimlerinin bir-lefltirilmesi gerekmektedir ve bunun da üç yolu bulunmaktad›r: ‹ki taraf›n da ka-nunlar›n›n, birleflme için geçerli olabilecek maddeleri ortak yasa olarak kabul edi-lir; her devletin farkl› uygulamalar› aras›nda bir orta yol seçilir ve iki devletin siya-sal sistemine göre, iki farkl› kurallar dizisi haz›rlan›r (Williams et all., 1996, s.57).

Antik Dönem düflünsel çerçevesinde bütünleflme denebilecek olgular sadecegüvenlik endiflelerine ya da siyasal önermelere dayand›r›lmam›fl, ekonomiye degöndermeler yap›lm›flt›r. Aristo, farkl› ekonomik faaliyetlerde bulunan sitelerin bufaaliyetlerde uzlaflmalar›n›n yararl› oldu¤unu ve aralar›nda da bu uzmanlaflmaalanlar›na yönelik mübadele yöntemlerini gelifltirmelerini önermifltir. Bir tür ‘tar›mserbest mübadele bölgesi’ anlam›ndaki bu öneri, Platon taraf›ndan daha da ilerigötürülmüfltür. Platon, Yunan sitelerinde geçerli olacak ve kamu harcamalar›nda,savafllarda, diplomatik faaliyetlerde ve d›fl ticarette kullan›lacak bir ortak para ya-rat›lmas›n› savunmufltur (De Silguy ,1998, s.12). Attik Delos Birli¤ine kat›lan sitele-rin bir tür kat›l›m aidat› verdikleri düflünülürse asl›nda AB bütçesi benzeri bir or-tak bütçenin de yine Antik Dönem’de uygulamaya konuldu¤u ileri sürülebilir.

Düflünce tarihinde, genel olarak Antik Yunan düflünce sistemlerini Roma döne-mi takip etmektedir. MÖ 7. yüzy›l’da kurulup MS 395’de ikiye ayr›lan Roma ‹mpa-ratorlu¤u, dünyay› global bir sistem olarak alg›layarak buna uygun bir yap› olufl-turmufltur. Dünyay› kozmik bir site olarak gören anlay›fl›n ve dünya vatandafll›¤›yaklafl›m›n›n bu yap›lanmada önemli etkileri olmufltur. Roma ‹mparatorlu¤u’ndaglobal sistem hiyerarflik olarak görülmüfl ve merkez olan Roma, bu hiyerarflinin enüst ve üstün yerinde düflünülmüfltür. ‹mparatorluk s›n›rlar›n›n genifl co¤rafyas›nda-ki bütün kurallar, bu merkez taraf›ndan belirlenmifl ve kurallar dizgisi (hukuk) ileaskerî cayd›r›c›l›k bir arada kullan›larak farkl› toplumlar, ayn› merkeze ba¤l› hâlegelmifllerdir. Özellikle Avrupa co¤rafyas›nda bir bütünsellik yaratan bu imparator-luk, bütünleflme kavram›na normlar oluflturmas› ve kodifikasyon yarat›lmas› an-lam›nda katk›da bulunmufltur. Roma normlar›, ‹mparatorluk içinde olan ve olma-yanlara göre bir ay›r›ma dayanmaktad›r. Avrupa Birli¤i’nin kendi üyeleri için ayr›normlar gelifltirmesi ya da Avrupa vatandafl› olan olmayan ay›r›m›n› hukuka ba¤-lamas› bu çerçevede örnek gösterilebilir. Ayr›ca, Roma ‹mparatorlu¤u’nun gelifltir-di¤i ve bir tür uluslararas› hukuk kayna¤› say›lan jus gentium, Avrupa’da normla-r›n uyumlaflt›r›lmas› çabalar›nda örnek al›nm›flt›r.


Europa, günümüz Suriyebölgesinde varl›k sürdürmüflFenike Kral› Phoniks’ink›z›d›r. Güzel prensese afl›kolan Zeus, bo¤a k›l›¤›nagirerek onu kaç›r›r ve Girit’egetirilir. Zeus’tan olançocuklar› Giritsavunmas›nda önemliyararl›l›klar gösterir veEuropa daha sonra GiritKral› Asterion ile evlenir.

MÖ 546’da bafllayan Yunan-Pers savafllar›ndan sonraPers hakimiyetine geçenYunan kentlerininhegemonya alt›nda kalmadurumuna dayanamayarakPerslere karfl› kurdu¤ubirliktir.

Jus gentium: Kavimlerhukuku anlam›ndakullan›l›r. Bu hukuk, Romavatandafllar hukukunun baz›kurallar›n›n Roma’yadostluk, ittifak ya damisafirlik antlaflmas›ylaba¤l› kavimlere aityabanc›lara uygulanmas›n›sa¤lar.

Antik Ça¤ ve Roma Dönemi’nin Avrupa bütünleflme düflüncesine katk›lar› ne yönde olmufltur?

Orta Ça¤ Dönemi9. yüzy›l Avrupa’s›nda, ticaret ve kentleflmeye ba¤l› ekonomik ve siyasal yap›larçözülmüfl ve k›rsal faaliyetlerin öne ç›kt›¤› feodal yap› oluflmufltur. Bununla birlik-te, ticaretin küreselleflmesine yol açan ve 8. yüzy›l ile 11. yüzy›l sonlar› aras›ndayap›lan Haçl› Seferleri, ticaretin küreselleflmesine yol açm›fl, sa¤lad›¤› ekonomikavantajlar Avrupa ekonomisinde dönüflümler yaratm›fl ve beraberinde de yeni me-kanizmalar›n kurulmas›na ihtiyaç yaratm›flt›r. Örne¤in, 1266’da Fransa Kral› Saint-Louis, krall›¤›nda tek para sistemi kurarak ad› “ecu” olan ilk alt›n paralar› bast›r-m›flt›r. Kral, bu yolla feodallerin ayr› paralar kullanmas›n› engellemek, ayr› parakullan›m›n›n ticaret k›s›tlay›c› etkisini ortadan kald›rmak istemifltir. 20. yüzy›ldakibütünleflme hareketleri içinde ekonomik ve parasal birlik boyutunun iflletilmesiningereklili¤ini savunan anlay›fllar da ayn› gerekçeyi savunmufllard›r.

13. ve 14. yüzy›llarda, ‹talyan Dante Alighieri’nin De Monarchia adl› çal›flma-s›nda ekonomik gerekçelerle, papal›k ile krallar›n ifl birli¤i yapmalar› gere¤i savu-nulmufltur. Birbirine rakip bu iki gücün aralar›ndaki iliflkiyi belirleyen taraf›n Kralolmas›nda ›srar eden Dante, Avrupa bar›fl›n› sa¤layacak bir bütünleflmenin ancakbir Dünya Krall›¤› ile gerçekleflebilece¤ini ileri sürmüfltür. Bu durumda, ekono-mik dizginlerin dini de¤il siyasal iktidar›n elinde tutulmas› gerekli görülmüfl, Dün-ya Krall›¤›’n›n da Hristiyanl›kla desteklenmesi arzulanm›flt›r. Bu hâliyle DanteAlighieri’nin fikirleriyle, AB Anayasal Antlaflmas›’n›n haz›rl›klar›n› sürdüren Hükû-metle raras› Konferans’a baflkanl›k yapan eski Fransa Cumhurbaflkan› Valery Gis-card d’Esteing’in bir Avrupa Cumhurbaflkanl›¤› makam› oluflturulmas›n› talep et-mesi ve Avrupa’n›n H›ristiyan kulübü oldu¤unu savunmas›, pek benzer özelliklersergilemektedir.

Modeli ne olursa olsun, Orta Ça¤ Avrupa’s›nda kurulmas› öngörülen Birlik’inkurallar›n›n dinsel ilkelerle düzenlenmesi ve dinsel kurallar›n bir tür uluslarara-s› hukuk ve yarg› oluflturmas› öngörülmüfltür. Bu konudaki en ›srarl› görüfller-den birisi Pierre Dubois’dan gelmifltir. Normandiyal› bir avukat olan ve Fransakral›na dan›flmanl›k yapan Pierre Dubois’n›n 1306 tarihli ‘Kutsal Topraklar›nGeri Al›nmas›’ bafll›kl› kitab›ndaki öneriler, Avrupa’daki bütünleflme düflüncesi-nin geliflmesinde bir ilk olarak kabul edilmektedir. Dubois’ya göre Avrupa’dayaflanan iç çat›flmalar ülkeleri d›fl tehditlere aç›k hâle getirmekte, bundan kur-tulmak için de bar›fl ortam› sa¤layacak örgütlenmelere ihtiyaç duyulmaktad›r(Heater, 1992, s.10). Önerisi, Hristiyan Cumhuriyetler Konfederasyonu kurulma-s›, bu kurulufl içinde 9 yarg›çtan oluflan ve çat›flmalar›n çözüm merkezi olan birYüksek Mahkeme ile üye devlet prenslerinin daimi temsilci olduklar› bir GenelKurul bulunmas› biçimindedir. Bohemya Kral› George Podebral’in 1463’de ka-leme ald›¤› eserde de bir Avrupa Konfederasyonu tarif edilmifltir. Konfederasyo-nun organlar› ve ifllevleri günümüz AB’sine oldukça benzemektedir. Befl y›ldabir yap›lan seçimlerle belirlenmifl kiflilerden kurulu, düzenli olarak toplanan veoy çoklu¤uyla karar alan bir meclis, kral ya da prenslerden kurulu bir Konseyve bir adalet divan›, birli¤in kurumsal yap›s› olarak gösterilmifltir (Rougement,1966, s.71)

Ortakl›k ve ifl bölümünün ekonomik faaliyetler aç›s›ndan yararlar›n› savunanlarve hatta dünya ekonomisinin ifl bölümü çerçevesinde düzenlemesini öneren düflü-nürler de olmufltur. Örne¤in, Duc de Ferrare’nin mali ifller sorumlusu olan Gaspa-

734. Ünite - Avrupa Bir l i¤ i ’n in Bütünleflme Süreci

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Ecu: Ön yüzünde kraliyetarmas› bulunan flövalyekalkanlar›na verilen add›r.ECU, daha sonra AvrupaPara Sistemi’nde (1979)kullan›lan Avrupa HesapBirimi’nin ‹ngilizce baflharflerinin k›saltmas› olarakbenimsenmifltir.

ro Scaruffi, 1579 y›l›nda Alitinonfo (Yeni Ifl›k) bafll›¤› ile yay›nlad›¤› duyuruda, ev-rensel bir para oluflturulmas›n›n dünya düzeninin sa¤lanmas› üzerindeki olumluetkilerini vurgulam›flt›r.

Klasik Dönem Kilisenin düflünce sistemlerinin üzerinde kurdu¤u bask›n›n da giderek azalmas›y-la 17. yüzy›l sonlar› ve 18. yüzy›l, Ayd›nlanma Dönemi olarak nitelendirilmifl ve budönem düflünürlerinin nesnel bir bilim, evrensel bir ahlak ve yasalarla özerk bir sa-nat gelifltirme amac› güden düflünceleriyle biçimlenmifltir.

Otuz y›l savafllar›ndan sonra 1648’de Westfalya Bar›fl Antlaflmas› imzalanm›fl vemodern devlet süreci de Ayd›nlanma Dönemi ile bafllam›flt›r. Antlaflma, devletlerinittifak ve karfl› ittifak sistemleri gelifltirmeleri esas›na dayanmakta ve bu hâliyle deistikrarl› bir Avrupa yaratmaktad›r. Art›k bu tarihlerde Hristiyan cumhuriyetleri pro-jeleri, yerlerini Avrupa devletler sistemine b›rakm›flt›r. 17. yüzy›lda bütünleflmeyekatk› sa¤layan en önemli geliflme uluslararas› hukuk ve liberalizmin yap› tafl-lar›n›n kurulmas›d›r. Bu dönemden itibaren uluslararas› topluluk anlay›fl› gelifl-meye bafllam›fl ve giderek uluslararas› örgütlenme önerilerinde, yukar›da da bah-sedildi¤i gibi, dinsel temalardan uzaklafl›lm›flt›r.

Dönemin ünlü düflünürü Hugo Grotius (1583-1645), uluslararas› sistemde çoksay›da devlet olmas› ve bunlar›n davran›fllar›n› düzenleyecek bir üst yap›n›n bu-lunmamas› nedeniyle sistemin anarflik oldu¤unu savunmufltur. Grotius’un di¤erpek çok düflünürden fark›, devlet iliflkilerini gücün de¤il, uluslararas› teamülün yada di¤er bir ifade ile uluslararas› hukukun belirledi¤ini ileri sürmesidir. Bu do¤-rultuda, diplomasi ve ittifaklar, varolan güç dengesini dengede tutmaktad›r çün-kü uluslararas› alanda devletleri ba¤layan normlar vard›r ve devletler uzun vade-li ç›karlar› do¤rultusunda bu normlara uyarlar. Grotius, normatif yaklafl›mlar›n ge-liflmesine katk›da bulunurken toplumsal sözleflme yaklafl›mlar›na da kaynakl›kyapm›flt›r. Dolay›s›yla, devletler uzun vadeli ç›karlar› ad›na normlar oluflturmakiçin bir araya gelerek, uluslararas› kurumlar› da yaflama geçirirler. Bu noktada,üzerinde durulan üç temel ilke söz konusudur: Karfl›l›kl›l›k, egemen eflitlik ve içifllerine kar›flmama.

Uluslararas› sistemin bar›fl yoluyla düzenlenmesini savunan kiflilerden bir di¤e-ri olan, John Locke da toplumlar aras› uyum ve ifl birli¤i, demokrasi ve serbest ti-caret üzerinde çal›flmalar yapm›fl; uluslararas› alanda federatif bir erk oluflturulma-s›n› önermifltir (fienel, 1996, ss.334-348). Benzer biçimde, Emeric Crucé de güm-rüklerin azalt›larak ticaretin geliflmesinin mümkün olaca¤›n› ve bu tür bir iliflkininAvrupa’da Avrupa Birleflik Devletleri (AvBD) oluflturaca¤›n› ileri sürmüfltür. Crucé,bir ad›m daha ileri giderek alt yap›s› serbest ticaret bölgesi olan bu oluflumun si-yasal üst yap›s›n› da belirlemifltir. Buna göre AvBD, kararlar›n oy çoklu¤u ile al›n-d›¤› bir devletler birli¤i olmal›d›r-ki hâlâ, 300 y›l sonra bile, kararlar›n tümü oy çok-lu¤u ile al›nmamaktad›r-ve bu Birlik’in, d›fl tehditler s›ras›nda kullanabilece¤i birde askerî birli¤i bulunmal›d›r -ki bu da daha gerçekleflmemifltir- ancak, EmericCrucé’nin bir s›n›rlamas› vard›r. O da, “biz” ve “öteki” ay›r›m›n› Hristiyan olan ol-mayan üzerine kurmas›d›r. Önerdi¤i birli¤in co¤rafyas›n› ve ortak de¤erler sistemi-ni bu yolla belirlemifltir.

Hugo Grotius’un uluslararas› kurumlar için öngördü¤ü üç koflul nelerdir?


Bkz. H. Grotius, De JureBelliac Pacis, Çev: F. Kelsey,Wildy and Son Ltd, London,1964.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Ekonomik çerçevedeki yaklafl›mlar›n en güçlüsü, Adam Smith (1723-1790)’inçal›flmalar›nda bulunmaktad›r. Liberal uluslararas›c›l›¤›n kurulmas›na sa¤lad›¤› kat-k›lar, bütünleflme hareketlerinin de temelini oluflturmufltur. Adam Smith, bütünlefl-me hareketlerinin temelini oluflturan kavramlara aç›kl›k getirmifl ve devletler ara-s›ndaki ticari engellerin kalkmas› ile ç›karlar aras›nda do¤al bir uyum (armoni) ge-liflece¤ini ileri sürmüfltür.

18. yüzy›lda, serbest ticaret ile birlikte tek paraya iliflkin geliflmeler de yenidengündeme gelmifltir. Ayd›nlanma Ça¤’›nda, daha önce Avrupa’n›n güneyinde baflla-yan tek para giriflimleri, yavafl yavafl Avrupa’n›n kuzeyine de kaymaya bafllam›flt›r.Frans›z Vauban’›n bu konudaki önerisi, bütün Hristiyanlar aras›nda bir temsilcilermeclisi kurulmas› ve bu meclisin evrensel para basmas› biçiminde olmufltur. H›ris-tiyanlar derken bir tür co¤rafi s›n›rlamada bulunarak Avrupa’n›n do¤u bölgelerini,Ortodoks ve Müslümanlar› bunun d›fl›nda b›rakm›fl ve bir tür Avrupa Merkez Ban-kas› ile bir tür euro yarat›lmas›n› çok önceden gerekli görmüfltür.

Bar›fl ve örgütlenme aras›ndaki iliflkiyi, her zaman ekonomik nedenlerle aç›kla-mayan düflünürler ise kurumsal düzenlemelere önem vermifllerdir. Ancak, yine deliberalizmin savunuldu¤u gerçe¤i unutulmamal›d›r. Saint-Pierre ve Victor Hugo,kurumsal düzenlemeleri esas alm›fllar ve bir gün gelecek tüm ulusal meclislerin ye-rini alacak bir Avrupa Parlamentosu kurulacak derken Victor Hugo, sanki bugünüo günden görebilmifltir. Duc de Sully, William Penn, Jeremy Bentham, Proudhon,Abbe de Saint Pierre ve Saint Simon gibi J. J. Rousseau da bütünleflmeye yönelikönerilerde bulunmufltur. Bar›fl için uluslar üstü biçimde örgütlenmifl bir federal bir-lik öngören Rousseau, üye devletlerin sorumluluklar›n› yerine getirmeleri için yap-t›r›m gücüne sahip bulunmas› gerekti¤ini savunmufltur. Rousseau, kurulacak fede-ral birli¤in düzenli yürütülmesi için taraflar›n r›zas›n›n gerekli oldu¤unu ve ne ka-dar az üye olursa o kadar kolay ortak r›za saptanabilece¤ini vurgulam›flt›r.

J.J. Rousseau’nun Avrupa federasyonu önermesi, günümüz Avrupa modelinebenzer özellikler tafl›maktad›r. Buna göre, Avrupa’n›n önemli güçlerini içine alan-ki bunlar 16 devlet olarak saptanm›flt›r ve 15’ler Avrupas›’na son derece benzer ni-teliktedir-bir yap› öngörmektedir. Tüm üyeleri ba¤lay›c› kararlar alabilen ve hattaonlar üzerlerinde yapt›r›m uygulayabilen bir yap› kurarak Avrupa Federasyonu


OKUMA PARÇASI

‘Avrupa Birli¤i yolundaki düflünsel alt yap›n›n oluflmas› s›ras›nda Victor Hugo’nun

görüflleri ayr›cal›kl› bir yer tafl›maktad›r. 1848’de Brüksel’de,1849’da Paris’te,

1850’de Frankfurt ve 1851’de Londra’da toplanan ‘Avrupa Birleflik Devletleri’ konfe-

rans›n›n Paris aya¤›nda Victor Hugo, bir gün Baston ile Philedelphia aras›nda bir

savafl olaca¤›n› söylemek nas›l saçma ise Avrupa ülkeleri aras›nda da ayn› durum

ortaya ç›kacak demifl ve Avrupa’n›n tüm halklar›n›n Avrupa kardeflli¤i içinde birle-

flecekleri öngörüsünde bulunmufltur. 1850’deki konferansta bu öngörüsünü daha da

ileri götürmüfltür. Ona göre, bir gün, dünyada biri ABD di¤eri Avrupa Birleflik Dev-

letleri olmak üzere iki büyük güç olacak ve düzen bu iki güç aras›ndaki ticari ve si-

yasal iliflkilerle sa¤lanacakt›r. Kurulacak Avrupa’n›n baflkenti olarak Paris’i gösteren

Victor Hugo, bunun asl›nda bir ‘insanl›k’ merkezi oldu¤unu savunmufltur.

1951’de ise, ‘bir gün gelecek Frans›z meclisinin, Alman dietinin, ‹ngiliz parlamento-

sunun yerini alacak ve genel oyla seçilmifl kiflilerden oluflan genifl ve egemen bir Av-

rupa Senatosu kurulacakt›r’ diyerek, sanki günümüz Avrupa’s›n› betimlemifltir.’

(Dedeoglu, 2003,s.33)

oluflturulmas›n› savunmaktad›r. Federasyonun kurulmas› için, flu tür aflamalar ön-görmektedir: Öncelikle, bir antlaflma gereklidir ve antlaflmaya taraf olan devletlersonsuz ve geri dönülmez biçimde bir ittifaka girmifl kabul edilirler. Her anlaflmaz-l›k, bu kurumun hakemli¤iyle çözülmelidir. ‹kinci olarak, her devletin temsilcisin-den kurulu bir Kongre öngörülmektedir. Kongrede her üye eflit oya sahiptir vebaflkanl›k s›rayla her devlet taraf›ndan yürütülmelidir. ‹ttifaka dâhil üyelerin, kural-lara uymamas› durumunda cezaland›r›lmalar› da tavsiye edilmektedir. Kongreyegelen temsilciler, önce salt ço¤unlukla ve 5 y›l için, ard›ndan 3/4 ço¤unlukla sü-rekli görev yapabileceklerdir. Bu kifliler, Avrupa Birleflik Devletleri için uluslar üs-tü karar alabilecek ancak ulusal egemenlikler devam etti¤inden kararlar oy birli¤iile al›nacakt›r.

Kant ise 1795 tarihli ‘Ebedi Bar›fl Üzerine Felsefi Bir Deneme’ bafll›kl› çal›flma-s›nda, liberal cumhuriyetler kendi aralar›ndaki antlaflmalarla feodus pacificum uolufltururlar diyerek, pazar ekonomisi ile demokrasi aras›ndaki ilintiyi kurmufl vebunlar› da federal örgütlenmenin ön koflulu durumuna getirmifltir. Ona göre fede-ral örgütlenme, liberal ekonominin gelifltirilmesine de katk› sa¤lamaktad›r.

18. yüzy›l sonlar›nda bafllayan Sanayi Devrimi, tüm alanlarda oldu¤u gibi, ulus-lararas› iliflkiler düflünce yap›lar›nda da de¤iflimlere yol açm›flt›r. Örne¤in, bütün-leflme aç›s›ndan son derece önemli izler tafl›yan ve himayeci okulun temsilcisi olanFriedrich List (List, 1885, 2.bölüm), bölgesel bütünleflmenin somut temellerininat›lmas›nda önemli katk›lar sa¤lam›flt›r.

Gerçekleflen Giriflimler19.yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren Avrupa’da birbiri ard›na kurulan örgütler,Avrupa bütünleflmesinin siyasal projelerden çok ifllevsel ifl birlikleri olarak de¤er-lendirilmesine neden olmufltur. ‹lkler olarak bilinen Ren Komisyonu (1814), TunaKomisyonu (1856), Telgraf Birli¤i (1865), Postalar Birli¤i (1874), Demiryollar› Ta-fl›mac›l›¤› Sözleflmesi (1890), Sanayi Mülkiyetin Korunmas› Birli¤i (1883), GümrükVergilerinin Yay›nlanmas›na dair Uluslararas› Birlik (1890) ve fieker Birli¤i (1902)gibi örgütler, ortak ihtiyaçlardan hareketle kurulmufl ifllevsel iflbirlikleri olarakadland›r›lmaktad›r. Di¤er bir ifadeyle, bu tür örgütler devletleri Avrupa BirleflikDevletleri içinde birlefltirecek Senato ya da Parlamento tasar›lar› yerine ‘ifl’te bir-lefltiren giriflimler olarak tan›mlanmaktad›r. Dolay›s›yla önce ekonomik, mali yada teknik alanlarda ifl birli¤i bafllat›ld›¤›, siyasal bütünleflmenin bunun ard›ndangeldi¤i söylenebilmektedir.

Neden Avrupa’da 19. yüzy›lda çok say›da uluslararas› örgüt kurulmufltur?

Bu çerçevede List’in fikir babas› oldu¤u Alman Birli¤i, ekonomik ve parasal iflbirli¤i aflamalar›n›n siyasal birli¤e ulaflan federal bütünleflme örne¤ine denk düfl-mektedir. Alman Birli¤i’nin temeli, Zollverein’ a dayanmaktad›r. List, kapal› eko-nomi uygulayan Alman prensliklerinin geliflme olas›l›klar›n›n olamad›¤›n› ve birgümrük birli¤i kurmazlar ise hem kalk›nmalar›n›n hem de ‹ngiltere ile rekabet et-melerinin mümkün olamayaca¤›n› savunmufltur. Bu önerilerden hareket edenPrusya Maliye Bakan› Motz, 1835’de 25 prenslik aras›nda gümrük birli¤i kurulma-s›na önayak olmufl, 1842’de Lüksemburg da bu birli¤e kat›lm›flt›r.1857’de de ömrü1867’ye kadar süren Alman-Avusturya ortak para anlaflmas› imzalanm›flt›r.

Ekonomik ve parasal birlik oluflturmay› bölgesel bütünleflmenin alt yap›s› ola-rak düzenleyen baflka örnekler de bulunmaktad›r. 1860’›n ortalar›nda Fransa, Bel-


Üye devletler: Roma RuhaniTemsilcili¤i, Rus‹mparatorlu¤u, FransaKrall›¤›, ‹spanya Krall›¤›,‹ngiltere Krall›¤›, DanimarkaKrall›¤›, ‹sveç Krall›¤›,Polonya Krall›¤›, PortekizKrall›¤›, Romanya Krall›¤›,Prusya Krall›¤›, BavyeraPrensli¤i, ‹sviçre, NapoliKrall›¤›, Sardunya Krall›¤› veVenedik Cumhuriyeti.

Feodus pacificum: Bar›flfederasyonu.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Zollverein: Alman Birli¤i, 38Alman Prensli¤i’ninoluflturdu¤ukonfederasyondur. ‹lerideFederal Almanya’ya dönüflenBirlik’in merkezî kararorgan› Diet, temeli de ortakPazar olan Zolleverein’d›r.1816-1818 y›llar›ndaaralar›ndaki iç gümrüklerikald›ran prenslikler,ard›ndan ortak pazarkurmufllar ve 1871’de AlmanBirli¤i’ni ilan etmifllerdir.

çika, ‹sviçre, ‹talya ve Yunanistan ilk kez döviz kurlar›n› düzenledikleri bir sistemoluflturmufllar, ayn› y›l Latin Para Birli¤i kurulmufltur. 1876’da Ortak Para Birimi de-nenmifl ve sistem 1. Dünya Savafl›’na kadar devam etmifltir. Savafl nedeniyle sonaeren bir di¤er parasal birlik giriflimi de 1870’de ‹sveç, Danimarka ve Norveç ara-s›nda kurulan ‹skandinav Para Birli¤i olmufltur.

1. Dünya Savafl› ile kesintiye u¤rayan bütünleflme giriflimleri, savafl sonras›ndayeniden bafllam›flt›r. Kont Richard Coudenhove-Kalergi, 1923’de kaleme ald›¤›‘Pan-Avrupa’ bafll›kl› kitapta bar›fl›n teminat› olarak Avrupa’da kurulacak siyasalbirli¤i göstermifl ve savundu¤u düflünceler kurulacak AB’ye de yol göstermifltir.Buna göre Avrupa’da kurulacak birlik, ifl birli¤ini gelifltirirken ayn› zamanda siya-sal sistemlerin modernizasyonuna da hizmet edecektir. Avrupa Birli¤i’nin 26 üyedevletin temsilcilerinden oluflan bir Temsilciler Konferans›’n›n bulunmas›n›, (kibugün AB’nin üye say›s› 27’dir) anlaflmazl›klar› düzenleyen antlaflmalar yap›lma-s›n›, Birlik resmî dilinin ‹ngilizce olmas›n› ve gümrük birli¤ini esas alan AvrupaFederasyonu Anayasas› bulunmas›n› savunmufltur. Çizdi¤i model, ekonomik bü-tünleflme ile siyasal bütünleflmeyi bir arada ancak aflamal› süreçler olarak ele al-mas› bak›m›ndan önemlidir ve bölgesel bütünleflme konusundaki kuramsal çal›fl-malara ›fl›k tutmufltur.

Pan hareketleri ne demektir?

1922’de Belçika ile Lüksemburg aras›nda BLU ad› verilen bir ekonomik birlikkurulmufl, daha sonra Hollanda’n›n kat›l›m›yla kurulufl BENELUX ad›n› alm›flt›r.1924’de kurulan Pan-Avrupa Birli¤i, önce 6 devlette teflkilatlanm›fl ve ekonomi ilesiyaset çevrelerinin yo¤un deste¤iyle 1932’ye kadar faaliyet sürdürmüfltür. 1927’dePan-Avrupa Birli¤i baflkanl›¤›na seçilen Fransa baflbakan› Aristide Briand, o y›lABD ile ifl birli¤i öngören Kellog-Briand Pakt›’n›n kuruculu¤unu yapm›fl ve Pan-Avrupa projesini Milletler Cemiyeti’ne tafl›m›flt›r.

Söz konusu dönemdeki örnekler, bunlarla s›n›rl› de¤ildir. Bankac›l›k ve sanayiçevrelerini bir araya getiren Avrupa Ekonomik Birli¤i için ifl birli¤i, Fransa ile Al-manya’n›n Ruhr ve Lorraine bölgelerindeki kömür ve çeli¤in birlefltirilmesini ön-gören ve ileride Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u’nun do¤mas›na yol açan RenKarteli gibi önemli giriflimler de gerçekleflmifltir.

Tüm bar›fl ve ifl birli¤i giriflimlerine karfl›n 2. Dünya Savafl›’n›n ç›kmas› engelle-nememifl ancak bütünleflme giriflimleri savafl s›ras›nda da devam etmifltir. Bu giri-flimlerin bir k›sm›, anti-faflist çabalar› ortaklaflt›ran hükûmetlerd›fl› oyuncular›n(NGO) kurduklar› örgütlerdir. 1941’de ‹talya’da kurulan Unita Europa (Avrupa Bir-li¤i), 1942’de ‹talya, Belçika ve Hollanda’da faaliyet gösteren Avrupa Federalist Ha-reketi, 1944’de Fransa’da kurulan Avrupa Federasyon Komitesi bunlardan baz›lar›-d›r. ‹flbirli¤i giriflimlerinin devletler aras›nda da devam etti¤ini gösteren örnekler bu-lunmaktad›r. Örne¤in AB’nin ‘kurucu babalar›’ olarak kabul edilen Jean Monnet,1940’da Fransa ile ‹ngiltere’nin egemenliklerini birlefltirmelerini (Monnet, 1976,ss.15-36), Belçika D›fliflleri Bakan› Paul Henri Spaak da 1944’de Fransa, Belçika veHollanda aras›nda ekonomik, siyasal ve askerî bir birlik kurulmas›n› önermiflleridir.

Savafl sonras›ndaki iki giriflimin mimar› ise Winston Churchill olarak bilinmek-tedir. Churchill’in 19 Eylül 1946’da Zürih Üniversitesinde yapt›¤› konuflma, Avrupaailesinin olabildi¤ince genifl tutularak bir bar›fl, güvenlik ve özgürlük alan›na dö-nüfltürülmesini ve Avrupa Devletleri Birli¤i oluflturulmas›n› içermektedir. Bu ça¤r›-n›n ard›ndan önce 1947’de Fransa ile ‹ngiltere aras›nda Dunkurque Antlaflmas› im-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

zalanm›fl, bu anlaflma bir y›l sonra Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda ve ‹n-giltere aras›nda imzalanan Brüksel Antlaflmas›’n›n yolunu açm›flt›r. Bat› Birli¤i yada Brüksel Antlaflmas› Örgütü olarak bilinen Bat› Avrupa Savunma Toplulu¤u,1954 y›l›nda kurulan Bat› Avrupa Birli¤i’ne (BAB) dönüflmüfltür. Avrupa’n›n gü-venlik örgütlenmesi olan BAB, Maastricht Antlaflmas› (1992) ile AB’nin askerî ka-nad› hâline gelmifl, Amsterdam Antlaflmas›’nda (1997) AB’nin ayr›lmaz ve tamam-lay›c› bir parças› olarak kabul edilmifl ve Lizbon Antlaflmas› (2009) ile de tüm yet-kileri AB’ye devredilmifltir. Churchill’in önerileri do¤rultusunda hayata geçen ikin-ci kurulufl ise Türkiye’nin de üyesi bulundu¤u Avrupa Konseyi Örgütü olmufltur.

Bu dönemde gelifltiren yaklafl›mlar›n ve yaflama geçen giriflimlerin Avrupa bü-tünleflmesine birincisi katk›s›, devletlerin ifl birli¤i ile bar›fl kavram› aras›nda do¤-rudan bir ilinti kurulmufl olmas›d›r. ‹kincisi, ifl birli¤inin belirli ve genifl bir co¤raf-yadaki güçlü devletler aras›nda kurulmas›n›n öngörülmesidir. Üçüncüsü, bu iflbirli¤inin ortak kurallar oluflturulmas› yoluyla yürütülmesinin önerilmesidir. Dör-düncüsü, devletler aras›ndaki sürekli ifl birli¤i için sürekli bir iletiflimin kurulmas›gereklili¤inin ileri sürülmesidir. Beflincisi ise, devletler aras› iliflkiler yerine top-lumlar aras› iliflkilerin de göz önüne al›nmas›d›r.

Churchill’in önerileri üzerine hangi örgütler kurulmufltur?

KURAMSAL ARKA PLAN Bütünleflme kavram›n›n Latince kökeni olan integratio, yenileme, yeniden ele al-ma ve geliflme, evrilme anlamlar›nda kullan›lm›flt›r. 1620’de, ilk kez sözlüklere in-tegration olarak girdi¤inde ise birbirlerinden ba¤›ms›z parçalar›n bir bütün içindebirlefltirilmesi olarak aç›klanm›flt›r (Machlup, 1978, s.61). Günümüzde bütünleflmekavram›n›, “birbirinden ba¤›ms›z birimlerle parçalanm›fl uluslararas› topluluklar›n,ister bir ister birçok alanda en az bir düzeyde karar alma gücüyle bezenmifl, az yada çok genifl yeni bir birli¤in önceliklerini benimseme, kiflilerin bu sürece kat›lma-lar›n› zorlama ve yap›sal anlamda herkesin bu yeni birli¤in geliflmesinde kat›s›n›nbulunmas›n› sa¤lama yöntemi ve süreci” (Gonidec, 1977,s. 504) olarak tan›mlamakolanakl›d›r.

Bütünleflme, bir tür birleflme-ifltirak (association) demektir ve devletler, halk-lar, sektörel kurulufllar gibi çok say›da ve farkl› oyuncunun birleflmesi, bir ifltirakoluflturmalar› anlam›na gelmektedir.

Bütünleflme, uluslararas› konjonktüre ba¤l› tarihsel bir kavramd›r ve kesinliklestatik bir olguyu ifade etmemektedir. Bütünleflme, aktörler aras›nda kurulmufl biriliflki biçiminin o zamanki hâli olarak tan›mlanamaz, bir süreçtir ve ancak aflama-lar› ile tan›mlanabilir. Belirli bir zaman aral›¤›nda kesiti al›narak incelenen bir iflbirli¤inin verileri, sadece o anki duruma yönelik bir veri demeti sunar. Oysa bü-tünleflme, yaflayan ve dönüflen bir olgu oldu¤undan do¤rudan ifl birli¤i süreçleri-nin kendisini ifade eden bir kavramd›r.

Bütünleflmenin ekonomik ve siyasal boyutlar›, büyük ölçüde iç içe geçmifltir.Aflamal› bir geliflme biçimi olarak ele al›nd›¤›nda, ekonomik bütünleflme ile siya-sal bütünleflmeyi birbirlerinin öncesine ya da arkas›na s›ralama e¤ilimi do¤makta-d›r. Bütünleflme aflamal› bir süreci ifade etti¤i için, ekonomik ve siyasal bütünlefl-menin ilk ve orta aflamalar›nda, di¤er bir ifade ile “topluluk” (Community) afla-malar›nda, ekonomik bütünleflme öncelikleri, mali ve siyasal bütünleflme faaliyet-leriyle desteklenmektedir. Dolay›s›yla, topluluk aflamas›ndaki bir bütünleflmedesöz konusu alanlarda “uyumlaflma” (harmonizasyon) söz konusudur. Ancak bü-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

tünleflmenin ilerleyen aflamalar›nda, Topluluk’tan birlik’e (unity) yönelinmekte-dir. Öncelik tart›flmas›, tam da bu noktada anlaml› olmaktad›r. Ekonomik Birlik,Mali Birlik ve Siyasal Birlik farkl› özelliklere sahiptir ve birlik sürecinde art›k üye-ler aras› uyumlaflma de¤il “tek”lik söz konusu oldu¤undan hangi alan›n önceliklik›l›naca¤›, kuramsal tart›flmalar›n özünü oluflturmaktad›r.

Bölgesel bütünleflme tan›m› nas›l yap›labilir?

‹fllevselci Yaklafl›mKlasik ifllevselcilik (functionalism) yaklafl›m›n›n temsilcisi olan Quincy Wright,David Mitrany ve Inis L.Claude gibi bilim adamlar›na göre bütünleflmenin amac›,karmafl›k ve karfl›t ç›karlar› bulunan ulusal oyuncular aras›nda bir a¤ örmek ve buyolla savafllar› olanaks›z hâle getirmektir. ‹fllevselcilik, bütünleflmeyi özel ve belir-li bir sorun çerçevesinde ortak yat›r›m ve ifl birli¤i yap›lmas› olarak ele almaktad›r.Buna göre bütünleflme, gereksinimlerin karfl›lanmas› mant›¤›na dayanmaktad›r.Uluslararas› iliflkilerdeki “büyük kuramlara” alternatif üreterek acil sorunlara etkiliçözüm aray›fl›na giren David Mitrany, 2. Dünya Savafl› sonras›nda evrensel ifl birli-¤i kurumlar›n›n arka arkaya kurulmas›n› izlemifl, e¤er gerçek bir bar›fl ortam›n›nyarat›lmas› arzu ediliyor ise daha homojen ve daha bütünleflmifl (entegre) bir ulus-lararas› sistem yarat›lmas› gere¤ine inanm›flt›r. Mitrany, toplumlar›n h›zla de¤iflme-lerine etki eden unsurlar›n ve ekonomik olgular›n nas›l ideal bir düzenlemeye ta-bi tutulabilece¤i sorusunu sormufltur. Ona göre, bu türden bir sorunun yan›t›, aci-len sorunlara bir çare bulunmas›na hizmet edecektir ve bu nedenle de ideolojik,dogmatik ve felsefi sistemlerden uzak kalarak do¤rudan sorun ya da faaliyetlereöncelik verilmelidir.

‹fllevselcilik, ekonomik sektörlerde ifl birli¤ine gidilmesini fliddetle teflvik et-mektedir. Ekonomik sektörlerde giriflilecek ifl birli¤inin sosyal ve siyasal boyutlar›bulundu¤u kabul edilse de bu boyutlarda bir ifl birli¤ine gidilmesi o kadar da ge-rekli görülmemektedir. Mitrany, ülkeler aras›nda bar›fl› kurma ve sürdürme yönte-mi olarak, farkl› iki sistem aras›nda bile siyasal yak›nlaflma sa¤layabilecek olan›nsiyaset d›fl› alanlarda ifl birli¤i yapmak oldu¤unu savunmufltur. ‹fllevselcilik, ifl bir-li¤i için bir araya gelen aktörlerin davran›fl ve rollerinin kurumlar taraf›ndan belir-lenirken ayn› zamanda s›n›rland›¤›n› savunmaktad›r. ‹fllevler de¤ifltikçe, kurumlarve onlar› oluflturan normlar ayn› h›z ve tutarl›l›kta de¤iflmemekte ve bu durum iflbirli¤ini bozucu etki yaratmaktad›r.

Yaklafl›ma göre, devletler aras›nda uzlafl› sa¤lamak için teknik karakterdekial›flverifllerin gelifltirilmesi ve farkl› uluslardan uzman kiflilerin bu konulardaki iflbirli¤inin öncüsü olmalar› gerekir. Teknik bir ifl birli¤i, do¤as› gere¤i dallan›p bu-daklanacak ve daha da zenginleflerek farkl› alanlardaki iflbirliklerini teflvik edecek-tir. Bu hâliyle ifllevsel yaklafl›mda ifl birli¤i üyelerinin hükûmetler d›fl›, iliflkilerin dehükûmetler afl›r› olmas› öngörülmektedir. ‹flbirli¤ini düzenleyecek kurumsallaflma,ifl birli¤inin zorunlu k›ld›¤› kadar sa¤lanmal›, bunun bir siyasal kurumsallaflmayadönüflmesi beklenmemelidir. Büyük siyasi projelere, yüksek önemdeki siyasetalanlar›na (high politics) bakmak yerine, insanlar›n günlük gereksinmelerine karfl›-l›k gelen ama siyasi önemi daha az olan (low politics) alanlarda ifl birli¤i yap›lma-s› önerilir. Dolay›s›yla bu durumda da siyasal bütünleflme, “ifllevi izleyen biçim”(form folows fonction) olarak tan›mlanmaktad›r. Bu biçim (form), geleneksel dip-lomatik yöntemlerin kullan›ld›¤› zeminleri kapsamaktad›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Bkz. David Mitrany, AWorking Peace System,Chicago, Quadrangle Books,1966.

‹fllevselci yaklafl›m neden bölgesel bir ifl birli¤i girifliminin kurumsal bir ifl birli¤ine ba¤-lanmas›n› gerekli görmez?

Yeni ifllevselcilik (neo-functionalism) ise ifl birli¤inin artmas› ile bafllang›ç-ta teknik düzeyde bafllat›lan iliflkilerin giderek yayg›nlaflaca¤›n› ve bunun da kar-mafl›k bir kurumsallaflmay› gerektirece¤ini ileri sürmektedir. Yeni ifllevselcilik, esasolarak Ernest Haas’›n çal›flmalar›yla kimlik bulmufltur. E. Haas’a göre, ifl birli¤i sü-reçlerini çal›flt›rman›n yolu, hükûmetler aras› iliflkilerin gelifltirilmesinden geçme-mekte, ekonomik ajanlar›n ortak faaliyetinden geçmektedir. Ekonomik ajanlar›nbir ifl birli¤i faaliyeti bafllat›p sürdürmesi ise baz› koflullar içerisinde de¤erlendiril-mektedir. Buna göre, devletler benzer ekonomik düzeydeki devletlerle bütünlefl-mezler ise ekonomik büyümelerini sürdürme olana¤› bulamazlar. Bafllang›çta, iflbirli¤i ve bütünleflme sa¤lanacak alan s›n›rl› tutulabilir, teknik ve/veya ticari biralandan bafllanabilir. Ancak, bir kez bir alanda bütünleflmeye gidilirse bu zorunluolarak bir “yukar› tafl›nma” (spill over) yaratacak ve baflka alanlarda da bütünlefl-me sa¤lanacakt›r.

Bu anlay›fl, bütünleflmenin ortak pazar oluflturma hedefi bulundu¤unda, ortaksiyasal yap›lanman›n da oluflturulmas›n› zorunlu görmektedir. Devletler aras›ndaekonomik karfl›l›kl› ba¤›ml›l›klar kuruldukça, törel ve toplumsal karfl›l›kl› ba¤›ml›-l›klar da geliflir. Böylece, bir bölgede uluslararas› dayan›flma çeflitli alanlarda yay-g›nl›k ve yo¤unluk kazand›kça güçlenir; bu da taraflar aras›nda karfl›l›kl› bir siya-sal ba¤›ml›l›¤›n kurulmas›na, yaflam kavramlar›n›n de¤iflmesine ve kurumsal de¤i-flikliklere yol açar.

Yeni ifllevselcili¤in varsay›mlar› nas›l özetlenebilir?

Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u, kömür ve çelik sektörünü esas alan s›n›r-l› bir ifl birli¤i öngörmüfltür. Haas’a göre, devletler aras›nda kurulmufl bu türdenbir ifl birli¤inin kömür ve çelik alan› ile s›n›rl› kalmas› olanakl› de¤ildir. Ekono-minin sektörlerinden bir tanesine özgü bütünlefltirici mekanizmalar›n o sektörles›n›rl› kalmas›, liberal ekonominin do¤as›na ayk›r›d›r. Kömür ve çelik sektörün-deki bütünleflme, tar›m, ulafl›m, bal›kç›l›k ve mali sektörler gibi birçok di¤ersektörü harekete geçirecek ve ifl birli¤inin bafllad›¤› sektörü destekleyecek bi-çimde bütünleflmeye yönelmek durumunda kalacakt›r. Dolay›s›yla, devletleraras›nda koordineli ve kolektif davran›fllar gerekecektir. Bu durum, asl›nda varolan uluslararas› örgütlerden farkl› bir ekonomik örgütlenme oluflturulmas› an-lam›na gelmektedir. Ne zaman ki bir örgütlenme söz konusudur, o zaman ifl bir-li¤i siyasal bir boyut da kazanm›fl olur. Dolay›s›yla, ekonomik bütünleflme siya-sal bütünleflmeyi de getirir.

Yeni ifllevselci anlay›fl›n da teknokratik temalar›n üzerinde durdu¤u ve klasikifllevselcilikten türedi¤i unutulmamal›d›r. Siyasal kararlar›n tüm üyeleri ba¤layacakbiçimde tek bir organdan al›nmas› savunularak uluslar üstü yap›lanma modeli ön-görülmüfl, bu hâliyle de hükûmetler aras› modelleri savunanlar taraf›ndan fliddetleelefltirilmifltir. Uluslar üstü siyasal bir yap›lanma, bütünleflmenin sa¤lanmas› içingerekli önlemleri alaca¤› için bütünleflmenin de teminat› olarak gösterilmektedir.Söz konusu yaklafl›mda geçen uluslar üstü yap›lanman›n aktörlerinin devletler ol-du¤u ve uluslar üstü organ›n da teknokratlardan oluflmas›n›n uygun görüldü¤üan›msat›lmal›d›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

Bkz.Ernest B. Haas, Beyondthe Nation State, StandfordUniversity Press, Standford,1958; Ernest B. Haas, TheUniting of Europe, StandfordUniversity Press, Standford,1958.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

Yeni ifllevselcilik, ‘yeterlilik’ ve ‘gereklilik’ vurgular›n›n fazlas›yla yap›ld›¤› biryaklafl›m biçimidir. Söz konusu determinizmine ra¤men, bir bütünleflme hareketi-nin nihai olarak ne türden bir model kurabilece¤i bu yaklafl›mda aç›k de¤ildir, bü-tünleflmenin ucu aç›k b›rak›lm›fltur. Öte yandan, yeni ifllevselci yaklafl›m uluslarüstücü bir anlay›fla sahip olmas›na ra¤men üye ülkelerin sosyo ekonomik koflulla-r›n›, siyasal dengelerini, kurumsal ve yasal mekanizmalar›n› dikkate almad›¤› gibi,taraflar›n birbirlerini alg›lay›fl biçimleri üzerinde de durmam›flt›r.

‹letiflim Yaklafl›m› ve Haberleflme Kuram›(Ya da Etkileflimci ‹fllemselcilik, Transactionalism)Karl W Deutsch’un 1957 tarihli çal›flmas› ile gelifltirilmifl olan kuram, uluslararas›yap›n›n sistemli bir biçimde ele al›nd›¤› ilk çal›flmalardan birisidir. Deutsch, toplu-mun her düzeyinde gelifltirilen iletiflimin toplumsal homojenleflmeye katk›da bulu-naca¤›n› savunmufl ve bu konuyu uluslararas› alanda da tart›flm›flt›r. Bu aç›dan ku-ram, bütünleflmeyi çat›flmac› ve kaotik uluslararas› sistemde nihai bir kurtulufl du-rumu olarak kabul etmektedir. Yazara göre siyasal birlik, dünya bar›fl› bak›m›ndanson aflamay› ifade etmeyebilir. Aslolan üretkenlik karfl›t›, yerel otoriteleri zay›fla-tan, iç çekiflmeleri çözemeyen ve toplumsal ayr›flma yaratan mekanizmalar›n ku-rulmas›na engel olmakt›r. Söz konusu mekanizma ise toplumsal oydaflman›n (pay-lafl›lan de¤er ve duygular, ortak ç›karlar, karfl›l›kl› sayg›) sa¤lanarak sosyal ba¤l›l›k-birleflme (cohesion) oluflturulmas›na ba¤l›d›r.

Deutsch’a göre bütünleflme, topluluk duygusunun kurumsal ve pratik biçimdebelirli bir toprak parças›nda kazan›lmas› ve bunun, o topraklarda yaflayan halkla-r›n bar›flç›l dönüflümlerine uzun süre hizmet etmesidir. Bu hâliyle Deutsch, afla¤›-dan yukar›ya do¤ru (bottom-up) evrilen bir bütünleflme anlay›fl›na sahip gözük-mektedir. Kolektif oydaflma, devlet ile toplum aras›nda s›k› bir ba¤ oluflturacak or-tak bir moral yarat›r, yasalarla davran›fllar› koordineli hâle getirir ve devlet de güçkullanma yöntemlerine ihtiyaç duymaz hâle gelir.

Deutsch yaklafl›m›nda toplumsal oydaflma sa¤layacak en önemli araç, süreklive müdahalesiz iletiflim kanallar›n›n varl›¤› olarak gösterilmektedir. ‹letiflim top-lumla devlet aras›nda kesintisiz biçimde sürdürüldü¤ünde, bu bir geri besleme me-kanizmas› oluflturacak ve bar›fl toplulu¤u ancak bu yolla kurulabilecektir. Bir bir-lik ancak güçlü bir iletiflim ve ulafl›m mekanizmas› ile olanakl› olabilir. Ticaret,posta ya da turizm gibi her türlü faaliyet, eflit biçimde bütünlefltirici bir iflleve sa-hiptir. Ancak, ne tür bir bütünleflmeden söz edildi¤inin de alt› çizilmelidir. Karl De-usch, yüksek düzeyde kurumlaflma yoluyla bütünleflmifl (amalgamated highly ins-titutionalized) bir birli¤in bütünleflmesinden söz etmektedir. Bu türden bir birlikoluflturmak da “güvenlik toplulu¤u” oluflturmaya hizmet etmektedir. Devletler,karfl›l›kl› faaliyetlerini artt›rarak ortak bir sorumluluk gelifltirirler. Bu sorumluluk,uluslararas› bar›fl ve güvenlik sa¤lanmas›na iliflkin bir sorumluluktur. Devletler,egemenlik haklar›n› ve de¤erlerini bu sorumluluk do¤rultusunda birbirlerine ba¤-larlar (kombine ederler). De¤er ve ç›karlar›n bir araya getirilmesi, iliflki içine girendevletlerin birbirlerine karfl› ba¤lar›n› güçlendirir. Bu do¤rultuda haberleflme kura-m›na göre bütünleflme, iki siyasal ünitenin belirli bir ortak amaç çerçevesinde ola-bildi¤ince yeni ve ortak bir siyasal üniteye geçifl süreçleri ve bir güvenlik toplulu-¤u kurmalar› olarak tan›mlanmaktad›r.


Bkz. Karl W. Deutsch,Political Community andthe North Atlantic Area:International Organizationin Light of HistoricalExperience, PrincetonUniversity Press, Princeton,1957. ; Bkz. Karl W. Deutsch,The Analysis ofInternational Relations,Englwood Cliffs, Prentice-Hall, 1968.

FederalizmFederalizm, bir bütünleflme sürecinde iki ayr›, ancak koordineli yönetim düzeyi ön-görmektedir; bunlardan biri federal yönetim düzeyidir, ikincisi ise kat›l›mc› devlet-ler düzeyi. Birinci düzey, devletin tümüyle tasfiye edildi¤i ve yerine yeni bir üstegemenli¤in oluflturuldu¤u düzeyi ifade eder. ‹kinci düzey, devletin kendi güç veegemenli¤ini di¤erleri ve üst egemenlik kurumu (merkez) ile paylaflt›¤› düzeydir.

Klasik federalizmin kökleri 19. yüzy›la kadar gitmekte ve sosyolojik olgular›nhukuksal yöntemlerle düzenlenmesi anlay›fl›ndan beslenmektedir. Norm ve hukukkurallar›n›n düzenleyici özelli¤ini öne ç›karan bu anlay›fla göre devletler, uluslara-ras› kurulufllar ve firmalar gibi çok say›daki oyuncu uluslararas› toplulu¤u ve dün-ya ekonomisini belirlemektedir. Bu karmafl›k bütün, dura¤an de¤il hareket hâlin-de ak›flkan bir bütündür. Uluslararas› topluluk, uluslararas› hukuk taraf›ndan dü-zenlenmedi¤i ölçüde tamamen bir kargafla ortam› do¤ar ve kargafla ortam›nda bü-tünleflmeden söz etmek olanaks›zd›r. Pozitif hukuk, kurumsallaflma yoluyla varl›-¤›n› sürdürme olana¤› bulur, bu da dayan›flma sa¤lar. Var olan yap›lar›n yerine ye-nilerinin oluflturulmas› her zaman önerilmez, bunlar›n ortak kurallara ba¤lanmas›öngörülür. Uluslararas› örgütlenme ise bu ortak kurallar›n devaml›l›¤› için gerekligörülmektedir.

Ça¤dafl dönemdeki yaklafl›mlardan biri ise Kurumsal Federalizm (institutio-nal federalism) dir. Jean Monnet’nin düflünce ve faaliyetleri ile büyük ölçüde an-lam kazanm›fl olan kurumsal yaklafl›m, 2. Dünya Savafl› sonras› bar›fl ortam›n›nnas›l sa¤lan›p sürdürülece¤i sorusundan hareket etmektedir. 1960’larda Avru-pa’daki bölgesel örgütlenme giriflimlerine bakarak, devletlerin ancak kurumsallafl-ma yoluyla birbirlerinden kopamaz hâle getirilebilece¤i düflüncesi geliflmifltir.Monnet’ye göre, yeni bir savafl riski ne var olan uluslararas› mekanizmalarla, nede ulusal boyuttaki önlemlerle ortadan kald›r›lamaz. Bu risk, ancak özgün ve ye-ni uluslararas› kurumlar oluflturulmas› ile önlenebilir. Savafl olas›l›¤›n› ortadan kal-d›rarak bar›fl ortam›n›n süreklili¤ini sa¤layacak kurumlar›n devletleri her konudaifl birli¤ine zorlayacak olmas› bafllang›çta ifl birli¤ini cayd›r›c› olabilecektir. Bu ne-denle Monnet, devletler aras›nda kurulacak ifl birli¤inin bafllang›çta teknik ve s›-n›rl› bir alanda bafllat›lmas›n› önererek ifllevsel bir anlay›fl sergilemifltir. Ancak, buteknik ve dar alandaki ifl birli¤inin, “ifl” ile kimlik bulamayaca¤›n› ve bu türden birifl birli¤inin var olan uluslararas› siyasal mekanizma ve örgütler yoluyla da sa¤la-namayaca¤›n› ileri sürmüfltür. Ona göre, öncelikle ifl birli¤inin teknik düzeydenbafllanmas›n› öngören yeni bir siyasal yap›lanma sa¤lanmal›d›r. Kurulan bu yeniuluslararas› kurulufl, ifl birli¤inin de kurallar›n› belirlemektedir. Bölgesel düzeyler-de bafllat›lan örgütlenmelerin evrensel örgütlenmeleri teflvik edece¤i anlay›fl›n›nhakim oldu¤u bu bak›fl aç›s›na göre, evrensel bar›fl da buradan geçmektedir. Çün-kü uluslararas› kurumsallaflma devletlerin sadece kurum içi de¤il kurum d›fl› dav-ran›fllar›n› da belirlemektedir.

Bu yaklafl›mda devletleri ortadan kald›rmadan aflamal› bir biçimde onlar› bü-tünlefltiren bir model önerilmektedir. Kurulacak siyasal ve idari mekanizmalar, ör-güte dahil olan küçük devletler için bir teminat oluflturabildi¤i ölçüde baflar›l› ka-bul edilebilirler. Bu hâliyle kurumsal federalist yaklafl›m, devletler aras›ndaki eflit-sizli¤in ortadan kald›r›lmas›n› de¤il, düzenlenmesini önermektedir.

Kurumsal federalizmde, devlet yetkilerinin her düzeyde bir baflka yetki ile ika-me edilmesi söz konusudur. Bütünleflmenin yo¤unlu¤u ve süresi uzad›kça, bir ara-ya gelen üyeler aras›ndaki sadakat ba¤lar› artacakt›r. Bu sadakat, birbirlerine daha


s›k› ba¤larla ba¤lanmalar›ndan kaynaklanmaktad›r. Dolay›s›yla, birbirlerine karfl›ba¤›ml›l›klar› artan aktörler, giderek araçlar›n kullan›m›, yeni amaçlar›n gelifltiril-mesi gibi konularda daha fazla ifl birli¤i mekanizmalar›na yani kurumlara gerekduyarlar. Bu da federal örgütlenmenin yolunu açar.

Ça¤dafl dönemdeki yaklafl›mlardan bir di¤eri de Anayasal Federalizm’ dir.Anayasal federal anlay›fl›n esas›n›, aktör davran›fllar›n› temelden belirleyecek biranayasa haz›rlanmas› oluflturmaktad›r. Bu anlay›fl, belirli normlara göre düzenlen-mifl kurumlar›n egemen güçlerin bask›s›yla iflledi¤ini ileri sürmekte ve güçlü ak-törlerin davran›fllar›n› s›n›rlayacak mekanizmalara daha bafllang›çta izin verilme-di¤ini savunmaktad›r. Yasalar, siyasal gerçeklerden ba¤›ms›z olmad›klar›na göre,bir ifl birli¤ini federalizme götürecek düzenlemelerin buna göre haz›rlanmas› ge-rekmektedir. Bu da güçlü aktörlerin bile federal ifl birli¤i içerisinde yer almadaavantajlar› oldu¤unu bilmeleri ile olanakl› olmaktad›r. Dolay›s›yla, federal anaya-sa, bu hassas noktaya göre haz›rlanmak durumundad›r. Tüm aktörlerin yasayauymas›n› sa¤lanman›n yolu budur. Tüm aktörler, federal anayasaya uyduklar›nda,birbirlerinin hemen tüm davran›fllar›n›n önceden kestirilmesi olanakl› olabilmek-tedir. Bu türden bir federalist yaklafl›ma göre merkezî anayasa, bileflenleri ve or-taklar› aras›nda fark gözetmez ve klasik güçler ayr›l›¤› prensibinin uygulanmas›n›olanakl› k›lar. Bu çerçevede federe devlet ve federal yap› anayasalar› aras›nda hi-yerarflik bir iliflki bulunmaktad›r.

Farkl› federalist yaklafl›mlar›n en temel ortak özellikleri nelerdir?

Sosyal ‹nflac›l›k (Yap›msalc›l›k, Konstrüktivizm) Konstrüktivizmin modernist kolunu (sosyal konstrüktivizm) Wendt temsil eder-ken, post pozitivist kolunu Ruggie, neo klasik kolunu Kratochwill, post modernkolunu da Asley, Campell ve Der Derian temsil etmektedir.

Bu yaklafl›mda devlet, toplumsal olarak infla edilen bütünsel bir yap› olarak ta-n›mlanmakta ve kendisini oluflturan unsurlar›n bir bütünü olarak görülmektedir(Went, 1992, ss.407-413). Toplumlar, zaman ve mekâna göre farkl›laflmakta ve bufarkl›laflmalar da devlet yap›lar›n› sürekli de¤ifltirmektedir. Bu durumda bir bütün-leflme sürecinin sabit, de¤iflmez ve dönüflmez gerçeklikler içinden okumas›n›n ola-naks›z oldu¤unu savunan yaklafl›m, bir araya gelen oyuncular›n birbirlerindenfarkl› özellikler tafl›d›klar›na ve bu özelliklerin de her zaman ölçülebilir olmad›kla-r›na iflaret etmektedir. Bu durumda, bir bütünleflme hareketinin mutlaka federaliz-me yönelece¤ini ileri sürmenin yanl›fll›¤› dile getirilmekte hatta bir yerlere gidece-¤ini önermenin bile mümkün olamayaca¤›na iflaret edilmektedir.

Toplumsal düzeyde tüm bireylerce paylafl›lan ortak anlay›fllar, o devletin d›flpolitikas›n› oluflturmaktad›r. Uluslararas› sistemdeki devletlerin d›fl politika pratik-leri, bu tür anlay›fllar›n bir ürünü oldu¤undan büyük ölçüde alg›lamalara dayan-makta ve farkl› alg›lamalar da karfl›l›kl› bir iliflki içinde evrilmektedir. Alg›lamalar,toplumlar›n tarihsel, dilsel özelliklerine, kültürel yap›lar›na ve inanç sistemlerinegöre geliflmektedir ve bu anlamda her toplumun birbirinden farkl› özellikler gös-termesi, alg›lamalar›n farkl›laflmas›na yol açmakta, bu da sistemi anarflik yapmak-tad›r. Bütünleflme, inanç ve alg›lama sistemleri aras›nda bir tür karfl›l›kl› ba¤›ml›l›kkurmufl ve bu da giderek karfl›l›kl› etkileflimi artt›rm›flt›r. Söz konusu karfl›l›kl›l›kiliflkisi, devletlerin sosyal yap›larla, sosyal yap›lar›n küresel dinamiklerle ve devlet-lerin devletlerle olan ba¤›ml›l›klar›n› ço¤altm›flt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



9

Yaklafl›ma göre bütünleflme, bir patch-work (k›rk yama) battaniye gibi ifadeedilmektedir. Her bir parçan›n farkl› oluflu, bütünselli¤e de¤il, “farkl›l›klar›n bütün-lü¤üne” karfl›l›k gelmektedir. Toplumsal farkl›l›klar, esas olarak her bir parçan›nbenzemez görünmesine yol açan kumafllar›n farkl› dokulara sahip olmalar›ndankaynaklanmaktad›r. Her bir kumafl parças›n›n lifi, dokumas›, rengi ve biçimi de¤i-flik oldu¤undan bu parçay› di¤erlerinden ay›rt edici hâle getirmektedir. Bu hâliylebütünleflme; çok kültürlü, çok dinli, çok dilli bir oluflumdur. Farkl› tarihsel özellik-leri bulunan sosyal üniteler zaman içinde ne kadar karfl›l›kl› etkileflim kurarlar iseo kadar bütünleflebilmekte fakat bütünlefltikçe de, farkl›l›klar›n› o oranda yenidenüretmektedirler.

Sosyal inflac›l›k yaklafl›m›, hangi konularda farkl› düflünmeyi olanakl› k›lmaktad›r?

KURAMSAL ARKA PLAN IfiI⁄INDA AB’N‹NBEN‹MSED‹⁄‹ BÜTÜNLEfiME

Bütünleflme YöntemiAvrupa bütünleflmesi, büyük ölçüde yeni ifllevselci ve kurumsal federalist yaklafl›-m›n öngördü¤ü aflamalar› benimsemifl, bu çerçevede de öncelikle ekonomik bü-tünleflme evrelerini gerçeklefltirmifl ve ekonomik bütünleflmede ifl birli¤i yo¤unlu-¤u artt›¤› oranda siyasal bütünleflmeye gitmifltir. Buna göre, izlenen yöntemin flubiçimde gösterilmesi mümkündür:

Bütünleflmenin Evreleri9 May›s 1950’de Fransa D›fliflleri Bakan› Robert Schuman, Jean Monnet ve Bat› Al-manya fiansölyesi Konrad Adenauer, birlikte haz›rlad›klar› bir projeyi, yapt›klar›bas›n toplant›s›nda dünyaya duyurmufl ve bu deklarasyonla Avrupa Kömür ve Çe-lik Toplulu¤u’nun oluflum süreci bafllam›flt›r. Proje, Alman-Frans›z kömür ve çelik

Toplumsal spill-over /siyasal uyumlaflma

Ekonomik spill-over / ekonomik bütünleflme

Devletler aras› iliflkilerde spill-over

Siyasal koordinasyon ve elityetifltirme

Serbest Ticaret Bölgesi Uyum anlaflmalar›

Toplumsal karfl›l›kl› ba¤›ml›l›klar›n artmas›

Gümrük Birli¤i ‹flbirli¤i Antlaflmalar›

Sosyal grup ve s›n›flar aras›ndadikey dayan›flma

Ortak PazarTopluluk KuranAntlaflmalar

Yatay ifl birli¤i ve koalisyonoluflumu

Ekonomik ve Parasal BirlikYetki devri öngören bütünleflme antlaflmalar›

Koalisyonun bütünleflme karar›navarabilmesi

Tam EkonomikBütünleflme

Birlik kuran Antlaflmalar


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



10

SSiiyyaassaall BBüüttüünnlleeflflmmee

Ulusal yetkilerin sosyal, siyasal, adli ve askerî konularda merkeze transferi

Sorun çözücü organ ve mekanizmalar›n kurulmas›

Yeni ve merkezî karar alma yap›lar›n›n oluflturulmas›BBiirrlliikk kkuurruullmmaass›

üretiminin tek bir idari yap› alt›nda toplanmas›n›, kömür ve çeli¤in üretim, iflletimve da¤›t›m›nda ifl birli¤i sa¤lanmas›n›, bu yolla oluflacak genifl ve ortak pazara di-¤er Avrupa ülkelerinin de kat›l›m›n› kapsam›flt›r. Bu çerçevede, örgütün en yetkiliorgan› olarak uluslar üstü nitelikte ve uzman kiflilerden oluflan ‘Yüksek Otorite’yetkili k›l›nm›fl ve 18 Nisan 1951’de Fransa, F. Almanya, ‹talya ve BENELUX ülke-leri aras›nda imzalanan ve 25 Temmuz 1952’de yürürlü¤e giren Paris Antlaflma-s›’yla AKÇT kurulmufltur.

AKÇT’ye konu olan ve Fransa ile Almanya’y› bir araya getiren bölge neresidir?

AB’nin bafllang›ç aflamas› olan AKÇT, sektörel bazda bütünleflme sa¤lad›¤› vedolay›s›yla da kömür-çelik sektörünü korumaya hizmet ederek di¤er sektörlerizor durumda b›rakaca¤› gerekçesiyle, özellikle tar›m sektörü temsilcilerince elefl-tirilmifltir. Bunun üzerine Fransa Tar›m Bakan› Pflimlin, bir ortak tar›m pazar› ku-rulmas›n› ve bunun da AKÇT gibi örgütlenmesi önermifltir. Öte yandan, FransaSavunma Bakan› Pleven, örgütlenmenin savunma alan›ndan bafllamas› gere¤inedikkat çeken bir ça¤r› yaparken Belçika D›fliflleri Bakan› Spaak, Avrupa’n›n yenienerji kaynaklar›na olan ihtiyac›n› dile getirerek bu alandaki örgütlenme gere¤inivurgulam›flt›r.

‹flbirli¤i ihtiyac›n›n çok say›da alanda ortaya ç›kmas› üzerine, AKÇT üyeleri1955 Mesina ve 1956 Venedik toplant›lar›n› gerçeklefltirmifl ve sonuçta ortaya ç›kananlaflmazl›klar›n yeni kurulacak örgütlerle düzenlenmesine karar verilmifltir. Al›-nan kararlarla, 25 Mart 1957’de imzalanan Roma Antlaflmalar› ile AET ve EURA-TOM ( Avrupa Atom Enerjisi Toplululu¤u) kurulmufltur. Böylece, 1 Ocak 1958’deyürürlü¤e giren antlaflmalarla alt›lar, üç temel konu olan enerji, tar›m ve ulaflt›rmaalanlar›nda ortak pazar kurma giriflimi bafllatm›fllard›r. Bu çerçevede AET’yi kuranantlaflma, tar›m, ulaflt›rma, rekabet, d›fl ticaret, istihdam ve fiyat uyumu konular›n-da ortak politikalar gelifltirilmesini öngörerek bir uyumlaflma dönemine iflaret et-mifltir. Ortakl›k uyumunu desteklemek üzere Avrupa Yat›r›m Bankas› ve AvrupaSosyal Fonu kurulmufl, üretim faktörlerinin tümünün serbest dolafl›m› esas al›nm›fl-t›r. Bu do¤rultudaki ad›mlarla 1962’de sanayi ürünlerindeki gümrükler 1957’dekioranlar›n % 50 alt›na çekilip gümrük birli¤i % 25 oran›nda sa¤lanm›fl.

Avrupa bütünleflmesindeki ikinci aflama, ortak tar›m politikas›n›n hayata geçi-rilmesi aflamas› ve koordinasyon dönemidir. 1962-1969 aras›na denk gelen buevrede, ortak tar›m politikas›n›n uygulanmas›yla ilgili sorunlarla karfl›lafl›lm›fl, Ta-r›msal Yönlendirme ve Garanti Fonu gibi kurumlar oluflturulduysa da sorunlar›ngiderilmesi kolay olmam›flt›r. Yaflanan krizler, bir yandan AET’nin yeni üyelerle ge-niflleme konusunu gündeme getirmifl, öte yandan AKÇT, AET ve EURATOM’un da-ha koordineli çal›flmas› ihtiyac›n› ortaya ç›karm›flt›r. Üç örgütün koordinasyon so-runu, organlar›n›n ortak faaliyet sürdürmesini öngören Füzyon Anlaflmas›’yla(1967); ortak politikalar›n belirlenmesinde oy birli¤i ile karar al›nmas› konusu Lük-semburg Uzlafl›s› ile (1965) afl›lm›fl ancak ‹ngiltere, Danimarka, ‹rlanda ve Nor-veç’in üyelik baflvurular› siyasal bir krize dönüflmüfltür.

Norveç, AET’ye üyelik baflvurusunda bulunmas›na ra¤men neden üye olan ülkeler aras›n-da yer almam›flt›r?

Bu dönemde ortak gümrük tarifesi oluflturulmufl ve ortak ulaflt›rma politikas› ta-mamlanm›flt›r. Fransa’da genel grevlerle ve siyasal çalkant›larla ifade bulan 1968


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



11

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



12

krizi ve ‹ngiltere’nin kat›l›m›na itiraz eden De Gaulle yönetiminin iktidar› kaybet-mesi sonras›nda, Avrupa bütünleflmesi yeni bir aflamaya geçmifltir. Bu aflama 1969-1992 aras› topluluk olma dönemi olarak tan›mlanabilmektedir.

Topluluk olma dönem, Ortak Pazar çerçevesinde karfl›lafl›lan sorunlar›n parasalbirlik olmamas›ndan kaynakland›¤›n› ileri süren görüfllerin yo¤un olarak tart›fl›ld›-¤› bir dönemdir. ‘Önce ekonomik birlik, sonra parasal birlik’ görüflünü savunanlar-la, ‘önce parasal birlik, sonra ekonomik birlik’ görüflünde ›srar edenlerin projeleri,1970’de Komisyon önerisi olarak düzenlenmifl ve Ekonomik ve Parasal Birli¤e ko-ordineli olarak geçilmesini öngören Werner Raporu kabul edilmifltir. BakanlarKonseyi karar›na göre, on y›l içinde Ekonomik Parasal Birlik kurulmas›na ve Av-rupa Parasal ‹flbirli¤i Fonu oluflturulmas›na karar verilmifltir. Bu çerçevede, üç afla-mal› bir yol haritas› çizilmifltir. Birinci aflama, 1971’de döviz kuru birli¤i (AvrupaPara Y›lan›); ikinci aflama 1972’de kredi mekanizmalar› (Avrupa Para Sistemi) veüçüncü aflama da 1973’de tam konvertibilite ve tek para olarak saptanm›flt›r.

Karfl›lafl›lan sorunlar nedeniyle Avrupa Para Sistemi’ne 1979’da geçilebilmifl veüye ülke paralar›n›n a¤›rl›kl› ortalamalar›na göre belirlenen Avrupa Hesap Birimi(ECU)’nin yarat›lmas› ile bu birimin bütçe hesap birimi hâline gelmesi de bu tarih-ten sonra gerçekleflmifltir. Ekonomik ve parasal bütünleflme çerçevesinde at›lanad›mlar, siyasal ifl birli¤i alan›n›n da genifllemesine yol açm›fl ve kurucu antlaflma-larda bulunmayan siyasal ifl birli¤i konusu, 1980’de Avrupa Siyasal ‹flbirli¤i ad› ve-rilen bir giriflim çerçevesinde ele al›nmaya bafllam›flt›r. 1973’de ‹ngiltere, ‹rlanda veDanimarka üye olmufl, 1974’de örgüt organlar›n›n yap›s› ve ifllevleri yeniden dü-zenlenerek Avrupa Konseyi (devlet ve/veya hükûmet baflkanlar› konseyi) resmîkimli¤ine kavuflmufltur.

1981’de Yunanistan’›n 1986’da da ‹spanya ve Portekiz’in üye olmas› s›ras›nda-ki en temel sorunlar, üretim faktörlerinin serbest dolafl›m›n›n sa¤lanamamas›, APStakviminin yavafl ifllemesi ve siyasal bütünleflme ile kurumlar›n reformlar› konula-r› olmufltur. Bu çerçevede önce isteyen devletlerin taraf olabilece¤i s›n›r, gümrükve polis formalitelerinin kald›r›lmas›n› öngören Schengen Deklarasyonu yay›nlan-m›fl, 1992’ye kadar tek pazar›n gerçeklefltirilmesi karar› al›nm›fl, siyasal ifl birli¤i ko-nusunda önemli taahhütler öngören ve kuruluflun ad›n›n Avrupa Toplulu¤u olarakan›lmas›na yol açan Tek Senet 1987’de yürürlü¤e girmifltir.

1992’de imzalan›p 1993’de yürürlü¤e giren Avrupa Birli¤i’ni Kuran Antlaflma(Maastricht Antlaflmas›) ise Avrupa bütünleflmesi aç›s›ndan dönüm noktas› olmufl-tur. Bu tarihten itibaren AB olarak an›lan bütünleflme süreci, birlik olma dönemiolarak ifade edilmektedir.

Antlaflma, bütünleflmeyi üç sütunlu bir yap›da öngörmüfltür. Birinci sütun, or-takl›k politikalar› ya da müktesebat› (acquis communataire) ifade etmifl ve bu

alandaki kararlar nitelikli oy çoklu¤uyla al›nm›flt›r.‹kinci sütün, kararlar›n oy birli¤iyle al›nd›¤› OrtakD›fl ve Güvenlik Politikas› olurken üçüncü sütunAdalet ve ‹çifllerinde Ortakl›k bafll›¤›nda düzen-lenmifl ve Avrupa Polis Teflkilat› Sözleflmesi (Eu-ropol) de bu çerçevede imzalanm›flt›r. Antlaflmaile efl zamanl› olarak 1993’de AB’ye üye olma ko-flullar›n› belirleyen kurallar saptanm›flt›r. Kopen-hag kriterleri olarak bilinen kriterler, siyasi, eko-

nomik ve Topluluk müktesebat›na uyum olmak üzere üç bafll›kta düzenlenmifltir.Siyasal kriterler olan i) istikrarl› ve kurumsallaflm›fl demokrasinin varl›¤›, ii) hukuk


Avrupa Para Y›lan›: Üye ülkeulusal paralar›n›n kendiaralar›nda dalgalanmamarj› +- 2,25 olarakbelirlenip ‘y›lan’ benzetmesiyap›lm›fl, bu paralar›n Dolarkarfl›s›ndaki topludalgalanma marj› ise +-4,45 olarak saptanarakbuna da tünel ad›verilmifltir. 1972-1979aras›nda uygulanan sistem,baflar›l› olamam›flt›r.

fiekil 4.1

devleti ve hukukun üstünlü¤ü, iii) insan haklar›na sayg› ve iv) az›nl›klar›n korun-mas› kriterleri aday ülke olma koflulu olarak kabul edilmifltir.

Söz konusu kriterler çerçevesinde Finlandiya, ‹sveç ve Avusturya 1995’deAB’ye üye olmufl ve bu yolla So¤uk Savafl sonras›nda Do¤u’ya do¤ru geniflleme-nin de yolu aç›lm›flt›r. Do¤u aç›l›m›, bütünleflmenin ekonomik ve siyasal gelece-¤i aç›s›ndan oldu¤u kadar güvenlik ve savunma politikalar› aç›s›ndan da önemlibir bafll›k hâline gelmifltir. AB’ye küresel sistemde kimlik kazand›racak faaliyet-lerin d›fl politika ve güvenlik konular›ndaki ortakl›k oldu¤u gerçe¤inden hare-ketle yeniden düzenleme yap›lm›fl ve 1999’da yürürlü¤e giren Amsterdam Ant-laflmas› ile ortak d›fl ve güvenlik politikas›na ortak güvenlik ve savunma politi-kas› eklenmifltir. Bu Antlaflma’yla ayr›ca Acil Müdahale ve Siyasi Planlama Ünite-leri ile Avrupa Konseyi Yüksek Temsilci¤i oluflturulmufltur. Amsterdam Antlafl-mas›, Maastricht Antlaflmas›’n›n bir anlamda yeniden düzenlenmesi anlam›nagelmifl ancak Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerinin adayl›k baflvurular› AB’nin yeni-den düzenlenme ihtiyac› do¤urmufltur. Bu arada Avrupa paras› euro, 1 Ocak2002’de tedavüle girerek birlik oluflturma sürecindeki en önemli aflamalardan bi-risinin afl›lmas›n› sa¤lam›flt›r.

2003 y›l›nda yürürlü¤e giren Nice Antlaflmas› ise geniflleyen AB’nin kurumsalyap›s›n› yeniden düzenlerken ayn› zamanda Maastricht Antlaflmas›’nda belirtilenikinci ve üçüncü sütun kapsam›ndaki baz› konular›n birinci sütuna aktar›lmas›n›sa¤lam›fl, dolay›s›yla AB müktesebat›n› geniflletmifltir. 1 Ocak 2004’de on aday ül-kenin AB üyesi olmas›yla Avrupa bütünleflmesi en kapsaml› geniflleme süreciniyaflam›fl, ard›ndan Bulgaristan ve Romanya’n›n da 2007’de üye olmas›yla AB’ninüye say›s› 27’ye ulaflm›flt›r. Yeni ülkelerin kat›l›m süreçleri iki temel tart›flma konu-sunu oluflturmufltur. Bunlardan birincisi, AB’nin iç iflleyifl mekanizmas›n›n bütün-leflmenin derinlefltirilmesi yolunda yeniden düzenlenmesi, di¤er bir ifadeyle fede-ral bölgesel bütünleflme modelinin nas›l kurulaca¤›n›n saptanmas›yla ilgilidir. Builk konuyla yak›ndan ba¤lant›l› di¤er konu ise AB’nin uluslararas› sistemde tek,otonom ve güçlü bir aktör olup olamayaca¤›yla ilgili olmufltur.

Söz konusu sorunlara karfl› bulunan yan›t AB Anayasas› yap›larak federal ya dayar› federal Avrupa Birleflik Devletleri’ni yürürlü¤e sokmak fleklinde olmufltur. An-cak, taslak Anayasal Antlaflma belgesi, Fransa ve Hollanda’daki referandumlardareddedilmifl, bunun üzerine, genifllemifl ve birlik sürecini nihai aflamas›na tafl›ya-cak yeni bir anlaflma yap›lm›flt›r. 1 Aral›k 2009’da yürürlü¤e giren Lizbon Antlafl-mas›, Anayasal Antlaflma’n›n yerini alm›flt›r. Antlaflma, AB’yi federal bölgesel birbirli¤e dönüfltürmese de kurumsal yap›larda de¤iflikli¤e giderek karar alma meka-nizmalar›n› düzenlemifl, geniflleme ve daha fazla ortaklaflma anlam›na gelen de-rinleflme konular›nda AB’yi bir ad›m daha ileriye götürmüfltür.

Kurucu Antlaflmalar ile bütünleflme aflamalar› aras›nda ne tür ba¤›nt›lar kurulabilir?

Bütünleflmenin Modeli27 üyeli AB’nin bugün 17 üyesi Euro bölgesinde, 26 üyesi (‹ngiltere hariç) Schen-gen bölgesindedir. Oy birli¤i karar› gerektiren Ortak D›fl ve Güvenlik Politikas›nada her üye devlet kat›lmamaktad›r. Bu hâliyle AB’nin derinleflme konular›nda bü-tüncül bir yap› kurmad›¤› söylenebilir. AB’ye aday olarak bekleyen ülkeler oldu¤udüflünüldü¤ünde, üye say›s›n›n artaca¤› öngörülmekte, bu durumda da geniflleme-nin derinleflme konusunda yeniden sorunlar ortaya ç›karaca¤› söylenebilmektedir.


Bu ülkeler; K›br›s, Estonya,Macaristan, Letonya,Litvanya, Malta, Polonya,Slovakya, Çek Cumhuriyetive Slovenya’d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



13

Ekonomik bütünleflme aflamalar›n›n temel özellikleri nelerdir?

AB’nin derinleflme ile geniflleme aras›ndaki ba¤›nt›y› dikkate alan bütünleflmemodeli, afla¤›daki gibidir:

Bu model, AB’nin nereye kadar geniflleyece¤i sorusunu gündeme getirmekte-dir. Sorunun yan›t›, AB aç›s›ndan verilmediyse de kuramsal aç›dan baz› öngörüler-de bulunmak mümkündür. AB, ‘devletler Avrupas›’ denen konfederasyon modeli-nin ilerisinde, ancak ‘halklar Avrupas›’ denen federasyonun gerisinde bir örgütlen-me modeline sahiptir. Bu hâliyle ‘vatandafllar Avrupas›’ ad› verilen yar›-federasyon(quazi ya da k›smi federasyon) modelinin benimsendi¤i söylenebilir. Yar›-federas-yon modeli, esnek ifl birli¤i biçimlerini ve iç içe geçmifl bütünleflme halkalar›n› ön-görür. Buna göre AB’nin yar› federasyon modeli, afla¤›daki gibidir:

En d›fl halka, aday ülkelerden; bir sonraki Eu-ro ve Schengen Bölgelerine dahil olmayanlar-dan oluflur. En iç halka, Euro bölgesini, onund›fl›ndaki de Schengen Bölgesini ifade eder. Üyedevletler, halkalar› içe do¤ru atlarlarsa bütüncülfederasyon, atlamazlarsa yar› federasyon mode-li hüküm sürer. Genifllemenin s›n›r›, ancak tümülkeler orta çekirde¤e geçme arzusunda bulun-duklar›nda saptanabilir; gevflek ve kademeliüyeliklerin olmas› hâlinde ise geniflleme s›n›r›saptamaya ihtiyaç olmaz.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



14

derinleflme

bütünleflme seyri

geniflleme

Siyasal BirlikEkonomik-ParasalBirlik

üye say›s›: 6 9 12 15 25 27

Ortak Pazar

Gümrük Birli¤i

fiekil 4.2

fiekil 4.3


Avrupa bütünleflmesinin tarihsel arka plan›n› veAB öncesi giriflimleri ifade etmekAvrupa bütünleflmesi, AKÇT ve AET’nin kurul-mas›yla bafllayan bir süreç de¤ildir. Avrupa’y› bir-lefltirme düflüncesi, Antik Yunan’a kadar uzan-maktad›r. Farkl› tarihsel dönemlerde, farkl› düflü-nürlerce gelifltirilmifl tasar›mlar›n hemen tümün-de Avrupa devletlerinin bar›fl, istikrar, güvenlikve ekonomik geliflme amaçlar›yla bir araya gel-meleri savunulmufltur. Bütünleflmeyi ekonomikgerekçelere dayand›ranlar, mali ve parasal birlikkonular›n› öne ç›karm›fl ve ticaret serbestisini sa-vunmufllard›r. Bütünleflmenin siyasal boyutunavurgu yapanlar ise tüm devletleri bir araya topla-yan idari ve siyasi kurumlar tasarlam›fllard›r. Dü-flünürler ve siyasi kiflilikler taraf›ndan gelifltirilenönerilerin büyük bir ço¤unlu¤u, bugünkü AB or-ganlar›na benzer organlar ve yine bugünkü AB’yebenzer say›da üye öngörmüfllerdir.19. yüzy›la kadar, düflünce tarihinde yer alan ta-sar›lar›n çok az› yaflama geçebilmifl, geçenlerinde ömrü k›sa olmufltur. 19. yüzy›ldan itibaren iseiki dünya savafl› yaflanm›fl olmas›na ra¤men Av-rupa’da örgütlenme çabalar› artm›fl ve ço¤u tek-nik ekonomik alanlarda ifl birli¤i öngören bu ör-gütler AB’nin yap› tafllar›n› döflemifltir.

Avrupa bütünleflmesini aç›klayan kuram ve yak-lafl›mlar› aç›klamakKlasik uluslararas› örgütlerden daha ileri düzey-de ifl birli¤i öngören, bir ortakl›k anlam›na gelenAvrupa bütünleflmesi 1950’lerde kristalize olma-ya bafllay›nca, bilim çevreleri aç›s›ndan da yenibir inceleme alan›na dönüflmüfltür. Bu çerçevedegelifltirilen yaklafl›mlardan biri olan klasik ifllev-selcilik, bütünleflmenin teknik alanda bafllamas›-n› ve ekonomik-mali çevrelerin bafl›n› çekti¤iuluslar üstü bir ifl birli¤i olarak kalmas›n› öner-mektedir. Yeni ifllevselci yaklafl›m ise sektörelbazda bafllayan bir bütünleflmenin, di¤er sektör-lere ve siyasal mekanizmalara do¤ru yay›lmas›-n›n ve siyasal bütünleflmeye gidilmesinin kaç›n›l-mazl›¤› üzerinde durmufltur. Haberleflme yaklafl›m›, bütünleflmenin ancak ha-berleflme ve ulafl›m a¤lar›n›n kurulmas›yla sa¤la-nabilece¤ini ileri sürmüfl, serbest ticaretin sa¤la-d›¤› ba¤lar›n geri dönülmez bir sadakat ortam›yarataca¤›n› vurgulayarak bunun güvenlik toplu-lu¤u oluflturaca¤›n› savunmufltur. Federalistlerise bütünleflmenin siyasal örgütlenme biçimiyle

ilgilenmifl, halklar› ve devletleri bir araya getire-cek idari, siyasal ve hukuksal mekanizmalar ta-sarlam›fllard›r. Bunlardan farkl› olarak sosyal in-flac›l›k yaklafl›m›, toplumsal karfl›l›kl› alg›lar›n bü-tünleflme sürecini belirleyen temel de¤iflken ol-du¤unu savunmufl, toplumlar ne kadar etkileflimiçine girerlerse o oranda alg›lar›n de¤iflimine kat-k› sa¤lanaca¤›n› ileri sürmüfltür. Bununla birlik-te, karfl›l›kl› alg› ve davran›fllar›n bölgesel bütün-leflmeyi mutlaka federal bir örgütlenmeye götür-meyece¤i belirtilmifltir.

AB’nin benimsedi¤i bütünleflme yöntemini, ge-çirdi¤i evreleri ve gelinen aflamadaki birlik mo-delini de¤erlendirmekAvrupa bütünleflmesi, yeni ifllevselci ve kurum-sal federalist yaklafl›mlar›n birleflme modelini be-nimsemifltir. Buna göre, önce Roma Antlaflmala-r›yla Gümrük Birli¤i ve Ortak Pazar aflamalar›gerçeklefltirilmifl, ard›ndan Maastricht Antlaflma-s›yla Ekonomik Parasal Birlik’e geçilmifltir. Herbir aflamadaki siyasal ifl birli¤i, ekonomik ifl birli-¤inin gerektirdi¤i oranda olmufltur. ‹flbirli¤ininyo¤unlaflmas› ve ortakl›k konular›n›n artmas› an-lam›na gelen siyasal derinleflme, ekonomik de-rinleflmeyi izlemifltir. Dolay›s›yla AB’nin siyasalifl birli¤i de uyumlaflma, topluluk olma ve birlikolma aflamalar›ndan geçmifltir. Kuruldu¤u gün-den itibaren bir yandan derinleflen Avrupa bü-tünleflmesi, ayn› oranda da geniflleme yaflam›flt›r.Derinleflmenin her krize girdi¤i dönemde genifl-leyen AB, bugün üye say›s›n›n çoklu¤u ile ortakpolitika üretme gere¤i aras›nda ‘derinleflme-ge-niflleme’ çeliflkisi yaflamaktad›r.Bununla birlikte, AB iç içe halkalar olarak ifadebulan, çok halkal› ya da çok vitesli bir model uy-gulamaktad›r. En iç halka, en s›k› ifl birli¤i anla-m›na gelen Euro bölgesi, en d›fl halka da adayülkelere iflaret etmektedir. ‹steyen üye, hedefle-di¤i halkan›n koflullar›n› yerine getirdi¤inde birüst ifl birli¤i aflamas›na geçebilmektedir. Yap›s›, kurumlar› ve derinleflme-geniflleme mo-deli aç›s›ndan AB, ‘Devletler Birli¤i’ anlam›na ge-len bir konfederasyon olarak tan›mlanamaz. An-cak ayn› AB, ‘Halklar Birli¤i’ ad› verilen bir fede-rasyon da de¤ildir. Hem halklar›n hem de dev-letlerin karar alma sisteminde yer ald›¤›n› anla-tan ifade ‘Vatandafllar Birli¤i’dir ve AB’nin be-nimsedi¤i yar›-federasyon (quazi) modeli de butan›ma yak›nd›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


1. Alman Birli¤i’nin kurulmas›nda afla¤›dakilerden han-gisi etkili olmufltur?

a. Jean Monnetb. Friedrich Listc. Victor Hugod. Aristide Briande. Konrad Adenauer

2. 2. Dünya Savafl› sonras›nda Zürih Üniversitesindeyapt›¤› konuflmayla Avrupa’daki örgütlenme süreciniteflvik eden siyasetçi kimdir?

a. Winston Churchillb. De Gaullec. Jean Monnetd. Henri Spaake. Kont Richard Coudenhove-Kalergi

3. Yeni ifllevselcili¤in öngördü¤ü örgütlenme modeli,afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Uluslar-aflk›n örgütlenmeb. Uluslar-üstü örgütlenmec. Uluslar-aras› örgütlenmed. Uluslar-alt› örgütlenmee. Uluslar-afl›r› örgütlenme

4. Spill over ne demektir?a. Afla¤› tafl›nmab. Genifllemec. Derinleflmed. Yukar› tafl›nmae. Çapraz tafl›nma

5. Karl Deusch’un temsilcisi oldu¤u yaklafl›m, afla¤›da-ki kavramlardan hangisini öne ç›kar›r?

a. Federasyonb. Konfederasyonc. Ekonomi toplulu¤ud. Güvenlik toplulu¤ue. Sosyal topluluk

6. Afla¤›dakilerden hangisi, ekonomik bütünleflme afla-malar›ndan birisi de¤ildir?

a. Gümrük birli¤ib. Parlamentolar aras› birlikc. Ortak pazard. Ekonomik parasal birlike. Tam ekonomik birlik

7. Fransa hükûmetinin bakanlar›ndan Rene Pleven,Avrupa bütünleflmesinin hangi alandan bafllamas›n›önermifltir?

a. Ekonomiden b. Savunmadanc. Tar›mdand. Kömür-çeliktene. Bal›kç›l›ktan

8. Afla¤›dakilerden hangisi, Avrupa Birli¤i kurumu de-

¤ildir?

a. Avrupa Sosyal Fonub. Avrupa Yat›r›m Bankas›c. Parasal ‹flbirli¤i Fonud. Tar›msal Yönlendirme ve Garanti Fonue. Uluslararas› Para Fonu

9. ‹ngiltere, Danimarka ve ‹rlanda’n›n AET üyeli¤i, han-gi ülke taraf›ndan veto edilmifltir?

a. Almanyab. Fransac. ‹talyad. Yunanistane. ‹spanya

10. Euro ne zaman tedavüle girmifltir?a. 1 Ocak 2002b. 31 Aral›k 2002c. 1 Ocak 2000d. 31 Aral›k 2000e. 1 Ocak 2003



1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘Gerçekleflen Giriflimler’ ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘Gerçekleflen Giriflimler’ ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘‹fllevselci Yaklafl›m’ konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘yeni ifllevselcilik’ konusunuyeniden gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘Haberleflme Kuram›’ konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘Bütünleflme Yöntemi’ ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘Bütünleflmenin Evreleri’ ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘Bütünleflmenin Evreleri’ ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘Bütünleflmenin Evreleri’ ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise ‘Bütünleflmenin Evreleri’ ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

Antik Dönem’in demokrasi ve liberal ekonomiye zeminsa¤layan de¤erler sistemine Roma’n›n merkezden belir-lenimci ve ortak hukuksal de¤erleri eklenmifltir. Bu du-rum, bütünleflme içerisine girme amac›ndaki aktörlerinönceden ayn› ya da benzer de¤erler sistemini paylafl-m›fl olmalar›n›n önemini ortaya koymaktad›r. Söz ko-nusu olgular, bütünleflmenin gerekli alt yap›lar›ndan bi-risini oluflturmaktad›r.

S›ra Sizde 2

Grotius’un uluslararas› örgütlerin temel özelli¤i olarakgösterdi¤i ve koflul olarak ileri sürdü¤ü üç husus karfl›-l›kl›l›k, devletlerin egemen eflitli¤i ve iç ifllerine kar›fl-mama ilkeleridir.

S›ra Sizde 3

Rönesans, Ayd›nlanma ve Sanayi Devrimlerini gerideb›rakan Avrupa, 1815’de dönemin dört büyük devleti-nin (‹ngiltere, Avusturya-Macaristan ‹mparatorlu¤u,Rusya, Prusya) gerçeklefltirdi¤i Viyana Kongresi ile kon-greler ya da Avrupa Uyumu (Ahengi) ad› verilen bir iflbirli¤i sürecine girmifltir. Güçlerin birbirini dengeledi¤i,böylece çat›flma risklerinin azald›¤› bu dönem bir yan-dan ortak bar›fl giriflimlerinin önünü açm›fl, uluslararas›

hukukun geliflmesine katk› sa¤lam›flt›r. Öte yandan li-beralizmin yayg›nlaflmas› ve sömürgecilik faaliyetleride günümüzdekine benzer bir ekonomik küreselleflmeyaratm›fl, bu da özellikle ekonomik ve teknik düzeyler-deki örgütlenmelere zemin yaratm›flt›r.

S›ra Sizde 4

Pan hareketleri, genellikle benzer etnik ve dinsel özel-liklere sahip topluluklar› ve ülkeleri bir araya getirebil-mek için duygusal ögeleri ön plana ç›kararak bütünlefl-tirme çabalar›d›r. Romantizm ve milliyetçilik ak›mlar›-n›n da ortaya ç›kt›¤› 18. ve 19. yüzy›llarda oldukça etki-li olmufl siyasi hareketleri ifade etmektedir.

S›ra Sizde 5

Churchill’in konuflmas› ard›ndan önce 1947’de Fransaile ‹ngiltere aras›nda Dunkurque Antlaflmas› imzalan-m›fl, bu anlaflma bir y›l sonra Belçika, Fransa, Lüksem-burg, Hollanda ve ‹ngiltere aras›nda imzalanan BrükselAntlaflmas›’n›n yolunu açm›flt›r. Bat› Birli¤i ya da Brük-sel Antlaflmas› Örgütü olarak bilinen Bat› Avrupa Sa-vunma Toplulu¤u, 1954 y›l›nda kurulan Bat› AvrupaBirli¤i’ne (BAB) dönüflmüfltür. Churchill’in önerilerido¤rultusunda hayata geçen ikinci kurulufl ise AvrupaKonseyi Örgütü olmufltur.

S›ra Sizde 6

Bölgesel bütünleflme; s›n›rdafl, benzer sosyo ekonomikyap›daki devletlerin kalk›nma, geliflme ve siyasal istik-rar amaçlar›yla bafllat›p gelifltirdikleri özel bir ifl birli¤isürecidir. Üyelerin egemenliklerini kendi r›zalar›yla yet-kili ortak kurumlara devretmeleri, bütünleflmeyi klasikuluslararas› örgütlerden ay›r›r, onun ötesine tafl›r. ‹flbir-li¤i, uyumlaflma, koordinasyon, topluluk oluflturma vebirlik oluflturma aflamalar›n› geçirerek geliflir.

S›ra Sizde 7

‹fllevselci yaklafl›ma göre devletlerin ulusal egoizmleri,ekonomik ve mali sektörlerin ifl birli¤inden kazanaca¤›avantajlar› gerçe¤e dönüfltürmelerinin önündeki en bü-yük engeldir. Buna göre, ekonomik getirisi yüksek heralanda ifl birli¤i yap›lmas› için devletlere düflen, ifl birli-¤i önündeki engelleri kald›rmalar›d›r. Devletlerin ku-rumlar ya da antlaflmalar yoluyla sürece dahil olmalar›hâlinde siyasal anlaflmazl›klar ortaya ç›kmakta ve bu daverimli iflbirliklerini bafllamadan bitirmektedir.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›


S›ra Sizde 8

Yeni ifllevselcili¤i, teknik ve özel bir alanda bafllayanbir ifl birli¤inin zorunlu olarak bir baflka özel ve teknikalana da yay›laca¤›n› (yatay tafl›nma), bunun da siyasalboyutta ifl birli¤ini zorunlu k›laca¤›n› (dikey tafl›nma)varsayar. Varsay›mlar aras›nda, siyasal örgütlenmeninuluslar üstü nitelikte olmas›n›n da kaç›n›lmaz olmas›yer al›r; zira uluslar üstü nitelikteki bir örgütlenmenindevletler aras›ndaki anlaflmazl›klar› çözebilecek tek ör-gütlenme modeli oldu¤u öngörülür.

S›ra Sizde 9

Federalist yaklafl›m, bütünleflmenin yönetim biçimineiliflkin önermeleri içerir ve bu hâliyle bütünleflmeyi siya-sal bir fenomen olarak de¤erlendirir. Var olan ya da ol-mas› gereken bir siyasal model üzerine görüfller söz ko-nusu oldu¤undan federalizm statik bir yaklafl›m sergiler.Federalizm, bütünleflme hareketleri çerçevesinde genelolarak bir model önerme kayg›s› tafl›maktad›r. Federalistyaklafl›mlar›n öngördü¤ü modellerin ana çerçevesi, ulus-devlet egoizmlerinin ortadan kalkarak bar›fla hizmet ede-bilecek yap›lar›n kurulaca¤›n› gösteren modellerdir. An-cak, modeller farkl› perspektiflere dayand›klar›ndan bir-birlerine her zaman benzememektedirler.

S›ra Sizde 10

Sosyal konstrüktivist yaklafl›m; sosyal yap›lar›n ortakla-fla belirledikleri ve sürekli de¤iflen tutum, inanç ve bek-lentilerinin de¤erlendirmelere dahil edilmesini, toplum-sal taleplere ba¤l› olarak devletlerin d›fl politika uygula-d›klar›n›n dikkate al›nmas›n› ve bütünleflmenin de dev-letlerin karfl›l›kl› subjektivite içindeki davran›fllar› olabi-lece¤inin düflünülmesini sa¤lamaktad›r.

S›ra Sizde 11

Bugün Fransa’n›n kuzey do¤usunda ve Almanya s›n›-r›nda yer alan ve zengin kömür ve çelik havzas› olarakbilinen Alsas-Loren bölgesi, Fransa ile Almanya aras›n-da tarihsel bir anlaflmazl›k konusu olmufltur. 17. yüzy›l-da Fransa egemenli¤ine giren bölge 1870’de Alman ‹m-paratorlu¤u’na geçmifl, 1.Dünya Savafl› s›ras›nda k›sabir süre ba¤›ms›z kalm›fl, savafl sonunda ise yenidenFransa’ya ba¤lanm›flt›r. 2. Dünya Savafl›’nda Fransa’n›nyenilgisi sonras›nda Almanya hakimiyetine geçen böl-ge, savafl sonras›nda Fransa’ya b›rak›lm›flt›r. Dolay›s›ylaifl birli¤ine bu havza üzerinden bafllanmas›, sürekli an-laflmazl›k yaratan bir konunun nas›l bütünleflmeye yolaçaca¤›n› göstermesi bak›m›ndan önem kazanmaktad›r.

S›ra Sizde 12

Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi üyesi (Avusturya, Dani-marka, Norveç, Portekiz, ‹sviçre, ‹sveç, ‹ngiltere-1960)olan Norveç, ‹ngiltere’den yaklafl›k bir y›l sonra AET’yeüyelik baflvurusunda bulunmufl, Fransa’n›n vetosuylaertelenen müzakereler ise 1972’de sonuçlanm›flt›r. Ayn›y›l, Norveç’te referandum yap›lm›fl ve sonuç AET’ye ka-t›lmama yolunda olmufltur. Norveçlilerin AET’ye kat›l-may› reddetme nedenleri aras›nda, söz konusu y›llardaAET’nin tar›m ve bal›kç›l›k alanlar›nda gümrük birli¤inegeçme karar› alm›fl olmalar›d›r. Norveçliler, bal›kç›l›kgibi ekonomilerinin belkemi¤ini oluflturan bir alandaküresel rekabet flanslar›n› yitirmek istememifllerdir.

S›ra Sizde 13

1 Ocak 1958’de yürürlü¤e giren Roma Antlaflmas›,uyumlaflma ile koordinasyon dönemlerini kapsayarak,topluluk kurma sürecine karfl›l›k gelir. 1993’de yürürlü-¤e giren Avrupa Birli¤i’ni Kuran Antlaflma ise ortaklafl-ma ve tekleflme dönemlerini kapsayarak topluluk olmasürecini ifade eder.

S›ra Sizde 14

Kota ve tarifelerinkald›r›lmas›

D›fla karfl› ortaktarifeuygulanmas›

Üretim faktörlerininserbestisive iç s›n›rlar›nkald›r›lmas›

Ortak ya da tekpara bölgesi kurulmas›

Tüm ekonomi

politikalar›n ve mali

kurumlar›n›n

ortaklaflmas›

Serbest Ticaret Bölgesi + _ _ _ _

Gümrük Birli¤i + + _ _ _

Ortak Pazar + + + _ _

Parasal Birlik + + + + _

Ekonomik Birlik + + + + +


De Silguy, Yves-Thibaut, (1988) L’Euro, Paris: Le Livrede Poche.

Dedeo¤lu, Beril, (2003), ‘Avrupa Birli¤i BütünleflmeSüreci I: Tarihsel Birikimler’, B.Dedeo¤lu, (Der.),Dünden Bugüne Avrupa Birli¤i, ‹stanbul: BoyutYay›nlar›.

Gonidec, P. F., (1977), Relations Internationales, Paris:Precis Domat.

Hançerlio¤lu, Orhan, (1977), Düflünce Tarihi, ‹stanbul:Remzi Kitabevi.

Heater, Derek, (1992), The Idea of European Unity, NewYork: St Martin’s Press.

Kant, I. (1960), Ebedi Bar›fl Üzerine Felsefi Bir Dene-

me, Çev:Yavuz Abadan, Seha Meray, Ankara: A. Ü.Yay›nlar›.

List, Friedrich, (1885), The National System of Political

Economy, Trans. By Sampson S. Lloyd.Machlup, F., (1978), “A History of Thought on Econo-

mic Integration”, Economic Integration, World Wi-

de, Regional, Sektoral, London: Ed. F. Machlup, MacMillan Press. .

Monnet, Jean, (1976), Memoires, Paris: FayardRougement, Denis, (1966), The Idea of Europe, London:

Macmillan.fienel, Alaaddin, (1996) Siyasal Düflünceler Tarihi, An-

kara: Bilim ve Sanat Yay›nlar›.Soulier, Gerard, (1994), L’Europe, Paris: Armand ColinWendt, Alexander (1992), Anarchy is What States Make

of it: The Social Construction of Power Politics, In-

ternational Organization, Vol.46, No.2.Williams Howard et all., (Der) (1996), Uluslararas› ‹lifl-

kiler ve Siyaset Teorisi Üzerine Bir Derleme, Ankara:Siyasal Kitabevi.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Avrupa Birli¤i’nin bütünleflme ve geniflleme efl güdümü çerçevesinde geliflti-rilen gelecek senaryolar›n› tart›flabilecek,Avrupa Birli¤i’nin geniflleme süreçlerini aç›klayabilecek,Beflinci geniflleme sürecinin özelliklerini ve farkl›l›klar›n› belirleyebilecek, Avrupa Birli¤i’ne tam üyelik kriterlerini ve tam üyelik sürecinin aflamalar›n›tan›mlayabilecek, Türkiye’nin Avrupa Birli¤i’ne tam üyelik sürecini ifade edebilecek,Avrupa Komfluluk Politikas›’n›n önemini ortaya koyabilecek ve araçlar›n›aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Á la Carte Avrupa• Çok Vitesli Avrupa• ‹çiçe Geçmifl Halkalar Avrupas›• Esnek Bütünleflme• Kopenhag Kriterleri• Avrupa Komfluluk Politikas›• Tam Üye Adayl›¤›

• Potansiyel Adayl›k • Avis• Kat›l›m Öncesi Strateji• Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi• Ulusal Program• Tarama Süreci • ‹lerleme Raporu

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

NNN

NN

Avrupa Birli¤i• AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N GEN‹fiLEME

POL‹T‹KASI• AVRUPA KOMfiULUK POL‹T‹KASI

Avrupa Birli¤i’ninGeniflleme ve AvrupaKomfluluk Politikas›


AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N GEN‹fiLEME POL‹T‹KASIAvrupa Birli¤i (AB), geçmifli II. Dünya Savafl› sonras›na dayanan, bütünleflirken ay-n› zamanda geniflleyen, baflar›l› bir ekonomik ve siyasi entegrasyon örne¤idir. Bi-lindi¤i gibi bugünkü AB’nin temelleri, 1951 y›l›nda Avrupa Kömür ve Çelik Toplu-lu¤u (AKÇT)’nu kurmak üzere Paris Antlaflmas›’n› imzalayan Almanya, Fransa, ‹tal-ya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg taraf›ndan at›lm›flt›r. AKÇT’nin baflar›l› bir fle-kilde hayata geçirilmesi, kurucu alt› ülkeyi daha kapsaml› bir entegrasyon giriflimiiçin cesaretlendirmifl; ad› geçen alt› kurucu ülke 1957 y›l›nda üye ülkeler aras›ndabir ortak pazar yaratmay› amaçlayan Roma Antlaflmas›’n› imzalam›flt›r. Roma Ant-laflmas› ile Avrupa Ekonomik Toplulu¤u (AET) kurulmufltur. Di¤er taraftan ayn› y›lkurucu alt› ülke taraf›ndan, nükleer enerji alan›nda ortak faaliyetlerde bulunmakve bu alanda kendi kendine yeterlili¤i sa¤lamak amac›yla Avrupa Atom EnerjisiToplulu¤u (EURATOM) da hayata geçirilmifltir. Temelleri AKÇT, AET ve EURA-TOM’a dayanan AB, aradan geçen yar›m as›rdan fazla süre içinde ekonomik en-tegrasyon alan›nda h›zla ve baflar›yla ilerlemifl; 1968 y›l›nda gümrük birli¤ini,1993 y›l›nda Avrupa Tek Pazar›’n› ve 2002 y›l›nda Euro Alan›’n› oluflturarakAB’nin ortak paras› olan euroyu tedavüle sokmufltur.

Euro, AB’ye üye ülkelerin tümü taraf›ndan de¤il, 2011 y›l› itibar›yla Euro Alan›’n› olufltu-ran onyedi üye ülke taraf›ndan kullan›lmaktad›r. Bunun nedeni, Birleflik Krall›k ve Dani-marka’n›n euro uygulamas›n›n d›fl›nda kalmay› seçme hakk› (opt-out) bulunmas›; ÇekCumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, Romanya, Letonya, Litvanya ve ‹sveç’in iseeuroya geçifl için sa¤lanmas› gereken Maastricht Kriterlerini sa¤layamam›fl olmas›d›r.

Maastricht Kriterleri’nin detaylar› için http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/maastric/dileklis/kri-ter.pdf sitesine bak›n›z.

AB’nde ekonomik entegrasyon süreci 1950’lerde bafllam›fl olmas›na ra¤men, si-yasi entegrasyon süreci ancak 1992 y›l›nda imzalanan Maastricht Antlaflmas› (ABAntlaflmas›) ile yasal zemine oturtulmufl; 1997 y›l›nda imzalanan Amsterdam Ant-laflmas› ile güçlendirilmeye çal›fl›lm›flt›r. AB’nin siyasi entegrasyon sürecinde at›l-m›fl son ad›m ise 2009 y›l›nda yürürlü¤e giren Lizbon Antlaflmas› olmufltur. LizbonAntlaflmas› ile AB’nin d›fliflleri ve güvenlik politikas›ndan sorumlu bir yüksek tem-silci atanm›fl, ilgili politika güçlendirilmifl ve AB’ye tüzel kiflilik verilmifltir. Ancak

Avrupa Birli¤i’ninGeniflleme ve Avrupa

Komfluluk Politikas›

Gümrük Birli¤i: Birekonomik entegrasyontürüdür. Gümrük birli¤ineüye olan ülkeler d›fl ticarettebirbirlerine uygulad›klar›tarife ve benzeri tüm ticaretengellerini kald›r›rlar;gümrük birli¤i d›fl›ndakiülkelere de ortak gümrüktarifesi uygularlar ve tek bird›fl ticaret politikas›yürütürler.

Avrupa Tek Pazar›:Ekonomik entegrasyontürlerinden ortak pazarakarfl›l›k gelmektedir. AvrupaTek Pazar› kapsam›nda ABülkeleri aras›nda mallar›n,iflgücünün, hizmetlerin vesermayenin serbest dolafl›m›sa¤lanm›flt›r.

Euro Alan›: AB’nin tek parabirimi euroyu kullananAlmanya, Fransa, ‹talya,Hollanda, Belçika,Lüksemburg, Yunanistan,‹spanya, Portekiz, ‹rlanda,Avusturya, Finlandiya,Estonya, Güney K›br›s,Malta, Slovenya veSlovakya’n›n oluflturdu¤upara alan›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Lizbon Antlaflmas›’n›n üye ülkeler taraf›ndan benimsenmesi ve onaylanmas› kolayolmam›flt›r. Bunun en temel nedeninin, AB vatandafllar›n›n siyasi entegrasyon sü-recindeki ilerlemeden duyduklar› endifle oldu¤u söylenebilir.

AB’nin ekonomik entegrasyon sürecinin siyasi entegrasyon sürecine göre daha baflar›l› ol-mas›n›n temel nedeni nedir?

AB, bütünleflme veya derinleflme süreci olarak adland›r›lan ekonomik ve siya-si entegrasyon süreciyle efl zamanl› olarak genifllemifl; di¤er bir ifade ile farkl› ül-keleri üyeli¤e kabul ederek üye ülke say›s›n› alt›dan yirmi yediye yükseltmifltir. Av-rupa Komisyonu Baflkan Yard›mc›s› Olli Rehn’e göre AB tarihinde bütünleflme vegeniflleme süreçleri daima paralellik göstermifl; AB, geniflleme sürecinde ileriyedo¤ru at›lan ad›mlarla birlikte yeni fonksiyonel zorluklar›n üstesinden gelmeyi ba-flarm›flt›r (Rehn, 2007, s. 49).

AB, Rehn’in belirtti¤i gibi, 2000’li y›llara kadar bütünleflme ve geniflleme hedef-lerine efl zamanl› olarak ulaflm›fl; her iki sürecin zorluklar›n› ve baflar›lar›n› birlikteyaflam›flt›r. Ancak 2000’li y›llara gelindi¤inde AB, ekonomik ve siyasal göstergeleriyönüyle üye ülkelerden önemli farkl›l›klar gösteren Orta ve Do¤u Avrupa ülkele-riyle Güney K›br›s ve Malta ile tarihinin en genifl kapsaml› geniflleme sürecini bafl-latm›flt›r. Ayr›ca geniflleme sürecine paralel olarak bütünleflme sürecini daha da ile-riye götürebilecek bir AB Anayasas› haz›rl›k süreci içine girmifltir. AB Anayasas›fikri üye ülkelerin tümü taraf›ndan benimsenmeyince Anayasa tasla¤› reform ant-laflmas›na dönüfltürülmüfl ve Lizbon Antlaflmas› ad› alt›nda onaylanm›flt›r.

AB, ayn› y›llarda ekonomik entegrasyon sürecinin en ileri aflamas› olan ekono-mik ve parasal birlik hedefine öncelik vermifl ve daha önce de belirtildi¤i gibi,2002 y›l›nda euro ortak para birimi olarak oniki üye ülkede kullan›lmaya bafllam›fl-t›r. 2011 y›l› sonu itibariyle AB’ye son geniflleme sürecinde üye olan oniki ülkedensadece befli Maastricht Kriterleri’ni sa¤layabilmifltir. Bu durum, geniflleme süreci ilebütünleflme sürecinin efl zamanl› olarak yürütülmesini sekteye u¤ratacak bir gelifl-me olarak de¤erlendirilebilir.

AB’nin bütünleflme ve geniflleme süreçlerinin efl zamanl› ve efl güdümlü olarakyürütülmesini engelleyebilecek olan as›l geliflme ise 2008 y›l›nda ABD’de bafllayanve çok k›sa bir sürede tüm dünyay› etkileyen küresel mali kriz olmufltur. Küreselmali kriz di¤er ekonomiler gibi AB ekonomisini de derinden etkilemifltir. AB, bü-tünleflme sürecini tehdit eden bu geliflme karfl›s›nda üye ülkelere istikrar program-lar›na efllik edecek mali destek programlar› gelifltirmek ve kriterleri sa¤layamayanEuro Alan› ülkelerine uygulanacak yapt›r›mlar› gözden geçirmek durumunda kal-m›flt›r.

AB’de Bütünleflme ve Geniflleme Efl Güdümü: Gelecek Senaryolar›AB’de 2000’li y›llar›n bafl›ndan itibaren yaflanan geliflmeler, AB’nin gelece¤ine ilifl-kin 1990’l› y›llarda gelifltirilen ve tart›fl›lan farkl› bütünleflme ve geniflleme efl güdü-mü senaryolar›n› tekrar gündeme getirmektedir. AB’nin gelecekte afla¤›da k›sacaele al›nan senaryolardan hangisine uygun biçimde evrilece¤i ise henüz belirsizdir.Ancak 2008 y›l› küresel mali krizinin etkilerini minimize etme sürecinde üye ülke-ler aras›nda ortaya ç›kan tutum ve politika ayr›l›klar›, gelecekte AB’nin mevcut bü-tünleflme ve geniflleme efl güdümünü korumas›n›n zor oldu¤u düflüncesini güçlen-dirmektedir.


Euro: AB taraf›ndan 2002y›l›nda tedavüle ç›kar›lan,Euro Alan›’n› oluflturan onyedi üye ülke taraf›ndankullan›lan tek para birimidir.

Maastricht Kriterleri:Ekonomik ve Parasal Birliksürecinde üye ülkelerinsa¤lamas› gerekenekonomik kriterlerdir.

Siyasi Entegrasyon Süreci:AB’de siyasi entegrasyonsüreci, d›fliflleri, güvenlik vesavunma politikalar› ileadalet ve içiflleri alanlar›ndaortak normlar gelifltirmek veuygulamalar› uyumlaflt›rmakanlam›n› tafl›maktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

AB’nin bütünleflme ve geniflleme efl güdümüne iliflkin gelecek senaryolar›ndanen radikal öneriler içereni, á la carte Avrupa (Europe á la carte) senaryosudur.á la carte Avrupa senaryosuna göre üye ülkeler ve ayn› zamanda AB’ye tam üyeaday› ülkeler AB politikalar›ndan dilediklerini benimsemekte serbest olacaklard›r.Tüm ülkeler taraf›ndan uygulanmas› zorunlu olan ortak politikalar var olmayacak-t›r. Ancak ilgili senaryonun benimsenmesi hâlinde AB’nin bütünleflme sürecindedaha da ileriye gitmek yerine geriye gidece¤i ve hatta ortak temelleri ortadan kalk-m›fl yeni bir yap›ya dönüflece¤i aç›kt›r. Di¤er bir ifade ile á la carte Avrupa senar-yosu AB’yi, bütünleflmeden ödün vererek geniflleyen, birlik vasf› ortadan kalkm›flve uluslararas› iliflkilerde zay›flam›fl bir kurulufla dönüfltürecektir. K›sacas›, ilgili se-naryonun benimsenmesi hâlinde AB’nin üye ülke say›s›n› daha da artt›rm›fl biruluslararas› kurulufla dönüflme olas›l›¤› çok yüksektir.

Çok vitesli Avrupa (multi speed Europe) senaryosu, üye ülkelere AB politi-kalar›na farkl› sürelerde uyum sa¤lama olana¤› tan›yan bir senaryodur. AB, tümgeniflleme süreçlerinde ilgili senaryoyu benimsemifl; yeni üye ülkelere AB politika-lar›na uyum sa¤lamalar› için geçifl süreleri tan›m›flt›r. Çok vitesli Avrupa senaryosubütünleflme ve geniflleme efl güdümünün sa¤lanmas›nda AB’nin benimsedi¤i bafla-r›l› bir senaryodur.

‹çiçe geçmifl halkalar Avrupas› (Europe of concentric circles) senaryosu,AB bütünleflme sürecini iç içe geçmifl halkalar fleklinde tan›mlamakta; bütünleflmedüzeyi d›fl halkadan iç halkaya do¤ru ilerledikçe güçlenmektedir. Merkez halkadaveya di¤er bir ifade ile en içteki halkada yer alan ülkeler AB bütünleflme sürecin-de belirlenen bütünleflme hedeflerine ulaflm›fl olan üye ülkelerdir. ‹kinci halkada,merkez halkaya ulaflmak için çaba gösteren üye ülkeler; üçüncü halkada geniflle-me sürecindeki tam üye aday› ülkeler yer almaktad›r. D›flar›da kalan halkada iseAB’ye çeflitli ticaret anlaflmalaryla ba¤l› olan ülkeler ile Avrupa Komfluluk Politika-s› ülkeleri bulunmaktad›r.

Esnek bütünleflme (flexible integration) senaryosu ise AB bütünleflme süre-cinde bir ortak payda tan›mlamaktad›r. Ortak payda, tüm üye ülkelerin ve genifl-leme sürecindeki tam üye aday› ülkelerin benimsemesi zorunlu olan AB politika-lar›ndan oluflmaktad›r. Ülkeler ortak paydada yer almayan di¤er AB politikalar›n›benimseyip benimsememe konusunda serbesttirler (CEPR, 1995, ss.52-59).

AB’nin mevcut bütünleflme ve geniflleme efl güdümünü temelden sarsacak olan gelecek se-naryosu hangisidir?

AB’nin Geniflleme Süreçleri ve Geniflleme PotansiyeliGeniflleme, di¤er bir ifade ile yeni üye kabulü, AET’nin kuruluflundan itibarenAB’nin en önemli önceliklerinden biri olmufltur. AET’yi kuran Roma Antlaflma-s›’n›n bafllang›c›nda, Avrupa vatandafllar› aras›nda güçlü bir ekonomik ve sosyalbirlik yaratabilmek için Avrupa’y› bölen engellerin ortadan kald›r›lmas›n›n amaç-land›¤›; ayn› ideali paylaflan di¤er Avrupa insanlar›n›n da bu giriflime dahil olmas›gerekti¤i ifade edilmifltir.

AB’nin geniflleme süreçlerini ele almadan önce, II. Dünya Savafl› sonras›ndaBat› Avrupa’da AET’ye kat›lmak istemeyen di¤er ülkelerin oluflturdu¤u EFTA (Av-rupa Serbest Ticaret Alan›)’dan da söz etmek gerekmektedir. EFTA, önderli¤iniBirleflik Krall›k’›n yapt›¤›, üye ülkeleri aras›nda serbest ticaret bölgesi yaratma-y› amaçlayan bir oluflumdur. 1960 y›l›nda oluflturulan EFTA’ya Birleflik Krall›k ilebirlikte Avusturya, ‹sveç, Danimarka, Norveç, Portekiz ve ‹sviçre üye olmufltur.

975. Ünite - Avrupa Bir l i¤ i ’n in Genifl leme ve Avrupa Komfluluk Pol i t ikas›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Serbest Ticaret Bölgesi:Ekonomik entegrasyonsürecinin ilk aflamas›d›r.Serbest ticaret bölgesinekat›lan ülkeler kendiaralar›ndaki ticareteuygulad›klar› ticari engellerikald›r›rlar ancak serbestticaret bölgesi d›fl›nda kalanülkelere karfl› kendi ulusalticaret politikalar›n›uygulamakta serbesttirler.

Böylece II. Dünya Savafl› sonras› Bat› Avrupa’s›, alt›lar olarak an›lan ve ortak pazargibi ileri bir ekonomik entegrasyon düzeyini hedefleyen AET ülkeleri ile yedilerolarak an›lan ve sadece serbest ticaret bölgesi oluflturmay› amaçlayan EFTA ülke-lerinin oluflturdu¤u iki farkl› entegrasyona sahne olmufltur.

Birleflik Krall›k: ‹ngiltere, Galler, ‹skoçya ve Kuzey ‹rlanda’dan oluflan bir devlettir.

AB’nin ‹lk Geniflleme SüreciAB’nin ilk geniflleme süreci, EFTA ülkelerinden Birleflik Krall›k, Danimarka, Norveçile ‹rlanda’n›n tam üyelik baflvurusu ile bafllam›flt›r. Ancak kurucu ülkelerin özellik-le de Fransa’n›n Birleflik Krall›k’›n tam üyeli¤ine iliflkin çekinceleri, ilk genifllemesürecinin zorlu geçmesine neden olmufltur. Bu çekincenin en önemli nedeni, Birle-flik Krall›k’›n ABD ile yak›n stratejik iliflkilere sahip olmas› ve AB’nin ileri entegras-yon hedefini di¤er üye ülkeler kadar güçlü bir istekle benimsemedi¤inin düflünül-mesidir (Urwin, 1991, ss. 118-129). Birleflik Krall›k, Danimarka, Norveç ve ‹rlan-da’n›n 1961 y›l›ndaki ilk tam üyelik baflvurular› ile 1963 y›l›ndaki ikinci baflvurular›reddedilmifltir. AB’nin ilk genifllemesi, ilgili ülkelerin 1967 y›l›ndaki üçüncü baflvu-rular›n› takiben Fransa’n›n geniflleme üzerindeki vetosunu kald›rmas›yla ancak 1Ocak 1973 tarihinde Birleflik Krall›k, Danimarka ve ‹rlanda ile gerçekleflebilmifltir.

AB’nin ilk geniflleme sürecinde Norveç’in durumu önemli bir özellik arz etmek-tedir. Daha önce de belirtildi¤i gibi Norveç, di¤er üç ülke ile birlikte AB’ye üç keztam üyelik baflvurusunda bulunmufl ve üçüncü baflvuruda baflvurusu kabul edil-mifltir. Ancak ülkede 1972 y›l›nda gerçeklefltirilen referandumda, referanduma ka-t›lan Norveç halk›n›n %53’ünün tam üyeli¤e hay›r oyu vermesi sonucunda Nor-veç’in tam üyeli¤i gerçekleflmemifltir. Norveç halk›n›n AB’ye tam üyeli¤i reddetme-si ekonomik ve kültürel nedenlere ba¤lanm›flt›r. Ekonomik nedenler aras›ndaAB’nin ortak tar›m politikas› ile ortak bal›kç›l›k politikas›n›n benimsenmek isten-memesi, tam üyeli¤in Norveç’in sosyal politikalar›n› zay›flataca¤› endiflesi, tamüyelikle birlikte Norveç’in elde edece¤i kazan›mlar›n kay›plar›ndan az olaca¤› fik-ri ve Norveç’in sosyo kültürel yap›s›n›n AB ülkelerinden farkl› oldu¤u düflüncesiyer alm›flt›r (Ongur, 2007, ss. 7-8).

AB’nin ‹kinci ve Üçüncü Geniflleme SüreciAB’nin ikinci ve üçüncü geniflleme süreçleri paralel yürütülmüfl ve Akdeniz genifl-lemeleri olarak adland›r›lm›flt›r. AB’nin ikinci geniflleme sürecinde Yunanistan,üçüncü geniflleme sürecinde ise ‹spanya ve Portekiz yer alm›flt›r. Akdeniz genifl-lemelerinde yer alan ülkelerin di¤er üye ülkeler gibi demokrasiyi benimsemifl ül-keler olmamalar›, Akdeniz genifllemelerini di¤er geniflleme süreçlerinden farkl›k›lm›flt›r.

Akdeniz genifllemelerinde yer alan ülkeler aras›nda Yunanistan’›n durumu fark-l›l›k göstermektedir. Yunanistan’›n AB iliflkileri AET’nin kuruluflunun hemen erte-sine rastlamaktad›r. Yunanistan 1959 y›l›nda AET’ye ortak üyelik baflvurusunda bu-lunmufl ve 1962 y›l›nda yürürlü¤e giren Atina Anlaflmas› ile taraflar aras›nda güm-rük birli¤i oluflturmay› amaçlayan bir ortakl›k yarat›lm›flt›r. Yunanistan’da 1967 y›-l›nda yaflanan askerî müdahale sonras›nda iliflkiler bir süreli¤ine ask›ya al›nm›fl;1974 y›l›nda ülkenin sivil yönetimle demokrasiye dönüflü iliflkileri tekrar canland›r-m›flt›r. Yunanistan’da yeni kurulan hükûmet 1975 y›l›nda tam üyelik baflvurusundabulunmufl ve böylece AB’nin ikinci geniflleme süreci veya di¤er bir ifade ile Akde-niz genifllemeleri bafllam›flt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



AB’nin üçüncü genifllemesi 1986 y›l›nda ‹spanya ve Portekiz’in tam üyeli¤e ka-bul edilmesi ile gerçekleflmifl ve böylece Akdeniz genifllemeleri tamamlanm›flt›r. ‹s-panya ve Portekiz’in tam üyeli¤i, t›pk› Yunanistan’›n tam üyeli¤inde oldu¤u gibi,diktatörlükten demokrasiye geçiflleri sonucunda gerçekleflmifltir. ‹spanya ve Porte-kiz’in tam üyeli¤i, tart›flmal› bir sürecin sonunda gerçekleflmifltir. Tart›flmalar›nözünde her iki ülkenin di¤er üye ülkelere göre ekonomik olarak daha az geliflmiflolmas› yer alm›flt›r. Ayr›ca her iki ülkenin tar›m ülkesi olmas› nedeniyle AB’nin or-tak tar›m politikas›na ek yükler getirece¤i düflüncesi ile ‹spanyol ve Portekiz ifl gü-cünün serbest dolafl›m hakk›ndan yararlanmas›n›n ekonomik sorunlar› beraberin-de getirece¤i endiflesi tart›flmalar› daha da fliddetlendirmifl ve tam üyelik sürecininuzamas›na neden olmufltur.

AB’nin Dördüncü Geniflleme SüreciAB’nin dördüncü genifllemesi, EFTA genifllemesi olarak da adland›r›lmaktad›r. Bu-nun nedeni, dördüncü geniflleme sürecinde EFTA üyesi Avusturya, ‹sveç, Finlan-diya ve Norveç’in yer alm›fl olmas›d›r. Komünizmin çöküflü, II. Dünya Savafl› son-ras›nda Avrupa’n›n tarafs›z ülkeleri olarak adland›r›lan EFTA ülkelerinin AB’ye tamüyeli¤e baflvurular›n› h›zland›r›c› bir etken olmufltur. Dördüncü geniflleme, kapsa-d›¤› tam üye aday› ülkelerin ekonomik refah düzeylerinin yüksekli¤i ve güçlü de-mokrasi deneyimine ve gelene¤ine sahip ülkeler olmalar› nedeniyle AB’nin yafla-d›¤› en sorunsuz geniflleme deneyimi olmufltur. Ayr›ca ilgili ülkelerin, AB’nin ge-niflleme öncesinde EFTA ülkeleri ile oluflturdu¤u Avrupa Ekonomik Alan›’na ka-t›lm›fl olmalar› da tam üyeli¤in gerektirdi¤i mevzuat uyumunu sa¤lamalar›n› kolay-laflt›rm›flt›r. Dördüncü geniflleme süreci sonunda tam üye olan ülkelerin AB bütçe-sine yapt›klar› mali katk›lar, ilgili süreç ile ilgili belirtilmesi gereken önemli bir ko-nudur (Da¤demir, 1998, s. 11). Bütün bu nedenler süreçteki ülkelerle tam üyelikmüzakerelerinin ortalama on üç ay gibi çok k›sa bir sürede tamamlanmas› sonucu-nu do¤urmufltur.

Dördüncü geniflleme süreci ile ilgili aç›kl›¤a kavuflturulmas› gereken di¤er birkonu ise Norveç’in durumudur. Norveç, t›pk› ilk geniflleme sürecinde oldu¤u gibibu süreçte de tam üyelik baflvurusu yapm›fl ve baflvurusu kabul edilmifltir. Ancakülkede tam üyelikle ilgili gerçeklefltirilen referandumda Norveç halk› AB’ye tamüyeli¤i %52,3 oyla ikinci kez reddetmifltir. Dolay›s›yla Norveç’in tam üyeli¤i haya-ta geçememifltir. Dördüncü geniflleme sürecinin sonunda Norveç, ‹sviçre, ‹zlandave Lihtenflayn d›fl›ndaki tüm EFTA ülkelerinin zaman içinde EFTA’dan ayr›larakAB’ye tam üye olduklar› da gözden kaç›r›lmamas› gereken bir geliflmedir.

AB’nin Beflinci Geniflleme SüreciAB, komünizmin çöküflü ve so¤uk savafl›n sona erifli ile birlikte boyutlar›n› ve et-kilerini öngöremedi¤i bir sürecin içine girmifltir. Bu süreçte AB’yi do¤rudan etkile-yen ilk geliflme, Do¤u Almanya’n›n Bat› Almanya ile birleflmesi olmufltur. Kas›m1989’da ülkeyi ikiye bölen Berlin Duvar›’n›n y›k›lmas›yla sonuçlanan birleflme ileAB üye ülke say›s› artmadan fiili olarak (de facto) genifllemifltir. Bu birleflme, bafl-ta Almanya ekonomisi olmak üzere tüm AB ekonomisine yükler getirmifl ve dahada önemlisi AB’yi çok da haz›rl›kl› olmad›¤› yeni bir sürecin içine çekmifltir. AB,bu yeni süreçte so¤uk savafl döneminin Bat› Avrupa’dan ay›rd›¤› Orta ve Do¤u Av-rupa ülkelerini yeniden Bat› Avrupa normlar›na tafl›mak gibi bir tarihi misyon üst-lenmek durumunda kalm›flt›r. Bat› ile bütünleflme süreci olarak da adland›r›labile-cek olan bu süreçte, Orta ve Do¤u Avrupa ülkeleri aç›s›ndan öncelikli hedef,


Avrupa Ekonomik Alan›: ABülkeleri ile EFTA ülkelerininyer ald›klar›, 1 Ocak 1994tarihinde oluflturulmufl olanbir tek pazard›r. Taraflararas›nda mallar›n,hizmetlerin, ifl gücünün vesermayenin serbestdolafl›m›n› sa¤layabilmeküzere AB’nin ilgili mevzuat›benimsenmifltir. ‹sviçre EFTAüyesi olmas›na ra¤menAvrupa Ekonomik Alan›’nakat›lmam›flt›r. AvrupaEkonomik Alan›, AB’nin ortaktar›m ve bal›kç›l›k politikas›,gümrük birli¤i, ortak ticaretpolitikas›, ortak d›fl iflleri vegüvenlik politikas›, adalet veiç iflleri konular› ile parabirli¤i politikas›n›kapsamamaktad›r.

AB’ye tam üyelik hedefi olmufltur. Di¤er bir ifade ile söz konusu ülkeler AB’ye tamüyeli¤i, demokrasinin benimsenmesi ve planl› ekonomiden serbest piyasa ekono-misine geçifl için tek alternatif olarak görmüfltür. AB’nin Yunanistan, ‹spanya vePortekiz’de demokrasinin tesisi, siyasal ve ekonomik istikrar›n desteklenmesi ama-c›yla ilgili ülkeler için tam üyelik sürecini bafllatmas› ve sürecin tam üyelikle so-nuçlanmas›, Orta ve Do¤u Avrupa ülkeleri için bir örnek oluflturmufltur (Dinan,2005, s.145).

So¤uk savafl sonras› dönemde AB aç›s›ndan öncelikli hedef, Orta ve Do¤u Av-rupa ülkelerindeki siyasi istikrar› tesis etmek olmufltur. Siyasi istikrar›n teminat›,sa¤lam temeller üzerine infla edilmifl demokrasinin varl›¤›d›r. Orta ve Do¤u Avru-pa ülkelerinde demokrasinin inflas›, kendilerine komflu olan AB’nin siyasi istikrar›-n›n da güvencesi anlam›na gelmektedir. AB’nin, demokrasinin tesis edilmesinedestek çal›flmalar›n›n yan› s›ra söz konusu ülkelerin refah düzeylerinin yükseltil-mesine yönelik de politikalar üretmesi gerekmifltir. Çünkü düflük refah düzeyinesahip olan söz konusu ülkelerin AB’ye göç yoluyla önemli sorunlar› beraberindegetirmesi olas›l›¤› yüksektir. Ayr›ca söz konusu ülkelerde yaflanabilecek bir ekono-mik istikrars›zl›¤›n AB ekonomisini de etkileyece¤i muhakkakt›r.

AB f›rsatlar ve tehditlerle dolu bu süreçte önceli¤i, Orta ve Do¤u Avrupa ülke-lerinin planl› ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geçifllerini desteklemeyevermifltir. Bu öncelik do¤rultusunda Orta ve Do¤u Avrupa ülkeleriyle ticaret ve iflbirli¤i anlaflmalar› imzalanm›fl, çeflitli mali ve teknik destek programlar› uygulan-maya bafllam›flt›r. Ticaret ve ifl birli¤i anlaflmalar›n› özel ortakl›k anlaflmalar› olanAvrupa anlaflmalar› izlemifltir. 1994 y›l›ndan itibaren ise Orta ve Do¤u Avrupaülkelerinin AB’ye tam üyelik baflvurular›yla birlikte AB’nin beflinci geniflleme süre-ci bafllam›flt›r.

AB neden k›sa bir süre içinde Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerine yönelik kapsaml› politikalargelifltirmek durumunda kalm›flt›r?

AB’nin beflinci geniflleme sürecinde Orta ve Do¤u Avrupa ülkeleri olarak adlan-d›r›lan Çek Cumhuriyeti, Polonya, Macaristan, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Es-tonya, Letonya, Litvanya, Bulgaristan, Romanya ile birlikte Akdeniz’den Güney K›b-r›s ve Malta yer alm›flt›r. Sürece Aral›k 1999 Helsinki Zirvesi kararlar› ile Türkiye dekat›lm›flt›r. Beflinci geniflleme sürecinde yer alan ülkeler, AB’ye tam üyelik kriterle-rini yerine getirme ve AB ile bütünleflme h›zlar›na göre üç gruba ayr›lm›flt›r. ‹lkgrupta; Çek Cumhuriyeti, Polonya, Macaristan, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Es-tonya, Letonya, Litvanya, Güney K›br›s ve Malta yer alm›fl ve ad› geçen on ülke 1May›s 2004 tarihinde AB’ye tam üye olmufltur. Söz konusu on ülkenin tam üyelik-leri beflinci geniflleme sürecinin ilk dalgas›n› oluflturmufltur. Beflinci genifllemeninikinci dalgas› ise Bulgaristan ve Romanya’n›n tam üyelikleri ile 1 Ocak 2007 tarihin-de gerçekleflmifltir. Genifllemenin üçüncü dalgas›nda yer alan Türkiye ise tam üye-lik müzakereleri 3 Ekim 2005 tarihinde bafllam›fl olup hâlen devam etmektedir.

Beflinci geniflleme sürecinde genifllemenin yarataca¤› ekonomik etkiler önemlibir tart›flma konusu olmufl ve bu konuda çok say›da çal›flma yap›lm›flt›r. Çal›flma-lar›n ortak sonucu, geniflleme sürecindeki ülkelerin tam üyeliklerinin AB’ye eko-nomik yarardan çok mali yük getirece¤idir. Avrupa Komisyonu’nun bir çal›flmas›-na göre (European Commission, 2006, s. 8), 2004 y›l›nda AB bütçesinin %6,9’u ye-ni üye ülkelere ayr›lm›flt›r. Bu oran, ilgili ülkelerin AB toplam GSY‹H’si içindeki%4,7’lik paylar›ndan fazlad›r. Bu veri, ilgili ülkelerin AB’ye tahmin edilen kadar bü-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Avrupa anlaflmalar›: Orta veDo¤u Avrupa ülkeleri ile ABaras›nda mallar›n, iflgücünün, hizmetlerin vesermayenin serbestdolafl›m›n›, rekabetpolitikas›n›nbenimsenmesini ve ilgiliyasalar›nuyumlaflt›r›lmas›n›,ekonomik va mali ifl birli¤iniöngören ortakl›kanlaflmalar›d›r.

yük bir yük getirmemekle birlikte AB bütçesinin net yararlan›c›lar› olduklar›n›aç›kça ortaya koymaktad›r.

Beflinci geniflleme sürecinin ekonomik etkileri konusunda yap›lan çal›flmalar ve bu çal›fl-malar›n sonuçlar› ile ilgili ayr›nt›l› bilgi için Enlargement, Two Years After: An EconomicEvaluation adl› kitaba bakabilirsiniz (European Commission, Brussels: European Eco-nomy, No: 24, s: 25, 2006).

AB’ye Tam Üye Aday› ÜlkelerAB’nin beflinci geniflleme sürecinin üçüncü dalgas›na 2004 y›l›nda gerçeklefltirdi¤itam üyelik baflvurusu ile H›rvatistan, 2005 y›l›nda gerçeklefltirdi¤i tam üyelik baflvu-rusu ile Makedonya, 2008 y›l›nda gerçeklefltirdi¤i tam üyelik baflvurusu ile Karada¤ve 2009 y›l›nda gerçeklefltirdi¤i tam üyelik baflvurusu ile ‹zlanda kat›lm›flt›r. H›rva-tistan ile tam üyelik müzakerelerine, Türkiye ile birlikte 3 Ekim 2005 tarihinde bafl-lanm›fl; Türkiye’nin müzakere süreci devam ederken H›rvatistan ile müzakereler 30Haziran 2011 tarihinde sona ermifl ve tam üyelik antlaflmas› 9 Aral›k 2011 tarihindeimzalanm›flt›r. Tam üyelikle ilgili onay prosedürünün tamamlanmas›n›n ard›ndanH›rvatistan’›n 1 Temmuz 2013 tarihinde AB’ye tam üye olmas› beklenmektedir. Ma-kedonya ve Karada¤ ile tam üyelik müzakereleri henüz bafllamam›flt›r. ‹zlanda ilemüzakereler 27 Temmuz 2010 tarihinde bafllam›fl; Karada¤ ile ise Haziran 2012’debafllamas› planlanmaktad›r. Bu durumda, 2011 y›l› sonu itibar›yla AB’ye tam üyeaday› olan ülkeler Türkiye, H›rvatistan, Makedonya, Karada¤ ve ‹zlanda’d›r.

AB’ye Potansiyel Aday ÜlkelerAB’ye potansiyel aday ülkeler 2011 y›l› sonu itibar›yla, Arnavutluk, S›rbistan, Bos-na-Hersek ve Kosova’d›r. Arnavutluk ve S›rbistan 2009 y›l›nda AB’ye tam üyelikbaflvurusunda bulunmufltur. Ancak her iki ülkenin de tam üyelik kriterlerini sa¤la-yamam›fl olmalar› tam üyelik müzakerelerinin bafllamas›na engel teflkil etmektedir.Bosna-Hersek ve Kosova ise henüz AB’ye tam üyelik baflvurusunda bulunmam›flt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



AB’ye Tam Üye Aday›: AB iletam üyelik müzakerelerinebafllam›fl veya bafllamaküzere haz›rlanmakta olanülkelerdir.

Resim 5.1

1952 1973 1981 1986

1990 1995 2004 2007

Alt› Üye ÜlkedenYirmi yedi ÜyeÜlkeye AB

Kaynak:http://europa.eu/abc/euslides/index_en.htm Eriflim tarihi:12 Ocak 2012

Resim’den, geniflleme süreçlerinin AB’nin co¤rafi s›n›rlar›nda yaratt›¤› de¤iflikliklergörülmektedir. ‹lk harita, AB’nin kurucu alt› ülkesini temsil etmektedir. ‹kinci harita, ilkgeniflleme sürecini, üçüncü ve dördüncü haritalar ise Akdeniz genifllemelerinigöstermektedir. Beflinci harita, Do¤u Almanya’n›n Bat› Almanya ile birleflmesisonucunda yaflanan de facto genifllemeyi yans›tmaktad›r. Alt›nc› harita, dördüncügeniflleme sürecini, yedinci ve sekizinci haritalar ise AB’nin beflinci geniflleme sürecisonundaki mevcut co¤rafi s›n›rlar›n› göstermektedir.

AB’ye Tam Üyelik KriterleriAB’ye tam üyelik AB Antlaflmas›’n›n 49. maddesince düzenlenmifltir. AB Antlafl-mas›’n›n 49. maddesine göre ilgili Antlaflma 6 (1). maddesinde belirlenen ilkele-re sayg› duyan tüm Avrupa ülkeleri AB’ye tam üyelik için baflvuruda bulunabi-lir. AB Antlaflmas›’n›n 6 (1). maddesine göre AB, özgürlük, demokrasi, insanhaklar›na, temel özgürlüklere ve hukukun üstünlü¤üne sayg› gibi tüm üye ülke-ler için ortak de¤erleri temsil eden temel ilkeler üzerine infla edilmifltir. ‹lgilimaddeden ç›kar›lan sonuç çok aç›kt›r. AB’ye tam üye olmak isteyen Avrupa ül-kelerinin, belirtilen ilkeleri benimsemifl olmalar› gerekmektedir. Gözden kaç›r›l-mamas› gereken di¤er bir koflul ise Avrupa ülkesi olunmas› kofluludur. Di¤er birifade ile sadece ilgili maddedeki ilkeleri benimsemifl Avrupa ülkeleri AB’ye tamüye olabilir.

AB Antlaflmas› taraf›ndan AB’ye tam üyelik için Avrupal›l›k flart› ortaya konmuflken, Avru-pal›l›k kavram›na aç›kl›k getirilmemifltir. Tam üyeli¤e baflvuracak olan ülkenin Avrupaco¤rafyas›nda yer alan bir ülke olmas› m› yoksa siyasi ve kültürel olarak Avrupa miras›n›paylaflan bir ülke olmas› m› gerekmektedir? Bu sorunun kesin bir yan›t› yoktur. Avrupal›-l›k kavram›na co¤rafi aç›dan yaklafl›ld›¤›nda, Avrupa’n›n s›n›rlar›n›n nerede bafllad›¤›n›belirlemenin kolay, nerede bitti¤ini belirlemenin ise zor oldu¤u görülmektedir. Kavramasiyasi ve kültürel aç›dan yaklafl›ld›¤›nda ise durum daha da karmafl›klaflmaktad›r.

Avrupal›l›k kavram› ile ilgili tart›flmalar için Avrupa Birli¤i ve Türkiye adl› kitaba bakabi-lirsiniz (S. R›dvan Karluk, ‹stanbul: Beta Yay., 2007, ss: 235-237).

AB, 1993 y›l›nda beflinci geniflleme süreci bafllamadan önce, AB Antlaflmas›’n›n49. Maddesini tamamlay›c› yeni tam üyelik kriterleri tan›mlam›flt›r. Kopenhag kri-terleri olarak adland›r›lan tam üyelik kriterleri, tam üyeli¤e baflvurmas› beklenenOrta ve Do¤u Avrupa ülkelerinin ekonomik ve siyasi geliflmifllik düzeylerindekieksiklikler dikkate al›narak belirlenmifltir. Kopenhag kriterleri siyasi, ekonomik vemüktesebat uyumu olmak üzere üç grupta toplanm›flt›r:

• Siyasi kriterler: Ülkede demokrasi, hukukun üstünlü¤ü, insan haklar›na veaz›nl›k haklar›na sayg›y› güvence alt›na alan istikrarl› kurumlar›n varl›¤›;

• Ekonomik kriterler: ‹yi iflleyen ve ayn› zamanda AB içindeki rekabetçi bas-k›lara ve di¤er serbest piyasa güçlerine dayanabilecek bir serbest piyasaekonomisinin varl›¤›;

• Müktesebat uyumu: Siyasi birlik ile ekonomik ve parasal birlik de dahil ol-mak üzere AB müktesebat›na uyum kapasitesi.

AB’ye Tam Üyelik SüreciAB’ye tam üyelik süreci, tam üye olmak isteyen ülkenin tam üyelik baflvurusuy-la bafllar. Avrupa Komisyonu, tam üyelik baflvurusu üzerine baflvuruda bulunanülkenin tam üyeli¤in gereklerini karfl›lay›p karfl›layamayaca¤›na iliflkin görüfl(Avis) bildirir. Avrupa Komisyonu’nun olumlu görüfl bildirmesi durumunda ABKonseyi’nin karar›yla tam üyelik baflvurusunda bulunan ülke tam üye aday› sta-tüsünü elde eder ve böylece tam üyelik süreci fiilen bafllar. Karmafl›k bir süreçolarak nitelendirilebilecek tam üyelik sürecinin aflamalar›, fiekil 5. 1.’de k›sacaözetlenmifltir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



AB müktesebat›: ABmevzuat›na verilen add›r.Otuz befl bafll›k alt›ndas›n›fland›r›lm›flt›r.

Avrupa Komisyonu tam üye adayl›¤› ilan edilen ülke için Kat›l›m-Öncesi Stra-teji gelifltirir. Kat›l›m-Öncesi Strateji’nin amac›, aday ülkeyi tam üyeli¤e haz›rla-makt›r. Kat›l›m-Öncesi Strateji kapsam›nda aday ülke ile AB aras›ndaki iliflkileridüzenleyen temel anlaflma, kat›l›m ortakl›¤›, kat›l›m-öncesi destek mekanizmalar›,müktesebat uyumu için ulusal program, uluslararas› finansman kurulufllar›ndan or-tak finansman sa¤lama f›rsat›, AB programlar›na, ajanslar›na ve komitelerine kat›-l›m olana¤›, ‹lerleme Raporlar› ve siyasi diyalog yer al›r.

Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi, Kat›l›m-Öncesi Strateji’nin önemli bir parças›d›r.AB, Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi kapsam›nda, y›ll›k ‹lerleme Raporlar›’na dayana-rak aday ülkenin Kopenhag Kriterleri’ne uyum sürecinde öncelik vermesi gerekenalanlar› tespit eder; bu öncelikli alanlara uyum sa¤lanmas›na yard›mc› olacak ma-li yard›mlar› belirler ve ilgili yard›mlardan yararlanma koflullar›n› tek bir çat› alt›n-da toplar.

Tam üye aday› ülke, Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi temelinde, Kopenhag Kriterle-ri’ne uyum için bir Ulusal Program haz›rlar. Ulusal Program bir anlamda adayülkenin Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi’nde yer alan öncelikleri, kendi ulusal öncelikleri-ne paralel olarak yerine getirme taahhütüdür.


fiekil 5.1

AB’ye tam üyelik baflvurusu

Avrupa Komisyonu’nun olumlu görüflü (Avis)

Ülkenin tam üyelik için adayl›k statüsü elde etmesi

Avrupa Komisyonu taraf›ndan Kat›l›m Öncesi Strateji’nin belirlenmesi

Avrupa Komisyonu taraf›ndan Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi’nin haz›rlanmas›

Aday ülke taraf›ndan Ulusal Program’›n haz›rlanmas›

Tam üyelik müzakerelerinin bafllat›lmas›

‹lk aflama: Tarama süreci

‹kinci aflama: Müzakerelerin fiilen bafllamas›

Tam üyelik müzakerelerinin sona ermesi

Tam üyelik antlaflmas› tasla¤›n›n haz›rlanmas›

Tam üyelik antlaflmas› tasla¤›n›n AB Konseyi ve Avrupa Parlamentosu taraf›ndan onaylan-

mas› ve antlaflman›n nihai hâle gelmesi

Tam üyelik antlaflmas›n›n üye ülkeler ve aday ülke taraf›ndan imzalanmas›

Tam üyelik antlaflmas›n›n üye ülkeler ve aday ülke taraf›ndan onaylanmas›

Tam üyelik antlaflmas›n›n yürürlü¤e girmesi ve tam üyelik

AB’ye Tam ÜyelikSürecininAflamalar›

‹lerleme Raporu: AvrupaKomisyonu taraf›ndan hery›l, her aday ülke için ayr›olarak haz›rlanan, adayülkenin tam üyeli¤e haz›rl›ksürecinde bir y›l boyuncaKopenhag Kriterleri’ne uyumperformans›n› inceleyen vede¤erlendiren; var iseeksikliklerini belirleyen birrapordur. ‹lerleme, bir y›lboyunca al›nan kararlar,kabul edilen mevzuat veuygulanan tedbirlertemelindede¤erlendirilmektedir.

Tam üye aday› ülke haz›rlad›¤› Ulusal Program çerçevesinde Kopenhag Kriterleri’ne uygunolarak kendi ulusal mevzuat›nda gerekli de¤ifliklikleri yapmak zorundad›r. Di¤er bir ifa-de ile tam üye aday› ülke, AB müktesebat›n› inceleyerek kendi idari, siyasi ve hukuki yap›-s›n› ilgili müktesebatla uyumlu hâle getirmek durumundad›r. Ancak burada flu hususu dabelirtmekte yarar vard›r: Müktesebat uyumunun tam üyelik gerçekleflmeden tümüyle ta-mamlanma olas›l›¤› çok düflüktür. Bunun nedeni, tam üye aday› ülkenin tam üyelik gerçek-leflmeden belirli alanlarda egemenlik yetkilerinin bir k›sm›n› AB’ye devretmek zorunda ol-mas›d›r. Dolay›s›yla tam bir müktesebat uyumu ancak tam üyeli¤in gerçekleflmesi ile müm-kündür (Arat, 2001, s. 15).

Avrupa Komisyonu taraf›ndan tam üye aday› ülkenin Kopenhag siyasi kriterle-rini yerine getirdi¤i tespit edildi¤inde tam üyelik müzakereleri bafllat›l›r; Kopenhagekonomik kriterleri ile Kopenhag müktesebat uyumu kriterlerinin müzakere süre-cinde tamamlanmas› beklenir. K›sacas›, tam üyelik müzakerelerine bafllaman›n ön-koflulu, Kopenhag siyasi kriterlerinin yerine getirilmesidir. Müzakere süreci tara-ma süreci ile bafllar. Tarama süreci, AB müktesebat›n›n analitik olarak incelendi-¤i, aday ülkenin AB müktesebat› hakk›nda ayr›nt›l› olarak bilgilendirildi¤i ve adayülke mevzuat›n›n AB müktesebat›yla ne ölçüde uyumlu oldu¤unun belirlendi¤i birsüreçtir. Tarama süreci tam üyelik müzakerelerine haz›rl›k niteli¤ine sahip olupmüzakere sürecinin h›zland›r›lmas› amac›n› tafl›maktad›r.

Tarama sürecinin sonunda tam üyelik müzakereleri fiilen bafllat›l›r. Tam üye-lik müzakerelerinin temel ilkesi, “her fley üzerinde anlaflma sa¤lanmadan hiçbirfley üzerinde anlaflma sa¤lanmam›fl olmas›” ilkesidir. Bu süreçte aday ülkeler ABmüktesebat›n›n tümünü üstlenmek ve uygulamakla yükümlüdür. Dolay›s›yla mü-zakere sürecinde müktesebat›n üstlenilip üstlenilmemesi de¤il, sadece ne flekildeve hangi sürelerde üstlenilece¤i müzakere edilmektedir. Baz› müktesebat alanla-r›nda mevzuat›n üstlenilmesi zaman alabilmekte veya baz› mali yükümlülüklergetirebilmektedir. Bu gibi alanlarda müzakereler uyum takvimi üzerinde yo¤un-laflmaktad›r.

Müzakereler siyasi ve teknik düzeyde olmak üzere iki düzeyde yürütülür. Üyeülkelerin ve aday ülkenin bakanlar›n›n kat›l›m›yla y›lda iki kez toplanan Hükûmetleraras› Konferans’ta stratejiler ve siyasi konular ele al›n›r ve bu toplant›lar müzake-relerin siyasi düzeyini oluflturur. Esas müzakereler ise teknik düzeyde yürütülür.Bu müzakereleri ise AB Daimi Temsilcileri ve aday ülkenin bafl müzakerecisi bafl-kanl›¤›ndaki heyetler yürütür.

Müzakerelerde müktesebat bafll›klar›n›n aç›lmas›na ve geçici olarak kapat›lma-s›na Hükûmetler aras› Konferans’ta oy birli¤i ile karar verilir. Müzakere bafll›klar›-n›n geçici olarak kapat›lmas›, ilgili bafll›klarda müzakerelerin tekrar bafllat›lmas›hakk›n›n sakl› tutulmas› anlam›n› tafl›maktad›r. Müzakerelere genellikle müktese-bat›n çok yo¤un olmad›¤›, uyum sa¤lanmas› nispeten kolay alanlarla bafllan›r.Müktesebat bafll›klar›n›n tümü üzerinde müzakereler tamamland›¤›nda ve AvrupaKomisyonu’nun y›ll›k olarak haz›rlad›¤› ‹lerleme Raporu’nda aday ülkenin ABmüktesebat›n› eksiksiz biçimde uygulad›¤› saptand›¤›nda müzakereler nihai ola-rak sona erer.

Tam üyelik müzakerelerinin temel ilkesi olan “her fley üzerinde anlaflma sa¤lanmadan hiç-bir fley üzerinde anlaflma sa¤lanmam›fl olmas›” ilkesinden ne anl›yorsunuz?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Müzakerelerin nihai olarak sona ermesiyle birlikte tam üyelik antlaflmas› tasla-¤› haz›rlan›r ve taslak AB Konseyi ve Avrupa Parlamentosu’nun onay›na sunulur.Tasla¤›n AB Konseyi taraf›ndan oy birli¤iyle, Avrupa Parlamentosu taraf›ndan ba-sit ço¤unlukla (toplam üye say›s›n›n yar›dan bir fazlas›yla) onaylanmas›n› takibenilgili taslak nihai antlaflma hâlini al›r ve üye ülkeler ile aday ülke taraf›ndan imza-lan›r. ‹mzalanan antlaflma, üye ülkeler ile aday ülkedeki anayasal onay prosedü-rü (meclis onay› veya referandum) tamamland›ktan sonra yürürlü¤e girer ve böy-lece aday ülkenin tam üyeli¤i gerçekleflmifl olur. (http://www.ikv.org.tr/ice-rik.asp?konu=muzakeresureci&baslik=M%FCzakere%20S%FCreci Eriflim tarihi: 2Ocak 2012).

Türkiye’nin AB’ye Tam Üyelik Süreci Türkiye AB iliflkileri, 1959 y›l›nda Türkiye’nin gerçeklefltirdi¤i ortak üyelik baflvu-rusuna dayanmaktad›r. Türkiye’nin baflvurusu uzun müzakereler sonunda sonuç-lanm›fl ve Türkiye 1 Aral›k 1964 tarihinde yürürlü¤e giren Ankara Anlaflmas› ile or-tak üyelik statüsü elde etmifltir. Ortak üyelik statüsünün özünde taraflar aras›ndabir gümrük birli¤i oluflturma amac› vard›r. Ancak Ankara Anlaflmas› gümrük birli-¤ine ilaveten çok say›da alanda ekonomik ifl birli¤i öngörmekte ve Türkiye’ninuyum sa¤lamas› gereken alanlar› belirlemektedir. fiüphesiz ki en önemli husus,Ankara Anlaflmas›’n›n 28. maddesi’nin Türkiye için bir tam üyelik taahhütüiçermesidir. Anlaflma bütünüyle de¤erlendirildi¤inde, Türkiye’nin tam üyeli¤i içinhaz›rl›k dönemini düzenleyen hükümler içerdi¤i varsay›labilir (Lasok, 1991, s. 27).Ancak Ankara Anlaflmas› ortak üyelikten tam üyeli¤e otomatik bir geçifl öngörme-mektedir. Türkiye’nin Ankara Anlaflmas›’ndan do¤an ortak üyelik yükümlülükleri-ni eksiksiz olarak yerine getirmesi, tam üyelik yükümlülüklerini de üstlenebilece-¤ine dair bir iflaret olacak ve taraflar tam üyelik olas›l›¤›n› ancak o zaman de¤er-lendirecektir.

Ankara Anlaflmas›’nda taraflar aras›ndaki gümrük birli¤inin üç aflamada gerçek-lefltirilmesi öngörülmüfltür. ‹lk aflama haz›rl›k dönemi, ikinci aflama geçifl dönemi,üçüncü aflama ise son dönem olacakt›r. Haz›rl›k dönemi Türkiye ekonomisiningümrük birli¤ine haz›rlanma dönemi, geçifl dönemi ise gümrük birli¤inin kademe-li olarak gerçekleflece¤i dönem olarak planlanm›flt›r. Geçifl dönemini düzenleyenKatma Protokol ile gümrük birli¤inin iki ayr› takvime ba¤l› kal›narak hayata geçi-rilmesi öngörülmüfltür. ‹lk takvim 1973 y›l›ndan itibaren on iki y›ll›k bir süreci,ikinci takvim ise yirmi iki y›ll›k bir süreci öngörmektedir. Taraflar›n geçifl dönemin-deki gümrük birli¤i yükümlülükleri, d›fl ticarette birbirlerine uygulad›klar› gümrüktarifelerini ve benzeri di¤er ticareti k›s›tlay›c› önlemleri kald›rmalar› ve gümrük bir-li¤i d›fl›nda kalan ülkelere ortak gümrük tarifesi uygulamalar›d›r. Son dönemin isegümrük birli¤inin ifllerlik kazand›¤› ve ekonomi politikalar›n›n koordinasyonungüçlendirildi¤i bir dönem olmas› amaçlanm›flt›r.

Ankara Anlaflmas›’nda öngörüldü¤ü gibi Türkiye, 1 Aral›k 1964 tarihinde baflla-y›p 31 Aral›k 1972 tarihinde sona eren haz›rl›k döneminde ekonomisini gümrükbirli¤ine haz›rlayacak tedbirler alm›fl ve AB de Türkiye’den ithal etti¤i sanayi ürün-lerine uygulad›¤› tarifeleri düflürmeye bafllam›fl ve süreci desteklemek üzere maliyard›mda bulunmufltur. 1 Ocak 1973 tarihinde bafllayan geçifl dönemi ise Türkiyeaç›s›ndan gümrük birli¤i yükümlülüklerinin üstlenilmesinden kaynaklanan prob-lemlerle birlikte siyasi ve ekonomik istikrars›zl›klar›n yafland›¤› bir dönem olmufl-tur. AB 1973 y›l›nda, Türkiye’nin karfl›laflt›rmal› üstünlü¤e sahip oldu¤u baz› ürün-ler d›fl›nda Türkiye’den ithal etti¤i sanayi ürünlerine uygulad›¤› tarifeleri s›f›rlam›fl-


Ankara Anlaflmas›’n›n 28.Maddesi: AnkaraAnlaflmas›’n›n iflleyifliTürkiye’nin tam üyelikyükümlülükleriniüstlenebilece¤inigösterdi¤inde, taraflarTürkiye’nin tam üyelikolas›l›¤›n› inceleyeceklerdir.

t›r. Fakat Türkiye 1976 y›l›ndan itibaren Katma Protokol’de öngörülen takvimlereuygun tedbirleri alamam›fl; daha aç›k bir ifade ile Katma Protokol’den do¤an yü-kümlülüklerini yerine getirememifltir. Bu durum, taraflar aras›ndaki iliflkilerde s›-k›nt› yaratmaya bafllam›flt›r. Sorunlar yaflamaya bafllam›fl olan ortakl›k iliflkisi, 12Eylül 1980 askerî müdahalesiyle daha da problemli hâle gelmifltir.

Türkiye ile AB aras›ndaki gümrük birli¤i sadece sanayi ürünleriyle ifllenmifl tar›m ürünle-rini kapsamaktad›r.

Kopma noktas›na gelmifl olan Türkiye AB ortakl›k iliflkisi, Türkiye’nin 14 Nisan1987 tarihinde gerçeklefltirdi¤i tam üyelik baflvurusuyla tekrar canlanm›flt›r. Türki-ye baflvurusunu, o güne kadar tam üyelik baflvurusunda bulunmufl di¤er ülkelergibi, Roma Antlaflmas›’n›n 237. maddesine dayanarak yapm›flt›r. Avrupa Ko-misyonu, 18 Aral›k 1989 tarihinde aç›klad›¤› Türkiye’nin tam üyelik baflvurusu ileilgili Avis’de, Türkiye’nin tam üyelik için ehil bir ülke oldu¤unu teyit ettikten son-ra Türkiye’nin siyasi, ekonomik ve sosyal alanlardaki eksikliklerini ortaya koymuflve önceli¤in yar›m kalan geçifl dönemi yükümlülüklerinin yerine getirilerek güm-rük birli¤ine ifllerlik kazand›r›lmas› oldu¤unu belirtmifltir. Ayr›ca AB’nin önceli¤i-nin kendi iç bütünleflmesini gerçeklefltirmek oldu¤unu vurgulam›flt›r.

Türkiye’nin ortak üyelik baflvurusundan Ankara Anlaflmas›’n›n imzalanmas›na kadar olandönemin ayr›nt›lar› için Türkiye ve Avrupa Toplulu¤u I adl› kitaba (Tekeli, ‹. ve ‹lkin, S.,Ankara: Ümit Yay›nc›l›k, 1993); haz›rl›k döneminin bafllang›c›ndan 24 Ocak 1980 tarihinekadar olan dönem için Türkiye ve Avrupa Toplulu¤u II adl› kitaba (Tekeli, ‹.ve ‹lkin, S., An-kara: Ümit Yay›nc›l›k, 1993); tam üyelik baflvurusundan son dönemin bafllang›c›na kadarolan dönem için Türkiye ve Avrupa Birli¤i III adl› kitaba (Tekeli, ‹.ve ‹lkin, S., Ankara:Ümit Yay›nc›l›k, 2000) bakabilirsiniz.

Türkiye tam üyelik baflvurusunu neden Roma Antlaflmas›’n›n 237. Maddesine dayanarakgerçeklefltirmifltir?

Türkiye’nin 14 Nisan 1987 tarihinde gerçeklefltirdi¤i tam üyelik baflvurusu Tür-kiye’nin tam üyeli¤i ile sonuçlanmam›flt›r fakat uzun süredir ask›ya al›nm›fl olaniliflkileri tekrar canland›rm›flt›r. Türkiye erteledi¤i gümrük birli¤i yükümlülükleriniüstlenmifl ve AB de bu süreçte Türkiye’ye destek olmak üzere Matutes paketi ola-rak bilinen bir dizi mali ve teknik destek mekanizmas›n› hayata geçirmifltir. Sonuçolarak, Katma Protokol’de öngörüldü¤ü gibi, 1 Ocak 1996 tarihi itibar›yla 1/95 sa-y›l› Ortakl›k Konseyi kararlar› do¤rultusunda gümrük birli¤i hayata geçmifl veson dönem bafllam›flt›r.

Gümrük birli¤inin son döneminde taraflar›n ekonomi politikalar› aras›ndaki ko-ordinasyonun güçlendirilmesi öngörülmüfltür. Öncelik ise AB’nin ortak d›fl ticaretpolitikas›na uyum olmufltur. Türkiye bu ba¤lamda, ithalata ve ihracata iliflkin ku-rallar›, kotalar›n yönetimini, dampingli ve sübvansiyonlu ithalata karfl› korunmakurallar›n›, tekstil ithalat›na iliflkin düzenlemeleri, dâhilde ve hariçte iflleme rejim-lerini AB ile uyumlu hâle getirmifltir. Ayr›ca çok say›da ülke ile serbest ticaret an-laflmalar› imzalam›fl ve AB’nin az geliflmifl ülkelere uygulad›¤› genellefltirilmifl ter-cihler sistemini benimsemifltir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Roma Antlaflmas›’n›n 237.Maddesi: Tüm Avrupadevletlerinin AB’ye tamüyelik için baflvurudabulunabilece¤ini hükmeba¤lam›flt›r. ‹lgili madde,günümüzde ABAnlaflmas›’n›n 49.maddesine karfl›l›kgelmektedir. Ancak bilindi¤igibi, AB Antlaflmas›’n›n 49.maddesi, baflvurudabulunan ülkenin Avrupadevleti olmas›n›n yan› s›ra 6(1). maddede belirtilenilkeleri benimsemifl olmas›n›da gerekli k›lmaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

Ortakl›k Konseyi: Türkiye ABortakl›k iliflkisinin kararalma organ›d›r. Ortakl›¤›ilgilendiren kararlar Ortakl›kKonseyi’nde al›n›r. Ayr›caortakl›¤› ilgilendirenkonularda ortaya ç›kansorunlara öncelikle Ortakl›kKonseyi’nde çözüm aran›r.Ortakl›k Konseyi’nde Türkhükûmeti temsilcileri, ABüyesi ülkelerin hükûmettemsilcileri, Konsey veKomisyon temsilcileri yeral›r. Ortakl›k Konseyi’ndekararlar oy birli¤i ile al›n›r.

Son dönem itibar›yla Türkiye Ankara Anlaflmas›’ndan do¤an yükümlülükleriniyerine getirmifl durumdad›r. Bu dönemde AB’nin beflinci geniflleme süreci baflla-m›flt›r ve Türkiye’nin beklentisi bu sürece tam üye aday› olarak kat›lmakt›r. AncakAB, Aral›k 1997’de gerçekleflen Lüksemburg Zirvesi’nde Orta ve Do¤u Avrupa ül-keleri ile Güney K›br›s ve Malta’n›n tam üye adayl›klar›n› aç›klay›p beflinci genifl-leme sürecinin bafllad›¤›n› ilan ederken Türkiye için farkl› bir strateji gelifltirmifltir.Türkiye için Avrupa Stratejisi olarak adland›r›lan strateji ile gümrük birli¤inin güç-lendirilmesi için yeni öneriler gelifltirilmifl, Türkiye geniflleme sürecinin d›fl›nda tu-tulmufltur. Ancak Lüksemburg Zirvesi’nden tam iki y›l sonra Aral›k 1999 HelsinkiZirvesi kararlar› ile Türkiye AB’ye tam üye aday› olarak kabul edilmifl ve böylecebeflinci geniflleme sürecine kat›lm›flt›r.

Türkiye’nin geniflleme sürecine kat›ld›¤› dönemde sürecin ilk dalgas›nda yeralan Çek Cumhuriyeti, Polonya, Macaristan, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Eston-ya, Letonya, Litvanya, Güney K›br›s ve Malta ile tam üyelik müzakerelerinde sonayaklafl›lmaya bafllanm›flt›r. Nitekim söz konusu on ülkenin tam üyeli¤i, 1 May›s2004 tarihinde Türkiye ile tam üyelik müzakereleri bafllamadan gerçekleflmifltir.

AB’ye tam üye aday› di¤er ülkelerle eflit haklara ve yükümlülüklere sahip oldu-¤u aç›klanan Türkiye için Kat›l›m Öncesi Strateji gelifltirilmifl ve 8 Mart 2001 tari-hinde Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi aç›klanm›flt›r. Türkiye ise Kat›l›m Ortakl›¤› Belge-si’nde yer alan önceliklerin hayata geçirilmesi için program ve takvim içeren Ulu-sal Program’› 26 Mart 2001 tarihinde AB’ye sunmufltur. Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi2003, 2005, 2006 ve 2008 y›llar›nda AB taraf›ndan gözden geçirilmifl, Ulusal Prog-ram ise 2003, 2005 ve 2008 y›llar›nda Türkiye taraf›ndan güncellenmifltir.

Türkiye bu süreçte önceli¤i, tam üyelik müzakerelerinin bafllamas› için ön ko-flul olan Kopenhag siyasi kriterlerinin karfl›lanmas›na vermifltir. Bu ba¤lamda,TBMM’den uyum paketleri ç›kar›lm›fl ve Anayasa’da de¤ifliklikler yap›lm›flt›r. Avru-pa Komisyonu, Türkiye için haz›rlad›¤› 2004 y›l› ‹lerleme Raporu’nda, Türkiye’ninKopenhag siyasi kriterlerini yeteri ölçüde karfl›lad›¤›n› belirtmifl ve tam üyelik mü-zakerelerinin bafllat›lmas› tavsiyesinde bulunmufltur. AB, Aral›k 2004 Brüksel Zir-vesi’nde, Avrupa Komisyonu’nun ‹lerleme Raporu’ndaki tavsiyesine uygun olarakTürkiye ile tam üyelik müzakerelerine bafllama karar› vermifltir. Ancak bu karar,Avrupa Komisyonu’nun Türkiye’nin Kopenhag kriterlerine uyumunu gözlemlemesorumlulu¤unu sona erdirmemektedir. Avrupa Komisyonu, müzakere sürecindede Türkiye’nin özellikle Kopenhag siyasi kriterlerine uyumunu izlemeye devamedecektir.

Türkiye ile tam üyelik müzakereleri 3 Ekim 2005 tarihinde bafllam›flt›r. Müzake-resi yap›lacak otuz befl müktesebat bafll›¤›ndan 2011 y›l› sonu itibar›yla sadece “Bi-lim ve Araflt›rma” bafll›¤›nda müzakereler tamamlanm›fl ve bafll›k geçici olarak ka-pat›lm›flt›r. Bunun d›fl›nda, onüç bafll›kta müzakereler bafllam›fl fakat geçici olarakkapat›lmas› için kapan›fl kriteri getirilmifltir. Ayr›ca sekiz bafll›kta müzakerelerinbafllat›lmas›, aç›l›fl kriterinin sa¤lanmas›na ba¤lanm›flt›r. Burada sözü edilen aç›l›flkriteri ile kapan›fl kriteri olarak adland›r›lan koflul, Türkiye’nin Ek Protokol’dendo¤an yükümlülüklerini tüm üye ülkeler için eksiksiz yerine getirmesi flart›d›r.

Türkiye’nin AB ile tam üyelik müzakerelerinin mevcut durumu için http://www.abgs.gov.tr/files/fasillar/muzakere_surecinde_mevcut_durum.pdf sitesine bak›n›z.


Ek Protokol: AnkaraAnlaflmas›’n› beflincigeniflleme sürecinde AB’yeüye olan ülkelere teflmileden protokoldür. EkProtokol, 29 Temmuz 2005tarihinde Türkiye ile ABaras›nda mektup teatisiarac›l›¤›yla imzalanm›flt›r.Bu vesileyle Türkiyetaraf›ndan mektubumuz veimzam›zla hukuken birbütün oluflturan birdeklarasyon yap›larak EkProtokol’ün imzalanmas›n›nhiçbir flekilde Güney K›br›sRum Cumhuriyeti’ni tan›maanlam›na gelmeyece¤i aç›kbir biçimde belirtilmifltir(http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ab-iliskileri.tr.mfa Eriflimtarihi: 16 Ocak 2012).

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



AVRUPA KOMfiULUK POL‹T‹KASIAB, beflinci geniflleme sürecindeki ülkelerin tam üyelikleriye birlikte siyasi ve eko-nomik istikrars›zlar›n yafland›¤› Orta Do¤u ve Afrika ülkelerine ve enerji ihtiyac›-n›n önemli bir k›sm›n› karfl›lad›¤› Rusya ve di¤er bölge ülkelerine komflu olmufl-tur. AB’nin komflu oldu¤u ülkelerin iyi yönetilen, istikrarl› ülkeler olmalar› bizzatAB’nin yarar›nad›r. Çünkü iyi yönetilmeyen, iç kar›fl›kl›klar›n yafland›¤›, düflük re-fah düzeyine sahip komflu ülkelerin varl›¤›, yaratacaklar› göç, iltica ve organize suçsorunlar› nedeniyle AB’nin istikrar› ve refah› için tehdit oluflturacakt›r. AB’nin de-¤erlerinin üye ülkeler ve aday ülkeler d›fl›ndaki di¤er bölge ülkelerinin de benim-semesini desteklemek ve komflu ülkeler ile AB ülkeleri aras›nda yeni yapay s›n›r-lar oluflmas›n› önlemek amac›yla, komflulara yönelik yeni bir politika gelifltirme ih-tiyac› do¤mufltur (Blockmans, Lazowski, 2006, s.7).

AB, 2004 y›l›nda beflinci geniflleme sürecine paralel olarak yeni komflular›nayönelik Avrupa Komfluluk Politikas› (European Neighbourhood Policy-ENP)’n› ha-yata geçirmifltir. ENP, siyasi diyalogtan ekonomik entegrasyona kadar çok say›dadüzenlemeyi içeren bir politikad›r. ENP geniflleyen AB’yi, zaman›n Avrupa Komis-yonu Baflkan› Romano Prodi’nin deyimiyle bir dostlar halkas› (ring of friends)ile çevrelemeyi amaçlamaktad›r.

AB’nin ENP ile neleri hedefledi¤ini iyi bilmek, politikan›n flimdiki ve gelecek-teki baflar›s›n› de¤erlendirebilmek aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. ENP ile üç temelhedefe ulafl›lmaya çal›fl›lmaktad›r. ‹lk hedef, geniflleyen AB’yi Rusya’dan Karade-niz’e ve Akdeniz’in güneyine kadar bir dostlar halkas› ile çevreleyerek AB’nin de-¤erlerini komflu ülkelerle paylaflmak ve AB politikalar› ile uyumlu d›fl iflleri ve gü-venlik politikalar› oluflturmakt›r. ‹kinci hedef, AB ile ENP ülkeleri aras›nda bir eko-nomik entegrasyon yaratarak dostlar halkas›n› güçlendirmektir. Bu amaca ulafla-bilmek için ENP ülkelerinin Avrupa Tek Pazar›’na kat›l›mlar› öngörülmektedir.ENP ülkelerinin Avrupa Tek Pazar›’na kat›lmalar› öngörüsü, dördüncü genifllemesürecine paralel olarak geniflleme süreci d›fl›nda kalan EFTA ülkeleriyle oluflturu-lan Avrupa Ekonomik Alan›’na benzer bir oluflumu ça¤r›flt›rmaktad›r. ENP’ninüçüncü hedefi ise yukar›da sözü edilen ilk ve ikinci hedeflere, komflu ülkelere tamüyelik taahhüt etmeksizin ulaflmakt›r. Esasen ENP, AB’ye tam üyeli¤e bir alternatifolarak oluflturulmufl olan ve komflu ülkelerdeki bir dizi siyasi, ekonomik ve güven-likle ilgili reform çal›flmalar›n›n desteklenmesine yönelik mali ve teknik destekleriiçeren bir ayr›cal›kl› iliflkiler bütünüdür (Da¤demir, 2010, ss. 124-126).

AB, ENP’nin içeri¤ini titiz çal›flmalar sonunda belirlemifl; komflu ülkelerin siya-si ve ekonomik geliflmifllik yönüyle homojen olmamalar› nedeniyle tüm ülkelereuyabilecek tek bir politika yerine bir á la carte ENP oluflturmufltur. ENP’nin temelarac›, Avrupa Komisyonu ve komflu ülkeler taraf›ndan haz›rlanan Eylem Planla-r›’d›r. Yenilenebilir, befl y›ll›k bir dönemi kapsayan Eylem Planlar›’n›n yasal teme-li, taraflar aras›ndaki mevcut anlaflmalard›r. Taraflar aras›nda iki farkl› anlaflmamevcuttur. AB, komflu ülkelerden Akdeniz ülkeleri olarak adland›r›lan ülkelerleiliflkilerini Avrupa-Akdeniz ortakl›k anlaflmalar›, Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u ül-keleri ile ise ortakl›k ve ifl birli¤i anlaflmalar› çerçevesinde yürütmektedir. Di¤er ta-raftan, ad› geçen anlaflmalar çerçevesinde gelifltirilen Eylem Planlar›’n›n tümününyürürlü¤e girmedi¤i de belirtilmelidir. ENP kapsam›ndaki komflu ülkeler, AB ileiliflkilerindeki yasal temeli ve Eylem Planlar›’n›n mevcut durumu ile ilgili bilgilereTablo 5. 1.’de yer verilmifltir.


Türkiye ve Rusya, AB’ye komflu ülkeler olmalar›na ra¤men ENP kapsam›nda yer almamak-tad›r. Bunun nedeni, Türkiye’nin AB’ye tam üye aday› olmas›; Rusya ile iliflkilerin ise stra-tejik ifl birli¤i çerçevesinde yürütülmesidir.

ENP’yi geniflleme politikas›ndan ay›ran en önemli özellik hangisidir?

ENP’nin temel arac› olan Eylem Planlar› komflu ülkelere k›sa ve uzun vadedesiyasi ve ekonomik reformlardan oluflan öncelikler ve bu önceliklere uygun birgündem belirlemektedir. Eylem Planlar› kapsam›ndaki öncelik ise demokrasi vehukukun üstünlü¤ünü garanti alt›na alacak kurumlar›n istikrar ve güvenli¤ini sa¤-lamaya yöneliktir. Eylem Planlar›’nda yer alan bu önceli¤in AB’ye tam üyelik kri-terlerinden en önemlisi olan Kopenhag siyasi kriterleri ile benzeflti¤i dikkati çek-mektedir. Eylem Planlar›’n›n bu önceli¤i, Kopenhag siyasi kriterlerinde oldu¤u gi-bi bir ön koflul bilefleni içermektedir. Kopenhag siyasi kriterlerinin aday ülke tara-f›ndan yerine getirilmesi tam üyelik müzakerelerinin bafllat›lmas› için bir ön koflul-ken Eylem Planlar›’ndaki önceli¤in sa¤lanmas› ENP kapsam›ndaki komflu ülkeleriçin Avrupa Tek Pazar›’na kat›l›m›n ve finansal deste¤in ön kofluludur.

ENP ÜlkesiENP Ülkeleri ile AB ‹liflkilerinin

Yasal Temeli

Eylem Plan›’n›n MevcutDurumu (2011 y›l› sonu

itibariyle)

Cezayir Avrupa-Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas› (2005) Tamamlanmad›

Ermenistan Ortakl›k ve ‹flbirli¤i Anlaflmas› (1999) Yürürlükte

Azerbaycan Ortakl›k ve ‹flbirli¤i Anlaflmas› (1999) Yürürlükte

Beyaz Rusya Ortakl›k ve ‹flbirli¤i Anlaflmas› (1995) Tamamlanmad›

M›s›r Avrupa-Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas› (2004) Yürürlükte

Gürcistan Ortakl›k ve ‹flbirli¤i Anlaflmas› (1999) Yürürlükte

‹srail Avrupa-Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas› (2000) Yürürlükte

Ürdün Avrupa-Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas› (2002) Yürürlükte

Lübnan Avrupa-Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas› (2002) Yürürlükte

Libya Anlaflma mevcut de¤ildir Tamamlanmad›

Moldova Ortakl›k ve ‹flbirli¤i Anlaflmas› (1998) Yürürlükte

Fas Avrupa-Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas› (2000) Yürürlükte

Filistin Geçici Avrupa-Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas› (1997) Yürürlükte

Suriye Avrupa-Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas› (2004) Tamamlanmad›

Tunus Avrupa-Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas› (1998) Yürürlükte

Ukrayna Ortakl›k ve ‹flbirli¤i Anlaflmas› (1998) Yürürlükte


Tablo 5.1ENP Ülkeleri ile AB‹liflkilerinin YasalTemeli ve EylemPlanlar›’n›n MevcutDurumu

Kaynak: Tablo yazartaraf›ndanoluflturulmufltur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6


AB’nin bütünleflme ve geniflleme efl güdümü çerçe-vesinde gelifltirilen gelecek senaryolar›n› tart›flmakAB’nin oluflumundan itibaren bütünleflme ve ge-niflleme süreçleri paralellik göstermifl hatta kimizaman iç içe geçmifltir. AB, 2000’li y›llara kadarbütünleflme ve geniflleme hedeflerine efl zamanl›olarak ulaflm›fl; her iki sürecin zorluklar›n› ve ba-flar›lar›n› birlikte yaflam›flt›r. Ancak 2000’li y›llar ABiçin çok önemli de¤iflimlere sahne olmufltur. AB,so¤uk savafl›n sona ermesiyle birlikte Do¤u Blokuülkeleri olarak adland›r›lan Orta ve Do¤u Avrupaülkeleri ve bu ülkelerle birlikte Güney K›br›s veMalta ile beflinci geniflleme sürecini bafllatm›flt›r.Ayr›ca bütünleflme sürecini daha da ileriye götüre-bilecek bir AB Anayasas› haz›rl›k süreci içine gir-mifltir. AB Anayasas› tasla¤›n›n tüm üye ülkeler ta-raf›ndan kabul görmemesi sonucunda mevcut tas-lakta de¤ifliklikler yap›lm›fl; Anayasa tasla¤› LizbonAntlaflmas› tasla¤›na dönüfltürüldükten sonra tümüye ülkeler taraf›ndan onaylanm›flt›r. AB, 2000’li y›llarda tek para birimi olan euroyuhayata geçirmifltir. Ancak 2008 y›l›nda bafllayanküresel mali kriz AB’yi de derinden etkilemifltir.Üye ülkelerde bütçe aç›klar›n› ve d›fl borçlar› kon-trol alt›nda tutarak ekonomik istikrar› sa¤lamakgüçleflmifltir. Bu geliflmeler, AB’ye özellikle de eu-roya olan güveni sarsmaya bafllam›fl ve AB’nin ge-lece¤ine iliflkin bütünleflme ve geniflleme efl gü-dümü senaryolar›n› tekrar tart›fl›l›r hâle getirmifltir. AB’nin gelece¤ine iliflkin bütünleflme ve geniflle-me efl güdümü senaryolar›ndan AB’nin mevcut ya-p›s›n› en fazla bozacak olan á la carte Avrupa se-naryosudur. Çünkü bu senaryoya göre üye ülkelerAB politikalar›ndan istediklerini uygulay›p, isteme-diklerini uygulamama özgürlü¤üne sahip olacak-t›r. Çok vitesli Avrupa senaryosu, üye ülkelere ABpolitikalar›na farkl› sürelerde uyum sa¤lama ola-na¤› tan›yan bir senaryo olup, AB’nin bütün genifl-leme süreçlerinde benimsedi¤i, yeni üye ülkeleregeçifl süreleri tan›ma ilkesini içermektedir. ‹çiçe geçmifl halkalar Avrupas› senaryosu, AB bü-tünleflme sürecini iç içe geçmifl halkalar fleklindetan›mlamakta; bütünleflme düzeyi d›fl halkadan içhalkaya do¤ru geçildikçe güçlenmektedir. Esnekbütünleflme senaryosu ise AB bütünleflme süre-cinde bir ortak payda tan›mlamaktad›r. Ortak pay-da, tüm üye ülkelerin ve geniflleme sürecindekitam üye aday› ülkelerin benimsemesi zorunlu olanAB politikalar›ndan oluflmaktad›r.

AB’nin geniflleme süreçlerini aç›klamak

AB’nin oluflumundan itibaren toplam befl genifl-leme süreci yaflanm›flt›r. ‹lk geniflleme sürecindeBirleflik Krall›k, Danimarka, Norveç ile ‹rlandayer alm›flt›r. ‹lk geniflleme süreci, Fransa’n›n Bir-leflik Krall›k’›n tam üyeli¤iyle ilgili çekincelerinedeniyle uzun ve sanc›l› geçmifltir. Norveç d›-fl›ndaki ülkelerin tam üyeli¤i 1 Ocak 1973 tari-hinde gerçekleflmifltir. Norveç ise halk›n›n tamüyeli¤i istememesi nedeniyle süreçten çekilmifl-tir. AB’nin ikinci genifllemesi Yunanistan ile ger-çekleflmifltir. Yunanistan’›n 1981 y›l›nda gerçek-leflen tam üyeli¤i, Akdeniz genifllemeleri olarakadland›r›lan sürecin ilk aflamas›n› oluflturmufltur.Akdeniz genifllemelerinin ikinci aflamas›, ‹span-ya ve Portekiz’in 1986 y›l›nda tam üyelikleriylesonuçlanm›flt›r. Söz konusu ülkelerin tam üyelik-lerinin ortak yan›, her birinin yak›n geçmifllerin-de askerî rejimler ile yönetilmifl olmalar›d›r. AB’nin dördüncü geniflleme süreci AB aç›s›ndanen sorunsuz geniflleme süreci olmufltur. Bununnedeni, süreç kapsam›nda yer alan ‹sveç, Avus-turya, Finlandiya ve Norveç’in yüksek ekonomikrefah düzeyine ve güçlü demokrasi deneyiminesahip olmalar› ve AB müktesebat uyumunu bü-yük ölçüde gerçeklefltirmifl olmalar›d›r. Norveç’in,Norveç halk›n›n istememesi nedeniyle tam üyeliksürecinden ikinci kez çekildi¤i belirtilmelidir.

Beflinci geniflleme sürecinin özelliklerini ve fark-

l›l›klar›n› belirlemek

AB, 1980’li y›llar›n sonlar›nda komünizmin çök-mesi ve so¤uk savafl›n sona ermesi ile birlikteboyutlar›n› ve etkilerini öngöremedi¤i bir süre-cin içine girmifl, s›n›r komflular› olan eski Do¤uBloku ülkelerine yönelik kapsaml› politikalar ge-lifltirmek durumunda kalm›flt›r. Orta ve Do¤u Av-rupa ülkelerinde yaflanan siyasi ve ekonomik dö-nüflüm, AB’ye bir taraftan tarihi bir Do¤u Avru-pa-Bat› Avrupa bütünleflmesini hayata geçirmemisyonu yüklerken di¤er taraftan siyasi ve eko-nomik istikrars›zl›k tehditlerini de beraberindegetirmifltir. Çünkü söz konusu ülkelerde ortayaç›kabilecek bir istikrars›zl›k, AB’yi do¤rudan et-kileyebilecektir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


Beflinci geniflleme sürecinde yer alan Orta ve Do-¤u Avrupa ülkeleri ile Güney K›br›s ve Malta si-yasi ve ekonomik yap›lar› yönüyle homojen ol-may›p, AB’ye üye ülkelere de benzerlik göster-memektedir. Bu nedenle AB, söz konusu ülkele-rin tam üyeliklerini öngörerek Kopenhag kriter-leri olarak adland›r›lan yeni tam üyelik kriterleritan›mlam›flt›r. Kopenhag kriterleri siyasi, ekono-mik ve müktesebat uyumu kriterlerinden oluflanbir bütündür. AB’nin beflinci geniflleme sürecinde yer alan ül-kelerden Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti,Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Estonya, Letonya,Litvanya, Güney K›br›s ve Malta’n›n tam üyelik-leri 1 May›s 2004 tarihinde, Bulgaristan ve Ro-manya’n›n tam üyelikleri ise 1 Ocak 2007 tarihin-de gerçekleflmifltir. Böylece sürecin iki aflamas›tamamlanm›flt›r. Süreçte yer alan Türkiye ile tamüyelik müzakereleri sürerken H›rvatistan ile mü-zakereler 2011 y›l›nda tamamlanm›flt›r. H›rvatis-tan’›n 2013 y›l›nda tam üye olmas› beklenmekte-dir. Beflinci geniflleme sürecinde Türkiye ile bir-likte Makedonya, Karada¤ ve ‹zlanda aday ülkeolarak yer almaktad›r.

Avrupa Birli¤i’ne tam üyelik kriterlerini ve tam

üyelik sürecinin aflamalar›n› tan›mlamak

AB’nin beflinci geniflleme sürecine kadar olandönemde AB’ye tam üyelik için gereken tekkriter, Avrupal› bir devlet olunmas› idi. AncakAB, beflinci geniflleme süreci öncesinde Kopen-hag kriterleri olarak adland›r›lan yeni tam üye-lik kriterleri belirlemifltir. Kopenhag kriterlerisiyasi, ekonomik ve müktesebat uyumu kriter-lerinden oluflan bir bütündür. Tam üyeli¤e adayülke ile tam üyelik müzakerelerine bafllanmas›-n›n ön koflulu, Kopenhag siyasi kriterlerininsa¤lanmas›d›r. AB’ye tam üyelik süreci, tam üye olmak isteyenülkenin tam üyelik baflvurusuyla bafllamaktad›r.Avrupa Komisyonu’nun olumlu görüflü (Avis)üzerine ülkeye adayl›k statüsü tan›nmaktad›r.Tam üyeli¤e adayl›k sürecindeki ülke için önce-likle Avrupa Komisyonu taraf›ndan Kat›l›m Ön-

cesi Strateji belirlenmekte ve Kat›l›m Ortakl›¤›

Belgesi düzenlenmektedir. Tam üyeli¤e aday ül-ke, Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi’ndeki öncelikleri na-s›l ve hangi sürelerde yerine getirece¤ini taahhüteden bir Ulusal Program haz›rlanmaktad›r. Tam

üyeli¤e aday ülkenin Kopenhag siyasi kriterleri-ni yerine getirmesiyle birlikte tam üyelik müza-kereleri bafllat›lmaktad›r. Tam üyelik müzakere-leri tarama süreciyle bafllamakta ve fiilî müzake-relerle sürmektedir. Müktesebat bafll›klar›n›n tümünde müzakerele-rin nihai olarak sona ermesiyle birlikte tam üye-lik antlaflmas› tasla¤› haz›rlanmakta ve taslak ABKonseyi ve Avrupa Parlamentosu’nun onay›nasunulmaktad›r. Tam üyelik antlaflmas› tam üyeülkeler ile aday ülke taraf›ndan imzalanmakta vekendi anayasal usullerine göre onaylanmaktad›r.Onay süreci tamamland›ktan sonra tam üyelikantlaflmas› yürürlü¤e girmekte ve tam üyelik ger-çekleflmektedir.

Türkiye’nin Avrupa Birli¤i’ne tam üyelik süreci-

ni ifade etmek

Türkiye AB iliflkileri, 1959 y›l›nda Türkiye’ningerçeklefltirdi¤i ortak üyelik baflvurusuna dayan-maktad›r. Taraflar aras›ndaki ortakl›k iliflkisinidüzenleyen temel belge, 1 Aral›k 1964 tarihindeyürürlü¤e giren Ankara Anlaflmas›’d›r. AnkaraAnlaflmas› taraflar aras›nda kademeli olarak birgümrük birli¤i oluflturmay› amaçlayan ve tamüyelik taahhütü içeren bir anlaflmad›r. AnkaraAnlaflmas› ile gümrük birli¤inin haz›rl›k dönemi,geçifl dönemi ve son dönem olmak üzere üç dö-nemden oluflmas› planlanm›flt›r. Haz›rl›k dönemi sorunsuz bir biçimde sona ermiflancak geçifl döneminde Türkiye’nin yükümlülük-lerini yerine getirememesi ve askerî müdahalenedeniyle iliflkiler bir süreli¤ine ask›ya al›nm›flt›r.Türkiye’nin 14 Nisan 1987 tarihinde gerçeklefltir-di¤i tam üyelik baflvurusuyla birlikte iliflkiler tek-rar normalleflme sürecine girmifltir. Türkiye’nin otarihteki baflvurusu sonucunda tam üyelik ger-çekleflmemifl ancak iliflkilerin normalleflmesiylegümrük birli¤inin son dönemine geçilmifltir. Türkiye gümrük birli¤inin son döneminde Aral›k1999 Helsinki Zirvesi kararlar› ile tam üyeli¤eaday üye olarak kabul edilmifl ve AB’nin beflincigeniflleme sürecine kat›lm›flt›r. Türkiye ile tamüyelik müzakereleri bafllamadan beflinci geniflle-me sürecinin ilk dalgas› gerçekleflmifl, Çek Cum-huriyeti, Polonya, Macaristan, Slovak Cumhuri-yeti, Slovenya, Estonya, Letonya, Litvanya, Gü-ney K›br›s ve Malta 1 May›s 2004 tarihi itibar›ylaAB’ye tam üye olmufltur.

4NA M A Ç

5NA M A Ç


Türkiye ile tam üyelik müzakereleri 3 Ekim 2005tarihinde bafllam›flt›r. Tam üyelik müzakerelerin-de Temmuz 2010 tarihi itibar›yla, sadece bir bafl-l›kta müzakerelerin bafllad›¤› ve geçici olarak ka-pat›ld›¤› görülmektedir. Bunun d›fl›nda, on üçbafll›kta müzakereler bafllam›fl fakat geçici olarakkapat›lmas› için kapan›fl kriteri getirilmifltir. Ayr›-ca sekiz bafll›kta müzakerelerin bafllat›lmas›, aç›-l›fl kriterinin sa¤lanmas›na ba¤lanm›flt›r.

Avrupa Komfluluk Politikas›’n›n önemini ortaya

koymak ve araçlar›n› aç›klamak

AB, beflinci geniflleme sürecindeki ülkelerin tamüyelikleriye birlikte siyasi ve ekonomik istikrar-s›zlar›n yafland›¤› ülkelerle komflu olmufltur.Komflu ülkelerdeki istikrars›zl›klar›n AB’ye s›çra-mas› olas›l›¤› çok yüksektir. Bu AB için büyükbir tehdittir. AB, yeni komflular›n› siyasi ve eko-nomik yönden desteklemek ve komflu ülkeler ileAB ülkeleri aras›nda yeni yapay s›n›rlar oluflma-s›n› önlemek amac›yla, komflulara yönelik, Avru-pa Komfluluk Politikas› (ENP) ad› alt›nda yeni birpolitika gelifltirmifltir. ENP geniflleyen AB’yi, za-man›n Avrupa Komisyonu Baflkan› Romano Pro-di’nin deyimiyle bir dostlar halkas› (ring of fri-ends) ile çevrelemeyi amaçlamaktad›r. ENP, ABile komflu ülkeler aras›nda bir ekonomik enteg-rasyon yaratarak dostlar halkas›n› güçlendirmeyihedeflemektedir. Bu amaca ulaflabilmek için ENPülkelerinin Avrupa Tek Pazar›’na kat›l›mlar› ön-görülmektedir. ENP, kapsam›ndaki komflu ülke-lere AB’ye tam üyelik taahhütü içermemektedir. ENP’nin kapsam›nda Cezayir, Ermenistan, Azer-baycan, Beyaz Rusya, Gürcistan, Moldova, Uk-rayna, M›s›r, Ürdün, Lübnan, Libya, Suriye, Fas,Filistin, Suriye, Tunus yer almaktad›r. Türkiye veRusya, AB’ye komflu ülkeler olmalar›na ra¤menENP kapsam›nda yer almamaktad›r. Bunun ne-deni, Türkiye’nin AB’ye tam üye aday› olmas›;Rusya ile iliflkilerin ise stratejik ifl birli¤i çerçeve-sinde yürütülmesidir. Politika’n›n temel arac›, Av-rupa Komisyonu ve komflu ülkeler taraf›ndan ha-z›rlanan Eylem Planlar›’d›r. Yenilenebilir, befl y›l-l›k bir dönemi kapsayan Eylem Planlar›’n›n yasaltemeli, taraflar aras›ndaki mevcut anlaflmalard›r.ENP’nin temel arac› olan Eylem Planlar› komfluülkelere k›sa ve uzun vadede siyasi ve ekono-mik reformlardan oluflan öncelikler ve bu önce-liklere uygun bir gündem belirlemektedir.

6NA M A Ç


1. AB’nin tüm geniflleme süreçlerinde hangi bütünlefl-me ve geniflleme efl güdümü senaryosunu benimse-mifltir?

a. á la carte Avrupab. Çok vitesli Avrupac. ‹ç içe geçmifl halkalar Avrupas›d. Esnek bütünleflmee. Bütünleflik Avrupa

2. ‹lk geniflleme sürecinde afla¤›daki ülkelerden hangi-leri AB’ye tam üye olmufltur?

a. Birleflik Krall›k, ‹sviçre, Danimarka, ‹rlandab. Birleflik Krall›k, Finlandiya, ‹sveçc. ‹sveç, Finlandiya, Avusturya, Norveçd. Birleflik Krall›k, Danimarka, ‹rlanda, Norveçe. Birleflik Krall›k, Danimarka, ‹rlanda

3. AB’nin Akdeniz genifllemelerinde hangi ülkeler yeralm›flt›r?

a. Yunanistan, ‹spanya, Portekizb. Yunanistan, ‹spanya, Polonyac. Yunanistan, ‹spanya, Portekiz, Türkiyed. ‹spanya, Portekiz, Malta, Güney K›br›se. Yunanistan, ‹spanya, Güney K›br›s

4. So¤uk savafl›n sona ermesiyle birlikte yeni tehditlerve f›rsatlarla karfl› karfl›ya kalan AB’ni bu süreçte do¤-rudan etkileyen ilk geliflme ne olmufltur?

a. Çekoslavakya’n›n bölünmesib. Yugoslavya’n›n da¤›lmas›c. Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerinin AB’ye tam üye-

lik baflvurular› d. Do¤u Almanya’n›n Bat› Almanya ile birleflmesie. Do¤u Almanya’n›n Fusya Federasyonu ile eko-

nomik entegrasyonu

5. AB’ye tam üyelik kriterlerine ne ad verilmektedir?a. Maastricht kriterlerib. Lizbon kriterleric. Kopenhag kriterlerid. Brüksel kriterlerie. Amsterdam kriterleri

6. Afla¤›daki ülkelerden hangisi AB’ye tam üye aday›ülkelerden bir de¤ildir?

a. Bosna-Hersekb. H›rvatistanc. Türkiyed. ‹zlandae. Makedonya

7. AB’ye tam üyelik baflvurusunda bulunan ülkenintam üyelik için adayl›k statüsü elde edebilmesi için ilkkoflul afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Avrupa Adalet Divan›’n›n onay›b. Tam üyelik baflvurusunda bulunan ülkede refe-

randumun olumlu sonuçlanmas› c. AB’ye üye ülkelerde referandumun olumlu so-

nuçlanmas› d. AB Bakanlar Konseyi’nin olumlu görüflü (Avis)e. Avrupa Komisyonu’nun olumlu görüflü (Avis)

8. Türkiye ile AB aras›nda tam üyelik müzakerelerihangi tarihte bafllam›flt›r?

a. 12 Aral›k 1999b. 1 Ocak 1996c. 18 Haziran 2004d. 3 Ekim 2005 e. 15 Aral›k 2006

9. Avrupa Komfluluk Politikas› (ENP)’n›n temel arac›afla¤›dakilerden hangisidir?

a. ‹lerleme raporlar›b. Finansal raporlarc. Eylem planlar›d. Komfluluk raporlar›e. Strateji belgeleri

10. Avrupa Komfluluk Politikas› (ENP) kapsam›ndakikomflu ülkeler için Avrupa Tek Pazar›’na kat›l›m›n ve fi-nansal deste¤in ön koflulu nedir?

a. Kopenhag ekonomik kriterlerine uyum sa¤lamakb. Maastricht kriterlerine uyum sa¤lamakc. AB müktesebat›na uyum sa¤lamakd. Avrupa Tek Pazar›’n›n rekabet kurallar›n› be-

nimsemek e. Demokrasi ve hukukun üstünlü¤ünü güvence

alt›na almak



AB ‹ZLANDA’YA KAPILARINI AÇIYOR

AB, ‹zlanda’ya üyelik kap›lar›n› açsa da kamuoyu yok-lamalar› ‹zlanda halk›n›n AB’ye girmek istemedi¤inigösteriyor. Son sözü önümüzdeki aylarda düzenlene-cek olan referandumda halk›n söylemesi bekleniyor.Bu arada, AB müktesebat›n›n %60’›na uyum sa¤layan‹zlanda, ilk hükûmetler aras› konferansta dört müzake-re bafll›¤›n› aç›p ikisini kapatmay› baflarm›fl durumda. Genifllemeden sorumlu Avrupa Komisyonu üyesi Step-hane Füle konuyla ilgili bir aç›klama yapt›: “Kimse ken-dini suistimal edilmifl hissetmemeli zira her üyelik süre-ci farkl›d›r. Bu süreçte her ülke kendi özellikleri teme-linde de¤erlendirilir. ‹zlanda, Avrupa Tek Pazar›’na on-yedi y›ld›r üyedir”. ‹zlanda’l›lar AB’ye tam üyelikle as›l gelir kaynaklar›olan bal›kç›l›k ve enerjinin tehlikeye girece¤ini düflü-nüyor. Halk›n ço¤unlu¤u, ‹spanyol ve ‹ngiliz bal›kç› fi-lolar›n›n ülkelerini istila etmesinden korkuyor. ‹zlandaD›fliflleri Bakan›’na göre ise bu iki konuda ‹zlanda’n›nözel bir statüye ihtiyac› yok. Sadece ülkelerin kendikotalar›n› uygulayabilmesi için kurallar gelifltirilmesiyeterli. AB yolunda bir baflka engel ise Icesave bankas›n›n 2008y›l›nda batmas›yla ‹zlanda’n›n Lahey ve Londra’ya öde-mesi gereken 4 milyar euroluk borç. Daha önce düzen-lenen iki referandumda da halk borçlar› ödemeyi kabuletmemiflti. Brüksel’den bildiren Euronews muhabirinegöre, bal›kç›l›k konusunda uzlaflma aran›yor. ‹zlanda’l›yetkililer ise bal›kç›l›k konusunda uzlaflma sa¤lanmas›-n›n referandum sonucunu olumlu etkileyebilece¤ini be-lirtiyor.

Kaynak: Euronews, 27/Haziran/2011.

AB hükûmetleri H›rvatistan’›n Temmuz 2013 itibariyleBirlik’e kat›l›m›n› garantileyecek üyelik antlaflmas›n› ya-r›n Brüksel’de düzenlenecek AB Zirvesi’nde imzalama-ya haz›rlan›yor. Bu antlaflma üyelik müzakerelerine Tür-kiye ile ayn› gün bafllayan H›rvatistan için tarihi bir dö-nüm noktas› olacak. Ancak euro bölgesinde yaflananborç krizi dolay›s›yla zor günler yaflayan AB için H›rva-tistan’›n üyeli¤i o kadar da büyük bir geliflme olarakgörülmüyor. Birlik’e üye ülkeler uzun vadede H›rvatistan’›n üyelikkriterlerine uyumdaki baflar›s›n›n di¤er Balkan ülkeleri-ni de cesaretlendirece¤ini umuyor. Ancak borç krizinina¤›rl›¤›n›n hissedildi¤i bu dönemde birçok Avrupa ül-kesi geniflleme politikalar›na bir süreli¤ine de olsa araverilmesi gerekti¤ine inan›yor. Yine de 4,3 milyonluknüfusuyla AB’nin %1’inden daha küçük olan H›rvatis-tan’›n AB ekonomisi üzerinde çok büyük bir etki yarat-mas› beklenmiyor. H›rvatistan on y›ldan fazla süredir devam eden bir üye-lik süreci yaflad›. Bu y›l›n bafllar›na kadar reformlardakiilerlemenin yavafll›¤› ve AB üyesi ülkelerin ço¤unlu¤u-nun genifllemeye karfl› olmas› nedeniyle süreçte aksa-malar gözleniyordu. Brüksel’den bir diplomat, “Genifl-leme konusundaki rahats›zl›k büyüyor” derken, AB’ninsiyasi ve co¤rafi s›n›rlar›n›n genifllemesinin yaratt›¤› tar-t›flmalara dikkat çekti. Ancak H›rvatlar Yugoslavya’dan geriye kalan sosyalistmiras› unutup AB’ye girme konusunda çok hevesli. Üye-li¤inin kesinleflmesiyle H›rvatistan AB’ye kat›lan ikincieski Yugoslavya ülkesi olacak. Daha önce H›rvatistan’›nküçük kuzey komflusu Slovenya Birlik’in bir parças›olarak kabul edilmiflti. Birçok H›rvatistan’l› iç politikalar›n Avrupa denetiminegirmesinin, ülkede ihtiyaç duyulan demokratik reform-lar›n gerçekleflmesini ve neredeyse bütün devlet ku-rumlar›na sirayet etmifl olan yolsuzluklara bir çözümbulunmas›na yard›mc› olaca¤›na inan›yor. Ancak ayn›zamanda son on y›lda AB’ye tam üye olan birçok Do¤uAvrupa ülkesinde oldu¤u gibi, H›rvatistan’da da dahageliflmifl ekonomilerle rekabet edememe korkusu çokyayg›n. H›rvatistan AB’nden yeflil ›fl›¤› görebilmek için kapsam-l› demokratik ve ekonomik reformlar› hayata geçirmekzorunda kald›. H›rvat siyasetçiler yolsuzlukla mücade-lede kararl› olduklar›n› göstermifl olsalar da Avrupa’dayaflanan mali kriz H›rvatistan’› da vurdu. Baflbakan Jad-

Yaflam›n ‹çinden

”

“Okuma Parças›


ranka Kosor’un ad› yolsuzluk skandallar›na kar›flan par-tisi, Pazar günü düzenlenen seçimlerde a¤›r bir yenilgiald›. Bu yenilgide, skandallar kadar seçmenlerin eko-nomik korkular› ile ülkedeki yabanc› yat›r›mlar›n azal-mas›n›n da etkili oldu¤u belirtiliyor. H›rvatistan önümüzdeki onsekiz ayda çok yo¤un birdenetim alt›nda olacak çünkü AB yolsuzlukla mücade-le ad›mlar›n›n gereken h›zda at›ld›¤›ndan emin olmakistiyor. Reformlarda yaflanacak bir gecikme üyelik ant-laflmas›n›n üye ülkelerin parlamentolar›nda kabul edil-mesini de geciktirebilir. H›rvatistan AB yolunda h›zla ilerleyen tek Balkan ülke-si de¤il. Karada¤ ile S›rbistan’›n adayl›k statüsünün deyar›n Brüksel’de resmen aç›klanmas› bekleniyor. AncakS›rbistan ile Kosova aras›nda yaflanan son gerginlik Bel-grad’›n yoluna tafl koyabilir. Öte yandan Arnavutluk veBosna Hersek de siyasi reformlar› bafllatarak AB’nin ra-dar›na girmek istiyor. Makedonya’n›n ise Yunanistan ileisim sorununu çözmeden AB’ye üye olmas› mümküngörünmüyor.

Kaynak: http://www.hurriyet.com.tr/planet/19421543.asp Eriflim tarihi: 11 Ocak 2012.

1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB’nde Bütünleflme ve Ge-niflleme Efl güdümü: Gelecek Senaryolar›”, ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB’nin ‹lk Geniflleme Süre-ci”, konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB’nin ‹kinci ve ÜçüncüGeniflleme Süreci” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB’nin Beflinci GenifllemeSüreci” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB’ye Tam Üyelik Kriterle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB’ye Tam Üye Aday› Ül-keler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “AB’ye Tam Üyelik Süreci”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin AB’ye Tam Üye-lik Süreci” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Komfluluk Politika-s›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Komfluluk Politika-s›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.



S›ra Sizde 1

AB ekonomik entegrasyon sürecinde siyasi entegras-yon sürecine göre daha baflar›l›d›r. Bunun nedeni,AB’nin kuruluflundan itibaren önceli¤i ekonomik en-tegrasyona vermifl olmas›d›r. AET’yi kuran Roma Ant-laflmas› ile üye ülkeler aras›nda bir ortak pazar olufltu-rulmas› hedeflenmifl; bu hedefe 1993 y›l› itibar›yla ula-fl›lm›fl; 2002 y›l›nda ise tek para birimi olan euro teda-vüle sokulmufltur. Siyasi entegrasyon sürecine iliflkinhükümlere ise ilk kez 1992 Maastricht Antlaflmas›’ndayer verilmifl; süreci güçlendirmeye çal›flan Lizbon Ant-laflmas›’n›n üye ülkeler taraf›ndan benimsenmesi veonaylanmas› ise sanc›l› olmufltur.

S›ra Sizde 2

AB’nin mevcut bütünleflme ve geniflleme efl güdümünütemelden sarsacak olan gelecek senaryosu, á la carte

Avrupa senaryosudur. á la carte Avrupa senaryosu, üyeülkelere AB politikalar›ndan dilediklerini seçme ve uy-gulama serbestisi tan›yacak olan bir senaryodur. Üyeülkelerin flimdiki sistemde oldu¤u gibi, tüm AB politi-kalar›n› benimseme ve uygulama zorunlulu¤u olmaya-cakt›r. Dolay›s›yla bu senaryonun gerçek olmas› hâlin-de, AB’yi oluflturan ortak temeller ortadan kalkacak veAB’nin di¤er uluslararas› kurulufllardan bir fark› kalma-yacakt›r.

S›ra Sizde 3

AB’nin k›sa bir süre içinde Orta ve Do¤u Avrupa ülke-lerine yönelik kapsaml› politikalar gelifltirmesini nede-ni, ilgili ülkelerde istikrar› tesis etmektir. Çünkü Orta veDo¤u Avrupa ülkelerinin demokrasiyi benimsemelerive serbest piyasa ekonomisi kurallar›n› iflletebilmeleribelirli bir süreci gerektirmektedir. Bu süreçte yaflanabi-lecek ekonomik ve siyasi istikrars›zl›klar, kendilerinekomflu olan AB’yi de etkisi alt›na alabilecektir. Bu ola-s›l›k ise AB’nin istikrar› ve güvenli¤i için büyük bir teh-dittir. Ayr›ca söz konusu ülkelerin AB’ye tam üyelik ola-s›l›klar› da göz önünde bulunduruldu¤unda AB’nin ilgi-li ülkelere yönelik h›zl› ve kapsaml› politikalar üretme-si kaç›n›lmaz olmufltur.

S›ra Sizde 4

Tam üyelik müzakerelerinin temel ilkesi olan, “her fleyüzerinde anlaflma sa¤lanmadan hiçbir fley üzerinde an-laflma sa¤lanmam›fl olmas›” ilkesi, müzakere sürecinintamamlanabilmesi için otuzbefl müktesebat bafll›¤›n›notuzbeflinde de müzakerelerin tamamlanm›fl olmas› ge-rekti¤i anlam›n› tafl›maktad›r. Di¤er bir ifade ile geçiciolarak kapat›lan müzakere bafll›klar›n›n niha-i olarak kapat›lmas› gerekmektedir. Geçici olarak kapa-t›lan müzakere bafll›klar›n›n nihai olarak kapat›labilme-si ise geçici olarak kapat›lma sonras›nda e¤er ilgili mük-tesebat bafll›¤›nda yeni mevzuat gelifltirilmiflse onlar›nda benimsenmesi flart›na ba¤l›d›r. Dolay›s›yla müktese-bat bafll›klar›n›n tümünün bile geçici olarak kapat›lm›flolmas›, müzakerelerin tamamland›¤› anlam›na gelme-mektedir.

S›ra Sizde 5

14 Nisan 1987 tarihi itibar›yla Türkiye’nin tam üyelikbaflvurusunu dayand›rabilece¤i iki madde vard›. Bun-lardan biri Roma Antlaflmas›’n›n 237. maddesi, di¤eriise Ankara Anlaflmas›’n›n 28. maddesi idi. Türkiye, bafl-vuruda bulundu¤u 14 Nisan 1987 tarihi itibar›yla Anka-ra Anlaflmas›’ndan do¤an yükümlülükleri üstlenebilmifldurumda de¤ildi. Bilindi¤i gibi Ankara Anlaflmas›’n›n28. maddesi, Türkiye’nin tam üyelik olas›l›¤›n› Türki-ye’nin Anlaflma’dan do¤an yükümlülükleri üstlenmiflolmas› flart›na ba¤lam›flt›r. Bu nedenle Türkiye tam üye-lik baflvurusunu, Avrupal› devlet olmay› tek flart olarakbelirlemifl olan Roma Antlaflmas›’n›n 237. maddesinedayand›rm›flt›r.

S›ra Sizde 6

ENP’yi geniflleme politikas›ndan ay›ran en önemli özel-lik, ilgili politikan›n kapsad›¤› komflu ülkelere tam üye-lik taahhütü içermemesidir. Nitekim ENP, AB’nin kom-flular›na tam üyelik taahhütü olmaks›z›n istikrar taahhütetti¤i bir giriflimdir.



Arat, T. (2001). “Türk Ekonomi Hukukunun Avrupa Bir-li¤i Hukukuna Uyumu Sorunu: Bugüne Kadar Al›-nan Yol ve Bundan Sonra At›lacak Ad›mlar”, Türk

Ekonomi Hukukunun Avrupa Birli¤i Hukukuna

Uyumu Sorunu, ‹stanbul: Friedrich Ebert Stiftung. Blockmans, S. Lazowski, A. (2006). The European Uni-

on and Its Neighbours. A Legal Appraisal of the EU’s

Policies of Stabilization, Partnership and Integrati-

on, The Hague: T.M.C. Asser Press. CEPR. (1995). Flexible Integration, London: Monitoring

European Integration 6. Da¤demir, U. E. (1998). Orta ve Do¤u Avrupa Ülkeleri

ile Türkiye’nin Avrupa Birli¤i’ne Tam Üyeliklerinin

Avrupa Birli¤i’nin Bütünleflme ve Geniflleme Dina-

mikleri Yönüyle De¤erlendirilmesi, ‹stanbul: ‹ktisadiKalk›nma Vakf› Yay›nlar›, No: 150.

Da¤demir, U. E. (2010). “Avrupa Komfluluk Politika-s›’n›n Türkiye D›fl Ticaret Perspektifleri Ba¤lam›ndaBir De¤erlendirmesi”, De¤iflen Avrupa ve Türkiye:

Güncel Tart›flmalar, Ed. Ç. Nas ve R. ‹zci, ‹stanbul:Marmara Üniversitesi Avrupa Birli¤i Enstitüsü Ya-y›nlar›, ss. 123-146.

Dinan, D. (2005). Ever Closer Union, Hampshire: Pal-grave Macmillan.

European Commission. (2006). Enlargement, Two Ye-

ars After: An Economic Evaluation, Brussels: Euro-pean Economy, No: 24.

Karluk, R. S. (2007). Avrupa Birli¤i ve Türkiye, ‹stanbul:Beta Yay›nlar›.

Lasok, D. (1991). “The Ankara Agreement: Principles

and Interpretation”, Marmara Journal of EuropeanStudies, 1 (1), ss. 27-47.

Ongur, H. Ö. (2007). “Reluctant Norway and EuropeanUnion”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergi-

si. 7 (2), ss. 1-18. Rehn, O. (2007). Avrupa’n›n Gelecek S›n›rlar›, Çev. O.

fien ve H. Kaya, ‹stanbul: 1001 Kitap Yay›nlar›. Tekeli, ‹. ve ‹lkin, S. (1993). Türkiye ve Avrupa Toplulu-

¤u I, Ankara: Ümit Yay›nc›l›k. Tekeli, ‹. ve ‹lkin, S. (1993). Türkiye ve Avrupa Toplulu-

¤u II, Ankara: Ümit Yay›nc›l›k. Tekeli, ‹. ve ‹lkin, S. (2000). Türkiye ve Avrupa Birli¤i

III, Ankara: Ümit Yay›nc›l›k. Urwin, D. W. (1991). The Community of Europe, Essex:

Longman.

http://www.ikv.org.tr/icerik.asp?konu=muzakeresure-ci&baslik=M%FCzakere%20S%FCreci Eriflim tarihi: 2Ocak 2012.

http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/maastric/dileklis/kriter.pdfEriflim tarihi: 5 Ocak 2012.

http://europa.eu/abc/euslides/index_en.htm Eriflim ta-rihi: 12 Ocak 2012.

http://www.abgs.gov.tr/files/fasillar/muzakere_sure-cinde_mevcut_durum.pdf Eriflim tarihi: 16 Ocak2012.

http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ab-iliskileri.tr.mfa Eri-flim tarihi: 16 Ocak 2012.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Ekonomik politikalar› aç›klayabilecek,Sosyal politikalar› ifade edebileceksiniz.

‹çindekiler

• Ekonomik Politikalar• Euro• Euro Bölgesi • Euro Sistemi• Euro Grubu • Ekonomik Birlik • Para Birli¤i• Bütçe Disiplini• Büyüme ve ‹stikrar Pakt› • Avrupa Bütçe Pakt› • Aç›k Koordinasyon Yöntemi• 2010 Lizbon Stratejisi • Avrupa 2020 Stratejisi • Mali Piyasalar›n Entegrasyonu• Sosyal Politikalar

• Çevre Politikas›• ‹stihdam Politikas›• Kültür Politikas›• E¤itim, Gençlik ve Spor Politikas› • Tüketicinin Korunmas›• Kamu Sa¤l›¤›n›n Korunmas›• Bölgesel Politika • Sanayi Politikas›• Vergi Politikas›• Enerji Politikas› • Rekabet Politikas›• Ortak Ticaret Politikas›• Avrupa ‹stikrar Mekanizmas›

Antlaflmas›• Ortak Tar›m Politikas›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NN

Avrupa Birli¤i

• G‹R‹fi • EKONOM‹K VE SOSYAL

POL‹T‹KALARIN TAR‹HSELGEL‹fi‹M‹

• EKONOM‹K N‹TEL‹KL‹POL‹T‹KALAR

• SOSYAL N‹TEL‹KL‹ POL‹T‹KALAR


Avrupa Birli¤i’ninEkonomik ve SosyalPolitikalar›

G‹R‹fiAvrupa bütünleflmesi çerçevesinde 1950’li y›llardaTopluluklar›n kuruluflundan itibaren ekonomik vesosyal alanda ortak politikalar yürütülmektedir. Za-ten bilindi¤i gibi Topluluklar›n en önemlisi olan Av-rupa Ekonomik Toplulu¤u, bir ekonomik bütünlefl-me modeli olan gümrük birli¤i üzerine kurulmufltur.Bu noktadan hareketle ekonomik bütünleflmenin Av-rupa Birli¤i’nin özünü teflkil etti¤i söylenebilir.

Ekonomik politikalar›n yan› s›ra istihdam gibi,sosyal güvenlik gibi konularda da bafllang›çtan itiba-ren ortak politikalar yürütülmeye çal›fl›lm›flt›r. Bura-daki temel espri fludur: Avrupa bütünleflmesi kapsa-m›nda liberal ekonomik yaklafl›ma paralel olarak sos-yal politikay› ekonomik politikan›n bir devam›, bir uzant›s› gibi ele alma yaklafl›m›egemendir. Hatta bu nedenle AET antlaflmas›nda, istihdam ve sosyal politikayla il-gili hükümler ekonomik politikayla ilgili hükümlerin ard›ndan gelmektedir.

Bu ünitede Avrupa Birli¤i bünyesinde yürütülmekte olan ekonomik ve sosyalnitelikli politikalar kapsaml› bir yaklafl›mla irdelenecektir. Ancak önce bu konuda-ki genel tarihsel geliflime bir göz atmak yerinde olacakt›r.

EKONOM‹K VE SOSYAL POL‹T‹KALARINTAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹‹ktisat tarihindeki derin tart›flmalar bir kenara b›rak›lacak olursa, devletin ya dakamu otoritesinin ekonomik ve sosyal nitelikli politikalar yürütmesi modern dev-let anlay›fl›n›n ortaya ç›kmas› sonras›nda bafllar. Bu noktada teorik aç›dan, ser-best piyasa ekonomisinde devlet normalde ekonomik hayata müdahale etmez.Ancak ekonomide yer yer ortaya ç›kan dengesizlik ve eflitsizlikleri azaltmak yada gidermek için devlet ekonomik ve sosyal alanda birtak›m politikalar yürüt-mek durumunda kalmaktad›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda ekonomik ve sosyal poli-tikalar, bir devletin, ülkenin ekonomik ve sosyal durumunu iyilefltirmeye yöne-lik hedefleri gerçeklefltirmek için uygulamaya koydu¤u önlemler bütünü olaraktan›mlanabilir. Devlet bu çerçevedeki uygulamalar›nda flu temel hedefleri göze-

Avrupa Birli¤i’nin Ekonomikve Sosyal Politikalar›

tir: Üretimin art›r›lmas›, yüksek istihdam, fiyat istikrar›n›n sa¤lanmas›, d›fl ticaretdengesinin sa¤lanmas› vs.

Ekonomik ve sosyal politikalar› temel olarak 2’ye ay›rmak mümkündür: Belirlibir dönem uygulanan/konjonktürel politikalar ve yap›sal politikalar. Konjonktü-rel politikalar kapsam›nda ekonomik göstergeler üzerinde birtak›m faaliyetlerdebulunulur. Bu tür politikalar›n temel amac› dönemsel krizlerin etkisini somut/ponk-tüel önlemlerle azaltmak ve ekonomideki dönemsel tansiyonlar› düflürmektir. Butür politikalar afla¤›daki alanlarda/de¤iflkenler üzerinde uygulan›r:

• Bütçe politikas›: Bu enstrüman kullan›larak kriz dönemlerinde özel kesiminharcamalar›ndaki düflüflü telafi etmek amac›yla kamu harcamalar› art›r›l›r.Ekonominin canlanmas› için s›k baflvurulan bu enstrüman 1970’li y›llardabütçe aç›klar›n›n art›fl göstermesiyle eski popülerli¤ini yitirmifltir.

• ‹stihdam politikas›: Dönemsel olarak iflsizli¤in artt›¤› dönemlerde devletinistihdam› art›rmak için ald›¤› önlemlerle somutlafl›r. Devlet bu çerçevede biryandan istihdam› teflvik edici önlemler alarak, di¤er yandan da iflsizlere bir-tak›m ödemeler yaparak oldukça önemli bir rol oynamaktad›r.

• Para politikas›: Ekonomideki afl›r› ›s›nma/enflasyon durumlar›nda devletle-rin s›k baflvurduklar› bir enstrümand›r. Ancak sadece para üzerinde de¤il,kredi ve faiz oranlar› üzerinde de somutlaflabilir.

• Mali politika: Vergi ve yeni ödeneklerin/kesintilerin konmas›/kald›r›lmas›fleklinde somutlaflan bu politika çerçevesinde devlet ana aktördür. Bu ens-trümanla gerekti¤inde devlet, ihtiyac› olan geliri sa¤lam›fl olur.

• Sa¤l›k politikas›: Yukar›daki enstrümanlar›n tersine daha sosyal nitelikli olanbu politika çerçevesinde devlet tüm vatandafllar›na sa¤l›k hizmeti sunmaklayükümlüdür.

Yap›sal politikalar ise konjonktürel politikalar›n tersine daha uzun vadeli po-litikalard›r. Bu nedenle etkilerini ancak uzun vadede gösterirler. ‹stihdam, sa¤l›kve maliye gibi yukar›daki alanlarda da bu tür uzun vadeli politikalar uygulanabilir.Ancak bunlar›n yan› s›ra sanayi politikas›, tar›m politikas›, tafl›mac›l›k, çevre politi-kas›, d›fl ticaret politikas› gibi alanlarda da bu tür uzun vadeli politikalar sürdürü-lebilir. Ancak yap›sal politikalar çerçevesinde erken sonuç al›namamas› ve bu po-litikalar›n sürdürülmesinde yaflanan s›k›nt›lar bu tür politikalar› devletler aç›s›ndanpek cazip k›lmamaktad›r.

Ekonomik ve sosyal politikalar izlenirken genel olarak süreç flu flekilde ifller: 1-Devlet ya da iktidardaki hükûmet, mevcut ekonomik konjonktürü de¤erlendirir vegerekirse birtak›m tahminlerde/saptamalarda bulunur. 2- Bu saptamalar yap›ld›k-tan sonra bu kez öncelikler ya da hedefleR belirlenir. Örne¤in iflsizlikle mücadele,ekonomik büyümenin canland›r›lmas› ya da enflasyonla mücadele bu öncelikleraras›nda yer alabilir. 3- Son aflamada devlet bu hedeflere ulaflmak için kullanabile-ce¤i enstrümanlar› tespit eder ve ona göre bir program uygular.

Konuyu bitirirken devletsel ölçekte bak›ld›¤›nda son dönemlerde yaflanan eko-nomik s›k›nt›lar/artan bütçe aç›klar›, ekonomik ve sosyal politikalar›n sürdürülme-si konusunda yer yer s›k›nt› oluflturmaktad›r. Buna ilaveten küreselleflmenin art-mas›yla ulusal ekonomiler birbirine daha entegre hâle gelmektedir. Bu aç›dan ba-k›ld›¤›nda da ekonomik ve sosyal politikalar›n sürdürülebilirli¤i uluslararas› alan-daki duruma s›k› s›k›ya ba¤l› hâle gelmifltir.


Ekonomik ve sosyal politikalar›n tarihsel geliflimiyle ilgili bu bölümde flu kaynaktan yarar-lan›lm›flt›r: “F‹CHE 15 : LA POLITIQUE ÉCONOMIQUE ET SOCIALE”,(http://battu.jeanchar-les.perso.sfr.fr/Fiches%20de%20cours/Fiches%20de%20cours%20la%20politique%20eco-nomique%20et%20sociale.pdf).

EKONOM‹K N‹TEL‹KL‹ POL‹T‹KALAR

Ekonomik ve parasal birlik konusunda daha ayr›nt›l› bilgi için bkz, S. R›dvan Karluk, Av-rupa Birli¤i ve Türkiye, 8. Bask›, Beta, ‹stanbul, 2005, ss. 517-602.

Tarihsel Geliflim AET Antlaflmas›’n›n imzaland›¤› dönemde üye devletler, gerek ekonomik konular-da gerekse parasal birlikle ilgili konularda henüz Topluluk lehine yetki transferiyapma e¤iliminde de¤ildiler. Bu nedenle Roma Antlaflmas›’nda konuyla ilgili hü-kümler daha ziyade istihdam›n sa¤lanmas›, fiyat istikrar›n›n sa¤lanmas›, parasal is-tikrar›n ve ödemeler dengesinin korunmas› gibi birtak›m hedefler belirleme ve on-lar› üye devletlerin ulusal düzeyde gerçeklefltirmesi fleklinde somutlaflm›flt›r. Dola-y›s›yla tam anlam›yla bir ekonomi politikas›n›n oluflturulmas› ve sürdürülmesi odönemde üye devletlerin yetki alan›na girmekteydi.

Bununla birlikte Roma Antlaflmas›’nda üye devletlerin izleyecekleri ekonomikpolitikan›n ortak yarar kapsam›nda de¤erlendirilmesi arzu edilmifltir. AET antlafl-mas›n›n 103. maddesinde bu tür durumlarda üye devletlerin kendi aralar›nda veKomisyonla karfl›l›kl› istiflarelerde bulunmalar› hükmü getirilmifltir (bu hüküm Liz-bon Antlaflmas› sonras› AB’nin ‹flleyifline Dair Antlaflma’da-AB‹DA 121. maddedeyer almaktad›r). Zaten bu hükme dayanarak üye devletlerin ekonomik ve finansalpolitikalar›n›n k›sa vadede koordinasyonunu sa¤lamak için Bakanlar Konseyi tara-f›ndan Ekonomi Politikas› Komitesi oluflturulmufltur. Üye devletlerin ve Komis-yon’un birer temsilcisinden oluflan bu komite Ekonomi ve Maliye Bakanlar› Kon-seyi’nin (ECOF‹N) toplant›lar›n›n haz›rl›k çal›flmalar›n› yapmakla da görevlendiril-mifltir. Bu komitenin yan› s›ra Ekonomik ve Mali Komite ismindeki di¤er bir komi-te, AB‹DA’n›n 134. maddesinde yer almaktad›r. Bu iki Komite Ekonomik ve Para-sal Birlik kapsam›nda oldukça önemli roller oynamaktad›r.

Ekonomi politikas› kapsam›nda yukar›daki geliflmeler yaflan›rken, ayn› dönem-de parasal birlik kapsam›nda daha h›zl› geliflmeler yaflanm›flt›r. Bu noktada 1-2Aral›k 1969 tarihli La Haye Zirvesi’nde gündeme gelen parasal birlik kapsam›ndaKomisyon’da 4 Mart 1970’de Barre Plan›; Bakanlar Konseyi taraf›ndan da 8 Ekim1970’de Werner Raporu kabul edilmifltir. Bu iki belgede aflamal› bir biçimde para-sal birli¤e geçilmesi önerilmifltir. Bunun üzerine 27 Mart 1971’de Bakanlar Konse-yi’nde kabul edilen kararla bu konuda somut ad›mlar at›lmas› planlanm›flt›r. Ancako dönemde yaflanan s›k›nt›lar bu konuda oluflturulmak istenen ortak politikay›olumsuz etkilemifltir. S›k›nt›lardan ilki karardan 2 hafta sonra bafl göstermifl ve ba-z› üye devletlerde enflasyonist bask› oluflmufltur. Ancak as›l büyük darbe ABD’nin15 A¤ustos 1971 tarihinde Bretton Woods sistemine son vermesiyle ortaya ç›km›fl-t›r. Bunun üzerine üye devletler ulusal paralar aras›ndaki dalgalanma marj›n› 24Nisan 1972’den itibaren % 2,25’e çekerek “para y›lan›” ad› verilen sistemi olufltur-mufllard›r. 12 Mart 1973 tarihinde de Topluluk üyesi ülkelerin ulusal paralar›ylaABD dolar› aras›ndaki dalgalanma marj› kald›r›larak “tünelsiz para y›lan›” denilensistem uygulanmaya bafllanm›flt›r.

1216. Ünite - Avrupa Bir l i¤ i ’n in Ekonomik ve Sosyal Pol i t ikalar ›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Yaflanan tüm bu s›k›nt›lar 1979’da oluflturulan Avrupa Para Sistemi öncesi Top-luluk üyesi ülkelerin ciddi tecrübe kazanmalar› için bir f›rsat olmufltur. Bunun so-nucu olarak 1990’l› y›llar›n bafl›nda oluflturulmaya bafllanan ve 2000’li y›llar›n bafl-lang›c›nda Euro ile somutlaflan ekonomik ve parasal birlik baflar›l› bir flekilde olufl-turulabilmifltir.

Parasal birli¤e geçifl AB’de 3 aflamada gerçeklefltirilmifltir. Bu aflamalar s›ras›ylaflu flekildedir:

1. Aflama: 1 Temmuz 1990-31 Aral›k 1992 aras› sürmüfltür. Bu aflamada serma-yenin serbest dolafl›m›n›n önündeki tüm engeller prensipte kald›r›lm›flt›r. Bununyan› s›ra bu aflamada 1993 öncesi bir çal›flma program›n›n oluflturulmas› ve buamaç için oluflturulan alt komite ve çal›flma gruplar›n›n görevlerinin belirlenmesigibi öncelikli konular ele al›nm›flt›r.

2. Aflama: 1 Ocak 1993-31 Aral›k 1998 aras› sürmüfltür. Bu aflamada k›saca flugeliflmeler yaflanm›flt›r: 1 Ocak 1994’te Avrupa Para Enstitüsü kurulmufl ve bu afla-madaki çal›flmalar›n birço¤unu bu oluflum gerçeklefltirmifltir. Haziran 1997’de ‹stik-rar ve Büyüme Pakt› kabul edilmifltir. 1 Ocak 1998’de Avrupa Merkez Bankas›(AMK) kurulmufl ve Para Enstitüsünün görevi sona ermifltir.

3. Aflama: 1 Ocak 1999’da bafllam›flt›r. Bu aflamada parasal birli¤e dahil olacakülkelerin ulusal paralar› aras›ndaki döviz kurlar› geri döndürülemeyecek flekildebelirlenmifl ve sabitlenmifltir. Ayr›ca bu aflamada AMB’nin sorumlulu¤u alt›nda birpara politikas›n›n uygulanmas›na bafllanm›flt›r. Yukar›da da belirtildi¤i gibi bu afla-man›n bafllang›c›ndan itibaren Euro mali piyasalarda kullan›lmaya bafllanm›flt›r.2002’den itibaren ise Euro banknotlar› ve madeni paralar tedavüle girmifltir.

Yukar›daki aflamalar›n yan› s›ra parasal birlikteki en önemli nokta bu birli¤edahil olabilmek için birtak›m kriterlerin yerine getirilmesidir. Bu kriterler AT Ant-laflmas›’n›n 121/1 maddesinde düzenlenmifl olup toplam 4 tanedir:

1. Fiyat istikrar› konusunda en iyi performansa sahip 3 ülkenin enflasyon oran-lar›n›n ortalamas›n› % 1,5’ten daha fazla aflmamak;

2. Döviz kurlar›n›n normal dalgalanmas›na riayet etmek ve 2 y›l boyunca de-valüasyon yapmamak;

3. Uzun vadeli faiz oranlar› konusunda en iyi performansa sahip 3 ülkenin fa-iz oranlar›n› % 2’den daha fazla aflmamak;

4. Afl›r› kamu aç›klar›n›n olmamas›. Bu kriterleri yerine getiren 11 ülkenin parasal birlikte yer alabilecekleri 2 May›s

1998’de Devlet ve Hükûmet Baflkanlar› taraf›ndan oy birli¤iyle kabul edilmifltir. Buaflamada ‹ngiltere, Danimarka ve ‹sveç kriterleri yerine getirmelerine ra¤men para-sal birli¤e dahil olmak istememifllerdir. Yunanistan ise kriterleri yerine getiremedi-¤i için bu birli¤e o tarihte al›nmam›flt›r.

Parasal birli¤in oluflturuldu¤u dönemde AB’ye üye olan ülkelere bu birli¤in d›-fl›nda kalma opsiyonu tan›nmas›na ra¤men, sonradan üye olan ülkelere böyle biropsiyon tan›nmam›flt›r. AB‹DA md. 140’daki düzenleme uyar›nca bu ülkelerin ge-rekli kriterleri yerine getirip getirmedikleri 2 y›lda bir AB Komisyonu taraf›ndankontrol edilmekte ve parasal birli¤e girifl için gerekli çal›flmalar› yapmalar› isten-mektedir. Parasal birlik için gerekli kriterleri yerine getiren ve yeterli uyum düze-yini yakalayan üye ülkeler parasal birli¤e al›nmaktad›r. 2001’de Yunanistan bu fle-kilde parasal birli¤e dahil edilmifltir.

Parasal birli¤e dâhil üye devletlerde aniden ortaya ç›kabilecek olumsuzluk du-rumlar›nda al›nacak önlemler konusu AB‹DA md. 143 ve 144’de düzenlenmifltir.


Ekonomik politikalar›n tarihsel geliflimiyle ilgili bu bölümde flu kaynaktan yararlan›lm›fl-t›r: Nicolas Moussis, Avrupa Birli¤i Politikalar›na Girifl Rehberi, Çev, Ahmet Fethi, MegaPress, ‹stanbul, 2004.

Ekonomik Nitelikli Politikalar›n Ayr›nt›l› AnaliziAB bünyesinde yürütülmekte olan ekonomik nitelikli politikalara bak›ld›¤›nda bupolitikalar›n afla¤›daki kategorilere ayr›ld›¤› görülmektedir:

Ekonomik ve parasal birlik, yatay politikalar, sektörel politikalar, AB’nin reka-bet etme kapasitesini yükseltmeye yönelik politikalar. Bu politikalar›n yan› s›ra bukapsamda son olarak 2010 Lizbon Stratejisi’ni ve onun akabinde oluflturulan Avru-pa 2020 Stratejisi’ni büyüme ve istihdam› art›rmaya yönelik stratejiler bafll›¤› alt›n-da ana hatlar›yla ele almak yerinde olacakt›r.

Ekonomik ve Parasal Birlik Kapsam›nda Yürütülen PolitikalarAB çerçevesinde oluflturulan ekonomik ve parasal birlik ve özellikle de tek para-ya geçifl Avrupa bütünleflmesinde gümrük birli¤i ve iç pazardan sonraki bütünlefl-me aflamas›n› oluflturur. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda Avrupa bütünleflmesinin ulaflt›¤›seviye aç›s›ndan önemli bir kriterdir. Ekonomik ve parasal politikan›n olmazsa ol-maz ilkeleri flunlard›r: Fiyat istikrar›, sa¤l›kl› bir kamu maliyesi ve parasal durum,ödemeler dengesinde istikrar (AB‹DA, md. 119/3). Bu kapsamda yürütülen politi-kalar› ekonomik birlik ve parasal birlik olarak ayr› ele almak yerinde olacakt›r.Bunlara ilaveten son olarak mali piyasalar›n entegrasyonu konusunda da k›sacabilgi verilecektir.

Ekonomik ve parasal birlik konusunda daha ayr›nt›l› bilgi için bkz, S. R›dvan Karluk, Av-rupa Birli¤i ve Türkiye, 8. Bask›, Beta, ‹stanbul, 2005, ss. 517-602. Ayr›ca bkz, DesmondDinan (ed.), Avrupa Birli¤i Ansiklopedisi, Çev. Hale Akay, Kitap Yay›nlar›, ‹stanbul,2005, cilt. I, ss. 391-411; Muhsin Kar, “Avrupa Birli¤i ve Ortak Para Politikas›”, in M. Kar,& H. Ar›kan, Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar ve Türkiye, Beta, ‹stanbul, 2003, ss. 177-217; Ceran Arslan Olcay, “Avrupa Birli¤i’nde Ekonomik ve parasal Birlik”, in Ç, Erhan, &A.B. K›z›l›rmak & C. Arslan Olcay, (ed), Avrupa Birli¤i-Temel Konular, ‹maj Yay., 2007,Ankara, ss. 183-201.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Resim 6.1

Raymond Barre(Fransa)

Pierre Werner(Lüksemburg)

Ekonomik ve parasal birli¤in öncüsü say›labilecek iki isim

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Ekonomik Birlik Kapsam›nda Yürütülen Politikalar Ekonomik birlik kapsam›nda üye devletler ve AB, rekabetin serbest oldu¤u aç›kve serbest piyasa ilkesine uygun hareket ederler (AB‹DA md. 120). Bu kapsamda yu-kar›da da belirtildi¤i gibi Roma Antlaflmas›’ndan bu yana üye devletler ekonomik ko-nularda aralar›nda s›k› bir ifl birli¤i kurma konusunda hemfikirdirler. Dolay›s›yla bu-gün bak›ld›¤›nda ekonomik birlik kapsam›nda yürütülen politikalar bir yandan eko-nomi politikas›n›n genel yönelimlerinin belirlenmesi fleklinde somutlafl›rken di¤eryandan bütçe disiplininin sa¤lanmas›n› kapsamaktad›r. Son olarak 2007 tarihindeimzalanan ve hâlen yürürlükte olan Lizbon Antlaflmas› bu kapsamda Euro bölgesinedâhil ülkeler aras›nda güçlendirilmifl ifl birli¤i kurulabilece¤ini öngörmektedir.

a- Ekonomi politikas›n›n genel yönelimlerinin belirlenmesi konusuAB‹DA md. 121’de yer almaktad›r. Bu maddede öngörülen prosedüre göre KonseyKomisyonu’nun tavsiyesi üzerine bu konuda bir proje haz›rlar ve bunu AvrupaKonseyi’ne sunar. Avrupa Konseyi bu konuyu tart›fl›r ve bir sonuç bildirgesi (conc-lusions) kabul eder. Konsey de bunu esas alarak bu konudaki tavsiyeyi kabul eder.Görüldü¤ü gibi bu çerçevede ba¤lay›c› bir enstrüman söz konusu de¤ildir. Ancaküye devletler ekonomi politikalar›n› buna uygun olarak sürdürmekle mükelleftirler.

b- Bütçe disiplini/Mali disiplin kapsam›nda ise 1997 y›l›nda kabul edilen ‹stik-rar/stabilite ve Büyüme Pakt› bulunmaktad›r. Bu pakt önleyici/preventif (ulusal büt-çeler üzerinde gözetleme prosedürü) ve düzeltici/correctif (afl›r› aç›klarla ilgili olarak)olmak üzere 2 tip enstrümana sahiptir. Bu 2 enstrüman AB‹DA md. 121 ve 126’da dü-zenleme alt›na al›nm›flt›r. Burada 2 kritik eflik bulunmaktad›r: Bunlardan birincisi y›l-l›k bütçe aç›¤›n›n/kamu aç›klar›n›n GSMH’nin % 3’ünü aflmamas›d›r. Di¤eri ise kamuborç stokunun/toplam kamu borcunun GSMH’nin % 60’›ndan az olmas›d›r.

Bir üye devletin kamu aç›klar› bu iki efli¤i aflt›¤› andan itibaren o üye devletiçin düzeltici mekanizmalar devreye girmeye bafllar. Bu çerçevedeki karar organ›Konsey’dir. ‹stikrar Pakt› di¤er yandan üye devletlere ekonomik olarak zor dö-nemlerde kamu maliyesini dengede tutabilmek için uygun ekonomik dönem uy-gulamas› yapmalar›n› ister. Böylece orta vadede kamu maliyesini sa¤l›kl› tutabil-mek için her üye devletin kendi özel flartlar›na -örne¤in borçlanmas›na, ekono-mik büyümesine, ekonomik ve yap›sal reformlar› uygulamaya koymas›na- uygunbir hedef oluflturulmaktad›r.

Ancak bugünkü uygulamaya bak›ld›¤›ndaEuro bölgesinde yer alan Belçika, Fransa, Yu-nanistan, ‹rlanda, ‹talya, Portekiz, ‹spanya gibiülkelerin bütçe aç›klar›n›n milli gelire oranlar›-n›n yukar›da belirtilen oran›n oldukça üstündeseyretti¤i bilinmektedir. Bu ülkelere AB’nin mo-toru konumundaki Almanya’y› da katmak müm-kündür. Bu ülkelerden en iyi durumda olanlar-da kamu borç stoku GSMH’nin % 80-85’i ora-n›nda seyretmektedir. Bu da Euro bölgesindeyaflanan krize ilaveten, belirsizlik ve güvensiz-lik ortam› yaratmaktad›r.

Uzmanlar bu kayg› verici durumdan kurtu-labilmek için bu ülkelerde 2 tür önlemin uygu-lanmas›n› önermektedirler: Birinci öneri faiz d›-fl› üretimdir. ‹kinci öneri ise sürdürülebilir bü-


Resim 6.2

‹stikrar ve BüyümePakt›n›n Amblemi

yümenin sa¤lanmas›d›r. Kamu borç stoklar›n›n azalt›labilmesi için bu 2 önleminsistematik bir biçimde uygulanmas› gereklidir. Ancak takdir edilebilece¤i gibi bu 2önlem hemen hayata geçirilebilecek türden önlemler de¤ildir. Bir baflka deyiflleuzun vadeli önlemlerdir. Ayr›ca ekonomik durgunlu¤un söz konusu oldu¤u dö-nemlerde hükûmetlerin bu önlemleri uygulamaya koymak için ellerinde çok dafazla enstrüman bulunmamaktad›r.

‹stikrar ve Büyüme Pakt› konusunda bkz, Jacques Bourrinet, Le pacte de stabilité et decroissance, PUF, Que-sais-je, Paris, 2004

c- Son olarak Euro bölgesine mensup ülkeler aras›nda özel düzenlemeler yap›-labilecektir. Bu da Lizbon Antlaflmas›’n›n getirmifl oldu¤u yeniliklerden biri olupbu konuda Euro bölgesine mensup ülkeler aras›nda güçlendirilmifl ifl birli¤i olana-¤› öngörmektedir. Bu konu AB‹DA md. 136 ila 139 aras›nda düzenlenmifltir.

Euro Grubu, Euro Sistem ve Euro Bölgesi ile ilgili bilgi veriniz.

Parasal Birlik Kapsam›nda Yürütülen Politikalar Parasal birlik kapsam›nda üye devletler aras›nda geçerli olacak tek para birimininihdas› ve kullan›lmas›n›n yan› s›ra bir para politikas› ve tek bir döviz sisteminin be-lirlenmesi ve uygulanmas› söz konusudur. Bu kapsamda para politikas›n›n temelhedefi fiyat istikrar›n›n sa¤lanmas›, dolay›s›yla enflasyonun kontrol alt›na al›nma-s›d›r (bkz, AB‹DA, md. 127). Bunun yan› s›ra Euro’ya dâhil ülkelerin uluslararas›platformlarda temsil edilmesi konusu da gene AB‹DA md. 138’de düzenlenmifltir.Bu konuda Bakanlar Konseyi, Komisyo’nun teklifi üzerine Avrupa Merkez Banka-s›na dan›flt›ktan sonra gerekli kararlar› alabilecektir.

Euro bölgesiyle ilgili son geliflmeler nelerdir?

Mali Piyasalar›n Koordinasyonu Mali piyasalar›n entegrasyonu konusuna gelince öncelikle bu entegrasyonun as-l›nda ekonomik ve parasal birli¤in bir sonucu, bir gereklili¤i hatta onun bir tamam-lay›c›s› oldu¤unun alt›n› çizmek gerekir. Zira mali piyasalarda tam bir entegrasyonsa¤lanmad›¤› müddetçe ekonomik ve parasal birli¤in sa¤l›kl› olarak ifllemesi tehli-keye düflmektedir. Di¤er yandan tüketicinin korunmas› hesaba kat›lacak olursa ma-li piyasalar›n asl›nda sosyal bir boyutunun da oldu¤unu belirtmek gerekir.

Bu öneme sahip mali piyasalar›n entegrasyonu konusunda ilk ad›mlar bir hu-kuki çerçeve oluflturmak fleklinde olmufltur. Bu sayede engeller afl›labilmifl, ortakkurallar getirilerek ulusal hukuklardan kaynaklanan farkl›l›klar bertaraf edilmifltir.Mali piyasalar içindeki sektörlere bak›ld›¤›nda öncelikle bankalar, kredi kuruluflla-r› ve sigorta sektöründe düzenlemeler getirildi¤i görülür. Bankac›l›k sektöründekiilk düzenlemeler AET döneminde 1977 y›l›nda yap›lmaya bafllanm›fl ve zamanlabankac›l›k faaliyetleri ve bankac›l›k hizmetleri konusunda ulusal hukuklar aras›n-da bir uyumlaflt›rma/harmonizasyon sa¤lanm›flt›r. Kredi kurulufllar›n›n kendine öz-gü durumlar› zaman içinde bunlarla ilgili spesifik düzenlemelerin yap›lmas›n› ge-rektirmifltir. Sigorta sektöründe de gene ilk düzenlemeler 1970’li y›llar›n bafl›ndagerçeklefltirilmifltir. Bu sektörde de tüm üye devletlerde geçerli olacak tek lisans il-kesi temel al›narak sigorta hizmetleriyle ilgili gerekli uyumlaflt›rmalar yap›lm›flt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Ekonomik ve parasal birlikkapsam›nda, tek parasistemine/Euro bölgesinedâhil ülkeler aras›nda Euro1 Ocak 1999’dan bu yanayegâne geçerli olan parabirimidir. Sisteme sonradandahil olan ülkeler için bubafllang›ç sisteme girifltarihleridir. 1 Ocak 2002’denbu yana Euro, bu ülkelerdetedavüldedir. Bu ülkelerde 1Temmuz 2002’de ulusalparalar›n tedavüldenkald›r›lmas› sonucu Eurogeçerli tek para birimiolmufltur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Banka ve sigorta sektörlerinin tersine mali enstrümanlar piyasas› ve ödeme hiz-metleri alan›ndaki AB düzenlemeleri daha yenidir. Mali enstrümanlar piyasas›ylailgili MiFID Yönergesi 2004 tarihlidir. Ödeme hizmetleri konusunda da 2007 y›l›n-da yönergeler kabul edilmifltir. Bu düzenlemelerle, ödeme kurulufllar›n›n statülerive ödeme enstrümanlar›yla ilgili maddi hukuk alan›nda ciddi ilerlemeler kaydedil-mifltir. Bu sayede Euro üzerinden tüm AB’de geçerli olacak tek bir ödeme alan›oluflturulmufltur (Single Euro Payments Area-SEPA).

Son olarak 2000’li y›llar›n bafl›ndan itibaren, Transfer Edilebilir Menkul K›ymet-lere Yat›r›m Yapan Kolektif Yat›r›m Kurulufllar› (Undertakings for Collective Invest-ment in Transferable Securities), Mesleki Emeklilik Fonlar› (Institutions for occu-pational retirement provision) ve finans holdingleriyle (financial conglomerate) il-gili olarak da birtak›m düzenlemeler yap›ld›¤›n› belirtmek gerekir. Yap›lan düzen-lemeler bu kurulufllarla ilgili olarak dürüstlük, saydaml›k ve etik kurallar›n yan› s›-ra kötüye kullanmaya karfl› birtak›m kurallar getirmifltir.

Mali piyasalar›n entegrasyonuyla ilgili bilgiler özetle flu kaynaktan al›nm›flt›r: MarianneDony (2008), Droit de l’Union Européenne, 2. Bask›, Ed. de l’Université de Bruxelles,Bruxelles, ss. 420-422.

Yatay PolitikalarYatay politikalar belirli bir alana ya da sektöre mahsus olmay›p AB’nin tümünüilgilendiren ekonomik boyutlu politikalard›r. Bu politikalar kapsam›nda rekabet,vergilendirme, mevzuat uyumu ve ortak ticaret politikas›ndan k›saca sözetmekgerekir.

Rekabet Politikas› Rekabetle ilgili düzenlemeler bilindi¤i gibi ABD kökenlidir. Avrupa bütünleflme-si kapsam›nda da bu politikaya bafllang›çtan itibaren yer verilmifltir. Hatta bu po-litika tar›m politikas›yla birlikte Avrupa bütünleflmesindeki en köklü politikalar-dan biridir. Bu konuda AKÇT Antlaflmas›’n›n yan› s›ra as›l önemli düzenlemelerAET Antlaflmas›’nda yer alm›flt›r (bkz, md. 85, 86, 89 ve 92). Bugün itibar›yla ba-k›ld›¤›nda AB’nin münhas›r yetkiye sahip oldu¤u alanlar›n bafl›nda rekabet ko-nusu gelir (bkz, AB‹DA, md. 3/1-b. Rekabetle ilgili ayr›nt›l› düzenleme için bkz,AB‹DA md. 101 ila 109).

Rekabet politikas› da bir yandan tüketicinin korunmas› gibi bir amac› güderkendi¤er yandan ekonomik faaliyetlerin belirli kurallar çerçevesinde düzenlenmesi gi-bi bir hedefe sahiptir. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda hem ekonomik hem de sosyal bir ni-teli¤e sahiptir.

Politikan›n enstrümanlar›na bak›ld›¤›nda 2 tip enstrümanla karfl› karfl›yay›z. 1-özel sektöre yönelik enstrümanlar: fiirketler aras›nda rekabete ayk›r› anlaflmalar,sözleflmeler, birlikte davran›fllar, hakim durumun kötüye kullan›lmas› ve flirket bir-leflmelerinin kontrol edilmesi bu kapsamda yer al›r. 2- Kamuya yönelik enstrüman-lar: Devlet yard›mlar›n›n kontrolü ve kamu teflebbüslerinin, özel veya münhas›rhaklara sahip teflebbüslerin rekabet kurallar›na tabi olmas›. Ancak bu son durum-da bu teflebbüslerin rekabet kurallar›na tabi olmalar› görevlerini yerine getirmele-rini engelliyorsa bu durumda bu kurallardan ba¤›fl›kl›k söz konusudur.

Bu politika kapsam›nda her ne kadar yasal düzenlemeleri Konsey ve Parla-mento birlikte yap›yorlarsa da uygulamay› kontrol eden organ AB Komisyonu-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



dur. Komisyon bu kapsamda hem teflebbüsler üzerinde hem de üye devletlerüzerinde ciddi bir kontrol ve yapt›r›m yetkisine sahiptir. Rekabete ayk›r› davra-nan flirketlere Komisyon taraf›ndan para cezas› verilmesi mümkündür. Birleflmeve devralmalarda ise Komisyon duruma göre flartl› izin vererek rekabet kuralla-r›na riayeti sa¤lamaktad›r. 2004 y›l›ndaki reform sonras› AB rekabet kurallar›n›nuygulanmas› ba¤lam›nda, üye devletlerin rekabet otoriteleri de birtak›m yetkile-re sahip k›l›nm›fllard›r.

Rekabet Hukuku ve politikas› için bkz, Gamze Aflç›o¤lu Öz, “AT Rekabet Hukuku ve Politi-kas›”, in Ç. Erhan & D. Senemo¤lu, (ed), Avrupa Birli¤i Politikalar›, ‹maj Yay., Ankara,2007, ss. 47-91; S. R›dvan Karluk, Avrupa Birli¤i ve Türkiye, 8. Bask›, Beta, ‹stanbul,2005, ss. 393-413; Erdal Karagöl & Kaan Masatç›, “AB Rekabet Politikas›”, in M. Kar, & H.Ar›kan, Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar ve Türkiye, Beta, ‹stanbul, 2003, ss. 161-177.

Vergi Politikas›Konunun hassas olmas› nedeniyle bafllang›çtan itibaren bu konuda oldukça düflükbir profil izlenmifltir. Dolay›s›yla bugün bile vergi konusu AB‹DA’da yer alan yetkikategorileri kapsam›nda yer almaz (bkz, AB‹DA md. 3 ila 5). Bunun sonucunda bukapsamda esas olan üye devletlerin yetkisidir.

Bununla birlikte AB’de vergi konusunda en az›ndan dolayl› vergiler kapsam›n-da bir uyumlaflt›rma süreci söz konusudur. Örne¤in Frans›z menfleli olan KatmaDe¤er Vergisi (KDV), 1967’de kabul edilen 2 Yönerge’yle tüm üye devletlere tefl-mil edilmifltir. Bu çerçevede 1977’de kabul edilen 6. Yönerge’yle KDV konusundatüm üye devletlerde geçerli olarak ortak bir matrah tespit edilmifltir.

1992’de kabul edilen bir baflka yönergeyle KDV oranlar› konusunda bir uyum-laflt›rma yap›lm›flt›r. Buna göre üye devletlerdeki minimum KDV oranlar› % 5’denaz olamaz. Normal KDV oranlar› da % 15’den az olamaz. Bugün üye devletlerde %5-18 aras› de¤iflen minimum KDV oranlar› uygulanmaktad›r. AB’de en yüksekKDV oranlar› ‹sveç, Danimarka, Romanya ve Macaristan’da uygulanmaktad›r. Endüflük KDV oranlar› ise K›br›s, Malta, Hollanda ve ‹ngiltere’de uygulanmaktad›r.Son olarak 1992’de üye devletler aras›ndaki s›n›rlardan geçiflte KDV al›nmamas›y-la ilgili yönerge kabul edilmifltir. Bugün bak›ld›¤›nda tüm AB üyesi devletlerde ba-z› yönleri uyumlaflt›r›lm›fl bir KDV sistemi uygulanmaktad›r.

Vergi politikas›, rekabetin bozulmamas› aç›s›ndan son derece önemlidir. Budo¤rultuda özellikle di¤er üye devlet menfleli ürünleri etkileyen vergilendirmeyapmak yasakt›r (bkz, AB‹DA md. 110). Buna ilaveten ulusal ürünleri avantajl› ko-numa getiren her türlü vergilendirme de yasakt›r (bkz, AB‹DA md. 111). Tersi du-rumda farkl› üye devletlerde uygulanmakta olan farkl› oranlardaki vergilerin reka-beti bozucu bir etkisi söz konusudur. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda vergilendirme dahadolayl› bir ekonomik politika olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

Üye devletlerin uygulamalar›na bak›ld›¤›nda servet vergilerinin ve kurumlarvergisinin oranlar›n›n düflürüldü¤ü ya da bu vergilerin tamamen kald›r›ld›¤› görül-mektedir. Bunun tersine KDV’nin artt›¤› görülmektedir. Bu durum yer yer yerelüretimi art›r›c› bir etkiye yol açmaktad›r.

Vergi konusunda kararlar Konsey taraf›ndan oy birli¤iyle al›n›r. Bu nedenleilerleme oldukça yavafl olmaktad›r. Vergi konusu AB‹DA’da md. 110 ila 113 aras›düzenleme alt›na al›nm›flt›r.

1276. Ünite - Avrupa Bir l i¤ i ’n in Ekonomik ve Sosyal Pol i t ikalar › S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Vergi politikas› için bkz, Nurettin Bilici, “AB’de Ortak Vergi Politikas› ve Türkiye’nin Uyu-mu”, in Ç. Erhan & D. Senemo¤lu, (ed), Avrupa Birli¤i Politikalar›, ‹maj Yay., Ankara,2007, ss. 119-137; S. R›dvan Karluk, Avrupa Birli¤i ve Türkiye, 8. Bask›, Beta, ‹stanbul,2005, ss. 417-428; Mehmet Tunçer, “AB Vergi uyumlaflt›rma Politikas›”, in M. Kar, & H.Ar›kan, Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar ve Türkiye, Beta, ‹stanbul, 2003, ss. 281-301.

Mevzuat UyumuMevzuat uyumu, bafll› bafl›na bir amaç olmay›p ortak pazar›n gerçekleflmesi içinbir araçt›r. Uyum daha ziyade ortak pazar kapsam›ndaki serbest‹lerle ilgilidir. Bu-nun yan› s›ra tar›m ve tafl›mac›l›k konusunda da mevzuat uyumu söz konusudur.Mevzuat uyumuyla üye devletlerin mevzuatlar› AB müktesebat›na uyumlu hâlegetirilmeye çal›fl›l›r. Mevzuat uyumu AB‹DA md. 114-118 aras›nda düzenlenmifltir.Bu çerçevede Konsey ve Parlamento ola¤an yasama usulüne uygun olarak yasaldüzenlemeleri yaparlar. Ancak iç pazar›n iflleyifliyle ilgili konularda mevzuat uyu-muyla ilgili düzenlemeleri Konsey özel yasama usulüne göre oy birli¤iyle yapar(AB‹DA md. 115). Bu kapsamda yap›lan düzenlemeler daha ziyade yönergelerleyap›lm›flt›r. Bunun nedeni üye devletlere gerekli esnekli¤i sa¤lamas› ve sübsidiya-rite ilkesine daha uygun olmas›d›r. Mevzuat uyumuna ra¤men ulusal hükümlerinuygulanabilmesi ancak istisnai durumlarda mümkündür. Bu çerçevedeki karar or-gan› Komisyon’dur.

Mevzuat uyumu, ekonomik bütünleflme aç›s›ndan oldukça önemli geliflmelereyol açm›flt›r. Zira bu sayede üye devletler aras›nda bir ürünle ilgili normlar uyum-lu hâle geldi¤inden iç pazar› olumlu yönde etkileyici bir sonuç ortaya ç›kmaktad›r.Mevzuat uyumu sonucu bir AB düzenlemesiyle teknik standartlar da uyumlu hâlegetirilmektedir. Dolay›s›yla AB düzenlemesinde yer alan prototipe uygun bir ürüntüm AB’de sorunsuz bir flekilde dolaflabilmektedir. Bunun sonucu olarak üye dev-letler bu prototipe uygun olarak üretilen ürünlerin ithalat›n› ya da ihracat›n› k›s›t-lama yetkisini kaybetmektedirler. Di¤er yandan mevzuat uyumu tüketiciler aç›s›n-dan da önemli sonuçlara yol açmaktad›r. Tüketiciler bu sayede sat›n ald›klar›/ala-caklar› ürünlerin kalite ve güvenli¤i aç›s›ndan güvende olmaktad›r.

Bafllang›çtan bugüne çok çeflitli alanlarda mevzuat uyumu gerçeklefltirilmifltir.Bu alanlar aras›nda motorlu tafl›tlar, g›da maddeleri, ecza ürünleri say›labilir. G›-da maddeleri alan›nda katk› maddeleri, renklendiriciler ve tatland›r›c›lar gibialanlarda ciddi ilerlemeler sa¤lanm›flt›r. Ecza ürünleri alan›ndaki mevzuat uyumuçal›flmalar› sonucu t›bbi ilaçlar iç pazar› ve Avrupa T›bbi ‹laçlar Ajans› kurulmufl-tur. Benzer biçimde fikrî haklar alan›nda da mevzuat uyumu yap›labilir (bkz,AB‹DA, md. 118).

Vergilendirme, kiflilerin serbest dolafl›m›, çal›flanlar›n haklar› ve menfaatleri gi-bi alanlarda mevzuat uyumu yap›lamaz (AB‹DA md. 114/2). Mevzuat uyumu son-ras› bir üye devlette ola¤anüstü durumlar›n ortaya ç›kmas› durumunda Komisyontaraf›ndan o üye devlete birtak›m istisnalar tan›nabilir.

Ortak Ticaret Politikas› (AB‹DA md. 206-207)Ortak ticaret politikas› AB’nin münhas›r yetkiye sahip oldu¤u alanlardan biridir(AB‹DA md. 3/1-e). Dolay›s›yla bu alanda yap›lacak düzenlemelerde tek biçim ol-ma esast›r. Bu alandaki düzenlemeler kapsam›nda Parlamento ve Konsey ola¤anyasama usulüne göre birlikte karar verirler (AB‹DA, md. 207/2).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Politikan›n temel amac› uluslararas› ticaretin önündeki engellerin kald›r›lma-s› yoluyla serbest ticaretin gelifltirilmesine, do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›n gelifl-tirilmesine ve gümrük duvarlar›n›n indirilmesine katk›da bulunmakt›r (AB‹DA,md. 206).

Ortak ticaret politikas› kapsam›nda AB daha ziyade afla¤›daki enstrümanlar›kullan›r:

• Ortak gümrük tarifesi: Bu kapsamda AB üyesi ülkeler aras›nda gümrükbirli¤i söz konusu oldu¤u için 3. ülkelere karfl› ortak gümrük tarifesi uy-gulanmaktad›r.

• Ticari savunma önlemleri: AB gerekti¤inde 3. Ülkelerle ticari iliflkilerinde butür önlemlere baflvurabilir. Korunma önlemleri, anti damping uygulamalar›,anti sübvansiyon uygulamalar› bu önlemlerden baz›lar›d›r.

• Tercihli anlaflmalar: AB, bu yolla Dünya Ticaret Örgütü kapsam›ndaki çoktarafl› ticari anlaflmalar›n ötesinde baz› ülke gruplar›yla bu tür anlaflmalar›yapmaktad›r. Bu anlaflmalar sonucu, bu grup ülkenin ürünleri AB’ye -duru-ma göre- gümrüksüz ya da düflük gümrükle girebilmektedir. Afrika, Karayipve Pasifik ülkeleriyle 2000 y›l›nda Cotonou’da imzalanan anlaflma bu tip an-laflmalara bir örnektir.

Ortak ticaret politikas› kapsam›nda Komisyon merkezî bir konumdad›r. Bu s›-fatla Komisyon üçüncü ülke ya da örgütlerle yap›lan görüflmelerde tüm üye dev-letleri temsil etmektedir (AB‹DA md. 207/3). Bir ticari anlaflma yap›lmas› çerçeve-sinde önce Komisyon Konsey’e tavsiyede bulunur. Konsey görüflmelere bafllama-s› için Komisyon’u görevlendirir. Görüflmelerde Komisyon’a üye devletlerin temsil-cilerinde oluflan bir komite yard›mc› olur. Görüflmeler bittikten sonra anlaflman›nonaylanmas› kapsam›nda Konsey, nitelikli ço¤unlukla karar verir. AB’ye mali yükgetiren ve kurumsal bir yap› öngören anlaflmalar kapsam›nda Parlamento uygungörüfl belirtir.

Genel kural nitelikli ço¤unluk olmas›na ra¤men kültür ve radyo-televizyon hiz-metlerinin ticaretiyle ilgili anlaflmalar (bu anlaflmalar›n AB’nin kültürel ve dil çeflit-lili¤ine zarar verme riski bulunan durumlarda), sosyal hizmetlerle, e¤itim ve sa¤l›khizmetleriyle ilgili ticari anlaflmalar (bu anlaflmalar›n ulusal düzeyde üye devletle-rin sorumlulu¤una zarar verme riski bulunan durumlarda) kapsam›nda Konsey oybirli¤iyle karar al›r. Ayn› biçimde hizmetlerin ve fikrî haklar›n ticari boyutu ve do¤-rudan yabanc› yat›r›mlarla ilgili anlaflmalar kapsam›nda da Konsey oy birli¤iyle ka-rar al›r (AB‹DA md. 207/4).

Ortak ticaret politikas› üye devletlerle AB aras›ndaki yetki paylafl›m› kuralla-r›na uygun olarak yürütülmelidir. Ayr›ca bu politika sonucu, mevzuat uyumununyap›lamayaca¤› durumlarda bu politika mevzuat uyumuna yol açamaz (AB‹DA,md. 207/6).

Ortak ticaret politikas› için bkz, Derya Sevinç, “AB Ortak Ticaret Politikas›”, in Ç. Erhan &D. Senemo¤lu, (ed), Avrupa Birli¤i Politikalar›, ‹maj Yay., Ankara, 2007, ss. 1-47; Sey-han Tafl, “AB Ortak Ticaret Politikas›”, in M. Kar, & H. Ar›kan, Avrupa Birli¤i Ortak Poli-tikalar ve Türkiye, Beta, ‹stanbul, 2003, ss. 139-161.

Sektörel PolitikalarBu kapsamda öne ç›kan ortak tar›m politikas›, ortak tafl›mac›l›k politikas› ve ener-ji politikas› k›saca afla¤›daki flekilde ele al›nacakt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Ortak Tar›m Politikas› Ortak tar›m politikas› en eski ortak politikad›r. 1957 tarihli AET Antlaflmas›’nda yeralan bu politika 1962 y›l›ndan itibaren uygulanmaya bafllam›flt›r. Politikan›n bafll›-ca amaçlar› flu flekildedir: Tar›msal üretimi art›rmak, tar›mla u¤raflan nüfusa adil biryaflam düzeyi sa¤lamak, tar›m ürünleri piyasas›nda istikrar› sa¤lamak, tar›msalürünler konusunda ikmal güvenli¤ini sa¤lamak, tüketicilere makul fiyatlar sun-mak. Bu amaçlara son olarak çevreye ve k›rsal kalk›nmaya riayet de eklenmifltir.

Tar›m politikas› çerçevesinde temel düzenlemeler Bakanlar Konseyi taraf›ndan1960’l› y›llarda kabul edilmifltir. Bu çerçevedeki en önemli enstrüman FEOGAad›yla da bilinen tar›msal yönlendirme ve garanti fonudur. Bu fonun garanti bölü-mü tar›msal piyasalara deste¤i finanse etmektedir. Yönlendirme bölümü ise k›rsalkalk›nmay› finanse etmektedir. 2007 y›l›nda FEOGA’n›n yerine flu iki fon ihdasedilmifltir: 1- Avrupa Tar›msal Garanti Fonu (FEAGA). 2- K›rsal kalk›nma için Av-rupa Tar›m Fonu (FEADER).

Tar›m politikas› çerçevesinde çiftçiler flu desteklerden yararlan›rlar: 1- Do¤ru-dan yard›mlar (1992’den bu yana). AB bu kapsamda garanti fiyat›n›n düflürülmesikarfl›l›¤›nda iflletilen alanla orant›l› olarak çiftçilere yard›m yapmaktad›r. 2- Dolayl›yard›mlar ise garanti fiyat› fleklinde somutlaflmaktad›r. Bu yolla çiftçilere piyasa fi-yat›yla garanti fiyat› aras›ndaki fark ödenerek yapt›klar› üretim için minimum fiyatsa¤lanmaktad›r.

Tar›m politikas› kapsam›nda çiftçilere yap›lan bu destekler AB bütçesi içindeciddi bir yekûn tutmaktad›r. Bu nedenle tar›m politikas› y›llardan beri ac›mas›zcaelefltirilmektedir. Bu nedenle 1992, 1999 ve 2003 y›llar›nda bu konuda ciddi re-formlar yap›lm›flt›r. ‹lk 2 reformda garanti fiyatlar› düflürülmüfltür. Son reformda2004 genifllemesi kapsam›ndaki s›k›nt›lara çözüm bulunmaya çal›fl›lm›flt›r. Yap›lanbu reformlara ra¤men tar›m politikas› kapsam›ndaki harcamalar 2010 y›l› bütçesi-nin % 42’sini kapsamaktad›r. Ortak tar›m politikas› konusunda 2014-2020 aras› dö-nemi kapsayacak bir reform süreci 29 Haziran 2011’de Komisyon’un haz›rlad›¤›teklifle bafllat›lm›flt›r. Reform projesi 1 Ocak 2014’te uygulanmaya bafllayacakt›r.

Tar›m politikas›yla ilgili hükümler AB‹DA md. 38 ila 44 aras›nda yer almakta-d›r. Lizbon Antlaflmas›’nda tar›mla ilgili olarak 3 önemli de¤ifliklik yap›lm›flt›r: 1-Tar›m AB’nin münhas›r yetkileri kapsam›ndan ç›kart›l›p paylafl›lm›fl yetkiler kate-gorisine dâahil edilmifltir (bkz, AB‹DA, md. 4). 2- Tar›m konusunda bundan böyleKonsey tek bafl›na karar vermeyecek, Parlamento ile birlikte ola¤an yasama usulü-ne göre karar verecektir (bkz, AB‹DA, md. 43). 3- Son olarak AB bütçesinde zo-runlu/zorunlu olmayan harcama ayr›m›n›n kald›r›lm›fl olmas›, tar›m politikas› kap-sam›ndaki harcamalar çerçevesinde Parlamento’nun da söz sahibi olmas› anlam›-na gelmektedir. Dolay›s›yla bu kapsamdaki harcamalara Konsey tek bafl›na kararveremeyecektir (bkz, AB‹DA md. 314).

Ortak tar›m politikas› için bkz, ; S. R›dvan Karluk, Avrupa Birli¤i ve Türkiye, 8. Bask›, Be-ta, ‹stanbul, 2005, ss. 428-446; ‹smet Boz, “AB Ortak Tar›m Politikas›”, in M. Kar, & H. Ar›-kan, Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar ve Türkiye, Beta, ‹stanbul, 2003, ss. 217-261.

Ortak Tafl›mac›l›k Politikas› Tafl›mac›l›k konusunda Avrupa ülkeleri aras›nda 1953’ten bu yana birtak›m ifl bir-likleri mevcut olsa da tafl›mac›l›k konusu Avrupa bütünleflmesi kapsam›nda dahafarkl› bir mant›ktan hareketle ele al›nm›flt›r. Bu mant›k da iç pazar›n oluflturulmas›


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



kapsam›nda mallar›n ve kiflilerin dolafl›m›n›n önündeki engellerin kald›r›lmas› flek-lindedir. Tafl›mac›l›k politikas› kapsam›nda Konsey ve Parlamento birlikte kararverirler.

Tafl›mac›l›k politikas› kapsam›ndaki temel hedefler AB Komisyonu’nun konuy-la ilgili olarak 2001’de yay›mlad›¤› Beyaz Kitap’ta yer almaktad›r. Bu hedefleri de-¤iflik tafl›mac›l›k tipleri aras›nda bir denge oluflturmak ve tafl›mac›l›k sektöründekibüyümeyle ekonomik büyüme aras›nda bir paralellik oluflturmak fleklinde özetle-yebiliriz. Buna ilaveten yolcular›n güvenli¤i ve haklar›n›n yan› s›ra çevrenin korun-mas› da tafl›mac›l›k politikas›n›n hedefleri aras›ndad›r.

Tafl›mac›l›k sektörü içinde farkl› türde tafl›ma biçimleri yer almaktad›r. Bunlararas›nda kara tafl›mac›l›¤› oransal olarak ön planda yer almaktad›r. Bu nedenle bukapsamda alt yap›ya çok ciddi yat›r›m yap›lm›flt›r. Bugün AB ülkelerinin pek ço-¤unda otoyollar oldukça geliflmifl durumdad›r.

Buna karfl›l›k hava tafl›mac›l›¤› bafllang›çta AET’nin yetkileri kapsam›nda yer al-mamas›na ra¤men, 1986 tarihli Avrupa Tek Senedi’nden sonra durum de¤iflmifl vehava tafl›mac›l›¤› alan›nda da birtak›m düzenlemeler yap›lm›flt›r. Hava tafl›mac›l›-¤›nda yaflanan liberalizasyon hareketi sonucu fiyatlar oldukça düflmüfl ve yolcutrafi¤inde hava tafl›mac›l›¤› kara tafl›mac›l›¤›yla rekabet eder duruma gelmifltir.

Demir yolu tafl›mac›l›¤› konusunda da 1991 y›l›nda ilk yönerge kabul edilmifl-tir. Ancak konuyla ilgili ulusal mevzuatlar aras›nda uyum çal›flmalar› 2001’de bafl-layabilmifltir. AB Komisyonu 2008’de tafl›mac›l›k konusunda bilgisayar teknolojile-rinin kullan›lmas› konusunda bir plan kabul etmifltir.

Tafl›mac›l›k konusunda kara, deniz ve hava tafl›mac›l›¤› alanlar›nda güvenli¤isa¤layan AB ajanslar› kurulmufltur. Buna ilaveten AB, ABD’nin yan› s›ra uydu üze-rinden kendi navigasyon sistemini oluflturmufltur. Galileo ad› verilen bu sistem2008’den bu yana sivil amaçl› kullan›mlar için hizmettedir.

Tafl›mac›l›k konusu AB‹DA’da md. 90 ila 100 aras›nda düzenlenmifltir. Bu çer-çevede Konsey ve Parlamento ola¤an yasama usulüne göre birlikte karar verirler.Tafl›mac›l›k alan›nda AB aç›s›ndan paylafl›lm›fl yetki ilkesi esast›r. Bunun sonucuolarak AB ile üye devletler bu alanda yetkiyi paylafl›rlar (AB‹DA, md. 4).

Enerji Politikas› Enerjinin günümüzde kazand›¤› önemi tart›flmaya bile gerek yoktur. Bu durum t›p-k› Türkiye gibi enerji fakiri olan AB için de geçerlidir. Enerji fiyatlar›n›n artmas›, ik-mal konusunda d›fla ba¤›ml›l›k, AB’nin enerji güvenli¤i ve rekabet kapasitesi aç›-s›ndan önemli bir tehlike oluflturmaktad›r. Enerji ikmal güvenli¤inin sa¤lanmas›konusunda AB önümüzdeki y›llarda ciddi yat›r›mlar yapmak zorundad›r.

2010 Lizbon Stratejisi’nin hemen ard›ndan haz›rlanan ve uygulanmaya baflla-nan 2020 Stratejisi’yle bu konuda AB önümüzdeki ataca¤› ad›mlar hakk›nda fikirvermektedir.

Bu stratejide 2020 vade seçilerek AB içinde enerji etkinli¤inin sa¤lanaca¤› be-lirtilmifltir. Bu sayede sürdürülebilir bir enerji politikas› oluflturulacak, gaz sal›m›azalt›lacak, enerji güvenli¤i ve rekabet kapasitesi iyilefltirilecek ve enerji fiyatlar›kontrol edilebilecektir.

Enerji ikmal güvenli¤iyle paralel bir konu AB içinde enerji konusunda iç paza-r›n oluflturulabilmesidir. Bu durum enerji sektöründe ulusal tekellerin sona ermesive liberalizasyon sürecinin bafllat›lmas›n› gerektirmektedir. Ancak bu konuda üyedevletler aras›nda tam anlam›yla bir konsensüs sa¤land›¤›n› söylemek zordur.Enerji ikmal güvenli¤i kapsam›ndaki bir baflka konu tafl›ma ve depolama konusun-


da yeterli alt yap›n›n olmas›yla ilgilidir. Bu konuda özellikle tafl›ma kapsam›ndatrans-Avrupa flebekelerinin önemi gündeme gelmektedir. Ancak bu konuda daüye devletler aras›nda yeterli bir ifl birli¤inin oldu¤u söylenemez.

Enerji konusunda ikmal güvenli¤i konusundaki s›k›nt›lar› aflabilmek için öneri-len bir baflka çözüm su, günefl, rüzgâr vb. gibi alternatif enerji kaynaklar›na yöne-linmesidir. Ancak bu kaynaklar ikmal konusunda ancak k›smi bir çözüm sunabil-mektedir. AB, bu tür enerji kaynaklar›n›n pay›n›n genel enerji arz› içinde % 20’yeç›kar›lmas› gibi oldukça iddial› bir hedef belirlemifltir. Bu çerçevedeki bir baflka so-run, üye devletlerin enerji arz› yapan ülkelere ve özellikle de Rusya’ya karfl› teksesle konuflamamas›yla ilgilidir.

Enerji politikas› alan›nda AB aç›s›ndan paylafl›lm›fl yetki ilkesi esast›r. Bununsonucu olarak AB ile üye devletler bu alanda yetkiyi paylafl›rlar (AB‹DA, md. 4-i).Bunun d›fl›nda enerji politikas›yla ilgili ayr›nt›l› düzenleme AB‹DA’da md. 194’teyer almaktad›r. Bu maddede yer alan hükümlere göre AB enerji politikas›, enerjipiyasas›n›n iflleyifli, ikmal güvenli¤inin sa¤lanmas›, enerji etkinli¤inin sa¤lanmas›ve enerji a¤lar›n›n ba¤lant›s›n›n sa¤lanmas› gibi amaçlara yöneliktir. Bu amaçlaraulaflmak için Konsey ve Parlamento ola¤an yasama usulüne göre gerekli önlemle-ri al›rlar (bkz, AB‹DA, md. 194/2).

AB’nin Rekabet Etme Kapasitesini Yükseltmeye Yönelik Politikalar

Araflt›rma Politikas› Araflt›rma ve gelifltirme (bulufl) politikas›, AB’nin küresel çapta rekabet edebilme-si ve enerji, g›da güvenli¤i, iklim de¤iflikli¤i ve nüfusun yafllanmas› gibi sorunlaraçözüm üretebilmek için son derece önemlidir. Bu öneme sahip araflt›rma ve gelifl-tirme politikas› istihdam›n, refah›n ve yaflam kalitesinin art›r›lmas›na katk›da bulu-nur. Araflt›rma ve gelifltirme politikas› kapsam›nda ürün ve hizmetlerin yan› s›ra ti-caret ve sosyal süreçlerde de yeni teknolojilerin ve süreçlerin bulunmas›/kullan›l-mas› mümkündür.

Araflt›rma ve gelifltirme konusunda AB’nin izledi¤i strateji daha ziyade uygula-maya yöneliktir. Örne¤in AB, 2014 tarihini vade alarak Avrupa araflt›rma alan›oluflturmay› hedeflemektedir. Bu sayede araflt›rmac›lar AB içinde istedikleri ülke-de çal›flabilecektir. Bir baflka somut uygulama çerçeve-programlard›r. AB bugünekadar 6 çerçeve program› uygulam›fl ve sonuçland›rm›flt›r. Hâlihaz›rda 2007-2013aras› dönem için öngörülen ve 50,5 milyar Euro bütçeye sahip 7. Çerçeve Progra-m› uygulanmaktad›r.

Uygulamaya yönelik bu faaliyetlerin yan› s›ra AB içinde araflt›rma ve gelifltirmekonusunda ciddi bir kurumsal yap›lanma da mevcuttur. Bu yap›lar aras›nda OrtakAraflt›rma Merkezinden bahsetmek gerekir. Bu merkez, AB içinde farkl› ülkelerdeyer alan 7 araflt›rma enstitüsü aras›nda ba¤lant› oluflturan bir yap›lanmad›r. Mer-kez, nükleer enerji ve güvenlik konusunda araflt›rman›n yan› s›ra de¤iflik araflt›rmaprojeleri gelifltirmektedir. Bunlar aras›nda geliflmekte olan ülkelerde ortaya ç›kanve AB’nin müdahalesini gerektiren beslenme krizlerinin ortaya ç›kar›lmas›n› sa¤la-yacak bir teknoloji dikkat çekicidir.

Merkezin yan› s›ra Avrupa Araflt›rma Konseyi ad›nda da bir yap›lanma mevcut-tur. Bu yap›lanma daha ziyade istikflafî araflt›rmalar› desteklemektedir. Bu çerçeve-de, alan›ndaki bilgi birikimini aflma potansiyeline sahip bilim adamlar›, araflt›rma-c›lar ve mühendisler desteklenmektedir. Bu kapsamda afla¤›dan yukar› do¤ru biryap›lanma mevcuttur.


Son olarak Avrupa Araflt›rma (bulufl) ve Teknoloji Enstitüsünden bahsetmekgerekir. Enstitü, araflt›rma sonuçlar›n› ticari uygulamalara dönüfltürme misyonunasahiptir. Bu misyon üniversiteler, araflt›rma merkezleri, flirketler ve vak›flar gibi ku-rulufllar aras›nda yeni bir ifl birli¤i modeline uygun olarak yap›lmaktad›r. Enstitü-nün öncelikleri iklim de¤ifliklikleri, yenilenebilir enerji kaynaklar› ve yeni nesil bil-gi ve iletiflim teknolojileri gibi konulara yöneliktir.

Araflt›rma politikas› çerçevesinde önemli konulardan biri de araflt›rma projele-rinin finanse edilmesidir. Bu kapsamda 2014-2020 aras› dönemi kapsayan Horizon2020 ad›nda yeni program kabul etmifltir. Bu kapsamda toplam 80,2 milyar Euro’lukbir bütçe öngörülmüfltür. Bu bütçeden tüm araflt›rma kurulufllar›, üniversiteler veözel sektördeki mucit firmalar sektör ayr›m› olmaks›z›n yararlanacakt›r.

Araflt›rma ve teknolojik geliflme konusunda AB, özellikle programlar belirle-mek ve uygulamak için faaliyetler yürütebilir. Ancak AB’nin bu yetkisi, üye devlet-lerin bu çerçevedeki yetkilerini kullanmalar›n› engellemez (AB‹DA, md. 4/3). Yet-kiyle ilgili bu hükmün d›fl›nda araflt›rma ve teknolojik geliflmeyle ilgili hükümlerAB‹DA’da md. 179-188 aras›nda düzenlenmifltir. Madde 181, AB ile üye devletlerinbu çerçevedeki faaliyetlerini koordine edecekleri hükmünü getirmektedir. Madde182’de ise AB’nin çok y›ll›k çerçeve programlar oluflturabilece¤i hükmü yer almak-tad›r. Bu çerçevede Konsey ve Parlamento ola¤an yasama usulüne uygun olarakbirlikte karar vereceklerdir.

Sanayi Politikas› Asl›nda Avrupa bütünleflmesinin temelinde sanayi politikas›n›n yatt›¤› söylenseyanl›fl olmaz. Zira 1951’de kurulan AKÇT, kömür ve çelik endüstrileri aln›nda/sek-töründe Fransa ve Almanya’n›n yetkilerini ulusüstü bir otoriteye devretmeleri so-nucu ortaya ç›km›flt›r. Dolay›s›yla bu aç›dan bak›ld›¤›nda AKÇT sanayi politikas›alan›nda bir ifl birli¤i biçimi olarak de¤erlendirilebilir.

Bunun sonucu olarak 1950-1970 aras› dönemde sanayi politikas› alan›nda AETkorumac› bir politika takip etmifltir. Oysa 1980’li y›llara gelindi¤inde konjonktüründe etkisiyle AET bu yaklafl›m›n› de¤ifltirmek zorunda kalm›flt›r. Sanayi politikas›kapsam›nda AB, afla¤›da ele al›nacak olan 2010 ve 2020 stratejilerini kabul ederekbu alanda global çaptaki yar›fltan kopmam›flt›r.

Sanayi politikas› AB aç›s›ndan son derece önemlidir. Zira bu politika sayesin-de yenilik/innovation ve istihdam gibi 2 konuda önemli aç›l›mlar yakalanmakta-d›r. Di¤er yandan bu politika sayesinde AB uluslararas› rekabette, özellikle deABD ve Japonya karfl›s›nda geriye düflmemeyi baflarmaktad›r. Bu öneme sahip sa-nayi politikas›, bafllang›çtan itibaren Avrupa bütünleflmesi kapsam›nda öncelikliyerini korumufltur.

Sanayi politikas›, kapsam›nda Komisyon kilit konumdad›r. Bu kapsamda Ko-misyon, sübvansiyon sa¤lama, alt yap›y› gelifltirme ve fikrî haklar› koruma gibiaraçlara sahip bir sanayi politikas› gütmektedir.

Sanayi politikas› alan›nda AB oldukça k›s›tl› yetkilere sahiptir. AB bu alanda sa-dece üye devletlerin faaliyetlerini destekleme, tamamlama ve koordine etme yet-kisine sahiptir (bkz, AB‹DA md. 4-b). Dolay›s›yla sanayi politikas› kapsam›nda as›lyetki üye devletlere aittir. Bunun d›fl›nda sanayi politikas›yla ilgili ayr›nt›l› düzen-leme AB‹DA’da md. 173’te yer almaktad›r. Bu maddede yer alan hükümlere göreüye devletler ve AB, Birlik’in sanayi politikas›n›n rekabetçi olmas› için ifl birli¤i ya-parlar. Bu konuda gerekirse üye devletlerin faaliyetlerini destekleme amac›yla


Konsey ve Parlamento ola¤an yasama usulüne göre spesifik önlemler alabilir (bkz,AB‹DA, md. 173/3).

Büyüme ve ‹stihdam› Art›rmaya Yönelik Stratejiler

2010 Lizbon Stratejisi AB literatüründe Lizbon Stratejisi olarak da bilinen 2010 Stratejisi, 23-24 Mart 2000tarihli Lizbon Zirvesi’nde Devlet ve Hükûmet Baflkanlar› taraf›ndan kabul edilmifl,2005’de birtak›m revizyonlara u¤ram›flt›r. Zira 2004’te yap›lan analizde üye devlet-lerin aç›k koordinasyon yöntemine göre verdikleri taahhütleri yerine getirmedikle-ri görülmüfltür. Yap›lan bu revizyonla 2010 stratejisi ekonomik büyüme ve istihda-m›n art›r›lmas› üzerine yo¤unlaflt›r›lm›flt›r.

Lizbon Stratejisi, AB’nin uygulad›¤› ekonomik politikalar›n ve reform sürecininbelli bafll› enstrümanlar›ndan biridir. Bu stratejinin temel hedefi ekonomik büyü-me ve istihdam›n art›r›lmas›, AB’nin rekabet kapasitesinin gerek üye devletler ge-rekse AB düzeyinde art›r›lmas› fleklindedir. Böylece 2010 y›l› vade seçilerek AB’nindünyada en rekabetçi, en dinamik ve bilgiye dayal› ekonomik gücü olmas›, sürdü-rülebilir bir ekonomik büyüme kapasitesine sahip olmas›, AB’de istihdam›n nite-liksel ve niceliksel olarak iyilefltirilmesi ve AB’nin ekonomik ve sosyal uyumungerçekleflti¤i bir ekonomik aktör hâline gelmesi hedeflenmifltir. Lizbon Stratejisi 2tip enstrüman içermektedir: Birincisi istihdam politikas›d›r. Bu politika daha öncekabul edilmifl olan Avrupa ‹stihdam Stratejisi’nin s›k› bir flekilde sürdürülmesi an-lam›na gelmektedir. ‹kinci enstrüman ise araflt›rma ve e¤itim politikas›d›r. Bu kap-samda ‹ç Pazar benzeri Avrupa araflt›rma alan› oluflturulmas› hedeflenmektedir. Buhedeflere ulafl›labilmesi için aç›k koordinasyon yönteminden yararlan›lm›flt›r.

Bu stratejiyle ilgili olarak 2007 sonunda AB Komisyonu uygulama raporunu ya-y›mlam›flt›r. Bu rapor, Slovenya’ya 2008’in ilk yar›s›ndaki AB dönem baflkanl›¤› es-nas›nda bu strateji çerçevesinde bir bilanço ç›karma olana¤› sunmufltur. Bu bilan-ço temel al›narak 2008-2011 aras› dönemde, genel ekonomik yönelimler ve istih-dam konusunda yeni önlemler kabul edilmifltir.

Avrupa 2020 StratejisiAvrupa 2020 Stratejisi ise bafll›¤›ndan da anlafl›laca¤› gibi 2020 y›l› vade al›narakAB için çizilmifl olan bir stratejidir. Üye devletler taraf›ndan 17 Haziran 2010’da,2010 Stratejisi’nin sona ermesinin hemen ard›ndan kabul edilmifltir. Bu stratejininöncelikleri ak›ll›, sürdürülebilir ve kapsay›c› bir ekonomik model oluflturulmas›d›r.Bu öncelikler istihdam, üretkenlik ve sosyal uyum konular›nda daha yüksek he-deflerin gerçeklefltirilmesine olanak sa¤layacakt›r.

Daha somut olarak belirtmek gerekirse 2020 y›l›na kadar AB istihdam, e¤itim,yenilikçilik, sosyal kapsay›c›l›k, enerji ve iklim de¤iflikli¤i konular›nda iddial› he-defler belirlemektedir. Bu kapsamda üye devletlerin kamu politikalar› kapsam›ndaba¤lay›c› olmayan aç›k koordinasyon yöntemi kullan›lmaktad›r. Bu yöntemle bualanlar›n her birinde üye devletler ulusal düzeydeki hedeflerini belirlemektedir.

Örne¤in istihdam ve sosyal alanda belirlenen ortak hedefler flu flekildedir: 20-64 yafl aras›ndaki nüfusta % 75 düzeyinde bir istihdam oran›n› yakalamak; okul b›-rakma oran›n› % 10’un alt›na düflürmek; 30-34 yafl aras› nüfusta yüksek ö¤renimdiplomal› oran›n› % 40’a ç›karmak; araflt›rma ve kalk›nmaya GSMH’nin % 3’ünüay›rmak; sera etkili gazlar›n oran›n› 1990 rakamlar›na göre % 20 azaltmak; enerji


tüketiminde yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n oran›n› % 20’ye ç›karmak; sosyald›fllanm›fll›k ve yoksulluk pençesindeki insan say›s›n› 20 milyon azaltmak. Bu stra-teji kapsam›nda gerek AB düzeyinde gerekse ulusal düzeyde somut faaliyetler ger-çeklefltirilmektedir.

Görüldü¤ü gibi gerek Lizbon Stratejisi kapsam›nda gerekse 2020 Stratejisi’ndedaha ziyade büyüme ve istihdam ön plandad›r.

Aç›k Koordinasyon Yöntemi ne demektir? Bilgi veriniz.

SOSYAL N‹TEL‹KL‹ POL‹T‹KALAR

Tarihsel GeliflimAvrupa Birli¤i’nin sosyal nitelikli politikalar›nda temel hedef istihdam›n, ifl ve ya-flam flartlar›n›n iyilefltirilmesi, uygun bir sosyal güvence sisteminin sa¤lanmas›, sos-yal diyalo¤un gelifltirilmesi, yüksek istihdam düzeyini sa¤lamaya yönelik insankayna¤›n›n oluflturulmas› ve d›fllanm›fll›kla mücadele fleklinde s›ralanabilir. Ancaktakdir edilece¤i gibi bu durum bugünkü durumun bir foto¤raf›d›r.

Geçmifle dönecek olursak Roma Antlaflmas›’nda sosyal konularda birtak›m hü-kümlerin bulundu¤unu, daha do¤rusu di¤er birçok konuda oldu¤u gibi bir çerçe-ve çizildi¤ini söylemek mümkündür. Buradaki temel yaklafl›m, yukar›da da belir-tildi¤i gibi sosyal nitelikli politikalar› ortak pazar›n ve ekonomik bütünleflmenin birsonucu, bir uzant›s› olarak de¤erlendirme fleklinde olmufltur. Bunun sonucu ola-rak 1972’ye kadar sosyal politikalarla ilgili geliflmeler Avrupa Sosyal Fonunun olufl-turulmas› ve sosyal güvenlik sistemlerinin koordinasyonunun sa¤lanmas› ve iflçihareketlili¤inin iyilefltirilmesiyle s›n›rl› kalm›flt›r.

1970’li y›llarda AET bünyesinde istihdam ve sosyal politika konusundaki faali-yetler yo¤unlaflmaya bafllam›flt›r. Bakanlar Konseyi taraf›ndan sosyal politikayla il-gili kabul edilen ilk eylem program› 1974 tarihlidir. Bu programdan sonra çabalardaha ziyade istihdam alan›nda cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama, istihdam›n korunmas›, ifl-çi sa¤l›¤› ve güvenli¤i gibi politikalar ekseninde olmufltur.

1980’li y›llara gelindi¤inde üye devletler bu kez ifl gücü piyasas›n›n liberalizas-yonu/serbestlefltirilmesi yönünde büyük çabalar sarfetmifllerdir. Buna ilaveten budönemde iflçi sa¤l›¤› ve güvenli¤iyle ilgili baz› yönergeler kabul edilmifltir.

1986 tarihli Avrupa Tek Senedi, sosyal politikaya özel bir önem atfetmifltir. Bu-nun sonucu olarak ifl yerinde iflçi sa¤l›¤› ve güvenli¤i, sosyal partnerler aras›nda di-yalog, ekonomik ve sosyal uyum konular› ön plana ç›km›flt›r.

Tek Senet sonras› geliflmelere bak›lacak olursa 1989 y›l›nda ‹ngiltere haricinde-ki ülkelerin Devlet veya Hükûmet Baflkanlar› taraf›ndan iflçilerin temel sosyal hak-lar›na iliflkin Topluluk fiart›’n›n imzalanmas› gelir. 1992 tarihli AB (Maastricht) Ant-


Resim 6.3

Lizbon Stratejisi veAvrupa 2020Stratejisi’ninamblemleri

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

laflmas› ise ifl gücüyle ve sosyal politikayla ilgili düzenlemelerin kodifikasyonunaözel bir önem verir. Ayn› antlaflmayla Avrupa Sosyal Fonunun görevleri daha be-lirgin hâle getirilmifl, AT Antlaflmas›’na e¤itim ve mesleki formasyonla ilgili yeni birbölüm eklenmifltir. Son olarak sosyal politikayla ilgili bir protokol ve bir mutaba-kat bu antlaflmaya eklenmifltir.

‹ngiltere’nin sosyal politikayla ilgili daha önce koydu¤u çekinceyi kald›rmas›sonucu 1997 tarihli Amsterdam Antlaflmas›’yla sosyal politika konusunda oldukçaönemli ilerlemeler kaydedilmifltir.

2001 tarihli Nice Antlaflmas›’yla Sosyal Koruma Komitesi kurulmufltur. Nice Ant-laflmas›’n›n kabul edildi¤i Aral›k 2000 tarihli Nice Zirvesi’nde ayr›ca Komisyon’dan2000-2005 y›llar›n› kapsayan bir sosyal politika ajandas› oluflturulmas› istenmifltir.Böylece eskiden eylem program› çerçevesinde yürütülen faaliyetler bundan böylebu ajanda kapsam›nda yürütülmektedir. Bu ajanda 2005-2010 aras› dönemde dekabul edilmifltir.

Son olarak 2007 tarihli Lizbon Antlaflmas›’na bak›l›rsa nitelikli ço¤unluk kural›-n›n alan›n›n sosyal nitelikli ödemeler konusuna da geniflletildi¤i görülür (bkz,AB‹DA, md. 153/2 ve 157/2). Buna karfl›l›k AB taraf›ndan kabul edilecek bir dü-zenlemenin, kendi sosyal güvenlik sisteminin temel yönlerine ayk›r› oldu¤unu dü-flünen bir üye devlet, konuyu Devlet veya Hükûmet Baflkanlar› Konseyi’ne götü-rebilir (bkz, AB‹DA, md 48/2). Son olarak Lizbon Antlaflmas›’yla sosyal politikaylailgili baz› konularda oy birli¤inden nitelikli ço¤unluk sistemine geçifl prosedürü-nün uygulanabilece¤i hükmü getirilmifltir (bkz, ABA, md. 48/7).

Sosyal nitelikli politikalar›n tarihsel geliflimiyle ilgili bu bölüm için özet olarak flu kaynak-tan yararlan›lm›flt›r: “La Politique Sociale de l’Union européenne:Introduction”, http://eu-rope.unsa.org/2UNSAetEurope/politiqueSocialeUE.pdf).

Sosyal Nitelikli Politikalar›n Ayr›nt›l› AnaliziSosyal niteli¤i a¤›r basan politikalar› toplumun tüm kesimlerine yönelik sosyal po-litikalar ve toplumun sadece belirli kesimlerine yönelik politikalar olmak üzere 2alt bafll›kta incelemek gerekir.

Toplumun Tüm Kesimlerine Yönelik Sosyal Politikalar Bölgesel politika, sosyal politika, çevre politikas›, kültür politikas› ve kamu sa¤l›-¤›n›n korunmas› politikas› bu bafll›k alt›nda k›saca incelenecektir.

Bölgesel PolitikaEkonomik ve sosyal uyum politikas› olarak da bilinen bölgesel politika, AB’ye üye27 ülkede yer alan toplam 271 bölgenin kalk›nmas›nda denge ve uyumu sa¤lama-ya yöneliktir. Bu politika AET’nin gündemine/yetki alan›na 1986 tarihli Tek Senetsonras› girmifltir. Böylece AET, bölgeler aras› geliflmifllik farkl›l›klar›n›n giderilme-sinde ve az geliflmifl bölgelerin gecikmelerini önleme ad›na müdahalede bulunmayetkisine kavuflmufltur.

Bölgesel politikada etkinli¤i sa¤lamak için yo¤unlaflma, ifl birli¤i ve programla-ma gibi ilkeler uygulan›r. Bu politika kapsam›nda flirketlere ve bölgelere yönelikolarak JASPERS, JEREMIE, JESSICA ve JASMINE gibi AB destek programlar› uygu-lan›r. Bu destek programlar›n›n yan› s›ra bölgesel politika kapsam›nda Avrupa Böl-gesel Kalk›nma Fonu ve Uyum Fonu gibi mali destek fonlar› bulunmaktad›r (bkz,AB‹DA, md. 176 ve177). 2007-2013 aras› dönemde bölgesel politika çerçevesinde


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



AB, 347 milyar Euroluk bir ödenek ay›rm›flt›r. T›pk› ortak tar›m politikas›nda oldu-¤u gibi bölgesel politika kapsam›nda da 2014-2020 aras› uygulanacak olan bir re-form süreci bafllat›lm›flt›r.

Bu politikan›n ulusal düzeyde uygulanmas› çerçevesinde her üye devlet, birUlusal Stratejik Referans Çerçevesi (CRSN) oluflturur. Her bölge bu çerçeveyleuyumlu olacak flekilde operasyonel programlar›n› haz›rlar. CRSN, fonlarla AB Ko-misyonu’nun stratejik yönelimlerinin uyumunu sa¤lar. Bu kapsamda yap›lacak biruygulama öncesi bu programlar›n AB Komisyonu taraf›ndan onaylanmas›/kabuledilmesi gerekir.

Bölgesel politika Lizbon Antlaflmas›’yla birtak›m de¤ifliklikler geçirmifltir. Bupolitika alan›nda AB ile üye devletler aras›nda paylafl›lm›fl yetki ilkesi geçerlidir(AB‹DA, md. 4/2-c). Bölgesel politikayla ilgili ayr›nt›l› düzenleme AB‹DA’da eko-nomik, sosyal ve karasal uyum bafll›¤› alt›nda md. 174-178 aras›nda yer almakta-d›r. Bu kapsamda k›rsal alanlara, endüstriyel geçifl dönemi yaflayan bölgelere ve aznüfuslu da¤, k›y› bölgelerine ve do¤al afete maruz kalm›fl bölgelere özel bir önemverilece¤i belirtilmifltir (AB‹DA, md. 174). Bu kapsamda kararlar ola¤an yasamausulüne uygun olarak Konse’yle Parlamento taraf›ndan birlikte al›n›r.

Bölgesel politika için bkz, Tolga Candan, “AB’de Bölgesel Politika”, in Ç. Erhan & D. Sene-mo¤lu, (ed), Avrupa Birli¤i Politikalar›, ‹maj Yay., Ankara, 2007, ss. 137-157; S. R›dvanKarluk, Avrupa Birli¤i ve Türkiye, 8. Bask›, Beta, ‹stanbul, 2005, ss. 452-467; ‹sa Sa¤bafl,“AB Bölgesel Politikas›”, in M. Kar, & H. Ar›kan, Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar ve Tür-kiye, Beta, ‹stanbul, 2003, ss. 261-281.

Sosyal PolitikaSosyal politika sosyal Avrupa kavram›yla yak›ndan ilgilidir. Bu politika istihdam,çal›flma flartlar› ve sosyal güvenlik gibi konular› ilgilendirir. Ancak iflçi ücretleri gi-bi, örgütlenme hakk› gibi grev ya da ifl b›rakma hakk› gibi baz› haklar bu kapsam-da yer almaz. Bu kapsamda AB öncelikli olarak ulusal mevzuatlar›n yak›nlaflt›r›l-mas› için çaba gösterir.

Sosyal politika 1986 tarihli Tek Senedi sonras› AET’nin yetki alan›na girmifltir.Ancak zaman içinde AB’nin sosyal politika alan›ndaki yetkileri genifllemifltir. Bu-gün bak›ld›¤›nda AB’nin sosyal politika alan›ndaki yetkileri flu 4 alan› kapsar: 1- ‹fl-çilerin serbest dolafl›m› ve sosyal güvenlik rejimlerinin koordinasyonu. 2- ‹flçilerinibaflka bir üye devlette görevlendiren flirketler. 3- Kad›n-erkek eflitli¤i. Bu konuda1975’den bu yana 13 yönerge kabul edilmifl ve ücret eflitli¤i ve sosyal güvenlik ko-nular›nda eflitlik sa¤lanm›flt›r. 4- ‹fl yerinde bireysel ve kolektif haklar›n korunma-s›, ifl yerinde sa¤l›k ve güvenli¤in korunmas›.

Bununla birlikte sosyal politika hassas bir konu oldu¤u ve çok genifl bir alan›kapsad›¤› için bu konuda as›l yetki üye devletlerdedir. AB ise sosyal politikan›n sa-dece antlaflmada belirtilen konular›nda yetkisini üye devletlerle paylafl›r (AB‹DA,md. 4/2-b). Sosyal politikayla ilgili ayr›nt›l› düzenlemeler AB‹DA md. 151-164 ara-s›nda yer al›r. Bu konudaki düzenlemeler ola¤an yasama usulüne uygun olarakKonseyle Parlamento taraf›ndan birlikte al›n›r (bkz, AB‹DA, md.153/2).

Sosyal politika için bkz, S. R›dvan Karluk, Avrupa Birli¤i ve Türkiye, 8. Bask›, Beta, ‹stan-bul, 2005, ss. 373-379 ve 467-476; Serap Palaz, “AB Sosyal Politikas›”, in M. Kar, & H. Ar›-kan, Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar ve Türkiye, Beta, ‹stanbul, 2003, ss. 301-317.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Kültür Politikas›Avrupa bütünleflmesi temelde daha ziyade ekonomik nitelikli oldu¤u için kültürkonusunun bu ba¤lamda ele al›nmas› zamanla gerçekleflmifltir. Bu kapsamda1977’de AET Komisyonu ilk eylem plan›n› uygulamaya koymufltur. 1980’li y›llar›nortas›nda uydu arac›l›¤›yla televizyon ve radyo yay›nc›l›¤›n›n geliflmesi karfl›s›ndaKomisyon bu kez konuyla ilgili bir yeflil kitap yay›nlam›fl ve tart›flmay› bafllatm›fl-t›r. Bunun sonucunda 1989 y›l›nda S›n›r Aflan Radyo-Televizyon Yönergesi kabuledilmifltir.

Ancak kültür konusunun kurucu metinler düzeyinde bir düzenlemeye kavufl-mas› için 1992 tarihli Maastricht Antlaflmas›’n› beklemek gerekmifltir. Bu antlaflmaAT Antlaflmas›’na eklenen 128. maddeyle, AB’nin kültür konusunda üye devletle-rin kültürel çeflitlili¤ine sayg› gösterece¤i ve bu kapsamdaki faaliyetlere destek ve-rece¤i ifade edilmifltir. Bu düzenlemenin ard›ndan üye devletler, sinema ve radyo-televizyon/audio-visual sektörüne devlet yard›m› yapma imkân› elde etmifllerdir.Di¤er yandan kültürel konular› ilgilendiren ticari antlaflmalarda oy birli¤iyle kararverme flart› getirilmifltir.

AB’nin kültür politikas› kapsam›nda hâlihaz›rda uygulad›¤› program 2007-2013aras› dönemi kapsayan Kültür Program›’d›r. Bu program kapsam›nda ulus afl›r› iflbirli¤ine katk›s› olan projelere, kültürel ve artistik ürünlerin ve eserlerin serbest do-lafl›m›na, kültürler aras› diyalog sektöründe çal›flan kiflilerin hareketlili¤ine öncelikverilmektedir. Bu program 400 Milyon Euroluk bir bütçeye sahiptir. Bu programabelirli flartlar dahilinde AB d›fl›ndan ülkelerin de kat›l›m› mümkündür.

Kültür politikas› kapsam›ndaki bir di¤er program, 2007-2013 aras› dönem içinöngörülmüfl olan Media program›d›r. Media program› radyo-televizyon endüstrisi-ne destek amac›yla Kas›m 2006’da kabul edilmifltir. Program toplam 755 milyonEuroluk bir bütçeye sahiptir.

Uygulamada kültür politikas› afla¤›daki hususlar› kapsamaktad›r: 1- Üye devlet-lerin kültürel miraslar›n› korumak, 2- Sergiler, müzeler, konser ve sinemaya giriflgibi baz› kültürel ürün ve hizmetler için indirimli bir vergi sisteminin uygulanma-s›. 3- Telif hakk› ve komflu haklar›n korunmas› konusunda AB düzeyinde uyum-laflt›rmaya gidilmesi. 1993 y›l›nda kabul edilen bir yönergeyle, bu tip konularda,eser sahibinin ölümünden itibaren 70 y›l boyunca bu haklar koruma alt›ndad›r. 4-Sanatç›lar›n Avrupa’da hareketlili¤ini desteklemeye yönelik ödüller. 5- 1985’denbu yana “Avrupa kültür baflkenti” ad›nda hükûmetler aras› bir giriflimin uygulan-mas›. Bu uygulama uyar›nca Avrupa’da her y›l 2 kent Avrupa kültür baflkenti seçil-mektedir. Bu program kapsam›nda 2010 y›l›nda ‹stanbul, Almanya’n›n Essen veMacaristan’›n Pécs kentleriyle birlikte Avrupa kültür baflkenti seçilmifltir. 6- Kültü-rel çeflitlili¤in korunmas›. 7- S›n›r aflan televizyon yönergesi.

Kültür alan›nda as›l yetki üye devletlerdedir. AB ise bu çerçevede üye devlet-lerin faaliyetlerini destekleyici, tamamlay›c› ve koordine edici faaliyetlerde bulu-nabilir (bkz, AB‹DA md. 6-c). Bu alandaki ayr›nt›l› düzenlemeler AB‹DA md.167’de yer almaktad›r.

Subsidiyarite ilkesi uyar›nca kültür konusunda AB, gerekti¤i ölçüde ve üye dev-letlerin kapasitelerinin yeterli olmad›¤› durumlarda müdahalede bulunmaktad›r.Dolay›s›yla AB, bu çerçevede üye devletlerin faaliyetlerini tamamlay›c› ve destek-leyici mahiyette faaliyetlerde bulunmaktad›r. Bu çerçevedeki önlemleri KonseyParlamento ile birlikte ola¤an yasama usulüne göre kabul etmektedir.


Çevre Politikas›Çevre konusunda AB oldukça de¤iflik alanlarda müdahalede bulunmaktad›r.Bunlar aras›nda at›k yönetimi, do¤an›n ve biyolojik çeflitlili¤in korunmas›, hava,su ve gürültü kirlili¤iyle mücadele, endüstriyel riskler gibi konular say›labilir. Di-¤er yandan ortak politikalar›n uygulanmas› çerçevesinde çevresel etkiler hesabakat›lmaktad›r.

Böylesine önemli bir konuda bafllang›çta AET herhangi bir yetkiye sahip de-¤ildi. Bu dönemde 1967’de ambalaj ve etiketlerle ilgili spesifik bir düzenlemenind›fl›nda bir fley yap›lamam›flt›r. Ancak 1972’de Paris’te toplanan Devlet ve HükûmetBaflkanlar› Konferans› çevrenin korunmas› konusunda bir politikan›n uygulanma-s›n›n yolunu açm›flt›r. 1986 tarihli Tek Senet’le AET Antlaflmas›’nda özel bir bafll›kalt›nda çevreyle ilgili hükümlere yer verilmifltir. 1997 tarihli Amsterdam Antlaflma-s›’yla “sürdürülebilir kalk›nma” kavram› AB metinlerine girmifltir. Bu tarihten iti-baren AET/AB düzeyinde bafllang›çta minimal yasal düzenlemeler fleklinde so-mutlaflan çevre politikas›, bugün global ve entegre bir stratejiye sahip bir politikahâline gelmifltir.

Bugün AB taraf›ndan uygulanmakta olan çevre politikas› flu hedefleri gerçek-lefltirmeye yöneliktir: 1- Çevre korumas›n›n genel mekanizmalar›n› oluflturmak. 2-Hava ve iklim kalitesini korumak. 3- Do¤al kaynaklar› korumak. 4- Kirleten faali-yetleri düzenleme alt›na almak. Di¤er yandan AB, çevre konusunda uluslararas›düzeyde de birtak›m diplomatik baflar›lara imza atmaktad›r. Örne¤in Kyoto Proto-kolü’nün yürürlü¤e girmesi sürecinde Rusya’y› AB ikna etmifltir.

Son olarak Lizbon Antlaflmas›’yla çevre politikas› alan›nda, “uluslararas› plandaözellikle iklim de¤iflikli¤iyle mücadeleye yönelik önlemlerin al›nmas›n› sa¤lama”fleklinde yeni bir hedef daha belirlenmifltir (bkz, AB‹DA, md. 191). Bu çerçevede2010 bafl›nda göreve bafllayan AB Komisyonunda Çevre’den sorumlu bir GenelMüdürlük ve Komiserin yan› s›ra bir de iklim de¤iflikli¤inden sorumlu bir GenelMüdürlük ve Komiser yer alm›flt›r.

Çevre politikas›n›n di¤er ortak politikalar kapsam›nda faaliyet yürütülürken,kararlar al›n›rken hesaba kat›lmas› gibi bir özelli¤i de bulunmaktad›r. Ancak herhâlükârda çevre politikas›n›n çevrenin korunmas›yla rekabet edebilirlik aras›ndakidengeyi iyi kurmas› gerekir.

Çevre konusunda AB üye devletlerle yetkileri paylaflmaktad›r (bkz, AB‹DA,md. 4/2-e). Dolay›s›yla çevre konusunda subsidiyarite ilkesi geçerlidir. Çevreyle il-gili ayr›nt›l› düzenlemeler ise AB‹DA md. 191-193 aras›nda yer almaktad›r. 191.maddede belirtilen hedefleri gerçeklefltirmek için Parlamento ve Konsey ola¤anyasama usulüne göre gerekli yasal düzenlemeleri kabul etmektedirler. Ancak ma-li önlemler ve topra¤›n kullan›m›yla ilgili baz› konularda Konsey özel yasama usu-lüne göre oy birli¤iyle karar verir. Bunun d›fl›ndaki di¤er konularda AB ile üyedevletler çevresel konularda ifl birli¤i yaparlar.

Bu kapsamda son olarak Avrupa Çevre Ajans› ve çevre politikas›yla ilgili ABprogramlar›ndan bahsetmek gerekir. Ajans 1993’te kurulmufl ve ba¤›ms›z bir statü-ye sahiptir. Kopenhag’ta faaliyet göstermektedir. Ajans, çevre konusunda incelemeve araflt›rma yapmakla görevlidir. Ajans’a AB üyesi ülkelerin yan› s›ra AB d›fl›ndanda kat›lmak mümkündür. AB d›fl›ndan Türkiye, ‹sviçre, Norveç, ‹zlanda ve Lihtenfl-tayn üyedir.

Çevreyle ilgili programlar konusunda ise do¤al ve biyolojik çeflitlili¤in korun-mas›yla ilgili olarak 2007-2013 aras› dönemi kapsayan LIFE+ program›ndan bahset-


mek gerekir. Program›n bütçesi toplam 2 milyar Eurodur. Bu program›n yan› s›rayap›sal fonlar, AB Uyum Fonu ve K›rsal Kalk›nma Fonu da çevre politikas› kapsa-m›nda yer alan mali enstrümanlard›r. Kriz an›nda ise AB Dayan›flma Fonu da dev-reye sokulabilir.

Çevre politikas› için bkz, Bülent Duru, “AB Çevre Politikas›”, in Ç. Erhan & D. Senemo¤lu,(ed), Avrupa Birli¤i Politikalar›, ‹maj Yay., Ankara, 2007, ss. 169-189; U¤ur Y›ld›r›m,“AB Ortak Çevre Politikas›”, in M. Kar, & H. Ar›kan, Avrupa Birli¤i Ortak Politikalar veTürkiye, Beta, ‹stanbul, 2003, ss. 317-349.

Kamu Sa¤l›¤›n›n Korunmas› Bafllang›çta kamu sa¤l›¤›n›n korunmas› konusunda AET çerçevesinde herhangi biryetkiden söz etmek mümkün de¤ildir. Ancak zamanla Avrupa’da görülen deli da-na hastal›¤›, A‹DS türü bulafl›c› hastal›klar ve Avrupa’da yafll› nüfusun fazlalaflmas›kamu sa¤l›¤›n›n korunmas› konusunda bir ifl birli¤ini gerekli k›lm›flt›r. Bu çerçeve-de 1992 tarihli Maastricht Antlaflmas›’yla gerekli yetki AB’ye tan›nm›flt›r. Bu yetkiuyar›nca AB, tüm ortak politikalarda ve faaliyetlerinin uygulanmas›nda ve tasarlan-mas›nda insan sa¤l›¤›n›n yüksek düzeyde korunmas› için gerekli önlemleri almak-la yükümlü k›l›nm›flt›r.

Kamu sa¤l›¤›n›n korunmas› konusunda AB tamamlay›c›, destekleyici ve koor-dine edici yetkilere sahiptir (bkz, AB‹DA md. 6-a). Dolay›s›yla AB’nin bu çerçeve-deki yetkileri daha ikinci planda kalmaktad›r. Kamu sa¤l›¤›yla ilgili ayr›nt›l› düzen-lemeler ise AB‹DA 168. maddede yer almaktad›r. Bu maddede yer alan düzenle-melere göre as›l olan üye devletlerin yetkisidir. AB üye devletlerin faaliyetlerini ce-saretlendirici, teflvik edici önlemler alabilir. Bu tür önlemler duruma göre Kon-sey’le birlikte Parlamento taraf›ndan kararlaflt›r›labilece¤i gibi duruma göre Konseytaraf›ndan tek bafl›na da al›nabilir.

AB’nin bu çerçevede yürüttü¤ü uygulamalar flu alanlar› kapsamaktad›r: 1- Bir-lik çap›nda yayg›n olan bulafl›c› hastal›klarla ve salg›nlarla mücadele. 2 - Uyufltu-rucuyla mücadele. 3- Yüksek düzeyli bir bilgi ve e¤itim sisteminin kurulmas›. 4-Sa¤l›k hizmetleri alan›nda s›n›r ötesi ifl birli¤inin h›zland›r›lmas›. Bu kapsamda ilks›n›r ötesi hizmet verecek olan hastane ‹spanya’n›n Puigcerda kentinde 2012’dehizmete girecektir. Bu hastane Do¤u Pirene bölgesinde yaflayan Frans›z vatandafl-lar›na da hizmet verecektir. 4- Tüketicinin korunmas›. 5- Sa¤l›¤›n di¤er ortak poli-tikalar kapsam›na -örne¤in araflt›rma politikas›na- entegre edilmesi.

AB bu çerçevedeki faaliyetlerini çok y›ll› programlar kabul ederek yürütmekte-dir. Hâlihaz›rda 2008-2013 aras› dönem için öngörülmüfl olan 2. Kamu sa¤l›¤›program› yürürlüktedir. Program toplam 321,5 milyon Euroluk bir bütçeye sahip-tir. Bu programda özellikle kan, doku ve hücre konusunda hastalar›n güvenli¤i; al-kol, sigara ve uyuflturucuyla mücadele ve son olarak da sa¤l›k konusunda bilgipaylafl›m› gibi konular hedef al›nm›flt›r.

Yürütülen bu programlar›n yan› s›ra konuyla ilgili AB ajanslar› mevcuttur.Bunlardan ilki Uyuflturucu Ba¤›ml›l›¤›yla Mücadele Merkezidir. Merkez, 1993’tekurulmufl olup Lizbon’da faaliyet göstermektedir. Uyuflturucu ba¤›ml›l›¤›yla mü-cadele konusunda araflt›rmalar yapmaktad›r. Di¤eri ise Avrupa T›bbi ‹laç Ajans›-d›r. Ajans 1995’te kurulmufl olup Londra’da faaliyet göstermektedir. Ajans 27 ABüyesi ülkede t›bbi ilaçlar›n piyasaya sürülebilmesi için gerekli izni vermektedir.Bunlara ilaveten 2005’te Avrupa Hastal›klar›n Kontrolü ve Önlenmesi Merkezikurulmufltur.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



AB’nin bu çerçevede yürüttü¤ü faaliyetler sonucu flu konularda ilerlemeler sa¤-lanm›flt›r: 1- Meme kanseri gibi baz› kanser türlerinde önleyici tedaviler. 2- A‹DS’L‹olan kiflilere yönelik ayr›mc›l›kla mücadele. 3- Üye devlet vatandafllar›n›n di¤erüye devletlerde tedavi olabilmeleri. 4- AB içindeki ülkelerde geçerli olan bir Avru-pa sa¤l›k sigortas› kart› uygulamas›.

Toplumun Belirli Kesimlerine Yönelik Sosyal Politikalar Toplumun belirli kesimlerine yönelik politikalar çerçevesinde istihdam politikas›,e¤itim, gençlik ve spor politikas› ve tüketicinin korunmas› politikas› incelenecektir.

‹stihdam Politikas›Sosyal politikaya oldukça yak›n bir politika olan istihdam politikas› kapsam›ndaAB, istihdam›n art›r›lmas›, istihdam kalitesinin çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesi,iflçi hareketlili¤inin sa¤lanmas›, iflçilerin bilgilendirilmesi ve iflçilere dan›fl›lmas›,yoksullukla ve sosyal d›fllanmayla mücadele, kad›n-erkek eflitli¤inin sa¤lanmas› vesosyal güvenlik sistemlerinin modernlefltirilmesi gibi hedeflere yönelik faaliyetler-de bulunur.

‹stihdam konusu bafllang›çta kurucu metinler düzeyinde yer almam›flt›r. Ancaküye devletlerde iflsizli¤in sürekli artmas›, bu alanla ilgili özel bir politika gelifltiril-mesini gerekli k›lm›flt›r. Bunun sonucu olarak 1997 tarihli Amsterdam Antlaflma-s›’yla, AB’nin hedefleri aras›na yüksek istihdam›n sa¤lanmas› da eklenmifltir. Bu-gün bak›ld›¤›nda istihdam, üye devletlerin ortak menfaatlerinin söz konusu oldu-¤u bir aland›r. Bunun sonucu olarak AB, üye devletlerin istihdam politikalar›n› or-tak bir strateji çerçevesinde koordine etme yetkisine sahiptir. Ayr›ca AB, üye dev-letlerin bu kapsamdaki faaliyetlerini destekleme, gerekirse de tamamlama yetkisi-ne sahiptir.

AB bu kapsamda, tüm üye devletlerdeki istihdam olanaklar›n› teflvik edecekbir Avrupa ‹stihdam Stratejisi haz›rlamakta ve uygulamaktad›r. Aç›k koordinas-yon yönteminin uyguland›¤› (bkz, AB‹DA md. 145 ve 148) bu alanda AB, tam is-tihdam, iflte üretkenlik ve sosyal uyum gibi genel hedeflere yönelik faaliyetlerdebulunmaktad›r.

T›pk› sosyal politika gibi istihdam politikas› kapsam›nda as›l yetki üye devlet-lerdedir. AB ise bu çerçevede üye devletlerin istihdam politikalar›n› koordine edi-ci önlemler alabilir (bkz, AB‹DA md. 5/2). Özellikle bu çerçevede, üye devletler-deki istihdam durumu y›ll›k olarak incelenmekte ve konuyla ilgili sorunlara çözümamac›yla yönlendirici ilkeler belirlenmektedir (bkz, AB‹DA 148/2). ‹stihdam politi-kas›yla ilgili ayr›nt›l› düzenlemeler AB‹DA md. 145-150 aras›nda yer al›r. Üye dev-letlerdeki istihdam politikas›n›n cesaretlendirilmesi için gerekli önlemleri, ola¤anyasama usulüne uygun olarak Konseyle Parlamento birlikte kabul ederler (bkz,AB‹DA, md.149).

E¤itim, Mesleki Formasyon, Gençlik ve Spor Politikas›E¤itim ve mesleki formasyon alan›nda bafllang›çta herhangi bir yetki öngörülme-mifl olmas›na karfl›n, 1992 tarihli Maastricht Antlaflmas› sonras› bu konuda AB’yebirtak›m yetkiler verilmifltir.

2007-2013 aras› dönem için AB e¤itim ve mesleki formasyon için 13 milyarEuroluk bir bütçe ay›rm›flt›r. E¤itim ve mesleki formasyon alan›nda AB, Leonardoda Vinci, Erasmus, Grundtvig, Comenius ve Marie Curie gibi ö¤renci, ö¤retmenve ö¤retim üyesi de¤iflim programlar› uygulamaktad›r. 2014’ten itibaren ö¤renci ve


ö¤retmen hareketlili¤iyle ilgili programlar “Herkes için Erasmus” çat›s› alt›nda bir-lefltirilecektir. Bu program için 2014-2020 aras› dönemde 19 milyar Euroluk bir büt-çe ayr›lm›flt›r.

Yüksek ö¤retim konusunda üye devletlerin yan› s›ra AB üyesi olmayan 20 ül-ke Bologna süreci çerçevesinde bir yüksek ö¤retim alan› oluflturmak için çal›flmak-tad›rlar. Bu sayede lisans ve yüksek lisans düzeyinde bir uyumlaflt›rma sa¤lanacak,lisans ve yüksek lisans düzeyinde al›nan diplomalar eflde¤er kabul edilecek, kali-te normlar› uyumlu hâle getirilecektir. Türkiye de bu sürece dâhildir.

E¤itim konusundaki ifl birli¤ine ilaveten, gençlik konusunda da Jeunesse adl› gi-riflim AB’de gençlere verilen e¤itimin iyilefltirilmesine ve onlar›n istihdam edilebi-lirlik düzeyinin art›r›lmas›na yard›mc› olmaktad›r. Bu konuda 2005’te Gençler ‹çinAvrupa Pakt›, 2009’da da Gençler Yarar›na Avrupa Stratejisi kabul edilmifltir. Bukapsamda gençler yarar›na ayr›nt›l› say›labilecek önlemler dizisi öngörülmüfltür.Buna paralel olarak “Gençlik eylemde” (Jeunesse en action) adl› program da genç-lerin aktif olarak sosyal yaflama kat›lmalar›n› desteklemektedir. Bu çerçevede 2007-2013 aras› dönem için öngörülen bütçe 900 milyar Eurodur.

E¤itim, mesleki formasyon, gençlik ve spor alan›nda as›l yetki üye devletlerde-dir. AB ise bu çerçevede üye devletlerin faaliyetlerini destekleyici, tamamlay›c› vekoordine edici faaliyetlerde bulunabilir (bkz, AB‹DA md. 6-e). E¤itim, mesleki for-masyon, gençlik ve spor alan›nda ayr›nt›l› düzenlemeler AB‹DA md. 165 ve 166’dayer almaktad›r.

Bu kapsamda AB’nin yapaca¤› faaliyetler afla¤›daki hedeflere yönelik olmal›d›r:1- E¤itimin Avrupa boyutunu gelifltirmek. 2- Ö¤renci ve ö¤retmen hareketlili¤inidesteklemek. 3- E¤itim kurumlar› aras›ndaki ifl birli¤ini gelifltirmek. 4- Üye devlet-lerin e¤itim sistemlerine ortak sorunlarda bilgi ve tecrübe de¤iflimini gelifltirmek. 5-Uzaktan e¤itimi desteklemek.

Bu hedeflerin gerçekleflmesi için gerekli önlemleri, ola¤an yasama usulüne uy-gun olarak Konse’yle Parlamento birlikte kabul ederler (bkz, AB‹DA, md.165/4).

Avrupa 2020 Stratejisi kapsam›nda e¤itim alan›nda afla¤›daki hedefler belirlen-mifltir: 1- 4/7 yafl aras›ndaki çocuklar›n en az % 95’inin okul öncesi e¤itime kat›l-mas›n›n sa¤lanmas›. 2- Edebiyat, Matematik ve Fen Bilimleri konusunda eksi¤iolan gençlerin oran›n›n % 15’den az olmas›. 3- Okulu b›rakma oran›n›n % 10’un al-t›na indirilmesi. 4- 30-34 yafl aras› kuflakta yüksek lisans yapma oran›n›n en az %40’a ç›kar›lmas›. 5- 25 ila 64 yafl aras› kuflakta yaflam boyu e¤itime kat›l›m oran›n›n% 15’e ç›kar›lmas›.

E¤itim, mesleki formasyon, gençlik ve spor alan›nda sübsidiyarite ilkesi ve aç›kkoordinasyon yöntemi geçerlidir.

E¤itim, ö¤retim ve kültür politikas› için bkz, : S. R›dvan Karluk, Avrupa Birli¤i ve Türki-ye, 8. Bask›, Beta, ‹stanbul, 2005, ss. 494-506.

Tüketicinin Korunmas›Kamu sa¤l›¤›n›n korunmas› konusunda oldu¤u gibi tüketicinin korunmas› konu-sunda da AB düzeyinde son dönemlerde bir bilinçlenme söz konusudur. Ancakbuna ra¤men bafllang›çta bu konuda AET’nin herhangi bir yetkisi söz konusu de-¤ildir. Bu konuda 1992 Maastricht Antlaflmas›’yla AB birtak›m yetkilere sahip ol-mufltur. AB’ye verilen bu yetki sonucu bugün g›da güvenli¤i, hatal› ürünler nede-niyle üreticinin sorumlulu¤u ve tüketicilerin ekonomik menfaatlerinin korunmas›gibi alanlarda AB düzeyinde birçok düzenleme kabul edilebilmifltir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Zaman içinde kamu sa¤l›¤›n›n korunmas›yla tüketicinin korunmas› birlikte eleal›nmaya bafllam›flt›r. 1999’dan bu yana Komisyon’da bu 2 konu ayn› Komiseringörev alan›na girmektedir. Tüketicinin korunmas› konusundaki bu bilinçlenmebüyük ölçüde iç pazar›n kurulmas› ve elektronik/uzaktan sat›fl gibi yeni teknoloji-lerin geliflmesi sonucu ortaya ç›km›flt›r.

AB Komisyonu taraf›ndan yürütülmekte olan tüketicinin korunmas› konusu 3hedefe yöneliktir: 1- Tüketicilerin korunmas› konusunda yüksek bir düzey yakala-mak. 2- Tüketicinin korunmas› konusundaki kurallar›n efektif olarak uygulanmas›.3- Tüketici örgütlerinin ortak politikalara kat›l›m›n›n sa¤lanmas›.

Tüketicilerin korunmas› konusunda AB düzeyinde 2002 y›l›nda Avrupa G›daGüvenli¤i Otoritesi kurulmufltur. Bu kurulufl Parma’da (‹talya) faaliyet göstermek-tedir. Bu kuruluflun yan› s›ra Avrupa Ulusal Tüketici Merkezleri, iç pazarla ilgiliuyuflmazl›klar›n çözümlendi¤i SOLV‹T a¤› ve finans hizmetleri sektöründeki uyufl-mazl›klar›n çözümlendi¤i FINNET a¤›ndan bahsetmek gerekir. Tüketicilerin ko-runmas›yla ilgili politikan›n finansman› çerçevesinde 2007-2013 aras› dönem için156,8 milyar Euroluk bir bütçe ayr›lm›flt›r.

Tüketicinin korunmas›, mallar› ve hizmetleri ilgilendirmektedir. G›da sektörün-de bu politika “çiftlikten sofraya” ya da “t›rm›ktan çatala” slogan›yla gerçeklefltiril-mektedir. Daha genel olarak bak›ld›¤›nda tüketicinin korunmas› çerçevesinde flutür ilerlemeler sa¤lanmaktad›r: 1- Uzaktan sat›fllarda üreticinin isminin yan› s›ra ad-resini bildirme zorunlulu¤u. 2- Tüketicinin ald›¤› mal› 7 gün içinde geri verebilme-si. 3- Avrupa G›da Güvenli¤i Otoritesi taraf›ndan ilgililere tar›msal g›dalarla ilgili bi-limsel tavsiyeler verilmesi. 4- Bankac›l›k hizmetleriyle ilgili masraflar›n net bir fle-kilde verilmesi. 5- 2009’dan bu yana bir AB ülkesinden di¤erine at›lan SMS’lerde fi-yat›n 0,11 Euro ile s›n›rland›r›lmas›.

Tüketicinin korunmas› konusunda AB, üye devletlerle yetkileri paylafl›r (bkz,AB‹DA, md. 4/2-f). Konuyla ilgili ayr›nt›l› düzenleme AB‹DA’n›n 169. maddesindeyer almaktad›r. Bu maddede yer alan düzenlemelere göre, AB bu konudaki hedef-leri gerçeklefltirmek için birtak›m kararlar alabilir. Bu konuda Konsey’le Parlamen-to ola¤an yasama usulüne uygun olarak birlikte karar verirler. AB düzeyinde al›-nan kararlar, üye devletlerin tüketicinin korunmas› konusunda daha s›k› önlemleralmalar›n› engellemez (md 169/4).

AB taraf›ndan yürütülmekte olan ortak politikalar kapsam›nda, Toute l’Europe(http://www.touteleurope.eu) web sitesinden yer yer yararlan›lm›flt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




Ekonomik politikalar› aç›klamak

AET’den bu yana Avrupa bütünleflmesi kapsa-m›nda ekonomik politikalar uygulanmaktad›r.Zaten Avrupa bütünleflmesinin ekonomik bütün-leflme üzerine oturmas› böyle bir süreci olumluetkilemektedir. Bu çerçevede salt olarak ekono-mik ve parasal konular› ilgilendiren politikalar›nyan› s›ra rekabet, ticaret ve vergi gibi daha do-layl› ekonomik politikalar uygulanmaktad›r.

Sosyal politikalar› ifade etmek

Ekonomik politikalar›n yan› s›ra Avrupa bütün-leflmesi çerçevesinde sosyal politikalar konusun-da anlaml› uygulamalar mevcuttur. Bu politikalartüketicinin korunmas›ndan bölgesel politikaya,e¤itim politikas›ndan çevre politikas›na kadaruzanan genifl bir yelpazeye sahiptir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi ekonomik ve parasal birlik-le ilgili do¤ru bir ifadedir?

a. Üye devletler aras›nda ekonomik ve parasal ko-nularda ifl birli¤i esast›r.

b. Bu kapsamda esas yetki üye devletlerdedir.c. Bu konuda AB, ABD ile s›k› bir rekabet hâlindedir.d. Çin AB’deki ekonomik ve parasal birli¤i Japon-

ya’ya karfl› kullanmaktad›re. Parasal birlik üç sütunlu bir yap›dan oluflur

2. Önleme ve düzeltme mekanizmas› hangi kapsamdayer almaktad›r?

a. Ekonomik ifl birli¤i kapsam›ndab. Geniflleme kapsam›ndac. Rekabet politikas› kapsam›ndad. Uyumlaflt›rma kapsam›ndae. Koordinasyon kapsam›nda

3. Afla¤›dakilerden hangisi mali piyasalar›n entegras-yonuyla ilgilidir?

a. AB’nin yetkilerini kullanmaktan vazgeçmesib. Bankac›l›k sektörüyle ilgili AB düzenlemelerinin

kabul edilmesic. Yüksek Temsilcinin atanmas›d. Rekabetle ilgili AB düzenlemelerinin kabul

edilmesie. AB’ye yeni üye kabulü

4. “AB içinde hâkim durumunu kötüye kullanan flir-ketlere Komisyon taraf›ndan para cezas› verilebilir” ifa-desi afla¤›daki ortak politikalardan hangisiyle ilgilidir?

a. Rekabet Politikas›ylab. Vergi Politikas›yla c. D›fl Politikaylad. Anti damping uygulamalar›yla e. Orak Ticaret Politikas›yla

5. Afla¤›daki geliflmelerden hangisi tafl›mac›l›k sektö-rüyle ilgili AB kapsam›ndaki bir geliflmedir?

a. Türkiye’deki demiryolu a¤›n›n modernlefltiril-mesi

b. Yollar›n BM standartlar›na uygun yap›lmas›c. Türk TIR floförlerine uygulanan vizelerd. Hava tafl›mac›l›¤›nda liberalizasyone. ABD’de yük tafl›mac›l›¤›n›n artmas›

6. Afla¤›dakilerden hangisinde AB münhas›r yetkiyesahiptir?

a. Rekabet Politikas› kapsam›ndab. Çevre Politikas› kapsam›ndac. ‹stihdam Politikas› kapsam›ndad. Kültür Politikas› kapsam›ndae. Lizbon Stratejisi kapsam›nda

7. Afla¤›daki politikalardan hangisi AB’nin yetkileri aç›-s›ndan di¤erlerinden farkl›d›r?

a. Rekabet Politikas›b. Ekonomik Politikac. Kültür Politikas›d. Çevre Politikas›e. Bal›kç›l›k Politikas›

8. Afla¤›daki politikalardan hangisi di¤erlerine nazarandaha eski tarihlere dayan›r?

a. Ortak Tar›m Politikas›b. Ortak Bal›kç›l›k Politikas›c. Kültür Politikas›d. Ortak Çevre Politikas›e. Sanayi Politikas›

9. Afla¤›daki alanlardan hangisinde as›l yetki üye dev-letlerdedir?

a. Gümrük birli¤ib. Rekabet Politikas›c. Tar›m Politikas›d. Ortak Ticaret Politikas›e. E¤itim, gençlik ve spor

10. Erasmus, Jean Monnet, Leonardo da Vinci isimliprogramlar hangi ortak politikayla ilgilidir?

a. Sanat Politikas›b. E¤itim Politikas›c. Kültür Politikas›d. Radyo televizyon e. Tar›m Politikas›



1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ekonomik Nitelikli Politi-kalar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ekonomik Nitelikli Politi-kalar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mali Piyasalar›n Koordinas-yonu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Rekabet Politikas›” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ortak Tafl›mac›l›k Politika-s›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Rekabet Politikas›” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültür Politikas›” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ortak Tar›m Politikas›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “E¤itim, Mesleki Formasyon,Gençlik ve Spor Politikas›” konusunu yenidengözden geçiriniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “E¤itim, Mesleki Formasyon,Gençlik ve Spor Politikas›” konusunu yenidengözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

Euro Grubu (Euro Group), Euroya dâhil üye ülkelerinEkonomi ve Maliye Bakanlar›n›n ekonomik politikala-r›n koordinasyonu için yapt›klar› ayl›k gayriresmî top-lant›lar›na verilen isimdir. Bu oluflum Devlet veHükûmet Baflkanlar›n›n Haziran 1997 tarihli Amster-dam Zirvesi’nde oluflturulmufltur. Ancak Euro Grubu is-mi Aral›k 2000 tarihli Nice Zirvesinde resmileflmifltir.Grup AB Hukuku anlam›nda bir kurum ya da bir organde¤ildir. Euroya dâhil ülkeler aras›nda bir istiflare/fikiral›flverifli platformu ifllevi görmektedir. Grup fiilen AB Ekonomi ve Maliye Bakanlar› (ECOFIN)toplant›s›n›n içini boflaltm›flt›r. Zira Euro Grubun top-lant›s› Ekonomi ve Maliye Bakanlar›n›n toplant›s›ndanbir gün önce yap›lmaktad›r. Ertesi gün yap›lan Ekono-mi ve Maliye Bakanlar› toplant›s›nda ise önceki günGrup toplant›s›nda al›nan kararlar onaylanmaktad›r. Buaç›dan bak›ld›¤›nda Grup, ECOFIN’in daha k›s›tl› biroluflumu gibi de de¤erlendirilebilir. Grubun baflkanl›¤›n› 2005 y›l›na kadar AB dönem bafl-kanl›¤›n› yürüten üye devletin Maliye Bakan› yürütmek-

teydi. O üye devletin Euroya dâhil olmamas› durumun-da bir sonraki Euroya dâhil üye devletin Maliye Bakan›bu görevi yürütmekteydi. Ancak Aral›k 2004 tarihli ECO-FIN toplant›s›nda Euro Grubu bünyesinde sürekli birbaflkanl›k makam›n›n ihdas edilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r.2005 bafl›nda yap›lan seçimde Lüksemburg Baflbakan›ve Hazine Bakan› Jean-Claude Juncker, Grup baflkan›olarak seçilmifltir. Juncker bu görevi 2005’ten bu yanasürdürmektedir. Di¤er yandan baflkan›n statüsü LizbonAntlaflmas›’yla resmiyet kazanm›flt›r. Lizbon Antlaflma-s›’n›n ekinde yer alan 12 numaral› Protokol hükümleriuyar›nca Grubun baflkan› 2,5 y›ll›¤›na seçilmektedir(bkz, Euro Grubu üzerine protokol, md. 2). Euro Sistem (Eurosystem) Avrupa Merkez Bankas›y-la Euroya dâhil üye devletlerin ulusal merkez banka-lar›n› bir araya getiren bir oluflumdur. Bu oluflum birnevi Euro Bölgesinin yönetimini sa¤layan bir mali bi-rimdir. Euro Sistem, Avrupa Merkez Bankalar› Sistemi-’nin (AMBS) bir parças›d›r. AMBS ise AMB ile tüm üyedevletlerin merkez bankalar›n› bir araya getiren biroluflumdur. Dolay›s›yla AMBS’de Euroya dâahil olma-yan üye ülkelerin Merkez Bankalar› da yer almaktad›r.Ancak tüm üye devletlerin Euro’ya dahil olmas› duru-munda Euro Sistemle AMBS aras›ndaki fark ortadankalkacakt›r.Ekonomik ve parasal birli¤in bir parças› olan Euro Böl-

gesi (eurozone ya da euro area) ise Euro’ya dahil üye-leri bir araya getiren bir parasal bölgedir. Bu bölge1999’da 11 üye ülke taraf›ndan oluflturulmufltur. Bu ül-keler s›ras›yla flöyledir: Almanya, Avusturya, Belçika,‹spanya, Finlandiya, Fransa, ‹rlanda, ‹talya, Lüksem-burg, Hollanda ve Portekiz’dir. Bu ülkelere 2001’de Yu-nanistan, 2007’de Slovenya, 2008’de K›br›s ve Malta,2009’da Slovakya ve 2011’de Estonya eklenmifltir. Dola-y›s›yla 2012 bafl›nda 17 üye ülke Euro bölgesine dâhil-dir. Bu ülkeler nüfus olarak 322 milyon kifliyi temsil et-mektedir. Bu ülkelere ilaveten Andora, Kosova, Mona-ko, Karada¤, San Marino ve Vatikan gibi ülkeler de ABüyesi olmaks›z›n ve Euro bölgesine dâhil olmaks›z›nEuro para birimini kullanmaktad›rlar.

S›ra Sizde 2

Euro bölgesiyle ilgili son geliflmeleri flöyle özetlemekmümkündür: 2010 y›l›nda önce Yunanistan’da borç kri-zinin ç›kmas›yla, ard›ndan ‹rlanda’da buna benzer birkriz ç›kmas› sonucu Euro bölgesi çalkant›l› günler ge-çirmektedir. Devlet ve Hükûmet Baflkanlar›n›n 2010’dan



bu yana yapt›klar› ola¤an ve ola¤anüstü birçok zirveninbafll›ca konusu Euro bölgesinde ortaya ç›kan bu krizegetirilebilecek çözümler olmufltur. Bu ba¤lamda 2 farkl› konu ve 2 farkl› antlaflmadan sö-zetmek mümkündür: 1- 11 Temmuz 2011 ve 2 fiubat 2012’de imzalanan ve48 maddeden oluflan Avrupa ‹stikrar Mekanizmas›

Antlaflmas›’d›r. Bu antlaflmada yer alan hususlar flun-lard›r: AB Hukuku metinleriyle ba¤daflma, yeni AvrupaMali ‹stikrar Fonu, özel sektörün istisnai kat›l›m› ve du-ruma göre nitelikli ço¤unlu¤un % 85’e ç›kar›lmas›. ‹stikrar Mekanizmas› 16-17 Aral›k 2010 tarihli AvrupaKonseyi Zirvesi’nde karara ba¤lanm›flt›r. Bu antlaflmay-la ‹stikrar Mekanizmas› hükûmetler aras› bir statüye ka-vuflturulmufltur. Bu yap›n›n merkezi Lüksemburg’ta ola-cakt›r. Üye devletlerin Maliye Bakanlar›ndan oluflan Gu-vernörler Konseyi, Guvernörler Konseyi taraf›ndan ata-nan bir Yönetim Konseyi ve 5 y›ll›¤›na atanan bir GenelMüdür’den oluflan organlara sahip olacakt›r. Bu meka-nizman›n 700 milyar Euroluk bir kapitali olacakt›r.Bu mekanizmayla, Euro bölgesiyle s›n›rl› olan AvrupaMali ‹stikrar Fonuyla AB’nin geneline hitap eden Avru-pa Mali ‹stikrar Mekanizmas› birlefltirilmektedir. Hattabu antlaflmayla oluflturulan Avrupa ‹stikrar Mekanizma-s›, Avrupa Bütçe Pakt› Mart 2012’de antlaflmayla olufltu-rulan) içinde Temmuz 2012’den itibaren bu 2 enstrü-man›n yerini alacakt›r. Hat›rlanaca¤› gibi bu 2 enstrü-man Euro bölgesindeki kamu borcu krizine çözüm ge-tirmek amac›yla geçici bir süre için (2013 sonuna kadargeçerli olacak flekilde) oluflturulmufltu. Bu enstrüman-larla üye devletler aras›nda bir ortak borç fonu olufltu-rulmufltur. Bu fonla ekonomik olarak zor durumda olanbir üye devlete acil yard›m olmak üzere 500 milyarEuroya kadar mali piyasalardan fon toplanmas› müm-kündür. Ancak bu 2 enstrüman›n AB Hukuku çerçeve-sinde herhangi bir hukuki statüsü bulunmamaktayd›. Avrupa ‹stikrar Mekanizmas›yla ilgili bilgiler özet ola-rak flu kaynaktan al›nm›flt›r:_: “Mécanisme européen destabilité”, (http://fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9ca-nisme_europ%C3%A9en_de_stabilit%C3%A9) 2- Euro bölgesiyle ilgili 2. geliflme Avrupa Bütçe Pak-

t›yla ilgilidir. Bu Pakt’la ilgili antlaflma 2 Mart 2012 tari-hinde ‹ngiltere ve Çek Cumhuriyeti d›fl›ndaki 25 üyedevlet taraf›ndan imzalanm›flt›r. Antlaflma’n›n tam ismiEkonomik ve Parasal Birlikte ‹stikrar, Koordinasyon veYönetiflim ‹çin Antlaflma’d›r. Toplam 16 maddeden olu-flan bu antlaflma, en az 12 AB üyesi ülke taraf›ndanonayland›ktan sonra yürürlü¤e girecektir. Bu antlaflmaAB literatüründe Avrupa Bütçe Pakt› olarak bilinir. Bu

antlaflma 2017’den itibaren bir AB düzenlemesi olarakkabul edilecektir. Bu Pakt ‹stikrar ve Büyüme Pakt›’n-dan daha farkl› bir mant›k üzerine oturmaktad›r. fiöyleki: Bu Pakt öncelikli olarak Euro bölgesindeki ülkeleriilgilendirmektedir. Pakt, Euro bölgesine özgü bir yap›getirmektedir. Oysa ‹stikrar ve Büyüme Pakt› tüm ABülkelerini ilgilendirmekte ve AB Komisyonu’na gözetimkonusunda önemli bir rol vermektedir. Bu Pakta yolaçan geliflmeleri flöyle özetlemek mümkündür: 9 Aral›k2011 tarihli zirvede AB üyesi ülkeler bütçe disiplininigüçlendiren yeni bir antlaflma için görüflmelere baflla-yacaklar›n› belirttiler. 30 Ocak 2012 tarihli gayriresmîzirvede Pakt üzerinde mutabakat sa¤lanm›flt›r. Pakt’ta dikkat çeken en önemli husus AB Adalet Diva-n›na Euro bölgesine dahil devletler taraf›ndan denk büt-çe ve bütçe disipliniyle ilgili olarak iç hukukta anayasaldüzeyde getirilecek kurallar› denetleme yetkisi getiril-mesidir. Di¤er yandan Pakt’›n 3. maddesine göre yap›-sal aç›klar GSMH’nin % 0,5’ini geçemeyecektir. Bu eflikafl›ld›¤› andan itibaren düzeltme mekanizmalar› devre-ye girecektir. Bunun yan› s›ra kamu aç›klar› GSMH’nin% 3’ünü aflt›¤› andan itibaren yapt›r›mlar neredeyse oto-matik olarak devreye girecektir. Euro bölgesine men-sup ülkeler bu Pakt’la ilgili konular› görüflmek için y›l-da en az 2 kez toplanacaklard›r (bkz, md. 12/2). Avrupa Bütçe Pakt›’yla ilgili bilgiler özet olarak flu kay-naktan al›nm›flt›r:_: Pacte budgétaire européen”,(http://fr.wikipedia.org/wiki/Pacte_budg%C3%A9tai-re_europ%C3%A9en)

S›ra Sizde 3

Aç›k Koordinasyon Yöntemi (Open Method of Coordi-

nation-OMC) AB içinde üye devletlerin kamusal politi-kalar›n›n ba¤lay›c› olmayan koordinasyon biçimidir. Da-ha ziyade sosyal politika gibi üye devletlerin yetkilerininesas oldu¤u ve AB’nin ba¤lay›c› düzenlemeler yapama-d›¤› alanlarda geçerlidir. Bu yöntem, daha ziyade yar›ba¤lay›c› nitelikli olan ve soft law olarak nitelendirilenhukuki araçlar› kullan›r. Bu hukuki araçlar genel itiba-r›yla daha önceki tecrübelerden elde edilmifl olan uygu-lamalard›r. Ba¤lay›c› olmamas› nedeniyle, ancak var›la-cak hedef konusunda üye devletler aras›nda gerçektenbir konsensüs varsa somut geliflme sa¤lar. Bu yöntemba¤lay›c› nitelikli hükümlerin kabul edildi¤i Toplulukyöntemine belirli alanlarda bir alternatif oluflturur. Ulu-sal mevzuatlar›n yak›nlaflt›r›lmas›na imkân verir.Aç›k Koordinasyon Yöntemi, 1990’l› y›llar›n bafl›ndatüm üye devletler taraf›ndan ekonomi politikas›n›n bü-yük oryantasyonlar›n›n birlikte tan›mlanmas› sonucu


ortaya ç›km›flt›r. Bu flekilde bafllayan süreç 1990’l› y›l-larda Maastricht kriterleri olarak bilinen bütçe kriterle-rinin kabul edilmesi sonucunu vermifltir. Bunun yan› s›-ra istihdam konusunda AB düzeyinde ve ulusal düzey-de stratejinin kabul edilmesi de bu yöntem sayesindeolmufltur. Ayr›ca Köln Süreci olarak bilinen ve makroekonomik politikalar›n koordinasyonu kapsam›ndaekonominin tüm aktörleri aras›nda (sosyal partnerler,hükûmetler ve Avrupa Merkez Bankas›) bir diyalog sü-recinin bafllat›lmas› da gene bu yöntemle ilintilidir. Sonolarak Cardiff süreci olarak bilinen ve mal, hizmet vesermaye piyasas›nda ekonomik reformlarla ilgili süreçde bu yöntemle ilgilidir. Son olarak yukar›da da belirtil-di¤i gibi bu yöntem 2010 Lizbon Stratejisi ve Avrupa2020 Stratejisi çerçevesinde de uygulanm›flt›r. Aç›k Koordinasyon Yöntemi’yle ilgili bilgiler özet olarakflu kaynaktan al›nm›flt›r:_: “Méthode ouverte de coordi-nation”, (http://fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9tho-de_ouverte_de_coordination).

Bourrinet, Jacques , Le pacte de stabilité et de croissan-

ce, PUF, Que-sais-je, Paris, 2004.Bozkurt, E.& Özcan, M. & Köktafl, A. (2008), Avrupa

Birli¤i Hukuku, Asil Yay›nlar›, Ankara. Dinan, D. (2005), Avrupa Birli¤i Ansiklopedisi (ed.), 2

cilt, Çev. Hale AKAY, Kitap Yay›nevi, ‹stanbul.Dony, M (2008), Droit de l’Union Européenne, 2. Bask›,

Ed. de l’Université de Bruxelles, Bruxelles. Erhan, Ç. & Senemo¤lu, D. (ed), (2007), Avrupa Birli¤i

Politikalar›, ‹maj Yay., Ankara. Erhan, Ç. & K›z›l›rmak, A. B. & Arslan Olcay, C. (ed)

(2007), Avrupa Birli¤i-temel Konular, ‹maj Yay.,Ankara.

Kar, M & Ar›kan, H. (2003), Avrupa Birli¤i Ortak Politi-

kalar ve Türkiye, Beta, ‹stanbul.Karluk, S. R›dvan (2005), Avrupa Birli¤i ve Türkiye, 8.

Bask›, Beta, ‹stanbul.Koray, M & Çelik, A (2007), Avrupa Birli¤i ve Türki-

ye’de Sosyal Diyalog, Belediye-‹fl Yay., Ankara.Moussis, N (2004), Avrupa Birli¤i Politikalar›na Girifl

Rehberi, Çev, Ahmet Fethi, Mega Press, ‹stanbul.Steiner, J, & Woods, L (2009), EU Law, 10th edition, Ox-

ford University Press.Tekinalp, G & Tekinalp, Ü (2000), Avrupa Birli¤i Hu-

kuku, Beta, ‹stanbul. Wallace, H & Wallace, W. (2000), Policy Making in the

European Union, Fourth Edition, Oxford UniversityPress.

Yararlan›lan ‹nternet AdresiToute l’Europe (http://www.touteleurope.eu)


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Derinleflme/geniflleme iliflkisini tan›mlayabilecekAvrupa Tek Senedi’ni aç›klayabilecekAvrupa Birli¤i yap›lanmas›n› tan›mlayabilecekLizbon Antlaflmas›’n› aç›klayabilecekEkonomik ve parasal birlik konusunu aç›klayabilecekSiyasi ifl birli¤ini aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• ‹ç Pazar• Avrupa Tek senedi• Avrupa Birli¤i Yap›lanmas› • Maastricht Antlaflmas›• Amsterdam Antlaflmas› • Nice Antlaflmas› • Lizbon Antlaflmas›

• Avrupa Birli¤i’nin Genifllemesi• Do¤u Blokunun Çökmesi • Ekonomik ve Parasal Birlik • Siyasi ‹fl birli¤i• Schengen Anlaflmalar› • Anayasal Antlaflma• Mali Kriz

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNNN

Avrupa Birli¤i

• G‹R‹fi • ‹Ç PAZARIN TAMAMLANMASI,

SCHENGEN DÜZENLEMELER‹ VEAVRUPA TEK SENED‹’N‹NHAZIRLANMASI

• EKONOM‹K VE PARASAL B‹RL‹KLE‹LG‹L‹ GEL‹fiMELER

• S‹YAS‹ ‹fi B‹RL‹⁄‹ VE KURUMSALKONULARDA YAfiANAN GEL‹fiMELER

• SO⁄UK SAVAfiIN SONA ERMES‹ VEAVRUPA BÜTÜNLEfiMES‹

• AVRUPA B‹RL‹⁄‹ YAPILANMASINAGEÇ‹fi

• MAASTR‹CHT ANTLAfiMASI SONRASIYAPILAN REV‹ZYONLAR

• AET/AB’N‹N GEN‹fiLEMES‹


TopluluklardanAvrupa Birli¤i’neAvrupa BütünleflmesininGeçirdi¤i De¤iflimSüreci

G‹R‹fiBilindi¤i gibi II. Büyük Savafl sonras› Avrupa’da kal›c› bir bar›fl›n tesis edilmesi ve yafl-l› k›tada yüzy›llard›r süregelen siyasi bölünmüfllü¤e bir çözüm bulunmas› için hareke-te geçilmifltir. Bu çerçevede 9 May›s 1950 tarihinde dönemin Fransa D›fliflleri Bakan›Robert Schuman taraf›ndan yap›lan deklarasyon bir ilki oluflturur. Bu deklarasyondaFransa, Almanya’ya ve Avrupa’daki di¤er ülkelere kömür ve çelik üretimini ortak birotoritenin yönetimine vermeyi teklif etmekteydi.

Jean Monnet ve ekibi taraf›ndan haz›rlananbu proje k›sa sürede Almanya’dan, Benelüks ül-kelerinden (Belçika, Hollanda ve Lüksemburg)ve ‹talya’dan olumlu yan›t alm›flt›r. Bunun sonu-cunda hemen Hükûmetler aras› Konferans top-lant›lar›na bafllanm›fl ve 18 Nisan 1951’de imzala-nan Paris Antlaflmas›’yla Avrupa Kömür ÇelikToplulu¤u (AKÇT) kurulmufltur. Bu Toplulu¤u25 Mart 1957’de imzalanan Roma Antlaflmas›’ylakurulan 2 Topluluk izlemifltir. Bunlar Avrupa Eko-nomik Toplulu¤u (AET) ve literatürde Euratomolarak da bilinen Avrupa Atom Enerjisi Toplulu¤udur (AAET).

Bu bölümde önce iç pazar›n tamamlanmas›, Avrupa Tek Senedi ve parasal birlikleilgili geliflmeler ele al›nacak; ard›ndan Avrupa Birli¤i yap›lanmas›na geçifl süreci ve son-ras›nda yaflanan geliflmeler incelenecektir. Bu konular›n yan› s›ra siyasi ifl birli¤i, So¤ukSavafl›n sona ermesi ve AB’nin genifllemesi gibi konulara da k›saca de¤inilecektir.

Topluluklardan Avrupa Birli¤i’ne geçifl süreciyle ilgili daha ayr›nt›l› bilgi için bkz, S. R›d-van Karluk, Avrupa Birli¤i: Kuruluflu, Geliflmesi, Genifllemesi, Kurumlar›, 10. Bask›,Beta, ‹stanbul, 2011, ss. 137-279 aras›.

Topluluklar, ba¤›ms›z devletler aras›nda kuruldu¤u için bunlar›n kurucu metinleri bireruluslararas› Antlaflmad›r. Bu nedenle önce kurulacak Toplulukta yer almak isteyen üye dev-letlerin temsilcilerinin yer ald›¤› Hükûmetler aras› Konferans (HAK) toplanmaktad›r. Ko-nuyla ilgili müzakereler sonucu bir metin üzerinde mutab›k kal›nmakta ve bu metin müza-kerelere kat›lan devletler taraf›ndan imzalanmaktad›r. ‹mzalanan bu metin tüm taraf devlet-lerde ulusal hukuk kurallar›na uygun olarak onayland›ktan sonra yürürlü¤e girmektedir.

Topluluklardan AvrupaBirli¤i’ne Avrupa

Bütünleflmesinin Geçirdi¤iDe¤iflim Süreci

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Resim 7.1

Avrupa Topluluklar›n›n ve Avrupa Birli¤i’nin kurucu metinlerine http://eur-lex.europa.euadresinden ulaflmak mümkündür.

‹Ç PAZARIN TAMAMLANMASI, SCHENGEN DÜZENLEMELER‹ VE AVRUPA TEK SENED‹’N‹N HAZIRLANMASI

‹ç Pazar›n Tamamlanmas›Avrupa bütünleflmesinin -özellikle AET bünyesinde- bir gümrük birli¤i üzerineoturdu¤u herkes taraf›ndan bilinmektedir. Bu noktada AET çerçevesinde üye dev-letler aras›ndaki gümrük birli¤inin tesisinin 1 Temmuz 1968 tarihinde tamamland›-¤›n› belirtmek gerekir.

Ancak tabi ortak pazar için bu yeterli de¤ildir. Bunun yan› s›ra 2 önemli gelifl-menin daha sa¤lanmas› gerekir. Bunlardan birincisi üye devletler aras›nda olufltu-rulacak ekonomik alanda özel veya tüzel kiflilerin eflit flartlarda sürece kat›lmalar›-d›r. Bunun için de uyrukluk temelli ayr›mc›l›¤›n kald›r›lmas› gerekir. ‹kinci hususise her türlü korumac›l›¤›n kald›r›larak serbest rekabet flartlar›n›n oluflturulmas›d›r.Ortak pazar›n oluflturulmas› için önceki dönemlerde her ne kadar çaba gösterildiy-se de 1980’li y›llara gelindi¤inde bu konuda çok önemli bir ilerleme kaydedileme-di¤i görülmüfltür. Kâ¤›t üstünde her fley mükemmelmifl gibi gözükse de uygulama-da birçok konuda de¤iflik engellemelerle karfl›lafl›lm›flt›r. Bu engellemelerden ser-best dolafl›m kapsam›ndaki 4 unsur (mallar, kifliler, hizmetler ve sermaye) fazlacanasibini alm›flt›r. O dönemde bu unsurlardan hiçbiri efektif olarak üye devletleraras›nda tam bir serbest dolafl›ma sahip de¤ildir.

Bu 4 unsur aras›nda mallar›n serbest dolafl›m›n›n daha kolay ve h›zl› bir flekil-de gerçeklefltirilebilece¤i görülmüfltür. Bu konuda asl›nda ilk aç›l›m› Avrupa Top-luluklar› Adalet Divan› yapm›flt›r. Divan 20 fiubat 1979 tarihli Cassis de Dijon kara-r›nda üye devletler aras›nda karfl›l›kl› tan›ma ilkesini getirmifltir. Bu karara göre is-tisnalar sakl› kalmak kayd›yla bir üye devlette yasal düzenlemelere uygun olaraküretilen bir ürünün di¤er üye devletlerde de serbest dolaflabilmesi gerekir. Bu içti-hat oldukça önemlidir, zira 1985’de haz›rlanan ‹ç Pazar›n Tamamlanmas›yla ‹lgi-li Beyaz Kitap öncesi bu konudaki en önemli geliflmeyi oluflturur.

29-30 Mart 1985 tarihli Brüksel Zirvesi’nde Devlet ve hükümet Baflkanlar›, içpa-zar›n tamamlanmas› konusunda Komisyonun ayr›nt›l› bir çal›flma yapmas›n› iste-mifllerdir. Bu çal›flma, dönemin Komisyon Baflkan› Jacques Delors’un öncülü¤ün-de haz›rlanan ve 14 Haziran 1985’te yay›mlanan Beyaz Kitap’la tamamlanm›flt›r.280 civar›nda kanuni düzenleme teklifi içeren bu kapsaml› çal›flmayla, 31 Aral›k1992 tarihine kadar iç pazar›n tamamlanmas› konusundaki çal›flmalar›n bitirilmesihedeflenmifltir. 28-29 Haziran 1985 tarihli Milano Zirvesi’nde Komisyonun bu ça-l›flmas› Devlet ve Hükümet Baflkanlar› taraf›ndan kabul edilmifltir.

‹ç pazar›n tamamlanmas›yla ilgili Beyaz Kitab’›n orijinal metnine Avrupa Birli¤i’nin tarihibelgelerinin yer ald›¤› www.cvce.eu adresinden ulaflmak mümkündür.

Beyaz Kitap veya Yeflil Kitap olarak adland›r›lan resmî belgeler AB Komisyonu’nun bir ko-nuda bafllatmay› düflündü¤ü bir politikaya ya da getirmeyi düflündü¤ü bir teklife iliflkinbelgelerdir. ‹ngiliz bürokrasisi menfleli olmalar› nedeniyle bu flekilde adland›r›lm›fllard›r.


Gümrük birli¤i, ortak pazar›nen önemli unsurlar›ndanbiridir. Zira bu sayede üyedevletler aras›ndaki malmübadelesinin önündekiniceliksel engellerkald›r›lm›fl olmaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Mallar›n serbest dolafl›m›n›n tersine kiflilerin ve hizmetlerin serbest dolafl›m›n›sa¤lamak pek kolay olmam›flt›r. Kiflilerin serbest dolafl›m› konusunda 1990’l› y›lla-r›n bafl›nda ayr› ayr› düzenlemeler yap›lmak zorunda kal›nm›flt›r. Hatta bugün bilekiflilerin serbest dolafl›m›n›n kamuoyu taraf›ndan tam olarak kabullenildi¤ini söy-lemek zordur. Bu konuda özellikle Polonyal› Muslukçular olarak literatüre geçenolgu, Polonya gibi ülkelerden gelen ucuz iflgücünün Fransa gibi ülkelerdeki kamu-oylar› taraf›ndan henüz tam olarak kabullenilemedi¤ini göstermektedir.

Hizmetler konusunda da gene diploma denklikleri ve diplomalar›n karfl›l›kl› tan›n-mas› konusunda düzenlemeler yapmak zorunda kal›nm›flt›r. Bu konuda daha genelbir çerçeve ancak 2006’da kabul edilen ve Bolkestein Direktifi olarak da bilinen, Hiz-metler ve ‹ç Pazar Yönergesi (2006/123 say›l› yönerge) ile yap›labilmifltir. Bu yöner-ge 12 Aral›k 2006’da kabul edilmifl ve 28 Aral›k 2009’da resmen yürürlü¤e girmifltir.

Schengen DüzenlemeleriAET ülkeleri aras›nda mallar›n serbest dolafl›m›n›n yan› s›ra kiflilerin serbest dolafl›-m›n›n da sa¤lanmas› ve bu çerçevedeki engellerin kald›r›lmas› önem arz etmektedir.Bu noktada do¤al olarak üye devletler aras›ndaki s›n›rlarda kontrollerin kald›r›lmas›ayr› bir önem arz etmektedir. Bu konudaki ilk giriflim Fransa ve Almanya’dan gelmifl-tir. Bu iki ülke 13 Temmuz 1983’te imzalad›klar› Sarrebruck Anlaflmas›’yla bu konu-da bir ilki gerçeklefltirmifllerdir. Daha sonra Benelüks ülkelerinin kat›l›m›yla 14 Ha-ziran 1985’te Lüksemburg’un Schengen kentinde Schengen Anlaflmas› imzalanm›flt›r.19 Haziran 1990’da gene Schengen’de bu anlaflman›n Uygulama Sözleflmesi imzalan-m›flt›r. Bu iki metne AB Hukuku literatüründe Schengen Anlaflmalar› denir.

Schengen Anlaflmalar› ve bu anlaflmalarla kurulan Schengen Yürütme Komite-si’nin ald›¤› kararlar sonucu oluflan mevzuata Schengen Müktesebat› denir. Bumüktesebat 2 Ekim 1997 tarihli Amsterdam Antlaflmas›’n›n ekinde yer alan bir Pro-tokolle AB Hukuku’na dâhil edilmifltir. Bugün bu müktesebat AB Hukuku’snun birparças›n› oluflturmaktad›r.

Schengen sistemiyle ilgili güncel geliflmelere bak›ld›¤›nda Romanya ve Bulga-ristan’›n sisteme kabul edilmelerinde birtak›m s›k›nt›lar yaflanmaktad›r. Ayr›ca ‹n-giltere ve ‹rlanda bu sisteme dâhil de¤ildir. Son olarak 2010-2011 y›llar›nda yafla-nan Arap Bahar› esnas›nda Tunus ve Libya’dan ‹talya’ya ak›n eden göçmenler ne-deniyle s›n›r›n› kapatan Fransa ile ‹talya aras›nda k›sa süreli de olsa bir kriz yaflan-m›flt›r. Dolay›s›yla bugün Schengen Sisteminin gelece¤i ve reformuyla ilgili tart›fl-malar hala devam etmektedir.

Avrupa Tek Senedi’nin Haz›rlanmas› ve Getirdi¤i Kurumsal Yenilikler

Tek Senedin Haz›rlanmas›Avrupa Tek Senedi’nin haz›rlanmas›na geçmeden önce böyle bir metnin neden 1970’liy›llarda haz›rlanmad›¤› sorgulanabilir. Bunun yan›t› o dönemdeki olumsuz konjonk-türle ilgilidir. Daha aç›k belirtmek gerekirse, 1973 ve 1979 y›llar›nda bütün dünyadayaflanan petrol krizleri AET üyesi devletlerin ekonomilerini ciddi biçimde etkilemifltir.Bu nedenle üye devletler ister istemez ciddi koruma önlemlerine baflvurmak zorun-da kalm›fllard›r. Bu da oluflturulmak istenen iç pazar› olumsuz etkilemifltir.

17-28 fiubat 1986 tarihli Avrupa Tek Senedi, 1980’li y›llar›n bafl›nda yaflanan birta-k›m geliflmeler sonucu kabul edilmifltir. Bu geliflmelerden ilki Devlet ve Hükûmet Bafl-kanlar›n›n 29 Haziran 1981 tarihli Lüksemburg Zirvesi’dir. Bu zirvede al›nan kararda iç

1537. Ünite - Topluluklardan Avrupa Bir l i¤ i ’ne Avrupa Bütünleflmesinin Geçi rd i¤ i De¤ifl im Süreci

Schengen Anlaflmalar›ylakurulan sistemin devreyesokulmas› kolay olmam›flt›r.Bu sistem teknik engelleryüzünden ancak Mart1995’te tam olarak devreyesokulabilmifltir. Bumetinlerle iç s›n›rlardakikontrollerin d›fl s›n›rlarakayd›r›lmas› ve üye devletleraras›nda sanal ortamdakonuyla ilgili bilgipaylafl›m›n› mümkün k›lacakbir bilgi sistemi kurulmas›amaçlanm›flt›r.

pazar› oluflturmak için gümrük birli¤inin yeterli olmayaca¤› vurgulanm›flt›r. ‹kinciönemli geliflme 21 Mart 1983 tarihli Stuttgart Zirvesi’dir. Bu zirvede Avrupa Birli¤i Üze-rine Resmi Deklarasyonun kabul edilmifltir. Üçüncü önemli geliflme 14 fiubat 1984 ta-rihinde Avrupa Parlamentosu taraf›ndan Spinelli Projesinin kabul edilmesidir. Dördün-cü önemli geliflme 25-26 Haziran 1984 tarihli Fontainebleau Zirvesi’dir. Bu zirvedeDevlet ve Hükümet Baflkanlar›n›n özel temsilcilerinin yer alaca¤› bir ad hoc komiteoluflturulmas›yla ilgili karar kabul edilmifltir.

Bu komite, kurumlar›n iflleyifli ve siyasi ifl birli¤i konusunda tavsiyelerde bulun-makla görevlendirilmifltir. Dooge Komitesi olarak da bilinen bu komitenin raporu,3-4 Aral›k 1984 tarihli Dublin Zirvesi’nde Devlet ve Hükümet Baflkanlar› taraf›ndanincelenmifl ve bir mutabakat bulunana kadar komitenin çal›flmalar›n› devam ettir-mesi kararlaflt›r›lm›flt›r. Bir sonraki aflama 28-29 Haziran 1985 tarihli Milano Zir-ve’sidir. Bu zirvede 10 üye devletin 7’sinin olumlu oyuyla Hükûmetler aras› Kon-ferans toplanmas›na karar verilmifltir. Bir sonraki zirve ise 2-3 Aral›k 1985 tarihin-de Lüksemburg’ta toplanm›flt›r. Bu zirvede üye devletler aras›nda zor da olsa mu-tabakat sa¤lanm›fl ve bilindi¤i gibi Avrupa Tek Senedi olarak fiubat 1986’da üyedevletler taraf›ndan imzalanm›flt›r.

Metnin Avrupa Tek Senedi fleklinde isimlendirilmesinin nedeni, birbiriyle çokda ba¤lant›l› olmayan 2 hedefin farkl› metinler yerine ayn› metinde yer almas›d›r.Söz konusu iki hedef, iç pazar›n tamamlanmas› ve siyasi ifl birli¤inin gerçeklefltiril-mesidir. Ayr›ca o dönemdeki genel kan› siyasi konularla ekonomik konular›n bir-birinden ayr›lamayaca¤› yönündedir. Böylece asl›nda Schuman Plan›’yla bafllat›-lan ekonomik bütünleflme, Fouchet Plan›’yla sa¤lanmaya çal›fl›lan siyasi ifl birli¤iayn› metinde (Avrupa Tek Senedi’nde) yer alm›flt›r.

Bu aç›dan bak›ld›¤›nda asl›nda Tek Sened’in üç sütunlu yap› konusunda Maas-tricht Antlaflmas›’n›n habercisi oldu¤u söylenebilir. Kuflkusuz Tek Senet, siyasi iflbirli¤i, özellikle de d›fl politika konusunda Maastricht Antlaflmas› kadar aç›k vekapsay›c› düzenlemeler içermemektedir. Ancak yukar›da belirtilen iki hedefe ayn›metinde yer verilerek bu konuda ilk ad›m at›lm›flt›r.

Bu Antlaflma 9 üye devlet taraf›ndan 17 fiubat 1986’da, Danimarka, Yunanis-tan ve ‹talya taraf›ndan ise 28 fiubat 1986’da imzalanm›flt›r. Bu son üç ülke iç hu-kuklar›ndaki prosedürlerin yetiflmemesi sonucu bu metni daha geç imzalamakzorunda kalm›fllard›r. Metin tüm üye devletler taraf›ndan onayland›ktan sonra 1

Temmuz 1987’de yürür-lü¤e girmifltir. Tek Senet,Avrupa Topluluklar›n›nkurucu metinlerinde bü-yük çapl› de¤ifliklikleryapan ilk Antlaflma ol-mas› nedeniyle oldukçaönemlidir. Bu aç›dan ba-k›ld›¤›nda her biri Avru-pa bütünleflmesindeönemli yerlere sahipolan Maastricht, Amster-dam, Nice ve LizbonAntlaflmalar›’n›n öncüsüolarak kabul edilmelidir.


Resim 7.2

Avrupa Tek SenediOrijinal Metni

Tek Senedin Getirdi¤i Kurumsal De¤iflikliklerTek Senet kurumsal anlamda 3 önemli de¤ifliklik içermektedir. Bunlardan birinci-si Bakanlar Konseyi’nin oy birli¤i yerine nitelikli ço¤unlukla karar alaca¤› konula-r›n art›r›lmas›d›r. Bunun sonucu olarak Bakanlar Konseyi baz› konularda oy birli¤iyerine nitelikli ço¤unlukla karar verecektir. Ayr›ca Tek Senetle ekonomik ve sos-yal uyum, araflt›rma ve teknolojik geliflme, çevre gibi AET’ye yetki aktar›m› yap›-lan konularda da Bakanlar Konseyi karar alabilecektir.

Fransa’n›n Bakanlar Konseyi toplant›lar›na kat›lmay› boykot etmesi sonucu ortaya ç›kanTemmuz 1965 tarihli Bofl Sandalye Krizi, 30 Ocak 1966 tarihinde kabul edilen Lüksem-burg Uzlafl›s›’yla sona ermifltir. Bu Uzlafl›’ya göre Topluluklar bünyesinde karar al›n›rkenflayet bir üye devlet önemli bir ulusal ç›kar›n›n zedelendi¤i gürüflündeyse Bakanlar Konse-yi gerekli uzlafl›y› bulmak/oy birli¤ini sa¤lamak için görüflmelere devam edecektir. Bu Uz-lafl› oldukça genifl yorumlanm›fl ve her an her üye devletin al›nacak kararlar› veto edebile-ce¤i düflünülmüfltür. Bu nedenle bu tarihten 1986’daki Tek Senede kadar Bakanlar Konse-yi’nde karar al›n›rken fiilen mümkün mertebe oy birli¤inin sa¤lanmaya çal›fl›ld›¤›n›n alt›-n› çizmek gerekir.

‹kinci husus karar alma sürecinde Avrupa Parlamentosu’nun rolünün art›r›lma-s›d›r. Bu noktada ifl birli¤i prosedürüyle Parlamento karar alma sürecinde daha et-kin hale getirilmifltir. Ayr›ca kat›l›m ve ortakl›k anlaflmalar› ba¤lam›nda Parlamen-tonun uygun görüflünün al›nmas› sistemi getirilmifltir.

Tek senet’in kurumsal anlamda getirdi¤i son de¤ifliklik ise yarg› sistemiyle ilgi-lidir. Bu çerçevede zamanla ifl yükü artan Adalet Divan›’na yard›mc› olmak üzere‹lk Derece Mahkemesinin kurulmas›n›n önü aç›lm›flt›r. Bu mahkeme, BakanlarKonseyi’nin 24 Ekim 1988 tarihli karar›yla resmen kurulmufl ve 1 Ocak 1990’da gö-revine bafllam›flt›r.

1-2 Aral›k 1969 tarihli La Haye Zirvesi’nin Avrupa bütünleflmesi aç›s›ndan önemi nedir?

EKONOM‹K VE PARASAL B‹RL‹KLE ‹LG‹L‹ GEL‹fiMELER

Ekonomik ve parasal birlik konusunda daha ayr›nt›l› bilgi için bkz, S. R›dvan Karluk, Av-rupa Birli¤i ve Türkiye, 8. Bask›, Beta, ‹stanbul, 2005, ss. 517-602. Ayr›ca bkz, DesmondDinan (ed.), Avrupa Birli¤i Ansiklopedisi, Çev. Hale Akay, Kitap Yay›nlar›, ‹stanbul, 2005,cilt. I, ss. 391-411.

Ekonomik ve Parasal Birlikle ‹lgili Bafllang›çta Yaflanan GeliflmelerBilindi¤i gibi ekonomik ve parasal birlik konusu kurucu metinlerde aç›kça yer al-mayan bir husustur. Bununla birlikte Avrupa bütünleflmesi projesini haz›rlayanlar›nkafas›nda uzun vadede böyle bir birli¤in sa¤lanmas› gerekti¤i fikrinin bulundu¤unubelirtmek gerekir. Ekonomik ve parasal birlik konusunun aç›kça gündeme geldi¤iilk zirve 1-2 Aral›k 1969 tarihli La Haye Zirvesi’dir. Bu zirvede dönemin LüksemburgBaflbakan› Pierre Werner’in baflkanl›¤›nda bir komitenin oluflturulmas›na karar veril-mifl ve bu komite taraf›ndan 1980’den önce parasal birli¤e geçifl için bir rapor haz›r-lamas› istenmifltir. Bu talep üzerine 17 Ekim 1970 tarihli Werner Raporu haz›rlanm›fl-t›r. Bu rapor parasal birli¤in sa¤lanabilmesi için somut öneriler getirmifltir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Ancak uluslararas› konjonktür nedeniyle AET üyesi ülkelerde birtak›m güçlük-ler yaflanm›flt›r. Bu noktada, dönemin ABD Baflkan› Nixon’›n 15 A¤ustos 1971 tari-hinde, tek tarafl› olarak Bretton Woods Sistemine son verme karar› çok önemlidir.Bu karar sonucu çok ciddi bir uluslararas› para krizi yaflanm›flt›r. Bu kriz nedeniy-le AET ülkeleri, ulusal paralar aras›nda Genel Dalgal› Kur Sistemi kabul etmek zo-runda kalm›fllard›r. Ancak zamanla ulusal paralar aras›nda spekülatif hareketler ya-flanm›flt›r. Bu hareketler nedeniyle, Frans›z Frang›n›n da içinde oldu¤u baz› ulusalparalarda devalüasyon yap›lmak zorunda kal›nm›flt›r. Bunun tam tersine Almanmark› de¤er kazanm›flt›r. Bunun sonucuunda üye devletler Parasal Telafi Fonunukurmaya mecbur kalm›fllard›r.

Bretton Woods sistemi, Temmuz 1944’te (II. Büyük Savafl sürerken) Bretton Woods’da(ABD) bir araya gelen Birleflmifl Milletler Para ve Finans Konferans› sonucu ortaya ç›km›flolan bir uluslararas› para idare sistemidir. Bu sistemde alt›na dönüfltürülebilen tek parabirimi dolard›r. Di¤er para birimlerinin de¤erleri dolara göre ayarlan›r. Sistem 1971’deçökmüfltür. Bunun en önemli sebebi ABD d›fl›ndaki ülkelerde dolar miktar›n›n artmas› vebu sebeple dolar›n de¤erinin düflmesidir.

Bir sonraki ad›m ise “para y›lan›” sisteminin oluflturulmas› olmufltur. Buna pa-ralel olarak Avrupa Parasal ‹fl birli¤iFonu oluflturulmufltur (Bakanlar Konseyi’nin 3Nisan 1973 tarihli tüzü¤ü). Bu çerçevede Devlet ve Hükûmet Baflkanlar›n›n Bre-men (6-7 Temmuz 1978) ve Brüksel (5-6 Aral›k 1978) Zirveleri çok önemlidir. Buzirvelerde al›nan kararlar sonucu oluflturulan Avrupa Para Sistemi, 13 May›s1979’dan itibaren uygulanmaya bafllam›flt›r. Bu sistemin üzerine kuruldu¤u Avru-pa Para Birimi (ECU) de ayn› tarihte kaydi para olarak hesap sistemlerinde yerinialm›flt›r.

Ekonomik ve Parasal Birlik Konusunda Tek Senet Sonras›Yaflanan Geliflmeler Yukar›da da belirtildi¤i gibi ekonomik ve parasal birlik çerçevesindeki süreç 1969La Haye ve 1972 Paris Zirveleriyle bafllat›lm›flt›r. Ancak as›l ciddi ilerleme Tek Se-net sonras› yaflanm›flt›r. Bunda 31 Aral›k 1992 itibariyle içpazar›n gerçeklefltirilecekolmas› en önemli etkendir. O dönemde iç pazar›n yan› s›ra parasal birli¤in de sa¤-lanmas›n›n Avrupa bütünleflmesi aç›s›ndan daha sa¤l›kl› olaca¤› düflünülmüfltür.

Bu çerçevede 28-29 Haziran 1988 tarihli Hannover Zirvesinde AET bünyesindeaflamal› olarak ekonomik ve parasal birli¤e geçme konusunda üye devletler aras›n-da mutabakat sa¤lanm›flt›r. Bunun için AET üyesi 12 devletin merkez bankalar›n›nbaflkanlar›n›n kat›ld›¤› ve baflkanl›¤›n› Jacques Delors’un yapt›¤› bir Çal›flma Komi-tesi oluflturulmufl ve bu konuda bir rapor haz›rlamas› istenmifltir. Komite yaklafl›k9 ayl›k bir çal›flma sonucu AET’de Ekonomik ve Parasal Birlik Kurma konulu birrapor yay›nlam›flt›r. Bu Komitenin baflkanl›¤›n› dönemin Komisyon Baflkan› Jacqu-es Delors yürüttü¤ü için literatürde bu rapora Delors Raporu da denir. Bu rapor 26-27 Haziran 1989 tarihli Madrid Zirvesi’nde Devlet ve Hükümet Baflkanlar› taraf›n-dan kabul edilmifltir. Bu zirvede ayr›ca Delors Raporunda öngörülen 3 aflama içindü¤meye bas›lm›flt›r.

Dolay›s›yla sermayenin serbest dolafl›m›n›n öngörüldü¤ü ilk aflama 1 Tem-muz 1990’da bafllam›flt›r. Avrupa Para Enstitüsü’nün kuruldu¤u ikinci aflama 1Ocak 1994’te bafllam›flt›r. Üçüncü aflamaya geçifl karar› ise 2 May›s 1998 tarihliBrüksel Zirvesi’nde al›nm›flt›r. Bu zirvede 3. aflamaya geçifl tarihi 1 Ocak 1999


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Avrupa Para Y›lan› Sistemi,1971 y›l›nda uygulamayakonulmufltur. AvrupaToplulu¤u üye ülkeparalar›n›n birbirlerine veABD dolar›na karfl› s›n›rl›dalgalanmas›na izin vermiflolan sistemdir. Bu marj üyedevletlerin paralar› aras›nda%+ -2.25 olarak, üyeülkelerin paralar›n›n ABDdolar› karfl›s›ndadalgalanma marj› ise %+ -4.45 olarak belirlenmifltir.Bu sistem Werner Raporu ilegetirilmifl olup TüneldekiY›lan Sistemi olarak an›l›r.16 Mart 1972’den itibarenTopluluk üyesi ülkeler ulusalparalar› dolar karfl›s›ndaayr› ayr› ve herhangi birs›n›ra ba¤l› olmadandalgalanmayab›rakm›fllard›r. Buuygulamaya da ekonomiliteratüründe Tünelsiz Y›landenir.

olarak belirlenmifltir. Bu aflamaya haz›rl›k için 1 Haziran 1998’de Avrupa ParaEnstitüsü’nün yerine geçecek olan Avrupa Merkez Bankas› (AMB) ve AvrupaMerkez Bankalar› Sistemi (AMBS) oluflturulmufltur. Ulusal paralar aras›ndaki pa-riteler nihai olarak belirlenmifltir. Bu zirvede ayr›ca 11 üye devletin (Fransa, Al-manya, ‹talya, Belçika, Lüksemburg, Hollanda, ‹rlanda, ‹spanya, Portekiz, Avus-turya, Finlandiya) ekonomik ve parasal birlik için gerekli kriterleri yerine getir-dikleri tespit edilmifltir.

Öngörüldü¤ü gibi 1 Ocak 1999’da Euro, parasal birli¤e kat›lan üye devletlerinbanka sistemlerine dahil edilmifltir. Euro banknotlar› ve madeni paralar 1 Ocak2002’den itibaren ilgili üye devletlerde kullan›lmaya bafllam›flt›r. 1 Temmuz2002’den itibaren de bu ülkelerde ulusal paralar tedavülden kald›r›lm›fl ve sadeceEuro kullan›lmaya bafllanm›flt›r.

Ekonomik ve Parasal Birlikle ‹lgili Güncel Tart›flmalar 1 Ocak 2012 itibariyla ekonomik ve parasal birli¤e 17 üye devlet (Fransa, Alman-ya, ‹talya, Belçika, Lüksemburg, Hollanda, ‹rlanda, Yunanistan, ‹spanya, Portekiz,Avusturya, Finlandiya, Slovenya, Slovakya, Estonya, K›br›s, Malta) dâhildir.

2010 y›l›nda Yunanistan’da ç›kan mali kriz nedeniyle ekonomik ve parasalbirlik zor günler geçirmektedir. Yunanistan’›n istatistiklerde birtak›m oynamalaryaparak ekonomik ve parasal birli¤e 2000’de dahil oldu¤u ancak ilgili AB ku-rumlar›n›n buna ses ç›karmad›klar›; uzun süreden beri Yunan ekonomisinin iyigitmedi¤i ancak buna göz yumuldu¤u gibi elefltiriler bas›n yay›n organlar›ndada yer alm›flt›r. Yunanistan’›n yan› s›ra ‹talya ve ‹spanya gibi ülkelerde de ben-zer krizlerin yaflanma ihtimalinin bulunmas›, AB yetkililerini ciddi s›k›nt›ya sok-maktad›r.

Yunanistan gibi ülkelerdeki mali krize AB ne tür çözümler üretmektedir?


Resim 7.3

Euro amblemi-Euro banknotlar›ve madeni paralar›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

S‹YAS‹ ‹fi B‹RL‹⁄‹ VE KURUMSAL KONULARDA YAfiANAN GEL‹fiMELERBu dönemde gündemde olan önemli konulardan biri de siyasi ifl birli¤idir. Konu-yu önce dönemler hâlinde ele al›p ard›ndan siyasi ifl birli¤iyle ilgili kurumsal yap›-y› vermek yerinde olacakt›r.

Siyasi ‹fl Birli¤i Konusunda ‹lk Dönemlerde Yaflanan GeliflmelerBu dönemdeki önemli konulardan biri de siyasi ifl birli¤i konusudur. Yukar›da bah-sedilen La Haye Zirvesi’nde, siyasi birlik konusunda ilerleme sa¤lanmas› için öneri-ler getirmesi konusunda Bakanlar Konseyi görevlendirilmifltir. Bakanlar Konseyi deBelçika uyruklu Etienne Davignon baflkanl›¤›nda üst düzey bürokratlardan oluflanbir komiteyi bu konuda rapor haz›rlamakla görevlendirmifltir. Bu komitenin haz›r-lad›¤› ve Davignon Raporu olarak bilinen bu rapor 27 Ekim 1970’de Bakanlar Kon-seyi taraf›ndan onaylanm›flt›r. Rapor siyasi birlik konusunda özel bir kurumsal yap›öngörmemifltir. Ayn› biçimde rapor üye devletleri zorlayacak bir mekanizma da ön-görmemifltir. Rapor sadece üye devletlerin görüfllerini birbirine yaklaflt›rabilmeleriiçin düzenli bir bilgi al›flverifli ve dan›flma mekanizmas› öngörmüfltür.

Siyasi ifl birli¤i konusunda sonraki dönemlerde de birtak›m raporlar haz›rlan-m›flt›r. 23 Temmuz 1973 tarihli II. Davignon Raporu, 13 Ekim 1981 tarihli III. Da-vignon Raporu bu çerçevede en meflhur raporlard›r. Bu raporlar›n ortak noktas›d›fl politika alan›nda üye devletlerin di¤er üye devletlerle dan›flmada bulunmala-r›na iliflkin yükümlülükleridir. Dolay›s›yla siyasi ifl birli¤i, bu dönemde daha ziya-de d›fl politika alan›nda ifl birli¤i fleklinde alg›lanm›fl ve bu yönde ilerleme sa¤lan-maya çal›fl›lm›flt›r.

Bu uygulama, d›fl politikayla ilgili birçok konuda üye devletlerin birbirine ya-k›n tutumlar tak›nmalar› sonucunu vermifltir. Do¤u-Bat› iliflkileriyle ilgili konularbu çerçevedeki en bilinen örneklerdir. Ancak bu mekanizman›n üye devletler ara-s›nda d›fl politika alan›ndaki tüm fikir ayr›l›klar›n› giderdi¤ini söylemek yanl›fl olur.Zira örne¤in ABD ve NATO ile ilgili konularda üye devletler aras›ndaki fikir ayr›-l›klar› bugün oldu¤u gibi o gün de devam etmekteydi.

Siyasi ‹fl Birli¤i Konusunda 1980’li Y›llarda Yaflanan GeliflmelerSiyasi ifl birli¤i her ne kadar yukar›da bahsedilen Davignon Raporu’yla bafllat›ld›y-sa da bu konuda çok önemli bir mesafe al›namam›flt›r. Ancak 1980’li y›llar›n bafl›n-


Resim 7.4

AvrupaBirli¤i’ndeki malikrizle ilgilikarikatürler

Kaynak: dalga-dalga.blogspot.comhaberler.comaynadakiler.com

daki geliflmeler bu süreci h›zland›rm›flt›r. Bu geliflmelerden en önemlisi Fransa veAlmanya’da yaflanan iktidar de¤ifliklikleridir. 10 May›s 1981’de François Mitter-rand’n›n Cumhurbaflkan› seçilmesi, 1 Ekim 1982’de Helmut Kohl’ün Almanya’dafiansölyelik (Baflbakanl›k) koltu¤una oturmas› bu konuda yeni bir sayfan›n aç›lma-s›na yol açm›flt›r.

Bu iktidar de¤ifliklikleri sonucu 1980’li y›llarda AET’de yaflanan dönüflüm 2yönde olmufltur. Bunlardan birincisi yukar›da da ele al›nd›¤› gibi iç pazar›n tamam-lanmas›d›r. Di¤eri ise siyasi birli¤in sa¤lanmas›d›r. Bu noktada bilindi¤i gibi üyedevletler aras› ifl birli¤i önplandad›r. Zaten 17-28 fiubat 1986 tarihinde imzalananAvrupa Tek Senedi’nde bu 2 hedefe de yer verilmifltir.

Siyasi ‹fl Birli¤inin Kurumsal Yap›s›Siyasi ifl birli¤inin hangi kurumlar üzerine oturaca¤› ya da kurumsal çerçevesi ko-nusunda iki uç aras›nda bir denge aray›fl› yaflanm›flt›r. Uçlardan birisi bafllang›çtaifade edilen federal perspektiftir. Di¤eri ise tam ters yönde yer alan hükûmetleraras› perspektiftir. Hat›rlanaca¤› gibi Fransa taraf›ndan 1960’l› y›llar›n bafl›nda ha-z›rlanan Fouchet Plan› hükûmetler aras› perspektifi önplanda tuttu¤u gerekçesiyleüye devletlerin baz›lar› taraf›ndan reddedilmifltir.

Ayn› çerçevede Avrupa bütünleflmesinin iki ana aktörü olan Almanya ve Fransaaras›nda o dönemde ciddi yaklafl›m fark› bulunmaktad›r. Fransa taraf›nda t›pk› DeGaulle gibi Pompidou daha konfederal bir sistem arzularken Almanya taraf›nda isedönemin fiansölyesi Willy Brandt federal bir Avrupa’dan yana tav›r koymufltur.

Bu geliflmelere paralel olarak 19-21 Ekim 1972’de Paris’te toplanan Devlet veHükümet Baflkanlar› Zirvesi genifl kapsaml› bir program kabul etmifltir. Bu prog-ramda 1970’li y›llar›n sonuna kadar üye devletlerin iliflkilerinin tamam›n›n AvrupaBirli¤i yap›lanmas› çerçevesinde ele al›nmas› perspektifi kabul edilmifltir. Ancakafla¤›da görülece¤i gibi Avrupa Birli¤i yap›lanmas› ancak 1990’l› y›llar›n bafl›ndagerçeklefltirilebilmifltir.

Bu dönemdeki kurumsal geliflmelere bak›lacak olursa bu geliflmelerin daha zi-yade Topluluklar›n kurumsal yap›s›n›n demokratiklefltirilmesi ve bu yap›ya takvi-ye yap›lmas› fleklinde somutlaflt›¤› görülür. Bu noktadaki ilk geliflme Avrupa Par-lamentosu’nun do¤rudan ve tek dereceli seçimlerle seçilmesidir. Bu noktada asl›n-da AET Antlaflmas›n›n 138/3. Maddesinde aç›k bir hüküm bulunmaktad›r. Ancakbu hükmün uygulamaya konmas›, De Gaulle ve Pompidou döneminde Fransa ta-raf›ndan engellenmifltir. Sonuçta 9-10 Aral›k 1974 tarihinde Paris’te bir araya gelenDevlet ve Hükûmet Baflkanlar›, Parlamentonun do¤rudan tek dereceli seçimlerleseçilmesine karar vermifltir. Bu noktaya asl›nda zaman içinde Parlamentoya verilenyetkiler sonucu gelindi¤ini söylemek en do¤rusudur. Bu ba¤lamda Topluluklar›nbütçesine öz kaynaklar oluflturan 22 Nisan 1970 tarihli Lüksemburg Antlaflmas’›n›


Resim 7.5

Döneme damgas›n›vuran liderler.Soldan sa¤a:Helmut Kohl,FrançoisMitterrand,Margaret Thatcherve Jacques Delors.

ve Avrupa Parlamentosu’nun bütçe prosedüründeki yetkilerini art›ran 22 Temmuz1975 tarihli Brüksel Antlaflmas›’n› özellikle zikretmek gerekir. Sonuçta 20 Eylül1976 tarihli karar kabul edilerek süreç sonuçland›r›lm›flt›r. ‹lk seçimler 7-10 Hazi-ran 1979 tarihinde yap›lm›flt›r. Bu tarihten bu yana seçimler her 5 y›lda bir Haziranay›nda tüm Avrupa Birli¤i üyesi ülkelerde yap›lmaktad›r.

Kurumsal yap›yla ilgili ikinci önemli geliflme Avrupa Konseyi’nin kurulmas›d›r.Devlet ve Hükümet Baflkanlar›n› bir araya getiren Zirvelerin, Fransa’n›n giriflimiy-le bafllat›ld›¤›n› ve ilk Zirvenin 10-11 fiubat 1961’de Paris’te yap›ld›¤›n› belirtmekgerekir. Bu Zirveler 9-10 Aral›k 1974 tarihine kadar de¤iflik aral›klarla gerçekleflti-rilmifltir. 9-10 Aral›k 1974 tarihli Paris Zirvesinde, bu Zirvelerin belirli bir periyo-da ba¤lanmas› ve Avrupa Konseyi ad› verilen bir oluflum içinde gerçeklefltirilme-si karar› al›nm›flt›r. Bu karar›n ‹ngiltere’de, Almanya’da ve Fransa’da yaflanan ikti-dar de¤ifliklikleri sonras› olmas› ilginçtir. Harold Wilson, Helmut Schmidt veValéry Giscard d’Estaing gibi o dönemin çiçe¤i burnunda liderleri sayesinde bukarar al›nm›flt›r.

Avrupa Parlamentosu’nun do¤rudan seçimlerle seçilmesi federal yönde bir iler-leme olarak de¤erlendirilir. Tam tersi yönde Avrupa Konseyi’nin oluflturulmas›konfederal yönde bir geliflme olarak de¤erlendirilir. Bugün oldu¤u gibi o dönem-de de Avrupa Birli¤i’nin hangi modele uygun olarak tasarlanaca¤› konusunda, üyedevletler aras›nda birbirine z›t e¤ilimler mevcuttur. Avrupa Parlamentosu ve Avru-pa Konseyi çerçevesinde yaflanan bu geliflmelerle söz konusu z›t e¤ilimler aras›n-da bir uzlafl› sa¤lanmaya çal›fl›ld›¤› söylenebilir. Bu ba¤lamda Avrupa Konseyi’nintamamen hükûmetler aras› niteli¤e bürünmemesi için toplant›lara Komisyon Bafl-kan› ve bir Komisyon üyesinin kat›lmas› ve nitelikli ço¤unlukla da karar al›nabil-mesi gibi ufak tefek ayarlamalar yap›lm›flt›r.

Bafllang›çtan itibaren Avrupa Konseyi’nin niteli¤i tart›flma konusu olmufltur. Butart›flmalar nedeniyle Avrupa Konseyi uzun süre kurucu metinlerde düzenlenme-mifltir. Ancak bu duruma 1986 tarihli Avrupa Tek Senedi’yle son verilmifltir. Genele¤ilim Avrupa Konseyi’ni, Avrupa Birli¤i’nin kurumsal yap›s›n›n üstünde yer alanve hatta o kurumsal yap›y› bir arada tutan bir organ olarak de¤erlendirme yönün-dedir. Zaten bu nedenle de Avrupa Konseyi uzun süre Avrupa Birli¤i’nin kurum-sal yap›s›n›n içine al›nmam›flt›r.

Ancak 1 Aral›k 2009’da yürürlü¤e giren Lizbon Antlaflmas› bu anlay›fla son ver-mifl ve Avrupa Konseyi’ni de Avrupa Birli¤i’nin kurumsal yap›s› içine alm›flt›r. BuAntlaflmadaki düzenlemeye göre Avrupa Konseyi, 2,5 y›ll›¤›na seçilen bir Baflkan›nkoordinasyonu alt›nda y›lda 2 kez normal toplant›s›n› yapar. Avrupa Birli¤i’nin ge-liflimi için gerekli ivmeyi verir, genel siyasi önceliklerini ve oryantasyonlar›n› belir-ler. Yasama ifllevi yapmaz (bkz, AB Antlaflmas›, md. 15/1).

SO⁄UK SAVAfiIN SONA ERMES‹ VE AVRUPA BÜTÜNLEfiMES‹

Do¤u Bloku’nun ÇökmesiDo¤u Blokunun çökmesi o dönemde ve sonras›nda Avrupa bütünleflmesini etki-lemesi nedeniyle oldukça önemlidir. Öncelikle Do¤u Blokunun aniden çökmedi-¤ini, belirli bir süreç sonucu çöktü¤ünü belirtmek gerekir. Çöküfl süreci merkez-den bafllam›flt›r. Daha aç›k bir ifadeyle 11 Mart 1985’de göreve gelen döneminSSCB lideri Mihail Gorbaçov’un bafllatt›¤› perestroika (yeniden yap›lanma) veglasnost (yumuflama) politikalar› çöküflün bafllang›c›n› oluflturmufltur. Tükenme


noktas›na gelen Sovyetler Birli¤i ister istemez da¤›lma sürecine girmifltir. Birlikiçinde yer alan Balt›k ülkeleri fiubat-Mart 1991’de ba¤›ms›zl›klar›n› ilan etmifller-dir. Sovyetler Birli¤i bu ülkelerin ba¤›ms›zl›klar›n› 6 Eylül 1991’de kabul etmekzorunda kalm›flt›r. Do¤u Blokundaki bu geliflmeler üzerine 8 Aral›k 1991’deMinsk’te bir araya gelen Rusya-Ukrayna ve Beyaz Rusya lider-leri, SSCB’nin y›k›ld›¤›n› teyitetmek zorunda kalm›fllard›r.Çözüm olarak Ba¤›ms›z Dev-letler Toplulu¤u (BDT) ad›ylayeni bir oluflum meydana ge-tirilmifltir. 5 Orta Asya ülkesi(K›rg›zistan, Özbekistan, Ka-zakistan, Türkmenistan ve Ta-cikistan) bu olufluma sonra-dan kat›lm›fllard›r. Eski dö-nemde federe statüsünde olancumhuriyetlerin tamam› ba-¤›ms›zl›klar›n› ilan etmifllerdir.

Do¤u Blokunun çökmesiyle ilgili Avrupa’daki sembolik geliflme 12-13 A¤ustos1961’de infla edilen ve Do¤u-Bat› Almanya’y› ay›ran Berlin Duvar›’n›n 9 Kas›m1989’da y›k›lmas›d›r. Ancak geliflmeler duvar›n y›k›lmas›yla s›n›rl› kalmam›fl, Do¤uBlokunun di¤er devletlerinde de köklü de¤ifliklikler yaflanm›flt›r. Bunun üzerinebirkaç ay içinde komünist ülkelerde ciddi iktidar de¤ifliklikleri olmufltur. Örne¤in1954’ten beri Bulgaristan’da iktidarda olan Todor Jivkov 10 Kas›m 1989’da iktidar›terk etmek zorunda kalm›flt›r. Romanya’da Nikolay Çavuflesku 22 Aral›k 1990’daiktidardan düflürülmüfltür.

Bunlara ilaveten Do¤u Bloku ülkelerinde yap›lan seçimlerde muhalefet partile-ri seçimleri kazanarak iktidara gelmifllerdir. Örne¤in 18 Mart 1990’da Do¤u Alman-ya’da, 25 Mart 1990’da Macaristan’da yap›lan seçimlerde bu de¤iflimler yaflanm›fl-t›r. Polonya’da ise 9 Aral›k 1990’da Lech Walesa’n›n Cumhurbaflkan› seçilmesiyledaha tepeden bir de¤iflim yaflanm›flt›r. Benzer bir durum so¤uk savafl›n muhalif li-deri Vaklav Havel’in 29 Kas›m 1989’da Çekoslovakya’da Cumhurbaflkan› seçilme-siyle yaflanm›flt›r.

Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u ile ilgili ayr›nt›l› bilgiye www.cis.minsk.by adresindenulaflabilirsiniz.

Avrupa Güvenlik ve ‹fl Birli¤i Örgütünün Oluflturulmas›Do¤u Bloku’nda yaflanan geliflmeler bu blok taraf›ndan oluflturulan uluslararas› ör-gütlerin de sonunu getirmifltir. Örne¤i NATO’ya karfl› kurulan Varflova Pakt› 25 fiu-bat 1991’de feshedilmifltir. Ayn› flekilde Do¤u Bloku ülkeleri aras›nda ekonomik iflbirli¤i örgütü olarak bilinen COMECON 28 Haziran 1991’de feshedilmifltir. Bununsonucu olarak Do¤u Bloku’ndan kopan ülkeler savunma konular›nda NATO’ya,ekonomik kalk›nmalar› için de AET/AB’ye yüzlerini dönmüfllerdir.

Avrupa Birli¤i cephesine bak›ld›¤›nda Do¤u Bloku’ndaki bu geliflmelere ilk an-da pek de tutarl› bir tepki verilememifltir. Buna örnek olarak dönemin Fransa Cum-hurbaflkan› François Mitterrand’n›n 31 Aral›k 1989 tarihli konuflmas› verilebilir. Mit-terrand bu konuflmas›nda, bir yandan yap›lacak çeflitli reformlarla Topluluklar›n


Resim 7.6

Dönemin SSCBlideri MihailGorbaçov

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



güçlendirilmesi gerekti¤inin alt›n› çizerken, di¤er yandan k›tadaki tüm devletleriiçine alacak genifl bir konfederasyon kurulmas› gerekti¤ini ifade etmekteydi.

Mitterrand’n›n bu teklifi Avrupa’da AET ülkeleri ve di¤er ülkeler fleklindeki iki-li yap›n›n sürdürülmesini aç›k bir flekilde ifade etmekteydi. Zira 1950’li y›llarda ku-rulan Topluluklarla bafllayan Avrupa bütünleflmesi’nin, Do¤u Bloku ülkelerinin ta-mam›n› bünyesine alma gibi bir niyeti bulunmamaktayd›. Bu noktada kontrolsüzve henüz olgunlaflmam›fl girifllerle AET/AB’nin niteli¤ini kaybetmemesi de isten-mekteydi. Bu nedenle Mitterrand böyle bir teklif getirmekteydi. Ancak Avrupa Bir-li¤i aç›s›ndan makul olan bu teklif, o dönemde bir an önce AET/AB’ye girmek is-teyen Orta ve Do¤u Avrupa ülkeleri için hayal k›r›kl›¤› yaratm›flt›r.

Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerini içine alacak konfederatif yap›n›n kurulmas› ça-l›flmalar›na 21 Kas›m 1990 tarihli Paris zirvesiyle h›z verilmifltir. Bu zirve 1975 Hel-sinki sürecinin sonucu olan Avrupa’da Güvenlik ve ‹fl Birli¤i Konferans› (AG‹K)çerçevesinde yap›lm›flt›r. Orta ve Do¤u Avrupa ülkeleriyle AB üyesi ülkelerin yan›s›ra ABD ve Kanada gibi ülkeler de bu zirveye kat›lm›flt›r. Bu zirvede Yeni Avrupafiart› kabul edilmifltir. Bu fiart genifl bir perspektife sahiptir. Paris Zirvesi’nin enönemli sonucu, Aral›k 1994’te Avrupa’da Güvenlik ve ‹fl Birli¤i Konferans›’n›n Av-rupa’da Güvenlik ve ‹fl Birli¤i Teflkilat›na (AG‹T) dönüflmesi fleklinde somutlaflm›fl-t›r. Böylece AG‹T, daimi organlara sahip, belirli bir misyon ve vizyonu olan biruluslararas› örgüt fleklini alm›flt›r.

Avrupa Güvenlik ve ‹fl birli¤iÖrgütüyle ilgili ayr›nt›l› bilgiye www.csce.org adresinden ula-flabilirsiniz.

Almanya’n›n Yeniden BirleflmesiDo¤u Bloku’nun y›k›lmas›yla eflzamanl› bir baflka geliflme Do¤u ve Bat› Alman-ya’n›n birleflmesidir. Bilindi¤i gibi 2. Büyük Savafl sonras› Almanya Do¤u ve Bat›Almanya olmak üzere 2’ye ayr›lm›flt›.

Bu noktada özellikle Fransa taraf›nda bafllang›çta ciddi tereddütler yaflanm›flt›r.Ancak zaman içinde, dönemin Almanya fiansölyesi Helmut Kohl taraf›ndan verilentaahhütler sonucu Fransa ikna olmufltur. Sonuçta ‹ki Almanya’n›n birleflmesi 1 y›l-l›k bir sürede (Ekim 1989-Ekim 1990 aras›) gerçekleflmifltir. Konuyla ilgili kanun 23A¤ustos 1990’da Demokratik Almanya (Do¤u Almanya) Parlamentosu’nda kabuledilmifltir. 3 Ekim 1990’da birleflme efektif olarak sa¤lanm›flt›r.

Bu dönemde Almanya, Fransa’yla uyumlu bir tav›r sergilemeye afl›r› özengöstermifltir. Örne¤in iki ülkenin ortak giriflimiyle 28 Nisan 1990’da Devlet veHükûmet Baflkanlar›n›n ola¤anüstü zirvesi yap›lm›flt›r. Bu zirvede her iki ülke,siyasi birlik konusunun ele al›naca¤› bir Hükûmetler aras› Konferans›n toplan-mas›n› istemifllerdir.

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ YAPILANMASINA GEÇ‹fi

Avrupa Birli¤i yap›lanmas›yla ilgili ayr›nt›l› bilgi için bkz, Desmond Dinan, Avrupa Birli-¤i Tarihi, Çev. Hale Akay, Kitap yay., ‹syanbul, 2011, ss. 287-324.

Maastricht Antlaflmas›’na Giden Süreç

Maastricht Anlaflmas›’n›n yap›lma nedenleri nelerdir?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Almanya’n›n yenidenbirleflmesi Do¤u Almanyaolarak bilinen DemokratikAlmanya Cumhuriyeti’ndeki5 Land’›n Bat› Almanyaolarak bilinen FederalAlmanya Cumhuriyeti’nekat›l›m› fleklinde olmufltur.Dolay›s›yla AET’ye yeni birdevletin kat›l›m› söz konusuolmad›¤› için üyelikmüzakereleri ve ayr› birkat›l›m Antlaflmas›yap›lmas›na gerekduyulmam›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Maastricht Antlaflmas›’na giden süreci 26-27 Haziran 1989 tarihli Madrid Zirve-sin’den bafllatmak mümkündür. Bu zirvede di¤er konular›n yan› s›ra MaastrichtAntlaflmas›’n›n haz›rlanmas› amac›yla toplanacak olan Hükûmetler aras› Konferansiçin çal›flmalar yap›lmas› da kararlaflt›r›lm›flt›r. 8-9 Aral›k 1989 tarihli Strazburg Zir-vesi’nde de oy çoklu¤uyla 1990 y›l›n›n sonunda Hükûmetler aras› Konferans›ntoplanmas›na karar verilmifltir. Yukar›da de¤inilen 28 Nisan 1990 tarihli Zirvede deparalel yönde karar al›nm›flt›r.

25-26 Haziran 1990’da Dublin’de yeni bir Zirve yap›larak 1990 y›l›n›n sonundabiri siyasi birlik, di¤eri ise ekonomik ve parasal birlik konusunda iki ayr›Hükûmetler aras› Konferans toplanmas›na karar verilmifltir.

Hükûmetler aras› Konferans›n toplanmas› öncesi Devlet ve Hükümet Baflkanla-r›n›n 2 zirvesinden daha bahsetmek gerekir. Bunlardan ilki 29-30 Ekim 1990 tarihliRoma Zirvesidir. Di¤eri ise gene Roma’da yap›lan 14-15 Aral›k 1990 tarihli zirvedir.‹ngiltere Baflbakan› Margaret Thatcher’in son kez kat›ld›¤› bu Zirvede Hükûmetleraras› Konferans›n Ocak 1991’de bafllamas› konusunda karar k›l›nm›flt›r.

Maastricht Antlaflmas›’yla Getirilen Yap› Hükûmetler aras› Konferans öngörüldü¤ü gibi Ocak 1991’de Lüksemburg dönembaflkanl›¤› döneminde bafllam›flt›r. Teknik olmas› nedeniyle ekonomik ve parasalbirlik konusunda pek bir sorun ç›kmazken siyasi birlik konusunda üye devletleraras›nda ciddi görüfl farkl›l›klar› yaflanm›flt›r. Bu konuda Jacques Delors’un baflkan-l›¤›ndaki AET Komisyonu 21 Ekim 1990’da yay›nlad›¤› görüflünde, t›pk› Tek Senetgibi tüm yetkilerin tek bir Topluluk (AET) içinde toplanmas›n› öneriyordu. AncakAlmanya-Fransa ikilisinden bu kadar net bir tav›r gelmemifltir. Zira bu iki ülke li-derlerinin 6 Aral›k 1990’da yay›mlad›klar› bildiride, bir yandan Devlet ve HükümetBaflkanlar›n›n bir araya geldi¤i Avrupa Konseyi’nin rolüne vurgu yap›l›rken, di¤eryandan oluflturulacak Birli¤in federal karakterinin alt›n› çizilmekteydi. Ancak 17Nisan 1991 tarihinde Lüksemburg dönem baflkanl›¤› taraf›ndan AB’nin genel yap›-s›na iliflkin haz›rlanan proje, bu konudaki tart›flmalar› bitirmifltir.

Hükûmetler aras› Konferansta mutabakata var›lamayan konular 10-11 Aral›k 1991tarihli Maastricht Zirvesi’nde çözüme kavuflturulmufltur. Ard›ndan Avrupa Birli¤iAntlaflmas› (ABA) 7 fiubat 1992 tarihinde Hollanda’n›n Maastricht kentinde imzalana-rak resmiyet kazanm›flt›r. Baz› kaynaklarda bu Antlaflman›n Maastricht Antlaflmas›olarak an›lmas› imzaland›¤› kentle ilintilidir. Maastricht Antlaflmas›n›n metni toplam7 bafll›ktan oluflmaktad›r. I. Bafll›k: Ortak hükümler; II., III. ve IV. Bafll›klar: 3 Toplu-lu¤un kurucu metinlerinde yap›lan de¤ifliklikler; V. Bafll›k: Ortak D›fl ve GüvenlikPolitikas›yla ilgili hükümler; VI. Bafll›k: Adalet ve ‹çiflleri alan›nda ifl birli¤iyle ilgilihükümler ve VII. Bafll›k: Son hükümlerle ilgilidir. Ancak Antlaflma bu 7 bafll›kla s›-n›rl› de¤ildir. Ekinde ayr›ca 17 protokol ve 33 deklarasyon yer almaktad›r.

“Maastricht Antlaflmas› bir uzlafl› metnidir” sözü ne anlama gelir?

Maastricht Antlaflmas›’na bak›ld›¤›nda AB yap›lanmas›n›n 3 sütun üzerine otur-du¤u görülür. Bunlardan ilki 1950’li y›llarda kurulan 3 Toplulu¤u (AKÇT, AAET veAET) içinde bar›nd›ran Topluluklar sütunudur. Ekonomik ve parasal birlik, Birlikyurttafll›¤›, ortak-karar prosedürü ve ortak politikalar gibi konulara iliflkin hüküm-ler bu sütunda AET Antlaflmas›’n›n içinde yer al›r. Konsey-Komisyon, Avrupa Par-lamentosu ve Adalet Divan› gibi Topluluk kurumlar›n›n etkin oldu¤u ulusüstü ya-p›lanma bu sütunda mevcuttur.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

‹kinci sütun ortak d›fl ve güvenlik politikas›na iliflkindir. Nihayet üçüncü sütunAdalet ve ‹çiflleri alanlar›nda ifl birli¤ine yöneliktir. ‹kinci ve sütunda kararlar›n ne-redeyse tamam› oy birli¤iyle al›n›r ve bu iki sütunda hükûmetler aras› ifl birli¤i sözkonusudur. Dolay›s›yla Devlet ve Hükûmetler aras› Baflkanlar› Konseyi (AvrupaKonseyi) ve Bakanlar Konseyi gibi hükûmetler aras› niteli¤i a¤›r basan oluflumlarbu iki sütunda önplandad›r. Yo¤unluk ve hacim olarak bak›ld›¤›nda ilk sütunla di-¤erleri aras›nda ciddi bir fark oldu¤u görülecektir.

Maastricht Antlaflmas›’yla getirilen Avrupa Birli¤i yap›lanmas›n›n Topluluklar›nyerini almad›¤›n›, sadece onlar› içinde bar›nd›rd›¤›n› aç›kça belirtmek gerekir. Ay-r›ca AET’deki “ekonomik” s›fat›n›n kald›r›larak Avrupa Toplulu¤u (AT) flekline ge-tirildi¤ini belirtmek gerekir. Ancak Avrupa Topluluklar› fleklinde ço¤ul olarak kul-lan›ld›¤›nda o dönemde var olan 3 Toplulu¤un tamam›n›n kastedildi¤ini belirtmekgerekir.

Maastricht Antlaflmas›n›n Yürürlü¤e Girmesi veO Dönemdeki GeliflmelerMaastricht Antlaflmas›’n›n imzalanmas›ndan hemen sonra Avrupa Birli¤i ciddi s›-k›nt›larla karfl›laflm›flt›r. Bunlardan ilki AB Antlaflmas›’n›n onaylanmas›yla ilgilidir.Danimarka’da onay için 2 Haziran 1992’de yap›lan yap›lan referandumda sonuçolumsuz ç›km›flt›r. Bunun üzerine 11-12 Aral›k 1992 tarihli Edinburg Zirvesi’ndeDanimarka’ya birtak›m kolayl›klar sa¤lanmas›yla ilgili bir deklarasyon kabul edil-mifltir. 18 May›s 1993 tarihinde tekrarlanan referandumda bu kez AB Antlaflmas›-n›n onaylanmas› yönünde bir sonuç ç›km›flt›r. Benzer s›k›nt›lar Fransa’da ve ‹ngil-tere’de de ç›km›flsa da onay sürecinin tüm üye devletlerde tamamlanmas›n›n ar-d›ndan Maastricht Antlaflmas› 1 Kas›m 1993’te yürürlü¤e girmifltir.

Bir di¤er s›k›nt› Bakanlar Konseyi’nde nitelikli ço¤unlukla karar al›n›rken bunuengellemek için yeterli olacak oy katsay›s› çerçevesinde ç›km›flt›r. Avusturya, Fin-landiya ve ‹sveç’in AB üyesi olmalar› öncesi bu katsay›n›n yeniden belirlenmesigerekmifltir. ‹spanya’n›n da deste¤ini alan ‹ngiltere bu say›n›n 23’te kalmas›n› iste-mifltir. Ancak buna itiraz edilmifltir. Sorun D›fliflleri Bakanlar›n›n Yunanistan’›nYanya (Ioannina) kentinde yapt›klar› 29 Mart 1994 tarihli toplant›da çözülmüfltür.Bu toplant›da katsay› 26’ya ç›kar›lm›fl ancak 23 ila 25 oy katsay›s› mevcutsa üyedevletlere bir uzlafl› bulunmas›n› isteme hakk› tan›nm›flt›r. Bu uzlafl›ya Yanya Uz-lafl›s› denmesinin sebebi bu uzlafl›n›n bulundu¤u kentle ilintilidir.


AV

RU

PAT

OPL

ULU

⁄U

OR

TA

KD

Ifi‹fi

LER

‹ VE

GÜ

VEN

L‹K

POL‹

T‹K

ASI

GÜ

VEN

L‹K

AD

ALE

TT

E‹fi

B‹R

‹L⁄

‹

I II III

AVRUPA B‹RL‹⁄‹

fiekil 7.1

MaastrichtAntlaflmas›’ylagetirilen ve AvrupaBirli¤i’nin üzerineoturdu¤u 3 sütunluyap› (Kaynak:“Avrupa Birli¤i”,(www.tr.wikipedia.org.wiki/Avrupa_Birli¤i)

Ayn› ba¤lamda 1985’ten bu yana Komisyon baflkanl›¤›n› yürüten Jacques De-lors’un yerine kimin geçece¤i konusunda da k›sa süreli bir kriz yaflanm›flt›r. Fran-sa ve Almanya dönemin Belçika Baflbakan› Jean-Luc Dehaene’›n bu göreve getiril-mesine s›cak bakarken dönemin ‹ngiltere Baflbakan› John Major 24-25 Haziran1994 tarihli Korfu Zirvesi’nde Dehaene’› istemedi¤ini aç›kça belirtmifltir. Sonuçta15 Temmuz 1994’te Brüksel’de yap›lan ola¤anüstü zirvede dönemin LüksemburgBaflbakan› Jacques Santer’in Komisyon’un yeni baflkan› olmas›na karar verilmifltir.

Bu çerçevedeki son s›k›nt› Yugoslavya Krizi’dir. Bu konuda 16 Aral›k 1991 ta-rihli toplant›da, AET üyesi devletlerin D›fliflleri Bakanlar› ba¤›ms›zl›klar›n› ilan edenSlovenya ve H›rvatistan’› tan›ma konusunda ortak tutum kabul etmifllerdir. AncakAlmanya 19 Aral›k 1991’de tek tarafl› olarak ve di¤er üye devletlere haber verme-den bu iki ülkeyi tan›m›flt›r. Bu nokta Ortak D›fl ve Güvenlik Politikas› aç›s›ndanson derece önemlidir. Daha aç›k bir ifadeyle özellikle büyük ülkeler kendi d›fl po-litikalar›n› sürdürme e¤ilimindedirler. Dolay›s›yla bu ülkeler Avrupa Birli¤i çerçe-vesinde d›fl politika konusunda al›nan kararlar› çok da ciddiye almamaktad›rlar.Nihai analizde bu durum AB d›fl politikas›n›n bir türlü istenen olgunlu¤a erifleme-mesine neden olmaktad›r.

Sonuç olarak Yugoslavya Krizi ba¤lam›nda Avrupa Birli¤i ile ilgili olarak, bur-nunun dibindeki bir krize müdahale etmekten aciz, zavall› imaj› bütün dünyayayay›lm›flt›r. Zaten bilindi¤i gibi kriz, ABD’nin müdahale sonras›, ABD’li arabulucuRichard Holbrooke’un, ABD’nin Dayton kentinde, taraflar› biraz da zorlayarak im-zalatt›¤› 21 Kas›m 1995 tarihli Dayton Anlaflmas›’yla sona ermifltir.

MAASTR‹CHT ANTLAfiMASI SONRASI YAPILAN REV‹ZYONLAR

Amsterdam Antlaflmas›Üye devletler aras›nda yukar›da belirtilen z›t yaklafl›mlar ve zaman içinde ortayaç›kan ihtiyaçlar kurucu metinlerde s›k s›k de¤ifliklik yap›lmas›n› sonuç vermifltir.Öyle ki Tek Senedi de hesaba katarsak Avrupa bütünleflmesinin temel metinleri,22 y›l içinde tam 6 kez (Tek Senet, Maastricht, Amsterdam, Nice, Anayasal Antlaflmave Lizbon Antlaflmas›) genifl çapl› de¤iflikli¤e u¤ram›flt›r. Buna literatürde Periyo-dik Revizyon Politikas› da denir.

Maastricht Antlaflmas›n›n N maddesinde yeni bir Hükûmetler aras› Konferans›ntoplanmas› öngörülmüfltür. Bu konudaki ilk ciddi ad›m 24-25 Haziran 1994 tarihliKorfu Zirvesi’nde at›lm›flt›r. Bu zirvede ‹spanya Avrupa ‹flleri Bakan› Carlos Wes-tendorp baflkanl›¤›nda bir düflünme grubunun oluflturulmas› karar› al›nm›flt›r. Bugrup haz›rlad›¤› raporu 15-16 Aral›k 1995 tarihli Madrid Zirvesine sunmufltur.Hükûmetler aras› Konferans resmi olarak 29 Mart 1996 tarihli Torino Zirvesiylebafllam›flt›r. 21-22 Haziran 1996 tarihli Floransa ve 13-14 Aral›k 1996 tarihli DublinZirvelerinde Hükûmetler aras› Konferans’taki geliflmeler ele al›nm›flt›r. AmsterdamAntlaflmas›yla ilgili siyasi mutabakat 17 Haziran 1997 tarihli Amsterdam Zirvesindesa¤lanm›flt›r. Ard›ndan bu Antlaflma 2 Ekim 1997 tarihinde Amsterdam’da imzalan-m›flt›r. Antlaflma ana metnin yan› s›ra 14 Protokol ve 46 Deklarasyon içermektedir.Onay sürecinin tamamlanmas›n›n ard›ndan Amsterdam Antlaflmas› 1 May›s 1999’dayürürlü¤e girmifltir.

Hükûmetler aras› Konferans boyunca kurumsal reform konusunda bir türlümutabakat sa¤lanamam›flt›r. Bu nedenle Antlaflman›n ekinde yer alan 11 nolu Pro-tokolde AB’de üye say›s› 20 olmadan bir y›l önce kurumsal konular›n ele al›naca-


¤› yeni bir Hükûmetler aras› Konferans›n toplanaca¤› ifade edilmifltir. Bu protoko-lün kökünde Fransa, ‹talya ve Belçika taraf›ndan konuya iliflkin yap›lan deklaras-yon yatmaktad›r.

Amsterdam Antlaflmas› taraf›ndan getirilen de¤ifliklikleri flu flekilde özetlemekmümkündür:

• ODGP alan›nda ortak eylem ve ortak tutuma ilaveten Ortak Strateji ad›ndayeni bir enstrüman getirilmifltir. Konsey Genel Sekreterinin ODGP YüksekTemsilcisi görevini üstlenece¤i belirtilmifltir.

• Üçüncü sütun tamam›yla Ceza Hukuku alan›nda ifl birli¤ine münhas›r k›l›n-m›flt›r. Vize, iltica ve göç, Medeni Hukuk ve Ticaret Hukuku alan›nda adlive idari ifl birli¤i gibi konular I. Sütuna kayd›r›lm›flt›r. Ayr›ca III. Sütuna ye-ni hukuki enstrümanlar getirilmifltir. Üçüncü sütun çerçevesinde güçlendiril-mifl ifl birli¤i yapabilmenin önü aç›lm›flt›r.

• Schengen müktesebat› AB müktesebat›na dâhil edilmifltir (bkz, AmsterdamAntlaflmas›’n›n ekinde konuyla ilgili protokol).

• Bat› Avrupa Birli¤i (BAB), AB’nin savunma bilefleni olarak bir protokolleODGP’ye dâhil edilmifltir (bkz, Amsterdam Antlaflmas›’n›n ekinde konuylailgili protokol).

• ‹stihdam alan›nda yeni hükümler getirilmifltir. Kurumsal konularda baz› kü-çük ilerlemeler sa¤lanm›flt›r.

Nice Antlaflmas›Nice Antlaflmas›n›n haz›rlanmas› için toplanan Hükûmetler aras› Konferans›n te-mel amac› geniflleme öncesi kurumsal reformun yap›lmas›d›r. Bu ba¤lamda 17Temmuz 1997 tarihinde AB Komisyonu 2000’li y›llara iliflkin projelerin ve öngörü-lerin yer ald›¤› Gündem 2000 isimli bir belge yay›nlam›flt›r. Bu belgede Komisyon,kurumsal reformun ele al›naca¤› Hükûmetler aras› Konferans›n 2000 y›l›nda top-lanmas›n› tavsiye etmifltir. 12-13 Aral›k 1997 tarihli Lüksemburg Zirvesi’nde Komis-yonun bu belgesi Devlet ve Hükümet Baflkanlar› taraf›ndan genel hatlar›yla kabuledilmifltir. Ayn› paralelde 3-4 Haziran 1999 tarihli Köln Zirvesi’nde Hükûmetleraras› Konferans›n 2000’de toplanmas›na karar verilmifltir. 10-11 Aral›k 1999 tarihliHelnsinki Zirvesi’nde tarih daha da netleflmifl ve Hükûmetler aras› Konferans›n fiu-bat 2000’de toplanmas›na karar verilmifltir.

Hükûmetler aras› Konferans›n gündemi Komisyonun oluflumu, Konseydekioykatsay›lar›n›n yeniden düzenlenmesi ve nitelikli ço¤unluk sisteminin uygulamaalan›n›n geniflletilmesi gibi konulara ayr›lm›flt›r. Öngörüldü¤ü gibi Hükûmetleraras› Konferans 14 fiubat 2000’de toplanm›flt›r. Portekiz’in dönem baflkanl›¤› esna-s›nda yap›lan Lizbon (23-24 Mart 2000) ve Feira (19-20 Haziran 2000) zirvelerin-de di¤er konular›n yan› s›ra Hükûmetler aras› Konferanstaki çal›flmalar da eleal›nm›flt›r. Fransa dönem baflkanl›¤› esnas›nda 13-14 Ekim 2000’de Biarritz’de ya-p›lan gayr› resmi zirvede de bu konu ele al›nm›flt›r. Nihayet 7-11 Aral›k 2000’deyap›lan ve en uzun zirve olarak tarihe geçen Nice Zirvesi’nde çok s›k› pazarl›klaryap›lm›fl ve zor de olsa bir mutabakat sa¤lanm›flt›r. Sonuçta 26 fiubat 2001’de Ni-ce Antlaflmas› imzalanm›flt›r. Antlaflma ana metnin yan› s›ra 4 Protokol ve 27 Dek-larasyon içermektedir.

Nice Antlaflmas›n›n onay sürecinde de bir miktar s›k›nt› yaflanm›flt›r. Bu ba¤-lamda 7 Haziran 2001’de ‹rlanda’da bu Antlaflman›n onaylanmas› için düzenlenenreferandum olumsuz sonuçlanm›flt›r. Bunun üzerine 21-22 Haziran 2002 tarihli Se-villa Zirvesi’nde Devlet ve Hükûmet Baflkanlar› taraf›ndan ‹rlanda’ya bir tak›m ga-


Genel hatlar›yla bak›ld›¤›ndaNice Antlaflmas›nda fluilerlemeler sa¤lanm›flt›r:• Bakanlar Konseyindeki oykatsay›lar› yenidenbelirlenmifltir. • Karar alma sürecinde %62’lik nüfus kriterigetirilmifltir.• Komisyonda her üyedevletten sadece bir üyeninyer almas›kararlaflt›r›lm›flt›r. • AvrupaParlamentosu’ndaki üyesay›s› 700’den 732’yeç›kar›lm›flt›r.

rantiler verilmifltir. 18 Aral›k 2002’de tekrarlanan referandum bu kez olumlu sonuç-lanm›flt›r. Onay sürecinin tüm üye devletlerde tamamlanmas›n›n ard›ndan NiceAntlaflmas› 1 fiubat 2003’de yürürlü¤e girmifltir.

Anayasal Antlaflma Nice Antlaflmas›’n›n ekinde yer alan AB’nin gelece¤ine iliflkin 23 numaral› Dekla-rasyon, sonraki geliflmelere kap› açt›¤› için son derece önemlidir. Bu Deklarasyon-da afla¤›daki konularda 2001 y›l› içinde bir düflünme ve dan›flma süreci organizeedilmifltir. 1- Üye devletlerle Birlik aras›ndaki yetki paylafl›m› 2- Temel Haklar fiar-t›n›n hukuki statüsü 3- Antlaflma metinlerinin basitlefltirilmesi 4- Ulusal parlamen-tolar›n AB karar alma sürecine kat›lmalar›.

14-15 Aral›k 2001’de Laeken’de toplanan Devlet ve Hükûmet Baflkanlar› 2001y›l› boyunca dile getirilen sorunlara çözüm olmak üzere bir Anayasa haz›rlanma-s› konusunda mutabakata varm›fllard›r. Anayasan›n haz›rlanmas› için bir Kurultayoluflturulmufl ve baflkanl›¤›na Fransa eski Cumhurbaflkan› Valéry Giscard d’Esta-ing getirilmifltir. 28 fiubat 2002’de ilk toplant›s›n› yapan Kurultay, Anayasa tasla¤›-n› 18 Temmuz 2003’de tamamlayarak dönem baflkan› ‹talya’ya teslim etmifltir. Ar-d›ndan 4 Ekim 2003’te Hükûmetler aras› Konferans toplanm›flt›r. 12-13 Aral›k2003 tarihli Brüksel Zirvesi’nde nihai metin üzerinde tam bir mutabakat sa¤lana-mam›flt›r. Pürüzlerin giderilmesinin ard›ndan 17-18 Haziran 2004 tarihli BrükselZirvesi’nde metin üzerinde mutabakat sa¤lanm›fl ve AB Anayasas› 29 Ekim 2004’teRoma’da imzalanm›flt›r.

Onay sürecinde bafllang›çta bir sorun yaflanmazken 29 May›s 2005’te Fransa’da,1 Haziran 2005’te de Hollanda’da yap›lan referandumlar olumsuz sonuçlanm›flt›r.Bu nedenle onay süreci tüm üye devletlerde tamamlanmad›¤› için AnayasalAntlaflma yürürlü¤e girememifltir. Bu geliflmeler üzerine Haziran 2005-Haziran2007 aras› düflünme sürecine karar verilmifltir.

Lizbon Antlaflmas›Fransa’daki cumhurbaflkanl›¤› seçimlerinin ard›ndan 17 Haziran 2005’te bafllayandüflünme süreci Haziran 2007’de sona ermifl ve 21-22 Haziran 2007’de toplananBrüksel Zirvesi’nde Anayasa metninin bir kenara b›rak›lmas›na ve yeni bir reviz-yon Antlaflmas›n›n haz›rlanmas› için Hükûmetler aras› Konferans›n toplanmas›nakarar verilmifltir.

Çok k›sa olarak belirtmek gerekirse Lizbon Antlaflmas› Avrupa Birli¤i Antlaflma-s› (ABA) ve Avrupa Birli¤i’nin iflleyifline dair Antlaflma (AB‹DA) olmak üzere 2Antlaflmadan oluflmaktad›r. Bu Antlaflma ile Avrupa Toplulu¤u (AT) Antlaflmas› yü-rürlükten kald›r›lm›fl, yerine AB‹DA ikame edilmifltir. Bunun sonucu olarak Avrupabütünleflmesindeki “Topluluk” ifadesi “Birlik” ifadesiyle de¤ifltirilmifltir. BöyleceTopluluk-Birlik aras›ndaki ikili yap›ya ve karmafl›kl›¤a son verilmifltir. Di¤er yandanLizbon Antlaflmas›, Maastricht Antlaflmas›’yla getirilen 3 sütunlu yap›ya son vermifl-tir. Bunun sonucu olarak Ortak D›fl ve Güvenlik Politikas›yla ilgili eski II. Sütun ABAntlaflmas›’nda, Adalet ve ‹çiflleriyle ilgili eski III. sütun ise AB‹DA’da yer alm›flt›r.

Sonuç olarak Avrupa bütünleflmesi, birincil metinlerin de¤iflik dönemlerde re-vize edilmesi sonucu kabul edilen, bir Antlaflman›n yerini di¤erinin ald›¤› ve bay-rak yar›fl›n› and›ran bir diyalektikle yoluna devam etmektedir. Ancak bu noktadatemel metinlerle ilgili tart›flmalar›n hâlâ tamamen sona ermedi¤ini belirtmek gere-kir. Buna örnek olarak 2010 y›l›nda Yunanistan’da ç›kan mali kriz sonucu, kurucumetinlerde ekonomik ve parasal birlikle ilgili hükümlerin revize edilmesi gündem-


Hükûmetleraras› Konferanssonucu haz›rlanan Antlaflma13 Aral›k 2007’de üyedevletlerin temsilcileritaraf›ndan Lizbon’daimzalanm›fl ve bu nedenleLizbon Antlaflmas› olarakadland›r›lm›flt›r. BuAntlaflma 27 üye devletintamam›nda onaylanmas›n›nard›ndan 1 Aral›k 2009’dayürürlü¤e girmifltir.Hâlihaz›rda AB’de yürürlükteolan ana metin LizbonAntlaflmas›d›r.

dedir. 8-9 Aral›k 2011 tarihinde toplanan Brüksel Zirvesi’nde, ‹ngiltere’nin ciddimuhalefetine ra¤men, Devlet ve Hükûmet Baflkanlar› bu konuda mutabakat sa¤la-maya çal›flmaktad›rlar.

Maastricht, Amsterdam, Nice ve Lizbon Antlaflmas›’yla Anayasal Antlaflma’n›n metinlerinehttp://eur-lex.europa.eu adresinden ulaflmak mümkündür.

Avrupa Birli¤i’nde Temel hak ve özgürlüklerin korunmas›yla ilgili ne tür geliflmeleryaflanm›flt›r?

AET/AB’N‹N GEN‹fiLEMES‹ Geniflleme konusu ayr› bir ünite olarak ifllendi¤inden dolay› bu bölümde flimdiyekadar gerçekleflen geniflleme dalgalar›yla ilgili çok k›sa ve genel de¤erlendirmeleryap›lm›flt›r.

Avrupa Birli¤i’nin genifllemeleri belirli bir plan dâhilinde mi yap›lm›flt›r?

‹lk Geniflleme

1950’li y›llarda kurulan Topluluklarla bafllayan Avrupa bütünleflmesi bafllang›çtan itiba-ren ilgi oda¤› olmufltur. Bunu daha 1959’da Yunanistan ve Türkiye’nin birbirinin pefli s›raAET’ye üye olmak için yapt›klar› müracaatlarda görmek mümkündür. Bununla birlikte ilkgeniflleme bu iki ülkeden daha farkl› bir yönde olmufltur.

Asl›nda ‹ngiltere AKÇT’nin kuruluflu aflamas›nda görüflmelere davet edilmifltir. An-cak ‹ngiltere o dönemde kömür ve çelik üretimini uluslararas› denetime açmay›düflünmüyordu. Di¤er yandan ‹ngiltere’nin o dönemdeki as›l kayg›s›, kendisinebüyük güç hissi veren Ülkeler Toplulu¤u (Commonwealth) ile ilgilenmekti. ‹ngilte-re bu arada bofl durmam›fl ve AET’ye alternatif olmak üzere 4 Ocak 1960 tarihliStockholm Sözleflmesi’yle Avrupa Serbest Ticaret Örgütü’nü (EFTA) kurmufltur. Buoluflum içinde bafllang›çta 7 devlet yer almaktayd›.

Ancak 1956’daki Süveyfl Krizi’nden dersini alan ‹ngiltere, AET üyesi olmak için9 A¤ustos 1961’de baflvuruda bulunmufltur. Dönemin Fransa Cumhurbaflkan› Char-les de Gaulle’ün 14 Ocak 1963, 16 May›s ve 27 Kas›m 1967’deki olumsuz tav›rlar›-na tak›lan ‹ngiltere’nin AET üyeli¤inin yolu, De Gaulle iktidar› terk ettikten sonraaç›lm›flt›r. Fransa’n›n yeni Cumhurbaflkan› Georges Pompidou’nun da kat›ld›¤› 1-2Aral›k 1969 tarihli La Haye Zirvesi’nde al›nan önemli kararlardan biri de ‹ngilte-re’nin üyeli¤ine yeflil ›fl›k yakmak olmufltur.

La Haye Zirvesi’nde al›nan kararlar etkisini göstermifl ve müzakereler tamamla-narak 22 Ocak 1972’de kat›l›m Antlaflmas› imzalanm›flt›r. ‹lk genifllemede ‹ngiltere


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Resim 7.7

Maastricht,Amsterdam veLizbonAntlaflmalar›n›norijinal metinleri

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

‹lk genifllemenin AET’yeözellikle ekonomik anlamdabelirli bir dinamizmkazand›raca¤›düflünülürken; güneye do¤ruolan 2. (1981-Yunanistan)ve 3. Genifllemelerdeki(‹spanya ve Portekiz-1986)temel güdü bu ülkelerdedemokrasinin yerleflmesidir.Ancak bu ülkelerin ekonomikgeliflmifllik düzeyleriningörece düflük olmas›, bu 2genifllemenin yumuflakkarn›n› oluflturur. Öyle kiy›llarca AET/AB bu ülkeleriçeflitli fonlarla desteklemekzorunda kalm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



yaln›z de¤ildir. ‹ngiltere’nin yan› s›ra ‹rlanda ve Danimarka da o dönemde AET’yeüye olmufllard›r.

‹kinci GenifllemeYunanistan AET ile ortakl›k anlaflmas› yapmak için müracaat eden ilk ülkedir (8Haziran 1959). Bu müracaat›n ard›ndan 9 Temmuz 1961’de Atina Antlaflmas› imza-lanm›flt›r. Ancak 21 Nisan 1967 tarihli askerî darbe sonucu bu Antlaflma dondurul-mufltur. A¤ustos 1974’de patlak veren K›br›s meselesi Albaylar Cuntas›n›n sonunugetirmifltir. Bunun üzerine tekrar iktidara gelen Constantin Karamanlis Hükûmeti12 Haziran 1975’de AET’ye girmek için baflvurmufltur. 27 Temmuz 1976’da müza-kereler bafllam›fl ve kat›l›m anlaflmas› 28 May›s 1979’da Atina’da imzalanm›flt›r. Yu-nanistan 1 Ocak 1981’de AET’ye girmifltir.

Üçüncü GenifllemeHer ne kadar geniflleme literatüründe pek de¤inilmese de üçüncü geniflleme ön-cesi AET’den bir ayr›lma yaflanm›flt›r. Bu ayr›lma Grönland adas›yla ilgilidir. Bilin-di¤i gibi bu ada her ne kadar genifl bir özerkli¤e sahip olsa da Danimarka KraliyetBirli¤i’nin bir parças›d›r. Dolay›s›yla bu ülkeye ba¤l› olarak ilk genifllemede AET’yegirmifltir. Ancak bu adada 23 fiubat 1982 tarihinde düzenlenen istiflari bir referan-dumda sonuç AET’den ayr›lma yönünde ç›km›flt›r. Danimarka’n›n teklifi üzerineyap›lan görüflmelerin ard›ndan Avrupa Topluluklar› Antlaflmalar›n› Grönland’la il-gili olarak de¤ifltiren bir Antlaflma yap›lm›fl ve bu Antlaflma 13 Mart 1984’te Brük-sel’de imzalanm›flt›r. Antlaflma 1 fiubat 1985’te yürürlü¤e girmifltir. Ancak buAntlaflmayla Grönland tamamen AET’den ayr›lmam›fl, sadece Avrupa’ya tabi denizafl›r› topraklar listesine/statüsüne geçmifltir.

III. geniflleme, II. genifllemeyle birlikte AET’nin güneye do¤ru genifllemesinioluflturur. ‹spanya ve Portekiz t›pk› Yunanistan gibi diktatörlük dönemi yaflam›flülkelerdir. Portekiz’deki Caetano rejimi Yunanistan’daki Albaylar Cuntas›yla ayn›dönemde y›k›lm›flt›r. ‹spanya’da ise Kas›m 1975’de Caudillo’nun ölümüyle franqu-izm son bulmufltur.

Bu iki ülkede AET’ye kat›l›m, demokrasinin yerleflmesi ve geliflmesi için biraraç olarak görülmüfltür. Portekiz 28 Mart 1977’de, ‹spanya ise 28 Temmuz 1977’deAET’ye baflvurmufltur. 5 fiubat 1979’da müzakereler bafllam›fl ve 12 Haziran 1985’dekat›l›m Antlaflmas› imzalanm›flt›r. ‹ki ülke 1 Ocak 1986’da AET’ye girmifltir. Tar›mülkesi olduklar› için bu ülkelerle müzakereler oldukça uzun sürmüfltür.

Dördüncü Geniflleme4. genifllemenin bafllang›c› Do¤u Bloku’nun y›k›lmas›yla neredeyse eflzamanl›d›r.17 Temmuz 1989’da Avusturya, 1 Temmuz 1991’de ‹sveç, 18 Mart 1992’de Finlan-diya, nihayet 25 Kas›m 1992’de de Norveç AB’ye müracaat etmifltir. Kat›l›mAntlaflmas› 29 Mart 1994’te Brüksel’de imzalanm›fl ve 1 Ocak 1995’te yürürlü¤e gir-mifltir. Norveç’te 28 Kas›m 1994’te yap›lan referandum olumsuz sonuçlan›nca buülke t›pk› 1972’de oldu¤u gibi AB’nin d›fl›nda kalm›flt›r.

Beflinci Geniflleme4. genifllemenin tersine 5. geniflleme, aday ülkelerin Do¤u Bloku’ndan gelmeleri ne-deniyle AB’nin en çok zorland›¤›, bu nedenle de programlama ihtiyac› hissetti¤i ge-nifllemedir. Buna bir de bir ç›rp›da 12 ülkeyle üyelik müzakerelerinin yürütülmesi deeklenince ortaya yaklafl›k 15 y›l (1989-2004) süren bir geniflleme süreci ç›km›flt›r.


Bu genifllemede ilk ad›mlar Bakanlar Konseyi’nin 18 Aral›k 1989’da kabul etti-¤i tüzükle at›lm›flt›r. Bu tüzükle Polonya ve Macaristan’›n ekonomik yap›lanmala-r›na yard›m için PHARE program› kabul edilmifltir. Bu program daha sonra tüm Or-ta ve Do¤u Avrupa ülkelerine teflmil edilmifltir. Bu program›n ard›ndan gene Po-lonya ve Macaristan’la 16 Aral›k 1991 tarihinde yap›lan ortakl›k anlaflmalar› gelir.Bu anlaflmalar da gene daha sonra di¤er Orta ve Do¤u Avrupa ülkeleriyle yap›l-m›flt›r. Bu arada Devlet ve Hükümet Baflkanlar›n›n 25-26 Haziran 1993 tarihli Ko-penhag Zirvesi’nde Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerinin AB’ye üye olabilme koflulla-r› belirlenmifltir. Bu koflullar literatürde Kopenhag Kriterleri olarak da bilinir.

AB’ye adayl›k konusunda da 31 Mart 1994’te Macaristan, 5 Nisan 1994’te de Po-lonya resmen baflvuruda bulunarak di¤er ülkelere öncülük etmifllerdir.

Bu çerçevede 15-16 Aral›k 1995 tarihli Madrid Zirvesinde, Amsterdam Antlaflma-s›n›n haz›rlanmas› için toplanan Hükûmetler aras› Konferans›n tamamlanmas›n›nard›ndan, Orta ve Do¤u Avrupa ülkeleriyle üyelik müzakerelerinin bafllamas›nailiflkin karar kabul edilmifltir. 12-13 Aral›k 1997 tarihli Lüksemburg Zirvesi’nde deen haz›r durumdaki 6 ülkeyle (Polonya, Macaristan, Slovenya, Çek Cumhuriyeti,Estonya, K›br›s) üyelik müzakerelerinin bafllat›lmas› karar› al›nm›flt›r. Bu ülkelereLüksemburg Grubu da denir. Bu ülkelerle müzakereler efektif olarak 10 Kas›m1998’de bafllat›lm›flt›r.

10-11 Aral›k 1999 tarihli Helsinki Zirvesi’nde de Letonya, Litvanya, Slovakya, Mal-ta, Romanya ve Bulgaristan’la müzakerelere 2000 y›l›nda bafllanmas› karar› verilmifl-tir. Bu gruba da Helsinki Grubu ad› verilir. Helsinki Zirvesinde ayr›ca bu gruptaki ül-kelerin ilk gruba yetiflmelerinin önündeki hukuki engel kald›r›lm›flt›r. 12-13 Aral›k2002 tarihli Kopenhag Zirvesi’nde müzakerelerin tamamland›¤› belirtilmifltir. AvrupaParlamentosu bu çerçevedeki uygun görüflünü 9 Nisan 2003’te vermifltir. Kat›l›mAntlaflmas› 16 Nisan 2003’te Atina’da imzalanm›flt›r. Onay sürecinin tamamlanmas›-n›n ard›ndan 10 ülke 1 May›s 2004’te AB’ye efektif olarak üye olmufllard›r.

8 fiubat 1993 ve 1 Mart 1993’te AB ile ortakl›k anlaflmas› imzalayan Romanya veBulgaristan, 22 Haziran 1995 ve 14 Aral›k 1995’te AB’ye üye olmak için baflvurmufl-lard›r. Bu iki ülke her ne kadar 2004 genifllemesindeki ülkelerle birlikte sürece ka-t›lm›fl olsalar da yeterli baflar›y› gösteremedikleri için 2004’te AB’ye üye olamam›fl-lard›r. 22 Ocak 2005’te Komisyon’un, 13 Nisan 2005’te de Avrupa Parlamento-su’nun olumlu görüflünün ard›ndan bu iki ülkeyle kat›l›m Antlaflmas› 23 Nisan2005’te Lüksemburg’ta imzalanm›flt›r. Onay sürecinin tamamlanmas›n›n ard›ndanher iki ülke de 1 Ocak 2007’de AB’ye efektif olarak üye olmufllard›r.

Geniflleme Konusundaki PerspektiflerAB’nin önümüzdeki dönemde genifllemesi Balkanlara do¤ru olacakt›r. Bu ba¤lam-da AB bu bölgedeki ülkelere yönelik olarak istikrar ve ortakl›k anlaflmalar›yla so-mutlaflan bir politika bafllatm›flt›r. 3-4 Haziran 1999 tarihli Köln Zirvesi’nde, uzunvadede bu bölgedeki ülkelerin AB’ye girmeye ehil olduklar› ifade edilmifltir.

‹lk istikrar ve ortakl›k anlaflmas› Lüksemburg’da 9 Nisan 2001’de Makedonyaile imzalanm›flt›r. 15-16 Aral›k 2005 tarihli zirvede bu ülkeye aday ülke statüsüverilmifltir. ‹kinci istikrar ve ortakl›k anlaflmas› ise 29 Ekim 2001’de H›rvatistan’laimzalanm›flt›r. 20 fiubat 2003’te AB’ye üyelik baflvurusunda bulunan H›rvatis-tan’la 3 Ekim 2005’te müzakereler bafllam›flt›r. Müzakereleri baflar›yla bitiren H›r-vatistan’la kat›l›m Antlaflmas› 9 Aral›k 2011’de Brüksel’de imzalanm›flt›r. Onay sü-recinde bir sorun yaflanmazsa H›rvatistan’›n 1 Temmuz 2013’ten önce AB’ye üyeolmas› beklenmektedir.


Bosna-Hersek, S›rbistan,Karada¤, Arnavutluk daAB’ye üyelik sürecindeilerlemektedir. Bu arada2008’deki ekonomik krizlesars›lan ‹zlanda da rotay›AB’ye çevirmifltir. 16Temmuz 2009’da AB’yebaflvuran ‹zlanda ilemüzakereler 27 Temmuz2010’da bafllam›flt›r. 11Aral›k 2011 itibariylemüzakerelerde 8 fas›l geçiciolarak kapat›lm›flt›r.


Derinleflme/geniflleme iliflkisini aç›klamak

AET’den AB’ye geçifl süreci Avrupa Birli¤i litera-türünde derinleflme/geniflleme tart›flmalar›n›n enyo¤un yafland›¤› dönemlerden biridir. Avrupabütünleflmesi bu dönemde iç pazar›n tamamlan-mas›, Avrupa Tek Senedi, ekonomik ve parasalbirlik, Avrupa Birli¤i modeli ve siyasi ifl birli¤i gi-bi derinleflme projelerini birer birer hayata geçi-rirken di¤er yandan genifllemeyi ihmal etmemifl-tir. Dolay›s›yla bu noktada derinleflme/geniflle-me dengesi olabildi¤ince korunmaya çal›fl›lm›fl-t›r. Di¤er yandan san›lan›n aksine derinleflmeningenifllemeye engel olmad›¤›/olamayaca¤›; bunamukabil genifllemenin de derinleflmeye ket vur-mayaca¤› bu süreçte aç›kça ortaya konmufltur.

Avrupa Tek Senedi’ni aç›klamak

17-28 fiubat 1986 tarihinde imzalanan bu metinasl›nda AET Antlaflmas›n›n birçok hükmünü de-¤ifltiren bir genel revizyon metnidir. Bir baflkadeyiflle üye devletler aras›nda imzalanm›fl olanbir Antlaflmad›r. Bu Antlaflman›n en temel özelli-¤i iç pazar›n tamamlanmas›yla ilgili belirli bir tak-vim öngörmüfl olmas› ve Topluluk bütünleflme-siyle siyasi ifl birli¤ini ayn› metin içinde toplam›flolmas›d›r.

Avrupa Birli¤i yap›lanmas›n› tan›mlamak:

Avrupa Birli¤i yap›lanmas› Maastricht Antlaflmas›ile getirilen yap›ya verilen add›r. Üç sütun üzeri-ne oturmaktad›r. ‹lk sütun Avrupa Topluluklar›-n› içinde bar›nd›ran Topluluklar sütunudur. 2.sütun Ortak d›fl ve Güvenlik Politikas›na iliflkin-dir. 3. sütun ise Adalet ve ‹çiflleri alan›nda iflbirli¤ine iliflkindir.

Lizbon Antlaflmas›n› aç›klamak

Lizbon Antlaflmas› Anayasal Antlaflma’n›n yürür-lü¤e girememesi sonucu oluflan karmafl›k duru-mu sona erdiren bir Antlaflmad›r. Haziran 2007’deHükûmetler aras› Konferans toplanm›fl ve 13 Ara-l›k 2007’de Antlaflma imzalanm›flt›r. Tüm üye dev-letlerin Antlaflmay› onaylamalar› sonucu 1 Aral›k2009’da yürürlü¤e girmifltir. Lizbon Antlaflmas›“Topluluk” yap›lanmas›n› ve üç sütunlu yap›y›ortadan kald›rm›flt›r.

Ekonomik ve parasal birli¤i aç›klamak

Ekonomik ve parasal birlik her ne kadar kurucumetinlerde öngörülmemifl olsa da zaman geçtik-çe Avrupa bütünleflmesi için bir zorunluluk hâli-ne gelmifltir. Bugün 17 üye devlet ekonomik veparasal birli¤e dâhildir. Ancak son dönemlerdeYunanistan, ‹talya ve ‹spanya gibi ülkelerdekikriz nedeniyle zor günler geçirmektedir.

Siyasi ifl birli¤ini aç›klamak

Siyasi ifl birli¤i Avrupa bütünleflmesi çerçevesin-de bafllang›çtan itibaren gündemde olan konu-lardan biridir. Bu konuda 1960’l› y›llar›n bafl›ndaFouchet Planlar› haz›rland›ysa da sonuçta üyedevletler taraf›ndan kabul edilmemifltir. 1970’liy›llarda Davignon raporlar›yla belirli bir ilerlemesa¤lanabilmifltir. Siyasi ifl birli¤i daha ziyade d›flpolitikada uyumlu hareket etme fleklinde alg›-lanm›flt›r. Ancak bugün bile d›fl politikay› ilgilen-diren tüm konularda AB ülkelerinin tam anla-m›yla uyumlu hareket etti¤i söylenemez. Zira za-man zaman birbiriyle çeliflen ulusal menfaatlerdevreye girmektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

6NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa bütünleflmesinin de-rinleflmesine bir örnek oluflturmaz?

a. Yeni üyelerin AB’ye al›nmas›b. Gümrük birli¤inin tesis edilmesic. ‹ç pazar›n tamamlanmas›d. Siyasi ifl birli¤inin gelifltirilmesie. Üç sütunlu yap›n›n oluflturulmas›

2. Afla¤›dakilerden hangisi derinleflme kavram›n›n ter-sidir?

a. Genifllemeb. Hazmetmec. Tamamlamad. Uyumlaflt›rmae. Koordinasyon

3. Afla¤›dakilerden hangisi iç pazar›n oluflturulmas›kapsam›nda yer al›r?

a. AB’nin yetkilerini kullanmaktan vazgeçmesib. Gümrük birli¤inin tesis edilmesic. Yüksek Temsilcinin atanmas›d. Avrupa Parlamentosu seçimlerinin yap›lmas›e. AB’ye yeni üye kabulü

4. Afla¤›daki belgelerden hangisi iç pazar›n tamamlan-mas›yla ilgilidir?

a. 1985 tarihli Beyaz Kitapb. 1989 tarihli Delors Raporuc. 1970 tarihli Werner Raporud. 1972 tarihli Davignon Raporue. 1965 tarihli Brüksel Antlaflmas›

5. Afla¤›daki geliflmelerden hangisi Avrupa Tek Sene-dine yol açan geliflmelerden biridir?

a. 1992 Maastricht Antlaflmas›b. 1969 tarihli La Haye Zirvesic. 1970 tarihli Werner Raporud. 1983 tarihli Avrupa Birli¤i üzerine Resmi Dek-

larasyone. 1974 Paris Zirvesi

6. Afla¤›dakilerden hangisi kurucu metinlerde yap›lanilk genel çapl› revizyon metnidir?

a. Avrupa Tek Senedib. Maastricht Antlaflmas›c. Spinelli Projesid. Anayasal Antlaflmae. Lizbon Antlaflmas›

7. Avrupa Parlamentosu üyelerinin do¤rudan halk tara-f›ndan seçilmesinin tersi yönündeki geliflme hangisidir?

a. Parlamentonun yetkilerinin art›r›lmas›b. Ekonomik ve Parasal birli¤e geçiflc. Devlet ve Hükûmet Baflkanlar› Zirvelerinin ku-

rumsallaflt›r›lmas›d. Parlamentonun Komisyonun atanma sürecine

kat›lmas›e. Parlamentonun bütçe prosedürüne etkin kat›l›-

m›n›n sa¤lanmas›

8. Avrupa Birli¤i yap›lanmas› hangi metinle getirilmifltir?a. 1992 Maastricht Antlaflmas›b. 1965 Brüksel Antlaflmas›c. 1970 Lüksemburg Antlaflmas›d. 1986 Avrupa Tek Senedie. 1997 Amsterdam Antlaflmas›

9. Maastricht Antlaflmas›yla getirilen Avrupa Birli¤i ya-p›lanmas› kaç sütun üzerine oturmaktad›r?

a. 8b. 4c. 5d. 6e. 3

10. Sütunlu yap› hangi Antlaflmayla kald›r›lm›flt›r?a. Lüksemburg Antlaflmas›b. Lizbon Antlaflmas›c. Amsterdam Antlaflmas›d. Nice Antlaflmas›e. Schengen Anlaflmas›



(...)

3. AET’nin Genifllemesi ve Derinleflmesi

Ulus-üstü (supra-national) ve ayn› zaman efli olmayan(sui generis) bir örgüt olan Avrupa Birli¤i, 1957 RomaAntlaflmalar› ile Avrupa Ekonomik Toplulu¤u (AET) ad›n-da, Avrupa ülkelerinin birli¤ini sa¤lamak, ticareti gelifltir-mek, gümrük birli¤i ve ekonomik birli¤i kurmak, serbestrekabeti sa¤lamak, Avrupa’y› Amerika karfl›s›nda eskikonumuna getirmek, bar›fl› sa¤lamak gibi amaçlarla ku-rulmufltur ( bkz. Pazarc›, 2005, 196, Demirel, 2003, 5-6). AET, kuruldu¤undan bu yana, hep bir de¤iflim ve geli-flim evresi geçirmifltir. Bu yap›lanmada, en önemli belgede Roma Antlaflmas› olmufl, yap›lan her de¤ifliklik RomaAntlaflmas› üzerine infla edilmifltir (Çakmak, 2007, 21). AET’de yap›lan de¤iflikliklerden biri 1965 y›l›nda imza-lan ve 1 Temmuz 1967 y›l›nda yürürlü¤e giren FüzyonAntlaflmas›yla olmufltur. Bu Antlaflma ile 6 kurucu ülke,AET-AKÇT-EURATOM’un tek bir Konsey ve Komisyonalt›nda birlefltirilmesi karar› al›nm›flt›r (Ecevit, v.d., 2004,31, Horvath, 2007, 37). Daha sonra yap›lan di¤er bir de-¤ifliklik ise 1970’te imzalanan Lüksemburg Antlaflmas›ile gerçekleflmifltir. 1978 y›l›nda uygulamaya konan buAntlaflma ile topluluk bütçesinin, toplulu¤un kendi kay-naklar›yla finanse edilmesi karar› al›nm›flt›r (Alganer, veY›lmaz, 2007, 285-309, http://www.abgs.gov.tr, 2010).1971 y›l›nda ise AET’ye ‹ngiltere, ‹rlanda ve Danimarkakat›larak üye say›s› 9’a ç›km›flt›r (http://www.legalisp-latform.net, 2010). 22 Temmuz 1975’te imzalanan ve 1 Haziran 1977’deyürürlü¤e giren Brüksel Antlaflmas› ile AB organlar›n-dan biri olan Say›fltay kurulmufl ve topluluk kurumuhaline getirilmifltir. Ayr›ca, bu Antlaflma ile birli¤in büt-çesini denetleme yetkisi Parlamento’nun tekeline b›ra-k›lm›flt›r (Tezcan, 2005, 95, http://min.avrupa.info.tr,2010, http://www.abgs.gov.tr, 2010). 1981 y›l›nda ise,Yunanistan birli¤e üye olmufl ve üye say›s› 10’a ç›km›fl-t›r (http://www.ikv.org.tr, 2010). Avrupa Birli¤i’nde de¤iflime neden olan di¤er birAntlaflma ise, Tek Avrupa Senedi’dir. 1973 ve 1982 y›l-lar›ndaki petrol krizleri, ekonomik krizlerin oldu¤u dö-nemlerde, bu bozuk koflullar› düzeltmek için “BeyazKitap” ad›nda yeni bir çözüm önerisi sunulmufltur (Hor-vath, 2007, 41). Roma Antlaflmas›’n›n 236. maddesinedayanarak Topluluk Antlaflma tasla¤›nda de¤ifliklik ya-p›lm›fl ve 17 fiubat 1986’da Lüksemburg Zirvesi’ndeAntlaflma tasla¤› Tek senet ad›nda kabul edilmifltir. Teksenet fleklinde kabul edilmesinin nedeni ise, RomaAntlaflmas›’nda yap›lan de¤ifliklik ile üye ülkeler aras›n-da d›fl ticaret politikas›n›n birlikte saptan›p uygulanma-

s› gibi iki de¤iflik konunun tek metinde ifllenmesidir.Tek Avrupa Senedi (TAS), 28 fiubat 1986’da La Haye’deüye ülkeler taraf›ndan imzalanm›fl ve 1 Temmuz 1987’deyürürlü¤e girmifltir (Horvath, 2007, 40-41). TAS, Roma Antlaflmas›’nda önemli de¤ifliklikler yapm›flt›r. • Roma Antlaflmas›nda öngörülen ancak s›k›nt›lar yara-tan tek pazar›n önündeki engeller kald›r›lm›flt›r. Bununiçin bir iç pazar›n kurulmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. (Pazarc›,2005, 197) • Ortak Pazar yeniden tan›mlan›p eksiklikleri gideril-mifltir. • Oy birli¤i ile karar alma prosedürü kald›r›larak oyçoklu¤u ilkesi getirilmifltir. • Avrupa Parlamentosu’nun yetkileri art›r›lm›flt›r. • Avrupal› Devletler, örgütlerini sadece ekonomik birörgüt olarak de¤il ayn› zamanda politik, sosyal, çevregibi konularda da ifl birli¤i hususunda yeni hedefler be-lirlemifllerdir (Horvath, 2007, 42). 14 Haziran 1985’te ise bütünleflme ve geliflmeye katk›sa¤layan Schengen Antlaflmas› imzalanm›flt›r. ‹talya ha-riç befl kurucu ülke aralar›nda s›n›r kontrolünün kald›-r›lmas›n› karara ba¤lam›fllard›r. Bu s›rada 1986 y›l›ndada ‹spanya ve Portekiz birli¤e dâhil olmufl ve üye say›-s› 12 olmufltur (http://www.ikv.org.tr, 2010). Yap›lan bir di¤er de¤ifliklik ise, 7 fiubat 1992’de yap›lanMaastricht (Avrupa Birli¤i) Antlaflmas›d›r (bkz. Dileklive Yeflilkaya, 2002, 1-18). So¤uk Savafl’›n sona ermesi,Do¤u Bloku’nun y›k›lmas› sonucu yeni ba¤›ms›zl›¤›n›kazanan Do¤u Avrupa ülkeleri için bir fleyler yapmakisteyen ve AT’de de¤ifliklik yapma niyetinde olan üyedevletler, bütünleflme ve geliflme için gerekli alt yap›y›kurup, üyeler aras›ndaki ifl birli¤ini daha fazla gelifltir-mek istemifllerdir. Toplulu¤un ad›n› Avrupa Birli¤i ola-rak de¤ifltiren (Pazarc›, 2005, 196, Canbolat, 1998, 212)Maastricht, toplulukta: • Ortak D›fl Politika ve Ortak Güvenlik Politikas›, • Avrupa Vatandafll›¤›, • Adalet ve içifllerinde ifl birli¤i, • Birli¤in kurumlar›nda yeniden yap›lanma, • Sosyal politikalarda ifl birli¤i ve uyum, • Ekonomik ve parasal birlik, • Sosyal Avrupa’n›n gerçeklefltirilmesi, • Enerji, çevre, sa¤l›k ve sanayi gibi konularda ifl birli¤i-nin gelifltirilmesi, • ‹kame ‹lkesi de¤ifliklikleri yap›lm›flt›r. (http://www.mess.org.tr, 2010; Özdemir, 2001, 1-9;Horvath, 2007, 44-45; http://www.mess.org.tr, 2010). AB Antlaflmas›na ya da bilinen ad›yla MaastrichtAntlaflmas›na 3 sütun 3 ayak politikas› da denmektedir.

Okuma Parças›


Çünkü bu Antlaflma, 3 ana dalda yenilik içermektedir.Birinci sütunda toplulu¤un prosedürü ve yap›s›na ilifl-kin de¤ifliklikler, ikinci sütunda Ortak D›fl ve GüvenlikPolitikas›, üçüncü sütunda ise adli ve içifllerinde yap›-lan yenilikler yer almaktad›r (Ülger, 2003: 199, Horvath,2007, 44-45). Bu Antlaflma sonras›nda Ortak D›fl ve Gü-venlik Politikas›’nda ortak eylem yap›lmas›na yönelikoy birli¤iyle karar al›nm›flt›r (Ülger, 2005, 25). Bununla birlikte Maastricht Antlaflmas›n›n uygulamayageçirilmesi, So¤uk Savafl sonras› durumun de¤erlendi-rilmesi, tek para birimine geçiflin sa¤lanmas› ve genifl-leme konular›n›n görüflülmesi için hükümetler aras›konferanslar bafllat›lm›flt›r. Mart 1996’da ‹talya’n›n Tori-no kentinde bafllayan bu süreç, 6-7 Haziran 1997’dekiAmsterdam Zirvesi’nde tamamlanm›flt›r. Burada AB’yeyeni devletlerin al›nmas›-ki 1995 y›l›nda ‹sveç, Finlandi-ya ve Avusturya birli¤e üye olmufl ve birli¤in say›s› 15’eyükselmifltir-(http://www.ikv.org.tr, 2010). ve 1 Ocak1999’da tek para birimine geçme hususunda karar al›n-m›flt›r (Çakmak,2007, 23). 16-17 Haziran 1997’de yap›lan Amsterdam Zirvesi ilebirlikte 2 Ekim 1997’de imzalanan ve 1 May›s 1999’dayürürlü¤e giren Amsterdam Antlaflmas›’na göre ise, Ma-astricht kararlar›n› teyidi, uygulamadaki sorunlar›n gi-derilmesi söz konusu oldu¤u gibi bunun yan›nda: • AB vatandafll›¤›n›n tesisi, • Özgürlüklerin gelifltirilmesi, • Güvenlik ve adaletin iflleyifli ve yayg›nlaflt›r›lmas›, • Birli¤in kurumlar›n›n düzenlenmesi, • Daha s›k› ifl birli¤i, • Etkili ve ortak bir d›fl politika, • Tek para birli¤i, • AB kimli¤inin ODGP arac›l›¤›yla ön plana ç›kar›lma-s› kararlar› al›nm›flt›r. (Çakmak, 2007, 23, Canbolat,1998, 212, http://abofisi.metu.edu.tr, 2010). Bu zirvede Avrupa Parlamentosu’nun yetkileri art›r›lm›fl-t›r. Uluslararas› Antlaflmalarda parlamento onay› zorunluolmufl, karar konusunda son sözü söyleme yetkisi Avru-pa Konseyi’nden al›n›p Avrupa Parlamentosu’na b›rak›l-m›fl, Avrupa Komisyonu Baflkan›’n›n atanmas› için parla-mento onay›n›n zorunlu olmas›, Avrupa Parlamento-su’nun yetkileri konusunda verilebilecek örnekler ol-mufltur (Horvath, 2007, 49). Bununla birlikte, AmsterdamZirvesi ile AB için 8’den fazla üye anlaflt›¤› takdirde seç-tikleri herhangi bir konuda daha yak›n ifl birli¤ine gire-bilme imkân› elde etmifllerdir (Çakmak, 2007, s. 25). fiubat 2001’de, Fransa’n›n Nice kentinde yap›lan zirve-de ve sonras›nda imzalan›p 2003’te yürürlü¤e giren Ni-ce Antlaflmas›’nda da AB’de önemli de¤ifliklikler yap›l-m›flt›r. AB liderleri, karar-alma konusunda yaflanan so-runlar› gidermek için pek çok alanda oy birli¤i ilkesin-

den oy çoklu¤u ilkesine geçmifllerdir. 6 önemli üst dü-zey atamada da oy birli¤i ilkesinden oy çoklu¤u ilkesi-ne geçilmifltir. Ancak ‹ngiltere, Almanya ve Fransa’n›nitiraz› ile s›n›r kontrolü, vergilendirme, sa¤l›k, e¤itim,göçmenler gibi konularda; ‹spanya’n›n itiraz› ile de ge-ri kalm›fl bölgelere yard›m karar›nda -2007’de sa¤lana-bilmifltir- oy çoklu¤u ilkesine geçifl sa¤lanamam›flt›r(Horvath, 2007, 50-54). Ayr›ca bu Zirve ile Avrupa Par-lamentosu’nun say›s› 2004’te 10 devletin üye olaca¤› ve2007’de ise Bulgaristan ve Romanya’n›n üye olaca¤› gözönüne al›narak 626’dan 732’ye ç›kar›lm›flt›r. 2004 y›l›n-da 10 devlet -Polonya, Çek Cumhuriyet, Macaristan,Slovenya, Slovakya, Estonya, Letonya, Litvanya, Maltave K›br›s- 2007 y›l›nda ise Bulgaristan ve Romanya bir-li¤e üye olmufl ve AB’nin üye say›s› 27’ye yükselmifltir(Bilici, 2006, 39-45). Bununla birlikte bütünleflmeyi ya da Avrupa BirleflikDevletleri’ni sa¤layacak bir unsur olan ve 2001 LaekenZirvesiyle bafllayan Anayasa, 2004’te Roma’da imzalan-sa da Fransa ve Hollanda’da yap›lan halk oylamas› so-nucu kabul edilmemifltir. (Bilici, 2006, 39-45) Bununüzerine 2007 y›l›nda yap›lan Avrupa Zirvesinde, bu Ana-yasa’n›n yerini almas› amac›yla yap›lan görüflmeler so-nucunda Lizbon Antlaflmas› imzalanm›flt›r. Kabul edilenbu yeni Anayasa ise AB’ye flu yenilikleri getirmifltir: • AB Antlaflmas› ismi korunmakla birlikte, Avrupa Top-lulu¤u Antlaflmas› Avrupa Birli¤i’nin ‹flleyifline ‹liflkinAntlaflma olarak de¤iflmifl • Anayasa Tasla¤›nda oldu¤u gibi üç sütunlu yap› bir-lefltirilmifl ve topluluk kelimesi yerine birlik kelimesikullan›larak birlik ve topluluk aras›ndaki ayr›ma sonverilmifl, böylece AB, tek tüzel kiflili¤e sahip olmufl • Konsey kararlar› için yeni bir çifte ço¤unluk sistemiöngörülmüfl • Nitelikli ço¤unlukla al›nan kararlar›n say›s› göç, iltica,yabanc›lar›n dolafl›m›, polis ve yarg›da ifl birli¤i gibi ko-nular dahil edilerek artt›r›lm›fl • Alt› ayl›k dönüflümlü baflkanl›k sistemi yerine 2.5 y›l-l›¤›na seçilecek ve AB Konseyi’ne baflkanl›k edecek birsistem getirilmifl • Ortak karar usulü ola¤an yasama usulü olarak yasamaifllemlerinde uygulanacak genel usul haline getirilmifl • Avrupa Parlamentosu’nun ve ulusal parlamentolar›nkarar-alma süreçlerine kat›l›m› artt›r›lm›flt›r. (Akar, 2010,161-170, Yan›kda¤, http://www.bilgestrateji.com, 2011)

Kaynak: Ekrem Yaflar AKÇAY &Çi¤dem ARGUN &El-vettin AKMAN, “AB’nin Tarihsel Geliflimi ve Ortak D›flve Güvenlik Politikas›”, Süleyman Demirel ÜniversitesiSuleyman Demirel University Vizyoner Dergisi Y.2011,C.3, S.4. s.117-131


1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tek Senedin Haz›rlanmas›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ab’nin Genifllemesi” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ç Pazar›n Tamamlanmas›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ç Pazar›n Tamamlanmas›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Tek Senedi” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Tek Senedi” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tek Senedin Haz›rlanmas›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Yap›lanmas›-na Geçifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Yap›lanmas›-na Geçifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lizbon Anlaflmas›” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

1-2 Aral›k 1969 tarihli bu zirvede tamamlama, derinlefl-me ve geniflleme fleklinde özetlenebilecek 3 önemli ko-nuda flu kararlar al›nm›flt›r: 1- Tamamlama konusundaortak pazar›n nihai aflamas›na geçilmesi ve ortak tar›mpolitikas›n›n finansman›yla ilgili tüzük kabul edilmesi.2- Derinleflme konusunda ekonomik ve parasal birli¤inkurulmas› için çal›flmalar›n bafllat›lmas›. 3- Genifllemekonusunda ise AET’ye girmek isteyen devletlere yeflil›fl›k yak›lm›flt›r.

S›ra Sizde 2

2011 y›l›nda yap›lan birçok toplant›da Euro’ya dâhil ül-kelerdeki bu krize nas›l bir çözüm getirilebilece¤i ma-saya yat›r›lm›flt›r. Bunun üzerine 2011’in 2. yar›s›ndaileriye yönelik olarak üye devletlerin mali disiplini sa¤-lamalar›n›n denetlenmesi konusu gündeme gelmifltir.8-9 Aral›k 2011 tarihinde toplanan Devlet ve HükûmetBaflkanlar› bu konuda kurucu metinlerde de¤ifliklik ya-p›lmas› konusunda henüz uzlaflamam›fllard›r. Bununüzerine Euro’ya dâhil 17 ülkeyle bu de¤iflikliklerin ya-p›lmas› konusu gündeme gelmifltir. Bu yönde at›lacakad›mlar 2012 y›l›nda daha net hâle gelecektir.

S›ra Sizde 3

Maastricht Antlaflmas›’n›n yap›lma gerekçelerini içselnedenler ve d›flsal nedenler olmak üzere 2 grupta top-layabiliriz. ‹çsel nedenler aras›nda Tek Senet’ten bu ya-na iç pazar›n tamamlanmas›, ekonomik ve parasal bir-li¤in kurulmas› için çal›flmalar›n bafllat›lmas›, siyasi bir-lik konusunda ilerleme sa¤lanmas› gibi konular say›la-bilir. Bu konularda yap›lacak büyük çapl› bir reform,Maastricht Antlaflmas›’n›n yap›lmas›n› gerektirmifltir.D›flsal nedenler aras›nda ise Do¤u Bloku’nun y›k›lmas›sonucu, Avrupa’da oluflan jeopolitik de¤ifliklikler,AET’ye üye olmak isteyen birçok devletin bulunmas›gibi hususlar say›labilir.

S›ra Sizde 4

Maastricht Antlaflmas› öncesi yap›lan görüflmelerde üyedevletler aras›nda bir fikir birli¤i bulunmamaktayd›. Ba-z› üye devletler daha federal bir çizgide bir Avrupa Bir-li¤i hayal ederken di¤erleri hükûmetler aras› ifl birli¤i-nin önplanda olmas›n› istemekteydiler. Uzun müzake-reler sonucu bu iki z›t e¤ilim aras›nda bir uzlafl› buluna-bilmifltir. Ancak bu uzlafl›, Antlaflma metinlerinin çokkarmafl›k hâle gelmesi gibi bir sonuç ortaya ç›karm›flt›r.



S›ra Sizde 5

Bilindi¤i gibi bafllang›çta Avrupa Topluluklar›n›n kuru-cu metinlerinde bir temel haklar katalo¤unun yer alma-mas› çok elefltirilmifltir. Bu elefltirilere cevap olarak Al-manya dönem baflkanl›¤›n›n bir giriflimi olarak Haziran1999 tarihli Köln Zirvesinde Temel Haklar fiart›’n›n ha-z›rlanmas› yönünde bir karar kabul edilmifltir. 15-16Ekim 1999 tarihli Tampere Zirvesi’nde bu metnin birkurul taraf›ndan haz›rlanmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. Metin13-14 Ekim 2000 tarihli Biarritz Zirvesi’nde Devlet veHükûmet Baflkanlar›na sunulmufltur. 7 Aral›k 2000 ta-rihli Nice Zirvesi’nde bu metin Konsey, Komisyon veAvrupa Parlamento’su taraf›ndan kabul edilmifltir.Ancak Temel Haklar fiart›’n›n kabul edilmesiyle bütünsorun çözülmemifltir. Zira Avrupa Birli¤i’nin temel hak-lar konusunda -örne¤in Avrupa Konseyi taraf›ndan ya-p›lacakbir d›fl denetime tabi olmas› konusu gündemegelmifltir. Bu konuda gerek Anayasal Antlaflma gerekseLizbon Antlaflmas› Avrupa Birli¤i’nin Avrupa Konseyinekat›labilece¤i/üye olabilece¤i hükmünü getirmifltir (bkz,AB Antlaflmas› md 6/2 ve Lizbon Antlaflmas›na ekli 8numaral› Protokol). Bu konuda Temmuz 2010’da baflla-yan görüflmeler flu an devam etmektedir.

S›ra Sizde 6

Avrupa bütünleflmesinde geniflleme konusunda genelbir vizyonun ve bütüncül bir yaklafl›m›n bulundu¤unusöylemek oldukça zordur. Bunun tersine Avrupa bü-tünleflmesi belirli bir programa ba¤l› olmadan çeflitlidönemlerde belirli ülkeleri içine alarak genifllemifltir.Dolay›s›yla her genifllemenin kendine özgü mant›¤› vekurgusunun bulundu¤unu söylemek mümkündür.

Bozkurt, E.& Özcan, M. & Köktafl, A. (2008), Avrupa

Birli¤i Hukuku, Asil Yay›nlar›,, Ankara. Christophe-Tchakaloff, M.F. (1999), Les grandes étapes

de l’organisation de l’Europe, PUF, ParisDedeo¤lu, B. (1996), Ad›m Ad›m Avrupa Birli¤i, Ç›nar,

‹stanbul.Dinan, D. (2008), Avrupa Birli¤i Tarihi, Çev. Hale

AKAY, Kitap Yay›nevi, ‹stanbul Dinan, D. (2005), Avrupa Birli¤i Ansiklopedisi (ed.), 2

cilt, Çev. Hale AKAY, Kitap Yay›nevi, ‹stanbulHamon, D. & Keller, I. Serge (1997), Fondements et éta-

pes de la construction européenne, PUF, ParisKabaalio¤lu, H. Avrupa Birli¤i ve K›br›s Sorunu: Parla-

mento, Konsey, Komisyon, Adalet Divan› Bölgeler

Komitesi, Aaaland Adalar›n›n Statüsü, Amsterdam

Antlaflmas› ve AB’nin Gelece¤ine Iliflkin Projeler,

Yeditepe Üniversitesi Yay., ‹stanbul. Karluk, S. R›dvan (2011), Avrupa Birli¤i: Kuruluflu, Ge-

liflmesi, Genifllemesi, Kurumlar›, 10. Bask›, Beta, ‹s-tanbul.

Karluk, S. R›dvan (2005), Avrupa Birli¤i ve Türkiye, 8.Bas›, Beta, ‹stanbul.

Reau, E. Du (1996), L’idée de l’Europe au XXe siècles,

Complexe, Paris.Reçber, K. (2010), Avrupa Birli¤i Kurumlar Hukuku ve

temel Metinleri, Alfa Aktüel, Bursa. Soulier, G. (1994), L’Europe, Histoire, Civilisation, Insti-

tutions, A. Colin, Paris.Soulier , G. (2006), “Union Européenne, Histoire de la

construction européenne”, Fasc. 100, Juris Classeur

Europe, Tome 1, éd. Techniques, Paris.Tezcan, E. (2005), Avrupa Birli¤i Kurumlar Hukuku,

USAK, Ankara.Zorgbibe, Ch. (1993), Histoire de la construction eu-

ropéenne, PUF, Paris.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Lizbon Antlaflmas›’na giden süreci aç›klayabilecek,Lizbon Antlaflmas› sonras› genel olarak Avrupa Birli¤i’ni tan›mlayabilecek,Lizbon Antlaflmas›’n›n genel hükümler yönünden getirdi¤i de¤ifliklikleri listeleyebilecek,Lizbon Antlaflmas›’n›n Avrupa Birli¤i’nin kurumlar› bak›m›ndan getirdi¤i de¤ifliklikle-ri aç›klayabilecek,Lizbon Antlaflmas›’n›n Avrupa Birli¤i’nin demokratik hayat›na katk›lar›n› belirtebilecek,Lizbon Antlaflmas›’n›n Avrupa Birli¤i’nde insan haklar›n›n korunmas› bak›m›ndan kat-k›lar›n› belirtebilecek,Lizbon Antlaflmas› ile Avrupa Birli¤i’nin özgürlük, güvenlik ve adalet alan› ile Birlik’ind›fl iliflkileri konusundaki yenilikleri aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Lizbon Antlaflmas›• Avrupa Birli¤i (“AB”)• Hükûmetler Aras› Konferans• Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›• Sütunlu Yap›• De¤erler ve Hedefler• Yetki • Güçlendirilmifl ‹fl Birli¤i• AB Karar Alma Usulleri • AB Tasarruflar›• Antlaflmalar›n De¤ifltirilmesi• AB’den Ayr›lma

• Avrupa Parlamentosu• AB Zirvesi • Konsey• Komisyon• Avrupa Birli¤i Adalet Divan›• Ulusal Parlamentolar• Vatandafl Giriflimi• Avrupa Birli¤i Temel Haklar fiart›• Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’ne

AB’nin Kat›l›m›• Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alan›• AB’nin D›fl ‹liflkileri

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNNNN

Avrupa Birli¤i

• G‹R‹fi • L‹ZBON ANTLAfiMASI’NA G‹DEN SÜREÇ• L‹ZBON ANTLAfiMASI SONRASI GENEL

OLARAK AVRUPA B‹RL‹⁄‹ • GENEL HÜKÜMLERDEK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLER• AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N KURUMLARINDAK‹

DE⁄‹fi‹KL‹KLER• AVRUPA B‹RL‹⁄‹ VE DEMOKRAS‹ ALANINDAK‹

DE⁄‹fi‹KL‹KLER• AVRUPA B‹RL‹⁄‹ VE ‹NSAN HAKLARI

ALANINDAK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLER• AVRUPA B‹RL‹⁄‹’NE ‹L‹fiK‹N D‹⁄ER YEN‹L‹KLER• SONUÇ

Lizbon Antlaflmas›Sonras› AvrupaBirli¤i’nin Yeni Yap›s›


G‹R‹fiLizbon Antlaflmas›, 13 Aral›k 2007 tarihinde imzalanm›flt›r. Lizbon Antlaflmas›, ku-rucu antlaflmalar› de¤ifltirerek Avrupa Birli¤i’ne (“AB”) yeni bir yap› kazand›rm›fl-t›r. Bu bak›mdan Lizbon Antlaflmas›, 1980’li y›llar›n ortas› ile bafllayarak, günümü-ze kadar ulaflan kurucu antlaflmalar› de¤ifltirme ve böylelikle Avrupa bütünleflme-sinin derinleflmesi sürecindeki son halkay› oluflturmaktad›r.

Lizbon Antlaflmas›, AB aç›s›ndan pek çok yenili¤i beraberinde getirmifltir. ‹lkolarak, bu yenilikleri daha iyi anlayabilmek için, Lizbon Antlaflmas›’na giden süreçortaya konacakt›r. Bundan sonra ise AB aç›s›ndan getirilen yenilikler ele al›nacak-t›r. Bu bak›mdan önce, AB ile ilgili olarak, örne¤in bir yetki katalo¤u oluflturulma-s› ve AB’ye tüzel kiflilik tan›nmas› gibi genel birtak›m de¤ifliklikler yap›lm›flt›r.‹kinci olarak, AB’nin kurumlar›, reforma tabi tutulmufltur. Üçüncü olarak, AB, da-ha demokratik bir yap›ya kavuflturulmaya çal›fl›lm›flt›r. Dördüncü olarak, AB, va-tandafllar›n›n insan haklar›n›n korunmas› yönünden önemli mesafe kaydetmifltir.Son olarak, AB; adalet, özgürlük ve güvenlik alan› ve d›fl iliflkiler alan›nda kendi-ni yenilemifltir.

Avrupa Birli¤i’nin Lizbon Antlaflmas› ile de¤ifltirilmifl hâliyle kurucu antlaflmalar›, yani Av-rupa Birli¤i Antlaflmas› ve Avrupa Birli¤i’nin ‹flleyifline Dair Antlaflma, Avrupa Birli¤i Ba-kanl›¤› taraf›ndan Türkçeye çevrilmifltir. Bu metinlere flu adresten eriflmek mümkündür:<http://www.abgs.gov.tr/files/pub/antlasmalar.pdf>

L‹ZBON ANTLAfiMASI’NA G‹DEN SÜREÇLizbon Antlaflmas›, AB aç›s›ndan özellikle 2000’li y›llar ile birlikte bafllat›lan bir re-form sürecini büyük ölçüde nihayete erdiren son halkay› oluflturmaktad›r. AB’nin2000’li y›llar ile birlikte bir reform süreci bafllatmas›, temel olarak birkaç nedenedayanmaktad›r. Bir yandan, AB, geniflleme süreci neticesinde 2000’li y›llar ile bir-likte yirmi yedi ve daha fazla üye devleti bünyesine katacakt›r ve buna dönük ola-rak daha etkili ve sonuç üretebilen bir yap›ya -kurumlara, politikalara ve mali araç-lara- sahip olmak istemektedir. Öte yandan, AB, vatandafllar› ile aras›ndaki uzakl›-¤› kapatmay› ve demokrasisini güçlendirmeyi arzulamaktad›r. ‹flte AB, bu neden-ler temelinde 2000’li y›llarda reform sürecini bafllatm›flt›r.

Bu süreçte ilk ad›m, 2000 y›l›n›n Aral›k ay›nda Nice’te toplanan HükûmetlerAras› Konferans›n yay›mlad›¤› “Birli¤in Gelece¤i Hakk›nda Deklarasyon” olmufltur.

Lizbon Antlaflmas› Sonras›Avrupa Birli¤i’nin

Yeni Yap›s›

Kurucu antlaflmalar, Avrupabütünleflmesini kuranantlaflmalard›r. Bugünekadar, yaln›zca dört kurucuantlaflma yürürlü¤egirmifltir. Bunlar; AvrupaKömür ve Çelik Toplulu¤uAntlaflmas› (“AKÇT-A”)(1952), Avrupa EkonomikToplulu¤u Antlaflmas›(“AET-A”) (1958), AvrupaAtom Enerjisi Toplulu¤uAntlaflmas› (“AAET-A”)(1958) ve Avrupa Birli¤iAntlaflmas› (“ABA”) (1993)olarak say›labilir. AKÇT-A,elli y›ll›k bir süre içinimzalanm›flt›r ve 2002y›l›nda sona ermifltir. fiu aniçin, AAET-A ve ABA,de¤iflikliklere u¤rayarak,varl›klar›n› sürdürmektedir.AET-A ise de¤iflikliklersonras›, Avrupa Birli¤i’nin‹flleyifline Dair Antlaflma(“AB‹DA”) olarak varl›¤›n›sürdürmektedir.

Kurucu antlaflmalar›de¤ifltiren antlaflmalar,Avrupa bütünleflmesiyönünden ilgili kurulufllar›kuran antlaflmalardade¤ifliklikler getirenantlaflmalard›r. Buantlaflmalar aras›nda, enönemlileri olarak; AvrupaTek Senedi (1987),Maastricht Antlaflmas›(1993), AmsterdamAntlaflmas› (1999), NiceAntlaflmas› (2003) ve LizbonAntlaflmas› (2009)say›labilir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Bu Deklarasyona göre AB; yap›s›, gelece¤i, yönü gibi konular aç›s›ndan tüm bo-yutlar› ile tart›flmaya aç›lacakt›r. Bu bak›mdan, yine Deklarasyona göre tart›fl›lmay›bekleyen en önemli alanlar ise flu flekilde belirtilebilir: (1) AB ile üye devletler ara-s›ndaki yetki da¤›l›m› nas›l olacakt›r? (2) AB Temel Haklar fiart›, nas›l bir statüyetabi k›l›nacakt›r? (3) Kurucu antlaflmalar ve öngördükleri yap› ve iflleyifl nas›l sade-lefltirilebilir? (4) Ulusal parlamentolar, AB düzeyinde nas›l bir rol oynamal›d›r?

2001 y›l›n›n Aral›k ay›nda Laeken’de toplanan AB Zirvesi, “Avrupa Birli¤i’ninGelece¤i Hakk›nda Deklarasyon” ile reform sürecindeki ikinci ad›m› atm›flt›r.Bu Deklarasyona göre “Birlik, daha demokratik, daha fleffaf ve daha etkili olma-ya ihtiyaç göstermektedir” ve Birlik, “üç temel sorunu” çözmelidir: “vatandafllar,Avrupa tasar›m› ile ... nas›l daha çok yak›nlaflt›r›labilir”, “genifllemifl Birlik yö-nünden Avrupa siyasi alan› ... nas›l organize edilmelidir” ve “Birlik, yeni ve çokkutuplu dünyada istikrar sa¤lay›c› bir unsur ve modele nas›l dönüfltürülebilir”(Piris, 2010, s. 12.).

Bundan baflka, “Avrupa Birli¤i’nin Gelece¤i Hakk›nda Deklarasyon”, bu soru-lara yan›t arama yönteminde bir yenilik getirmifltir. Buna göre, o zamana kadar,Hükûmetler Aras› Konferanslar, kurucu antlaflma de¤iflikli¤ine yönelik faaliyetleriyürütmektedir. Bu ise genel kan›ya göre, Avrupa vatandafllar›n›n Avrupa bütünlefl-mesinden uzaklaflmas›n›n nedenlerinden biridir. ‹flte, söz konusu Deklarasyon, bunoktada bir yenili¤e imza atarak, Hükûmetler Aras› Konferans öncesi bir Konvan-siyon kurulmas›n› öngörmüfltür. Bu Konvansiyon, iki yüz yirmi üye ile toplanacakolup; bu üyeler, esas olarak %51 oran›nda ulusal parlamenterler, %14 oran›nda Av-rupa Parlamentosu üyeleri, %25 oran›nda ulusal hükûmet temsilcileri fleklinde da-¤›lacakt›r. Böylelikle, Avrupa vatandafllar›n›n temsilcileri, önceki uygulamalardanfarkl› olarak kurucu antlaflma de¤iflikliklerinin tart›fl›lmas› esnas›nda yüksek biroranla yer alacakt›r.

Nitekim Konvansiyon, 28 fiubat 2002 tarihi itibar›yla çal›flmalar›na bafllayarakHükûmetler Aras› Konferans öncesi ilk çal›flmalar› yapm›flt›r. Konvansiyon, yakla-fl›k on alt› ayl›k bir çal›flma döneminin ard›ndan, “Avrupa için Anayasa Kuran Ant-laflma” tasla¤› haz›rlam›flt›r. Bu taslak, 20 Haziran 2003 tarihinde Selanik AB Zirve-si’ne sunulmufltur. Bundan sonra ise Hükûmetler Aras› Konferans, 4 Ekim 2003 ta-rihinden itibaren bu taslak metin üzerinden görüflmeler yürütmüfltür. En nihayetin-de ise tüm bu çal›flmalar, “Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›” ile sonuçlanm›flt›r.Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›, AB üyesi devletlerin hükûmet ve devlet bafl-kanlar› taraf›ndan Roma’da 29 Ekim 2004 tarihinde imzalanm›flt›r.

Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›, t›pk› kurucu antlaflmalar ve onlar› de¤ifltiren antlafl-malar gibi, bir uluslararas› anlaflmad›r. Bir uluslararas› anlaflma, yürürlü¤e girebilmekiçin “imza” ve “onay” aflamalar›ndan geçer. Devletler, bir uluslararas› anlaflmay› imzala-d›ktan sonra, o anlaflmay› kendi anayasal usulleri çerçevesinde onaya sunar. Bu, ço¤u kezo anlaflman›n ulusal parlamentolar taraf›ndan uygun bulunmas› fleklinde olmakla birlikte;kimi zaman onay için referanduma (halk oyuna) gidilerek, buradan olumlu bir sonuç al-mak gerekebilir.

Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›, üye devletlerdeki onay süreci esnas›nda iseadeta bir “siyasi deprem”e u¤ram›flt›r (Piris, 2010, s. 24.). Bu yönden, Fransa veHollanda, Avrupa Anayasal Antlaflmas›’n› s›ras›yla 29 May›s 2005 ve 1 Haziran 2005tarihlerinde referanduma götürürken bu referandumlar, olumsuz neticelenmifltir.Bu asl›nda AB aç›s›ndan bir fiyaskodur; çünkü Avrupa Anayasal Antlaflmas›, Fran-


Geniflleme, AB’nin üye devletsay›s›ndaki art›fl› ifadeetmektedir. Bu yönden,Almanya, Fransa, ‹talya,Hollanda, Belçika,Lüksemburg kurucudevletler iken (1952 ve1958); ‹ngiltere, ‹rlanda veDanimarka (1973);Yunanistan (1981), ‹spanyave Portekiz (1986), ‹sveç,Finlandiya, Avusturya(1995), Polonya, Macaristan,Slovenya, Slovakya,Litvanya, Letonya, ÇekCumhuriyeti, Estonya, Maltave Güney K›br›s RumYönetimi (2004),Bulgaristan ve Romanya(2007) sonradanToplulu¤a/Birli¤e kat›lm›flt›r.

Hükûmetler Aras› Konferans,üye devlet hükûmetlerinintemsilcilerinden oluflur vekurucu antlaflmalara yönelikde¤ifliklikleri görüflmeküzere toplan›r.

AB Zirvesi, esasen üyedevletlerin hükûmet vedevlet baflkanlar› iletoplan›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



sa ve Hollanda gibi Avrupa bütünleflmesinde-ki kurucu devletlerin halklar› taraf›ndan red-dedilmifltir ve bu antlaflma, AB ile vatandaflla-r› aras›ndaki uzakl›¤› giderme iddias›nda iken;bu uzakl›k, asl›nda hiç kapanmam›flt›r (Bkz.Baykal, 2007, s. 49.). Bundan baflka, AvrupaAnayasal Antlaflmas›, Fransa ve Hollanda’da-ki onay sürecinin baflar›s›z sonuçlanmas›n-dan ötürü kendi gelece¤i yönünden hem hu-kuken hem de siyaseten belirsiz bir hâle gel-mifltir.

2005 y›l›n›n Haziran ay›nda top-lanan AB Zirvesi, Avrupa Birli¤iAnayasal Antlaflmas›’n›n onay süre-cindeki bu t›kan›kl›k ile ilgili olarakne yap›lmas› gerekti¤ine iliflkin birdüflünme dönemi öngörmüfltür.2006 y›l›n›n Haziran ay›ndaki ABZirvesi ise bir yandan düflünme dö-nemini uzatmaya; öte yandan 2007y›l›n›n ilk dönemindeki Dönem Bafl-kanl›¤›n›n konuyla ilgili bir raporhaz›rlamas›na karar vermifltir. Buarada, 1 Ocak 2007 tarihi itibar›yla yirmi yedi üye devletten on sekiz tanesi, Avru-pa Anayasal Antlaflmas›’n› onaylarken iki tanesi onaylayamam›fl ve yedi tanesionay sürecini ask›ya alm›flt›r.

AB Dönem Baflkanl›¤›, Lizbon Antlaflmas› öncesinde üye devletler aras›nda alt› ayl›k dö-nemlerle el de¤ifltirmekteydi. Bu uygulama AB Konseyi bak›m›ndan Lizbon Antlaflmas› son-ras›nda da büyük ölçüde devam etmektedir. Bununla birlikte, Lizbon Antlaflmas› ile birlik-te, AB Zirvesi’nin baflkanl›¤›nda bir de¤iflikli¤e gidilmifltir. Buna göre, art›k üye devletlerZirve’ye baflkanl›k etmemekte, Zirve iki buçuk y›l için kendi baflkan›n› seçmektedir.

Avrupa Birli¤i, Anayasal Antlaflmas›’ndan Lizbon Antlaflmas›’na uzanan yol ar-t›k aç›lm›flt›r. Bu bak›mdan, Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›’n›n, hiç de¤ifliklikolmaks›z›n tekrar onay sürecine su-nulamayaca¤› belli olmufltur. Öteyandan, AB, bir an evvel AB’yigüçlendirecek ve demokratiklefl-tirecek yeni bir antlaflmaya gerek-sinim duymaktad›r. ‹flte 2007 y›l›-n›n ilk dönemindeki Dönem Bafl-kan› Almanya, bu koflullar› gözönünde tutarak, mevcut durumude¤erlendiren ve at›labilecek so-mut ad›mlar› araflt›ran bir raporhaz›rlam›flt›r (Bkz. Baykal, 2007,s. 51.). Böylelikle, olas› yeni birantlaflma, zamanlama ve içerik ba-

1818. Ünite - L izbon Ant laflmas› Sonras› Avrupa Bir l i¤ i ’n in Yeni Yap›s ›

fiekil 8.1

Bu karikatüre göre“Europe”, yani“Avrupa” bayra¤›tafl›yan birisiyürüdü¤ü yoldailerlerken; bir Frans›zvatandafl›n›n “No”,yani “Hay›r” ile“Avrupa”’yamüdahalesi ile karfl›karfl›ya kalm›flt›r.

fiekil 8.2

Bu karikatürdeki sol üstte yazan“Period of Reflection”, “DüflünmeDönemi” anlam›na gelmektedir.Bununla birlikte, “Reflection”‹ngilizce’de ayn› zamanda“Yans›ma” anlam›n› datafl›maktad›r. AB simgeli birk›yafet ile bir su birikintisinebakan birisi, yans›mas›ndakisimgelerin t›pk› AB’nin “DüflünmeDönemi” içerisindeki hâli gibida¤›n›k oldu¤unu görmektedir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



fiekil 8.3

Bu karikatüre görebir kifli, “ABAnayasas›” metninikestikten sonra,“AB Antlaflmas›”naulaflmaktad›r.

k›m›ndan flu flekilde düflünülmüfltür. Bu antlaflma, 2007 y›l›nda imzalanarak 1Ocak 2009 tarihinde yürürlü¤e girmelidir ve böylelikle 2009 y›l›n›n Haziran ay›n-daki Avrupa Parlamentosu seçimleri ve ayn› y›l›n Kas›m ay›ndaki Komisyon oluflu-mu, bu yeni antlaflma çerçevesinde gerçekleflmelidir. Yine bu antlaflma, bir yandanAvrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›’ndaki somut hukuki reformlar› mümkün oldu-¤unca muhafaza etmeli; di¤er yandan “Avrupa için Anayasa” konseptinden uzak-laflmal›d›r (Bkz. Piris, 2010, s. 31-32.).

2007 y›l›n›n Haziran ay› ile birlikte, Lizbon Antlaflmas› ortaya ç›kmaya bafllam›fl-t›r. Bir kere, bu tarihte toplanan AB Zirvesi, kurucu antlaflma de¤iflikli¤i ile ilgiliolarak bir Hükûmetler Aras› Konferans toplanmas› karar› al›rken Konferans’a buyeni antlaflma ile ilgili hemen hemen tüm detaylar›n ne flekilde düzenlenece¤ineiliflkin talimatlar› da vermifltir. Söz konusu Konferans, 23 Temmuz 2007 tarihi itiba-r›yla çal›flmaya bafllam›flt›r. En nihayetinde ise ortaya ç›kan metin, yani Lizbon Ant-laflmas›, 13 Aral›k 2007 tarihinde tüm üye devletler taraf›ndan imzalanm›flt›r.

Lizbon Antlaflmas› da üye devletlerdeki onay sürecini sorunsuz atlatamam›flt›r.Bir kere, Lizbon Antlaflmas› ile ilgili olarak, ‹rlanda d›fl›ndaki tüm üye devletler,herhangi bir referandum öngörmeksizin; yaln›zca ulusal parlamentolar› üzerindenonay ifllemi yapmaya karar vermifltir. ‹rlanda ise 12 Haziran 2008 tarihinde LizbonAntlaflmas›’n›n onay› ile ilgili bir referandum düzenlemifltir. Bunun nedeni ‹rlandaAnayasas›’n›n halkoyuna gidilmesini öngörmesidir. Bu referandum, (referandumakat›lan) ‹rlanda halk›n›n %53,4’ünün bu antlaflmay› onaylamamay› uygun bulmas›ile sonuçlanm›flt›r. Bunun üzerine, 2008 y›l›n›n Haziran ay›ndaki AB Zirvesi, ‹rlan-da’n›n durumunun incelenmeye al›nmas›na karar vermifltir. 2009 y›l›n›n Haziranay›ndaki AB Zirvesi ise ‹rlanda’n›n endiflelerini gidermeye yönelik baz› ad›mlar at-m›flt›r. Böylelikle, ‹rlanda, Lizbon Antlaflmas› ile ilgili olarak ikinci kez referandu-ma gitmifltir. Bu defa, (referanduma kat›lan) ‹rlanda halk›, %67,13 oran›nda LizbonAntlaflmas›’na “evet” demifltir. Son olarak, Çek Cumhuriyeti, 3 Kas›m 2009 tarihin-de Lizbon Antlaflmas›’na onay vermifltir. Böylece, Lizbon Antlaflmas›, 1 Aral›k 2009tarihinde yürürlü¤e girmifltir.


Resim 8.1

Bu foto¤raf, LizbonAntlaflmas›’n›nimza töreniesnas›ndaçekilmifltir.

Lizbon Antlaflmas› ile Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas› aras›nda nas›l bir ba¤lant› bulun-maktad›r?

L‹ZBON ANTLAfiMASI SONRASI GENEL OLARAK AVRUPA B‹RL‹⁄‹ Lizbon Antlaflmas›, kurucu antlaflmalar› de¤ifltiren bir antlaflma olarak, AB’ye yenibir yap› getirmifltir. Bu yeniliklerden ikisi, bu bafll›k alt›nda ele al›nacakt›r.

Burada, “ABA” ile “Lizbon Antlaflmas› ile de¤iflik Avrupa Birli¤i Antlaflmas›” ve “AB‹DA” ile“Avrupa Birli¤i’nin ‹flleyifline Dair Antlaflma” kastedilmektedir. AB‹DA, esasen Avrupa Top-lulu¤u Antlaflmas›’n›n Lizbon Antlaflmas› ile içeri¤i ve ad› de¤ifltirilen hâlidir. ABA ve AB‹-DA, ayn› hukuki de¤ere sahiptir (ABA md. 1.).

Avrupa Birli¤i: Tek Tüzel KiflilikAB, Lizbon Antlaflmas› ile birlikte, tek tüzel kiflilik olarak kabul edilmifltir (ABAmd. 47.). Lizbon Antlaflmas› öncesi, Avrupa Toplulu¤u ile AB, ayr› ayr› tüzel kifli-likler idi. Lizbon Antlaflmas› ile AB, Toplulu¤un yerine geçmifltir (Craig ve DeBúrca, 2011, s. 26.). Böylelikle art›k AB, üye devletlerin her birinde, ulusal mevzu-at uyar›nca tüzel kiflilere tan›nan en genifl hak ve fiil ehliyetine sahip hâle gelmifl-tir. Dolay›s›yla AB, menkul ve gayrimenkul mallar edinebilecek; bunlar üzerindetasarrufta bulunabilecek ve davalarda taraf olabilecektir (AB‹DA madde 335.).

Avrupa Birli¤i’nin Sütunlu Yap›s›n›n Sona ErmesiLizbon Antlaflmas›, AB aç›s›ndan sütunlu yap›y› sona erdirmifltir. Bu sütunlu yap›,Maastricht Antlaflmas› (1993) ile birlikte oluflturulmufltur. Buna göre, Avrupa Top-luluklar› ilk sütun iken Ortak D›flPolitika ve Güvenlik Politikas› ikin-ci sütun ve Adalet ve ‹çifllerinde ‹flbirli¤i üçüncü sütun idi. Burada,birinci sütun, yani Avrupa Toplu-luklar›, ekonomik bütünleflmeyitemsil ederek ulusüstü yap›n›n enkuvvetli oldu¤u k›s›m idi. ‹kinci veüçüncü sütun, yani Ortak D›fl Poli-tika ve Güvenlik Politikas› ile Ada-let ve ‹çifllerinde ‹fl birli¤i ise siyasibütünleflmeyi oluflturarak hükûmetler aras› yap›n›n kendini hissettirdi¤i alanlar›meydana getirmekteydi. Bu arada, üçüncü sütun, yani Adalet ve ‹çifllerinde ‹fl bir-li¤i ile ilgili pek çok konu, Amsterdam Antlaflmas› (1999) ile birinci sütuna, yani


Resim 8.2

Soldaki foto¤raftaki afifl:“‹rlanda daha iyisiniyapabilir, Hay›r oyu kullan›n”derken sa¤daki foto¤raftakiafifl: “Toparlanma (ekonomikcanlanma) için Evet;Avrupa’ya Evet” demektedir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



fiekil 8.4

Avrupa Birli¤i

AvrupaTopluluklar›

Ortak D›flPolitika veGüvenlikPolitikas›

Adalet ve‹çifllerinde

‹flbirli¤i

MaastrichtAntlaflmas›’na göreAvrupa Birli¤i

Avrupa Toplulu¤una aktar›larak, ulusüstü yap›ya büyük ölçüde eklemlenmifltir.Lizbon Antlaflmas› ise sütunlu yap›y› sona erdirerek üçüncü sütuna ait son kalankonular› da ulusüstü yap›ya büyük ölçüde aktarmaktad›r. Bununla birlikte, OrtakD›fl Politika ve Güvenlik Politikas›, her ne kadar Lizbon Antlaflmas› ile sütunlu ya-p› sona erse bile; hükûmetler aras› yap›ya özgü kendine has özelliklerini muhafa-za etmektedir (ABA md. 24(1).).

Lizbon Antlaflmas› sonras›, Maastricht Antlaflmas› (1993) ile gelen sütunlu yap›, ne ölçüdesona erdirilmifltir?

GENEL HÜKÜMLERDEK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLER Lizbon Antlaflmas›, kurucu antlaflmalardaki genel hükümler üzerinde önemli de¤i-fliklikler getirmektedir. Burada s›ras›yla, flu konular ile ilgili olarak getirilen yenilik-ler ele al›nacakt›r: De¤erler ve hedefler, yetki, güçlendirilmifl ifl birli¤i, AB karar al-ma usulleri ve tasarruflar›, kurucu antlaflmalar›n gözden geçirilme usulü ve AB’denayr›lma.

De¤erler ve Hedefler Lizbon Antlaflmas›, AB’nin de¤erleri ve hedefleri yönünden derli toplu bir belirle-me yapmaktad›r. Bu yönden, Lizbon Antlaflmas›’n›n çarp›c› karakteristik özellikle-rinden biri, insan haklar› ç›k›fll› olmas›d›r (Piris, 2010, s. 71.). Nitekim “Birlik, insanonuruna sayg›, özgürlük, demokrasi, eflitlik, hukukun üstünlü¤ü ve az›nl›klaramensup kiflilerin haklar› da dâhil olmak üzere insan haklar›na sayg› de¤erleri üze-rine kuruludur. Bu de¤erler ço¤ulculuk, ayr›mc›l›k yapmama, hoflgörü, adalet, da-yan›flma ve kad›n-erkek eflitli¤inin hakim oldu¤u bir toplumda üye devletler içinortakt›r.” (ABA md. 2.).

AB’nin de¤erleri, siyasi ve sembolik öneminin yan› s›ra özellikle üç alanda hu-kuki etkiler de do¤urmaktad›r. ‹lk olarak, AB üyeli¤i, yaln›zca yukar›da belirtilen“de¤erlere sayg› gösteren ve bu de¤erleri desteklemeyi taahhüt eden” bir Avrupadevleti için düflünülebilecektir (ABA md. 49.). ‹kinci olarak, AB, kimi koflullar al-t›nda üye devletlerin üyelik haklar›n› ask›ya alabilmektedir. ‹flte, buradaki koflullaruyar›nca bir üye devlet, yukar›da belirtilen de¤erleri “ciddi ve sürekli biçimde” ih-lal ediyorsa; duruma göre, Konsey, bu üye devletin antlaflmalardan kaynaklananhaklar›ndan baz›lar›n›n ask›ya al›nmas›na karar verebilir (ABA md. 7.). Üçüncüolarak, Birlik’in amac›, di¤erlerinin yan›nda, kendi de¤erlerini ileriye götürmekolarak belirlenmifltir (ABA md. 3(1).).

AB, Lizbon Antlaflmas› ile birlikte hedeflerini de birtak›m de¤ifliklikler ile yeni-den kaleme alm›flt›r. K›saca belirtmek gerekirse AB’nin hedefleri flu flekilde ortayakonabilir: ‹lk olarak, Birlik; vatandafllar›na bir özgürlük, güvenlik ve adalet alan›sunar (ABA md. 3(2).). ‹kinci olarak, Birlik bir iç pazar kurar ve rekabet edebilirli-¤i yüksek bir sosyal pazar ekonomisine dayal› olarak, Avrupa’n›n sürdürülebilirkalk›nmas› için çal›fl›r (ABA md. 3(3).). Üçüncü olarak, Birlik, para birimi Euroolan bir ekonomik ve parasal birlik kurar (ABA md. 3(4).). Dördüncü olarak, Bir-lik, d›fl dünya ile iliflkilerinde kendi de¤erlerini ve ç›karlar›n› savunur ve destekler;ayr›ca vatandafllar›n›n korunmas›na katk› sa¤lar (ABA md. 3(5).). Böylelikle, Liz-bon Antlaflmas›, önceki antlaflmalardaki hedefe iliflkin hükümlere k›yasla, insanide¤erlere sayg› gösterme ve vatandafllar›n›n refah›na önem verme yolunda ilerle-mifltir (Piris, 2010, s. 73.).


Ulusüstü yap›, klasikuluslararas› örgütlerinötesinde, devletlerin egemenyetkilerinin paylafl›m› ya dadevri üzerine kurulu biryap›y› ifade etmektedir. Buifade kurumlar›, politikalar›veya belirli bir ifl birli¤initan›mlarkenkullan›labilmektedir.

Örne¤in, AvrupaParlamentosu, ulusüstü birkurumdur çünküparlamenterler, AB üyesiülkelerin vatandafllar›olmakla birlikte ülkelerinitemsil etmezler ve siyasigörüflleri çerçevesindefaaliyet göstermek üzere ABvatandafllar› taraf›ndando¤rudan genel seçimleseçilirler. Bunun yan› s›ra,AB’nin hukuk düzeni deklasik uluslararas› hukuktanfarkl› olarak üye devletleriolumlu oy vermediklerikonularda bile Birlikdüzeyinde al›nan kararlaba¤layan, ulusalmahkemeler ve idarelertaraf›ndan ulusal hukukdüzenlerine nazaranöncelikle uygulanan vedo¤rudan etkiler gösterenulusüstü bir nitelikgöstermektedir.

Hükûmetler aras› yap›;egemen devletlerin,ulusüstü kurumlar›n yo¤unkat›l›m› olmaks›z›n,aralar›nda yapt›klar› iflbirli¤ini ve bu çerçevedeklasik uluslararas›örgütlerdeki karar almayöntemlerinin uyguland›¤› vetüm devletlerin kat›ld›klar›kararlarla ba¤l› olup vetoyetkisine sahip olduklar›yap›y› ifade etmektedir. Buçerçevede ortaya ç›kanhukuk kurallar› da klasikuluslararas› hukukkurallar›ndan farkl›l›kiçermemektedir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

‹ç pazar; mallar›n, kiflilerin,hizmetlerin ve sermayeninserbestçe dolaflt›¤›, içs›n›rlar› olmayan bir aland›r.

Ekonomik ve parasal birlik,âkit taraflar›n ekonomipolitikalar›n›n s›k›koordinasyonunu ve taraflararas›nda tek bir parabiriminin geçerli olmas›n›hedefler.

Özgürlük, güvenlik ve adalet alan›, ilerleyen sayfalardaki “Avrupa Birli¤i’ne ‹liflkin Di¤erYenilikler” bafll›¤› alt›ndaki “Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alan›” bafll›¤› alt›nda ele al›n-maktad›r.

YetkiLizbon Antlaflmas›, AB ile üye devletler aras›ndaki yetki da¤›l›m›n› aç›kl›¤a kavufl-turmufltur. Burada, yetki ile ilgili olarak genel ilkelere yer verdikten sonra, yetkida¤›l›m›na iliflkin yeni s›n›fland›rmaya iflaret edilecektir.

Lizbon Antlaflmas›’n›n AB’nin yetkisi alan›ndaki yenilikleri ile ilgili olarak detayl› bilgi içinflu çal›flmaya bakabilirsiniz: BAYKAL, SANEM, “Avrupa Birli¤i’nde Yetki Sorunu ve LizbonAntlaflmas›”, (Editörler) AKÇAY, BELG‹N - KAHRAMAN, SEV‹LAY - BAYKAL, SANEM, AvrupaBirli¤i’nin Güncel Sorunlar› ve Geliflmeler, Seçkin Yay›nc›l›k, Ankara, 2008, s. 203-233.

Lizbon Antlaflmas›, yetki ile ilgili genel ilkeler yönünden, tek bir esasl› de¤iflik-lik d›fl›nda herhangi bir yenilik içermemektedir. Buna göre, “Birli¤in yetkilerinin s›-n›rlar›, yetkilendirilme ilkesine tabidir. Birlik yetkilerinin kullan›lmas›, katmanl›yetki ve orant›l›l›k ilkelerine tabidir.” (ABA md. 5(1).). Öyleyse, Birlik yetkisinin“varl›¤›” ile “kullan›m›” kimi ilkelere tabi tutulmufltur.

Birlik yetkisinin varl›¤› ile ilgili olarak, yetkilendirilme ilkesi söz konusudur. Builke gere¤ince “Birlik, Antlaflmalarda belirlenen hedeflere ulaflmak için, ancak üyedevletler taraf›ndan Antlaflmalarda kendisine verilen yetkilerin s›n›rlar› dâhilindehareket eder.” (ABA md. 5(2).). Dolay›s›yla Birlik, antlaflmalar ile verilen kendisi-ne yetki verilmemifl ise bir baflka deyiflle bir alanda yetkisi yok ise o alana iliflkinifllem yapamayacakt›r.

Birlik yetkisinin kullan›m› ile ilgili olarak ise katmanl› yetki ve orant›l›l›k ilkele-ri söz konusudur. Katmanl› yetki ilkesi gere¤ince “Birlik, münhas›r yetkisine gir-meyen alanlarda, sadece, öngörülen eylemin amaçlar›n›n üye devletler taraf›ndanmerkezî düzeyde veya bölgesel ve yerel düzeyde yeterli biçimde gerçeklefltirile-meyece¤i ve fakat söz konusu eylemin boyutu ya da etkileri itibar›yla Birlik düze-yinde daha iyi gerçeklefltirilebilece¤i durumlarda harekete geçer.” (ABA md. 5(3).).Öyleyse, Birlik, paylafl›lan ve destekleyici yetki alanlar›nda bir eylem yaparken;ancak o eylemin boyutu ya da etkisi itibar›yla Birlik düzeyinde daha iyi gerçeklefl-tirilebilece¤ini ortaya koyabiliyorsa harekete geçecektir. Dahas›, ulusal parlamen-tolar, katmanl› yetki ilkesine uyulmas›n› sa¤layacakt›r (ABA md. 5(3).). ‹flte bu, Liz-bon Antlaflmas› ile getirilen en esasl› de¤iflikliktir. Orant›l›l›k ilkesi gere¤ince ise“Birlik eyleminin içeri¤i ve flekli, Antlaflmalar›n amaçlar›n› gerçeklefltirmek için ge-rekli olan› aflamaz.” (ABA md. 5(4).).

Ulusal parlamentolar, katmanl› yetki ilkesine uyulmas›n› denetlemektedir. Bu denetim,ilerleyen sayfalardaki “Avrupa Birli¤i ve Demokrasi Alan›ndaki De¤ifliklikler” bafll›¤› alt›n-daki “Ulusal Parlamentolar” bölümünde ele al›nmaktad›r.

Lizbon Antlaflmas›, AB ve üye devletler aras›ndaki yetki da¤›l›m› ile ilgili olarakbir s›n›fland›rma getirmifltir. Buna göre, üç tür ana yetki kategorisi mevcuttur:AB’nin münhas›r yetkisi, AB ile üye devletler aras›nda paylafl›lan yetki ve AB’nindestekleyici yetkisi. Bununla birlikte, ekonomi ve istihdam politikalar› ile ortak d›flpolitika ve güvenlik politikas›, buradaki yetki kategorileri d›fl›nda ayr›ca ele al›n-

1858. Ünite - L izbon Ant laflmas› Sonras› Avrupa Bir l i¤ i ’n in Yeni Yap›s ›S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



maktad›r. Bunlar d›fl›nda, Antlaflmalarda Birli¤e verilmemifl yetkiler, üye devletlereaittir (ABA md. 5(2).).

AB’nin münhas›r yetkisi ile ilgili olarak, flu tespitler yap›labilir. AB, bir alandamünhas›r yetkiye sahip ise kural olarak, yaln›zca AB yasama faaliyetinde bulu-nabilir. Bu yönden, üye devletler, ancak AB taraf›ndan yetkilendirilirse veya ABtasarruflar›n›n uygulanmas› amac›yla yasama faaliyetinde bulunabilir (AB‹DAmd. 2(1).). AB’nin münhas›r yetkisinde kalan alanlar ise flunlard›r: (a) gümrükbirli¤i, (b) iç pazar›n iflleyifli için gerekli olan rekabet kurallar›n›n oluflturulmas›,(c) para birimi Euro olan üye devletler için para politikas›, (d) ortak bal›kç›l›kpolitikas› çerçevesinde biyolojik deniz kaynaklar›n›n koruma alt›na al›nmas›, (e)ortak ticaret politikas› (AB‹DA md. 3(1).). Bundan baflka, AB’nin münhas›r yetki-si, AB’nin bir uluslararas› anlaflmay› akdetmesi ile ilgili olarak da karfl›m›za ç›ka-bilir. Buna göre, bir uluslararas› anlaflman›n akdedilmesi, (i) Birli¤in bir yasamatasarrufunda öngörülüyorsa veya (ii) Birli¤in iç yetkisini kullanabilmesi için ge-rekliyse veya (iii) Birli¤in ortak kurallar›n› etkiliyor ya da bunlar›n kapsam›n› de-¤ifltiriyorsa; Birlik, böyle bir anlaflman›n akdedilmesi konusunda münhas›r yetki-ye sahiptir (AB‹DA md. 3(2).).

AB ile üye devletler aras›nda paylafl›lan yetki ile ilgili olarak flu tespitler yap›la-bilir. Bir alan, AB ve üye devletler aras›nda paylafl›lan yetki kategorisi içerisindekal›yorsa; kural olarak, hem AB hem de üye devletler, bu alanda yasama faaliye-tinde bulunabilir. Bununla birlikte üye devletler, yetkilerini, Birlik kendi yetkisinikullanmad›¤› ölçüde kullan›r (AB‹DA md. 2(2).). O hâlde, AB, paylafl›lan bir yetkialan›nda bir ifllem tesis ederse üye devletler; art›k o ifllemin konusu ile ilgili olarakyasama yetkisi kullanamayacakt›r. Bundan baflka, AB ile üye devletler aras›ndapaylafl›lan yetki alanlar›, örnek olarak flu flekilde say›labilir: (a) iç pazar, (b) buAntlaflmada düzenlenen veçheleriyle, sosyal politika, (c) ekonomik, sosyal ve yer-sel uyum, (d) biyolojik deniz kaynaklar›n›n koruma alt›na al›nmas› hariç, tar›m vebal›kç›l›k, (e) çevre, (f) tüketicinin korunmas›, (g) tafl›mac›l›k, (h) trans-Avrupa a¤-lar›, (i) enerji, (j) özgürlük, güvenlik ve adalet alan›. Buna göre, AB, kendisine ve-rilen yetkiler ile ilgili olarak, pek çok alan yönünden paylafl›lan yetki kullanmak-tad›r (AB‹DA md. 4(2).).

AB’nin destekleyici yetkisi ile ilgili olarak, flu tespitler yap›labilir. AB, bir alan-da destekleyici yetkiye sahip ise ancak üye devletlerin eylemlerini desteklemek,koordine etmek veya tamamlamak amac›yla eylemlerde bulunabilir. Bununla bir-likte AB, bu kapsamdaki alanlarla ilgili olarak, üye devletlerin mevzuat›n› uyum-laflt›ramaz (AB‹DA md. 2(5).). AB’nin destekleyici yetki alanlar› ise flunlard›r: (a)insan sa¤l›¤›n›n korunmas› ve iyilefltirilmesi, (b) sanayi, (c) kültür, (d) turizm, (e)e¤itim, mesleki e¤itim, gençlik ve spor, (f) sivil savunma, (g) idari ifl birli¤i (AB‹-DA md. 6.).

Ekonomi ve istihdam politikalar› ile ortak d›fl politika ve güvenlik politikas›ile ilgili olarak flu tespitler yap›labilir. Bir kere, ekonomi ve istihdam politikalar›yönünden üye devletler, bu politikalar› Birli¤in belirlemeye yetkili oldu¤u kural-lar çerçevesinde koordine eder (AB‹DA md. 2(3), 5.). Ortak d›fl politika ve gü-venlik politikas› yönünden ise Birlik, ABA’da yer alan hükümlere uygun olarak,bu politikay› belirleme ve uygulama yetkisine sahiptir (AB‹DA md. 2(4).). Öyley-se, burada bahsi geçen politikalar, herhangi bir ana yetki kategorisine sokulmakistenmeyerek antlaflmalardaki düzenlemeler çerçevesinde ele al›nmalar› uygunbulunmufltur.


AB, bir veya daha çoküçüncü ülkeyle ya dauluslararas› örgütleanlaflmalar akdedebilir. Bu,Antlaflmalardaöngörülmüflse veya biranlaflman›n akdedilmesiBirlik’in politikalar›çerçevesinde Antlaflmalardabelirlenen hedeflerden birineulafl›lmas› için gerekli iseveya Birlik’in hukukenba¤lay›c› bir tasarrufundaöngörülmüflse veya Birlik’inortak kurallar›n› etkileme yada kapsamlar›n› de¤ifltirmeihtimali tafl›yorsa yap›l›r.Akdedilen anlaflmalar, Birlikkurumlar› ve üye devletleriçin ba¤lay›c›d›r (AB‹DA md.216.).

Uyumlaflt›rma, esasen,belirli bir konudaki birdenfazla ve farkl› ulusal kural›ntek bir AB kural› ilede¤ifltirilmesini içermektedir(AB‹DA md. 114, 115, 352.).

Güçlendirilmifl ‹fl Birli¤i Lizbon Antlaflmas›, güçlendirilmifl ifl birli¤i mekanizmas›na kimi de¤ifliklikler ge-tirmifltir. Güçlendirilmifl ifl birli¤ine göre bir grup üye devlet, AB çerçevesi ve ku-rumlar›n› kullanarak di¤er üyedevletler istemese de kendiaralar›nda daha ileri ifl birli¤i-ne gidebilecektir (Piris, 2010,s. 89.). Bu mekanizma, Ams-terdam Antlaflmas› (1999) ilebirlikte getirilmifltir. Bununlabirlikte, bu mekanizma, ge-rek aranan s›k› koflullar gereksiyasi sebeplerle Lizbon Ant-laflmas› öncesinde hiç kulla-n›lmam›flt›r.

“Güçlendirilmifl ifl birli¤i” ile “içkin yak›n ifl birli¤i” birbirinden ayr›lmal›d›r. ‹çkin yak›nifl birli¤i, kimi üye devletlerin kimi AB politikalar›na kat›lmas›na yönelik özel koflullarve/veya kat›lmamas›na yönelik kararlar nedeniyle ortaya ç›kmaktad›r. Bu duruma örnekolarak, Schengen alan› ya da Euro alan› gösterilebilir. Bu iki alanda da, bütün üye devlet-ler yer almamaktad›r.

Lizbon Antlaflmas› ise bu mekanizmay› genel olarak ayn› b›rakmakla birlikte,baz› de¤iflikliklere tabi tutmufltur. Bu bak›mdan, güçlendirilmifl ifl birli¤i art›k sa-vunma da dâhil olmak üzere tüm ortak d›fl politika ve güvenlik politikas› yönün-den kullan›labilecektir. Yine “emniyet freni” olarak adland›r›lan prosedür, yani birKonsey üyesinin güçlendirilmifl ifl birli¤i için onay verilmesi için AB Zirvesi’ne gön-derebilmesi, kald›r›lm›flt›r. Ayr›ca, güçlendirilmifl ifl birli¤ine dahil devletler, Kon-seyde alacaklar› bir karar ile oy birli¤inden nitelikli oy çoklu¤una ve özel yasamausulünden ola¤an yasama usulüne geçifl yapabilecektir.

Konsey ve nitelikli oy çoklu¤u, ilerleyen sayfalardaki “Avrupa Birli¤i’nin Kurumlar›ndakiDe¤ifliklikler” bafll›¤› alt›ndaki “Konsey” bafll›¤› alt›nda ele al›nmaktad›r.

Ola¤an ve özel yasama usulü, bir alt bafll›k olan “AB Karar Alma Usulleri ve Tasarruflar›”içerisinde yer almaktad›r.

Avrupa Birli¤i Karar Alma Usulleri ve Tasarruflar›Lizbon Antlaflmas›, AB karar alma usulleri ve tasarruflar› yönünden üç esasl› de¤i-fliklik getirmifltir: Birlik kurumlar›n›n hukuki araçlar›n›n say›s› azalt›lm›flt›r; yasamave yasama d›fl› tasarruflar ayr›m› getirilmifltir ve yasama ve yasama d›fl› karar almausulleri birbirinden ayr›lm›flt›r.

‹lk olarak, Lizbon Antlaflmas› ile AB kurumlar›n›n hukuki araçlar›n›n say›s›ndaazaltmaya gidilmifltir. Buna göre, AB kurumlar›, “Birlik’in yetkilerinin kullan›lmas›için tüzük, direktif, karar, tavsiye ve görüfller kabul eder”. K›saca belirtmek gere-kirse tüzük, genel uygulama alan›na sahiptir. Bütünüyle ba¤lay›c›d›r ve tüm üyedevletlerde do¤rudan uygulan›r. Direktif ise muhatap al›nan her üye devleti, ula-


fiekil 8.5

Bu karikatür,güçlendirilmifl ifl birli¤imekanizmas›n›nkullan›m›n›n daoluflmas›n›nyöntemlerinden birinimeydana getiren “iki vitesliAvrupa”’ya göndermeyapmaktad›r. Buna göre“AB 1”, yeni bir araçlaasfalt zeminde h›zla yolal›rken; “AB 2”, eski biraraçla toprak zeminde yolalmaya çabalamaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



fl›lmas› gerekli sonuçlar› itibar›yla ba¤lar; flekil ve yöntem seçimini ise ulusal otori-telere b›rak›r. Karar, bütünüyle ba¤lay›c›d›r. Muhatab› belirtilen bir karar, yaln›zcamuhatab› için ba¤lay›c›d›r. Tavsiye ve görüfller ba¤lay›c› de¤ildir (AB‹DA md.288.). Bundan baflka, AB, ortak d›fl politika ve güvenlik politikas› alan›nda ise ge-nel yönlendirici ilkeler belirleme ve Birlik taraf›ndan yürütülecek eylemleri ve be-nimsenecek tutumlar› belirleyen kararlar ya da bu kararlar›n uygulanmas›na iliflkinkurallar getiren kararlar belirleyecektir (ABA md. 25.). Bununla birlikte bu ifllem-ler, hiçbir zaman yasama tasarrufu olamayacakt›r (ABA md. 24(1), 31(1).). Öyley-se AB, Lizbon Antlaflmas› sonras›nda esas olarak, tüzük, direktif ve karar ç›kararaktasarrufta bulunacakt›r.

‹kinci olarak, Lizbon Antlaflmas› ile yasama ve yasama d›fl› tasarruflar ayr›m› ge-tirilmifltir. Buna göre; bir tüzük, direktif ya da karar; yasama ifllemi, yetki devrinedayanan tasarruf ve uygulama tasarrufu olarak üç farkl› biçimde kullan›labilecek-tir. Buna göre, yasama usulü ile kabul edilen hukuki tasarruflar, yasama tasarruf-lar›n› oluflturacakt›r (AB‹DA md. 289(3).). Bundan baflka, iki türlü yasama d›fl› ta-sarruf, yani “yetki devrine dayanan” tasarruflar ile “uygulama” tasarruflar› ç›kar›la-bilecektir (AB‹DA md. 290(3); 291(4).). Yetki devrine dayanan tasarruf, bir yasamatasarrufunun Komisyon’aa yasama tasarrufunun asli olmayan baz› unsurlar›n›n ta-mamlanmas› veya de¤ifltirilmesi için, genel uygulama kabiliyeti olan yasama d›fl›tasarruflar kabul etme yetkisi devretmesi hâlinde söz konusu olacakt›r. Ayn› yasa-ma tasarrufu, “yetki devrinin amaçlar›, içeri¤i, kapsam› ve süresi” ile “yetki devri-nin tabi oldu¤u koflullar›” aç›kça belirtmelidir. Yetki devrine dayanarak ç›kar›lantasarruf ise “yetki devrine dayanan” ibaresini bafll›¤›nda tafl›yacakt›r (AB‹DA md.290(1, 2, 3).). Uygulama tasarruflar› ise hukuken ba¤lay›c› Birlik tasarruflar›n›n uy-gulanmas› için yeknesak koflullar›n gerekli olmas› hâlinde ve bu Birlik tasarruflar›,Komisyona veya uygun flekilde gerekçelendirilmifl belirli durumlarda Konsey’e uy-gulama yetkileri vermifl ise ç›kar›labilir. Uygulama tasarruflar›, bir yasama tasarru-fu veya yetki devrine dayal› tasarruf gere¤ince ç›kart›labilecektir. Bunun yan› s›ra,uygulama tasarruflar›, “uygulama” ibaresine bafll›¤›nda yer verecektir (AB‹DA mad-de 291(2, 4).).

Üçüncü olarak, Lizbon Antlaflmas› ile yasama ve yasama d›fl› karar alma usulle-ri birbirinden ayr›lm›fl, yasama usulleri ise sadelefltirilmifltir. Bir kere, Lizbon Ant-laflmas› öncesinde var olan “ifl birli¤i usulü” kald›r›lm›flt›r. Yine, Lizbon Antlaflmas›öncesindeki ad› ile “ortak karar usulü”, art›k yeni bir ad ile “ola¤an yasama usulü”olarak, yasama ifllemleri yönünden kural olarak uygulanan usul hâline getirilmifl-tir. Ola¤an yasama usulü, Komisyon’un önerisi üzerine, Avrupa Parlamentosu veKonsey taraf›ndan bir tüzük, direktif veya karar›n ortaklafla kabulünü ifade eder(AB‹DA md. 289(1).). Bundan baflka, “özel yasama usulleri” söz konusudur ve buusule baflvurmak istisnay› oluflturur. Özel yasama usulleri, Antlaflmalar ile öngörü-len belirli durumlarda, bir tüzük, direktif veya karar›n, Konsey’in kat›l›m›yla Avru-pa Parlamentosu taraf›ndan veya Avrupa Parlamentosu’nun kat›l›m›yla Konsey ta-raf›ndan kabulü fleklinde gerçekleflir (AB‹DA md. 289(2).).

Kurucu Antlaflmalar›n Gözden Geçirilme Usulü Lizbon Antlaflmas›, kurucu antlaflmalar›n gözden geçirilme, yani de¤ifltirilme usulübak›m›ndan yenilikler getirmifltir. Lizbon Antlaflmas› ile birlikte, kurucu antlaflma-lar, üç flekilde gözden geçirilebilmektedir: Ola¤an de¤ifltirme usulü ile basitlefltiril-mifl de¤ifltirme usulleri ile ve geçifl klozlar› (passerelle) ile.


‹fl birli¤i usulü, Avrupa TekSenedi (1987) ile getirilmifl;Lizbon Antlaflmas› (2009) ilekald›r›lm›flt›r. ‹fl birli¤i usulüuyar›nca Komisyon, birtasar› haz›rlar. Konsey,tasar› ile ilgili nitelikli oyçoklu¤u ile bir ortak tutumbelirler. AvrupaParlamentosu, bu ortaktutumu reddedebilir. Buhâlde Konsey, ortaktutumunu tasarruf hâlinegetirebilir ancak bunun içinoy birli¤i ile hareketetmelidir.

‹lk olarak, ola¤an de¤ifltirmeusulü, öneriden de¤iflikli¤in yürür-lü¤e girmesine kadar flu aflamalar-dan geçmektedir. Bir kere, herhan-gi bir üye devlet hükûmeti, AvrupaParlamentosu veya Komisyon, ant-laflmalar›n de¤ifltirilmesi için Kon-sey’e öneriler sunabilecektir. Kon-sey, bu önerileri AB Zirvesi’ne su-nacak ve ulusal parlamentolara bil-direcektir. AB Zirvesi, Avrupa Par-lamentosu’na ve Komisyon’a dan›fl-t›ktan sonra, önerilen de¤ifliklikle-rin incelenmesine karar verirse bir Konvansiyon toplayabilir. Bu Konvansiyon,ulusal parlamentolar›n, üye devletlerin devlet veya hükûmet baflkanlar›n›n, Avru-pa Parlamentosu’nun ve Komisyon’un temsilcilerinden oluflacakt›r. Konvansiyon,de¤ifliklik önerilerini inceleyerek, bir Hükûmetler Aras› Konferans›n toplanmas›nayönelik bir tavsiyeyi kabul edebilir. Bununla birlikte AB Zirvesi, önerilen de¤iflik-liklerin kapsam› gerekli k›lm›yorsa Avrupa Parlamentosu’nun muvafakatini alarakbir Konvansiyon toplamayabilir. AB Zirvesi, bu durumda Hükûmetler Aras› Konfe-rans›n görev ve yetkilerini belirler. Hükûmetler Aras› Konferans, üye devlet hükû-met temsilcileri ile toplan›r ve mutabakat ile hareket ederek antlaflmalarda yap›la-cak de¤ifliklikleri kararlaflt›r›r. Bu de¤ifliklikler, tüm üye devletler taraf›ndan kendianayasal kurallar›na uygun olarak onayland›ktan sonra yürürlü¤e girer (ABA md.48(2-4).).

‹kinci olarak, basitlefltirilmifl de¤ifltirme usulleri, öneriden de¤iflikli¤in yürürlü-¤e girmesine kadar flu aflamalardan geçmektedir. Bir kere, bir üye devlet hükûme-ti, Avrupa Parlamentosu veya Komisyon, AB‹DA’n›n Birlik’in politikalar› ve iç ey-lemlerine iliflkin k›sm›nda yer alan hükümlerinin tümünün veya bir k›sm›n›n de¤ifl-tirilmesi için AB Zirvesi’ne öneriler sunabilir. Bununla birlikte, bu öneriler, Birlik’inyetkisinin art›r›lmas›na iliflkin olmayacakt›r. AB Zirvesi, önerilere iliflkin bir karar›,ancak Avrupa Parlamentosu’na ve Komisyon’a dan›flt›ktan sonra, oy birli¤iyle ka-bul edebilecektir. Bu karar, tüm üye devletler taraf›ndan kendi anayasal kurallar›-na uygun olarak onayland›ktan sonra yürürlü¤e girecektir (ABA md. 48(6).).

Üçüncü olarak, geçifl klozlar›n›n (passerelle) kapsam› ve kullan›m› flu flekildebelirtilebilir. Bir kere, oy birli¤inden nitelikli oy çoklu¤una geçifl ile ilgili olarak,AB‹DA’daki hükümlerde veya ABA içindeki Birlik’in d›fl eylemine iliflkin genel hü-kümler ve ortak d›fl politika ve güvenlik politikas›na iliflkin özel hükümlerde Kon-sey’in belirli bir alanda veya durumda oy birli¤iyle hareket etmesi öngörülmüfl ol-mal›d›r. ‹flte AB Zirvesi, Konsey’e bu alanda veya durumda nitelikli oy çoklu¤u ilehareket etme yetkisi veren bir karar kabul edebilir. Bununla birlikte bu, askerî et-kileri olan veya savunma alan›ndaki kararlar için uygulanmayacakt›r. Ayr›ca, özelyasama usulünden ola¤an yasama usulüne geçifl ile ilgili olarak, AB‹DA’daki hü-kümler yasama tasarruflar›n›n Konsey taraf›ndan özel yasama usulü uyar›nca ka-bul edilmesini öngörmüfl ise AB Zirvesi, bu tür tasarruflar›n ola¤an yasama usulüuyar›nca kabulüne izin veren bir karar kabul edebilir.

Bununla birlikte, geçifl klozu kullan›m›, iki flarta tabi tutulmufltur. Buna göre,AB Zirvesi, geçifl klozu kullanma giriflimini ulusal parlamentolara bildirecektir.E¤er herhangi bir ulusal parlamento, bu bildirimin yap›ld›¤› tarihten itibaren alt› ay


fiekil 8.6

Bu karikatüre göreFransaCumhurbaflkan›Sarkozy ve Almanfiansölyesi Merkel,kurucuantlaflmalar›de¤ifltirmekisterken,“ABAntlaflmas›:Tehlike! May›nl›Alan” bölgesinegirmek zorundakalmaktad›r.

içinde bir itirazda bulunursa geçifl klozuna dayanarak herhangi bir karar kabul edi-lemeyecektir. Bundan baflka, AB Zirvesi, geçifl klozu uyar›nca bir karar al›rken, Av-rupa Parlamentosu’nun onay› da aranacakt›r (ABA md. 48(7).).

Avrupa Birli¤i’nden Ayr›lma Lizbon Antlaflmas›, AB’den ayr›lma ile ilgili olarak ilk defa bir hüküm getirmekte-dir. Buna göre, her üye devlet, kendi anayasal kurallar›na uygun olarak AB’den çe-kilme karar› alabilecektir. O üye devlet, niyetini AB Zirvesi’ne bildirecektir. AB,

söz konusu devletle, AB Zirvesitaraf›ndan belirlenen yönlendi-rici ilkeler ›fl›¤›nda, bu devletinBirlik ile gelecekteki iliflkisininçerçevesini dikkate alarak, çe-kilmeye iliflkin kurallar› belirle-yen bir anlaflmay› müzakereedip, akdedecektir (ABA md.50(1-2).). Esasen bir üye devlet,bu düzenleme olmasayd› bileAB’den çekilebilecek idi. Bu aç›-dan, bu düzenlemenin ilk defagetirilmifl olmas› siyasi aç›danönem tafl›maktad›r.

Lizbon Antlaflmas› sonras›, genel hükümlerde meydana gelen de¤ifliklikleri s›ralayabilirmisiniz?

AVRUPA B‹RL‹⁄‹’N‹N KURUMLARINDAK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLERLizbon Antlaflmas›, AB’nin kurumlar› yönünden kayda de¤er kimi de¤ifliklikler ge-tirmektedir. Bu de¤ifliklikler, afla¤›da s›ras›yla Avrupa Parlamentosu, AB Zirvesi,Konsey, Komisyon ve Avrupa Birli¤i Adalet Divan› bak›m›ndan ele al›nacakt›r.

Lizbon Antlaflmas› sonras› AB’nin kurumsal yap›s› ile ilgili olarak detayl› bilgi için flu ça-l›flmalara bakabilirsiniz: REÇBER, KAMURAN, Avrupa Birli¤i Kurumlar Hukuku ve TemelMetinleri, Alfa Aktüel, Bursa, 2010; BAYKAL, SANEM, “Reform Antlaflmas› ve Getirdikleri:Kurumsal Yap› Çerçevesinde Genel Bir De¤erlendirme”, Ankara Avrupa Çal›flmalar› Dergi-si, Cilt: 7, No: 1, 2007, s. 45-67. BAYRAKTARO⁄LU ÖZÇEL‹K, GÜLÜM, “Avrupa Birli¤i’ninKurumsal Yap›s› ve Lizbon Antlaflmas›”, (Editörler) AKÇAY, BELG‹N - KAHRAMAN, SEV‹LAY- BAYKAL, SANEM, Avrupa Birli¤i’nin Güncel Sorunlar› ve Geliflmeler, Seçkin Yay›nc›l›k, An-kara, 2008, s. 203-233.

Avrupa Parlamentosu Lizbon Antlaflmas›, Avrupa Parlamentosu ile ilgili olarak, dört ana de¤ifliklik getir-mifltir. ‹lk olarak, art›k yaklafl›k k›rka yak›n alanda ola¤an yasama usulü ile yasa-ma ifllemi yap›lacakt›r. Bu alanlar aras›nda adalet, özgürlük ve güvenlik alan›, kül-tür, fikrî mülkiyet haklar› say›labilir. Böylelikle, Avrupa Parlamentosu, yasama sü-recine Konsey ile eflit seviyede kat›larak yasama sürecindeki etkilili¤ini art›rmakta-d›r. ‹kinci olarak, Komisyon Baflkan›, Avrupa Parlamentosu’ndaki seçim sonuçlar›dikkate al›narak belirlenecektir (ABA md. 17(7).). Örne¤in, flu anki (Mart 2012)


fiekil 8.7

‹ngiliz DailyExpress Gazetesi,25 Ekim 2010tarihinde“‹NG‹LTERE’Y‹AVRUPA’NINDIfiINA ÇIKARIN:Ülkemizi geriistiyoruz” bafll›kl›bir habere imzaatarak, LizbonAntlaflmas› ile gelenAB’den ayr›lmadüzenlemesindenbahsetmektedir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Avrupa Parlamentosu, Birlikvatandafllar›n›ntemsilcilerinden oluflur veKonsey ile birlikte, yasamave bütçe ifllevlerini yerinegetirir; antlaflmalardakikoflullar alt›nda denetim vedan›flma ifllevlerini yerinegetirir ve KomisyonBaflkan›n› seçer (ABA md.14.).

Komisyon Baflkan› Barroso, Avrupa Parlamentosu’ndaki merkez sa¤ ço¤unlu¤u ileayn› siyasi tercihten gelmektedir. Üçüncü olarak, art›k bütçenin bütün kalemleri,Konsey ve Avrupa Parlamentosu taraf›ndan birlikte karara ba¤lanacakt›r (AB‹DAmd. 314.). Dördüncü olarak, Avrupa Parlamentosu, Lizbon Antlaflmas› ile birlikteAntlaflmalara de¤ifliklik önerisi getirme hakk› kazanm›flt›r (ABA md. 48(2-4, 6).).

Avrupa Parlamentosu, AB vatandafllar› taraf›ndan do¤rudan genel seçimlerle gelmektedir.Bu yönden, Avrupa Parlamentosu, Avrupa düzeyinde görev yapmak üzere do¤rudan seçimile oluflan tek AB kurumudur. Öyleyse, Avrupa Parlamentosu’nun yetkilerini art›rmak, ay-n› zamanda AB’yi demokratiklefltirmek yönünde de at›lm›fl bir ad›m say›labilecektir.

Bütçe, Lizbon Antlaflmas› öncesine göre ikiye ayr›lm›fl idi: Zorunlu harcamalar ve zorunluolmayan harcamalar. Burada Konsey, zorunlu harcamalar; Avrupa Parlamentosu, zorunluolmayan harcamalar ile ilgili olarak son sözü söylemekteydi. Lizbon Antlaflmas› ile bu uy-gulama kald›r›larak, bütçenin tamam› üzerinde her iki kurum eflit yetkiye sahip k›l›nm›flt›r.

Avrupa Birli¤i ZirvesiAB Zirvesi, ilk kez Lizbon Antlaflmas› ile AB’nin kurumlar› aras›nda say›lm›flt›r(ABA md. 13(1).). Buna göre, AB Zirvesi, üye devletlerin devlet veya hükûmet bafl-kanlar›, kendi Baflkan›, Komisyon Baflkan› ve Birlik D›fliflleri ve Güvenlik Politika-s› Yüksek Temsilcisinden (“Yüksek Temsilci”) oluflur. AB Zirvesi, Birli¤e geliflimiiçin gerekli itici gücü sa¤lar ve buna yönelik genel siyasi yönelimleri ve öncelikle-ri belirler. Bununla birlikte, AB Zirvesi, yasama faaliyetinde bulunamaz (ABA md.15(1-2).). Bundan baflka AB Zirvesi, iki buçuk y›ll›k bir süre için bir Baflkan seçer.AB Zirvesi Baflkan›, esas olarak, flu görevleri yürütür: (a) Zirveye baflkanl›k ederek,Zirvenin çal›flmalar›na ivme kazand›r›r; (b) Zirve çal›flmalar›n›n haz›rlanmas›n› vesüreklili¤ini sa¤lar; (c) Zirvede uyum ve mutabakat› kolaylaflt›rmak için çaba sarfeder. Ayr›ca, AB Zirvesi Baflkan›, ortak d›fl politika ve güvenlik politikas› alan›nda-Yüksek Temsilci ile paylaflarak- AB’nin d›fl temsilini sa¤lar (ABA md. 15(5-6).). ABZirvesi’nin ilk Baflkan›, Belçika’n›n eski baflbakan› Herman van Rompuy olmufltur.

KonseyKonsey, Lizbon Antlaflmas› ile iki temel de¤ifliklik yaflam›flt›r: Yeni bir Baflkanl›ksistemi ve yeni bir oylama sistemi getirilmifltir.

‹lk olarak, yeni Baflkanl›k sistemine göre on sekiz ayl›k bir dönem için üç üyedevletten oluflan gruplar Baflkanl›k yapacakt›r. Her bir devlet alt› ayl›k dönem için


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Resim 8.3

Soldaki foto¤raf, 23Kas›m 2011 tarihliAB Zirvesi’ndeçekilmifltir. Sa¤dakifoto¤raf ise ABZirvesi Baflkan›Herman vanRompuy’a aittir.

Baflkanl›k yapmakla birlikte aralar›nda s›k› koordinasyon bulunacakt›r. Konsey,farkl› oluflumlar olarak toplanmaktad›r. Bu oluflumlar aras›nda, örne¤in, D›fliflleriKonseyi, Genel ‹fller Konseyi ve Adalet ve ‹çiflleri Konseyi say›labilir. ‹flte, burada,D›fliflleri Konseyi’nin Baflkan› Birlik D›fl ‹flleri ve Güvenlik Politikas› Yüksek Tem-silcisi olacak; geri kalan Konsey oluflumlar›n›n Baflkan› ise s›ras› gelmifl üye devle-te göre belirlenecektir.

‹kinci olarak Konsey, nitelikli oy çoklu¤u ile ilgili olarak yeni bir oylama siste-mi ile tan›flacakt›r. Bununla birlikte, bu yeni oylama sistemi öncesi kimi geçifl dü-zenlemeleri yap›lm›flt›r. Buna göre, burada üç farkl› tarih yönünden üç farkl› oyla-ma sistemi uygulanacakt›r.

1 Kas›m 2014 tarihine kadar, her üye devlet, Lizbon Antlaflmas› öncesinde ol-du¤u gibi nüfusu ile belirli bir orant› içerisinde, belirli say›sal a¤›rl›¤a sahip olacak-t›r. Örne¤in, Almanya 29, ‹spanya 27, Romanya 14, Yunanistan 12, Danimarka 7,Malta 3 oy ile temsil edilmektedir. Tüm üye devletlerin say›sal a¤›rl›¤›n›n toplam›ise 345 etmektedir. Bu sisteme göre, öneri Komisyon’dan geliyor ise toplam 255olumlu oyun yan› s›ra olumlu oy kullanan devletlerin toplam devletlerin en az1/2’si olmas› aranmaktad›r. Bundan baflka, bir devlet talep ederse öneriye olumluoy veren devlet nüfusunun toplam Birlik nüfusuna oran›n›n %62 olmas› da arana-cakt›r. Öneri Komisyon’dan gelmiyor ise toplam 255 olumlu oyun yan› s›ra olum-lu oy kullanan devletlerin toplam devletlerin en az 2/3’ü olmas› aranmaktad›r. Ay-r›ca, bir devlet talep ederse, öneriye olumlu oy veren devlet nüfusunun toplamBirlik nüfusuna oran›n›n %62 olmas› da aranacakt›r.

1 Kas›m 2014 tarihinden sonra ise “çifte ço¤unluk” sistemi kullan›lacakt›r (Bac-he, George ve Bulmer, 2011, s. 213.). Burada, yaln›zca olumlu oy veren üye devlet-lerin say›s› ve nüfuslar›n›n Birlik nüfusuna oran› önem tafl›yacakt›r. Buna göre, öne-ri, Komisyon veya Birlik D›fliflleri ve Güvenlik Politikas› Yüksek Temsilcisi’nden ge-liyorsa olumlu oy kullanan devletlerin toplam devletlerin en az %55’i olmas› ve sözkonusu devletlerin nüfusunun da toplam Birlik nüfusuna oran›n›n %65 olmas› ara-nacakt›r. Öneri, Komisyon veya Yüksek Temsilciden gelmiyorsa olumlu oy kulla-nan devletlerin toplam devletlerin en az %72’si olmas› ve söz konusu devletlerinnüfusunun da toplam Birlik nüfusuna oran›n›n %65 olmas› aranacakt›r. Böylelikle,çifte ço¤unluk sistemi, üye devletlere nispeten keyfi biçimde oy da¤›t›lmas›na da-yanan önceki sisteme nazaran daha adil olmufltur (Dinan, 2010, s. 155.).


Konsey, her üye devletin,temsil etti¤i üye devlethükûmetini taahhüt alt›nasokabilecek ve oykullanabilecek bakandüzeyindeki birtemsilcisinden oluflur veAvrupa Parlamentosu ilebirlikte, yasama ve bütçeifllevlerini yerine getirir;Antlaflmalardaki koflullaralt›nda politika belirleme vekoordinasyon ifllevleriniyerine getirir. (ABA md. 16.)

fiekil 8.8

Karikatüre göre “AvrupaBirli¤i Do¤um Günü Pastas›Planlamas›” yap›lmaktad›rve Birleflik Krall›k, ‹talya,Fransa, Belçika ve di¤er üyedevletlerden gelen aflç›lar,“tarif üzerindeanlaflamad›k” demektedir.Bu, karmafl›k olsa bile;nitelikli oy çoklu¤usisteminin oy birli¤isistemine göre karar almakyönünden daha etkinoldu¤unu da ortayakoymaktad›r.

1 Kas›m 2014 tarihi ile 31 Mart 2017 tarihi aras›nda ise herhangi bir üye devlettalep ederse 1 Kas›m 2014 tarihinden önceki sistem uygulanacakt›r.

KomisyonKomisyonun, Lizbon Antlaflmas› ile birlikte en ciddi de¤ifliklik olarak, üye say›s›n-da azalma yaflamas› öngörülmüfltür. Nitekim Lizbon Antlaflmas› uyar›nca 1 Kas›m2014 ile birlikte Komisyon’daki “komiser” say›s› üye devletlerin 2/3’ü kadar ola-cakt›r. Komisyon üyeleri ise üye devlet vatandafllar› aras›ndan üye devletlerin tü-münün demografik ve co¤rafi yelpazesini yans›tacak flekilde, üye devletler aras›n-da mutlak surette uyulacak bir eflit rotasyon sistemi temelinde seçilecektir (ABAmd. 17/5).). Bu bak›mdan Zirve’de bir karar al›nmas› gerekecektir. Bununla birlik-te, AB Zirvesi, Lizbon Antlaflmas›’n›n onay süreci esnas›nda ‹rlanda’da ikinci kezreferandum yap›lmadan önce, Komisyon’un her üye devletten gelen bir komiserile oluflmas›n› taahhüt etmifltir (Bkz. Dinan, 2010, s. 155.). Bu nedenle, flu an için(Mart 2012) ve öngörülebilir bir gelecekte, Komisyon, her üye devletten gelen birkomiserden oluflacakt›r.

Avrupa Birli¤i Adalet Divan›Avrupa Birli¤i Adalet Divan› (“ABAD”), Lizbon Antlaflmas› ile esasen yarg› yetkisialan›nda üç bak›mdan art›fl yaflam›flt›r. ‹lk olarak, ABAD art›k özgürlük, güvenlikve adalet alan›n›n tümü ile ilgili olarak -geçifl hükümlerine tabi olmak üzere- yar-g› yetkisi kazanm›flt›r. Bu, hukukun üstünlü¤ü, AB hukukunun bir örnek uygula-n›fl› ve birey haklar›n›n korunmas› aç›s›ndan olumludur (Piris, 2010, s. 230.). ‹kin-ci olarak ABAD, her ne kadar ortak d›fl politika ve güvenlik politikas› yarg› yetki-si d›fl›nda kalsa bile; salt gerçek veya tüzel kiflilere yönelik k›s›tlay›c› önlemler ge-tiren kararlar yönünden hukuka uygunluk denetimi yapma yetkisi kazanm›flt›r(AB‹DA md. 275.). Üçüncü olarak ABAD, bireyler taraf›ndan AB kurum tasarrufla-r›na karfl› aç›lacak iptal davas› yönünden, yarg› yetkisinde art›fl yaflam›flt›r. Bunagöre, art›k gerçek ve tüzel kifliler, di¤erlerinin yan›nda, kendilerini do¤rudan ilgi-


fiekil 8.9

Nitelikli oyçoklu¤u

1 Kas›m 2014sonras›1 Kas›m

2014 ile 31Mart 2017

aras›

1 Kas›m2014’ e kadar

ÖneriKomisyon’dan

geliyor ise

ÖneriKomisyon’dangelmiyor ise Bir üye

devlet, talepederse 1Kas›m 2014öncesindeki

sistemuygulan›r.

255/345olumlu oy1/2 üyedevlet

% 62 Birliknüfusu (talep

varsa)

255/345olumlu oy

2/3 üyedevlet

% 62 Birliknüfusu (talep

varsa)

ÖneriKomisyon /

YüksekTemsilcidengeliyor ise

ÖneriKomisyon /

YüksekTemsilcidengelmiyor ise

% 55 üyedevlet

% 65 Birliknüfusu

% 72 üyedevlet

% 65 Birliknüfusu

Konsey’dekinitelikli oyçoklu¤una iliflkinoylama sistemleri

Komisyon, genel yeterliliklerive Avrupa idealine ba¤l›l›klar›esas al›narak ba¤›ms›zl›klar›flüphe götürmeyen kiflileraras›ndan Konsey taraf›ndanyap›lan atamalar ile oluflur.Komisyon, Birlik’in genelç›karlar›n› destekler ve buamaca yönelik uygungiriflimlerde bulunur;Antlaflmalar›n uygulanmas›n›sa¤lar; Birlik hukukununuygulanmas›n› gözetir; bütçeyiuygular ve programlar› yönetir.Ayr›ca, bir yasama tasarrufu,kural olarak ancakKomisyon’un önerisi üzerinekabul edilebilir (ABA md. 17.).

Avrupa Birli¤i Adalet Divan›;Adalet Divan›, Genel Mahkemeve ihtisas mahkemelerindenoluflur. Avrupa Birli¤i AdaletDivan›, Antlaflmalar›nyorumlanmas›nda veuygulanmas›nda hukuka riayetedilmesini sa¤lar (ABA md.19.).

Hukukun üstünlü¤ü, en k›sa vebasit tan›m›yla hemyönetenlerin hem deyönetilenlerin hukukla ba¤l›oldu¤unu ve hukuka uymas›gerekti¤ini ifade etmektedir.

AB hukukunun bir örnekuygulan›fl›, bu hukukun herüye devlette ayn› flekildeuygulanmas›n› ve böyleceortak bir hukuk düzenioluflturulmas›n› ifadeetmektedir.

lendiren ve uygulama tedbirleri al›nmas›n› gerektirmeyen düzenleyici tasarruflarakarfl› da dava açabilecektir (AB‹DA md. 263(4).).

Sizce, Lizbon Antlaflmas› sonras› hangi AB kurumu, di¤erlerine nazaran daha esasl› de¤i-fliklikler geçirmifltir; neden?

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ VE DEMOKRAS‹ ALANINDAK‹DE⁄‹fi‹KL‹KLERLizbon Antlaflmas›, demokrasi yolunda kimi ad›mlar atmaktad›r. Bu bak›mdan, ge-nel olarak, ABA “demokratik ilkelere iliflkin hükümler”e yer vermektedir. K›saca

belirtmek gerekirse, bir kere, Bir-lik’in iflleyifli, temsili demokrasi-ye dayanmaktad›r: Vatandafllar,Birlik düzeyinde, Avrupa Parla-mentosu’nda do¤rudan temsiledilir (ABA md. 10(1-2).). Bun-dan baflka, her vatandafl, Birlik’indemokratik yaflam›na kat›lmahakk›na sahiptir ve kararlar,mümkün oldu¤u kadar aç›k vevatandafla en yak›n flekilde al›-nacakt›r (ABA md. 10(3).). Da-has› AB kurumlar›, uygun vas›ta-

larla, Birlik’in tüm eylem alanlar›n-da, vatandafllara ve temsilci kurulufllara kendi görüfllerini ortaya koyma ve kamu-ya aç›k biçimde görüfl al›flveriflinde bulunma imkân› tan›yacakt›r. Yine AB kurum-lar›, temsilci kurulufllarla ve sivil toplumla aç›k, fleffaf ve düzenli bir diyalog kura-cakt›r (ABA md. 11(1-2).).

Burada, Lizbon Antlaflmas›’n›n demokrasi yönündeki iki önemli yenili¤i olarak,ulusal parlamentolara verilen roller ve vatandafl giriflimi ise ayr›ca ele al›nacakt›r.

Ulusal ParlamentolarUlusal parlamentolar, Lizbon Antlaflmas› ile birlikte Avrupa düzeyinde ilk kez bukadar çok dile getirilmifltir. Bu yönden, ulusal parlamentolar, genel olarak, Birlik’iniyi iflleyifline etkin olarak katk›da bulunacakt›r. Bu, flu biçimlerde gerçekleflecek-tir: Ulusal parlamentolar, Birlik kurumlar› taraf›ndan bilgilendirilecektir. Yine, ulu-sal parlamentolar, özgürlük, güvenlik ve adalet alan›ndaki Birlik politikalar›n›nuygulanmas›na iliflkin de¤erlendirme mekanizmalar› ile Europol’ün siyasi deneti-mi ve Eurojust’›n faaliyetlerinin de¤erlendirilmesinde yer alacakt›r. Bundan baflka,ulusal parlamentolar, antlaflmalar›n de¤ifltirilmesi usulünde görev alacakt›r ve ay-r›ca kendi aralar›nda ve Avrupa Parlamentosu ile parlamentolar aras› ifl birli¤indebulunacakt›r.

Lizbon Antlaflmas› sonras› AB ve ulusal parlamentolar ile ilgili olarak detayl› bilgi için fluçal›flmaya bakabilirsiniz: GÖÇMEN, ‹LKE, “Ulusal Parlamentolar›n Avrupa Bütünleflmesin-deki Rolü ve Lizbon Antlaflmas›”, (Editörler) AKÇAY, BELG‹N - KAHRAMAN, SEV‹LAY - BAY-KAL, SANEM, Avrupa Birli¤i’nin Güncel Sorunlar› ve Geliflmeler, Seçkin Yay›nc›l›k, Ankara,2008, s. 275-316.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

fiekil 8.10

AB YüksekTemsilcisi BayanAshton ve ABZirvesi Baflkan› Bayvan Rompuy“Demokrasi”binas›n›n üstündeselam vermektedir;ancak bu binaçatlaklarladoludur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Eurojust, üye devletmakamlar› ve Europoltaraf›ndan yürütülenoperasyonlar ve sa¤lananbilgiler temelinde, iki veyadaha fazla üye devletietkileyen veya ortak bazdabir kovuflturma gerektirenciddi suçlar hakk›nda cezaisoruflturma vekovuflturmadan sorumluulusal makamlar aras›ndakoordinasyonu ve ifl birli¤inidestekler ve güçlendirir(AB‹DA md. 85.).

Bundan baflka, ulusal parlamentolar, Lizbon Antlaflmas› ile birlikte esas olarakkatmanl› yetki ilkesine uyulmas›n› gözetecektir. Bu, “erken uyar› mekanizmas›”çerçevesinde gerçekleflecektir. Bu mekanizmaya göre, flu aflamalar söz konusudur(ABA md. 12(b).):

1. Komisyon, ilgili AB tasarrufu tasar›s›n› katmanl› yetki ve orant›l›l›k ilkeleriyönünden gerekçelendirerek ulusal parlamentolara gönderecektir.

2. Ulusal parlamentolar, sekiz hafta içerisinde, bu tasar›y› katmanl› yetki ilke-sine uyum yönünden gözden geçirecektir. Bir ulusal parlamento, ilgili tasa-r›y› katmanl› yetki ilkesine uygun bulmuyorsa durumu “gerekçeli görüfl”fleklinde Avrupa Parlamentosu, Konsey ve Komisyon Baflkanlar›na göndere-cektir. Bu noktada, bir devlette iki parlamento var ise her birinin oyu “1” de-¤erinde, tek parlamento var ise o parlamentonun oyu “2” de¤erinde say›la-cakt›r. fiu an için (Mart 2012), toplam yirmi yedi üye devlet ve elli dört de-¤erinde oy vard›r.

3. E¤er gönderilen oy say›s›n›n toplam oy say›s›na oran› 1/3 (özgürlük, güven-lik ve adalet alan› için 1/4) veya daha fazla ise tasar›, gözden geçirilecektir.Komisyon, bu aflamada, tasar›y› muhafaza etmeye, de¤ifltirmeye veya geriçekmeye karar verebilecektir. Buna karfl›n, e¤er ola¤an yasama usulü ile ka-rar al›n›yorsa ve gönderilen oy say›s›n›n toplam oy say›s›na oran› 1/2 veyadaha fazla ise tasar›, yine gözden geçirilecektir. Bununla birlikte, bu sefer,Komisyon, tasar›y› muhafaza etmek istiyorsa kendi gerekçeli görüflü ile ulu-sal parlamentolar›n gerekçeli görüfllerini Avrupa Parlamentosu ve Konsey’eiletecektir. Bu noktada, Avrupa Parlamentosu ve Konsey, tasar› ile ilgili ola-rak katmanl› yetki ilkesine uygunluk yönünden bir oylama yapacakt›r. Bu-na göre, Konsey’deki üye devletlerden %55’i ya da Avrupa Parlamentosu’n-daki parlamenterlerden ço¤unlu¤u katmanl› yetki ilkesi ile uyumsuzluk ka-rar› al›rsa o tasar› düflecektir.

4. Ulusal parlamentolar, yasama süreci sona erdikten sonra ise kendi hükû-metlerinden yasama tasarrufu hâline gelen ifllem için katmanl› yetki ilkesineayk›r›l›k iddias›yla iptal davas› açmas›n› talep edebilecektir.

Böylelikle, ulusal parlamentolar, Lizbon Antlaflmas› ile AB karar alma süreçleri içe-risinde kendi seslerini duyurma ve bu süreci etkileme imkân›na kavuflturulmufltur.

Vatandafl GiriflimiVatandafl giriflimi, Lizbon Antlaflmas› ile getirilen kayda de¤er yeniliklerden bir ta-nesidir. Buna göre, vatandafl girifliminin uygulanmas› ile ilgili koflullar flu flekildebelirtilebilir. Bir kere, en az üye devletlerin1/4’ünden gelen ve yine en az bir milyon Bir-lik vatandafl›, vatandafl giriflimi baflvurusu yap-mal›d›r. ‹kinci olarak, bu vatandafl giriflimi,Komisyon’un yetkisinde kalan ve Birlik’in hu-kuki tasarruf ç›karabilece¤i konular ile ilgilibir düzenleme önerisi olmal›d›r. Üçüncü ola-rak, vatandafl giriflimi baflvurusu Komisyon’ayap›lmal›d›r (ABA md. 11(4); AB‹DA md.24(1).). ‹lk vatandafl giriflimi ise 1 Nisan 2012tarihi ile birlikte Komisyon’a sunulabilecektir.Böylelikle, farkl› üye devletlerden gelen Bir-lik vatandafllar›, bir araya gelerek ve belki de


Europol, iki veya daha fazlaüye devleti ilgilendiren ciddisuçlar›n, terörizmin ve Birlikpolitikalar›ndan birininkapsam›na giren ortak birç›kar› etkileyen suçtürlerinin önlenmesi vebunlarla mücadele edilmesikonusunda, üye devletlerinpolis ve di¤er kollukkuvvetlerinin eylemlerini vebu birimler aras›nda iflbirli¤ini destekler vegüçlendirir (AB‹DA md. 88.).

fiekil 8.11

Vatandaflgirifliminin simgesi.

bir AB kamuoyu oluflturarak AB’den belirli bir konuda bir tasarruf ç›karmas›n› is-teyebilecektir.

Vatandafl giriflimi ile ilgili olarak detayl› bilgi için flu çal›flmaya bakabilirsiniz: GÖÇMEN,‹LKE, “Avrupa Birli¤i’nde “Vatandafl Giriflimi””, Prof. Dr. Ahmet Gökdere’ye Arma¤an, Tur-han Kitabevi, Ankara, 2011, s. 479-520.

Lizbon Antlaflmas›, AB’nin demokratik hayat›na ne tür katk›larda bulunmaktad›r?

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ VE ‹NSAN HAKLARI ALANINDAK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLER

Lizbon Antlaflmas›, AB’yi insan haklar› ala-n›nda ileriye tafl›yacak düzenlemeler getir-mektedir. Bu bak›mdan, en önemli iki ye-nilik, AB Temel Haklar fiart›’n›n Antlaflma-lar seviyesinde, bir baflka deyiflle “anaya-sal” düzeyde AB hukuk sisteminin bir par-ças› hâline getirilmesi ve AB’nin Avrupa ‹n-san Haklar› Sözleflmesi’ne kat›lmas›n›n ön-görülmesi olmufltur. Bu iki konu, afla¤›da,s›ras›yla incelenmektedir.

AB ve insan haklar› ile ilgili olarak detayl› bilgi için flu çal›flmaya bakabilirsiniz: ÖZCAN,MEHMET, Avrupa Birli¤i’nde ‹nsan Haklar›, Hayat Yay›nc›l›k, ‹stanbul, 2012; BAYKAL, SA-NEM, “Temel Haklar”, (Editörler) AKÇAY, BELG‹N - BAYRAKTARO⁄LU ÖZÇEL‹K, GÜLÜM,Lizbon Antlaflmas› Sonras› Avrupa Birli¤i: Serbest Dolafl›m ve Politikalar, Seçkin Yay›nc›-l›k, Ankara, 2010, s. 371-399.

Avrupa Birli¤i Temel Haklar fiart›AB Temel Haklar fiart›, 2000 y›l›nda ilan edilirken Lizbon Antlaflmas› ile AB huku-kunda Antlaflmalar seviyesinde kabul gören ve hukuki ba¤lay›c›l›¤› olan bir metinhâline gelmifltir. ‹lk olarak, 7 Aral›k 2000 tarihinde Avrupa Parlamentosu, Konseyve Komisyon Baflkanlar› AB Temel Haklar fiart›’n› imzalayarak, bu fiart ile ba¤l› ol-duklar›n› duyurmufltur. Bu fiart, Lizbon Antlaflmas› görüflmeleri sürerken 12 Aral›k2007’de kimi uyarlamalar geçirmifltir. Nihayet, AB Temel Haklar fiart›, Lizbon Ant-laflmas› uyar›nca Antlaflmalar ile ayn› hukuki de¤ere sahip say›lm›flt›r. Buna göre,AB, bu fiart’ta yer alan haklar›, özgürlükleri ve ilkeleri tan›r (ABA md. 6(1).).

Lizbon Antlaflmas› sonras› AB ve Temel Haklar fiart› ile ilgili olarak detayl› bilgi için flu ça-l›flmaya bakabilirsiniz: B‹LG‹N, ASLI, “Avrupa Birli¤i’nde Temel Haklar fiart› ve Lizbon Ant-laflmas›”, (Editörler) AKÇAY, BELG‹N - KAHRAMAN, SEV‹LAY - BAYKAL, SANEM, Avrupa Bir-li¤i’nin Güncel Sorunlar› ve Geliflmeler, Seçkin Yay›nc›l›k, Ankara, 2008, s. 317-347.

AB Temel Haklar fiart›, içerik aç›s›ndan ise üç türde hakka yer vermektedir (Pi-ris, 2010, s. 152.): ‹lk olarak, temel haklar ve özgürlükler ile temel usuli haklar; ya-ni örnek olarak, yaflam hakk›, iflkence yasa¤›, ifade özgürlü¤ü ve adil yarg›lanmahakk› gibi haklar fiart’ta yer almaktad›r (AB Temel Haklar fiart› md. 2, 4, 10, 47.).‹kinci olarak, yaln›zca Birlik vatandafllar›na özgü haklar, yani örnek olarak, Avru-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

fiekil 8.12

[AB] “Koruyucular›,koru(r)”

Antlaflmalar, anayasalniteliktedir çünkü hem ABhukuku bak›m›ndan en üsthukuki metindir hem deyasama-yürütme-yarg›benzeri belirli bir örgütlenmemodeli getirir. ‹flteAntlaflmalar, temel haklarada kendi seviyelerindeba¤lay›c›l›k tafl›yan birgönderme yaparak, anayasalniteliklerinikuvvetlendirmektedir; ziratemel haklar, anayasalar›nayr›lmaz bir unsurudur.

pa Parlamentosu seçimlerinde adayolma ve oy kullanma hakk› ve belge-lere eriflim hakk› gibi haklara fiart’tayer verilmektedir (AB Temel Haklarfiart› md. 39, 42.). Üçüncü olarak, eko-nomik ve sosyal haklar, yani örnekolarak kad›n erkek eflitli¤i, toplu söz-leflme ve toplu eylem hakk› gibi hak-lar fiart’ta yer bulmaktad›r (AB TemelHaklar fiart› md. 23, 28.).

AB Temel Haklar fiart›, flunlar ba-k›m›ndan ba¤lay›c›l›k tafl›maktad›r.Bir kere bu fiart; Birlik kurum, ofis, or-gan ve ajanslar›n› ba¤lamaktad›r. Bundan baflka bu fiart, Birlik hukukunu uygular-ken üye devletleri de ba¤lamaktad›r. Bununla birlikte, üye devletler, Birlik huku-kunu uygulamad›klar› herhangi bir durumda bu fiart ile ba¤l› de¤ildir (AB TemelHaklar fiart› md. 51.).

Avrupa ‹nsan Haklar› SözleflmesiAB, Lizbon Antlaflmas› uyar›nca Avru-pa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’ne kat›la-cakt›r (ABA md. 6(2).). fiu an için(Mart 2012), AB, bu kat›l›m ile ilgiliolarak çal›flmalar›na devam etmekte-dir. Böyle bir kat›l›m, Birlik içindekiinsan haklar›n›n ve temel özgürlükle-rin korunmas›n› daha da güçlendire-cektir (Piris, 2010, s. 164.).

Lizbon Antlaflmas›, AB’deki insan haklar› korumas›n› hangi araçlar vas›tas›yla ve ne flekil-de güçlendirmektedir?

AVRUPA B‹RL‹⁄‹’NE ‹L‹fiK‹N D‹⁄ER YEN‹L‹KLERLizbon Antlaflmas›, buraya kadar anlat›lanlar d›fl›nda, di¤erlerinin yan›nda, ikiönemli alanda yenilikler getirmektedir. Bunlardan ilki; özgürlük, güvenlik ve ada-let alan› ile ilgili iken ikincisi, AB’nin d›fl iliflkileri ile ilgilidir.

Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alan›Lizbon Antlaflmas›; özgürlük, güvenlik ve adalet alan›ndaki konular›n ulusüstü ya-p›yla bütünleflmesini çok büyük ölçüde tamamlam›flt›r. Bu aç›dan, özgürlük, gü-venlik ve adalet alan› ile ilgili konular, Avrupa bütünleflmesi çerçevesinde ele al›n-maya Maastricht Antlaflmas› (1993) ile üçüncü sütun olarak bafllam›flt›r. AmsterdamAntlaflmas› (1999) ise vize, göç, iltica ile hukuki konularda adli ifl birli¤i konular›-n› birinci sütuna, yani ulusüstü yap›ya aktarm›flt›r. Böylelikle üçüncü sütun, geriyekalan cezai konularda polis ve adli ifl birli¤i konular›ndan oluflmufltur. ‹flte LizbonAntlaflmas› (2009) ise sütunlu yap›y› ortadan kald›rm›fl tüm bu konular›n ulusüstüyaklafl›mla ele al›nmas›n› öngörmüfltür. Dahas›, Lizbon Antlaflmas› ile birlikte ada-


Resim 8.4

Bu foto¤raf, 7-8Aral›k 2000tarihinde AB TemelHaklar fiart›’n›nKonsey, AvrupaParlamentosu veKomisyonBaflkanlar›taraf›ndan imzatörenine aittir.

Resim 8.5

“Avrupa Konseyi”,Avrupa ‹nsanHaklar›Sözleflmesi’ninolufltu¤ukurulufltur.

Avrupa ‹nsan Haklar›Sözleflmesi, Avrupa Konseyibünyesinde imzalanm›flt›r.Avrupa Konseyi, 5 May›s1949 tarihinde on kurucudevlet ile kurulmufltur; flu aniçin (Mart 2012) k›rk yediüye devlete sahiptir. Avrupa‹nsan Haklar› Sözleflmesi, 4Kas›m 1950 tarihindeimzalanarak 1953 y›l›ndayürürlü¤e girmifltir. BuSözleflme, taraf devletlerinyetkisi alt›ndaki kiflilerinbelirli insan haklar›n› vetemel özgürlüklerini güvencealt›na almaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

let, özgürlük ve güvenlik alan› kurmak, AB’nin hedefi olarak belirtilmifltir (ABAmd. 3(2), AB‹DA md. 67(1).).

Özgürlük, güvenlik ve adalet alan› ile flunlar kastedilmektedir: Özgürlük, kifli-ler için iç s›n›r kontrollerinin bulunmamas›n›n sa¤lanmas› ile iltica, göç ve d›fl s›n›rkontrolleri yönünden ortak bir politika flekillendirilmesini anlatmaktad›r (AB‹DAmd. 67(2).). Güvenlik ise suçun, ›rkç›l›k ve yabanc› düflmanl›¤›n›n önlenmesi ilebunlarla mücadele edilmesinin yan› s›ra polis ve adli otoriteler aras›nda efl güdümve ifl birli¤i sa¤lanmas›n› tan›mlamaktad›r (AB‹DA md. 67(3).). Adalet, bilhassa ad-li konularla ilgili olarak adalete eriflimin kolaylaflt›r›lmas›n› ifade etmektedir (AB‹-DA md. 67(4).).

Özgürlük, güvenlik ve adaletalan›, Lizbon Antlaflmas› ile ulu-süstü yap›ya çok büyük ölçüdegeçerek birtak›m yeniliklerle ta-n›flm›flt›r. Bir kere, art›k bu alanile ilgili olarak, genellikle ola¤anyasama usulü ve nitelikli oy çok-lu¤u kullan›lacakt›r. Bunun yan›s›ra, art›k, ola¤an hukuki araçlar,yani tüzük, direktif ve karar, bualanda da kullan›lacakt›r. Ayr›ca,art›k, bu alan, sütunlu yap›n›n so-na ermesinden ötürü AB huku-kunun genel ve yatay ilkelerine

tabi olacakt›r. Bundan baflka, ABkurumlar›, bu alanda daha etkili hâle gelmifltir ve özellikle Avrupa Birli¤i AdaletDivan›, bu alandaki uygulaman›n denetimi aç›s›ndan -baz› geçifl düzenlemelerinetabi olarak- yarg› yetkisine kavuflmufltur.

Özgürlük, güvenlik ve adalet alan›nda birtak›m s›n›rlamalar geçerlidir. Bir ke-re, Birleflik Krall›k ve ‹rlanda ile Danimarka, özgürlük, güvenlik ve adalet alan› ileilgili olarak kat›lmamay› tercih etme (“opt out”) hakk›na sahiptir. Bu devletler, bualandaki bir k›s›m politikalar yönünden kendi istekleri ile d›flar›da kalabilmektedir.Bundan baflka Lizbon Antlaflmas›, cezai konularda polis ve adli ifl birli¤i yönündenbirtak›m geçifl düzenlemeleri öngörmüfltür. Buna göre, bu konudaki tasarruflar,kald›r›lmad›kça ya da de¤ifltirilmedikçe Lizbon Antlaflmas› öncesindeki hukuki et-kilerini do¤urmaya devam edecektir. Yine, Komisyon ve Adalet Divan›’n›n yetki-leri, 1 Aral›k 2014’e kadar Lizbon Antlaflmas› öncesindeki gibi kalmaya devam ede-cektir.

Avrupa Birli¤i’nin D›fl ‹liflkileriLizbon Antlaflmas›, AB’nin d›fl iliflkileri yönünden bir eflik atlamak niyetini tafl›mak-tad›r. Bu yönden, Lizbon Antlaflmas›, AB’yi “dünyada daha görünür” k›lmay› amaç-lamaktad›r (Piris, 2010, s. 238.). Buna yönelik araç ise bir yandan ortak d›fl politi-ka ve güvenlik politikas›n›n iflleyiflini iyilefltirmek; di¤er yandan AB d›fl politikas›-n›n farkl› alanlar› aras›nda tutarl›l›k sa¤lamakt›r (Piris, 2010, s. 238.). Bu alanlar, or-tak d›fl politika ve güvenlik politikas›, ticaret, kalk›nma, insani yard›m ve çevre,ulafl›m gibi sektörel d›fl politikalar olarak belirtilebilir. Bununla birlikte Lizbon Ant-laflmas›, her ne kadar Maastricht Antlaflmas› (1993) ile bafllayan sütunlu yap›y› kal-


fiekil 8.13

Bu karikatür,Kuzey Afrika’daki2010 y›l›n›nsonlar›ndabafllayan olaylarsonras› AB’ye ilticaetmek isteyenlerkarfl›s›nda AB’nintak›nd›¤› tutumuhicvetmektedir.

AB hukukunun genel veyatay ilkeleri, AB‹DAiçerisindeki “GenelUygulama Hükümleri”bafll›¤› alt›nda yeralmaktad›r. Söz gelimi AB,tüm faaliyetlerinde, erkeklerile kad›nlar aras›ndakieflitsizli¤i gidermek veeflitli¤i desteklemek içinçaba gösterecektir (AB‹DAmd. 8.). Yine AB,politikalar›n›n vetedbirlerinin belirlenmesindeve uygulanmas›nda,cinsiyet, ›rk veya etnikköken, dini inanç veyakanaat, engellilik, yafl veyacinsel tercih temelindeyap›lan ayr›mc›l›klamücadele için çabagösterecektir (AB‹DA md.10.).

d›rsa bile ortak d›fl politikave güvenlik politikas›n›n hâ-lâ özel usul ve kurallara tabitutuldu¤u unutulmamal›d›r(ABA md. 24(1).).

AB’nin d›fl iliflkileri, k›sa-ca flu aflamalardan geçerekilerlemifltir. ‹lk olarak, Avru-pa Ekonomik Toplulu¤u(1958) ile ortak d›fl ticaret po-litikas› oluflturulmufltur. Da-ha sonra, Avrupa Tek Senedi(1987) ile Avrupa siyasi ifl bir-li¤i mekanizmas› getirilmifl-tir. Bu, Maastricht Antlaflmas›(1993) ile hükûmetler aras› bir yap› ile yürüyen ikinci sütuna, yani ortak d›fl politi-ka ve güvenlik politikas›na evrilmifltir. Amsterdam Antlaflmas› (1999) ise bu politikaalan›na yönelik bir “Yüksek Temsilci” makam› yaratarak, bu makama siyasi karar-lar›n haz›rlanmas› ve uygulanmas›nda Konsey’e yard›mc› olma görevi vermifltir.

Lizbon Antlaflmas› (2009), bu arka plan üzerine yap›larak, bu alan ile ilgili üçana geliflmeyi beraberinde getirmifltir.

‹lk olarak Lizbon Antlaflmas›, AB’nin d›fl eylemi için tek bir çerçeveye yer ver-mektedir. Buna göre, d›fl eylemler, ayn› genel hükümlere, ilkelere, hedeflere veuluslararas› anlaflmalar›n müzakeresi ve akdedilmesi kurallar›na tabidir (ABA Bafl-l›k V; AB‹DA md. 205.).

‹kinci olarak, “Yüksek Temsilci” makam›, yenilenmifltir. Buna göre, yeni ad›yla“Birlik D›fliflleri ve Güvenlik Politikas› Yüksek Temsilcisi”, üç bafll› bir görev üst-lenmektedir (ABA md. 18.): Yüksek Temsilci, (i) Birlik’in ortak d›fl ve güvenlik po-litikas›n› yürütür ve Konsey’in talimatlar› do¤rultusunda yürütece¤i bu politikan›ngelifltirilmesine önerileriyle katk›da bulunur; (ii) Konsey oluflumlar› aras›nda yeralan D›fliflleri Konseyi’ne baflkanl›k eder; (iii) Komisyon Baflkan Yard›mc›lar›ndanbiri olarak, AB’nin d›fl eyleminin tutarl› olmas›n› sa¤lar.

Üçüncü olarak, Avrupa D›fl Eylem Servisi, ilk kez Lizbon Antlaflmas› ile getiril-mifltir. Bu Servis, Konsey ve Komisyonun Genel Sekreterliklerinin ilgili bölümlerin-de görevli memurlar ile üye devletlerin diplomatik birimlerince görevlendirilmifl


fiekil 8.14

AB, her ne kadardünya meselelerihakk›nda daha çoksöz sahibi olmakistese bile hâlâ bufikirlerini vetutumlar›n› ifadeedebilmekbak›m›ndan kendikap›s›n› ancakaralayabilmektedir.

fiekil 8.15

Soldaki foto¤raf, YüksekTemsilci CatherineAshton’a aittir. Ortadakikarikatüre göre BayanAshton, “AB D›fl Politikas›”bavulunu tafl›maktazorlanmaktad›r. Sa¤dakikarikatüre göre BayanAshton, bir yemekhaz›rlamaktad›r -d›flpolitika oluflturmaktad›r-ve o esnada pek çok aflç› -üye devlet temsilcisi-,kendisine kar›flmaktad›r.

personelden oluflur. Bu Servis, Yüksek Temsilci’ye görevini yerine getirirken yar-d›mc› olacakt›r. Yine bu Servis, üye devletlerin diplomatik birimleriyle ifl birli¤i hâ-linde çal›flacakt›r (ABA md. 27(3).). Bu Servis, flu an için (Mart 2012) AB üyesi dev-letler d›fl›ndaki devletlerdeki yaklafl›k 130 Birlik Temsilcili¤ini ve Delegasyonunudevralm›flt›r.

Lizbon Antlaflmas›; özgürlük, güvenlik ve adalet alan› ile AB’nin d›fl iliflkileri alanlar›ndaAB’nin daha etkin olmas›n› sa¤layabilecek midir?

SONUÇLizbon Antlaflmas›, yukar›da aç›klanan tüm geliflmeler ›fl›¤›nda, AB’ye yeni bir ya-p› kazand›rm›flt›r. AB, Lizbon Antlaflmas› ile birlikte eskisine nazaran daha etkili ifl-leyebilecek, daha demokratik, insan haklar› korumas› güvenceleri art›r›lm›fl birçerçeveye kavuflmufltur. Bununla birlikte, AB gibi ulusüstü bir bütünleflme projesi,tamamlanm›fl bir örgütlenmeden ziyade, yeni geliflmelere sürekli uyarlanmas› ge-reken dinamik bir sürece iflaret etmektedir. Dolay›s›yla, AB, gerek duyuldu¤undaLizbon Antlaflmas› sonras›nda da reform faaliyetlerine devam edecektir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7


Lizbon Zirvesi ve Antlaflmas›’na giden süreci

aç›klamak.

Lizbon Zirvesi ve Antlaflmas›, 1980’li y›llar›n orta-s› ile bafllayarak, günümüze kadar ulaflan kurucuantlaflmalar› de¤ifltirme sürecindeki son halkad›r.Özellikle AB, 1990’l› y›llar ile birlikte 2000’li y›l-lardaki üye say›s›n›n on beflten yirmi yedi ve öte-sine ç›kaca¤›n›n fark›na var›nca; arka arkaya ku-rucu antlaflmalar›n› de¤ifltirmek için çabalam›flt›r.Bu yönden, AB, 2000’li y›llarda ilk kez bir Kon-vansiyon kurarak, kurucu antlaflma de¤iflikli¤isürecini vatandafllar›na daha yak›nlaflt›rmak is-terken; bu Konvansiyonun katk›lar›yla ortaya ko-nan Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›, ironikbir biçimde, Fransa ve Hollanda gibi iki kurucudevletin halk› taraf›ndan 2005 y›l›nda referan-dumda reddedilmifltir. Bununla birlikte AB; art›kyirmi yedi üye devlete ulaflm›flt›r ve reforma ihti-yaç duymaktad›r. Dolay›s›yla Lizbon Antlaflmas›,Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›’n›n onay sü-recinin tamamlanamamas›n› takiben, AB’nin ihti-yaç duydu¤u reformlar› gerçeklefltirmek üzereortaya ç›km›flt›r.

Lizbon Antlaflmas› sonras› genel olarak Avrupa

Birli¤i’ni tan›mlamak.

Lizbon Antlaflmas›, Maastricht Antlaflmas› (1993)ile getirilen üç sütunlu yap›y› ortadan kald›rm›fl-t›r. Yine Lizbon Antlaflmas›, buna paralel olarak,Avrupa Toplulu¤u / Avrupa Birli¤i ikili ayr›flma-s›na da son vermifltir. Buna göre, art›k yaln›zca -tek tüzel kiflilik olarak- Avrupa Birli¤i, varl›¤›n›sürdürmektedir.

Lizbon Antlaflmas›’n›n genel hükümler yönün-

den getirdi¤i de¤ifliklikleri listelemek.

Lizbon Antlaflmas›, genel hükümlerle ilgili ola-rak, esasen alt› noktada de¤iflikliklere yer ver-mektedir. Bu bak›mdan, AB’nin de¤erleri ve he-defleri yönünden, insan haklar›na sayg› vurgusuartm›fl ve bir iç pazar ve ekonomik ve parasalbirlik kurman›n ötesinde özgürlük, güvenlik veadalet alan›n›n tesisi hedefler aras›ndaki yerinialm›flt›r. Yetki yönünden AB, yetkinin niteli¤i,anlam› ve içeri¤ine yer veren yetki katalo¤u iletan›flm›flt›r. Güçlendirilmifl ifl birli¤i yönünden,

AB, belirli bir say›daki üye devletin kendi arala-r›nda daha çok bütünleflmesini eskisine nazarankolaylaflt›rm›flt›r. AB karar alma usulleri ve tasar-ruflar› yönünden AB, kural olarak, ola¤an yasa-ma usulü ile karar al›r hâle gelmifl ve AB tasar-ruflar›, bir yandan yasama ve yasama-d›fl› tasar-ruf olarak ayr›l›rken öte yandan sadelefltirilmifltir.Kurucu antlaflmalar›n gözden geçirilme usulü yö-nünden AB, ufak de¤ifliklikler geçiren ola¤anusule ek olarak, bu gözden geçirmeyi h›zland›ra-cak basitlefltirilmifl de¤ifltirme usulleri ile tan›fl-m›flt›r. AB’den ayr›lma yönünden AB, ilk kez aç›k-ça bir üye devletin AB’den ayr›lma ihtimalini Ant-laflmalara geçirmifltir.

Lizbon Antlaflmas›’n›n Avrupa Birli¤i’nin ku-

rumlar› bak›m›ndan getirdi¤i de¤ifliklikleri

aç›klamak.

Lizbon Antlaflmas›, AB’nin kurumlar› bak›m›n-dan kimi önemli de¤ifliklikler getirmifltir. Bir ke-re, Avrupa Parlamentosu, ola¤an yasama usulükullan›lan alanlardaki art›fl ve bütçenin tümü hak-k›nda söz söyleme imkân›n›n gelmesi ile birliktedaha da güçlenmifltir. AB Zirvesi ise ilk kezAB’nin kurumu olarak say›larak, iki buçuk y›ll›kbir dönem için bir Baflkan’a sahip olmufltur. Kon-sey, yeni Baflkanl›k rejiminin yan› s›ra nitelikli oyçoklu¤u sistemi yönünden üye devletlerin say›s›-na ve nüfusuna dayal› yeni sisteme en geç 31Mart 2017 tarihinde tam olarak geçecektir. Ko-misyon, bu yönde karar al›n›rsa oluflumu yönün-den rotasyon sistemi ile üye devletlerin 2/3’ün-den gelen komiserler ile toplanacakt›r. Ancak fluan için böyle bir geliflme ufukta görünmemekte-dir. Avrupa Birli¤i Adalet Divan›, muhtelif biçim-lerde yarg› yetkisini artt›rm›flt›r.

Lizbon Antlaflmas›’n›n Avrupa Birli¤i’nin de-

mokratik hayat›na katk›lar›n› belirtmek.

Lizbon Antlaflmas›, AB’nin demokrasisinin stan-dard›n› yükseltmeyi tasarlamaktad›r. Bunun için,Avrupa düzeyinde göreve gelmek bak›m›ndando¤rudan seçimle oluflan tek AB kurumu olanAvrupa Parlamentosu, yetki art›fl› yaflam›flt›r. Bun-dan baflka, üye devletler nezdinde halk›n temsil-cileri olan ulusal parlamentolar, Avrupa seviye-

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


sindeki geliflmeler konusunda bilgilendirilme vedahas› ilgili AB tasarruflar›n› katmanl› yetki ilke-sine uyum yönünden denetleme görevi üstlen-mifltir. Ayr›ca AB, vatandafl giriflimi ile en az birmilyon Birlik vatandafl›n›n AB’ye herhangi bir ta-sarruf haz›rlanmas› yönünde öneride bulunmas›imkân› getirmifltir.

Lizbon Antlaflmas›’n›n Avrupa Birli¤i’ndeki in-

san haklar›na katk›lar›n› belirtmek.

Lizbon Antlaflmas›, insan haklar›n›n korunmas›yönünde iki önemli arac› içsellefltirmek istemifl-tir. Bir kere, Avrupa Birli¤i Temel Haklar fiart›,Antlaflmalar ile ayn› hukuki de¤ere sahip tutula-rak, AB hukuk sisteminin bir parças› hâline geti-rilmifltir. Yine, AB, Lizbon Antlaflmas›’n›n öngör-dü¤ü üzere Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’nekat›lmak için giriflimlerine devam etmektedir.

Lizbon Antlaflmas› ile Avrupa Birli¤i yönünden

özgürlük, güvenlik ve adalet alan› ile AB’nin d›fl

iliflkileri konusundaki yenilikleri aç›klamak.

Lizbon Antlaflmas› özgürlük, güvenlik ve adaletalan› yönünden, bu alan› AB’nin ulusüstü yap›s›-na hemen hemen tümüyle bütünlefltirmifltir. Böy-lelikle örne¤in, bu alan yönünden, kural olarak,ola¤an yasama usulü ve nitelikli oy çoklu¤u kul-lan›lacak ve tüzük, direktif ve karar ile tasarrufç›kar›lacak ve Avrupa Birli¤i Adalet Divan›, bualan ile ilgili olarak yorum ve hukuki denetimyetkisine sahip olacakt›r. Lizbon Antlaflmas›,AB’nin d›fl iliflkileri yönünden, AB’yi dünyadadaha görünür k›lmak ad›na, Ortak D›fl Politikave Güvenlik Politikas› Yüksek Temsilcisi ve Av-rupa D›fl Eylem Servisi gibi kurumsal yap›lanma-lar getirmifltir.

6NA M A Ç

7NA M A Ç


1. Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›, hangi üye dev-letlerde referanduma sunularak, halk taraf›ndan redde-dilmifltir?

a. Danimarka - ‹rlanda b. ‹talya - Almanya c. ‹ngiltere - ‹sveç d. Portekiz - Yunanistan e. Fransa - Hollanda

2. Lizbon Antlaflmas›, hangi y›l imzalanm›fl ve hangi y›lyürürlü¤e girmifltir?

a. 2004-2006b. 2005-2007c. 2006-2008d. 2007-2009e. 2008-2010

3. Avrupa Birli¤i, Lizbon Antlaflmas› sonras› sütunluyap›s› aç›s›ndan nas›l bir de¤iflime u¤ram›flt›r?

a. Sütunlu yap›, oldu¤u gibi muhafaza edilmifltir.b. Sütunlu yap›daki sütun say›s›, iki olmufltur. c. Sütunlu yap›daki sütun say›s›, üç olmufltur. d. Sütunlu yap›daki sütun say›s›, dört olmufltur.e. Sütunlu yap›, ortadan kald›r›lm›flt›r.

4. Afla¤›dakilerden hangisi, Lizbon Antlaflmas› son-ras› Avrupa Birli¤i tasarrufu olarak art›k ç›kar›lama-

yacakt›r?a. Tüzükb. Direktifc. Çerçeve Karard. Karare. Tavsiye

5. Kurucu antlaflmalar›n gözden geçirilmesi ile ilgiliolarak, ola¤an de¤ifltirme usulü ile ilgili afla¤›dakilerdenhangisi yanl›flt›r?

a. Avrupa Parlamentosu ve/veya Komisyon, de¤i-fliklik önerisi getirebilir.

b. AB Zirvesi, her durumda de¤ifliklikler ile ilgiliKonvansiyon toplar.

c. AB Zirvesi, her durumda de¤ifliklikleri ile ilgiliHükûmetler Aras› Konferans toplar.

d. Üye devlet hükûmet temsilcileri, de¤ifliklikleremutabakat ile karar verir.

e. Üye devletler, de¤ifliklikleri kendi anayasal usul-lerine göre onaylar.

6. Afla¤›dakilerden hangisi, Lizbon Antlaflmas› ile ilkkez Avrupa Birli¤i’nin kurumu olarak belirtilmifltir?

a. Komisyonb. Konseyc. Avrupa Birli¤i Zirvesid. Avrupa Parlamentosue. Avrupa Birli¤i Adalet Divan›

7. Lizbon Antlaflmas› sonras› Konsey’deki yeni niteliklioy çoklu¤u, yani “çifte ço¤unluk” sistemine göre Ko-misyondan gelen bir tasar›ya olumlu oy veren üye dev-let say›s›n›n toplam say›ya ve nüfusunun toplam nüfu-sa oran› hangisidir?

a. %55 - %65b. %60 - %70c. %65 - %75d. %70 - %80e. %75 - %85

8. Lizbon Antlaflmas› ile getirilen “vatandafl giriflimi”bak›m›ndan, en az kaç Birlik vatandafl›, Avrupa Birli¤i’nebir tasarruf ç›karmas› için öneri götürebilecektir?

a. En az 500.000 kiflib. En az 1.000.000 kiflic. En az 1.500.000 kiflid. En az 2.000.000 kiflie. En az 2.500.000 kifli

9. Lizbon Antlaflmas› uyar›nca Avrupa Birli¤i, afla¤›da-kilerden hangisine kat›lacakt›r?

a. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleflmesib. Avrupa Birli¤i Temel Haklar fiart›c. Medeni ve Siyasi Haklar Sözleflmesid. Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesie. Avrupa Sosyal Haklar Sözleflmesi

10. Lizbon Antlaflmas›, özgürlük, güvenlik ve adalet ala-n› ile ilgili olarak hangisine yol açmam›flt›r?

a. Bu alan, art›k ola¤an hukuki araçlar, yani tüzük,direktif ve karar ile düzenlenecektir.

b. Bu alanda, art›k, kural olarak, ola¤an yasamausulü ve nitelikli oy çoklu¤u ile karar al›nacakt›r.

c. Bütün üye devletler, art›k bu alandaki politika-lara tümüyle kat›lmaktad›r.

d. Avrupa Birli¤i Adalet Divan›, bu alandaki uygu-laman›n denetimi aç›s›ndan hemen hemen tamolarak yarg› yetkisine kavuflmufltur.

e. Bu alan› kurmak, Avrupa Birli¤i’nin hedefleriaras›nda belirtilmifltir.



...Eur-activ internet sitesinde yer alan “Lizbon Antlaflma-s›” bafll›k haberin Lizbon Antlaflmas›’na iliflkin görüflle-re yer verdi¤i bölüm, afla¤›da yer almaktad›r. “...Portekiz Baflbakan› Jose Socrates: “Bu yeni Antlafl-ma’yla birlikte Avrupa birkaç y›ldan beri süregelen t›ka-n›kl›ktan kurtulacakt›r. Avrupa bu Zirveden daha dagüçlenerek ç›km›flt›r. Art›k AB, küresel sorunlarla mü-cadelede daha güçlü olacak, dünyadaki rolünü dahagüçlü oynayacak ve ekonomimize ve vatandafllar›m›zaduyulan güven artacakt›r.” Avrupa Komisyonu Jose Manuel Barroso: “Bize hareke-te geçme gücü veren bir Antlaflma’ya sahibiz art›k. Va-tandafllar›m›z sonuç istiyor. Avrupa’n›n onlara ne geti-rece¤ini görmek istiyor.” ‹ngiltere Baflbakan› Gordon Brown, k›rm›z› çizgilerinesayg› duyuldu¤u için memnun oldu¤unu ve Antlaflmaiçin referanduma ihtiyaç duyulmad›¤›n› belirtti. ...Brown yeni Antlaflma’n›n eski Anayasa metninden te-melde farkl› oldu¤unu sözlerine ekledi. Brown, “Kat›l-mad›¤›m›z noktalar›n, emniyet sübablar›m›z›n dikkateal›nd›¤› çok farkl› bir belge var ...” aç›klamas›nda bu-lundu. Brown, AB liderlerine ça¤r›da bulunarak “art›kkurumsal tart›flmalardan uzaklaflarak istihdam, refah,çevresel güvenlik ve terörizme karfl› güvenlik gibi anasorunlara odaklanmak gerekir” dedi. ‹talya Baflbakan› Romano Prodi: “‹talya’n›n Avrupa’da-ki rolünün fark›na var›ld›¤› bir anday›z. Avrupa tarihin-deki çok uzun ve zorlu bir sürecin sonuna geldik. ABart›k daha sa¤lam bir flekilde ifllemeye devam edebilir.” Avrupa yanl›s› AP üyeleri, yeni Antlaflma’y› taslak ABAnayasas›’n›n temelini korudu¤u için memnunlukla kar-fl›larken; flüpheciler, AB liderlerini AB Anayasas›’n› bafl-ka bir bafll›kla kabul ettikleri için elefltiriyor. Sosyalist Grup Lideri Martin Schulz, Antlaflma’n›n Avru-pa taraftarlar› için bir zafer oldu¤unu söyledi. Schulz,“Alt› y›ldan sonra nihayet AB’nin kurumsal ve yap›salsorunlar›n› belirledik. fiimdi art›k Avrupa ifl dünyas›n›nüzerine gitmeliyiz” aç›klamas›nda bulundu. ...Avrupa Ticaret Birli¤i Konfederasyonu (ETUC): “ETUC,AB Antlaflmas›’n›n iddial› olmayan niteli¤ini üzüntüylekarfl›lamaktad›r. Nitelikli oy ço¤unlu¤u sisteminin kap-sad›¤› alan› geniflleterek, sosyal Avrupa’n›n yenidencanland›r›lma olana¤› vard›. Ayr›ca AB’nin küresellefl-menin kötü etkileriyle ve ezici finansal kapitalizmle mü-cadele etme yetene¤i de art›r›labilirdi. Fakat flu an eli-

mizde AB çerçevesinde yap›lm›fl birkaç s›radan iyilefltir-me var. Bu iyilefltirmelerin de Avrupa’n›n dünya çap›n-da etkin olmas› yönünde s›n›rl› bir etkisi olacak.” Avrupa KOB‹ Sahipleri Örgütü UAPME’nin Genel Sek-reteri Hans-Werner Müller: “Art›k büyük resme bakmazaman›d›r. Reform (Lizbon) Antlaflmas› Avrupa kurum-lar›n›n hem çal›flma alan›n› geniflletecek hem de ma-nevra h›z›n› art›racakt›r. Böylece Avrupa Birli¤i’nin kü-resel arenadaki sesi de güçlenecektir. ... Bu hiçbir flekil-de kaç›r›lmayacak bir f›rsatt›r.” ...”

Kaynak: <http://www.euractiv.com.tr/6/link-dossi-er/lizbon-antlasmasi> [Eriflim Tarihi: 10 Mart 2012.]

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lizbon Zirvesi ve Antlafl-

mas›’na Giden Süreç” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lizbon Zirvesi ve Antlafl-mas›’na Giden Süreç” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lizbon Antlaflmas› Sonras›Genel Olarak AB” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Genel Hükümlerdeki De¤i-fliklikler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Genel Hükümlerdeki De¤i-fliklikler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i’nin Kurum-lar›ndaki De¤ifliklikler” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i’nin Kurum-lar›ndaki De¤ifliklikler” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i ve Demokra-si Alan›ndaki De¤ifliklikler” konusunu yenidengözden geçiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i ve ‹nsan Hak-lar› Alan›ndaki De¤ifliklikler” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i’ne ‹liflkin Di-¤er Yenilikler” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

Yaflam›n ‹çinden

”

“


S›ra Sizde 1

Lizbon Antlaflmas›, Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflma-s›’n›n onay sürecindeki t›kanman›n neticesi ortaya ç›k-m›flt›r. Zira Avrupa Birli¤i Anayasal Antlaflmas›, yürürlü-¤e girebilseydi Lizbon Antlaflmas›’na da gerek olmaya-cakt›. Yine ayn› nedenle, Lizbon Antlaflmas›, içerik ola-rak çok büyük ölçüde Avrupa Birli¤i Anayasal Antlafl-mas›’n› muhafaza etmektedir.

S›ra Sizde 2

Lizbon Antlaflmas›, herhangi bir sütun sistemi üzerinekurulmam›flt›r ancak ortak d›fl politika ve güvenlik po-litikas›na iliflkin ayr› kurallar olmas› nedeniyle gerçektebu tür konular için sanki hala ayr› bir “sütun” varm›fl gi-bi gözükmektedir (Craig ve De Búrca, 2011, s. 27.).

S›ra Sizde 3

Lizbon Antlaflmas›, genel hükümler yönünden esasen,alt› noktada de¤ifliklik getirmifltir. Bu de¤ifliklikler;AB’nin de¤erleri ve hedefleri, yetki, güçlendirilmifl iflbirli¤i mekanizmas›, AB karar alma usulleri ve AB tasar-ruflar›, kurucu antlaflmalar›n gözden geçirilme usulü veAB’den ayr›lma ile ilgili olarak gerçekleflmifltir.

S›ra Sizde 4

Lizbon Antlaflmas›, her kurum yönünden belirli de¤i-flikliklere yer vermifltir. Dolay›s›yla bu sorunun yan›t›,kifliden kifliye de¤iflecektir. Yan›t Avrupa Parlamentosuolabilir çünkü Avrupa Parlamentosu, ola¤an yasamausulü kullan›lan alanlardaki art›fl ve bütçenin tümü hak-k›nda söz söyleme imkân›n›n gelmesi ile birlikte dahada güçlenmifltir. Yan›t AB Zirvesi olabilir çünkü AB Zir-vesi, ilk kez AB’nin kurumu olarak say›larak iki buçuky›ll›k bir dönem için bir Baflkan’a sahip olmufltur. Yan›tKonsey olabilir çünkü Konsey, yeni Baflkanl›k rejimininyan› s›ra nitelikli oy çoklu¤u sistemi yönünden üye dev-letlerin say›s›na ve nüfusuna dayal› yeni sisteme en geç31 Mart 2017 tarihinde tam olarak geçecektir. Yan›t Ko-misyon olabilir çünkü Komisyon, gerekli karar al›n›rsaoluflumu yönünden rotasyon sistemi ile üye devletlerin2/3’ünden gelen komiserler ile toplanacakt›r. Yan›t Av-rupa Birli¤i Adalet Divan› olabilir çünkü Avrupa Birli¤iAdalet Divan›, muhtelif biçimlerde yarg› yetkisini art›r-m›flt›r.

S›ra Sizde 5

Lizbon Antlaflmas›, esas olarak üç geliflim ile AB’nin de-mokratik hayat›na katk› yapm›flt›r. Bir kere, Avrupa Par-lamentosu, yetki art›fl› yaflam›flt›r. Ayr›ca, ulusal parla-mentolar, Avrupa seviyesindeki geliflmeler konusundabilgilendirilme ve ilgili AB tasarruflar›n› katmanl› yetkiilkesine uyum yönünden denetleme görevi alm›flt›r.Bundan baflka AB vatandafllar›, belirli koflullar alt›nda,vatandafl giriflimi ile AB’ye herhangi bir tasarruf ç›kar›l-mas› yönünde öneri sunma imkân›n› elde etmifltir.

S›ra Sizde 6

Lizbon Antlaflmas›, AB’deki insan haklar› korumas›n›iki araçla güçlendirmektedir. Bunlar, AB Temel Haklar›fiart› ve Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’dir. Bu yön-den AB Temel Haklar› fiart›, Antlaflmalar ile ayn› huku-ki de¤ere sahip k›l›narak AB hukukuna kat›lm›flt›r. Ay-r›ca AB, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’ne kat›lmakiçin çaba sarf etmektedir.

S›ra Sizde 7

Lizbon Antlaflmas›; özgürlük, güvenlik ve adalet alan›ile AB’nin d›fl iliflkileri alanlar›nda AB’nin daha etkin ol-mas›n› sa¤lamay› tasarlamaktad›r. Lizbon Antlaflmas›,buna dönük olarak özgürlük, güvenlik ve adalet alan›yönünden, bu alan› AB’nin ulusüstü yap›s›yla hemenhemen tümüyle bütünlefltirmifltir. AB’nin d›fl iliflkileriyönünden Lizbon Antlaflmas›, AB’yi dünyada daha gö-rünür k›lmak ad›na, Ortak D›fl Politika ve Güvenlik Po-litikas› Yüksek Temsilcisi ve Avrupa D›fl Eylem Servisigibi kurumsal yap›lanmalar getirmifltir.

Yararlan›lan KaynaklarBache, Ian - George, Stephen - Bulmer, Simon (2011),

Politics in the European Union, 3rd Edition, OxfordUniversity Press, Oxford.

Baykal, Sanem (2008), “Avrupa Birli¤i’nde Yetki Sorunuve Lizbon Antlaflmas›”, (Editörler) Akçay, Belgin -Kahraman, Sevilay - Baykal, Sanem, Avrupa Birli-

¤i’nin Güncel Sorunlar› ve Geliflmeler, Seçkin Ya-y›nc›l›k, Ankara, s. 203-233.

Baykal, Sanem (2007), “Reform Antlaflmas› ve Getirdik-

leri: Kurumsal Yap› Çerçevesinde Genel Bir De¤er-

lendirme”, Ankara Avrupa Çal›flmalar› Dergisi, Cilt:7, No: 1, s. 45-67.



Baykal, Sanem (2010), “Temel Haklar”, (Editörler)Akçay, Belgin - Bayraktaro¤lu Özçelik, Gülüm, Liz-

bon Antlaflmas› Sonras› Avrupa Birli¤i: Serbest Do-

lafl›m ve Politikalar, Seçkin Yay›nc›l›k, Ankara, s.371-399.

Bayraktaro¤lu Özçelik, Gülüm (2008), “Avrupa Birli¤i’ninKurumsal Yap›s› ve Lizbon Antlaflmas›”, (Editörler)Akçay, Belgin - Kahraman, Sevilay - Baykal, Sanem,Avrupa Birli¤i’nin Güncel Sorunlar› ve Geliflmeler,Seçkin Yay›nc›l›k, Ankara, s. 203-233.

Bilgin, Asl› (2008), “Avrupa Birli¤i’nde Temel Haklarfiart› ve Lizbon Antlaflmas›”, (Editörler) Akçay, Belgin- Kahraman, Sevilay - Baykal, Sanem, Avrupa Birli-

¤i’nin Güncel Sorunlar› ve Geliflmeler, Seçkin Ya-y›nc›l›k, Ankara, s. 317-347.

Craig, Paul - De Búrca, Gráinne (2011), EU Law: Texts,

Cases and Materials, 5th Edition, Oxford UniversityPress, Oxford.

Dinan, Desmond (2010), Ever Closer Union: An Intro-

duction to European Integration, 4th Edition, Pal-grave Macmillan, USA.

Göçmen, ‹lke (2011), “Avrupa Birli¤i’nde “Vatandafl Gi-riflimi””, Prof. Dr. Ahmet Gökdere’ye Arma¤an, Tur-han Kitabevi, Ankara, s. 479-520.

Göçmen, ‹lke (2008), “Ulusal Parlamentolar›n AvrupaBütünleflmesindeki Rolü ve Lizbon Antlaflmas›”,(Editörler) Akçay, Belgin - Kahraman, Sevilay -Baykal, Sanem, Avrupa Birli¤i’nin Güncel Sorunla-

r› ve Geliflmeler, Seçkin Yay›nc›l›k, Ankara, s. 275-316.

Özcan, Mehmet (2012), Avrupa Birli¤i’nde ‹nsan Hak-

lar›, Hayat Yay›nc›l›k, ‹stanbul.Piris, Jean-Claude (2010), The Lisbon Treaty: A Legal

and Political Anaylsis, Cambridge University Press,United Kingdom.

Reçber, Kamuran (2010), Avrupa Birli¤i Kurumlar Hu-

kuku ve Temel Metinleri, Alfa Aktüel, Bursa.

207Sözlük

AAB Müktesebat› (Acquis Communataire): AB mevzuat›na

verilen add›r. Otuzbefl bafll›k alt›nda s›n›fland›r›lm›flt›r.

ABA: (Avrupa Birli¤i Anlaflmas›) Treaty on European Unlon

(TEU) 1 Kas›m 1993 tarihinde yürürlü¤e giren ve Hol-

landa’n›n Maastricht flehrinde imzaland›¤› için Maastricht

Anlaflmas› olarak da bilinen ABA, birer reform anlaflma-

s› olma özelli¤ini tafl›yan Amsterdam, Nice ve son olarak

Lizbon Anlaflmalar› taraf›ndan zaman içerisinde tadil

edilmifl olmakla birlikte günümüzde de ayn› isimle yü-

rürlülü¤ünü sürdürmektedir.

AB‹DA: (Avrupa Biirli¤i’nin ‹flleyiflineDair Anlaflma) Treaty on

the Functioning of the European Unlon (TFEU) 25 Mart

1957 tarihinde Roma’da imzalanan ve bu sebepten dolay›

Roma Anlaflmas› olarak da bilinen “Avrupa Ekonomik

Toplulu¤unu kuran Anlaflma”, Maastrict Anlaflmas›’n›n

yürürlü¤e girmesi ile birlikte bir isim de¤iflikli¤ine u¤raya-

rak “Avrupa Toplulul¤u Anlaflmas›” olarak adland›r›lm›fl

ve son olarak Lizbon Anlaflmas›’n›n kabul edilmesi ile bir-

likte Avrupa Toplulu¤u Anlaflmas›’n›n ismi “Avrupa Birli-

¤i’nin iflleyifline Dair Anlaflma” olarak de¤ifltirilmifltir.

Avrupa Ekonomik Alan›: AB ülkeleri ile EFTA ülkelerinin

yer ald›klar›, 1 Ocak 1994 tarihinde oluflturulmufl olan

bir tek pazard›r. Taraflar aras›nda mallar›n, hizmetlerin,

iflgücünün ve sermayenin serbest dolafl›m›n› sa¤layabil-

mek üzere AB’nin ilgili mevzuat› benimsenmifltir.

Avrupa Para Y›lan›: Üye ülke ulusal paralar›n›n kendi arala-

r›nda dalgalanma marj› +- 2,25 olarak belirlenip ‘y›lan’

benzetmesi yap›lm›fl, bu paralar›n Dolar karfl›s›ndaki top-

lu dalgalanma marj› ise +- 4,45 olarak saptanarak buna

da tünel ad› verilmifltir. 1972-1979 aras›nda uygulanan

sistem, baflar›l› olamam›flt›r.Bu sistem Werner Raporu ile

getirilmifl olup Tüneldeki Y›lan Sistemi olarak an›l›r. 16

Mart 1972’den itibaren Topluluk üyesi ülkeler ulusal pa-

ralar› dolar karfl›s›nda ayr› ayr› ve herhangi bir s›n›ra ba¤-

l› olmadan dalgalanmaya b›rakm›fllard›r. Bu uygulamaya

da ekonomi literatüründe Tünelsiz Y›lan denir.

Avrupa Tek Pazar›: Ekonomik entegrasyon türlerinden ortak

pazara karfl›l›k gelmektedir. Avrupa Tek Pazar› kapsa-

m›nda AB ülkeleri aras›nda mallar›n, iflgücünün, hizmet-

lerin ve sermayenin serbest dolafl›m› sa¤lanm›flt›r.

C-ÇCOREPER: Daimi Temsilciler Komitesi için kullan›lan bir te-

rimdir. Söz konusu komitenin Frans›zca karfl›l›¤› olan

‘Comité des représentants permanents’ tan›m›n›n k›sal-

t›lmas›ndan türetilmifltir.

Çok Vitesli Avrupa (Multi Speed Europe) Senaryosu: Üye

ülkelere AB politikalar›na farkl› sürelerde uyum sa¤lama

olana¤› tan›yan bir senaryodur. AB, tüm geniflleme sü-

reçlerinde ilgili senaryoyu benimsemifl; yeni üye ülkele-

re AB politikalar›na uyum sa¤lamalar› için geçifl süreleri

tan›m›flt›r. Çok vitesli Avrupa senaryosu bütünleflme ve

geniflleme eflgüdümünün sa¤lanmas›nda AB’nin benim-

sedi¤i, baflar›l› bir senaryodur.

DDerinleflme: AB’nin gerek ekonomik gerekse siyasi anlamda

daha fazla bütünleflmesi ve politika alanlar› ve uygula-

malar›n geniflletilmesi anlam›na gelir.

Düalist Görüfl: Uluslararas› hukuk normlar› ile ulusal hukuk

normlar›n›n birbirlerinden ayr› ve ba¤›ms›z oldu¤u ve

fakat bu iki hukuk normunun efl düzeyde oldu¤unu ka-

bul eden görüfl.

EEcu: Ön yüzünde kraliyet armas› bulunan flövalye kalkanlar›-

na verilen add›r. ECU, daha sonra Avrupa Para Siste-

mi’nde (1979) kullan›lan Avrupa Hesap Birimi’nin ‹ngi-

lizce bafl harflerinin k›saltmas› olarak benimsenmifltir.

Egemenlik: AB’de örgütün üye devletlere hukuken üstün

olarak hukuk normlar› yaratabilme erkidir. Ayn› flekilde

egemenlik, bir üye devletin ülkesi s›n›rlar› içinde en

yüksek otorite olmas› ve uluslararas› düzeyde de di¤er

devletlerle hukuken eflit haklar› sahip olmas› anlam›na

gelir.

Ekonomik ve Parasal Birlik: Âkit taraflar›n ekonomi politi-

kalar›n›n s›k› koordinasyonunu ve taraflar aras›nda tek

bir para biriminin geçerli olmas›n› hedefler.

Euro Alan›: AB’nin tek para birimi euroyu kullanan Alman-

ya, Fransa, ‹talya, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Yu-

nanistan, ‹spanya, Portekiz, ‹rlanda, Avusturya, Finlan-

diya, Estonya, Güney K›br›s, Malta, Slovenya ve Slovak-

ya’n›n oluflturdu¤u para alan›d›r.

Euro: AB taraf›ndan 2002 y›l›nda tedavüle ç›kar›lan, Euro Ala-

n›’n› oluflturan onyedi üye ülke taraf›ndan kullan›lan tek

para birimidir.

GGümrük Birli¤i: ‹lgili ülkeler aras›ndaki vergiler ve miktar

k›s›tlamalar›n›n kalkt›¤› ve üçüncü ülkelere karfl› “Ortak

Gümrük Tarifesi” uyguland›¤› bir ekonomik bütünleflme

aflamas›d›r.

Sözlük


HHukuk Düzeni: AB’de ya da bir devlette yürürlükte bulunan

tüm hukuk normlar›n›n oluflturdu¤u düzen anlam›na

gelir.

‹‹ç Pazar: Mallar›n, kiflilerin, hizmetlerin ve sermayenin ser-

bestçe dolaflt›¤›, iç s›n›rlar› olmayan bir aland›r.

‹lerleme Raporu: Avrupa Komisyonu taraf›ndan her y›l, her

aday ülke için ayr› olarak haz›rlanan, aday ülkenin tam

üyeli¤e haz›rl›k sürecinde bir y›l boyunca Kopenhag Kri-

terleri’ne uyum performans›n› inceleyen ve de¤erlendiren;

var ise eksikliklerini belirleyen bir rapordur. ‹lerleme, bir

y›l boyunca al›nan kararlar, kabul edilen mevzuat ve uy-

gulanan tedbirler temelinde de¤erlendirilmektedir.

MMaastricht Kriterleri: Ekonomik ve Parasal Birlik sürecinde

üye ülkelerin sa¤lamas› gereken ekonomik kriterlerdir.

Monist Görüfl: Uluslararas› hukuk normlar›n›n, herhangi bir

ulusal hukuk normuna dönüfltürülmesine gerek olmak-

s›z›n, iç hukukun parças› oldu¤unu kabul eden görüfl.

OOransall›k (Proportionalité): Avrupa Birli¤i’nin karar or-

ganlar›n›n, Birlik Antlaflmalar›n›n ve bu antlaflmalar›n

verdi¤i yetkilere dayanarak ç›kard›klar› hukuk belgeleri-

nin uygulamas›nda, kullanacaklar› yetkiler, sonuç almak

için gerekli “minimum düzeyi” aflmamal› ve üye devlet-

lerin ulusal yetki alanlar›na tecavüz etmemelidir. Buna

“oransall›k ilkesi” denir.

Ortak Pazar: Gümrük Birli¤i için geçerli koflullar yan›nda

emek, hizmet ve sermaye hareketlili¤inin sa¤land›¤› eko-

nomik bütünleflme modelidir.

Ortakl›k Konseyi: Türkiye AB ortakl›k iliflkisinin karar alma

organ›d›r. Ortakl›¤› ilgilendiren kararlar Ortakl›k Konse-

yi’nde al›n›r. Ayr›ca ortakl›¤› ilgilendiren konularda orta-

ya ç›kan sorunlara öncelikle Ortakl›k Konseyi’nde çö-

züm aran›r. Ortakl›k Konseyi’nde Türk hükümeti temsil-

cileri, AB üyesi ülkelerin hükümet temsilcileri, Konsey

ve Komisyon temsilcileri yer al›r. Ortakl›k Konseyi’nde

kararlar oybirli¤i ile al›n›r.

Oybirli¤i: AB’de kimi kararlar›n tüm üye ülkeler taraf›ndan

birlikte al›nmas› ya da herhangi bir oturumda (örne¤in

bir ulusal parlamentoda) yap›lan oylamada kat›l›mc›lar›n

tümünün ayn› yönde oy kullanmas›d›r. Buna kimileri

consensus da der.

Oyçoklu¤u: AB’de kimi kararlar›n oybirli¤i sa¤lanamamas›na

karfl›n, kullan›lan oylar›n ço¤unlu¤u do¤rultusunda al›n-

mas›d›r. Oyçoklu¤u “mutlak” olabilir (örne¤in; Avrupa

Parlamentosu üye say›s›n›n yar›dan bir fazlas›), “nisbi”

olabilir (örne¤in; Avrupa Parlamentosunda yap›lan bir

oylamada haz›r bulunan üyelerin say›s›n›n yar›dan bir

fazlas›) ya da “nitelikli” olabilir (örne¤in; AB Konseyi’nde

al›nan kimi kararlar üye ülkelere tan›nan a¤›rl›kl› oylar›n

belli bir say›ya ulaflmas›yla al›nmas›. Bu say› yaklafl›k

olarak kullan›lan oylar›n % 73’ü oran›na karfl›l›k gelmek-

tedir)

PPacta Sund Servanda: Ahde vefa anlam›na gelen bir deyim-

dir. Bir baflka anlat›mla, yapt›¤›n anlaflmalara sayg› gös-

ter demektir.

Préambul: Antlaflma veya anlaflmalar›n bafl›nda, maddelerin-

den önce yer alan ve yap›lan bu antlaflman›n anlam ve

önemini vurgulayan k›s›m. Preambül’ü “önsöz” olarak

çevirmek do¤ru olmaz. Preambül’de yer alan hükümler

antlaflma veya anlaflma metinleriyle efl hukuksal de¤ere

sahiptir.

SSerbest Ticaret Bölgesi: Ekonomik entegrasyon sürecinin ilk

aflamas›d›r. Serbest ticaret bölgesine kat›lan ülkeler ken-

di aralar›ndaki ticarete uygulad›klar› ticari engelleri kal-

d›r›rlar; ancak serbest ticaret bölgesi d›fl›nda kalan ülke-

lere karfl› kendi ulusal ticaret politikalar›n› uygulamakta

serbesttirler.

Sui Generis: Kendine özgü demektir (örne¤in; “AB’nin sui

generis kaynaklar›” deyimi ile bu örgüte özgü kaynaklar

anlafl›lmak gerekir).

U-ÜUluslarüstü Örgüt: Bir antlaflmayla kurulan, üyelerinin ken-

disine egemenlik yetkilerinin kullan›m›n›n bir bölümünü

devrettikleri, oyçoklu¤u ile do¤rudan ya da dolal› biçim-

de ba¤lay›c› hukuk normlar› belirleyebilen, bu normlar

örgüte üye devletlerin ulusal hukuklar›nda do¤rudan ya

da dolayl› biçimde uygulanan ve hukuksal sonuçlar do-

¤uran bir kurulufltur.

Uluslarüstülük (Supranationalité): AB’de örgütün üye dev-

letlerden k›smen devrald›¤› egemenlik yetkileriyle kur-

du¤u ve üye devletlerin ulusal yetkilerinin örgüt içinde

k›s›tland›¤› “siyasal ve hukuksal yap›”.

Üniter Devlet: Tekçi devlet. Bir baflka anlat›mla federal ya da

konfederal yap›da olmayan ve bütünlük gösteren devlet

flekli (örne¤in; Türkiye Cumhuriyeti, Fransa Cumhuriyeti).

209Sözlük

ZZollverein: Alman Birli¤i, 38 Alman prensli¤inin oluflturdu¤u

konfederasyondur. ‹leride Federal Almanya’ya dönüflen

Birlik’in merkezi karar organ› Diet, temeli de ortak Pazar

olan Zolleverein’d›r. 1816-1818 y›llar›nda aralar›ndaki iç

gümrükleri kald›ran prenslikler, ard›ndan ortak pazar

kurmufllar ve 1871’de Alman Birli¤i’ni ilan etmifllerdir.

Documents

avrupa birliği