Universiteit Antwerpen Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen Academiejaar 2008-2009

LEERONDERZOEK 2008-2009

ME

TV

Een onderzoek naar de invloed van nieuwe technologien op televisiebeleving

Onderzoekers:EL-HACHKAR Antoine, HERREWIJN Laura, JONKERS Karen, LEYSEN Michiel, SEGERS Stef, SEL Jilles, SOMERS Vincent, SUYKERBUYK Colin, VAN PAESSCHEN Rodric, VANDEN EEDE Cedric, VERHEYDEN Timothy, VERMEULEN Yannis, WARNANTS Iris

Begeleidster: SIMONS Nele

1.

Inleiding............................................................................................................................. 3

2. Literatuurstudie ............................................................................................................... 7 2.1. Traditioneel kijkpatroon ................................................................................................. 7 2.1.1. Televisie kijken als leanback activiteit ................................................................... 9 2.1.2. TV kijken als sociaal gebeuren ............................................................................ 10 2.1.3. TV kijken als routine ............................................................................................ 12 2.1.4. Gender en televisie ............................................................................................... 14 2.2. Technologische innovaties en alternatieve kanalen voor film en fictie ..................... 14 2.2.1. Alternatieve kanalen voor film en fictie ............................................................... 15 2.2.1.1. Digitale Televisie ......................................................................................... 15 2.2.1.2. DVR en VCR ............................................................................................... 17 2.2.1.3. DVD ............................................................................................................. 19 2.2.1.4. PCTV ............................................................................................................ 20 2.2.1.5. Internet ......................................................................................................... 22 2.2.1.6. Video-on-demand ......................................................................................... 24 2.2.1.7. De mobiele telefoon ..................................................................................... 25 2.2.2. Additionele communicatiekanalen ....................................................................... 25 2.2.2.1. DVD ............................................................................................................. 26 2.2.2.2. Internet ......................................................................................................... 28 2.2.2.3. Merchandising .............................................................................................. 28 2.3. Verandering in de kijkbeleving ..................................................................................... 29 2.3.1. Domestication....................................................................................................... 29 2.3.2. Lean-back versus lean-forward activiteit ............................................................. 30 2.3.3. Sociaal gebeuren versus individueel kijkpatroon ................................................. 31 2.3.4. Routine versus time shifting ................................................................................. 33 2.3.5. Nieuw kijkpatroon? .............................................................................................. 34 2.4. Interactieve televisie ....................................................................................................... 35 2.4.1. Wat is interactiviteit? ........................................................................................... 35 2.4.2. Van nrichtings- naar interactieve tweerichtingstelevisie .................................. 36 2.4.3. Soorten van interactietoepassingen op televisie ................................................... 37 2.4.3.1. SMS-based Television.................................................................................. 37 2.4.3.2. Time Shifting................................................................................................ 38 2.4.3.3. Interactive Content ....................................................................................... 39 2.4.3.4. Free Viewpoint Video .................................................................................. 39 2.4.4. Aantrekkingskracht en meetbaarheid ................................................................... 39 2.4.5. Onderzoek naar interactieve televisietoepassingen .............................................. 41 2.5. User Generated Content ................................................................................................ 44 2.5.1. De digitale evolutie: van push naar pull ............................................................... 44 2.5.2. De rol van de nieuwe gebruiker in media-inhoud ................................................ 45 2.6. Fandom ............................................................................................................................ 47 2.6.1. Activisme ............................................................................................................. 47 2.6.2. Gemeenschappen .................................................................................................. 48 2.6.3. De rol en invloed van het internet ........................................................................ 48 2.6.3.1. Online activisme ........................................................................................... 49 2.6.3.2. Wisselwerking tussen producenten en consumenten ................................... 50 2.6.4. Niet-fans en anti-fans ........................................................................................... 51 2.6.5. De toekomst van de televisie: personalisatie .............................................................. 52

1

3. Methodologie................................................................................................................... 54 3.1. Probleemstelling ............................................................................................................. 54 3.2. Onderzoeksopzet ............................................................................................................ 54 3.2.1. Steekproef en steekproeftrekking ......................................................................... 54 3.2.2. Survey................................................................................................................... 55 3.2.3. Dagboek ............................................................................................................... 56 3.2.4. Analyse ................................................................................................................. 57 4. Analyse en resultaten ..................................................................................................... 58 4.1. Technologische innovaties ............................................................................................. 58 4.2. Verandering in kijkbeleving .......................................................................................... 63 4.2.1 Community versus individueel aspect ................................................................... 63 4.2.2 Me TV versus time shiften .................................................................................... 65 4.2.3. Lean-back versus lean-forward ............................................................................. 68 4.3. Interactieve televisie ....................................................................................................... 72 4.4. User generated content .................................................................................................. 78 4.5. Alternatieve en additionele kanalen bij film & tv fictie .............................................. 84 4.5.1. Alternatieve kanalen bij film en TV-fictie ........................................................... 85 4.5.2. Patronen van consumptie via additionele kanalen ............................................... 93 4.6. Fans en fandom............................................................................................................... 95 5. 6. 7. Conclusie ....................................................................................................................... 104 Discussie ........................................................................................................................ 110 Bibliografie .................................................................................................................... 112

2

1. Inleiding Het individuele beleven en gebruiken van TV is onderhevig aan veranderingen. In de begintijden van de televisie was zowel het aantal zenders als de zendduur beperkt. Geleidelijk aan werd het aanbod ruimer en ruimer. Kabeltelevisie en satellietschotels maakten het mogelijk 24 uur per dag programmas te bekijken. Bij de klassieke opvatting van televisiekijken koos de kijker de programma die hij of zij wilde bekijken, maar het programmaschema echter kon hij of zij niet zelf bepalen. Een programma moest bekeken worden op het ogenblik dat het werd uitgezonden. Voorwerp van het huidige onderzoek is de impact van technologische innovaties op de traditionele televisiekijkgewoonten en hoe deze mogelijk kunnen leiden tot Me TV, het individueel samenstellen van de televisieavond door de kijker. With Me tv, I get to make the programming decisions about what I want to watch and when I want to watch it. Control is a wonderful thing. (Gary Hoppenstand, Journal of Popular Culture, 2006, 39: 5)

Door middel van de laatste technologische vernieuwingen op vlak van televisie, zoals digitalisering en convergentie, is het voor de kijker mogelijk geworden om zelf te bepalen wanneer men kijkt, wat men kijkt en hoe men kijkt. Programma-inhoud is niet meer gebonden aan het tv-scherm of aan de uitzenduren. Er is dus sprake van een loskoppeling tussen content en carrier. Hierbij is het belangrijk na te gaan of men wel degelijk gebruik maakt van de extra functies die nieuwe technologien aanbieden. Dit onderzoek wil nagaan of, en zo ja hoe, de komst van deze nieuwe technologien onze kijkgewoonten benvloedt. Enkele vragen die we onszelf kunnen stellen zijn: Hebben de kijkers nog steeds het gevoel deel uit te maken van 'imagined community' of heeft de individuele programmering de bovenhand gekregen? Zorgt de vaste programmering nog steeds voor een structurerend element in het dagelijkse leven of worden de vastgelegde uitzendtijden bedreigd door video-on-demand? Blijft televisie kijken een lean-back activiteit, of gaat de kijker actief afwijken van de aangeboden programmering?

De centrale vraag in dit onderzoek is of de nieuwe technologien het mogelijk maken de TV flow te onderbreken, die de traditionele televisiebeleving benvloeden. Hierin kunnen we de wetenschappelijke relevantie vinden van het onderzoek. Dit onderzoek is tevens maatschappelijk relevant omdat het helpt inschatten in welke mate nieuwe televisietechnologien gedomesticeerd zijn in het huishouden en in welke mate ze bijdragen 3

tot een comfortabelere levensstijl. Ook voor de producent van de technologische aanbiedingen is het belangrijk te weten hoe de inburgering van een bepaald medium tot stand komt. Op deze manier kan hij zijn product aanpassen en afstemmen op de noden en behoeften van de consument.

Verschillende studies deden al onderzoek naar de invloed van een bepaalde technologie op het televisiekijkgedrag van mensen (vb. Video-on-demand bij Van den Broek, Pierson & Lievens, 2007; Digital video recorder bij Carlson, 2006). Het huidig onderzoek tracht een algemeen beeld te geven van de huidige realiteit en gaat na welke technologien de TV flow kunnen onderbreken en wat de impact hiervan is op de traditionele televisiebeleving. De invloed van digitale televisie waarbij de kijker zijn eigen kijkpakket kan samenstellen, het gebruik van de DVD die de video haast volledig heeft verdrongen, de PCTV als alternatief kanaal voor televisie-inhoud, het internet, de video on demand en de mobiele telefoon: van al deze technologien wordt de mogelijke impact onderzocht. In die zin kan deze studie, hoe bescheiden dan ook, een bijdrage leveren in de permanente bestudering van een razendsnel evoluerend fenomeen.

Het rapport is als volgt gestructureerd: in het eerste deel hebben we het domein van de Television Studies aan een grondig literatuuronderzoek onderworpen, vervolgens bespreken we het onderzoeksopzet van het eigen empirisch onderzoek, waarna de resultaten van dit onderzoek uitvoerig aan bod komen. Tot slot volgt er een allesomvattende conclusie en discussie.

De literatuurstudie vormt het theoretisch fundament voor het empirisch onderzoek. Om een brede basis te leggen en het veld te verkennen, werd de literatuurstudie opgedeeld in meerdere subthemas. Eerst zal er een beeld geschetst worden van het traditionele

televisiekijkpatroon. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen televisiekijkgedrag als leanback activiteit, televisie kijken als sociaal gebeuren en televisie kijken als routine. Eveneens is er aandacht voor de invloed van gender op het kijkpatroon. Daarna volgt er een overzicht van alle recente technologische innovaties die het mogelijk maken de vaste TV flow te onderbreken. De maatschappij heeft kennis gemaakt met de flexibiliteit van DTV, met PCTV, met de VCR en de DVD, met internet, P2Pfilesharing, VOD en additionele communicatiekanalen zoals zender- en programmawebsites. Vervolgens wordt er nagegaan of deze innovaties van invloed zijn op de traditionele televisiekijkgewoonten. Het begrip 4

domestication wordt verklaard. De drie kenmerken van traditioneel tv-kijken en hun mogelijke toekomstige alternatieven worden behandeld: lean-back versus lean-forward activiteit, televisie als sociaal gebeuren versus individueel kijkpatroon, routine-kijken versus time shifting. Interactiviteit vormt eveneens een subthema. Technologische innovaties maken interactie vanuit twee richtingen mogelijk en de scheidingslijn tussen producent en consument verwatert. Bij user generated content gaat het over de consument die nu in staat is om zelf media-inhoud te creren of mee te beslissen over de inhoud. Meer en meer evolueren we, zeker bij de jonge gebruiker, naar een situatie waarin het niet alleen de producent is die de inhoud bepaalt. Integendeel, de consument beslist hoe hij van het medium gebruik maakt en bepaalt er mee de inhoud van. Het laatste subthema handelt over fandom, dat wil zeggen de wijze waarop fans omgaan met hun favoriete programmas, het vormen van fandom communities, de verschillen tussen fans en niet fans in bijvoorbeeld het omgaan met de inhoud van de bekeken programmas en het gebruik van internetsites.

In deel twee van dit rapport gaan we dieper in op het onderzoeksopzet en de gehanteerde onderzoeksmethoden. We beschrijven alle stappen die nodig waren om dit onderzoek tot stand te brengen en correct uit te voeren.

Om tot resultaten te komen werden er voor elk onderdeel hypotheses opgesteld. Deze werden getoetst en ofwel bevestigd, ofwel verworpen. De hypotheses werden volgens dezelfde subthema's als de literatuurstudie ingedeeld. Bij het gedeelte technologische innovaties wordt er nagegaan wie, en in welke mate, de invloed van deze innovaties ondervindt of gebruik maakt van deze innovaties. Vervolgens worden een aantal aspecten van de kijkbeleving onderzocht, die onderhevig kunnen zijn aan verandering. In het onderdeel over interactieve tv wordt er gekeken wie er in het bezit is van technologie om interactief te kijken en of hun gedrag verschilt van mensen die deze technologie niet bezitten. Bij het gedeelte User Generated Content wordt onderzoek gedaan naar de invloed van leeftijd, geslacht en het bezit van DTV op het gebruik van user generated content. Bij additionele en

alternatieve kanalen wordt nagegaan wat de invloed is van de socio-demografische kenmerken van de kijker. Ten slotte wordt nog een sectie aan fandom gewijd. Er wordt onderzocht wat de verschillen zijn in het gedrag van fans en niet-fans.

De betrachting van het huidige onderzoek is dus een totaalbeeld te schetsen van het televisiegebruik op huidig ogenblik en de invloed van de nieuwe technologien. Het is een 5

onderzoek dat bijzonder boeiend is, omdat het relevante aanwijzingen bevat omtrent de strijd tussen de media. Onderzoek zoals dit kan binnenkort misschien een tussenstap blijken te zijn. De nieuwe technologien kunnen een strijd tussen de media veroorzaken. Volgens recente berichten is televisie als belangrijkste medium in de Verenigde Staten voorbijgestreefd door het internet. En, om een bekend gezegde te parafraseren: Als het regent in de Verenigde Staten, druppelt het in Europa

6

2. Literatuurstudie Wat is de invloed van nieuwe technologien en alternatieve kanalen voor film en fictie op de televisiebeleving? Vooraleer die vraag beantwoord kan worden, moet eerst bepaald worden wat de televisiebeleving die gepaard gaat met het traditionele televisiesysteem nu eigenlijk inhoudt. Op welke manier kan televisie een significante rol spelen in het organiseren van de dagindeling van personen en wat is het belang van televisie binnen een huishoudelijke context? Om deze vragen te kunnen beantwoorden, wordt eerst gekeken naar de belangrijkste onderzoeken binnen het domein van de Television Studies, die op dit gebied al heel wat zaken kunnen verhelderen. Vervolgens zullen zowel de verschillende technologische innovaties als de alternatieve en additionele kanalen voor televisie verder geanalyseerd worden, waaruit hun impact op het kijkpatroon moet blijken. Ten slotte zal ook nog ingegaan worden op de term interactiviteit die gepaard gaat met de nieuwe technologien en zullen ook de gerelateerde fenomenen user generated content en fandom aan bod komen.

2.1. Traditioneel kijkpatroon Wat houdt de praktijk van het televisie kijken op zich nu eigenlijk in? Een praktijk kan gedefinierd worden als een geroutineerd type van gedrag dat bestaat uit verschillende elementen die met elkaar verbonden zijn. Men kan het vergelijken met de praktijk van het koken, werken, etc. (Van den Broeck, 2007: 24).

Het televisie kijken is dominant aanwezig in onze huidige maatschappij. Het feit dat in 2005 meer dan 99% van de Vlaamse gezinnen over een toestel beschikte, spreekt boekdelen. Naast haar sterke verspreiding is het ook een medium dat volledig gedomesticeerd is. Dit wil zeggen dat de praktijk van het televisie kijken volledig gentegreerd is in ons dagelijkse leven en deel uitmaakt van onze gewoonten (Glorieux, 2004). Het brengt structuur en ritme in ons leven doordat we naar bepaalde programmas toeleven. Hierdoor ontstaat er routine in onze handelingen (Van den Broeck, 2007: 26). Onze dagindeling staat in functie van de programmas die dagelijks op hetzelfde tijdstip verschijnen. Zo staan mensen op met het journaal en gaan ze er mee slapen.

n van de bekendste onderzoekers binnen het domein van het televisieonderzoek is Roger Silverstone. In zijn boek Television and everyday life stelt hij zich volgende vraag: Hoe is het mogelijk dat televisie zich zo sterk en diepgaand heeft kunnen doordringen in ons dagelijkse leven? (Silverstone, 1994: 2). Het antwoord is een theoretische studie naar de 7

relatie tussen televisie en de gezinsruimte. Silverstone maakt gebruik van twee algemene benaderingen. De eerste benadering behandelt de relatie tussen de kwaliteit van de inhoud van programmas en het publiek. De tweede benadering focust op de effecten van de programmas op het publiek (Silverstone, 1994). Verder bespreekt hij het paradoxale karakter van de dominantie en sterke integratie van televisie. Watching television and discussing television and reading about television takes place on an hourly basis (Silverstone, 1994: 3). Silverstone stelt dat we worden vergezeld door televisie bij het opstaan, tijdens het ontbijt en in cafs. Het houdt ons gezelschap wanneer we alleen zijn, helpt ons bij het inslapen en biedt ons plezier. We vinden televisie vanzelfsprekend maar toch begrijpen we volgens hem niet zo goed hoe televisie werkt, noch mechanisch noch ideologisch (Silverstone, 1994, 1-3).

Een ander feit dat wijst op de dominantie van de televisie is de grote hap die zij neemt uit ons vrijetijdsbudget. Het Vlaamse Tempus Omnia Revelat (TOR), een onderzoeksgroep aan de Vrije Universiteit Brussel, heeft onderzoek gedaan naar de vrijetijdsbesteding van de Vlaming. Vrijetijdsbesteding wordt door TOR gedefinieerd als de tijd die mensen kunnen invullen met activiteiten die hun voorkeur uitdragen (Van den Broeck., 2007: 25). Zij stelden vast dat Vlamingen gemiddeld 50% van hun vrije tijd besteden aan het kijken van televisie of video. Jongeren tussen achttien en vierentwintig jaar kijken het minst televisie. Zij besteden echter wel meer tijd aan nieuwe media (Glorieux, 2004). Toch moet ook vermeld worden dat het kijken naar televisie niet beschouwd wordt als een prioritaire activiteit. Als personen bijvoorbeeld familie op bezoek krijgen, gaat dit ten koste van het televisie kijken (Van den Broeck, 2007: 26). Dit sluit niet uit dat er veel tijd gespendeerd wordt aan deze nietprioritaire activiteit. In 2002 spendeerde de gemiddelde Belgische vrouw op een gemiddelde dag twee uur en negen minuten aan het kijken van televisie of video. De gemiddelde Belgische man deed hier nog een schepje bovenop en keek per dag maar liefst twee uur en drientwintig minuten naar de beeldbuis. Hiermee doet Belgi beter dan al zijn buurlanden. In Europa doen alleen de Bulgaren beter met twee uur en zevenendertig minuten voor de vrouwen en twee uur en negenenveertig minuten voor de mannen (Eurostat, 2002: online).

Televisie neemt dus een dominante plaats in het leven van mensen in. In wat volgt wordt dieper ingegaan op wat het traditionele kijkpatroon nu eigenlijk inhoudt en worden zijn drie dimensies besproken: het kijkgedrag, de sociale dimensie en televisie als ritueel.

8

2.1.1. Televisie kijken als leanback activiteit Het kijkgedrag van mensen is de eerste dimensie van het traditionele kijkgedrag die we gaan bespreken. Televisiekijkers krijgen wel eens de bijnaam couch potatoes. Dit verwijst naar het feit dat televisie kijken voornamelijk beschouwd wordt als een lean-back actvity waarbij men volledig kan ontspannen en niets doen. Personen beslissen om te beginnen kijken, zetten zich neer in de zetel en kijken wat de televisie hen voorschotelt. Men kiest niet altijd rationeel wat men gaat bekijken, de televisie doet dit voor ons (Bauwens, 2002; Pauwels & Bauwens, 2004). Men kiest op die manier dus enkel voor het medium en niet specifiek voor de inhoud ervan. De televisie biedt een grote stroom van programmas en series aan, de ene al interessanter dan de andere, en men heeft het vaak moeilijk om dit aanbod af te slaan en de televisie uit te zetten. Het feit dat mensen ook programmas bekijken die hen eigenlijk niet interesseren, heeft te maken met de intentie die ze hadden om televisie te kijken en die ze bijgevolg waarmaken. Wat er precies op de televisie verschijnt is van ondergeschikt belang. (Bauwens, 2002).

Het kijkgedrag kan dus worden onderverdeeld in vier stadia (Van den Broeck, 2007: 27). Mensen maken zich eerst volledig beschikbaar en beginnen dan pas televisie te kijken. Hoewel mensen veel televisie kijken en televisie een belangrijk middel is om hun dag te structureren, zijn er slechts een aantal programmas die ze als een must beschouwen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat mensen vaak enkel voor het medium kiezen en niet zozeer voor de inhoud (Van den Broeck, 2007: 27). Niet elke programmakeuze is een rationele keuze. Meestal zet men eerst de televisie aan en begint men dan te zappen. Dit wil zeggen dat de programmas die men bekijkt eerder het resultaat zijn van het aanzetten van de televisie dan wel de oorzaak of reden (Bauwens, 2002: 167-288). Tenslotte speelt bereidheid een belangrijke rol in het kijkgedrag. Dit wil zeggen dat eens mensen zich beschikbaar hebben gemaakt voor het medium televisie, ze blijven kijken. Zelfs wanneer ze geen voldoening halen uit het kijken van een bepaald programma (Bauwens, 2002: 385-389).

Hoewel net beweerd werd dat mensen zich eerst volledig beschikbaar maken om naar televisie te kijken, moet toch opgemerkt worden dat hier verschillende gradaties in zijn. Televisie kijken wordt vaak beschouwd als een secundaire activiteit. Meer en meer staat de

9

televisie aan terwijl we met een andere, primaire activiteit bezig zijn. Zo staat de televisie bijvoorbeeld aan wanneer mensen aan het surfen zijn op het internet of wanneer ze een boek aan het lezen zijn. Er kunnen drie niveaus van kijkervaringen worden onderscheiden (Van den Broeck, 2007: 27): TV in the front: dit is de meest actieve vorm van televisie kijken. Al de aandacht gaat naar het kijken van televisie. TV on the side: mensen voeren n of meer primaire activiteiten uit terwijl ze televisie kijken. Bijvoorbeeld: strijken en naar de televisie kijken. TV in the back: in deze setting fungeert televisie als behangpapier. Er wordt niet actief gekeken, het is louter een omgevingselement (Van den Broeck, 2007: 28).

2.1.2. TV kijken als sociaal gebeuren De laatste decennia hebben reeds verschillende onderzoekers aandacht besteed aan de rol van televisie binnen een huishoudelijke context. n van de eerste die een kwalitatief onderzoek uitvoerde naar de manier waarop mensen naar televisie kijken binnen een huishoudelijke omgeving was David Morley. In zijn kleinschalig onderzoek, Family Television, legt Morley vooral de nadruk op de manier waarop mensen binnen hun gezin naar televisie kijken (Morley, 1986). De twee voornaamste conclusies uit zijn werk zijn: In een huishoudelijke context stemt het aanstaan van de televisie niet overeen met het feit dat men de output effectief bekijkt. De basiseenheid van televisieconsumptie is het gezin of het huishouden (hij stapt af van de individualistische benadering) (Morley, 1986: 7-15).

Een belangrijk kenmerk van televisie is dus het feit dat de activiteit op zich aanzien wordt als een sociale activiteit en soms als een familiebezigheid (Van den Broeck, 2007: 27). Men kijkt liever in gezelschap dan alleen. Het gaat zelfs zo ver dat de inhoud van wat mensen bekijken op televisie minder belangrijk is dan het feit dat men er samen naar kijkt, in het gezelschap van anderen. Dit wil thans niet zeggen dat men tijdens het kijken converseert met elkaar (Bauwens, 2002). James Lull was n van de eerste sociologen die gebruik maakte van antropologie en etnomethodologie om het sociaal gebruik van televisie binnen een huishoudelijke context te bestuderen (Lull, 1990). Lull en zijn collegas gingen twee tot zeven dagen samenwonen met gezinnen om zo hun dagdagelijkse huishoudelijke routines te observeren. Het resultaat van de studie is een onderscheid tussen twee primaire types van

10

sociaal gebruik van televisie: het structureel en het relationeel gebruik (Lull, 1990: 35). Het structureel gebruik van televisie verwijst naar televisie als achtergrondgeluid en als regulatieve bron die onze tijd en activiteiten structureert. Het relationeel gebruik van televisie is echter complexer. Televisie kijken kan leiden tot conversaties en zo de familie dichter bij elkaar brengen, maar het kan even goed een bron zijn van conflict.

Televisie kan dus zowel een positieve als een negatieve invloed hebben op relaties binnen een familie. Televisie biedt interactiemogelijkheden doordat het een context creert om ergens over te praten. Als een gezin samen naar een bepaald programma kijkt, kan hier tijdens of na het programma over gepraat worden, men gaat het programma gezamenlijk evalueren of bespreken. Televisie heeft bij de meeste gezinnen dan ook een centrale plaats in de woonkamer. De woonkamer is de plaats waar het gezin samenkomt en ontspant door samen televisie te kijken. Ook al zit men niet samen in dezelfde huiskamer, toch kan het gelijktijdig bekijken van nzelfde programma of serie zorgen voor een soort van band onder mensen. Televisieprogrammas, series en dergelijke vormen vaak het gespreksonderwerp op het werk, in gezinsverband, online of onder vrienden. Zo wordt er bijvoorbeeld onder vrouwen op het werk tijdens de pauze gesproken over wat er gisteren in Thuis of Familie is gebeurd. Deze interactiemogelijkheid kan echter ook negatief zijn. Mensen gaan mogelijk een bepaalde druk voelen van hun vrienden, familie en dergelijke om naar een programma te kijken omdat ze anders niet kunnen meepraten over dit programma en uit de boot vallen (Morley, 1986: 2226). Naast deze affiliation & avoidance functie moedigt televisie ook sociaal leren aan. Televisie is een bron van informatie voor de kijkers (Lull, 1990: 37-38).

Wanneer het gaat over de sociale dimensie van het televisie kijken, kunnen we ook niet rond het concept imagined communities van Benedict Anderson (Anderson, 1991). Oorspronkelijk verwijst de term naar het ontstaan van de moderne naties door een gemeenschappelijke cultuur. De term imagined wijst op het feit dat geen enkel lid van een natie, hoe klein dan ook, alle andere leden van dezelfde natie ooit zal kennen (Anderson, 1991: 6). Wanneer het concept van Anderson doorgetrokken wordt naar televisie, kunnen alle kijkers van een bepaald programma gelijk gesteld worden aan een imagined community. Men heeft het gevoel deel uit te maken van een verbeelde gemeenschap waar iedereen in het bezit is van een televisietoestel en op hetzelfde moment voor de buis zit (Morley, 2000). De kijkers zijn verbonden met elkaar omdat ze dat bepaalde programma gemeenschappelijk hebben, maar toch zal n kijker nooit alle andere kijkers kennen. Het community gevoel was voor de komst 11

van technologische innovaties sterk geografisch gebonden. Elk land had zijn eigen zenders en er werd dus grotendeels cultureel en sociaal bepaald waar het grootste deel van de bevolking op hetzelfde moment naar keek. Zo werd een soort van national audience gecreerd (Morley, 2000). Wat men vaak ziet, is dat mensen naar televisie kijken als ze zich eenzaam voelen en op zoek zijn naar gezelschap. Ouderlingen zijn hier een goed voorbeeld van. Vaak zijn ze alleen of vervelen ze zich en brengen ze hele dagen door met het kijken van televisie. De kijker heeft op het moment dat hij televisie kijkt het gevoel in dialoog te kunnen treden met het scherm (Cubitt, 1991).

2.1.3. TV kijken als routine De derde en laatste dimensie van het traditioneel kijkpatroon is het structurele element van televisie kijken, het ritueel. Mensen hebben namelijk nood aan structuur en sociale orde. Hiervoor maken ze gebruik van routines, rituelen en tradities. Zo concludeert Ien Ang (1985: 11) in haar studie Watching Dallas dat mensen gebruik maken van televisieprogrammas om het dagelijkse leven te structureren. Voor vele mensen is het kijken van televisie met andere woorden een vorm van geritualiseerd gedrag. Men heeft onbewust een kijkpatroon ingebouwd in het dagdagelijkse leven waarop men het huishouden kan organiseren. Ook James Lull (1990: 35) kwam zoals eerder gezien al tot deze conclusie, hij maakt een onderscheid tussen het structureel en relationeel gebruik van televisie waarbij het structureel gebruik verwijst naar televisie als achtergrondgeluid en als regulatieve bron die onze tijd en activiteiten structureert. Hoewel televisie vaak een bedreiging vormt voor de sociale orde, werkt zij ook als behoeder of versterker van de orde binnen de sociale realiteit (Silverstone, 1994: 18-19).

Binnen deze context hebben Gauntlett en Hill (1999: 23) onderzoek gedaan naar de rol van televisie als medium om structuur te brengen in de dagindeling van mensen aan de hand van een dagboekstudie. De respondenten moesten in hun dagboek een doordeweekse dag beschrijven. Door het feit dat programmas uitgezonden worden op basis van een strikt uitzendschema, zullen mensen zorgen dat ze op het moment van hun programma niets meer om handen hebben (Gauntlett & Hill, 1999: 24). Op die manier is het uitzendschema verantwoordelijk voor de structuur van de dagindeling (Silverstone, 1994: 20). Zo zullen veel gezinnen ervoor zorgen dat het eten klaar is vr dat hun favoriete programma begint. Toch beweerde 61% van de respondenten die deelnamen aan het onderzoek van Gauntlett en Hill (1999: 24-25) dat ze hun huishoudtaken niet organiseerden rond bepaalde televisieprogrammas. 25% beweerde dat ze dit occasioneel deden. Wat volgt is een 12

bespreking van de momenten waarop televisie een organiserende rol speelt op basis van de bevindingen van Gauntlett en Hill. s Ochtends hebben mensen vaak weinig tijd om televisie te kijken. Een enkeling zal de televisie aanzetten om naar het weerbericht te kijken om op die manier te bepalen welke kledij men zal aantrekken. Voor de overgrote meerderheid beperkt televisie zich s morgens tot TV in the back. s Avonds krijgen we een geleidelijke overgang van TV on the side naar TV in the front. Wanneer mensen thuiskomen van hun werk of van school wordt de televisie vaak opgezet, maar zijn ze tegelijkertijd nog met andere primaire activiteiten bezig: huiswerk, koken en strijken. 15% van de respondenten beweerde dat ze regelmatig ervoor zorgden dat hun avondmaal klaar was voordat hun favoriete programma begon, zodat ze konden eten voor de televisie. Hoe dichter naar het einde van de avond toe, hoe vollediger de aandacht naar de televisie gaat. De huishoudelijke taken zijn afgerond en men kan zich volledig ontspannen (Gauntlett & Hill, 1999: 24-25). Volgens Silverstone (1994: 21) gaat televisiekijken soms zelfs zo ver dat bepaalde televisieprogrammas beschermd worden. Het gaat om programmas die mensen kost wat kost willen zien. Tijdens die programmas wil men niet gestoord worden. De telefoon wordt niet opgenomen en de afwas blijft staan. Dit toont nog maar eens aan hoe dominant televisie aanwezig is in onze dagelijkse structuur.

Toch moet de rol van televisie als structurerend element in het huishouden ook genuanceerd worden. Televisie vormt namelijk niet noodzakelijk de determinerende factor binnen de organisatie van de dagindeling. Dit varieert bijvoorbeeld sterk naargelang het type huishouden. Het huishouden is namelijk geen synoniem voor het kerngezin. Naast het kerngezin (nuclear family) bestaan er ook huishoudens met n ouder, bejaarden, mensen die alleen wonen, etc.. Al deze verschillende vormen van huishoudens hebben elk hun eigen manier die ze hanteren om hun leven te structureren. Televisie kan een belangrijke factor zijn in deze structuur, maar de intensiteit varieert. Zo zal televisie niet dezelfde rol spelen voor een bejaard koppel op het platteland als voor een alleenwonende werkende vrouw in de stad. Naast televisie zijn er dus nog een hele reeks anderen factoren die de dagindeling mee bepalen. Kinderen, werk en vrienden zijn hier enkele van (Gauntlett & Hill, 1999: 21). Mensen organiseren hun dag dus aan de hand van verschillende factoren. Toch suggereert de manier waarop de respondenten in het onderzoek van Gauntlett en Hill (1999: 30) hun dagelijkse activiteiten beschreven, dat sommige momenten van de dag zoals het ontbijt en het avondmaal sterk gerelateerd zijn aan bepaalde televisieprogrammas. 13

2.1.4. Gender en televisie Zowel mannen als vrouwen vervullen hun eigen sociale rollen binnen het gezin (Aronson, 2007: 307), het is dan ook niet zo gek om te veronderstellen dat ze op een verschillende manier naar televisie kijken. Verschillende onderzoekers hebben hieromtrent reeds een aantal vaststellingen gedaan. Morley (1999: 147) richtte zijn aandacht voornamelijk op de verschillen in macht om te bepalen welke programmas bekeken worden, hoeveel er gekeken wordt, etc.. Hij heeft getracht deze vragen te beantwoorden op basis van het verschil in sociale rol tussen de man en de vrouw binnen het gezin. Ten eerste merkt Morley op dat het eenvoudiger is voor een man om naar televisie te kijken dan voor een vrouw. Dit komt omdat de man meer geassocieerd wordt met werk buitenshuis en de vrouw meer met huishoudelijke taken. Aangezien er altijd wel huishoudelijke taken te vinden zijn, zal een vrouw zich schuldig voelen wanneer zij haar huishouden in de steek laat en naar televisie kijkt. Ten tweede stelt Morley vast dat de vader meestal de baas is over de afstandsbediening. Dit leidt tot frustraties bij de vrouw omdat de man van het ene programma naar het andere programma zapt, terwijl de vrouw iets probeert te volgen (Morley, 1999: 147-148). Ook Lull kwam tot de conclusie dat vaders meer invloed hebben dan eender welk ander individu binnen het gezin in verband met het kiezen van programmas (Lull, 1990: 40). Er is echter n uitzondering. Wanneer de moeder werkt en de vader werkloos is, zal de vader meer geneigd zijn om de anderen in zijn gezin de programmas te laten kiezen. Een derde en laatste onderscheid dat Morley maakt tussen man en vrouw is de stijl van het kijken. Uit zijn onderzoek blijkt dat mannen het liefst aandachtig, in stilte en zonder afleiding naar televisie kijken zodat ze niets missen. De vrouw beschouwt televisie echter als een sociale activiteit die gepaard gaat met conversaties met de andere kijkers (Morley, 1999: 149-150).

2.2. Technologische innovaties en alternatieve kanalen voor film en fictie De 21ste eeuw wordt gekenmerkt door een steeds verdergaande digitalisering. In een maatschappij waar het internet van zeer groot belang is geworden, wordt het steeds moeilijker voor andere media om nog relevant te blijven. Het lijkt of ze zich allen proberen aan te passen aan dit redelijk nieuwe maar toch al dominante medium. Het is hoofdzakelijk deze concurrentie die verantwoordelijk is voor een toenemende convergentie van het traditionele medium televisie met het nieuwe medium internet (Wilzig & Avigdor, 2004). Het continu

14

evoluerende digitale medialandschap heeft immers gezorgd voor een verandering in de manier waarop films en televisieseries worden geconsumeerd (Van Selm & Peeters, 2007).

Daarbovenop worden alle apparaten ook steeds kleiner, hoewel dit zeker niet ten koste gaat van hun mogelijkheden. Denken we maar aan de iPod of aan de minder merkspecifiek gebonden smartphones, handhelds, etc.. Men kan al deze apparaten onder de grote noemer all-in-one devices plaatsen. Deze innovatieve elektronische apparaten zijn een smeltkroes van allerlei mediale kanalen. Dit heeft onvermijdelijk een effect op de abstracte grenzen tussen de verschillende media. De grenzen vervagen en de verschillende media ondergaan een convergentiebeweging. Een belangrijke vraag is dan hoe het medium televisie deze convergentiebeweging precies ondergaat? Het lijkt wel alsof de inhoud van televisie vandaag de dag in toenemende mate onafhankelijk is geworden van het eigenlijke medium, en wel door de komst van verschillende alternatieve en additionele kanalen voor film en fictie. Meer en meer mensen lijken te breken met de oorspronkelijke TV flow en met het bekijken van programmas die gebonden zijn aan een bepaald tijdstip.

Maar is dit ook werkelijk zo? Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het nodig om de bestaande technologische innovaties en alternatieve kanalen zoals digitale televisie en internet te analyseren. Daarbovenop komt nog dat naast de alternatieve kanalen er bij deze vernieuwde mediaconsumptie ook een belangrijke rol weggelegd is voor de zogenaamde additionele communicatiekanalen. Deze toegevoegde kanalen worden beschreven als manieren om de betrokkenheid van de kijker te verhogen en om de kijker tot interactie met het medium aan te zetten (Van Selm & Peeters, 2007).

2.2.1. Alternatieve kanalen voor film en fictie 2.2.1.1. Digitale Televisie Vaak worden we met termen als Telenet Digital, Belgacom-TV, HDTV en DTV geconfronteerd, maar welke betekenis schuilt er nu juist achter al deze termen? Het eerste wat dient gezegd te worde,n is dat al deze termen slechts subcategorien zijn en terug te brengen zijn onder de overkoepelende noemer Digitale Televisie (DTV), wat als volgt gedefinieerd kan worden:

15

Digital television is a relatively new technology for transmitting and receiving broadcast television signals. It is about data or combinations of zeros and ones representing values for improved colour representation, contrast and sound. (Sandberg, 1999: 8)

In 2000 werd digitale televisie in Groot-Brittanni gentroduceerd. Al snel beschikte 28% van de Britse huishoudens over digitale televisie (Weber & Evans, 2002: 446). Een Britse studie wees uit dat dit percentage in 2001 reeds was opgelopen tot 35% en tegen het einde van 2002 tot 50% (Mathieson & Snoddy in Weber & Evans, 2002). Uit deze cijfers kan men concluderen dat digitale televisie op een tijdspanne van drie jaar een behoorlijke penetratie in de Britse huishoudens tot stand heeft gebracht. In de VS kan men enigszins hetzelfde patroon vaststellen, hoewel de start er wat moeizamer verliep. Waarin ligt nu precies het grote verschil met analoge of traditionele televisie? Om het onderscheid tussen digitale en analoge televisie te maken, dient men verder te gaan dan enkel een oppervlakkige visuele analyse. Het valt evenwel niet te ontkennen dat er wel degelijk een vooruitgang op auditief en visueel vlak plaatsvindt. Toch schuilt hierin niet het grote onderscheid tussen analoog en digitaal. De graad van informatie (bijvoorbeeld de resolutie) en de flexibiliteit die televisiekijkers ervaren daarentegen, doen analoge en digitale televisie sterk van elkaar verschillen (Sandberg, 1999: 8). Vaak wordt in verband met deze flexibiliteit, analoge en digitale televisie benoemd naar hun interactiviteit. Carlson (2006: 98) spreekt over een verschuiving van one-way mass media model naar een two-way interactive model. Analoge televisie steunt op het principe van eenrichtingsverkeer, de televisiekijker neemt waar wat anderen (programmamakers) voor hem hebben samengesteld. Bij digitale televisie is het de gebruiker zelf die zijn eigen inhoudspakket samenstelt. Carlson (2006: 97-98) geeft aan dat de digitalisering van het televisiesignaal personalisatie en interconnectiviteit met zich meebrengt. Onder interconnectiviteit verstaat hij: het vermogen van de mediagebruikers om hun media-ervaringen te controleren en te delen .

Omdat het digitale televisiesignaal als gegevensdrager gebruik maakt van nullen en enen, bezit het een grotere compactheid dan een analoog televisiesignaal. Dit betekent dat het mogelijk is om een breder spectrum van digitale televisiezenders aan te bieden (Sandberg, 1999: 8).

Een bijzondere variant van digitale televisie is High-Definition Television (HDTV). Het overstijgt ruim de visuele en auditieve kwaliteit van de standaard digitale televisie. HDTV 16

bezit het dubbele aan resolutie van analoge televisie (Whitaker, 2001: 225). Voor alle duidelijkheid zetten we de meest gangbare televisiemedia in hirarchische volgorde. Deze is eigenlijk ook historisch bepaald. De analoge of traditionele televisie treft men onderaan de hirarchische ladder aan, gevolgd door de standaard digitale televisie en bovenaan de ladder bevindt zich HDTV. DVD heeft een gelijkaardige visuele kwaliteit als digitale televisie (Vercruysse, Vanden Bosch & Vermaele, 2005: 12). Het grote verschil op visueel vlak tussen standaard digitale televisie en HDTV is dat HDTV-beelden veel scherper zijn en met het 169-formaat (breedbeeld) werken (Whitaker, 2001: 217). Ook qua contrastratio en kleurdiepte is er een grote vooruitgang op te merken (Cuban, 2005: 8; Whitaker, 2001: 221). Op auditief vlak is de vooruitgang nog intenser. Standaard digitale televisiesignalen kunnen enkel stereogeluid transporteren, HDTV voegt hier nog 5.1-geluid (surround sound) aan toe (Poynton, 2003: 589; Whitaker, 2001: 255).

Een kritische bedenking die hierbij gemaakt kan worden: volgens een publicatie van de Vlaamse overheid bedroeg de penetratie van digitale televisie in Vlaanderen in 2005 slechts 2.5%, dat is laag in vergelijking met het Verenigd Koninkrijk (50%), Spanje (20%) of Frankrijk (15%). Ook in Nederland, nochtans een Europese voorloper in het gebruik van digitale technologien, is het digitaal kijken nog niet doorgedrongen (4%) (Vercruysse et al., 2005: 10). Eind 2007 lanceerde Telenet HDTV in Vlaanderen (De Standaard, 2007). Is het dan wel verstandig om HDTV te introduceren terwijl de standaard digitale televisie slechts laag tot matig ingeburgerd is? Flaherty (2000) zegt in dit verband dat de komst van de HDTV niet noodzakelijkerwijze nodig was om aan een beperking van standaard digitale televisie te beantwoorden. Het was eerder de drang om televisie tot op hetzelfde niveau (visueel en auditief) als bioscoopkwaliteit te brengen.

2.2.1.2. DVR en VCR Het digitale televisiesignaal dat zowel via de kabel, ether als satelliet kan verzonden worden, wordt opgevangen door set-top technology (Case, 2004: 29). TiVo is in dit verband het meest bekende merk op de Amerikaanse en Canadese DVR-markt. DVR, wat staat voor Digital Video Recorder, wordt ook vaak aangeduid met de term PVR, wat staat voor Personal Video Recorder (Carlson, 2006: 102). In tegenstelling tot VCR, registreert een DVR televisieinhoud in digitale vorm. De kernfuncties van DVR zijn de volgende:

17

De lineaire televisie-inhoud wordt op een interne harde schijf vastgelegd. Het geregistreerde kan naderhand op een gelijkaardige manier als een DVD worden bekeken. Het laat gebruikers toe om gebruik te maken van playback en time shifting (vooruitspoelen bij reclame (Case, 2004: 29)). Het biedt de mogelijkheid om live-televisie te pauzeren en te herbekijken. EPG (Electronic Program Guide) biedt de mogelijkheid om snel en eenvoudig programmas vast te leggen.

Lowry (in Carlson, 2006) beweert dat de komst van de DVR de rollen van de programmamakers en het publiek hebben omgedraaid. Het zijn nu niet meer de programmamakers die op zoek zijn naar televisiekijkers, maar wel de televisiekijkers die via EPG zelf programmas uitzoeken. Elke TiVo is verbonden met een netwerkstructuur. Elk dag maakt de DVR, via de telefoonlijn, verbinding met een centrale server-database om EPGs te downloaden (Carlson, 2006: 103). Een studie wees uit dat DVR-gebruikers meer televisie kijken dan voorheen. Zij menen ook dat wat ze kijken van betere kwaliteit is dan voorheen via analoge televisie (Brown, 2000: 38).

Wat we echter niet uit het oog mogen verliezen, is de voorloper van de DVR of PVR, namelijk de VCR. VCR, wat staat voor Videocassette Recorder, was de eerste inbreuk op de TV flow. Hij bood als eerste de televisiekijker de mogelijkheid om televisie-inhoud vast te leggen op een videocassette en verbrak zo het verband tussen televisie-inhoud en tijdelijke indeling. Vanaf dan kon men tot op een zekere hoogte het uitzendschema naar eigen hand zetten (Kompare, 2006: 355) en ontstond dus de mogelijkheid tot time shifting. Hieronder verstaat men het opnemen van programmas of films om deze later te (her)bekijken. Kompare (2006) stelt echter vast dat de VCR door de mensen eerder werd gezien als een uitbreiding van de filmindustrie binnenshuis in plaats van een toevoeging aan de televisie. De VCR werd oorspronkelijk dus vooral gebruikt om op videocassette uitgegeven films thuis te bekijken.

Het wezenlijke verschil tussen de recentere DVR en de VCR is te vinden op het vlak van registratie. Zoals reeds vermeld, ligt DVR in het verlengde van digitale televisie die gebruik maakt van digitale televisiesignalen. VCR moet het echter met analoge televisiesignalen stellen. De televisie-inhoud wordt dus niet in een digitaal formaat geregistreerd, maar wel in

18

een analoog formaat. De belangrijkste voordelen van digitale registratie zijn dat er minder kans bestaat op registratiefouten, de mogelijkheid om de DVR intelligente processen te laten uitvoeren (vb.: programma routinematig opnemen) en een grote flexibiliteit in de variteit van opnamematerialen (vb.: harde schijf, DVD,) (Whittingham, 2000:11-23).

2.2.1.3. DVD Net zoals de VCR heeft ook de DVD bijgedragen tot het onderbreken van de TV flow, waardoor deze als alternatief kanaal voor film en fictie kan worden gezien. De laatste jaren heeft de DVD de plaats van de VHS (videocassette) bijna volledig overgenomen. Kompare (2006: 344) noemt de DVD zelfs de gepdate versie van de VHS. Ook bij DVD kan men, zoals bij de DVR, spreken over een digital content. Deze digitalisering van de media-content zorgt voor een hogere resolutie op visueel en auditief vlak. Beelden zijn veel scherper in vergelijking met de traditionele VHS en het geluid is van cd-kwaliteit of hoger. De DVD biedt, in vergelijking met VHS, een grote opslagcapaciteit ondanks het kleiner formaat (wat zorgt voor plaatsbesparing, zowel in winkelrekken als bij de consument thuis) (Kompare, 2006: 346). Deze grotere opslagcapaciteit heeft geleid tot de lancering van de zogenaamde seizoensbox van populaire televisieseries, wat een keerpunt voor televisie betekende. Het medium bereikte immers wat film al in het midden van de jaren tachtig had bereikt, namelijk het statuut van een bloeiende, direct-to-consumer markt. Kompare (2007) beschrijft de seizoensbox zelfs als het hoogtepunt van de DVD technologie.

Deze materile aanschaf zorgde ervoor dat de relatie tussen televisie en de kijkers absoluut en compleet werd. De kijker ontvangt dankzij de DVD namelijk de inhoud zoals op de televisie, maar dan zonder de beperkingen en storende elementen van het medium televisie. Met de traditionele videocassettes zou dit op praktisch vlak nooit mogelijk zijn geweest, want een seizoensbox op video zou enorm veel plaats innemen (Kompare, 2006). Kompare (2006) en Skopal (2007) stellen vast dat sinds de late jaren tachtig home videos (video/DVD-verkoop aan de consumenten en de verhuuropbrengsten) de grootste bron van inkomst zijn voor de productiehuizen in Hollywood en volgens Tom Edwards, senior industry analyst bij de NPD Group (een markt-informatie bedrijf), was in 2003 de DVD-speler het snelst groeiende product op de electro-markt. De DVD werd in 1997 aan het grote publiek beschikbaar gesteld (Kompare, 2006: 337). In 2003 beschikte 54% van de huishoudens in de VS over een DVD-speler (Cardona & Fine, 2003: 21). Op een zestal jaar had de DVD dus 19

meer dan de helft van de bevolking bereikt, terwijl de VCR vijftien jaar nodig had om quasi dezelfde penetratie te bekomen. Het medium televisie zelf deed er zelfs nog langer over, ruim vijfentwintig jaar (Cardona & Fine, 2003: 21). Als we de introductie en de penetratie van de digitale televisie even terug aanhalen, kan men vaststellen dat de digitale televisie slechts drie jaar nodig had om een gelijkaardige penetratie te bereiken in de Britse huishoudens (Mathieson & Snoddy in Weber & Evans, 2002). Het is wellicht niet zonder risico op vertekening om dit resultaat rechtstreeks op de penetratie in de VS te projecteren. Toch kan men mits enige nuance vaststellen dat digitale televisie zich aan een sneltempo verspreid heeft in vergelijking met minder recentere media.

Na de gloriejaren hadden de DVD-verkoopcijfers in 2004 hun hoogste peil bereikt waarna de regressie volgde. De groei van de verkoopcijfers 2005-2006 is veel zwakker dan die van de voorgaande periode 2004-2005. Ook hiervoor valt een eenvoudige verklaring te geven: verschillende nieuwe media en minder traditionele consumptie van media (Video-on-demand diensten, de mogelijkheid om online DVDs te huren,) beginnen een steeds belangrijkere rol te spelen in het medialandschap, ten koste van de minder recente media zoals de DVD die ondertussen zijn mediale plaats ziet wankelen ten voordele van de Blueray-Disc.

Sinds de komst van de DVD besteedt men ook steeds meer aandacht aan piraterij- en kopieerbeveiligingen. Ongetwijfeld werd er reeds ten tijde van de VHS aan illegaal kopiren gedaan, maar toen werd hier toch minder aandacht aan besteed dan de laatste jaren met de DVD. Kerr (2006: 72) geeft hiervoor de volgende logische verklaring: VHS waren eenvoudiger te controleren dan DVDs. Een VHS kopiren was een omslachtige onderneming. Een DVD kopiren daarentegen vraagt een minimum aan inspanning van de gebruiker en een routineklus voor een computer. Rent, Rip and Return en Rent, Rip, Share zijn toepasselijke titels die gebruikt worden om de nieuwe vormen van kopierpiraterij aan te duiden. Men huurt een DVD, kopieert deze met eenvoudig te gebruiken software en brengt de gehuurde DVD vervolgens terug naar de videotheek (Dean, 2007: 121).

2.2.1.4. PCTV De Personal Computer kent sinds zijn ontstaan een zeer steile opmars. In sneltempo volgden voor dit medium dan ook zeer veel technologische vernieuwingen. Zo evolueerde de PC van een veredelde type- en rekenmachine naar een multimedia-apparaat met enorme mogelijkheden. De computer nam door deze verscheidene nieuwe technische mogelijkheden 20

al snel een steeds belangrijkere plaats in het huis in. Het stijgende belang van de PC binnen een huishouden wordt ook nog eens aangetoond door het feit dat bijvoorbeeld computergigant Intel plannen heeft om veertig grote mediabedrijven uit de hele wereld aan zich te binden in een poging om the PC the center of digital home te maken (Kessler, 2005). Intel wil dus een poging wagen om de televisie, die van oudsher centrum van het huis is, te verdringen van zijn koppositie. Om de televisie effectief te kunnen verdringen, streeft men ernaar om ook televisie aan te bieden op de computer. Gezien de steeds toenemende digitalisering en het feit dat er steeds meer convergentie plaatsvindt tussen computer en televisie, is dit geen onmogelijke uitdaging. Zo bestaat er al PCTV, een alternatief kanaal voor televisie-inhoud.

Technisch gezien werkt PCTV door middel van een TV tuner card die intern of extern aan de PC gebonden is. Deze TV tuner card maakt het voor de computer mogelijk om over-the-air analoge of digitale signalen te ontvangen. Eens de computer via de TV tuner card verbinding heeft gemaakt met deze signalen, kan er televisie gekeken worden op de computer net zoals men dat op de gewone televisie kan doen. Vermits PCTV zich dus op een computer afspeelt, heeft men dus ook alle voordelen van dit medium zoals de mogelijkheid tot het opslagen van programmas en de mogelijkheid tot interactiviteit. Uiteraard spelen de computergiganten hier op in: zo ontwikkelde Microsoft een multi-modal PC, die dienst doet als zowel computer, televisie en personal video recorder (PVR) (Cribb, 2005).

Hoewel de computer steeds meer convergeert met de televisie (vooral genspireerd door het internet), vinden beide activiteiten (televisie kijken en computeren) toch nog vaak samen plaats: 50% van de mensen met een computer in de woonkamer (dus in dezelfde kamer als de televisie) gaat online terwijl ze televisie kijken. Bij de generatie tussen dertien en zesentwintig jaar oud loopt dit percentage bij het bekijken van reality-tv op tot 80%. Marketeers hebben voor deze groep zelfs een naam: the simultaneous multimedia users (SIMM) (Arlen geciteerd in Book & Barnett, 2006: 328).

Uit onderzoek van Book en Barnett (2006: 332-336) blijkt dat men van PCTV niet de verwachting heeft dat het de interactiviteit zal verbeteren, of dat men er programmas mee kan opslaan, maar wel rekent men op PCTV om televisie te kunnen kijken in een studie- of werkomgeving. De respondenten zien PCTV dus niet anders dan een gewone televisie. De respondenten vonden ook de grafische kwaliteit van PCTV eerder goed, maar uit verder onderzoek blijkt dat dit voor de respondenten niet echt van groot belang is. Wat het meest 21

naar voor komt uit het onderzoek is het feit dat er eerder weinig belangstelling is voor PCTV. De producenten zullen deze nieuwe technologie dus eerst nog moeten plaatsen en duiden. Het lijkt er vooral op aan te komen om de consumenten de troeven van PCTV aan te leren.

2.2.1.5. Internet Misschien wel een van de meest invloedrijke en belangrijkste media op het moment is het internet. Dit medium is uiteraard ook aanbieder en verspreider van zeer veel filmpjes en videos. Elk televisiestation, televisieprogramma, etc. heeft zijn eigen website waar het zeer vaak bonusmateriaal aanbiedt en/of herhalingen en voorstukjes van hun programmas (Wildman, 2004: 513-514). Het internet is dan ook uitermate geschikt om films of televisieseries op te bekijken en fungeert bijgevolg als een alternatief n additioneel kanaal voor film en fictie. Steeds meer mensen, en dan vooral jongeren, lijken toegang te hebben gevonden tot dit medium en uit onderzoek is gebleken dat het grootste deel (69%) van deze internetgebruikers al in aanraking is gekomen met het online bekijken van videos (OPA, 2005). Volgens Dean (2007) zijn de trends in het online bekijken van videos zelfs van zodanige aard dat het traditionele audiovisuele medium wel degelijk rekening moet houden met de concurrentie van videosites als YouTube en Google Video.

Hoewel het beschikbare materiaal op het internet ongelimiteerd lijkt te zijn, bekijken mensen echter niet alles op het internet. Vooral inhoud verschillend van die van televisie lijkt in grotere mate populair om via het internet bekeken te worden. Op internet bekijkt men voornamelijk nieuws en sportfragmenten, daarna komen dan filmfragmenten en video clips. Ook blijkt dat de ideale lengte van online videos n twee minuten is voor de hoogtepunten uit een sportmatch en drie vijf minuten voor videoclips (OPA 2005, OPA 2006). Het zijn echter niet alleen korte videoclips die worden bekeken op het internet (via speciale videosites), maar eveneens echte langspeelfilms of afleveringen van televisieseries (Evans, 2007). Dit alles zorgt ervoor dat internet deels functioneert als een supplement voor televisie, maar ook deels als vervanging.

Op het internet is er ook veel plaats voor user generated content. Mensen hebben de mogelijkheid om eigen inhoud te uploaden op sites als YouTube en GarageTV (Van den Broeck et. al., 2007: 37). De grote vraag op het gebied van internet en televisie is nu in hoeverre de televisie op de lange duur zal integreren met internet. In dit opzicht zijn er twee stromingen: 22

De eerste stroming gelooft dat internet het dominante medium zal worden voor het aanbieden van televisieprogrammas. Deze stroming hecht ook veel belang aan de mogelijkheden tot interactiviteit die internet biedt. Een tweede stroming gelooft niet dat internet een vervangend medium zal worden voor televisie. Zij geloven eerder in een meer gesofisticeerde versie van de toestand nu. Men zal vooral televisie kijken op de PC op plaatsen waar men niet beschikt over een televisie (Wildman, 2004: 513).

Met betrekking tot het internet als alternatief en additioneel kanaal moet ook aandacht worden besteed aan het peer-to-peer filesharing systeem. Dit systeem maakt het mogelijk om via internet zeer snel grote hoeveelheden inhoud te verspreiden. In een gewone internetomgeving moet alle inhoud gedragen worden door n of meer servers, maar bij een peer-to-peer netwerk (zoals bijvoorbeeld Napster, Limewire, Kazaa) wordt de inhoud gedragen door de verschillende gebruikers die toestaan dat er filmpjes, muziek etc. die zij beschikbaar stellen, door andere gebruikers van dat netwerk worden gedownload. Het hele systeem van peer-topeer filesharing is dus gebouwd op zijn gebruikers. Als deze gebruikers geen inhoud aanbieden, is er ook niets te downloaden. Het zogenaamde free-riding (gebruikers die enkel downloaden, maar geen inhoud aan het netwerk aanbieden) kan er dus voor zorgen dat een P2P netwerk niet op volle capaciteit kan draaien. Om deze free-riding te voorkomen bouwen P2P netwerken vaak een systeem in van ofwel beloningen voor zij die wel (voldoende) inhoud aanbieden, ofwel een systeem dat de reputatie van alle gebruikers bijhoudt op gebied van het aanbieden van inhoud (Eger & Killat, 2008: 1).

Een meer gesofisticeerde vorm van peer-to-peer filesharing is het BitTorrent systeem. In dit systeem maakt men gebruik van het zogenaamde swarming principe. Swarming wil zeggen dat de aangeboden inhoud in verschillende blokken wordt opgedeeld die elk apart kunnen gedownload worden. Vanaf dat een gebruiker een bepaald blokje heeft gedownload van een andere gebruiker, wordt dit blokje (ook al heb je nog niet je volledige inhoud gedownload) op zijn beurt weer aangeboden aan het volledige netwerk. Zo moet je dus telkens maar kleine deeltjes downloaden en vermits je meerdere delen tegelijk kunt downloaden verhoogt dit systeem de snelheid aanzienlijk. Bij BitTorrent wordt er ook gezocht naar de gebruiker waarvan men het snelst een bepaald deeltje kan downloaden en daarvan wordt dan ook effectief dat deeltje gedownload. Dit verhoogt uiteraard ook weer de algemene downloadsnelheid van de inhoud die aangeboden wordt. Ondanks het principe van swarming 23

blijft ook dit systeem vatbaar voor free-riding en moet het BitTorrent netwerk dus proberen te voorkomen dat gebruikers hun gedownloade content aan het netwerk onttrekken (Eger & Killat, 2008: 1-2). Ondanks het feit dat zeer veel van de content op peer-to-peer netwerken illegaal is, beginnen stilaan ook de grote mediabedrijven het peer-to-peer systeem te ontdekken: Warner Bros. is zo de eerste grote studio die het peer-to-peer systeem (en meer bepaald BitTorrent) gaat gebruiken om films en televisieshows te verspreiden. Warner Bros. hoopt zo snel en effectief de grote massa te bereiken.

2.2.1.6. Video-on-demand Video-on-demand is een dienst die bestaat sinds de jaren negentig en deze dienst bestaat er in dat ze de kijkers de mogelijkheid geeft om de programmas te bekijken die ze willen en wanneer ze dit willen. Video-on-demand geeft zijn gebruikers dus de mogelijkheid om te time shiften (Ling, 1999: 84-85). Een service die gerelateerd is aan deze video-on-demand is de reeds genoemde DVR (PVR) waardoor je aan de hand van de electronic program guide programmas kan opslaan op de harde schijf van de DVR en deze zo later terug zien wanneer men zelf wenst. Naast de gewone video-on-demand bestaat er ook nog de near video-ondemand. Dit is een video techniek die verschillende kopien van een programma elke tien tot twintig minuten uitzend. Zo hebben kijkers de mogelijkheid om elke tien tot twintig minuten in te pikken bij het programma dat ze willen bekijken (Van den Broeck et. al., 2007: 29). Deze techniek wordt momenteel toegepast door Telenet Digital. Met Prime one+1 bieden zij identiek dezelfde programmering als Prime one maar in een uitgesteld relais van n uur.

Technologisch gezien werkt het video-on-demand systeem als volgt: het video-on-demand systeem biedt inhoud aan over een netwerk door het te sturen naar een PC of naar een set-topbox die verbonden is aan een televisieset. Dit systeem kan werken via downloaden of streamen. Downloaden impliceert dat het hele programma of de hele film eerst volledig op de computer of de set-top-box gezet moet worden voor je het kan bezichtigen. Bij streaming wordt de content gestreamd tot bij de gebruiker zodat deze de video onmiddellijk kan zien vanaf de start van de streaming. De meeste kabel- en telecombedrijven maken gebruik van de streaming-techniek vermits men dan niet met een wachttijd zit. Naast de basisfuncties biedt video-on-demand aan zijn kijkers ook de typische functies van de VCR aan: pauzeren, doorspoelen, terugspoelen, etc. (Rajapakshe & Quek, 1995).

24

2.2.1.7. De mobiele telefoon Hjorth (2008) heeft het in haar onderzoek over de mobiele telefoon dat het toestel bij uitstek is geworden voor verschillende multimediatoepassingen en dus ook voor het kijken van televisie. De mobiele telefoon kan dus eveneens beschouwd worden als een alternatief kanaal voor film en fictie. Ook Gordon (2002) stelt vast dat de rol van de mobiele telefoon verder reikt dan de gewone rol van communicatie tussen mensen onderling. Net als Hjorth beschouwt zij de mobiele telefoon als een plaats waar allerhande technologien samenkomen. Naast spelletjes, radio, rekenmachine, digitale camera en toegang tot het internet, vernoemt zij eveneens televisie als toepassing op de mobiele telefoon. Ook toont ze de voordelen aan die de mobiele media bieden. Zo is er een gemakkelijke toegang tot die mobiele media voor de (potentile) gebruikers ervan, is het een relatief goedkope manier van communicatie en is het persoonlijk (iedereen heeft zijn eigen toestel). Dit laatste is toch niet onbelangrijk in onze individualistisch ingestelde samenleving.

2.2.2. Additionele communicatiekanalen Naast de alternatieve kanalen bestaan er ook de additionele communicatiekanalen. Dit zijn kanalen die het publiek dichter bij een medium brengen. Van Selm en Peeters (2007: 654) definiren additionele communicatiekanalen als kanalen die worden toegevoegd aan televisieprogrammas. Wanneer men deze kanalen gaat vergelijken met het eigenlijke televisiekijken, komt men tot de conclusie dat ze onderling gemeen hebben dat ze allen een andere, actievere activiteit vereisen dan het passieve televisiekijken. Enkele voorbeelden van additionele communicatiekanalen zijn DVD, SMS, websites, e-mail, Teletekst, ITV door middel van een set-top box en merchandising (Van Selm & Peeters, 2007).

Aangezien onderzoek naar televisie veelal gebeurt aan de hand van een analyse van televisiegenres in plaats van een analyse van het medium in zijn geheel, deden Van Selm en Peeters (2007) onderzoek naar het gebruik van additionele communicatiekanalen aan de hand van verschillende televisiegenres in Nederland. Hiervoor bestudeerden ze allereerst enkele empirische studies die handelen over de toepassing van het internet door traditionele media. Uiteindelijk verkregen ze voor elk additioneel communicatiekanaal de televisiegenres die hoofdzakelijk gebruik maken van het bewuste communicatiekanaal (ze kwamen onder andere te weten dat merchandising het meest wordt toegepast door kinderprogrammas). Ook kwamen ze te weten dat het gebruik van additionele communicatiekanalen samenhangt met leeftijd, waarbij de personen die gebruik maken van deze kanalen opvallend jonger zijn dan 25

de niet-gebruikers. Het gebruik van additionele communicatiekanalen hangt anderzijds niet samen met gender of opleiding (Van Selm & Peeters, 2007).

In tegenstelling tot hun vooraf opgestelde hypothese, toonden de resultaten aan dat niet alle additionele communicatiekanalen die populair zijn bij jongeren (e-mail, websites en SMS) meer worden toegevoegd aan televisieprogrammas die specifiek bedoeld zijn voor jongeren. Dit is namelijk enkel het geval voor het fenomeen SMS. De andere additionele communicatiekanalen vertoonden immers een toevoeging aan programmas bedoeld voor een publiek ouder dan de gemiddelde kijker. Het enige probleem hierbij was het feit dat de onderzoekers geen leeftijdsverschillen konden opstellen voor ITV, omdat er op dat moment te weinig mensen waren die over dit additioneel communicatiekanaal beschikten (ontvangst van ITV vereist een set-top box) (Van Selm & Peeters, 2007).

2.2.2.1. DVD Zoals eerder gezien kent de verkoop van DVDs een dalende groei. De grote Amerikaanse productiehuizen zijn zich hiervan bewust en proberen daarom de DVD terug aantrekkelijk te maken door de ervaring van het kijken van een DVD te verheerlijken in hun advertentiecampagnes. Het bekijken van een DVD wordt daarbij vaak voorgesteld als een ervaring die verschilt van het kijken van een film in de bioscoop, op televisie of op video (Kompare, 2006; Skopal, 2007). Hierbij wordt de DVD niet meer expliciet als een alternatief kanaal gezien, maar eerder als een additioneel communicatiekanaal.

Dat de DVD de gedaante aanneemt van een additioneel communicatiekanaal heeft onder andere te maken met het vele exclusieve materiaal dat, naast de eigenlijke film, vaak nog aan een DVD wordt toegevoegd en dat zorgt voor een intensere ervaring van het geheel. Tot dergelijk extra materiaal behoren onder andere commentaar van de cast of crew, trailers en spelletjes (Brereton, 2007). Volgens Skopal (2007) wordt er via deze extras een overgang gecreerd tussen zowel de wereld van de film (de fictieve wereld), de ruimte van de productie en de ruimte van de kijker. Dit verklaart de unieke en spectaculaire ervaring die eigen is aan het kijken van een DVD.

Deze add-ons of extra features winnen volgen Brereton meer en meer aan belang doordat ze zeer in trek zijn bij fans, die er vaak het extra geld graag voor over hebben om exclusief materiaal te bemachtigen (Brereton, 2007). De visie van Brereton staat echter in fel contrast 26

met die van Dean (2007). Hij stelt dat er een bepaalde trend is in de consumptie van films en televisieseries, zowel online als op DVD. Zijn onderzoek bracht aan het licht dat de consumenten (de kijkers) meer genteresseerd zijn in de eigenlijke film dan in de zaken die aan de film worden toegevoegd (dus de extra features). Ook mensen die programmas (films, series) opnemen op VHS of DVD zijn enkel genteresseerd in de eigenlijke film of de eigenlijke serie. Bij het herbekijken van het opgenomen materiaal blijkt namelijk dat de reclame vaak wordt overgeslagen door de kijker (deze spoelt de band door tot het eigenlijke programma terug begint) (Kompare, 2006).

Een ander onderzoek dat in verband hiermee vermeld dient te worden is dat van Bjarkman (2004). Zij deed onderzoek naar het gedrag van enkele liefhebbers van videos. In dit onderzoek werden 3 verschillende personen genterviewd en gevraagd naar de redenen en de oorzaken van hun drang om programmas en films op te nemen. Het resultaat van dit onderzoek bracht aan het licht dat die personen films of series opnamen om drie redenen. Ten eerste omdat die opnames in hun ogen prestigieuze bezittingen waren. Een tweede reden was dat de opnames als herinneringen beschouwd werden door die personen. De laatste reden was het feit dat die personen het als hun burgerlijke plicht zagen om bepaalde films of series op te nemen. Er kan dus gesteld worden dat een zelf opgenomen televisieprogramma voor sommige mensen een speciale waarde heeft. De aankoop van officieel uitgegeven beeldmateriaal in de winkel zou voor personen zoals diegenen uit het onderzoek van Bjarkman (2004) hun eigen materiaal niet kunnen vervangen.

Anderzijds stelt Kompare (2007) vast dat er wel degelijk mensen zijn die zitten te wachten op officieel uitgegeven kopien van (populaire) televisieseries. Als reden hiervoor geeft hij het feit dat er veel mensen zijn die bepaalde series opnemen om ze later te herbekijken. Het aankopen van een DVD valt ook samen met het feit dat mensen geen moeite meer hoeven te doen om een programma dat of een film die op de televisie verschijnt, op te nemen. Maar is dit wel een goede verklaring? Zou het namelijk niet kunnen dat mensen bepaalde televisieseries opnemen op video of DVD omdat het net goedkoper is dan het aanschaffen van een hele reeks videos of DVDs in de winkel? De prijs speelt hierbij zeker een grote rol. Tegenover de bevinding van Kompare kunnen dan de resultaten van Van Selm en Peeters (2007) geplaatst worden, die vermelden dat lage kosten zeer belangrijk zijn bij het bekomen van beeldmateriaal. Bovenop deze bevinding leidde Dean (2007) uit zijn onderzoek af dat de

27

kijkers meer belang hechten aan het feit dat het beeldmateriaal gemakkelijk beschikbaar is dan aan de hoge kwaliteit van de beelden.

2.2.2.2. Internet Zoals gezien is het internet erg geschikt om films of televisieseries op te bekijken. Het medium kan dan ook zowel tot de alternatieve als de additionele kanalen voor film en fictie gerekend worden. Mensen bekijken namelijk niet alles op het internet, hoewel het beschikbare materiaal wel ongelimiteerd lijkt te zijn. Vooral de inhoud die verschillend is van wat op televisie wordt getoond is erg populair. Op internet bekijken mensen voornamelijk nieuws, sportfragmenten, filmfragmenten en videoclips. De ideale lengte van online videos blijkt n twee minuten voor de hoogtepunten uit een sportmatch en drie vijf minuten voor videoclips te zijn (OPA 2005, OPA 2006), maar personen kijken ook echte langspeelfilms of afleveringen van televisieseries online (Evans, 2007). Internet fungeert dus deels als een supplement voor televisie en deels als vervanging.

2.2.2.3. Merchandising Ook merchandising is een interessant voorbeeld van een additioneel communicatiekanaal. Blevins (2004) bespreekt de merchandising-strategie van Disney die ervoor gezorgd heeft dat het bedrijf haar plaats heeft weten te veroveren in verschillende media-industrien. Wat eerst begon met de eenvoudige merchandising van een tekenfilmfiguur, groeide al gauw uit tot een imperium van koffietassen, kaftpapier, DVDs, kleurboeken, tot zelfs heuse pretparken (het zogenaamde Disneyland en Disneyworld). Een ander voorbeeld betreft de promotie van de film Shrek 2. Om de film aan te prijzen bij het grote publiek sprak de filmmaatschappij Dreamworks tachtig bedrijven en miljoenen dollars aan. De liedjes die dienst deden als soundtracks bij de film werden opgenomen door de populairste muziekartiesten ter wereld, er werden actiefiguren, boeken, videogames, etc. rond de Shrek-figuren gemaakt. Een jaar voor de film gelanceerd werd, kondigde Universal Studios zelfs aan dat er een Shrek 4D-rit zou worden gentroduceerd in de themaparken van de studio in Californi, Florida en Japan. De film werd dan ook een geweldig succes (Mohr, 2007: 401).

Deze voorbeelden tonen duidelijk aan dat de wereld van merchandising wel degelijk belangrijk is voor de promotie van het beeldmateriaal, niet alleen voor grote

28

filmmaatschappijen maar ook voor televisiezenders. Bovendien zorgt die merchandising zelf ook voor een aanzienlijk deel van de winst (Blevins, 2004).

2.3. Verandering in de kijkbeleving De nieuwe technologische innovaties hebben een heuse digitale revolutie tot stand gebracht. De gebruiker geniet van een grotere bewegingsvrijheid en flexibiliteit. Als men televisie kijkt op de traditionele manier dan is men gebonden aan drie dimensies: plaats, tijd en inhoud. Door het hele digitaliseringsproces worden deze drie componenten echter uit elkaar getrokken: kijkers beslissen meer en meer zelf wat, waar, wanneer en hoe ze met de mediale wereld in contact blijven. (Van den Broeck et. al., 2007: 30). Vooral de tijdsdimensie vormt hier een belangrijke troef. Mensen willen bovenal meester zijn over hun tijd, en zeker over hun beperkte vrije tijd. Want ook al stijgt het financile budget van de mensen door de economische groei, hun time budget kan niet veranderen vermits er maar vierentwintig uren in een dag zijn (Van den Broeck et. al., 2007: 30). En vermits televisie kijken een timeconsuming activity is, en een groot deel van onze vrije tijd opslorpt, zou het digitaliseringproces hier een oplossing voor kunnen bieden (Bauwens, 2002: 385-389). Verder kan men concluderen dat de traditionele televisiekijkbeleving aan het evolueren is. Men mag dit verschijnsel echter niet overschatten. Het medialandschap ondergaat slecht een langzame transformatie. Ook mag men de sociale functie van de televisie niet uit het oog verliezen, hij beschikt nog steeds over zijn huiselijke centrale positie en dat zal de eerstkomende jaren niet veranderen. Wel kan gesteld worden dat de traditionele televisie langs verschillende kanten wordt belaagd door de verschillende nieuwe vormen van media. Wat dit betekent voor de toekomst van de traditionele televisie valt moeilijk te zeggen, maar momenteel beschikt hij nog steeds over voldoende ademruimte om nog enkele jaren zijn positie in het huishouden in stand te houden.

In wat volgt zullen de genoemde invloeden van de technologische innovaties op het kijkpatroon van mensen verder geanalyseerd worden. Zo zullen we kunnen besluiten op welke aspecten van de traditionele kijkbeleving de technologische innovaties een impact hebben.

2.3.1. Domestication Opdat nieuwe technologien opgenomen worden in het dagelijkse leven van mensen moeten ze eerst gedomesticeerd worden. Domestication is dan ook de manier waarop een object of systeem (bijvoorbeeld digitale tv) gentegreerd wordt in het alledaagse leven van individuen. 29

Nieuwe objecten moeten gedomesticeerd worden en de manier waarop we met dit object omgaan is cultureel en sociaal bepaald. Het domestication proces kent 4 elementen (Silverstone et al., 1992; Silverstone, 1994; Silverstone and Haddon, 1996): Appropriation: de aankoop van het object staat centraal. Objectification: het tentoonstellen van het object. Incorporation: de integratie van het object in de huiselijke routine. Conversion: het object harmoniseren in de bredere sociale context.

De manier waarop we de technologische innovaties (VCR, VOD, PVR,) tentoonstellen en harmoniseren in onze bredere sociale context bepaalt tot welke klasse we behoren (objectification & conversion). Vaak zorgt dit voor een gevecht tussen degene die pro en contra de technologische innovaties zijn. Als men voorstander is van deze technologische nieuwigheden, zal men deze centraal in de woonkamer willen etaleren. Als men minder overtuigd is door de technologische innovaties, zal men meer geneigd zijn deze op te bergen of buiten de woonkamer te plaatsen (Ling, Nilsen & Granhaug, 1999). De nieuwe technologien worden dus in sommige gevallen getaleerd om een sociale status te tonen. Door die status behoort men tot een bepaalde sociale groep en kan men terug dat community gevoel creren, het gevoel van tot een verbeelde gemeenschap te horen.

2.3.2. Lean-back versus lean-forward activiteit Zoals al eerder gezegd wordt het kijken van televisie beschouwd als een lean-back activiteit waarbij men volledig kan ontspannen. We beslissen om te beginnen kijken, zetten ons neer in de zetel en kijken wat de televisie ons voorschotelt.

Met de opkomst van de VCR, VOD, PVR en digitale televisie wou men de kijker stimuleren om actief die programmas te selecteren die men cht wilt zien. Zo moet men niet langer kijken naar zaken waarvoor men oorspronkelijk geen interesse vertoonde. Toch lijken we geen optimaal gebruik te maken van deze mogelijkheid zoals reeds geconcludeerd in de vorige paragraaf over time shifting. De videoservice van het VOD en PVR-systeem zorgt er ook voor dat men niet meer de zetel uit moet om een video te halen bij de videotheek. Dit is alleen maar bevorderend voor het lean-back imago van de televisie. Taylor en Harpe (2003) zien dit anders en menen dat de activiteit van de kijker afhangt van het moment waarop men

30

kijkt en met welk engagement men dit doet. Zij onderscheiden 3 momenten met elk een ander niveau van engagement: Coming home viewing: dit is de periode na school of na het werk, wanneer men wilt ontspannen. Tijdens deze periode is er amper sprake van engagement en kijken we wat we voorgeschoteld krijgen door televisie. Deze periode wordt ook wel de switching on to switch off periode genoemd. Mid-evening viewing: deze periode vindt plaats in de vroege avond en wordt ook wel prime timegenoemd. Hier is het engagement al groter en gaan we plannen welke programmas we willen bekijken. Deze programmas worden meestal gezamenlijk bekeken en structureren vaak het verloop van de vroege avond. Later- evening viewing: deze periode begint wanneer alle huishoudelijke taken tot een einde zijn gebracht en duurt tot in de late avond. Hier is sprake van een groot engagement van de kijker uit, de kijker heeft een voorkeur om bepaalde programmas te zien. In deze periode prefereert men ook een bepaald soort programmas.

2.3.3. Sociaal gebeuren versus individueel kijkpatroon In het traditionele kijkpatroon heeft men het gevoel deel uit te maken van een verbeelde gemeenschap, waar iedereen in het bezit is van een televisietoestel en op hetzelfde moment voor de buis zit (Morley, 2000). Het kijken van televisie treedt dan op als een cultureel bindmiddel, een lingua franca (Seiter, 1999: 116).

Door technologische innovaties, zoals de opkomst van de VCR en digitale televisie, krijgt men echter meer macht over het eigen kijkpatroon. Het wordt mogelijk om te time shiften, wat betekent dat mensen zelf gaan bepalen wat ze willen zien en wanneer. Men krijgt de mogelijkheid om programmas op verschillende tijdstippen te bekijken. Als gevolg hiervan wordt het verbeelde gemeenschapsgevoel van velen beschadigd. Ook de relatie tussen eenzame mensen en hun televisie wordt verbroken, want het aura dat de televisie ooit had is verdwenen (Cubitt, 1991). Er ontstaat een fragmentatie van het televisiepubliek (Evans, 2002; Williams, 2004). Het grote nationale publiek wordt opgedeeld in kleinere segmenten. Regelmatig zullen er kijkconflicten optreden onder mensen van deze verschillende segmenten: vrienden, familie, klasgenoten en fans. Mensen die vooruitlopen op de zendtijd van hun land en bijvoorbeeld al een seizoen vooruit hebben gekeken van hun favoriete serie, hebben een bepaalde vorm van macht. Zij weten wat er gaat gebeuren en bepalen zelf of ze dit voor zichzelf houden of niet. Op die manier ontstaat er een hirarchie onder de kijkers (Evans, 31

2002; Williams, 2004). Hetzelfde probleem bestaat bij mensen die een live uitgezonden voetbalmatch op een ander tijdstip willen bekijken. Diegene die de match live hebben bekeken, hebben een vorm van macht over degenen die nog moeten kijken. Maar met het gebruik van technologische innovaties kan men ook kijkconflicten vermijden door bijvoorbeeld een aflevering van een serie op te nemen en later te bekijken omdat andere leden van de familie deze serie niet willen zien (Gauntlett & Hill, 1999). Mensen kijken naar verschillende programmas op verschillende tijden en de programmas of films vormen dus geen gespreksstof meer. Dit vormt een bedreiging voor hun interpersoonlijke relaties (Evans, 2002).

Er zijn ook verschillende nieuwe verbeelde en niet-verbeelde gemeenschapsvormen ontstaan door de technologische innovaties. Zo komen bijvoorbeeld vele mensen samen om in groepsverband een video te bekijken. Deze activiteit is benoemd als een nieuw sociaal evenement (Levy, 1987). Het samen kijken van een film geeft een gevoel van verbondenheid: je wordt uitgenodigd om bij iemand te komen kijken, dus je behoort tot de groep (Lin, 1992). Achteraf kan men in groep de film evalueren of bespreken. Men besteedt ook veel tijd aan de voorbereiding van het kijken. Zo wordt er samen een film gekozen, gezorgd voor drank en hapjes (Krugman & Johnson, 1991). Er ontstaat eveneens een gevoel van samenhorigheid onder mensen die in het bezit zijn van deze nieuwe technologien en weten hoe ze er gebruik van moeten maken. Vaak delen deze mensen een televisual vocabulary met elkaar, wat wil zeggen dat ze een eigen vocabulaire ontwikkelen om met elkaar te converseren over de nieuwe technologien die ze in hun bezit hebben (Ling, Nilsen & Granhaug, 1999). Bij de opkomst van video-on-demand gingen veel mensen spreken in termen van de VCR. De videorecorder werd als metafoor gebruikt omdat men nog niet bekend was met de technologie van VOD (Ling, Nilsen & granhaug, 1999).

Een deel van de kijkers wendt de nieuwe technologien aan om zich te (re)integreren binnen een bepaalde groep mensen en zo het gevoel van een verbeelde gemeenschap te recreren. Evans (2007) maakt hierbij een duidelijk onderscheid tussen drie groepen, die elk om een andere reden de technologische innovaties gebruiken in hun voordeel. Je hebt de water cooler viewer, de global fan en de diasporic viewer. De water cooler viewer is iemand die via nieuwe technologien bekijkt wat hij heeft gemist op televisie, om zo toch te kunnen meepraten in groep. De global fan is iemand met een transnationaal kijkpatroon, deze personen behoren vaak tot fanclubs en dergelijke. De global fan heeft veel tijdelijke, 32

internationale relaties en wil op de hoogte blijven van zijn programmas. Toch wachten deze mensen vaak met het kijken van hun afleveringen tot ze ook in hun eigen land worden uitgezonden om kijkconflicten te vermijden. De diasporic viewer bekijkt programmas die enkel in het buitenland beschikbaar zijn. Dit is handig voor mensen die bijvoorbeeld verhuisd zijn naar een ander land en toch een band met hun moederland willen behouden. Op deze manier kunnen ze blijven meepraten met oude kennissen over series draaiende in hun vorig thuisland. De technologische innovaties zijn reeds ingebed in het gemeenschapsgevoel van deze mensen.

2.3.4. Routine versus time shifting Bij het traditionele kijkpatroon structureert en ordent de televisie ons leven, ze functioneert als een time-table. Elke dag zijn er programmas en series die trouw op hetzelfde uur worden uitgezonden. Hierop kan men het huishouden organiseren en een vaste routine uitbouwen. Door de opkomst van technologische innovaties wordt men echter meester van zijn eigen tijd. Hiermee wordt bedoeld dat we zelf kunnen bepalen wat we kijken en wanneer. Men kan selecteren en enkel nog die programmas bekijken die interessant lijken. Ook kan men reclamepauzes vermijden en stukken die vervelen doorspoelen. De bedoeling is om efficinter te kijken via time shifting en zo tijd te besparen. Maar is dit in de praktijk ook het geval? Uit onderzoek blijkt dat niet wat we kijken belangrijk is, maar wel dat we de keuze maken om te beginnen kijken (Bauwens, 2002). Mensen prefereren dus niet om zelf actief keuzes te maken in hun kijkpatroon maar laten het medium televisie liever voor hen beslissen. Dit betekent dat mensen niet massaal gebruik gaan maken van deze mogelijkheid tot time shifting omdat het niet zozeer uitmaakt wat ze aan het kijken zijn. Het is voor velen onder ons vooral belangrijk om te weten dat we de mogelijkheid en macht hebben om te time shiften.

Een andere bevinding die een doorbraak van digitale systemen zou kunnen verhinderen, is het feit dat televisie vaak maar als een secundaire activiteit beleefd wordt: de televisie dient dan als achtergrond terwijl men surft op het web, strijkt, leest etc. Als televisie beleefd wordt als secundaire activiteit gaat men uiteraard niet op zoek naar specifieke programmas die men wil zien, maar schikt men zich naar wat het medium te bieden heeft (Lievens et al. geciteerd in Van den Broeck et. al., 2007: 27). Uit onderzoek blijkt ook dat oude gewoonten moeilijk uit te roeien zijn: het is moeilijk om een bestaand kijkpatroon te doorbreken. Veel mensen blijven hangen in hun oude kijkgewoontes en maken zo goed als geen gebruik van de technologische innovaties die ze in hun bezit hebben (Van den Broeck, Pierson, & Lievens, 2007). Zo zien 33

we geen significante vermindering van het aantal uren tv kijken als gevolg van de in gebruik name van een VCR (Hamill, 2003). Uit een studie van Van den Bulck (1999) is gebleken dat mensen die veel gebruik maken van hun VCR zelfs meer televisie kijken dan mensen die dit niet doen. Deze studie toonde ook aan dat mensen die hun VCR regelmatig gebruiken, op latere uren stoppen en op vroegere uren beginnen met het kijken van televisie. Daaruit wordt geconcludeerd dat het gebruik van time shifting niet leidt tot een vermindering van het aantal uren televisie dat men kijkt, maar leidt tot een vermeerdering ervan. Het kijken van televisie wordt beschouwd als een aangename vrijetijdsbesteding die men niet zomaar zou opgeven. Er kan echter geen oorzakelijke relatie worden vastgesteld tussen het veelvuldig gebruik van de VCR en het vermeerderde aantal uren televisie kijken. De VCR wordt ook niet zo veel gebruikt omdat velen het zien als een additioneel kanaal of omdat ze enkel videos huren en niet actief gaan time shiften. Het blijft zeer belangrijk dat mensen hun gemeenschapsgevoel bewaren. Daarom blijven veel mensen vasthangen in hun kijkpatroon van voor het ontstaan van de VCR of digitale televisie. Toch kan het gebruik van een VOD-systeem, PVR of van digitale televisie leiden tot een meer efficinte indeling van onze tijd. Zo moet men niet meer naar de videotheek gaan om een film te huren. Dit kan nu rechtstreeks vanuit de zetel in de huiskamer. Het gevaar met deze service is wel dat men blijft kijken naar de televisie en zo mogelijk andere activiteiten verwaarloost (Ling, 1999).

2.3.5. Nieuw kijkpatroon? De technologische innovaties en alternatieve en additionele kanalen hebben dus wel degelijk een impact op de drie aspecten van onze traditionele kijkbeleving, maar deze impact mag zeker niet overschat worden.

Het eerste aspect betreft de manier waarop men actief omgaat met deze nieuwe technologien. Het kijken van televisie blijft grotendeels een lean-back activiteit en slechts gedurende bepaalde periodes van de dag gaat de kijker over op het actief selecteren van programmas. Het tweede aspect betreft het gemeenschapsgevoel dat ofwel verdwijnt door het meer individuele kijkpatroon dat gecreerd wordt, ofwel wordt het vervangen door een nieuw soort gemeenschapsgevoel (het gevoel van bij de groep te horen die in het bezit is van technologische innovaties). Men kan het gevoel van verbondenheid ook gaan recreren door samen een film te bekijken. Het derde en laatste aspect van onze kijkbeleving dat verandert is de manier waarop televisie ons leven structuur geeft. Door time shifting zou