Bakır İşletme Projesi Örnek

5/6/2018 Bakır İşletme Projesi Örnek - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/bakir-isletme-projesi-oernek 1/58

1

BÖLÜM IRUHSAT BĐLGĐLERĐ

1.1.Ruhsat Sahasının

Đli :ÇORUMĐlçesi :BOĞAZKALE

Beldesi :--------

Köyü :---------

Ruhsat Numarası :200712071

Ruhsat Grubu :IV. GRUP

Maden cinsi :BAKIR, MANGAN, DEMĐR

1.2.Ruhsat Sahibinin

Adı Soyadı : APM MADENCĐLĐK LTD. ŞTĐ.

Adres : 289. SOK. NO:2 ZEMĐN KÖRFEZ ĐŞHANIBORNOVA/ĐZMĐR

Vergi Dairesi ve Vergi Numarası : BORNOVA VD. – 710407030Tel : 0 – 232 – 486 59 09

Faks : 0 – 232 – 486 38 20

Web : apm-mining.com.tr

1.3 Ruhsat Sınır Koordinatları, Paftası ve Alanı

Tablo 1 : Ruhsat Koordinatları

1.OKTA 2.OKTA 3.OKTA 4.OKTA

SAĞA(Y) 06 37500 06 37500 06 39000 06 39000

YUKARI(X) 44 29000 44 29500 44 29500 44 34000

5.OKTA 6.OKTA 7.OKTA 8.OKTA

SAĞA(Y) 06 41000 06 41000 06 42000 06 42000

YUKARI(X) 44 34000 44 32000 44 32000 44 29000

PAFTALARI: Đ33-A1/A2 H33–D4/D3ALAI : 1.375 Ha.



2

1.4 Ruhsat ve Ruhsat Alanı Yer Bulduru Haritası



3

1.4.1 Ruhsat



4

1.4.2. Ruhsat Alanının Uydu Görüntüleri



5

1.5 Planlanan Đşletme Đzin Koordinatları ve AlanıTablo 2 : Planlanan Đşletme Đzin Koordinatları

1.OKTA 2.OKTA 3.OKTA 4.OKTA 5.OKTA

SAĞA (Y) 06 39000 06 41000 06 41000 06 42000 06 42000

YUKARI(X) 44 34000 44 34000 44 32000 44 32000 44 29000


SAĞA (Y) 06 39000 ---------------- ---------------- ---------------- ----------------

YUKARI(X) 44 29000 ---------------- ---------------- ---------------- ----------------

Alan:1.300 Ha.



6

BÖLÜM II

PROJE ĐLE ĐLGĐLĐ GEEL BĐLGĐLER

2.1 Kuruluş Yeri

Projeye konu alan, ÇORUM Đli, BOĞAZKALE Đlçesi civarında bulunmaktadır.

Madencilik faaliyetleri, cevherin bulunduğu alanın sınırları dâhilinde yapılması zorunlu

faaliyetler olduğundan, maden işletmesi, ruhsat alanı dâhilinde kurulacaktır.

2.2 Projenin Gerekçesi

Saha alanı dâhilinde yapılan arama yarma faaliyetleri, yapılan gözlemsel jeolojik etüd

çalışmaları neticesinde ekonomik olarak işletilebilecek bakır, mangan ve demir cevheri

rezervlerinin mevcut olduğu anlaşılmıştır. Bu rezervin değerlendirilerek işlenmesi, satılarak

ülke ekonomisine kazandırılması amacıyla işletmeye alınmasına karar verilmiştir.

2.3 Yatırımın Başlama Tarihi

Saha alanında ilk yatırımlara işletme ruhsatının ve işletme izninin alınması ile

başlanılacaktır.

2.4 Yatırım ve Proje Süresi ile Đlgili Termin

Ruhsat alanı içerisindeki bakır rezervine ve tenörüne bağlı detaylı fizibilite

çalışmalarının tamamlanmasının hemen ardından yatırım çalışmalarına başlanılacaktır.

Yatırımın yapılmasıyla ilgili olarak temrin planı Tablo-3’de verilmiştir.

Tablo 3: Termin Planı

TERMĐPLAI

1.Yıl2.Yıl 3.Yıl 4.Yıl 5.Yıl 6.Yıl 7.Yıl 8.Yıl 9.Yıl 10.Yıl1.

6 ay2.

6 ayŞantiye veTesislerinKurulmasıEnerji NakilHattı

ÇekilmesiĐşletmeYolunun IslahıÜretimFaaliyeti



7

AYLARA GÖRE ÜRETĐM

Ruhsat alanının bulunduğu bölge iklim itibariyle kışları oldukça soğuk ve kar yağışlı

geçmektedir. Bundan ötürü kış aylarının en sert dönemleri olan yılın ilk 3 ayı üretim ve

işletme açısından çalışma zorlukları olacaktır. Tablo-4’de aylara göre üretim zamanları

verilmiştir.

Tablo 4 : Aylara Göre Üretim

PROJEĐ ÖMRÜSaha alanında Bakır, Demir ve Mangan cevherleşmelerine rastlanılmıştır. Cevherli

alan ruhsat alanının tamamına yayılı olup, bu alanda Bakır içerikli kayaçlar, Mangan içerikli

kayaçlar ve demir içerikli kayaçlar yer yer birlikte, yer yer ayrı zonlarda kümelenmiştir.

Yapılan gözlemsel araştırmalar ve alınan numunelerden yola çıkılarak bölgede tahmini olarak

cevherli zonun;

• %10’u Bakır içerikli kayaçları• %15’i Demir içerikli Kayaçları

• %10’u Mangan Đçerikli Kayaçlarla temsil edilmektedirler.

Bölgede Cevherli zonun yayılım alanı aşağıda belirlenmiştir.

• Ortalama Uzunluk : 5.000 m.

• Ortalama Genişlik : 3.000 m.• Ortalama kalınlık 20 m.

Cevherli Zonun rezervi 300.000.000 m3 civarındadır.

Yerleşim yerleri, Arazi mülkiyet durumu, topoğrafik şartlar değerlendirildiğinde bu

zonun ancak % 25’i değerlendirilebilecektir. Bu durumda;

OCAK ŞUBAT MART ĐSA MAYIS HAZĐRA TEMMU

Z

AĞUSTOS EYLÜL EKĐ

M

KASIM ARALIK

X X X X X X X X X X



8



9

Değerlendirilebilecek Cevherli Zon 300.000.000 x 0,25 = 75.000.000 m3

Bu durumda değerlendirilebilecek cevherli zon kapsamında Cevherli kayaçların

rezervi aşağıdaki şekilde gerçekleşecektir.

Bakır Đçeren Kayaçlar = 75.000.000 x %10 = 7.500.000 m3

Demir Đçeren Kayaçlar = 75.000.000 x %15 = 11.250.000 m3

Mangan Đçeren Kayaçlar = 75.000.000 x %10 = 7.500.000 m3

Alınan numunelerden elde edilen ortalama tenör ve ortalama yoğunluk durumuna göresöz konusu rezervlerden elde edilebilecek cevher miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 5 : Cevher Cinsleri Ve Miktarları

Cevher cinsi Kayaç Miktarı

(m3)

Ortalama

Yoğunluk

(ton/m3)

Ortalama

Tenör

Rezervi

(ton)

Bakır 7.500.000 8,96 0,03 2.016.000

Demir 11.250.000 7,86 0,057 5.040.225

Mangan 7.500.000 7,47 0,013 728.325

2.5 Rezerv Bilgileri

2.5.1. Görünür Rezerv Alanı:

Tablo 6 : Görünür Rezerv Alanı

Alan:1.300 Ha.


SA A (Y) 06 39000 06 41000 06 41000 06 42000 06 42000

YUKARI(X) 44 34000 44 34000 44 32000 44 32000 44 29000


SA A (Y) 06 39000 ---------------- ---------------- ---------------- ----------------

YUKARI(X) 44 29000 ---------------- ---------------- ---------------- ----------------



10

BÖLÜM III

ÜRETĐM SAHASI ĐLE ĐLGĐLĐ BĐLGĐLER

3.1 Alt Yapı Durumu

Yol Durumu : Saha alanına ulaşımı sağlayan köy yolları mevcuttur.

Elektrik Dönemi : Sahadaki elektrik ihtiyacı en yakın köyden hat çekmek

suretiyle karşılanacaktır.

Đklim Durumu : Çorum Đli, Karadeniz ikliminden Đç Anadolu iklimine geçiş

bölgesinde bulunmaktadır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. Đlin kuzey

bölgesinde yer alan Kargı, Osmancık, Đskilip, Lâçin, Dodurga, Oğuzlar ve Bayat Đlçeleri Đç

Karadeniz geçiş ikliminin etkisinde kalan ilçelerdir. Çorum Merkez Đlçe, Sungurlu, Alaca,

Boğazkale, Ortaköy, Mecitözü ve Uğurludağ Đlçeleri Đç Anadolu step iklimi özelliklerini

gösterir.

1929 yılından bu yana yapılan meteorolojik ölçümler sonucunda yıllık ortalama yağış

miktarı Đl Merkezinde 423,0 mm., Alaca’ da 376,0 mm., Bayat’ ta 445,2 mm., Boğazkale’ de

490,3 mm., Dodurga’ da 373,2 mm., Đskilip’ te 484,8 mm., Kargı’ da 360,3 mm., Laçin’ de

530,2 mm., Mecitözü’ nde 422,7 mm., Ortaköy’ de 409,5 mm., Osmancık’ ta 368,1 mm.,

Sungurlu’ da 438,1 mm., Uğurludağ’ da 450 mm. olarak tespit edilmiştir.

Đl Merkezi’nin yıllık ortalama sıcaklığı 10,7º’dir. En yüksek sıcaklık 2000 yılının Temmuzayında 42,7 Cº, en düşük sıcaklık 1985 yılının Şubat ayında -27,2 Cº olarak ölçülmüştür.

Temmuz ve Ağustos ayları en sıcak aylardır.

Su Durumu : Maden ruhsat sahasının yakınlarında bulunan derelerden

kullanma suyu, yine saha yakınındaki dere, çeşme ve köylerden de kişisel ihtiyaçlar için boru

döşemek suretiyle içme suyu teminine gidilecektir.

3.2 Đstihdam DurumuAşağıdaki Bölümde Ayrıntılarıyla Belirtilmiştir.

Ücretler BÖLÜM V’te açıklanmıştır. Üretim kapasitesi makine ekipman ve işçi

durumuna göre belirlenmiş olup, Pazar şartlarında çok büyük değişimler olmadığı sürece

kapasitenin artırılması planlanmamaktadır. Bu nedenle istihdam sayısı yıllar itibari ile sabit

olarak alınmıştır.



11

3.3 Arazi Mülkiyeti, Araziden Faydalanma Durumu

Ruhsatlı alanın tamamına yakın bir kısmı orman mülkiyetinde olup, bir kısmı tapulu

arazi olarak geçmektedir. Gerek rezerv tespit çalışmaları esnasında yapılacak olan sondajlar

öncesi gerekse üretime geçmeden önce Orman Đdaresinden gerekli izinler alınacak sonrasında

ruhsat alanında faaliyetlere başlanılacaktır.

3.4. Üretim Đçin Alınacak Đzinler

5177 sayılı Maden Kanunun 7. maddesi uyarınca, GSM ruhsatı ve Orman Đzni

alınacaktır. Ayrıca ÇED Yönetmeliğine göre de ruhsatlı alanda yapılacak olan çalışmalarda

ÇED Gerekli Değildir.

3.5. Üretim Sahasına Sınır Olan Diğer Ruhsatlı Sahalar

APM Madenciliğe ait ruhsatlı alanımızın etrafında da çeşitli maden ruhsatlı sahalar yer almaktadır. Bu ruhsat alanlarında da belirli çalışmalar yapılmış, ruhsat sahiplerinden dedetaylı olarak bilgiler alınmıştır. Ruhsatlı sahamızın kuzeydoğusunda yer alan veBOĞAZKALE MĐNERAL tarafından 30.07.2002 tarihinde 2471383 Erişim Numarası ileMaden Đşleri Genel Müdürlüğünden allınmış olan maden ruhsat alanın içerisinde bakır ileilgili olarak ruhsatın alındığı zamandan bu zamana kadar çok detaylı fizibilite çalışmalarıyapılmış, rezerv ve tenör çalışmaları kapsamlı olarak belirlenmiştir. Boğazkale MineralLtd.Şti. tarafından ruhsat alanı içerisinde yapılmış olan bakır çalışmalarıyla ilgili olarak

aşağıda da detaylı bilgiler verilmiştir. Belirtilen bu saha da detay çalışmalarınınsonuçlandırılmasından sonra ruhsat alanı el değiştirmiş olup, şu anda Türkiye’de kromkonusunda büyük bir güç olan ve dünya krom piyasasının da başında yer alan DedemanMadencilik tarafından devir alınmıştır. Ruhsat el değiştirip Dedeman Madenciliğe geçtiktensonra herhangi bir çalışma yapılmamış ve şu anda da yapılmamaktadır. Ruhsat alanıiçerisinde Dedeman Madenciliğin stratejisi hakkında bir bilgiye ulaşılamamıştır.

Bunun yanı sıra APM Madenciliğe ait ruhsat alanımızın hemen güneyinde yer alan veruhsat sınırımıza mücavir olan MURAT HARFĐYAT firması ise; 21.03.2007 tarihinde3134286 Erişim Numarası ile başka bir maden firmasından ruhsatı devir almıştır. Belirtilenfirma tarafından şu anda ruhsat alanları içerisinde fizibilite çalışmaları yürütülmekte;makineler ile yarma ve sondaj çalışmaları yapılmaktadır. Murat Harfiyatın üretime yönelik çalıştığı maden bölgede çok sık rastlanan ve rezerv bakımından da yüksek olan ayrıca APMMadencilik ruhsatlı alanında da bol olan mangandır. Mangan cevherleşmesinin yoğun olduğuyerlerde firma galeri çalışmaları da yapmaktadır. Ruhsat alanımızın güney sınırın da bakır cevherleşmesine rastlanılmıştır. Yoğun bir şekilde malakit ve azuritler görülmüş ve bualanlarda yarma çalışmalarında bulunulmuştur. 642242 – 4429988 koordinatlarında yapılanyarmalardan gerekli numuneler alınmıştır. Belirtilen bu saha da fizibilite çalışmaları daha yeni

başlamış bulunmaktadır. Dolayısıyla ruhsatlı alan için detaylı bilgiler şu anda bulunmamaktadır.



12

Ruhsatlı alanın çevresindeki diğer firmalara ait olan ruhsat sınırları Harita-1’deverilmiştir.

Harita-1 : Ruhsat Alanının Etrafındaki Bakır Yataklanmasının Olduğu Diğer Ruhsatlı Alanlar



13

3.5.1. BOĞAZKALE MĐERAL MADECĐLĐK LTD.ŞTĐ. FĐRMASIA AĐT SAHAHAKKIDA YAPILA ÇALIŞMALAR

3.5.1.1. GĐRĐŞ

Çorum Đli, Boğazkale Đlçesi, Küçükhırka Köyü Cu ve Au yatağı, Ankara’nın 200 km NE’sunda, Boğazkale Đlçesinin 10 km W’sında, Küçükhırka Köyü’nün 2 km NW’sında, OzanDere vadisinde, Elmalı mevkiindedir. Çorum H33-D3 paftasında yer almaktadır. Cu-Au-Agyatağı Elmalı mevkiinde esas olarak en az 550 m uzunluğunda, 50 m kalınlığında, N78W / 70SE yön ve eğimli, diyabazlar ile serpantinler arasındaki fay zonu içinde, değişik boyutlardakikütleler şeklindedir. Cevherli zonun uzunluğu 5 km’den daha büyük olabilir. Saha içerisindeanaliz için çeşitli yerlerden alınmış olan numunelerde % 6 kadar Cu, tonda 0,9 gr’a kadar Audeğerlerine saptanmıştır. Bütün analiz değerlerinin ortalama tenörü % 1,99 Cu’dır.

3.5.1.2. MADE JEOLOJĐSĐ

Saha; diyabazlar, serpantinler ve çeşitli kalkerlerden oluşur. N78W / 70 SE yön veeğimli, silisleşmiş ve limonitleşmiş, Cu-Au cevheri, Ozan Dere vadisi boyunca diyabazlarlaserpantinler arasındaki WNW-ESE yönlü fay zonuna yerleşmiştir. Fay zonu 50 m ve dahakalın karmaşık bir formasyon veya megabreş olarak tanımlayabileceğimiz ve serpantin, gabro,diyabaz, plaket kalker, çört ve cevher kütlesinden müteşekkil bir oluşuk ile temsil edilir.Limonitleşme ve silisleşme, Ozan Dere yatağına kadar devam eder; cevherleşme ise azalır.Ozan Dere vadisi boyunca, limonitleşmiş ve breşleşmiş diyabazlar, stokvörk şeklindekisantimetrik kalsit damarları ile doldurulmuş ünlü Elazığ vişnesi mermerlerine benzer çok ilginç kayaçlar oluşmuştur.

Cevherleşme, 500 m’lik Elmalı mevkiinde 20 m x 5 m , 100 m x 10 m, 150 m x 20 m ,100 m x 10 m olmak üzere 4 adet cevherli kütle teşkil eder.

Birinci, ikinci ve dördüncü kütleler, esas olarak limonitten oluşur, nadiren az miktardamalakite rastlanır. Farklı yerlerden alınan kanal numuneleri sırasıyla bu 3 kütleyi temsiletmektedir. % 0,71’e kadar Cu, 0,94 gr/ton’a kadar Au içerirler. Đkinci Limonit kütlesindeaçılan 60 cm derinliğindeki yarmada, pirit ve az kalkopirit serpintileri içeren diyabazlaraulaşılmıştır. Bu kütlelere sarı cevher adını vermektedirler.

Üçüncü kütle, esas olarak malakit ve nabit bakır, tali olarak bornit, kalkozin ve nadiren pirit ve kalkopirit içeren silisleşmiş ve limonitleşmiş diyabazlardan oluşmaktadır. Farklı

yerlerden alınan kanal ve temsili numuneler bu kütleyi temsil eder. % 6,55’e kadar Cu, eser ile 0,94 gr/ton’a kadar Au içerirler. Cevherleşme, metrik, desimetrik ve santimetrik damar, blok ve serpintiler şeklindedir. Bu kütleye yeşil cevher adını vermektedirler.

Karmaşık seri Ozan Dere vadisi boyunca limonit kütleleri içererek 5 km uzanmaktadır.Sarıkaya mevkiinden önce Ozan Dere’yi kat ederek Emirler Köyüne doğru uzanır. ESE’yadoğru uzantısı arazide takip edilebilmektedir.

Karmaşık seriyi kuzeyden sınırlayan ana fay, Y=641500 ve X=4436050 koordinatlınoktada Ozan Dere’yi keserek batıya Kabak Tepe ve Emirler Köyü’ne doğru devametmektedir. Ana fayın kuzeyi, çoğunlukla serpantinlerden oluşur. Yer yer tali olarak diyabaz,

çört, çeşitli renklerde mermerleşmiş kalkerlere rastlanır.



14

Çıkış kanal veya kanallarını takiben yükselen hidrotermal sıvılar, deniz dibineyayılmış, cevher tabakasını oluştururken diyabazlardaki çatlakları da doldurmuştur. Plaketkalkerler, cevher tabakasının üzerine çökelerek cevherleşmeyi muhafaza etmişlerdir. Böyleceekzalatif sedimanter veya VMS tip bir bakır yatağı oluşmuştur. Bilahare N 780 W / 700 SEyön ve eğimli bir fay boyunca serpantinlerden, oluşan NE kompartmanı yükselmiş ve fay

zonu boyunca diyabaz, gabro, plaket kalker, çört, serpantin, cevher damar ve kütleleri sathakadar sürüklenerek karmaşık bir zon oluşturmuştur. Karmaşık serinin oluşumundan sonraki bir safhada yükselen hidrotermal sıvılar, yaygın bir limonitleşmeye ve yersel bir silisleşmeyeneden olmuştur. Ozan Dere vadisi boyunca santimetrik kalsit damarları, limonitleşmiş ve

breşleşmiş diyabazların çatlaklıklarını doldurarak dünyaca ünlü Elazığ vişnesi mermerlerine benzer beyaz kalsit damarlı, vişne renkli mermerleri oluşturmuştur.

Plaket kalkerler, SE kompartımanının derinliklerinde muhtemelen büyük yayılımgösterebileceğinden, fay zonunu dolduran cevherleşmeye ilaveten plaket kalkerlerinin altında

büyük bir cevher potansiyeli beklenebilir.

3.5.1.3. MĐERALOJĐK ETÜDLER

MTA’da yapılan ağır mineral etüdünde, kumların içinde kuvars, amfibol, manyetit,almandin, mika, piroksen, zirkon ve turmalin tespit edilmiştir. Dr. Ahmet Çağatay, KS-1A/35,4 metrede kesilen diyabazda pirit, kalkopirit, sfalerit, kuvars, epidot, aktinolit, klorit,rutil, ilmenit, lökoksen, ilmeno-manyetit ve manyetit tespit edilmiş olup, pirit, kalkopirit vesfaleritin en az mezotermal koşullarda gerçekleştiğini belirlemiştir.

Ozan Dere vadisinin alt tarafında Emirler Köyü yakınındaki Sarıkaya mevkiinde,karmaşık seri içinde kalınlıkları 20 metreye, uzunlukları 200 metreye kadar varan, az çok altere olmuş, ultrabazik kökenli 5 adet dayk saptanmıştır. Söz konusu dayklar, NNE-SSW, E-W, NW-SE olmak üzere çeşitli yönlerdedir. Karbonatlaşma, silisleşmei kloritleşme velimonitleşme gösteren kayacın, mikroskop altında incelendiğinde altere olmuş olivin ve

piroksen ile kromitten oluşan bir ultrabazik kayaç olduğu saptanmıştır. Her iki dayktan alınannumunelerin kimyasal analizleri yaptırılmış, ultrabazik özelliği anlaşıldığı gibi, ilmenitindeksinin 0,47’den küçük olduğu görülmüştür. Bu ultrabazik dayklar, kimberlit bacalarına

benzediği için 2004 mevsiminde Ozan Dere ve yan derelerdeki alüvyonlardan bate çalışmasıyapılmış ve kırılma indisi çok yüksek, şeffaf, sarımsı pembe ve renksiz tanelere rastlanmıştır.2,5 mm’lik bir tane, Diamond Selector ile yapılan testlerde elmas sinyalleri vermiştir. RioTinto, bu daykların etrafındaki derelerden aldığı kum numunelerinde, Güney Afrika’dakiRanch River elmas yatağındaki kromitlere benzer kromitler bulmuştur. Bunun üzerine

dayklardan, olağan serpantinlerden ve diyabazlardan kayaç numunesi alarak kromitleriincelemiş ve kumlarda tespit ettiği Ranch River benzeri kromitlerin dayklardan ileri geldiğinisaptamıştır. Ultrabazik daykları, egzotik ultrabazik dayklar olarak tanımlamış ve üstmantonun derinliğinden geldiğini belirlemiştir. Diğer indikatör mineralleri araştırılmayadevam edilmektedir. Bu saha da 3 numaralı daykın alt tarafında V.Grup yarı değerli taşlar sınıfına giren yeşil renkli agatlar mevcuttur. Yine bu gruba giren kahverengi, siyah yer yer tabakalı çörtlerde sahamızda önemli bir yer kaplamaktadır.

3.5.1.4. JEOFĐZĐK ETÜDLER

2003 Aralık ayında Elmalı mevkiinde 3 adet IP profili yapılmış ve doğu-batı yönlü,

23-35 m genişliğinde bir anomali, 75-100 m genişliğinde muhtemel bir anomali saptanmıştır.SP etüdü, IP anomalisini teyit etmiştir. 2004 Ekim ayında jeofizik SP etüdü, cevherli ana fay



15

boyunca doğuya ve batıya doğru uzatılmış, karmaşık zonda kesin 650 m, muhtemel 900 muzunluğunda cevher anomalisi saptanmıştır. Karmaşık zonun güneyindeki diyabazlarda, sülfitvarlığından ileri gelen önemli artı ve eksi kutuplaşmalar kaydedilmiştir. Söz konusukutuplaşmalar, doğu ve batı yönünde devam etmektedir ve karmaşık zonun hemen güneyindeyer alması muhtemel olan ana yatağın mevcudiyetini teyit etmektedir.

3.5.1.5. SODAJLI ARAMALAR

2005 yılında, fayın yukarı doğru sürüklediği cevher kütlesinde 126 ve 76 m olmak üzere iki adet eğik sondaj, ana yatağı tahkik etmek için de Ozan Dere yatağının kenarında 138metrelik dik bir sondaj yapılmıştır. Dik sondajda az nabit bakırlı, limonitleşmiş diyabazkesilmiş, 94 m ile 124 m arasında kırmızı plaket kalker ve çört geçildikten sonra 4000ppm

bakır içeren 3 metrelik nabit bakırlı hematitize diyabaz kesilmiştir. 76 metrelik eğik sondajda14 metrelik az bakırlı limonit zonundan sonra 2000 ppm’e kadar bakır içeren piritli,kalkopiritli ve sfaleritli limonitleşmiş diyabazlar kesilmiş ve az sülfürlü serpantinlerde

sondaja son verilmiştir. 126 metrelik eğik sondajda karot verimi çok düşük olduğu için benzer sonuçlar veren birkaç analizle yetinilmiştir. MTA’da yapılan analizlerin sonuçları aşağıdadır.

KS-1A sondajı Cu Değerleri ( % ) KS-2 sondajı Cu Değerleri ( % )00-14 m : 0,07 00-15 m : 0,0714-24 m : 0,02 15-37 m : 0,0224-34 m : 0,015 37-40 m : 0,0734-37 m : 0,2 40-43 m : 0,01537-42 m : 0,02 43-46 m : 0,0742-74 m : 0,03 46-66 m : 0,0274-76 m : 0,02 66-81 m : 0,02

81-91 m : 0,0191-101 m : 0,04101-118 m : 0,02118-124 m : 0,007124-127 m : 0,4127-132 : 0,01132-138 m : 0,007

3.5.1.6. REZERV HESABI

Batıdan doğuya doğru sıralanan cevher gövdelerinin boyutları şu şekildedir.

1. Elmalı Yayla Deresinin batısındaki sarı cevher kütlesi : 20 x 5 m2. Elmalı Yayla Deresinden doğuya doğru uzanan sarı cevher kütlesi : 100 x 10 m3. Elmalı Yayla Deresinden doğuya doğru uzanan yeşil cevher kütlesi : 150 x 20 m4. Yeşil cevher kütlesinin doğusundaki sarı cevher kütlesi : 100 x 10 m

Elmalı Yayla Deresinin kotu ile yeşil cevher kütlesinin en üst kotu arasında 50 metrelik bir fark vardır.



16

3.5.1.6.1. GÖRÜÜR REZERV1-) 20 x 5 x 50 x 4 : 20.000 ton2-) 100 x 10 x 50 x 4 / 2 : 100.000 ton2A-) 100 x 10 x 50 x 4 : 200.000 ton3-) ( 100 + 150 ) / 2 x 20 x 50 x 4 : 500.000 ton

3A-) 150 x 20 x 50 x 4 : 600.000 ton4-) 100 x 10 x 40 x 4 : 160.000 tonTOPLAM : 1.580.000 TO



17

BÖLÜM IV

PROJEĐ TEKĐK YÖÜ

4.1.Maden Yatağı ile Đlgili Bilgiler

Bakır cevheri hakkında genel bilgiler aşağıda verilmiştir.

“RED BED” TĐPĐ BAKIR YATAKLARI VE TÜRKĐYE’DE ÖREKLER

“Red Bed” tipi bakır yatakları stratiform sedimanter cevher yataklarının bir türüdür

(Gustafson ve Williams, 1981). Dünyada bu tip yataklara ait pek çok örneğin varlığı

bilinirken Türkiye’de bu tip yataklar daha yeni ele alınmaya başlanmıştır. Bu tip yataklar

Türkiye’de, özellikle Çorum-Çankırı, Delice-Yerköy ve Hafik- Zara-Suşehri-Đmranlı

arasındaki geniş alanlarda yer yer yüzeylemektedir. Bu çalışmanın amacı “red bed” tipi

yatakların oluşum ortamlarını tanımlamak, dünyadan ve Türkiye’den örnekler vererek

araştırmacıların dikkatini bu tip yataklar üzerine çekmektir.

2. “RED BED” TĐPĐ BAKIR YATAKLARII TAIMI

“Red Bed” (Kırmızı Seri) tipi bakır yatakları tipik olarak kırmızı, kahverengi, mor

kumtaşları, çamurtaşları, çakı Haşlan ve şeyi tabakaları içerisinde fluvial, karasal ve deniz

kenarı ortamlarında oluşmuşlardır. Cevherli tabaka ve mercekler halinde bulunan, kalınlıkları birkaç mm ile birkaç metre arasında değişebilen ve yanal uzunlukları kilometrelerce olabilen

yataklardır (Haynes, 1986). Genelde içerisinde yataklandığı kayaçlarla uyumlu katmanlar

oluşturmaktadır. “Red Bed” tipi yatakların yan kayaçlarının kırmızı rengi, çimentoda bulunan

ve bunları boyayan hematit ve limonitten kaynaklanmaktadır. Cevherli bantların rengi ise

genellikle yeşil ya da yeşilimsi gridir. Bu renk redükleyici ortamların bir sonucudur. Kırmızı

renkli sedimanter malzeme genellikle geç tektonik hareketler sonucu meydana gelen

yükselmelerle kıta ya da kıta platformundan aşınma sonucu çökelmiştir. Başlıca mineraller kalkozin, pirit, ve nabit bakırın yanında az miktarlarda kalkopirit, bornit, dijenit, nabit gümüş

ve uraninittir. Ayrıca, malakit, kuprit, kalkantit, kovelin, atakamit de görülür. Cevher

mineralleri ile birlikte bulunan gang mineralleri ise çoğunlukla kuvars, feldspar, , illit, demir

oksit mineralleri, jips, anhidrit ve barittir.

3. “RED BED” TĐPĐ YATAKLARI ÇEŞĐTLĐ ÖZELLĐKLERĐ

Sedimanter kayaçlar içinde bulunan tabakalanmaya bağlı cevher yatakları mineral

içerikleri bakımından genelde üç grupta ele alınırlar. Bunlar; yalnızca Pb-Zn içeren yataklar



18

(örneğin, Silvermines, Landy Loretta, Avustralya; Sullivian, Kanada; Largentiere, Fransa ve

Laisvall, Đsveç), Pb-Zn-Cu yatakları (örneğin, Broken Hill ve Mt. Đsa, Avustralya; Meggen ve

Rammelsbeg, Batı Almanya) ve “red bed” tipi bakır yatakları olarak bilinen ve yalnızca bakır

içeren yataklardır (Çizelge 1 ). Cevher, Mansfeld (Doğu Almanya), Lubin (Polonya) ve

Zambiya bakır kuşağında şeylkumtaşı içinde, Boleo’da (Meksika) tüf it içinde, White Pine

(ABD), Creta (ABD), Corocoro (Bolivya), Nacimiento (ABD) ve Türkiye’de Çankırı-Çorum-

Yozgat havzasında kumtaşları (arenit, arkoz) içinde bulunmaktadır. Bu kayaçlar, bir karasal

fluvial “red-bed” istifini (Corocoro, Nacimiento ve Türkiye’dekiler gibi), “red-bed” kesimleri

içeren deniz seviyeleri (Creta gibi) ya da karasal “red bed” 1er üzerine gelen bir deniz

transgresyonunu (White Pine, Mansfeld, Lubin) temsil edebilir. Tüm bu yatakların ortak yanı

cevherin kırmızı renkli seviyeler içerisinde ara katmanlar biçiminde bulunmasıdır. Çizelge

1’de verilen örneklerden yalnızca Boleo’da (Meksika) cevher kırmızı hematitçe zengin

serilerle değil MnO2’ce zengin koyu renkli seriler içindedir. “Red bed” tipi cevherleşmelerin

evaporitlerle yakın ilişkisi bulunmaktadır. Evaporitler çoğunlukla cevherli seviyelerin tavan

ve/veya tabanında, bazen cevherlerle birlikte (Corocoro’da olduğu gibi) görülürler. Çizelge

1’de verilen yataklardan yalnızca White Pine yatağında evaporitler görülmez. “Red bed” tipi

bakır yataklarının yaşı Prekambriyen’den Pliyosen’e (muhtemelen Kuvaterner ” e) kadar

değişmektedir. Bu yataklardan özellikle Prekambriyen yaşlı olanlar çeşitli derecelerde

metamorfizma geçirmiştir. Örneğin, Zambiya Bakır Kuşağı cevherlerinde yeşilşist,

Dzhezkazganda (SSCB) zeolit fasiyesinde metamorfizmanın etkileri gözlenmektedir.

Metamorfizmaya uğramış “red bed” tipi yataklarda, ilksel sedimanter özellik ve yapılar

bozulmuştur. Bu yatakların diğer bir özelliği de yanal ve/veya düşey mineral zonlanması

gösterebilmesidir. Zonlanma bazı yataklarda (Corocoro ve White Pine gibi) üst seviyelerdeki

sülfürlü minerallerden alt seviyelerdeki nabit bakıra geçiş biçimindedir. Türkiye’deki

yatakların ise metamorf izma geçirmemiş tipte olması nedeni ile Çizelge 1’de verilen örnek

yataklar metamorfizmadan etkilenmemiş yataklar arasından seçilmiştir.

4. “RED BED” TĐPĐ YATAKLARI EKOOMĐK ÖEMĐ

“Red bed” tipi bakır yatakları ekonomik bakımından genellikle yarı ekonomik yataklar

olarak bilinirler. Bunun nedenleri bu yatakların geniş bir alana yayılmaları, kalınlıklarının

birkaç metreyi geçmemesi, geniş alanlarda maden üretimi gerektiği için tarım alanlarına ve

çevreye zarar vermeleri ve ayrıca düşük tenörlü olmaları nedeniyle zenginleştirme

gerekmesidir. “Red bed” tipi bakır yatakları bakır yanında az miktarlarda Ag, U, V, Pb, Zn,

Co, Mo, Se ve Ni içerebilmektedir. Bunlar içerisinde en önemlileri nabit gümüş ve uraninittir.



19

Tenörlerin 50–100 gr/ton Ag ya da 308,1000 – 2000 gr/ton vanadyuma ulaştığı yerlerde bu

metallerin üretilmesi ekonomik olmaktadır.

5. CEVHERĐ OLUŞUMU

“Red bed” tipi bakır yataklarının oluşumu konusunda farklı görüşler bulunmaktadır.

Bunlar sinjenetik, epijenetik ve diyajenetik görüşlerdir. Sinjenetik görüş, cevher

minerallerinin içerisinde bulundukları sedimanlar ile birlikte eş zamanlı çökeldiğini savunur.

Bu görüşü cevherin stratiform konumu, tavan/taban kayaçları ile uyumluğu, cevherin çimento

malzemesi ya da öbek ve konkresyonlar halinde bulunması desteklemektedir. Bu tip cevher,

ya organik malzemece zengin bir taşkın ovasında, göl ya da lagün ortamına oksijence zengincevherli suların girip indirgenerek çökelmesiyle ya da kurak iklimin hüküm sürdüğü kapalı

havzalarda ve taşkın ovalarında tuzlu ve metalce zengin suların toplanarak buharlaşma sonucu

kristalleşmesiyle oluşmaktadır (Dunham, 1964; Haranczyl, 1970; Garlick, 1974). Bakırın,

bakır sülfat ya da organik bakır bileşiği biçiminde çökelmesinde, bakteriler önemli rol

oynayabilmektedir (Haynes, 1986). Ortamdaki kayaçların geçirgenliği yüksek ise H2S

fugasitesi düşeceğinden bakır sülfid yerine bakır oksit ya da nabit bakır meydana gelmektedir

(Haynes, 1986). Diyajenetik görüş, önceden çökelmiş malzeme ile, bu malzemeninin arasını

dolduran (interstitial) akışkan, eriyik ve gazların reaksiyona girmesi sonucunda cevher

minerallerinin oluştuğunu savunur. Bu görüşe göre cevherli eriyikler sedimanter ortamda

bulunmaktadır. Epijenetik görüşe göre, cevherli eriyikler sedimanter ortama taşınma ile

gelmiştir. Eriyiklerin kaynağı magmatik ya da tektonik yükselme ya da erozyon sonucunda

akifere giren meteorik kökenli yeraltı suları olabilmektedir. Böyle bir dış kaynaktan sağlanan

cevherli eriyikler daha önceden depolanmış sedimanların bileşenleri ile kimyasal reaksiyona

girerek cevher minerallerini oluşturmaktadır. Epijenetik görüşü savunanlardan bazıları

(Shockey ve ark. 1974) cevherleşmenin “roll tipi” uranyum yataklarının oluşumuna benzer bir

biçimde meydana geldiğini ileri sürmektedir. Buna göre yüzeyden yıkanan zayıf asidik

cevherli eriyikler geçirgenliği yüksek akiferlerden geçerken rastladığı redükleyici ortamlarda

cevher içeriklerini bırakırlar.

6. “RED BED” TĐPĐ YATAKLARDA BAKIR, GÜMÜŞ VE URAYUMU KAYAĞI

Bakır ve bakırla birlikte bulunan metallerin (Ag, U, V vs.) kaynağı şüphesiz

sedimanter ortama malzeme sağlayan çevredeki topoğrafik yükseltilerdir. Bazik magmatik



20

kayaçlar genellikle bakırca granit ise uranyumca zengindir. Kaynak kayaç ve bunlar

içerisindeki yatak ve oluşumların aşınması ve taşınması yoluyla elde edilen metaller, kil,

limonit ve psilomelan gibi mineraller tarafından adsorbe edilerek, sularla çökelme ortamına

taşınırlar.

7. TÜRKĐYE’DE “RED BED” TĐPĐ BAKIR (GÜMÜŞ-URAYUM) OLUŞUMLARI

Türkiye’de bilinen “red bed” tipi sedimanter bakır oluşumları Çankırı-Çorum-Yozgat

ve Sivas (Şekil 2 ) Oligo-miyosen havzalarında bulunmaktadır (Aral, 1989). Bu oluşumlardan

Delice-Yerköy arasında kalanların ön etütleri yazar tarafından yapılmıştır. Delice-Yerköy

arasındaki oluşumların dışında, Đskilip ilçesinin Bayat bucağı Derekütüğü, Çankırı’nın

Şekil 2 : Çankırı , Çorum ve Yozgat Ve Sivas Oligo- Miyosen Havzalarında ‘’ Red- Bed ‘’

Tipi Bakır Oluşumları

Yapraklı ilçesi Urvay, Sungurlu’nun Üçoluk ve iskilip’in Karaavdan bölgelerinde

benzer biçimde evaporitlerin altında ya da üstünde yerleşmiş bakır oluşumlarının varlığı

bilinmektedir (Gümüş, 1974). Ayrıca, aynı tip oluşumların Sivas havzasında Hafik’in Deveci,

Zara’nın Bozkır, Đmranlı’nın Kızıltepe ve Suşehri’nin Karağaç yörelerinde de bulunduğu

bilinmektedir (Aral, 1989). Çankırı-Çorum havzasındaki oluşumlar, çökelme havzasının

kenar kesimlerinde Ultrabazik kayaçların dokanağına yakın yerlerde bulunurlar. Buoluşumlardaki metal içeriklerinin kaynağının alttaki Mesozik yaşlı bazikultrabazik kayaçlarla



21

ilişkili olduğu savunulmaktadır (Gümüş, 1974). Buna karşın Delice ile Yerköy arasındaki

oluşumların metal kaynağı asidikten baziğe kadar değişen Lütesyen yaşlı volkaniklere

bağlanmıştır (Aral, 1989).

Delice-Yerköy arasındaki oluşumların cevher içeriklerinin volkanik bir kaynağa

bağlanması cevher zonlarından alınan örneklerin yüksek oranda (%85’e kadar) volkanik

kırıntı malzeme içermesinden kaynaklanmaktadır. Lütesyen yaşlı volkanik kayaçlardan

andezit ve bazaltta yüksek miktarda Cu ve Ag, riyolitte ise normalin üstünde (4 ppm)

uranyum ölçülmüş olması bu görüşü desteklemektedir.

8. DELĐCE ĐLE YERKÖY ARASIDAKĐ OLUŞUMLAR

Delice ile Yerköy arasında geniş bir alanda dağılmış durumda pek çok bakır oluşumu

mevcuttur (Şekil 3). En alttaki Belkavak formasyonu volkanik lavlar, volkanik

konglomera/kumtaşı ve litik tüflerden oluşur. Bunun üzerine uyumsuz şekilde çeşitli

kumtaşlan seviyeleri ve kireçtaşından oluşmuş deniz kaynaklı Karacaahmetli formasyonu

gelir. Bunların üzerinde yine uyumsuz, alt kesimlerinde çakıltaşı, silttaşı, yerel olarak

kireçtaşı, tüf, jips, üst kesimlerinde ise kırmızı, kahverengi volkanik arenit, volkanik çakıltaşı,

çamurtaşı/ silttaşı ardalanmasından oluşan ve cevher içeren Topraklık Tepe Formasyonu

bulunmaktadır. Bunu üste doğru göl kaynaklı evaporit, kireçtaşı ve kırıntılı serilerden oluşan

Küçükbeytepe formasyonu izlemektedir. Bölgede iki ana grupta toplanan cevher tipleri

bulunmaktadır;

1. Topraklık Tepe formasyonunun en alt kısmında, kırmızı ve gri renkli kumtaşlan ve

çakıltaşlan içerisinde fay zonlanna bağlı nabit bakır kuprit ve malakitten oluşan Göçerli

oluşumu gibi epijenetik cevherleşme izlenmektedir.

2. Topraklık tepe formasyonunun daha üst seviyelerinde bazen evaporitlere yakın yerlerde ve

nabit bakırla birlikte malakit bulunmaktadır. Tavan ve tabanıyla uyumlu, kumtaşı ve çakıltaşı

tanelerinin arasını dolduran çimento görünümlü, organik karbon ile yakın ilişkideki bu tür

cevherin en iyi örneğini Terzili oluşumları göstermektedir.

Terzili tipi cevherin kırmızı renkli seriler içinde yer alan gri renkli zonlarda

bulunması ve organik bakiyelerinden oluşan piritin gri seviyelerde görülmesi karasal

yükseltgen bir ortam içinde zaman zaman indirgeyici koşulların oluştuğunu göstermektedir.

Bilinenin aksine, Delice-Yerköy arasındaki oluşumlarda yalnızca çok az miktarda sülfidliminerallerden sülfidleşen piritler izlenmektedir. Bunun özel bir durum mu yoksa yüzeysel



22

oksidasyonun bir sonucu mu olduğu bilinmemektedir. Ancak sahada yarma, sondaj gibi daha

ayrıntılı çalışmalar yapıldıktan ayrışmamış bozuşmamış kesimlere erişildikten ve bu

cevherlerin ayrıntılı incelenmesinden sonra anlaşılabilecektir. Ön incelemeleri yapılan

oluşumların toplam rezervi ve ortalama tenörü hakkında kesin bilgi vermenin bu aşamada

erken olacağı düşünülürse de; incelenen dört oluşumun toplam rezervinin 2500 ton Cu, 3,5

ton Ag olabileceği hesaplanmıştır (Aral, 1989). Ancak, bölgenin cevher potansiyeli bu

rakamların çok üstündedir. Terzili oluşumlarından alınan 15 örneğin analiz sonuçlarında Cu =

%1–11; Ag=15–100 gr/ton; U3 08 = 5–60 gr/ton; V = 70–200 gr/ton arasında değişmektedir.

Birinci tip cevheri temsil eden Göçerli nabit bakır ve kuprit örneklerinde 200–300 gr/ton’a

kadar ulaşan Ag değerleri elde edilmiştir. Bayat’ın (Çorum) Derekütüğü yöresi nabit bakır

örneklerinden birinde 200 gr/ton, diğerinde 357 gr/ton gümüş bulunmuştur. Bu örnekler

ayrıca ortalama 75 gr/ton U3O2 de içermektedir. Nabit bakır ve küpritli cevherin vanadyum

içeriği malakitli Terzili cevheri ortalamasından yüksektir. Ancak, en yüksek vanadyum

değerleri (1000 gr/ton), cevherli seviyelerin dış kısımlarından alınan, manyetitçe zengin

örneklerde ölçülmüştür.



23

Şekil 3 : Delice – Yerköy Arasının Jeolojisi Ve ‘’ Red – Bed ‘’ Tipi Bakır Oluşumlarının Yeri



24

- Yıllık Ortalama Fiyatlar:

Yıl Ortalama FiyatUSD/Ton)

1996 2164

1997 22751998 1652

1999 1573

2000 1814

2001 1577

2002 1557

2003 1779

2004 2868

2005 36792006 6722

2007 7116

Ocak 2008 7059

Şubat 2008 7886

Mart 2008 8437

Nisan 2008 8683

Mayıs 2008 8380

Haziran 2008 8259



25

Şekil 4 : Yıllar Đtibariyle LME Rafine Bakır Fiyatları (USD / Ton )

Bakır Kullanımı

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

1996

19971998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Oca.08

Şub.08

Mar.08

Nis.08



26

Bakır, insanoğlu tarafından kullanılan madenler içerisinde, uygarlıkların

biçimlendirilmesindeki rolü bakımından en önde gelen birkaç madenden biridir. Kimyasal,

fiziksel ve estetik özellikleri, bakıra, endüstride ve ileri teknoloji uygulamaları alanında çok

geniş bir kullanım sahası yaratmaktadır. Yüksek elektrik ve ısı iletkenliği ile maddeden

çekilebilme ve dövülebilme özelliklerine sahip olan bakır, aynı zamanda paslanma ve

aşınmaya karşı da dirençlidir. Bakırın, çinko, alüminyum, kalay, nikel gibi metallerle çok

çeşitli alaşımları bulunmaktadır. Bakırın çinko ile alaşımından pirinç, alüminyum ya da kalay

ile alaşımından ise bronz elde edilmektedir. Bu alaşımlar ile, bakıra, değişik özellikteki

uygulamalarda kullanımı için yeni karakteristikler kazandırılmaktadır. Yukarıda sıralanan

özellikleri ile bakır, endüstrinin temel girdilerinden biri olmuştur. Bakırın en temel kullanım

alanları; elektrik ve ısı üretim ve iletim endüstrisi, elektronik ve iletişim sektörleri, inşaat

sektörü, ulaşım sektörü ve makine-teçhizat imalat sanayidir. Bakırın, bunların dışında da pek

çok kullanım alanlarını saymak mümkündür. Bakırın bir başka özelliği ise, tüm diğer metaller

arasında geri kazanımı en fazla olan metal olmasıdır. 1997 yılı itibariyle tüm bakır

tüketiminin %37’si geri kazanılmış bakırdır. Fiziksel ve kimyasal özelliklerini yitirmeden

tekrar tekrar kullanılabilme özelliği nedeniyle bakır, bazı uzmanlar tarafından yenilenebilir

kaynak olarak da tanımlanmaktadır. Đkincil bakır olarak da adlandırılan geri kazanılmış

bakırın, doğrudan cevherden üretilen birincil bakırdan ayırt edilmesi oldukça güçtür.

Arkeolojik bulgular, bakırın ilk defa 10.000 yıl önce Batı Asya’da süs eşyası yapımında

kullanıldığını göstermektedir. Bakır, Güney Amerika’da Maya, Aztek ve Đnka uygarlıkları

tarafından da kullanılmıştır. Orta Çağ boyunca bakır ve pirinç işleri Çin, Hindistan ve

Japonya’da gelişmiştir. 18. Yüzyıl sonu ve 19. Yüzyıl başlarında Ampere, Faraday ve Ohm

gibi bilim adamlarınca elektrik ve manyetizma alanında yapılan icat ve keşifler ile bakırdan

imal edilen ürünler, Sanayi Devrimi’ni hızlandırmış ve bakırı yeni bir çağa taşımıştır.

Günümüzde bakır, modern teknolojinin pek çok alanında giderek önemi artan bir metaldir.

Teknolojik gelişmeler, bakırın, gelecekte de vazgeçilmez metal olma özelliğini sürdüreceğini

ve bakıra olan talebin artarak devam edeceğini göstermektedir.

Dünya’da rezerv, üretim ve tüketim

Dünya bakır cevheri baz rezervi, bakır metali içeriği olarak toplam 940 milyon ton

civarındadır. Bu rezervin 360 milyon tonu (yaklaşık %40’ı) tek başına Şili’de bulunmaktadır.

Rezerv bakımından şanslı diğer ülkeler ise, ABD (70 milyon ton), Çin (63 milyon ton), Peru

(60 milyon ton), Polonya (48 milyon ton), Avustralya (43 milyon ton) ve Endonezya (38milyon ton) şeklindedir.



27

Günümüz koşullarında ekonomik olarak işletilebilecek dünya bakır rezervi ise bakır

metali içeriği olarak toplam 470 milyon ton’dur. U.S. Geological Survey tarafından yapılan

değerlendirmelerde toplam dünya bakır rezervlerinin 1,5 milyar tonun üzerinde olduğu

tahmin edilmekte olup, ayrıca okyanus diplerinde de yaklaşık 700 milyon ton bakır

potansiyelinin bulunabileceği ileri sürülmektedir. Yüzyıl başından günümüze, rafine bakıra

olan endüstri talebi 494.000 ton’dan 13,000.000 ton seviyelerine yükselmiştir. Đkinci Dünya

Savaşı öncesinde yıllık ortalama %3,1 olan talep artışı, 1945–1973 yılları arasındaki hızlı

büyüme döneminde %4,5 ve 1974–1990 yılları arasında ise %2,4 olmuştur. 1990’lı yıllardaki

yıllık ortalama talep artış oranı ise %2,9 civarındadır.

Şekil 6 : 2003 Yılı Dünya Bakır Üretimleri (Bin Ton )

Dünya Bakır Sektörünün Yapısı



28

Dünya bakır sektörünün en büyük beş şirketi, pazarın yaklaşık %40’ını ellerinde

bulundurmaktadır. Bunlardan en büyüğü, sadece Şili’de faaliyet gösteren kamu kuruluşu

Codelco’dur (%12,3). Diğerleri ise sırasıyla; ABD menşeli Phelps Dodge (%7,8), Avustralya

menşeli BHP Billiton (%7), Đngiliz menşeli Rio Tinto (%6,2) ve Meksika kuruluşu Grupo

Mexico’dur (%5,5). Söz konusu şirketlerden BHP Billiton ve Rio Tinto, dünya madencilik

endüstrisinin 250 milyar Dolar civarında olan sermaye toplamının yaklaşık %20’sini ellerinde

tutmaktadırlar ve bu alandaki sıralamada sırasıyla ikinciliği ve üçüncülüğü paylaşmışlardır.

Dünyada, çok sayıda madencilik faaliyeti, büyük oranda bu iki şirket tarafından

denetlenmektedir.

Türkiye’de Rezerv, Üretim Ve Tüketim

Türkiye’nin önemli bakır rezervleri Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde

bulunmaktadır. Murgul, Çayeli-Madenköy, Lahanos, Ergani, Siirt-Madenköy, Cerattepe ve

Küre bilinen önemli bakır yataklarıdır. Türkiye görünür bakır rezervi, 2000 yılı itibariyle

bakır metali içeriği olarak 1.697.204 tondur. Cumhuriyet Dönemi’nde, 1938 yılına kadar

bakır üretimi önemsizdir. 1930 yılından 1937 yılına kadar üretim hiç yapılmamıştır. 1937

yılında Kuvarshan Bakır Đşletmesi, 1939 yılında ise Ergani Bakır Đşletmesi’nde Etibank

tarafından tekrar üretime geçilerek ilk blister bakır üretilmiştir. Bugün, ülkemizde yıllık

ortalama 60.000 ton bakır cevheri üretilmekte olup, dünya bakır üretimindeki payı sadece

%0,43 düzeyindedir.

Ülkemizde üretilen bakır konsantrelerinin yarısına yakın miktarı ülkemizin tek izabe tesisi

olan Samsun izabe tesisinde işlenmektedir.

Türkiye Bakır Sektörünün Yapısı

Bugün, Türkiye’de faaliyette olan dört ana bakır madeni kalmıştır. Bunlar; Murgul,

Küre, Çayeli ve Ergani bakır madenleridir. Yine, 2003 yılında Siirt-Madenköy bakır ocağı

özel sektör tarafından işletmeye açılmıştır. Söz konusu işletmelerden Murgul ve Ergani’de

bakır rezervleri tükenmek üzeredir. Bu nedenle, yakın bir gelecekte ülkemiz bakır üretiminde

önemli düşüşler olması kaçınılmazdır. Ülkemiz madencilik sektöründe 1980’lerden itibaren

öne çıkan söylem, “kamu madencilik kuruluşlarının özelleştirilmesi” olmuştur. Türkiye

madencilik sektöründe mülkiyet ve yönetim değişikliklerini gerçekleştirmeye yönelik olarak

çeşitli kamu kurumlarında sektörel bölünme, ticarileştirme, şirketleştirme ve özelleştirmeye

yönelik uygulamalar birbirini izlemiş, madencilik sektörünün kamu ağırlıklı yapısı özelsermayenin de yerini alabileceği bir rekabet ortamına dönüştürülmeye çalışılmıştır. Söz



29

konusu uygulamalar en fazla Etibank’ı etkilemiş, bu kurum pek çok parçaya bölünmüş ve her

parçası bir yana dağılmıştır. Đlk olarak 1993 yılında Karadeniz Bakır Đşletmeleri A.Ş.,

Etibank’ın bünyesinden ayrılarak Başbakanlık Özelleştirme Đdaresi Başkanlığına

devredilmiştir. 1998 yılında ise Etibank, Bakanlar Kurulu Kararı ile Eti Bor, Eti Alüminyum,

Eti Krom, Eti Bakır, Eti Gümüş, Eti Elektrometalurji ve Eti Pazarlama ve Dış Ticaret olarak 7

ayrı anonim şirkete bölünmüştür. Söz konusu şirketlerden Eti Bakır, diğerleri gibi 2000

yılında Özelleştirme Đdaresi Başkanlığı’na devredilmiştir. Son olarak, Karadeniz Bakır

Đşletmeleri’ne ait Samsun Đşletmesi ile Eti Bakır AŞ’nin özelleştirilmesine ilişkin nihai

pazarlık görüşmeleri 26 Şubat 2004 tarihinde tamamlanmış ve 12 Nisan 2004 tarihi itibariyle

imzalanan satış sözleşmesi ile bu kuruluşların özelleştirme süreci tamamlanmıştır. Böylelikle,

Karadeniz Bakır Đşletmeleri A.Ş. tasfiye sürecine girerken, kamu, bakır sektöründen tamamen

çekilmiştir. Bununla beraber, bu süreçte, maden aramalarına kaynak ayrılmadığı gibi, maden

işletmecisi olan kuruluşlarda gerekli olan yatırımlar da yapılmamıştır. Özel sermayenin ise,

başlangıçta varsayıldığı gibi, kamudan boşalan yeri dolduramamış olması nedeniyle, Türkiye,

bakır konsantresi ve blister-elektrolitik bakır ithal eder duruma gelmiştir. Dünya madencilik

sektöründe şirket birleşmeleri yoluyla konsolidasyon eğilimleri sürerken, ülkemiz

yönetimleri, sektörün bölünerek küçültülmesi yönünde politikalar izlemişlerdir. Fiyatların

yüksek seyretmekte olduğu günümüzde söz konusu tercihin bakır sektörü bakımından ne

ölçüde doğru olduğunu değerlendirmek, yanıltıcı olacaktır.

Türkiye Bakır Sektörünün Gelişmesine Yönelik Görüş Ve Öneriler

Ülkemiz bakır sektörü, yerli sanayiye düşük maliyette ve kaliteli girdi sağlamaya

yönelik olarak, ülke sanayi sektörleri ile bütünleşik ve eşanlı gelişme anlayışı gözetilerek

tasarımlanmalıdır. Bakır üretimleri artırılmalıdır. Ancak, söz konusu üretimin hedefi dış satım

değil, ülke sanayi sektörleri olmalıdır. Bakır cevherinin sanayi ürünlerine dönüştürülmeden

yurt dışına satılmasında ülke yararı bulunmamaktadır. Bakır cevheri, katma değeri yüksek uç

ürünlere dönüştürülmek suretiyle yurt dışına ihraç edilmelidir. Bakır sektöründe uç ürünler ve

yeni ürünlerin üretilmesine yönelik teknolojilerin geliştirilmesi veya transferi teşvik

edilmelidir. Bakır aramaları uzun yıllardır ihmal edilmiştir. Aramalara hız verilmelidir.

Aramalarla ilgili etkin yasal ve yönetsel yapıların tesisi ve çağdaş teknolojilerin kullanıldığı

arama faaliyetlerinin, kamu denetiminde ve mutlaka rasyonel bir stratejik plan çerçevesinde

yürütülmesi gerekmektedir. Maden aramaları için uzun dönemli planlamaların ve arama

faaliyetlerinin altyapısı Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nce yapılmalıdır. Diğer

kamu ya da özel kurum ve kuruluşlarca yapılacak aramalar, MTA tarafından söz konusu



30

planlamalar çerçevesinde yönlendirilmeli ve denetlenmelidir. Bakır madenciliğinin her

aşamasında ileri teknoloji kullanımı amaçlanmalıdır. Üretim ve kaynak performansının

iyileştirilmesine, maliyetlerin düşürülmesine ve yeni ürünlerin elde edilmesine yönelik olarak

yeni gelişen teknolojilerin kullanımı, bu sektörün ülke kalkınmasına katkısı bakımından kritik

önemdedir. Bu nedenle sektörde yüksek teknoloji kullanımı ve üretilmesine yönelik

araştırma-geliştirme çalışmalarına öncelik verilmelidir. Inmet Mining Corporation şirketi

tarafından aramaları tamamlanmış olan Artvin-Cerattepe bakır projesi, gerekli incelemeler

tamamlanarak bir an önce üretime alınmalıdır. Kırklareli civarındaki Demirköy ve Erzurum-

Đspir porfiri bakır yatakları yeniden değerlendirilmeli, ekonomik olarak işletilebilme

olanaklarının olup olmadığı araştırılmalıdır. Ülkemiz blister bakır ihtiyacını karşılamak

üzere, mevcut izabe tesislerinin kapasitesi artırılmalı ve yeni bakır izabe tesislerinin

kurulmasına ilişkin araştırmalar yapılmalıdır. Bakır cevherlerindeki altın, gümüş, kobalt, nikel

gibi yan ürünler tümüyle kazanılmalı, anot çamurlarını Türkiye’de işleyecek tesisler

kurulmalıdır. Bakır madenciliğinin çevreye etkilerini göz ardı etmek mümkün değildir.

Ancak, üretim süreçlerinde çevre dostu teknoloji ve yöntemlerin kullanılması ve madencilik

sırasında ya da sonrasında çevrenin korunmasına ya da yenilenmesine yönelik önlemlerin

alınması ile söz konusu etkiler en aza indirilebilecektir. Sektör, akılcı planlar çerçevesinde

uygun yöntemler kullanılarak teşvik edilmelidir. Sektörde, teşviklerin, geliştirilen stratejik

planlar çerçevesinde verilmesi, istenilen etkililik düzeyini sağlayacaktır. Yine, devlet

tarafından sağlanacak altyapı ve taşıma hizmetleri gibi kolaylıklar da benzer temelde

düşünülmelidir.

Saha alanında fay etkisi ile sokulum göstermiş bakır cevheri (malahit ve azurit) tespit

edilmiştir. Bakır cevherleşmesi faydan ötürü kopuk kopuk izlenmiş olup mostra takibi

yapılarak oldukça geniş bir alanda cevher izlerine rastlanılmıştır. Açılan ocak aynasında

cevher içeren bakırlı kayacın, toplam kayaçlar arasında %10 olduğu gözlenmiştir. Tüvenancevher içerisindeki bakır tenörü ise %2 civarındadır.

4.1.1. Çorum Đli Jeolojisi

Bölgenin jeolojik yapısında iki ana kütle (kayaç) grubu göze çarpar. Bunlardan birincisi

“Metamorfik seri” (başkalaşmış kayaçlar), ikincisi ise, “Tortul Kütleler” dir. Đlin asıl jeolojik

karakterini 3. jeolojik zamanın sonları ile 4. jeolojik zamanda meydana gelen oluşumlar

meydana getirmektedir. Bununla birlikte, jeolojik devirlerden ilkel zaman olarak bilinen

Arkean ve Prekambrien devirlerine ait Çorum Merkez Đlçe, Alaca, Đskilip, Osmancık,Mecitözü ve bilhassa Kargı ilçelerinde çeşitli metamorfik (başkalaşım) topraklarına



31

rastlanılmıştır. Özellikle 3. jeolojik zamanın kütlelerinden olan jips (kireçtaşı) ve kayatuzu

yatakları ile karbon miktarı % 75 kadar olan zengin linyit kömürü yataklarına (Osmancık,

Dodurga yöresinde 30 milyon ton rezervinde ayrıca Alpagut-Zambal-Karakaya-Ayva ve

Ovacık Köyünde) rastlanmaktadır. Yine bu zamanın püskürük kütlelerinden olan Trakit,

Granit, Bazalt ve Andezit gibi kütle arazisine de Çorum merkez ilçesinde, Kargı, Sungurlu,

Alaca, Mecitözü, Osmancık ve Đskilip ilçelerinde rastlanmaktadır. Tortul kütlelere ise ilin

çoğu yörelerinde rastlanmaktadır. Çorum; Alp-Himalaya Orojenezi (Dağ oluşumu) olarak

bilinen sistem içerisinde yer alan K.A.F. (Kuzey Anadolu Fay Hattı) üzerinde yer almaktadır.

K.A.F. il merkezinin 20 km. kuzeyinden geçmektedir.

Saha alanı jeolojisi

I. ÖZETÇalışmanın amacı Çorum ili , Boğazkale ilçesi hudutları içerisinde kalan

Balıklaya , Dedeninbel Sırtı , Karamustafa Sırtı Yazlıkaya mevkilerini içine AR 200712071

Ruhsat sahasında bakır madeninin varlığını araştırmaktır. Ruhsat sahasının batısında yer alan

Yazlıkaya mevkisinde Hititler’e ait Hattuşaş Antik kentinin harebeleri yer almaktadır.

Sahanın bu kesimi S.Đ.T alanı ilan edildiğinden yaklaşık 2 – 2.5 km2 ‘lik bir alana inceleme

alanının dışında tutulmuştur. Ruhsat sahası Boğazkale ilçesi , Emirler köyü Kıcık köyleri

arasında kalan bir alanı kapsar. Sahada yükseltileri 1454 metre rakımlı Ziyaret Tepe , 1419

metre rakımlı Büyükgermişekli Tepe , 1296 metre rakımlı Şahinkaya Tepesi oluşturur. Bu

çalışmayla ruhsat sahası 1/25.000 ölçekte detay jeolojik prospeksiyon haritası hazırlanmıştır.

Ruhsatın alınma tarihi olan Aralık 2007’den bugüne kadar sahada değişik zamanlarda gerekli

olan çalışmalar yapılmış ve bu süre zarfında ruhsat alanı içinde jeolojik birimler mümkün

olduğu kadar detaylı olarak incelenmiş bakır yataklanması olabilecek zonlardan jeokimya

mahiyetinde el numuneleri alınarak analizleri yapılmıştır.

II. GĐRĐŞ

Ruhsat sahası içinde önceki yıllarda bakır madeni için 1/25.000 ölçekte jeolojik

etüdler yapılmamıştır. Ancak ruhsat sahasının hemen kuzeyinde BOĞAZKALE Mineral

Madencilik ve Ticaret Ltd. Şirketi’ne ait sahada yapılan jeolojik etüdlerde ve sondajlı

çalışmalarda bakır minerallerinin varlığı tespit edilmiştir. Ruhsat sahasına Çorum-Yozgat

karayolu ile ulaşmak mümkündür. Çorum’u Yozgat’a bağlayan kara yolu üzerinde yer alan

Boğazkale ilçesi ruhsat alanının hemen kenarında kalmakta olup yılın oniki ayı ulaşım

mümkündür. Buradan da orman yolları ile arazinin her yanına ulaşmak mümkündür.



32

Đşletmeye lazım olacak elektrik Kıcık köyünden , içme suyu ihtiyacı yine Kıcık köyü şebeke

suyundan sağlanacaktır. Kullanma suyu ise Kavaklıdere’den karşılanabilir.

III.GEEL JEOLOJĐ

Đncelenen alanda yapılan prospeksiyon çalışmalarında ofyolotik melanjın

sahanın büyük bir kesimi kapsadığı gözlenmiştir. Ofyolitik serininin içindeki birimlerle

beraber sahada sekiz birim ayırtlanmıştır. En altta serpantinit yer alır. Serpantinitler daha çok

ruhsat sahasının doğusunda , güneydoğusunda Küçükyığma Sırtı civarında gözlenir .

Yeşilimsi , koyu yeşilimsi renkli olup , JURA-KRETASE yaşlıdır. Serpantinitlerin üzerine

çört, bazalt, şeyl ardalanmalı birim gelir. Bu biriminde yaşı JURA – KRETASE yaşlıdır. Bu

birimlerin üzerine yine JURA- KRETASE yaşlı kristalize kireçtaşları gelir. Grimsi beyazımsı

renkli , oldukça kırıklı ve çatlaklıdır. Şahinkaya tepe cıvarında yaygın olarak gözlenir.

Ofiyolitik melanjın içinde yer alan gabro ve peridotit karmaşığı bu birimlerin üzerinde yer

alır. Bu birimin yaşı KRETASE yaşlıdır. Bu birimin üzerinde yer alan Ofiyolitik karmaşığı

sahanın büyük bir kısmını kapsar .serpantin, Tamamen serpantin ve altere olmuş

serpantinden oluşmuştur. Yeşilimsi açık yeşilimsi rengi ile kolayca tanınır. Bu birimin yaşıda

JURA- KRETASE dir. Ruhsat sahası hemen kenarında Ziyaret tepe de ve sahanın içinde

şahin tepenin kuzeyinde gözlenen Killi kireçtaşları , şelf çökelleri ÜST KRETASE yaşlıdır.

Sahanın güneyinde yer alan Küçükyığma sırtında kumtaşları ve yamaç çökelleri

SENOMANĐYEN- KAMPANĐYEN yaşlıdır. Ruhsat sahasının kuzeyinde dar bir alanda

gözlenen kumtaşı ,kiltaşı , killi kireçtaşı , çamurtaşı seviyelerinden meydana gelmiş karasal

çökeller PLĐYOSEN yaşlı olup, kendinden önceki birimleri diskordan olarak örter.

Tutturulmamış Çakıl , kum , kil, mil , silt boyutundaki malzemelerin yığışımı ile oluşmuş

Kavaklı Dere alüvyonları KUVARTERNER yaşlı olup, daha yaşlı birimler üzerine diskordan

olarak oturur.

IV – EKOOMĐK JEOLOJĐ

Ruhsat sahası içerisinde dokuz ayrı birim ayırtlanmıştır. Sahanın çok büyük bölümü

ultrabazik karekterli ofiyolitik kayaçlarla kaplıdır. Türkiye de geniş alanlar kapsayan genelde

Mesozoyik yaşlı olan bu ofiyolitik kayaçlar bir taraftan mağmatik diferansasyona uğrayarak

kromit içeren dunit ,peridotit, piroksenit gibi ultrabazik kayaçları , diğer yandan bakır, piritli

bakır zuhurlarına menşe olan norit, gabro, diyabaz , spilit. Keratofir gibi bazik bileşenleri

meydana getirmişlerdir. Şekilde de görüldüğü gibi Türkiyenin en büyük bakır yataklarındanErgani, beynam , Pınarbaşı yatakları işte bu ofiyolitik mağmatizma ile ilgilidir.



33

Jeolojik haritada da görüldüğü gibi ruhsat sahasının kuzeyi ve batısı tamamen

ofiyolitik kayaçlarla kaplıdır. Ancak doğusunda ofiyolitik kayaçlarla beraber bazalt, gabro,

norit dayklarıda yaygın olarak gözlenmektedir. Ruhsat sahasının bitişiğinde Boğazkale

Mineral Madenciliğe ait sahada serpantinlerle diyabaz dayklarının faylı kontaktlarında

ekonomik olarak işletilebilinecek bakır cevherleşmesi tesbit edilmiştir. Azurit, malahit

mineralleri içeren bu faylı zonda yapılan sondajlarda % 1,99 tenörlü 124 736 000 bakır

rezervi tesbit edilmiştir.



34



35

Ruhsat sahası içinde ekteki haritada gösterilen yerlerde jeokimya amaçlı el

numuneleri alınmış. Yapılan analizlerde ekteki sonuçlar alınmıştır. Amaç ruhsat alanında

bakırla beraber başka minerallerinde varlığını tesbit etmektir. Alınan numuneler jeokimyaya

yönelik olduğundan cevherli kesimlerden özellikle seçilip alınmamıştır. Nitekim analiz

sonuçlarının düşük gelmesi normaldir.

Bunun yanı sıra ruhsat alanı içerisinde ekskavatör ile yapılan yarma çalışmalarında;

sahanın belli bir bölümünde saptanmış olan bakır yataklanmasının bulunduğu yerden gerekli

numuneler alınmış ve M.T.A Genel Müdürlüğüne analizlerinin yapılması için verilmiştir.

M.T.A. Genel Müdürlüğüne analizlerinin yapılması için verilmiş olan numunelerin belli bir

kısmı da şahit numune olarak kendimizde bekletilmektedir.

V – SOUÇ VE ÖERĐLER

Bütün bu verilerin ışığı altında saha incelenecek olunursa , ruhsat sahasının

özellikle doğusunda serpantin ve bazalt, gabro, diyabaz dayklarının yaygın olarak gözlendiği

Ziyaret Tepe, Büyükgermişekli Tepe, Küçükgermişekli tepe , Büyükyığma sırtı civarlarında

en azından 1 / 5 000 ölçekte jeolojik araştırılmanın yapılması, yapılan bu çalışmalar

sonucunda uygun görülecek yerlerde istikşaf amaçlı sondajların yapılması uygun olacaktır.

4.2 umune Alma Đşlemleri

Aşağıda saha alanı ile ilgili olarak yaptırılan analiz sonuçları bulunmaktadır. Ayrıca bu

analiz sonuçlarına internetten de ulaşmak mümkündür.

4.3 Rezervler ve Rezervin Tespit Yöntemleri

4.3.1. Görünür Rezerv Alanı:

Tablo 7: Görünür Rezerv Alanı


SA A (Y) 06 39000 06 41000 06 41000 06 42000 06 42000

YUKARI(X) 44 34000 44 34000 44 32000 44 32000 44 29000


SA A (Y) 06 39000 ---------------- ---------------- ---------------- ----------------

YUKARI(X) 44 29000 ---------------- ---------------- ---------------- ----------------



36

Alan:1.300 Ha.

• Ortalama Uzunluk : 5.000 m.

• Ortalama Genişlik : 3.000 m.

• Ortalama kalınlık 20 m.

Cevherli Zonun rezervi 300.000.000 m3 civarındadır.

4.4 Đşletme Yöntemi

1. GĐRĐŞBakırın insanlık tarihinde kullanılması çok eski çağlarda başlamıştır. Đnsanlar, bakırı

günlük yaşamlarında süs eşyası, silah ve el sanatlarında kullanmış olup uygarlık ilerledikçe bakıra olan ihtiyaç daha da artmıştır. Günümüzde tüketimi 13 milyon tonun üzerine çıkan

bakır en çok kullanılan ikinci metal durumuna gelmiştir.

En geniş kullanım alanları sırasıyla; elektrik üretim ve iletimi ile ilgili tesislerde,inşaatta, ulaşım makine ve teçhizatındadır. Bundan on yıl önce bakıra olan ihtiyaç hiç de bukadar önemli görülmemekte ve bakırın yerine kullanılabilecek bir çok ikame maddesi ilerisürülmekteydi. Alüminyum, plastik, fiber-optik gibi malzemeler bakır yerine kullanılmış,ancak bakıra duyulan ihtiyaç ve talepte hiçbir azalma olmamış, bilakis devamlı artmagörülmüştür.

Dünyada bakır üretimi, sülfürlü ve oksitli bakır cevherlerinin madencilik yöntemleriile çıkarılması, zenginleştirilmesi ve değerlendirilmesi ile yapılmaktadır. Sülfürlü bakır

cevherleri genellikle flotasyon yöntemi ile zenginleştirilerek izabe işlemlerine tabi tutulmak suretiyle blister bakır üretilmektedir. Oksitli bakır cevherleri ise genellikle hidrometalurjik ve

bakteriyal yöntemlerle değerlendirilmektedir.

2. BAKIR

Yer kabuğunda 50 ppm oranında bulunan bakır, nadir olarak bilinen nikel, seryum,vanadyum, stronsiyum gibi elementlerden daha düşük ortalama bolluk oranına sahiptir.Ancak, doğada maden yatağı oluşturma yeteneği, kendisinden çok daha yaygın olanelementlerden daha yüksektir. Bakır doğada az miktarda nabit, genellikle sülfürlü, oksitli vekompleks halde bulunur. (tr.wikipedia.org(1)) Doğada nabit olarak da bulunan bakırın bilinen250'ye yakın mineralinden ancak 10-15 kadarı ekonomik önem taşımaktadır. Bunların

başlıcaları şunlardır:

Sülfürlü mineraller : Kalkopirit; (Cu FeS2), Bornit; (Cu5FeS4) Kalkosin; (Cu2S) veKovelin; (CuS)

Kompleks mineraller : Burnotit; (Pb Cu Sb S3), Enarjit (Cu3(As, Sb) S4), Tetrahedrit;(Cu12 Sb4S13)

Oksitli mineraller : Kuprit; (Cu2O), Tenorit; (CuO), Malahit; [Cu2 CO3 (OH)2 ]

Azurit; [Cu2 (CO3)2 (OH)2], Krizokol; (Cu Si O3. 2H2O)



37

2.1. Bakırın Fiziksel Özellikleri

Simgesi : Cu Yoğunluğu : 8.93 gr/cm 3 Ergime noktası : 1 083 ºC Kaynama noktası :2300 ºC Ergime ısısı : 43 kcal (1 kg’ının ergimesi için gerekli ısı) Elektrik iletme özelliği: %99.95

2.2 Bakır Üretimi

Bakır, çeşitli piro, hidro ve elektrometalurjik metotların kullanılmasıylacevherlerinden saf olarak üretilmektedir. Pirometalurjik metotlar, sülfürlü, oksitli ve nabit

bakır cevherlerine, hidrometalurjik metotlar ise düşük tenörlü oksitli bakır cevherlerineuygulanır. Elektrometalurji metotları da yukarıdaki yöntemlerin son kademesi olarak her ikisine de uygulanır. Böylece, pirometalurji metotlarıyla elde edilen saf olmayan bakır,elektrolitik arıtmaya tabi tutularak saf katot bakıra çevrilir. Benzer şekilde hidrometalurjik yollarla sulu çözeltiye alınan bakır, elektrokazanım yoluyla katotta saf olarak toplanabilmektedir. Dünya bakır üretiminin %80’i sülfürlü cevherlerden yapılır.

3. HĐDROMETALURJĐ

Sıvı ortamlarda yapılan çeşitli metalurjik işlemlerle metal değerlerinin kazanılmasıişlemlerine hidrometalurji denir. Kimyasal ekstraksiyon olarak ta bilinen bu yöntemler, suveya sulu bir çözelti yada su esaslı olmayan bir çözücü ile metallerin çözünmeyen cevher kısımlarından ayrılarak çözeltiye alınması ve çözeltiye geçen metallerin kazanılmasıişlemlerinin tümünü kapsar.

Yakın zamana kasar hidrometalurji geniş uygulama alanları bulamamıştır. Buna sebep,cevher tenörlerinin yüksek olması, hammadde olanaklarının geniş olması ve kimyasalyöntemler için gerekli reaktiflerin bulunmaması gösterilebilir. Günümüzde hammaddekaynaklarının gittikçe azalması sonucu kompleks düşük tenörlü cevherlerin işlenmesi zorunluhale gelmiştir. Bu tür cevherlerin geçmişte uygulanan klasik yöntemlerle zenginleştirilmesi ve

bunun ardından metal değerlerinin kazanılması güçlükleri teknolojik ve ekonomik açıdan güngeçtikçe anlaşılmaktadır. Bu durum hidrometalurjinin daha çok uygulama alanları bulacağınınkanıtı sayılabilir. (Kahraman, 2005)

3.1. Hidrometalurjinin Avantajları:

Düşük tenörlü ve kompleks cevherlerin işlenmesini olanaklı kılar. Bu tür cevherlerin

diğer zenginleştirme yöntemleri ile işlenmesi ya oldukça zor yada olanaksızdır. Kullanılanteçhizat pirometalurjiye oranla daha basit ve ucuzdur. Đlk yatırım maliyeti daha azdır.Pirometalurjiye oranla metal kurtarma randımanı daha yüksek olup, daha saf ürün elde etmek mümkündür. Pirometalurjiye oranla çevre kirlenmesi daha az ve daha kolay kontrol edilebilir.

Otomasyonu sağlamak pirometalurjiye oranla daha kolaydır.

3.2. Hidrometalurjinin Dezavantajları:

Kimyasal madde sarfiyatı fazladır. Kimyasal maddelerin pahalı olmasından dolayıkimyasal maddelerin rejenerasyonunu sağlamak tekrar devrede kullanılması ekonomik açıdanzorunludur. Đşletme masrafları fazladır. Onun için rejenerasyon ile bunların minimuma

indirilmesine çalışılmalıdır. Birçok cevherin doğrudan doğruya çözülmeye uygun olmaması



38

ön hazırlık işlemlerini zorunlu kılmakta buda maliyeti ters yönde etkilemektedir. Bunun içinyeni teknikler ve yeni çözücüleri geliştirme araştırmaları önem kazanmaktadır.

4. BAKIR CEVHERĐĐ ZEGĐLEŞTĐRME YÖTEMLERĐ

1900 – 1910 yıllarında %2 Cu civarında olan endüstriyel minimal tenör günümüzde %0,5 – 0,3 Cu’a kadar azalmıştır. Bu tenör deki işletilebilir bakır yatakları büyük rezervli ve çok ince mineral taneli cevherlerdir. Đşletilebilen bakır cevherlerizenginleşebilirlikleri yönünden aşağıdaki gibi dört guruba ayrılabilirler.Sülfürlü cevherler (Çok kolay zenginleşirler) Karbonatlı cevherler (Güç zenginleşirler) Oksitli

- sülfürlü karışık cevherler (Güç zenginleşirler) Bakırsilikatlar (Ekonomik olarak zenginleşebilmeleri olanaksızdır)

Bakır cevherleri zenginleştirilmesinde 1930’lu yıllara kadar yaygın olarak kullanılantavuklama, jigle, sallantılı masalarla zenginleştirme işlemleri, günümüzdeki ince tanede

serbestleşen cevherlerin işlendiği büyük kapasiteli tesislerde kullanılmaz olmuştur. Bakır mineralleri, birlikte bulundukları diğer minerallerden ancak yoğunluklarının farklılığı vefiziko – kimyasal özelliklerinin farklılığı prensiplerinden yararlanılarak zenginleştirilebilmektedir. Bakır mineralleri ile beraber bulunan metal minerallerinin bir çoğu

bakır minerallerine yakın yoğunluğa sahiptirler. Bunların bakır konsantrelerine karışmaları bakır konsantresinin kalitesini bozar. Đzabehaneler yüksek kaliteli konsantreleri tercih ederler.Bu nedenle önceleri Cu zenginleştirilmesinde önemli yer tutan gravite zenginleştirilmesiyerine flotasyon işlemleri tercih edilmeye başlanmıştır. Bakır cevherleri zenginleştirilmesindeönem sırasına göre flotasyon, liç ve gravite yöntemleri uygulanmaktadır.

5.HĐDROMETALURJĐK YÖTEMLERLE BAKIR CEVHERLERĐZEGĐLEŞTĐRĐLMESĐ

Hidrometalurjik yöntemlerle bakır cevheri zenginleştirilmesi, oksitli bakır cevherlerine, oksitli – sülfürlü bakır cevherlerine uygulanır. Sülfürlü bakır konsantrelerineuygulanan hidrometalurjik yöntemleri metalurjik bir işlem olarak düşünmek gerekir. Bakır zenginleştirilmesinde uygulanan liç yöntemlerini liçin yapılış şekline göre liç, yığma liç,karıştırma liçi, perkolasyon liçi, ve basınç liçi olarak sıralayabiliriz. Basınç liçi daha ziyade

bakır konsantrelerine uygulanır. Yerinde liç yöntemini bir bakıma da bir maden işletmeyöntemi olarak görmek gerekir. Oksitli bakır minerallerini içeren büyük rezervli fakir bakır yataklarında uygulanır. Önce cevher delme patlatma işlemi ile yerinde parçalanır. Bu

parçalanmış cevhere, oksijen ve sulu sülfürik asit enjekte edilir. Ocak derinliklerinde oluşanyüksek hidrostatik basınç ve yüksek ısı sülfürlü bakır minerallerini de bakır sülfatadönüştürür. Sulu bakır sülfat çözeltisi tünellerde toplanarak yerüstüne pompalanır. Bu sulu

bakır sülfat çözeltisinden bakır ve onunla beraber çözünmüş metaller kazanılır. (Kahraman,2005)

5.1. Liç Yöntemleri

Bakır cevherlerine uygulanan liç işlemlerini; çözündürme işlemlerine göre; sülfürik asit liçi, kavurma + sülfürik asit liçi, amonyak liçi, kostik soda liçi, bakteri liçi olarak sıralayabiliriz. Ayrıca bakır konsantrelerine uygulanan, basınçlı sülfürik asit liçi, basınçlı ferik

sülfat liçi, ferik klorür liçi, bakır üretim yöntemlerinin önemli uygulamalarındandır.



39

5.1.1. Sülfürik Asit Liçi

Sülfürik asit liçi; oksitli, oksitli – sülfürlü bakır cevherlerinin zenginleştirilmesinde vehatta işletmesinde uygulanan bir yöntemdir. Oksitli bakır mineralleri aşağıdakiformülasyonlara göre çözülüp, Azurit; Cu3(OH)2(CO3)2+3H2SO4 3CuSO4 + 2CO2 + 4H2O

Malahit; Cu2(OH)2(CO3) + 2H2SO4 2CuSO4 + CO2 + 3H2OTenorit; CuO + H2SO4 CuSO4 + H2OKuprit; Cu2O + H2SO4 CuSO4 + Cu + H2OKrizokol; CuSiO3 + 2H2O + H2SO4 CuSO4 + SiO2 + 3H2O

Olarak CuSO4 oluştururlar. Liç ortamındaki bu bakır sülfat ve diğer metal sülfatlar pulptan süzülerek kazanılır. Süzüntüdeki metal sülfatlardan kıymetli metaller aşağıda ayrıcaaçıklanacak yöntemlerle kazanılır. (Önal, 1980)

5.1.2. Amonyak Liçi

Oksitli bakır cevherinin yan kayacı kireç taşları veya dolomitlerden (asitte çözünenkayaçlardan) oluşuyorsa; bu cevherler amonyak liçi ile değerlendirilirler. Metalik bakır ve

bakır oksitler amonyak ve oksijen ilavesiyle bazik ortamda aşağıdaki formülasyona göreçözünerek;Cu + 4NH3 + ½ O2 + H2O Cu (NH3)4 (OH)2CuO + 4NH3 + H2O Cu (NH3)4 (OH)2Kompleks bakır tuzları oluştururlar. Çözünmüş bakır tuzları süzülerek artıklardan ayrılır.Süzüntüdeki metaller elektroliz veya diğer yöntemlerle kazanılır.

5.1.3. Kostik Soda Liçi

7 normal NaOH çözeltisindeki oksitli bakır mineralleri çözündürülerek bakır çözeltiyealınabilir. Karbonat ganglı oksitli bakır cevherleri için düşünülen bu yöntem Horton (1961)tarafından patentleşmiştir. Çözünme denklemi;Cu² + 4OH¯ Cu(OH)4¯²Şeklindedir.

5.1.4. Kavurma – Sülfürik Asit Liçi

Oksitli bakır cevherleri, oksitli – sülfürlü bakır cevherleri veya piritle karıştırılmış

oksitli bakır mineralleri akışkan yataklı fırınlarda sülfatlama kavurması ile CuSO4 ve diğer metal sülfatlara dönüştürülürler. Kavurma – liç – elektroliz yöntemi (RLE) olarak adlandırılan bu yöntemde ısı seçimi kritiktir. Isı, Fe2(SO4)3 ‘ün parçalanması için yeterli yükseklikte veçözünmeyen bakır oluşmaması için yeterli düşük seviyede olmamalıdır. Isı, oksijen ve kükürtetkisiyle sülfat ve oksite dönüştürülen metallerin tuzları, derişik sülfürik asit çözeltisi ilemuamele edilir. Oluşan çözeltideki çözünmüş metal sülfatlar süzülerek, süzüntüye alınıp,çözünmeyenden uzaklaştırılır. Süzüntüdeki CuSO4 ve diğer metal sülfatlardan çeşitliyöntemlerle bakır ve diğer metaller kazanılır.

5.1.5. Bakteri Liçi

Bakteriler çok küçük, 0,5 – 2 mikron büyüklüğünde mikro organizmalardır. Bölünerek çoğalırlar; toprak, hava ve suda bol miktarda bulunurlar. Sülfürlü metal minerallerini



40

yükseltgeyen birçok bakteri bulunmaktadır. Bunlar arasında en etkili olanı “thiobacillusferrooxidan” lardır. Maden ocaklarının sularında bol miktarda bulunan bu bakteri kalkopiriti,kovelini, borniti, enargiti, tetraedriti ve stanini yükseltgeyerek CuSO4’a dönüştürür. Bakteriliçinde, havalandırma, ısı, mineral tane boyutu, ortam pH’ı, karıştırma hızı, organizmaları

besleyici diğer elementlerin varlığı etkili olmaktadır. Bakteri liçinin aşağıdaki kimyasal

denklemlere uygun olarak oluştuğu kabul edilmektedir. (Çilingir, 1990)CuFeS2 + 4O2 Bakteri CuSO4 + FeSO4CuFeS2 + 2 Fe2(SO4)3 CuSO4 + 5FeSO4 + 2SºCuS + Fe(SO4)3 CuSO4 + FeSO4 + Sº2Sº + H2O +3O2 Bakteri 2H2SO42FeS2 + 7O2 +2H2O 2FeSO4 + 2H2O4FeSO4 + 2H2SO4 Bakteri 2Fe2(SO4)3 + H2OBu tepkimeler oda sıcaklığında, ortamda bakteri olması halinde çok yavaştır. Böylece sülfürik asitle ortamın pH’ının düşürülmesi, bakterilerin etkisini arttırır. Bakteri etkisiyle oluşanreaksiyonlar, ortamın pH’ını ve ısısını ayarlayarak reaksiyonları hızlandırır. Böylece çözeltiyealınan bakır sülfat ve diğer metal sülfatlar çeşitli yöntemlerle değerlendirilirler.

5.1.6. Siyanür Liçi

Bakır mineralleri, kalkopirit hariç, siyanür çözeltileri içinde kolaylıkla çözünürler.Bünyelerinde demir olan bakır minerallerinin (kalkopirit) çözündürülmesi için stikiyömetrik değerlerin çök üstünde siyanüre gereksinim vardır. Bunun nedeni demirin siyanürlerleferrosiyanisitler oluşturmasıdır. Diğer taraftan bakırın siyanürlerle liçine oranla aşağıdakifarklılıkları arz eder.

Bakır liçinde siyanür tüketimi daha fazladır. Kayıplar bir yana stikiyömetrik olarak bir mol bakır için üç mol siyanüre gereksinim vardır. Bakır liçinde liç süresi daha uzundur. Bakır liçinde oksitleyici ortama gerek yoktur.

Aşağıda bazı bakır minerallerinin siyanürle liçinde meydana gelen reaksiyonlar verilmiştir.

Kalkojin; Cu2S + 6NaCl 2Na2Cu(CN)3 + Na2SKuprit; Cu2O + 6NaCl + H2O 2Na2Cu(CN)3 + 2NaOH

Çözeltiye geçen daha önce anlatıldığı şekilde bakır kimyasal yada solvent ekstraksiyon – elektroliz yöntemleri ile metalik olarak kazanılır. Siyanür çözeltilerinden bakırın

kazanılmasında uygulanan diğer bir yöntemde liç çözeltisinin bir asitle muamelesi sonucu bakır Cu2S olarak çöktürülüp bilinen klasik yöntemlerle metalik bakıra dönüştürülür.(Kahraman, 2005)

5.2. Liç Çözeltilerinden Bakır Kazanımı

Oksitli, oksitli – sülfürlü bakır cevherlerinden, sülfürlü bakır konsantrelerindenüretilen, çözeltilerdeki bakır sülfat, bakır klorür, kompleks amonyum – bakır tuzları ve

bunlarla beraber bulunan diğer metal tuzları çeşitli yöntemlerle değerlendirilirler. Buyöntemleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz; Metallerle çöktürme (Sementasyon), Gazlarlaçöktürme, Đyonik çöktürme, Solvent ekstraksiyonla selektif metal çözeltisi kazanımı –

elektroliz (veya çöktürme) Selektif elektroliz



41

5.2.1.Metalle Çöktürme

Metal tuzu içeren sulu çözeltiye yüksek elektro potansiyeli olan metal ilave edilirsedüşük elektrik potansiyeli olan metalin yerine geçerek onu metalik olarak açığa çıkarır.Örneğin bakır sülfatlı liç çözeltilerine demir taşı ilave edildiğinde demir (ferro) sülfat oluşur.

Bakır metalik olarak (tersip bakır) açığa çıkar. Çözeltideki bu metalik bakır, bakır sülfatlar gibi flote edilerek bakır konsantresi olarak kazanılır.

5.2.2. Gazlarla Çöktürme

Bakır sülfat çözeltisinden oda sıcaklığında SO2 gazı geçirilirse; bakır, bakır sülfatolarak çöker. Eğer çöktürme işlemi 100 ºC de 50 psi basınç altında yapılırsa metalik bakır çözeltisi elde edilir.

5.2.3. Đyonik Çöktürme

Bakırın klorür olarak çözeltiye alındığı işlemlerin liç çözeltilerinde bakır genellikle ikideğerlikli bakır tuzları (CuCl2) şeklindedir. Çözeltiye indirgen klorür tuzları ilave edilerek suda çözünürlüğü çok az olan (%1,53) CuCl tuzu elde edilir. Çökelti süzülerek elde edilenCuCl’den elektrolizle metalik bakır üretilir. Çözünmüş metal sülfat tuzları bazlarlaçöktürülerek, suda az çözünen yüksek tenörlü metal hidroksitler üretilerek metal kazanımındadeğerlendirilir.

5.2.4. Solvent Ekstraksiyonla Selektif Metal Çözeltisi Kazanımı – Elektroliz ( Çöktürme)

Sulu çözeltide metal iyonlarından biri veya birkaçı ortama ilave edilen organik solventreaktifiyle tepkimeye girerek kompleks oluşturup ve solvent çözeltisi ile beraber çözeltiyüzeyine taşınırlar. Bu şekilde toplanan solvent çözeltisi sıyrılarak liç çözeltisindenuzaklaştırılır (striping). Böylece metal iyonlarınca oldukça fakir bir çözelti ve metalce zenginstriping çözeltisi elde edilir. Organik sıvı iyon değiştirici solüsyonları, içerdikleri hidrojeniyonunu tercihli olarak sülfat asitli veya amonyaklı metal solüsyonlarında metal iyonu iledeğiştirebilmektedir. Solüsyondaki metal iyonunun büyük bir kısmı organik sıvıya geçerek yüklenmektedir. Organik faz sulu fazda ayrıldıktan sonra, yüksek konsantrasyonlu bir sülfürik asit çözeltisi ile karıştırıldığında, organik sıvı bakır iyonlarını sıvı baza vermekte ve hidrojeniyonlarını almakta ve rejenere olmaktadır. Birbirinden ayrılan organik faz tekrar kullanma

gönderilirken, yüksek oranda metal içeren sulu faz kolaylıkla elektroliz edilerek metalüretilebilmektedir. ( Çilingir, 1990)

5.2.5. Selektif Elektroliz

Đyon değiştiricilerin metalle yüklenebilirliği ve çeşitli metallere karşı selektivitesi,solventlerin cinsine, değiştirme ortamı şartlarına, işlemin uygulama süresine bağlı olarak değişmektedir.



42

6. SOUÇ

Günümüzde bakırın önemi hızla artmaktadır ve dünya üzerinde mevcut bakır rezervleri de gün geçtikçe azalmaktadır. Eskiden atık diye kullanılmayan düşük tenörlü bakır cevherleri bugün işletilebilecek ekonomik değere sahiptir.

Đşletilen bakır tenörü düştükçe cevher zenginleştirme yöntemleri önem kazanır.Günümüzde en iyi bakır zenginleştirme yöntemi hidrometalurji olarak görülmektedir, fakat pahalı olması sebebi ile ülkemizde uygulanmamaktadır. Ülkemizde hidrometalurjiye oranladaha ucuz olan flotasyon tercih edilmektedir.

Gelecekte bakır şu andaki durumundan daha değerli ve önemli olacağı için en azkaybıyla bakır üretimi gerçekleştirilmelidir. Bunun için hidrometalurjiye önem verilmeli,gerekli yatırımlar yapılmalı ve özel sektör teşvik edilmelidir.

4.4.1.Üretim Akım Şeması:

Şekil 10 : Đş Akım Şeması olarak özetlenebilir.

Đkincil Kırma

Kamyonlar Vasıtasıyla Stok Alanına Taşınması

Kırıcıdan Geçen MalzemeninStandart Boylara Ayrılması

TOZ GÜRÜLTÜ

GÜRÜLTÜ

GÜRÜLTÜ

GÜRÜLTÜ

TOZ

TOZ

Ekskavatör Vasıtasıyla Ocak A nasından Malzeme Üretimi

Bitkisel Toprağın Kaldırılması

Birincil Kırma

Yükleyici Vasıtasıyla MalzemeninAlınarak Ocaktan Kırıcıya

GÜRÜLTÜTOZ

TOZ

Zenginleştirme



43

4.4.2.Ocak işletiminde kullanılması planlanan makine ve ekipman durumu

• 8 adet Ekskavatör

• 8 adet Lastik Tekerlekli Yükleyici

• 20 adet Kamyon

Üretimde kullanılacak Makine ve ekipmanlar leasing yöntemi ile satın alınacaktır

4.5 Planlanan Kullanım Yeri

Üretilecek olan bakır cevherleri pazardan gelen talebe göre satılacaktır.

4.6 Tesislerle Đlgili Bilgiler

Ruhsat sahasına 50 km uzaklıkta bulunan Sungurlu-Boğazkale yol ayrımının

bulunduğu yerde inşaat sektörüne hitap eden mıcır ( kalker ) üretim tesisleri ve betonsantralleri bulunmaktadır. Bu tesisten sonra Yozgat şehir merkezine kadar başka bir tesis

bulunmamaktadır. Sungurlu yol ayrımından Yozgat şehir merkezine olan mesafe 120 km.’dir.

bakır üretimini gerçekleştireceğimiz ruhsatlı alanımızdan Yozgat şehir merkezine olan mesafe

ise 40 km.’dir. Đlerleyen dönemde; projenin 2 nci aşamasında çalışma yapacağımız alana

mıcır üretim tesisi kurarak farklı ve 2 nci bir gelir elde edilmesi planlanmaktadır.

4.7 Çevre ile Uyum Planı

Maden üretimi sırasında birçok bölümde de değinildiği üzere çalışan personelin sosyalihtiyaçları, nakliye ve enerji ihtiyacının karşılanması doğrultusunda bir takım alt yapı tesisleri

yapılacaktır.

Ocak alanında bulunan madenin ekonomik ömrünü tamamlamasını takiben,

çalışanların sosyal ihtiyaçlarının karşılanması için saha alanına yerleştirilen konteynır

kaldırılacak, fosseptik çukurunun üzeri betonla kapatılacaktır.

Faaliyet alanında üretim sırasında oluşan ve faaliyet alanında depolanan her türlü atık

ve artık saha alanından kaldırılacaktır.Faaliyetin bitmesinin ardından ocak alanı terk edilmeden önce saha sınırlarını belirleyen

çit ve tabelalar sökülecektir.

Üretimin bitmesinden sonra şevler traşlanacak veya doldurularak, bu alanlarda

teraslama yapılarak bir kayma veya şevin göçmesi gibi olasılıklar ortadan kaldırılacaktır.

Ayrıca oluşturulan teraslarda şev diplerine kaymayı önleyici ağaçlar dikilecektir. Teknik

olarak yapılacak teraslara, üst kısımdan yüzeysel akışla gelecek suların zarar vermemesi için

teraslama sahasının üst kısmına bir çevirme hendeği (saptırma kanalı) yapılacaktır.

Bitkisel toprak ise düzeltilen topografyanın üzerine serilecektir.



44

4.7.1.Tozlanmadan Kaynaklanan Kirlilik

Faaliyet alanında gerçekleştirilecek olan üretim neticesinde toz emisyonları

oluşacaktır. Açık Ocak Đşletmesi sırasında Hafriyat ve işletme aşamalarında oluşacak tozemisyonlarına ilişkin hesaplamalara aşağıda yer verilmiştir.

Ocakta hafriyat, ekskavatör vasıtasıyla üretim, yükleme-boşaltma ve nakliye esnasında

oluşacak toz emisyonu aşağıda belirtilen toz emisyon faktörleri dikkate alınarak

hesaplanmıştır. Kaynak: http://www.cedgm.gov.tr/endustriyel/madenfaal_dikkat.doc )

Tablo 8 : Toz Emisyon Faktörleri

Sökme Emisyon Faktörü0,025

kg/ton

Yükleme / Boşaltma Emisyon Faktörü0,01

kg/ton

Nakliye misyon Faktörü0,7

kg/km araç

o Bitkisel Toprağın Hafriyat Đşlemleri Aşamasında Oluşacak Toz Emisyonu

Ocak alanından, yıllık ortalama 20.000.000 m3 harfiyat ve üretim yapılması

planlanmaktadır. Ne kadar alanda bitkisel toprak hafriyatı yapıldığının bulunabilmesi içinTarım ve Köy işleri Bakanlığından temin edilecek haritalar yardımı ile ya da saha alanında

yapılan tespitler yardımıyla bitkisel toprak kalınlığının belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca

cevher kalınlığı da önem arz eder.

Faaliyet alanında ortalama kalınlığı 20 m düşünülerek hesap yapılmıştır.

20.000.000 m3

/ 20 m = 1.000.000 m2

Üretim alanı göz önüne alındığında, ocak alanında yaklaşık olarak yıllık 1.000.000 m2’

lik bir alandan üst toprak katmanı hafriyatı yapılacaktır. Hafriyatı yapılacak üst toprak

katmanının kalınlığı ortalama 10 cm civarında olduğu varsayılmıştır. Hesaplamalar bu miktar

üzerinden yapılmıştır. Buna göre yaklaşık olarak hesaplanan toplam hafriyat miktarı;

Toplam Hafriyat Miktarı = Hafriyat Alanı x Hafriyat Derinliği

= 1.000.000 m

2

* 0,1 m = 100.000 m

3

tür.



45

Hafriyatı yapılacak toprağın yoğunluğu 1,5 gr/cm3 kabul edildiğinde yıllık toplam

hafriyat miktarı;

Toplam Hafriyat Miktarı = Toplam Hafriyat Hacmi * Toprak Yoğunluğu

Toplam Hafriyat Miktarı = 100.000 m3 * 1,5 ton/m3 = 150.000 Ton dur.

Yıllık Çalışma Süreleri = 10 ay /yıl, 26 gün/ay, 8 saat/gün

Yıllık Hafriyat Miktarı = 150.000 ton

Aylık Hafriyat Miktarı = 15.000 ton

Günlük Hafriyat Miktarı = 576,92 ton

Saatlik Hafriyat Miktarı = 72,11 ton

Bitkisel Toprağın hafriyat, yükleme ve taşınması sırasında oluşacak toz miktarı ve

Günlük Hafriyatı yapılacak olan bitkisel toprak miktarının az miktarda olduğundan bu

bölümde hesap ve modelleme yapılmamıştır.

o Üretim Aşamasında Oluşacak Toz Emisyonu

Ocaktaki üretim aşamalarında; üretim, yükleme ve taşıma faaliyetleri esnasında toz

yayılımı olacaktır. Faaliyet alanında üretim ve nakliye işlemlerinden dolayı oluşacak toz

emisyonları aşağıda hesaplanmıştır.

Yıllık üretim miktarı :1.924.000 ton/yıl (1.724.000 bakırlı kayaç + 100.000 ton

demir+100.000 ton mangan)

Aylık Üretim Miktarı :192.400 ton/ay

Günlük Üretim Miktarı :7.400 ton/gün

Saatlik Üretim Miktarı :925 ton/saat

a) Malzemenin Sökümü Esnasında Oluşacak Toz:

Cevherin Ekskavatör yardımıyla sökümü esnasında toz emisyonları oluşacaktır.

925 ton/saat x 0,025 kg toz/ton = 23,12 kg/saat

b) Malzemenin Yüklenmesi Esnasında Oluşacak Toz:

Yükleme ve boşaltmada oluşacak tozlanmaya karşı önlem olarak; savurma yapılmadan

yükleme ve boşaltma işlemlerinin yavaş yavaş yapılması toz çıkışında bir miktar azalmaya

sebep olacaktır.

925 ton/saat x 0,01 kg toz/ton x 2 = 9,25 kg/saat



46

c) Malzemenin Nakli Esnasında Oluşacak Toz:

Saatlik üretimi gerçekleştirilecek yaklaşık 925 ton malzeme için; 30 ton malzeme

taşıyabilen 30 kez kamyonun hareketi söz konusu olacaktır. Ocak içinden asfalt yola mesafe

500 m olduğu düşünülmüştür.

(0,7 kg toz/araç-km x 30 araç / saat x 0,5 km x 2 ) = 21 kg/saat

Ocak sahasında bütün faaliyetler aynı anda gerçekleştirilebilecektir. Dolayısıyla bitkisel

toprağın hafriyatı, cevherin üretim ve nakliyesinden kaynaklanan toz çıkışı olacaktır.

Üretim ve nakliye faaliyetleri ve satış sırasında oluşan toplam toz miktarı;

23.2 + 9,25 kg/saat + 21 kg/saat = 53,45 kg/saat

Sahada üretim ve nakliye işlemleri sırasından sürekli olarak meydana gelebilecek olan

toplam toz debisi 53,45 kg/saat’tir. Bu değer, 22.07.2006 Tarih ve 26236 sayılı resmi

gazetede yayınlanan “Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü

Yönetmeliği” EK 2 Tablo 2.1’ de belirtilen 1,5 kg/saat lik sınır değerin üstündedir. Bu

durumunda aşağıda belirtilen formüller ışığında toz modellemesi yapılacaktır.

Toz modellemesinde Çevre Mevzuatı formül- II kullanılmıştır.

Formul II ( Griffort Dipersiyon)

−

+−+

−−

−= ∫

x

z z h

di

z z y z yhi

h

U

V h z h z y

U

Q z y xC

02

2

2

2

2

2

2

26

)(2exp*

)(

1**

2exp*

2

)(

2

)(exp*

2exp*

***

2*3600

10),,( δξ

ξ σ ξ σ π σ σ σ σ σ π

(ξ ) : x yönünde integrasyon değişkeni

x,y,z : Tepe noktasında kartezyen koordinatlar (x, yayılma yönünde ve bu yayılma yönüne dik durumlarda)

y : yatay (verilen örnekte 0)

z : dikey ( Havada asılı partiküllerde 2, çöken tozlarda 0 alınmıştır)

C(x,y,z) : Tepe noktasında herhangi bir yayılma durumu için hava kirlenmesine katkı

değeri (mg/m3), (1µg = 0,001 mg’dir )

Q : Emisyon kaynağından çıkan emisyonların kütlesel debisi

Z : Tepe noktasının zeminden yüksekliği (m)(Havada asılı partiküllerde 2, çöken tozlarda 0 alınmıştır)



47

Uh : Rüzgar hızı (m/s)

f y x F *=σ

g z xG *=σ yatay ve dikey yayılma parametreleri (m)

Çöken Toz miktarı Hesabı :

∑=

=4

1)0,,(*3600),(

iidi y xC V y xd (Çevre Mevzuatı Formül III )

d(x,y) = (mg/m2-saat)

Etkin baca yüksekliği 50 m.’nin altında ise;

Tablo 9 : Etkin Baca Yüksekliğine Göre F,f,G,g Parametrelerinin Belirlenmesi

Yayılma Sınıfı F f G g

A(ÇOK KARARSIZ) 1,503 0,833 0,151 1,219

B (Kararsız) 0,876 0,823 0,127 1,108

C/I (ötral) 0,659 0,807 0,165 0,996

C/II (ötral) 0,640 0,784 0,215 0,885

D (Kararlı) 0,801 0,754 0,264 0,774

E (Çok Kararlı) 1,294 0,718 0,241 0,662

Tablo 10 : Yayılma Sınıflarının Tespiti Şeması

(Sekiz Saatlik Toplam Bulutluluk oranları) Gündüz saatleri (güneş ışıması altında)

Yer Rüzgar hızı (m/sn) Kapalılık Durumu

(0/8-2/8)Bulutlu

(3/8-5/8)Bulutlu

(6/8-8/8)Bulutlu

1 ve daha küçük B B B

1.5-2.0 B B C/I

2.5-3.0 B B C/I

3.5-4.0 B C/I C/II

4.5 ve daha büyük C/I C/II C/II

Yayılma sınıfının tespiti, mevcut meteorolojik veriler ve günlük havanın kapalılık

durumu göz önüne alınarak yapılır. Çorum ilinde yıllık kapalılık durumu ortalama 3,2’dir.



48

Projede meteorolojik verilere göre yapılan Toz Emisyon Hesaplarında T.C. Çevre ve

Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğünden alınmış Çorum Đline Ait

Meteorolojik veriler kullanılmıştır.

Tablo 11 : Rüzgar Hızları Tespiti

Ua (m/sn) UR (m/sn)

1.4 ve daha küçük 1

1.4-1.8 1.5

1.9-2.3 2

2.4-3.8 3

3.9-5.4 4.5

5.5-6.9 6

7-8.4 7.5

8.5-10 9

10'dan büyük 12

Rüzgar Hızı (Uh) Değerinin hesaplanması

M a Rh z hU U )/(= formülü kullanılır.

za = Metre birimiyle verilen anemometrenin zeminden yüksekliği (10 m)h = Etkin baca yüksekliği (20 m)

M için ise aşağıdaki değerler alınır.

Tablo 12 : Yayılma Sınıfları

Yayılma sınıfı M

A(Çok kararsız) 0.09B (Kararsız) 0.20

C/I (Nötral) 0.22

C/II(Nötral) 0.28

D(Kararlı) 0.37

E(Çok kararlı) 0.42

Tablo 13 : Yayılma Sınıfları Ve Uh Değerleri



49

Yön (Ua)(m/sn) (UR )(m/sn) (Uh)(m/sn) Yayılma sınıfı

N 3,2 3,0 3,45 B

NNE 3,0 3,0 3,45 B

NE 3,5 3,0 3,45 BENE 3,8 3,0 3,45 B

E 2,4 3,0 3,45 B

ESE 2,2 2,0 2,30 B

SE 2,7 3,0 3,45 B

SSE 3,3 3,0 3,45 B

S 3,2 3,0 3,45 B

SSW 2,5 3,0 3,45 B

SW 1,6 1,5 1,72 B

WSW 2,6 3,0 3,45 B

W 3,4 3,0 3,45 B

WNW 3,6 3,0 3,45 B

NW 2,9 3,0 3,45 B

NNW 3,3 3,0 3,45 B

Đşletme sırasında meydana gelen tozun %80’ini 10 µ’dan büyük partiküller oluşturmaktadır.



50

Tablo 14 : Çöken Partiküllerin Dağılımı (mg/m2-saat)

YönYayılma

sınıfıUh 100m 200m 300m 400m 500m

B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

E B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79E B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

EE B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

E B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

ESE B 2,30 31,50 4,16 2,12 1,49 1,19

SE B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

SSE B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

S B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

SSW B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

SW B 1,72 42,78 5,59 2,87 1,99 1,59

WSW B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

W B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

WW B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

W B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

W B 3,45 20,61 2,75 1,40 0,99 0,79

0

20

40

60

80

100

N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSESSW

SW

WSW

WSW

WNW

NW

NNW 100m

200m

300m

400m

500m

750 m

1000 m

1500 m

2000 m

2500 m

2600 m

Şekil 11 : Çöken Partiküllerin rüzgar yönlerine göre dağılımı Tablo 15 : Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı (g/m3)



51

YönYayılma

sınıfıUh 100m 200m 300m 400m 500m

B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

E B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

EB 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

EE B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

E B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

ESE B 2,30 31,99 15,45 7,57 4,38 2,83

SE B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

SSE B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

S B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

SSW B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

SW B 1,72 47,23 21,41 10,27 5,88 3,78

WSW B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

W B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

WW B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

W B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

W B 3,45 19,13 9,84 4,92 2,88 1,87

0

20

40

60

80

100

N

NNE

NE

ENE

E

ESE

SE

SSE

S

SSW

SW

WSW

WSW

WNW

NW

NNW 100 m

200 m

300 m

400 m

500 m

750 m

1000 m

1500 m

2000 m

2500 m

2600 m

Şekil 12 : Havada Asılı Partiküllerin rüzgar yönlerine göre dağılımı

Tablo 16 : HKKY UVS Ve KVS Değerleri

Havada Asılı Partikül Maddeler Çöken Tozlar

Genel (µg/m3) Endüstri Bölgeleri(µg/m3)

Genel (mg/m -gün) Endüstri Bölgeleri(mg/m2-gün)

UVS

150 200 350 450

KVS 300 400 650 800



52

BÖLÜM VPROJEĐ MALĐ BOYUTU

5.1 Sermaye

Saha için yapılacak yatırımların ilk etapta öz sermayeden karşılanması

planlanmaktadır. Ancak yaralanılabilecek teşvik ve krediler araştırılacak olup, uygun

şartların oluşması halinde bu hususlar gündeme gelebilecektir.

5.2 Üretim Maliyeti

5.2.1. Đşçi Ve Personel

Tablo 17 : Personel Masrafları

VASFI SAYISI

AY ET GEL R($) TOPLAMMAL.($)

OPERATÖR 4 10 606 x 4 = 2.424 24.240ŞOFÖR 10 10 547 x 10 = 5.470 54.700BEKÇĐ 1 12 547 x 1 = 547 6.564

T.NEZARETÇĐ 1 12 630.(KDVDAHĐL) 7.560ĐŞÇĐ 10 10 530 x 10 = 5.300 53.000

TESĐS ĐŞÇĐSĐ 10 10 530 x 10 = 5.300 53.000KALĐFĐYE PERSONEL 5 12 3.362 x 5 = 16.810 201.720

TOPLAM 41 400.784

Đşçi ve personel giderinin toplamının %22,5’i SSK olarak ödenecektir. Bu durumda; 400.784,00 x % 22,5 = 90.176,40 $ SSK gideridir.

ĐŞÇĐ VE PERSOEL GĐDERĐ TOPLAM = 490.960,40 $

5.2.2. Yakıt +Yağ

Akaryakıt ve yağ sarfiyatı; Đşletmede kullanılacak olan iş makineleri ve araçlarınmotorin harcamaları

Q=0.23 X LF X HP X S X G

LF (loading factory): Makinaların motorin tüketimi ile ilgili bir katsayı,

HP: Makinaların gücünün beygir gücü cinsinden ifadesi,

S: Bir günde çalışılan saati,

G: Yılda çalışılan iş günü’dür.

LF değeri iş makinaları ve araçlar için şu şekildedir.

- Lastik tekerlekli yükleyici : 0.06- Ekskavatör : 0.06

- Kamyon : 0.05- Delici Makine : 0.05



53

Q= 0.23 X LF X HP X S X G

Đş Makinası :250 hpĐş makinesı :200 hpKamyon :150 hp

Đş Makinesi = 0.23 x 0.06 x 250 x 8 x 260 x 8 = 57.408,00 lt.Đş Makinesi = 0.23 x 0.06 x 200 x 8 x 260 x 8 = 45. 926,40 lt.Kamyon = 0.23 x 0.05 x 150 x 8 x 260 x 20= 71.760,00 lt.

TOPLAM = 175.094,40 lt.

Yakıt Gideri = 175.094,40 lt x 2,97 $/lt = 520.030,36 $

Pratik olarak, hesaplamalarda motorin giderinin %5’i tutarında motor yağı giderihesaplanmaktadır. Buna göre işletmenin yıllık motor yağı gideri:

Yağ Harcaması = 175.094,40 x 0.05 = 8.754,72 lt

Yağ Harcaması = 8.754,72 x 3,36 $/lt = 29.415,86 $

TOPLAM YAĞ + YAKIT = 549.446,22 $

5.2.3. Amortisman

Gerekli makine ve ekipmanlar ruhsat sahibinin makine ve ekipman parkından

karşılanacaktır.

Bu duruma göre yıllık amortisman tutarı, sabit değerin elde edilme maliyeti (M)

(maliyet + giderler), varsa hurda değeri (H) düşüldükten sonra sabit değerin ekonomik

ömrüne (n) bölünmesiyle hesaplanır.

Yıllık Amortisman Tutarı = Amortisman Mahtarı-Hurda Değeri ⇒ A = ( M – H ) / nSabit Varlığın Ömrü

A = 10.000.000,00 – 4.000.000,00= 600.000,00 $ yıllık amortisman tutarı olacaktır.

10

5.2.4. Elektrik Gideri

Elektrik Gideri = A x G x S x KW x F

A = Makine adedi

G = Bir Yılda Çalışma Süresi (Gün)

S = Bir Günde Çalışma Süresi (Saat)

KW = Motor Gücü

F = Elektrik Fiyatı (TL/kwh)



54

Elektrik Gideri = 3 x 360 x 4 x 1.000 x 0.21 YTL/kwh = 907.200,00$

5.2.5 Zenginleştirme Tesis Gideri

Yapılan araştırmalar bakır zenginleştirmelerinde 1 ton bakırlı kayaç işlenmesi için0.8$(Eti Bakır A.Ş.) (yaklaşık) oluştuğunu göstermektedir. Sahadaki en düşük tenör 0.00058

olduğuna göre 1.000 bakır üretimi için

1.000 ton / 0.00058 ( en düşük tenörlü ) = 1.725.000 (yaklaşık) bakırlı kayacın işlenmesigerekecektir. Bu durumda tesis maliyeti

1.725.000 x 0.8$ = 1.380.000$

Tablo 18 : Yıllık Gider Tablosu

Cinsi

Đşç.ve Pers.

Yakıt-yağ

Elektrik Gideri 907,200

Amortisman

Bakım-Onarım

Genel giderler

Tesis Giderleri

Beklenmeyen G.

TOPLAM:

549,446

Harcama Miktarı ($)

490,960

4,432,687

211,080

126,000

168,000

1,380,000

600,000



55

5.3 Toplam Yatırım Tutarı

Tablo 19: Toplam Yatırım Tutarı YATIRIM TUTARI(YTL)

ĐÇ PARA ($) TOPLAM ($)

Maden arama yatırım giderleri 50,000.00Ruhsat için müracaat 3,159.00Teminat 10,100.00Etüt ve proje giderleri 12,605.00 Numune alma, teknolojik etüt giderleri 8,400.00Rezerv etüt, sondaj,galeri yarma vs. gid. 100,000.00Arsa alımı 0.00tesis yatırımı(Zenginleştirme) 13,000,000.00 13,000,000.00Arazi düzenleme giderleri 84,033.00Ulaştırma giderleri 30,300.00

Đnşaat Đşleri 16,850.00Makina ve techizat giderleri 10,000,000.00Genel giderler 84,100.00Beklenmeyen giderler 1,169,977.35Đşletmeye alma giderleri 42,100.00Stok düzenleme giderleri 21,000.00

Sabit Yatırım Tutarı 24,632,624.35TOPLAM YATIRIM TUTARI 24,632,624.35 24,632,624.35

21,000.00

24,632,624.35

42,100.001,169,977.35

84,100.00

10,100.0012,605.00

30,300.00

0.00

84,033.00

16,850.00

HARCAMA ÇEŞĐDĐ

50,000.003,159.00

8,400.00100,000.00

10,000,000.00

5.4 Pazar ve Satış Fiyatı

Bakır Cevherinin satış fiyatı 8.589 $/ Ton ‘dur. *

(*) : Sektörmaden Dergisi Temmuz Sayısı’ndan alınmıştır.



56

BÖLÜM VI

ĐŞLETME DÖEMĐDEKĐ GELĐR VE GĐDER TAHMĐLERĐ

6.1. Yıllık Đşletme Gelirleri

a) Bakır

Cevherin Ortalama Satış Fiyatı : 3.500,00 $/TON

Üretim Kapasitesi : 1.000 TON/YIL

Yıllık Gelir : 3.500.000,00 $ /YIL

b) Mangan

Cevherin Ortalama Satış Fiyatı : 235,00 $/TON (tüvenan halde)

Üretim Kapasitesi :100.000 TON/YIL ** Yıllık Gelir : 23.500.000,00 $ /YIL

c) Demir

Cevherin Ortalama Satış Fiyatı : 125,00 $/TON

Üretim Kapasitesi : 100.000 TON/YIL**

Yıllık Gelir : 12.500.000,00 $ /YIL

TOPLAM GELĐR : 39.500.000.-$

(**):Đstanbul Maden Đhracatçıları Birliği’nden alınmıştır. Aralık 2008



57

6.2 Yıllık Đşletme Giderleri

Tablo 20 : Yıllık Giderler Tablosu

Cinsi

Gider Krakteri

Đşç.ve Pers. %70 D

Yakıt-yağ %80 D

Elektrik Gideri %70 D

Amortisman %100S

Bakım-Onarım %80 D

Genel giderler %70 D

Tesis Giderleri %80D

Beklenmeyen G. %80 S

TOPLAM:

907,200

Harcama Miktarı($) Sabit Gider ($)

272,160

Değişken Gider($)

490,960 147,288 343,672

549,446 109,889 439,557

600,000 600,000 0

168,000 33,600 134,400

28,416

126,000 37,800 88,200

1,380,000 276,000 1,104,000

635,040

4,363,686 1,590,401 2,773,285

142,080 113,664

6.3 Yıllık Đşletme Kârı

Proje Karı: Proje Gelirleri – Proje Giderleri

Proje Karı= 39.500.000,00 – 4.363.686,00 = 35.136.314,00 $

Yatırımın Geri Dönüş Süresi (YGDS) = Toplam Yatırım/Nakit Akımı

YGDS = 24.632.624,35 / 35.136.314,00 = 0,70 yıl



58

6.4.Proforma Gelir-Gider tablosu

Tablo 21 : Proforma Gelir-Gider Tablosu ($)

• Finansman Giderleri Dahil Edilmemiştir.

Açıklama 2009 2010 2011 2012 2013

Proje Gelirleri 39.500.000 39.500.000 39.500.000 39.500.000 39.500.000Proje Giderleri 4.363.686 4.363.686 4.363.686 4.363.686 4.363.686

Proje Karı 35.136.314 35.136.314 35.136.314 35.136.314 35.136.314Yatırım İndirimi 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44Devlet Hakkı 2.054.000 2.054.000 2.054.000 2.054.000 2.054.000Kurumlar Vergisi Matrahı 30.619.052 30.619.052 30.619.052 30.619.052 30.619.052Kurumlar Vergis i (%20) 6.123.810 6.123.810 6.123.810 6.123.810 6.123.810Diğer Fonlar 0 0 0 0 0işçi Ücr. Kes. Verg+Stopaj (%35) 31.562 31.562 31.562 31.562 31.562Net Proje Karı 24.463.680 24.463.680 24.463.680 24.463.680 24.463.680

Açıklama 2014 2015 2016 2017 2018

Proje Gelirleri 39.500.000 39.500.000 39.500.000 39.500.000 39.500.000

Proje Giderleri 4.363.686 4.363.686 4.363.686 4.363.686 4.363.686Proje Karı 35.136.314 35.136.314 35.136.314 35.136.314 35.136.314Yatırım İndirimi 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44Devlet Hakkı 2.054.000 2.054.000 2.054.000 2.054.000 2.054.000Kurumlar Vergisi Matrahı 30.619.052 30.619.052 30.619.052 30.619.052 30.619.052Kurumlar Vergis i (%20) 6.123.810 6.123.810 6.123.810 6.123.810 6.123.810Diğer Fonlar 0 0 0 0 0işçi Ücr. Kes. Verg+Stopaj (%35) 31.562 31.562 31.562 31.562 31.562Net Proje Karı 24.463.680 24.463.680 24.463.680 24.463.680 24.463.680

Documents

Bakır İşletme Projesi Örnek