BABY’S GEVEN SIGNALEN: HOE COMMUNICEREN MET HEEL

JONGE KINDEREN ?

2

1. Inleiding

Baby’s kunnen niet praten, maar als je goed kijkt,

vertellen ze je wel een heleboel met hun lichaamstaal.

Baby’s gebruiken hun gezichtje, armpjes, beentjes,

ademhaling en stem om zich uit te drukken. Ze huilen,

maken geluidjes, gapen, glimlachen of trekken een

pruillipje. Wat betekent dit gedrag? Wat wil mijn kindje

zeggen? Waarom huilt mijn baby?

In deze brochure zullen we proberen een antwoord te

geven omtrent al uw vragen over het communiceren met

een baby. Maar het belangrijkste wat u kunt doen is uw

baby leren kennen, rustig tijd met hem doorbrengen en

hem proberen te begrijpen. Deze brochure is dus een

hulpmiddel van wat u van uw baby kan verwachten en

kan u dus helpen op uw ontdekkingsreis.

3

2. Ontwikkeling in het eerste levensjaar

Elke baby is uniek en heeft dus ook zijn eigen groeilijn.

Baby’s groeien gedurende het eerste levensjaar gemiddeld

25 centimeter en wegen aan het eind van dat jaar

ongeveer 10 kilo. Je kind kan op deze leeftijd nog niet

spreken, maar hij laat je wel merken hoe hij zich voelt aan

de hand van zijn lichaamstaal en zo weet jij of hij iets

nodig heeft. Na de geboorte huilt de baby om aan te

geven dat zijn longen goed werken, maar niet lang daarna

heeft het huilen een heel andere functie gekregen.

Namelijk: het aangeven dat hij iets nodig heeft.

Je baby kan vanaf de eerste dag al zien op een afstand

van 20 centimeter. Deze afstand is juist genoeg om de

ouder te kunnen zien en beter te leren kennen tijdens het

geven van borstvoeding of flesvoeding en de verzorging.

De baby raakt steeds meer gehecht aan diegenen die hem

verzorgen. Wanneer hij zich veilig voelt, is de hechting

positief en krijgt hij vertrouwen in het omgaan met

anderen. Eerst is de baby nog heel hard aan je gehecht en

beschouwt hij zichzelf als een deel van jou, maar tegen

4

het einde van het eerste levensjaar maakt de baby zich al

wat losser van jou. Ook spelenderwijs raakt je kind meer

vertrouwd met jezelf en de omgeving. Intensief

lichaamscontact met de baby, bijvoorbeeld door hem te

masseren, te strelen of te knuffelen, is vooral in de eerste

levensfase heel belangrijk voor een goede ontwikkeling.

Ook motorisch maakt je kind een hele ontwikkeling door

tijdens dat eerste jaar. Je baby bekijkt de wereld eerst

vanuit liggende toestand, maar kan na verloop van tijd

ook zitten, kruipen en misschien zelfs al lopen. Het leert

zijn armen te gebruiken en kan dan dingen weg slaan.

Vingers worden ook ontdekt. De baby leert dat het dingen

kan vastnemen en dit betekent dus ook volop op

ontdekking gaan. Het kan stopcontacten vastnemen,

kasten openen, naar andere kamers op ontdekking

gaan,…

5

3. Lichaamstaal van een baby

Voor een pasgeborene is de lichaamstaal de eerste en

enige manier van communiceren. Het kindje kan namelijk

nog geen gebruik maken van woorden en zinnen om zijn

behoeftes te verduidelijken. Daarom drukt het zich uit

door middel van huilen, lachen, zuigen, spartelen en

bewegen van zijn armpjes en beentjes,... Uw baby zendt

deze signalen uit zodat u beter voor hem kan zorgen en

zodat u weet wat hij nodig heeft. Hoe u op die signalen

reageert is van belang voor de hechte band die tussen u

en uw baby groeit. In korte tijd leren de ouders deze

lichaamstaal van hun baby goed kennen. Voor een

buitenstaander is er bijvoorbeeld geen verschil te

bemerken tussen de ene en de andere manier van huilen

van de baby, maar een ouder herkent na een tijd feilloos

aan de manier van huilen of de baby eten wil of andere

aandacht nodig heeft.

Pasgeboren baby’s kunnen je dus via lichaamstaal veel

vertellen. Ze hebben allerlei gedrag waaraan je merkt

6

welke behoefte ze hebben. Als ze huilen en in hun ogen

wrijven is er een goede kans dat ze moe zijn. Als ze

glimlachen bij het zien van een bekend gezicht voelen ze

zich blij. Een baby probeert je aandacht te trekken door

oogcontact, geluidjes en het tonen van zijn gevoelens

door de bewegingen die hij maakt, de houding die hij

aanneemt,…Hieronder hebben we enkele belangrijke

kenmerken van de lichaamstaal geordend die bij veel

baby’s hetzelfde zijn bij enkele basisbehoeften.

Wanneer ziet u dat uw kind moe is?

- Het hoofd van uw kind draait heen en weer of uw kind is

aan het knikkebollen

- De ogen zijn rood en u merkt dat uw kind moeite heeft

om ze open te houden

- Uw kind is aan het gapen

- De benen trappelen zeer ongecoördineerd

Wanneer heeft uw kind honger?

- Zijn mond is wijdopen en hij heeft een gebogen hals

- De lippen zijn opeen geklemd of de tong krult zijwaarts.

7

- Hij brengt zijn armen naar de mond en probeert erop te

zuigen.

- Hij buigt achterwaarts en zoekt een borst of fles.

Wanneer heeft uw kind koud?

- De onderlip trilt

- Blauwe handjes of voetjes en kippenvel.

Wanneer heeft uw kind pijn?

- Het lijkt of hij schreeuwt, maar er komt geen geluid uit.

- Krult de tong als een hagedis naar boven.

- Trekt gezichten

- Benen zijn opgetrokken naar boven.

Aangeboren en aangeleerde lichaamstaal

Baby’s hebben aangeboren lichaamstaal. Een baby wil

contact maken met de wereld om zich heen. Daar heeft

het een aantal ‘middelen’ voor. Bijvoorbeeld de

aangeboren glimlach. Baby’s gaan rond zes weken

glimlachen, ongeacht wat hun omgeving doet. Dit is geen

8

imitatiegedrag, want zelfs blind geboren baby’s gaan

glimlachen. Ook gezichtsuitdrukkingen die we gebruiken

om onze gevoelens uit te drukken zijn aangeboren en

overal in de wereld gelijk.

Er bestaat ook lichaamstaal die op heel jonge leeftijd

wordt aangeleerd. Niet alleen de ouder leert de

lichaamstaal van de baby kennen, ook de baby zelf

ondergaat al vanaf het begin een leerproces via het

gedrag van de ouder. Zo bemerkt hij bijvoorbeeld het

effect van huilen en lachen. De baby zal zijn gedrag dan

aanpassen en het meer /minder of harder/zachter gaan

doen. Een heel jonge baby luistert naar de geluiden die de

verzorgers maken. Een baby begrijpt de betekenis van

jouw woorden nog niet, maar reageert wel op de manier

waarop deze worden uitgesproken. Alhoewel hij deze

woorden nog niet verstaat, is het dus wel belangrijk voor

het contact met u dat u toch tegen uw baby praat. Iets

later zal de baby beginnen met geluiden na te brabbelen

en bewegingen na te bootsen. Verzorgers vertonen vaak

onbewust gedrag dat de baby na kan doen. Als je een

9

baby een fruithapje geeft, maak je bijvoorbeeld

hapbewegingen op het moment dat je een lepeltje in de

baby’s mond stopt.

Baby’s huilen

Een specifieke manier van communiceren die een baby

hanteert, is het huilen.

Daarom wensen we hier specifiek op in te gaan.

Door middel van huilen kan de baby namelijk “vertellen”

dat hij iets nodig heeft. Een baby kan heel wat

verschillende dingen laten merken door te huilen:

- Hij voelt zich niet comfortabel: hij ligt niet lekker, heeft

een vuile luier, moet nog een boertje laten, hij heeft het

te warm of te koud.

- Hij heeft honger of dorst.

- Hij verveelt zich en heeft je nabijheid nodig.

- Hij voelt zich eenzaam.

- Hij heeft pijn door krampen, een boertje, een

(opkomende) ziekte, tandjes die doorkomen,

luieruitslag,...

10

- Hij is moe.

- De omgeving is te druk of te lawaaierig.

- Hij kan iets niet.

- Hij is bang.

- Hij is geschrokken.

- De baby reageert op spanningen en conflicten in zijn

omgeving.

- Hij huilt wanneer mama of papa van hem weggaat. Ook

dit huilen neemt toe vanaf 8 maanden (scheidingsangst).

- Geen aanwijsbare oorzaak.

De reactie van velen als een baby begint te huilen is

ingrijpen. Toch heeft je baby er veel belang bij dat je even

wacht wanneer hij huilt. Een baby kan al vanaf de

geboorte op verschillende manieren huilen. Het huilen als

hij moe is, zal dus niet hetzelfde zijn als wanneer hij

honger heeft. Luister dus naar wat je baby wil zeggen en

ga in op zijn specifieke hulpvraag.

Terwijl je wacht kan je eens naar je baby en de omgeving

waarin hij huilt kijken, denk na over wat je baby wil

11

zeggen en reageer dan. Terwijl je luistert naar het gehuil

van je baby kan je op enkele dingen letten.

- Wanneer begon je baby te huilen?

- In welke omgeving begon hij te huilen?

- Hoe voel jij je als ouder? Baby’s weten perfect hoe jij je

als ouder voelt en kunnen daar ook op inspelen. Ook

speelt jouw gevoel een rol bij het interpreteren van het

gehuil van de baby. Als jij je negatief voelt zal je het

gehuil van de baby ook eerder negatief interpreteren.

Het wachten dient niet alleen om je baby beter te leren

kennen en te weten wat hij wil zeggen, maar heeft ook

nog andere redenen.

Je leert je baby zijn stem te ontwikkelen, maar ook om

hulp te vragen. Wanneer jij na het eerste kreetje al

meteen ter hulp schiet of een fopspeen in zijn mond

plaatst, zal je baby nooit spontaan om hulp leren vragen.

We zeggen natuurlijk niet dat je je baby niet mag

troosten, maar het is toch belangrijk dat een baby leert

dat hij zichzelf ook kan troosten. Zo leert een baby dat

12

sommige dingen eventjes onaangenaam zijn, en dat niet

alles meteen voor hem wordt opgelost.

Wanneer is huilen een alarmsignaal?

Huilen kan een alarmsignaal zijn wanneer

een normaalgesproken tevreden baby meer dan twee

uur onafgebroken stuk door weent.

overmatig huilen gepaard gaat met koorts, overgeven,

diarree, …

uw baby nooit weent of enkel het geluid maakt dat lijkt

op dat van een jong poesje.

In deze bovenstaande gevallen raadpleegt u best uw arts.

13

4. Contact maken met een baby: tips

Hier willen we enkele tips meegeven om contact te maken

met baby’s.

Praat veel met uw kindje:

Baby's tegen wie veel wordt gepraat, doorlopen een

snellere taalontwikkeling. Niet alleen omdat ze sneller

vertrouwd raken met de klanken en woorden, maar ook

omdat de ouder die veel praat vanzelf meer lichaamstaal

gebruikt. Terwijl u met uw kindje praat, zult u vanzelf uw

gevoelens duidelijker maken door uw stemklank en

mimiek. Wanneer je tegen een baby spreekt, doet u dit

best in korte zinnen waarbij je doorgaans dezelfde

structuur hanteert (beginnen met onderwerp, en dan

werkwoord). Een handige tip is hierbij gewoon beschrijven

wat je doet.

Gebruik rijmpjes, liedjes,… speciaal voor kinderen:

Door liedjes voor het kind te zingen, wordt er een

verbinding gelegd tussen taal en de verschillende

14

lichaamsdelen. Door de liedjes vaak te herhalen, wordt

het geheugen geoefend en de spraak ontwikkeld. Met

behulp van kinderversjes leert een kind woorden en

begrippen. Het zijn ook plezierige momenten voor zowel

ouders als de baby.

Zeg je naam in plaats van 'ik':

Als u het over uzelf hebt, praat dan in derde persoon. Zeg

je naam in plaats van 'ik'. Het woord 'ik' is te abstract voor

een klein kind. Wijs uzelf steeds aan als u over uzelf

spreekt.

“Marianna (8 maanden) zit in haar kinderstoeltje in de keuken.

Mama bereidt terwijl het avondmaal. Marianna probeert

moeders aandacht te trekken door te beginnen brabbelen.

Mama gaat in op deze uitnodiging tot een gesprek en vertelt

haar bezigheden. “Ja, ja Marianna, wij gaan strakjes eten.

Mama doet nu boter in de pan om het vlees te bakken. Mama

spoelt nu de groenten, en neemt een mesje om ze te snijden.

Mama neemt de aardappeltjes. Zie je het? Ja, dat eet jij graag

hé! Mama weet dat.”

15

Kom dichtbij met uw gezicht en kijk uw kindje aan:

Een jonge baby ziet scherp op een afstand tussen de 20

en 25 centimeter. Als u dicht bij hem komt als u tegen

hem praat, kan hij uw ogen zien en uw lippen zien

bewegen. Dit bevordert het contact. Als hij wat ouder is,

kan hij u ook van verderaf goed waarnemen. Toch blijft

het ook dan belangrijk om uw gezicht naar hem toe te

keren als u zich tot hem richt. Zorg dat hij uw hele gezicht

kan zien als u uw gevoelens uit.

Noem uw kindje bij zijn of haar naam :

Als u met uw kindje praat, is het belangrijk dat u hem (of

haar) bij naam noemt. Zo raakt uw baby daarmee

vertrouwd. Als u uw kind aanwijst wanneer u zijn of haar

naam noemt, leert hij (of zij) dat u hem (of haar) daarmee

bedoelt.

Het belang van babymassage:

Een centraal aspect binnen de babymassage is aanraking.

Door op een liefdevolle en tedere manier aangeraakt te

worden wordt de groei naar een gelukkig en

16

vertrouwensvolle persoon gestimuleerd. Massage

bevordert ook de relatie tussen de ouder en het kind. Het

is een manier van communiceren. Het gaat om het krijgen

en ontvangen van liefde. De huid is één van de

gevoeligste plaatsen voor een baby en aanraking is dan

ook naast het eten en drinken één van de belangrijkste

basisbehoeften van een kind. Uit vele onderzoeken is

bewezen dat personen die in hun kinderjaren niet

regelmatig zijn aangeraakt later tekortkomingen vertonen

op lichamelijk en psychisch vlak. Babymassage is niet

enkel goed voor de ontwikkeling van uw kind, maar ook

voor u. Al uw onzekerheden in verband met de omgang

met uw baby worden weg genomen en u leert ook wat uw

baby leuk en aangenaam vindt.

Tijdens de massage zal uw baby ook heel wat signalen

doorgeven en ook deze ‘uitspraken’ zal u leren verstaan. U

zal merken wat uw baby leuk of aangenaam vindt, maar

ook wanneer je baby er genoeg van heeft of wanneer het

tijd is voor iets anders.

U kan gemakkelijk geuren, kleuren en muziek inschakelen

tijdens de massage. Op deze manier worden ook deze

17

zintuigen van je baby geprikkeld en vormen ze een

stimulatie voor de hersenen.

18

5. Babygebaren

In wat volgt bespreken we een specifieke manier van

communiceren met jonge kinderen. Babygebaren zijn

speciaal ontwikkeld en bestudeerd om met heel jonge

kinderen te communiceren nog voor ze kunnen praten.

We bespreken hier kort de werkwijze, voor meer uitleg

verwijzen we naar de website en het boek dat u in onze

referentielijst achteraan in de brochure kan terug vinden.

Wat zijn babygebaren?

Babygebaren is een natuurlijke gebarentaal die je aan

baby’s kunt leren nog voor ze kunnen spreken. Deze

gebarentaal bestaat uit heel eenvoudige gebaren die

baby’s kunnen gebruiken om iets duidelijk te maken over

zichzelf of hun omgeving. In het boek worden een aantal

gebaren beschreven, maar het is toch belangrijk om ook

in te gaan op de gebaren die uw kind spontaan gebruikt.

Zo kan wapperen met de armen bijvoorbeeld het gebaar

zijn om een vogel aan te duiden. Wanneer je kindje een

ander gebaar gebruikt, is dit natuurlijk eveneens goed om

19

dit altijd te hanteren. Het belangrijkste blijft natuurlijk dat

er gecommuniceerd wordt.

Door het gebruik van de babygebaren moeten ouders niet

meer raden waarom hun baby weent, maar kan de baby

het zelf duidelijk maken aan de hand van de aangeleerde

gebaren. Dit voorkomt niet alleen frustraties van de

ouders, maar ook de frustraties langs baby’s kant. De

band tussen de ouders en het kind wordt hierdoor ook

veel hechter, omdat men elkaar goed begrijpt en op

elkaars wensen kan ingaan. Aan de hand van die

gebarentaal merk je ook hoe snel je baby al over de

dingen nadenkt. Nog een voordeel is dat je kind zich ook

sneller kan uiten in gesproken taal dan kinderen die niet

opgevoed zijn met babytaal. Een oorzaak hiervan is dat

men al van vroege leeftijd leert dat bijvoorbeeld het

woord ‘kast’ niet alleen de kast thuis in de woonkamer wil

zeggen, maar dat elke kast benoemt wordt met hetzelfde

naamwoord. De intellectuele groei wordt hierdoor dus al

vroeger op gang gezet, maar ook de emotionele groei

heeft hier baat bij. Door de babygebaren kan het kind zich

beter uiten en krijgt het ook al vanaf het begin meer

20

zelfvertrouwen en het gevoel iets te kunnen. Het kind kan

beter communiceren met anderen en leert al heel vroeg

gevoelens te benoemen.

Hoe werkt babygebarentaal?

Je kan beginnen met babygebarentaal wanneer je kind

zijn belangstelling voor communicatie ontwikkelt. Bij de

meeste baby’s is dit tussen 9 en 12 maanden, maar dit

hangt toch sterk af van kind tot kind. Een eerste teken dat

je kind wil communiceren is de verhoogde belangstelling

in personen en dingen. En een heel duidelijk teken is

wanneer het kind de mensen gebruikt om wat meer te

weten te komen over de dingen. Je baby gaat meer naar

dingen wijzen dan daarvoor, en dat wijzen kan gepaard

gaan met ‘Uh, uh!’, alsof hij wil vragen: ‘Wat is dat?’.

Naast wijzen naar dingen zal je baby waarschijnlijk

belangstelling voor communicatie tonen door speelgoed

en andere dingen naar je toe te brengen. Hij houdt ze dan

voor je omhoog alsof hij om een naam vraagt.

21

Nog een derde signaal die aangeeft dat het tijd is om te

beginnen met babygebaren is wanneer je kind

belangstelling toont in prentenboeken. Op dat moment zal

hij niet meer de pagina’s verscheuren, maar aandachtig

naar de prenten kijken en je vragend aankijken. Op dat

moment kan jij antwoorden op zijn vraag met het woord

en tegelijkertijd met het gebaar.

“Michiel (10 maanden) kijkt samen met mama in een

prentenboekje. Plots wordt zijn aandacht getrokken door een

prentje met veel kleuren. ‘Wat is dat, Michiel?’ Moeder voelt

instinctief aan dat ze zelf het antwoord zal dienen te geven.

‘Dat is een hondje. Hondje doet woef-woef.”

Wanneer gaat mijn kind tegen mij gebaren

gebruiken?

Na verloop van tijd zal het kind beseffen dat dat gebaar

gelijk staat aan het woord. Vooraleer je kind zelf zal

beginnen met de gebarentaal moet hij eerst beseffen dat

een bepaald woord vast hangt aan dat bepaald gebaar. Hij

moet dan ook nog kunnen beseffen als hij bijvoorbeeld

22

een kat ziet welk gebaar er daarbij hoort, en hij moet

natuurlijk het gebaar kunnen uitvoeren. Tegen de tijd dat

de baby 10 tot 14 maanden is kunnen de meesten dit al

wel. Eigenlijk is het heel eenvoudig. Wanneer de baby

gedag kan zwaaien is het klaar om gebarentaal te

gebruiken. Je kan de baby ook helpen met de gebaren

door de handjes wat te sturen. Vergeet ook niet de

gebaren de hele dag door te gebruiken wanneer je met de

baby praat.

Hoe eerder u begint met gebaren, hoe langer het duurt

dat uw kind zelf begint met gebaren. Heb daarom geduld

en hou rekening met het tempo van uw kind. Vergeet niet,

hou het leren leuk! Wees enthousiast en beloon je kind

voor elke kleine poging die hij maakt, lach heel duidelijk

en toon dat u trots op hem bent. Wees niet teleurgesteld

als het niet vanaf de eerste keer lukt. Wanneer uw kind dit

ziet, kan het beginnen aarzelen en zal het proces trager

gaan.

Je kan heel duidelijk vooruitgang merken bij je baby als hij

meer aandacht schenkt aan je gebaren. Zoek ook naar het

bewijs dat je baby jouw gebaren begrijpt. Dit kan

23

bijvoorbeeld wanneer je het gebaar hond doet, dat je kind

naar een hond kijkt. Onthoud dat je baby sneller gebaren

begrijpt dan hij zelf gebaren kan maken. Hij zal eerst

beginnen met het nadoen van gebaren die jij maakt

vooraleer hij zelf gebaren zal maken.

Hoe je moet beginnen: tien stappen naar

succes.

1. Begin met een paar gebaren want zowel ouders als kind

hebben tijd nodig om aan het idee te wennen.

2. Gebruik het gebaar en het woord altijd samen zo wordt

het gebaar optimaal een brug tot de spraakontwikkeling.

3. Herhaal het gebaar en het woord een paar keer want

herhaling is de sleutel tot leren.

4. Wijs iets aan, als dat kan.

5. Stuur, indien nodig, de handjes van je kind een beetje.

6. Gebruik babygebaren regelmatig de hele dag door. Bouw

ze op in je dagdagelijkse bezigheden.

7. Zoek naar gelegenheden om van de gebaren modellen te

maken. Zo kan een gebaar verschillende dingen

24

betekenen. Gebruik het gebaar voor ‘alles weg’ dan ook

als hij zijn flesje uit heeft, als vliegtuigen uit het zicht zijn

verdwenen, en als het water uit het bad is weggelopen.

8. Wees flexibel en let op of je baby zelf gebaren maakt.

9. Heb geduld.

10. En niet vergeten: zorg dat het leren leuk is door middel

van liedjes, boekjes, rijmpjes, spelletjes,…

25

Hulp of informatie nodig? Solidariteit voor het Gezin – Afdeling Hopon

A.&M. Hellinckxstraat 45 – 1083 Ganshoren

Tel.: 02/421.79.91 - E-mail: hopon@svhg.be -

www.solidariteit.be

Meer lezen? Voor ouders

Alles over baby’s. Zwangerschap,

bevalling en verzorging. Lannoo.

Babygebaren. Praat al met je baby voor hij iets kan

zeggen. Linda Acredolo en Susan Goodwyn. Terra.

Babymassage. De perfecte harmonie tussen ouder en

kind. Heidi Velten en Bruno Walter. Deltas.

Baby’s. Het vraag en antwoordboek over het gedrag van

baby’s. Desmond Morris.

Het complete babyboek. Praktische raadgever voor

jonge ouders. Karen Schutt. Deltas.

De ontwikkeling van je kind. En hoe jij als ouder kunt

helpen. Marga Schiet. Ouders van nu.

26

Voor hulpverleners (Idem als voor ouders.)

Opvoedingsproblemen 0-4 jarigen. Handleiding voor

opvoedingsondersteuners. M.M.W. Oosterhof-Van der

Poel.

Websites

www.babygebaren.com

www.kindengezin.be

Bovenstaande boeken werden gebruikt bij het opmaken van

deze brochure.

Ze zijn eveneens ontleenbaar in onze bibliotheek. Deze

brochure is een realisatie van Solidariteit voor het Gezin.