Balkanlar'Da Türk Tasavvuf Edebiyatı'Na Genel Bakış

8/11/2019 Balkanlar'Da Trk Tasavvuf Edebiyat'Na Genel Bak

1/26

1

T.C.ULUDA NVERSTES

LHYAT FAKLTESCilt: 10, Say: 2, 2001

ss. 1-26

BALKANLARDA TRK TASAVVUF EDEBYATINA

GENEL BAKIMustafa KARA*

Bosnal lim Muhammed Tayyib OKi

vefatnn 25. ylnda rahmetle anarak...

Rivayet ederler ki, Prizrende olan dosa adndan akdemmahlas korlar. Vardaryanicesinde doan olan baba diyecek vakit

Faris syler. Pritinede olan dosa diviti belinde doar derler.

Binaenalzlik, Prizren air menba, Yenice Faris oca, Pritinektip yatadr(k elebi, Meiru-uar). 1

ZET

Avrupa ktasnn slamla tanmas Endls Emevlerininfaaliyetleri neticesinde ok erken bir dnemde olmutur. XIV. yzyldaOsmanllarla balayan dnem ise varln srdrmektedir. Avrupada,zellikle Balkanlarda yaayan slam kltrnn mhim bir unsuru datasavvuf hayatla ilgilidir. slam dnyasnda yaygn olan birok tarikat bublgede kurulan tekkelerle yaama imkan bulmutur. Sfilerin yetitirdii

insan, yazd eser, tercme ettii risale ve kurduu dergahlarla bu ahlakve eitim felsefesi daha uzun yllar yaamaya devam etmeye aday

grlmektedir.

* Prof. Dr. Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Tasavvuf Anabilim Dal.1 1520de Prizrende doan, 1572de skpte vefat eden k elebinin en mehur eseriMeiru-

uardr. Bursada yaayan Seyyid Nattann torunu olan k elebi bir mddet Bursadamahkeme katiplii ve Emir Sultan Vakfna mtevellilik yapmtr. bk DA, III, s.549.


2/26

2

SUMMARY

A General Overview of the Ottoman Tasawuf Literature in Balkans

Europe encountered with Islam in its early period, during AndalusUmayyads rule. Another period begun with the Ottoman Empire in the 14 thcentury which still maintains its influence. Islam in Europe especially in

Balkans region is strongly related to the sufi tradition. The sufi orders whichspread all over the Islamic world maintaned their existence by tekkes

founded in the region. This moral and educational philosophy seems tocontinue through sufis themselves, their writings, translations and tekkes

founded by them.

Trk tasavvuf edebiyatn, Trkistan blgesinin en mehur sfsiAhmed-i Yesev ile balatmak adet olmutur (. Yesi, 1166). Onunvefatndan yaklak bir asr sonra Anadoluda dnyaya gelen Yunus Emre ile

bu edebiyat zirveye trmanmtr. (. 1320) Her iki sfnin Divanblgelerindeki tasavvuf edebiyatnn bereketli ve belirleyici kayna olmu,o gn bugn gcnden bir ey kaybetmemitir.2

XIV. asr ortalarnda Osmanllarn Geliboludan Avrupa topraklarna

ulamalaryla birlikte Trk Tasavvuf edebiyat da yeni bir zeminle tanmoldu. Daha nce Endls Emevileri, Avrupann Gneybat ucunda tasavvufdncesini Arapa olarak terennm ederken, bu defa ayn ktannGneydousunda Osmanoullar sz konusu tefekkr Trke olarakinsanla sunmaya balamtr.

Balkanlarn fethini muhteem duygularla ifade eden airimizBalkanldr: Yahya Keml Beyatl:

Bin atl, aknlarda ocuklar gibi endik;Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!Ak tolgal beylerbeyi haykrd: lerle!Bir yaz gn getik Tunadan kaafilelerle...

imek gibi bir semte atldk yedi koldan.imek gibi Trk atlarnn getii yoldan.

Bir gn dol dizgin boanan atlarmzdaYerden yedi kat ara kanatlandk o hzla...Cennette bugn glleri am grrz de

Hl o kzl htra titrer gzmzde!

2 Divan- Ahmed Yesev, st. 1299; Divan- Yunus Emre, st. 1302.


3/26

3

Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik,Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!3

Moha Trksnde ise, ak, vuslat, fetih, gl, ehid, Allaha gidenyol, melek ve cennet bir aradadr.

Bizdik o hcmun btn akyla kanatl;Bizdik o sabah ilk atlan safta yz atl.Utuk Moha ufkunda grnmek hevesiyle,Canland o mehur ova at kinemesiyle!

Fethin daha ilk lkeyi parlatt gnd;

Biz uruna can verdiimiz yerde grnd.Gl yzl bir fetti ki her psesi lle:Girdik zaferin koynuna, kandk o visle!

Dnyaya veda ettik, atldk dolu dizgin;En son koumuzdur bu! Asrlarca bilinsin!Bir bir alrken ge, son defa yartk;Allaha giden yolda meleklerle kartk.Getik hepimiz drt nala cennet kapsndan;Grdk ebed cedleri bir anda yakndan!

Bir bahedeyiz imdi ehitlerle beraber;Bizler gibi lm o yiitlerle beraber.Lakin kalacak doduumuz topraa bizdenimek gibi bir hatra nal seslerimizden!4

Osmanl dnemi Tasavvuf dncesinin, Anadolu ve Balkanlarlayakndan ilikili olduu bilinmektedir. Dnemin sosyal ve siyasal artlarna,corafyann iktisad ve kltrel durumuna gre farkllklar varsa bile u izgideimemitir: Ahmed-i Yesevnin msralarnda yer alan pek ok konuyuYunus Emre tekrarlam, ayn sad yzlerce sfnin himmet ve gayretleriyleEdirne, Sofya, skp, Belgrat ve Bosnada yank bulmutur.5 DobrucaBabadada Sar Saltuk, Macaristan Budinde Gl Baba ayn kltrn bugnde ayakta olan ahitleridir.6

3 Beyatl, Yahya Kemal,Kendi Gk Kubbemiz; s.16-174 Beyatl, Yahya Kemal,Kendi Gk Kubbemiz; s.18-195 25-28 Temmuz 2000 tarihinde Saraybosnada yaplan ve Diyanet leri Bakanlnca organize

edilen Drdnc Avrasya slam urasnda sunulan teblilerin bir ksm bu kltr ile ilgilidir.zellikle lber Ortaylnn bildirisine baklmaldr. Ankara, 2001, s. 91-96. Ayrca bkz. DA,Balkanlar maddesi.

6 Rumeli topraklarnda Sar Saltukla ilgili menakblar toplamak iin dostu Ebul-Hayr- Rmyigrevlendiren 1459da Edirnede doan, 1495de gurbet diyarnda Napolide vefat eden CemSultan hayranlkla ve rahmetle anmak gerekir. Saltuknme, nr. H. Akaln, Ankara 1987.


4/26

4

Konumuz asndan Balkanlarn btnne bakldnda usylenebilir: Bu blge, vahdet-i vcud, melmetiye gibi tasavvufdncenin derin konularna mimar yetitirdii gibi Bedreddiniye,Bektiye gibi muhalif seslere de zemin tekil etmitir. Bu drt terim birazalabilir:

1- Vahdet-i vcd

Tasavvuf felsefenin temel konusu olan vahdet-i vcd, bir eit,varl izah tarzdr. Gerek varlk olarak sadece Allah gren bu sisteminlideri Endlsl bn Arab (. am, 1240) kabul edildii gibi, bu bak

asnn temel kitab da onunFssul-Hikemisimli kk eseridir.Bir ok dnya diline evrilen, erh edilen Fssun Trke tercmeve erhini ilk defa gerekletiren dervi Bosnal Abdullahtr (. Konya,1654).7Bu erhin sonuna 105 beyitlik uzun bir kaside ile vahdet-i vcduzetlemi, ayn kasideyi Arapaya evirerek Arapa Fss erhinin sonunailave etmitir. lk ve son beyti yledir:

Nefes urd hviyetten yine enfs- RahmnMarif cevherin att kenara bahr- Sbhn

Zih dery-yi mutlak kim na yok kar ile gayetZih bahr- hvel-Hak kim nn yok hadd pyn

Ann mevc-i bihrndan cem ayn alur feyziMuhtinden kenara ger temevvc ide ummn...Selmnla mkerrem kl ebed l-i aba hakkVelyet mazhar Dldl-i svr u h- merdn

Hasan ile Hseyn Ftma ervhn cemaDoyur feyzinle ehl-i beyt olan hem cmle pkn

Cemlinle dahi d it, cem ervh- aktbVislin bna kandr ilh kalb-i hssn 8

Ayn eseri Arapa erh eden bir baka sfi de Usturumcal BlEfendidir. (. Sofya, 1553) Bl Efendinin halifesi Filibeli NreddinzdeMusluhiddin Efendinin (. stanbul, 1573) eserlerinden birinin ad Risle-i

7 Sleymniye Kt. ehit Ali Paa Kit. Nu. 1244.8 Abdullah Kartal,Bursada Bosnal Bir Melm: Abdullah Bosnev, Hayat, Eserleri ve Bir Kasidesi,

UFD, sy. 6, 1994, s.304,310.


5/26

5

Vahdet-i Vcddur.9Ayn konuya eilen Filibeli bir baka ahsiyet, Vahdet-i Vcd ve Muhyiddin bn Arab isimli eserin sahibi smail Fenndir. (.stanbul, 1946) Sz konusu eser 1928 ylnda eski harflerle baslmtr.10

2- Melmetiye

Tasavvufi hayat ve dncede z yakalayabilmek iin tc,hrkay, tekkeyi, zviyeyi bir tarafa koyarak yryen dervilerin yolu olanMelmetiyenin nc devresinin pri 1887 tarihinde Usturumcada vefateden Muhammed Nrul-Arabdir. Melmetiye hareketini Trk tasavvuftarihileri devrede ele almaktadrlar.11 Devirler ve nder ahsiyetler

unlardr:I. devre Hamdun Kassar (. Niabur, 884)

II. devre Dede mer Sikkin (. Gynk, 1475)

III. devre Muhammed Nrul-Arab (. Usturumca, 1887)

Abdullah Bosnevden baka,12

Bosnal Hamza Bl Efendi (. stanbul, 1573)

Trhalal dris-i Muhtef (. stanbul, 1615)

Peteli Lmekn Hseyin Efendi (. stanbul 1624) ikinci devreMelmiliinin mhim temsilcilerindendir.

nc devir Melmiliinin pri Muhammed Nrul-Arabnin

yannda yetien sfilerin byk bir ounluu da bu blgedendir. AralarndaVridtve Hikem-i At13mtercimi, Niyz-i Msrnin Divan ve nsn-

Kmil rihi Ali Urf Efendi gibi lim ve riflerin de bulunduu mehurhalifeleri yle sralanabilir:

Ad Doum Yeri Vefat Yeri ve Tarihi

Abdurrahim Fed Prizren (. Msr, 1303/ 1885)

Abdlahad Efendi skp (. skp, 1332/ 1914)

Hfz Abdurrauf Efendi skp (. skp, 1340/ 1922)

Yunus Efendi Pritine (. Pritine, 1330/ 1912)

smail Efendi Koana (. 1328/ 1910)

Ali Urf Efendi Grice (. Selanik, 1305/ 1887)Salih Rifat Efendi tip (. tip, 1326/ 1908)

9 Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, I, s.17110 nr. Mustafa Kara, stanbul, 199111 Geni bilgi iin bk. Abdlbaki Glpnarl,Melmilik ve Melmiler, stanbul, 1992.12 XVI. ve XVII. yz yllarda yaayan Balkanl sufiler iin bak. Reat ngren, Osmanllarda

Tasavvuf, stanbul, 2000; Necdet Ylmaz, Osmanl Toplumunda Tasavvuf, stanbul, 2001.13 . Ktp., Ty. s. 849.


6/26


7/26

7

3- Bedreddniyye

Osmanl asrlarnn en renkli ahsiyetlerinden biri olan BedreddinSimavnin hayat ve davranlar gibi, kendisine nispet edilen Bedreddiniyede srekli olarak tartmalara sebep olmutur.

Medrese ve tekke ilimlerini en st seviyede tahsil eden enderahsiyetlerden biri olan Simavna Kads olu eyh Bedreddin 1420deSerezde idam edildiyse de fikirleri o gn bugn yaamaya devam etmitir.

Meslektalarnn onunla ilgili kanaatlerini grupta toplamak

mmkndr:1- Btl bir fikrin peindedir. Devletin tavr dorudur. Bu grte

olan sfilerin banda Balkanlarda da yaygn olan Celvetiyenin pri AzizMahmud Hd (. stanbul, 1628) bulunmaktadr. Enterasandr eyhinaleyhinde gr beyan eden Bl-i Bosnevyi de ayn idare bakasebeplerle- idam etmitir.

2- Grleri dorudur. Onu anlayamayanlar idamna hkmetmitir.Bu gr savunan mutasavvflarn en eskisi Nakibendiyeyi TrkistandanOsmanl topraklarna tayan Abdullah lhdir. (. Vardaryenicesi, 1491)lah, onun tartmal eseri Vridt Arapa erh eden ilk sfdir.16

3- Dorusunu Allah bilir.

Deiik tarikatlara mensup insanlar onun fikirleriyle ilgilenmi,Vridta erh yazmtr. Nakibendyeye mensup olan KstendilliSleyman Efendi (. Kstendil, 1819) erh-i Kelimt- BedreddnSimavyi17 kaleme alrken, Ali Urf Efendi (. Selanik, 1887) Terceme-iVridtla, Nureddinzde Muslihuddin Efendi erh-i Vridtla ayn alanahizmet etmitir.18

eyh Bedreddinin hayranlarndan biri de Niyz-i Msrdir. (.Limni, 1694) Divannda yer alan Vridt redifli gazeli bunun en ak

belgesidir:

Can kuunun her zaman ezkrdur VridtAkl hayln heman efkrdur Vridt

idicek adn duyd cnum dadn

16 Kefl-Vridt, Sleymaniye Ktp. Nafiz Paa Kit. nu. 1235. Hdaynin ifadeleri iin bk. HasanKmil Ylmaz, Aziz Mahmud Hday ve Celvetiye Tarikat, 98 vd.

17 . Ktp.,Ty. Nu. 3469.18 Hediyyetl-rifn, II, s.436.Melametiye ve eyh Bedreddin konusunda geni bilgi iin bk. Ahmet

Yaar Ocak, Osmanl Toplumunda Zndklar ve Mlhidler, st. 1998


8/26

8

Bildim ki riflern esrrdur VridtSdkla gnlm sever grmeye cnum iver

nun in kim Hakkun envrdur Vridt

Ol drr-i yekdnenn kadri bilinmez anunBu dil-i vrnenn mimrdur Vridt

Geri ktb ok yazar ilm-i lednden haberCmlesi bir baedr glzrdur Vridt

lm-i Fssla tamu odlar syinr kamunun yerinde biten ezhrdur Vridt

Muhyiddn Bedreddn itdiler ihy-y dnDery Niyz Fss enhrdur Vridt

Muhammed Nurul-Arab Afrikada (Msr) domu, Avrupadavefat etmitir. eyh Bedreddin ise Avrupada domu, Asya ve Afrikadayaadktan sonra doduu topraklarda ahirete intikal etmitir.

4- Bektiye

Hak m batl m, ortodoks mu heteredoks mu sorularna muhatapolan tasavvuf cereyanlardan biri de Bektiliktir. Daha ok Anadolu veBalkanlar da yaygn olan Bekt neve, Osmanllarn Safevlerle olanmenfi ilikileri sebebiyle her zaman gndemde olmu, zellikle 1826daYenierilikle birlikte kapatlmas tarikatn illegalite boyutunuderinletirmitir. Balkanlarda ve zellikle Arnavutlukta tutunabilecek birortam imkan bulan bu tarikatla ilgili tartmalar bugn de devam etmektedir.Tarikata ikinci kurucu ahs (pr-i sni) kabul edilen Kzl Deli Sultan tekkesieyhi Balm Sultan bir rivayete gre Dimetoka doumludur. (. Hacbekta,1516) Yzylmzda bu tarikat kltr ile ilgili geni aratrmalar yapanBedri Noyan da19Serezlidir. (. Aydn, 1997) Rumelili Bekt derviinin

tavsiyelerini dinleyelim:Mride ermeyen Hakk bilemezSeni ird eden bir cn bulunurllerde kalmlar yolun bulamaz

Bu yolu pek gzle, kervan bulunur

19 Noyann aratrmalar Btn Ynleriyle Bektilik ve Alevlik adyla seri halinde Ardn yaynlartarafndan neredilmektedir. I. Cild 1998, II. Cild 1999, III. Cild 2000. Aleksandre PopoviinBalkanlarda slam (st. 1995) isimli almas genel islam kltryle ilgili bilgi verirken NathaliClayer daha ok tasavvuf kltrn aratrmaktadr.


9/26

9

Eeri banda akln var iseHak yoluna bezl et maln var iseGeceler subha dek, derdin var ise

Blbl gibi zr et, glan bulunur

Eer girer isen Hakkn yolunak isen bakma sa u solunaDevlet kuu yet konar kolunaKullua bel bala, sultn bulunur

Takagr bana melmet tcKbeye varmadan denilmez hacOlmak ister isen grh-u nci

Her derde sabreyle, dermn bulunur

Su gibi meyledip her yana akmaPervne ver cnn odlara yakmaAkn gevherini deryya atmaVar demden iste, ol kn bulunur

Hakka tlip isen hizmet et pre

Hk eyle yzn sregr yerekiyi terk eden eriir bireCnndan geince cnn bulunur

Dinle gel cn ile Srrnn sznAltn gibi kal ol, pk eyle znD gam vdisine, sr yere yznSular gibi ala, ummn bulunur.20

Bilindii gibi her tarkat her blgede yaygn deildir. AncakAnadoluda yaygn olanlar Balkanlarda da yaygndr ifadesini kullanmak

mmkndr.Ortak Kltr:

Bayramiyeye mensup Yazczde Mehmed Efendinin (. Gelibolu,1451) Muhammediye21 isimli manzum eseri Osmanl topraklarndayaayanlarn el kitab olurken, kardei Ahmed-i Bcnn (. Gelibolu,

20 Asl ad Mehmed olan Srr, XIX. yzyln birinci yarsnda Tekirda blgesinde yaamtr, VasfiMahir Kocatrk, Tekke iiri Antolojisi, Ankara, 1968, s. 471.

21 nr. mil elebiolu, Ankara, 1996.


10/26

10

1454) ayn zelliklere sahip olan Envrul-iknadl eseri 1624 tarihinde -ok dikkat ekicidir- Janos Hazi tarafndan Macarcaya evrilmi ve

baslmtr.22

Celvetiyenin nemli ahsiyetlerinden biri olan, el-Lihatl-berkyyt isimli eserinde bz yet ve hadislerin tasavvuf tefsir ve erhiniyapan Atpazarl Osman Efendi (. Magosa, 1691)23umnulu olduu gibi, enmehur halifesi smail Hakk Bursev (. Bursa, 1725) Aydosludur.24

Yzden fazla esere imza atan Bursevye gre slam dnyasnn nekan merkezleri unlardr: am, Badat, Kahire, Konya, Kbrs, Bursa,

stanbul, Edirne, Sofya.Muhammediye, smail Hakk tarafndanFerhur-Rhadyla mensur

olarak erh edilecek ve Osmanl toplumunda ok tutulan ve sevilen kitaplararasna girecektir.25

Halvetiyeye mensup Bosnal Ali Dede (. Zigetvar, 1598)Muhdaratl-evil26 ve Havtiml-hikem adl eserleriyle bn Arabnevesini yaatrken, hemehrisi Sd, XVI. yzylda Bostn, Glistn veHfznDivan gibi dnya klasiklerini Trkeye tercme ediyordu(. XVI.yy).27

Sdiyeden Rusuklu Zarf mer Dede (. Rusuk, 1795)Pendnmeve Divansahibi bir air olup, tarkatda ciz Sleyman Efendi

(. kodra, 1738) dilde eser veren bir dervitir.Selanik, Kprl Sd Dergh eyhi Murtaza Sktnin (. 1896)

Divannda yer alan kalmad redifli iiri din, ahlak ve sosyal konularlailgili dikkat ekici tenkitleri de ihtiva etmektedir.28

Fitneler itti zuhr ehl-i nusret kalmadBe paalar zulmiyle ehl-i himmet kalmad

B-edebler buldu meydan hkm-i dny bu asrHer birisi kavm-i Nemrud ehl-i efkat kalmad

Kad, mft, eyh, dervi, hem ulem cmlesi

22 bk.DA, Envrul-kn maddesi.23 bk. DA, Atpazarl Osman Fazl maddesi.24 Divan Murat Yurtsever tarafndan neredildi, stanbul, 2000.25 Bulak 1252, st. 1294. Eser, Bursada yaayan Mustafa Utku tarafndan sadeletirilerek baslmtr.

(st. 2000)26 Matbudur, Bulak 1300.27 erh-i Bostn, st. 1288; erh-i Glistn, st 1249.28 Ktphanemizdeki fotokopi nsha, v.101b. Berlin nshasnn fotokopisi olan bu nshay hediye eden

Yugoslavyal eyh Efendi Alaeddin Yaynta rahmetle ydedelim.


11/26

11

Rvetiyle oldu mehr ehl-i hikmet kalmadDn u millet gret oldu her hususta serteserTuyan etti cmle lem ehl-i izzet kalmad

Ehl-i iman tenhalarda kendisin klm nihnNmusun etmi vikye ehl-i hrmet kalmad

Uzlet etmekten Skt, gayri re yok bugnHfzider Huffz- mutlak ehl-i gayret kalmad

Mellif Sfiler:

Gerek nesir gerek nazm olarak eser veren Balkan sfilerinin bykbir yekn tuttuunu sylemek mbalaa saylmamaldr. Tezkire kitaplar,akaik-i Numniye ve zeyilleri tarandnda bu gerek btn aklylaortaya kabilir. te onlardan bir demet:

Ad Doum Yeri Tarikat Vefat Yeri Tarihi

Abdullah Bosnev Bosna Melm Konya 1054/1664

Abdullah Hulsi Efendi Gelibolu Melm stanbul 1305/1887

Abdurrahim Efendi Prizren Melm Msr 1303/1885Abdlhayy Efendi Edirne Celvet stanbul 1117/1705

Abdlkerim Efendi Edirne Glen Edirne 922/1584

Abdlkerim Efendi tip Halvet stanbul 1015/1606

Abdlkerim Vardar Vardaryenicesi ? ? XVII. yy.

ciz Sleyman Efendi kodra Sd Prizren 1151/1738

Adl Hasan Efendi tip Snbl ? 1026/1617

Adn Recep Dede Siroz Mevlev Belgrad 1100/1688

Ahmed Bcn Gelibolu Bayrm Gelibolu 858/1454

Ahmet Sarban ? Bayrm Hayrabolu 952/1545

Alem Muhammed Efendi Edirne Nak Edirne 1130/1717

Ali Dede Bosnev Bosna Halvet Zigetvar 1007/1598Atpazarl Osman Fazl umnu Celvet Magosa 1102/1691

Azm Hseyin Dede Gelibolu Mevlev Beyrut 1311/1893

Chid Ahmed Efendi Edirne Uk anakkale 1070/1659

Cemaleddin Uk Edirne Uk stanbul 1164/1751

Enis Recep Dede Edirne Mevlev Edirne 1145/ 1732

Fahr Ahmed Efendi Gelibolu Celvet stanbul 1214/1799

Fik Muhammed Bey Usturumca Melm Selanik 1315/1897

Feny Mustafa Efendi umnu Celvet stanbul 1115/1699


12/26

12

Gafr Mahmud Efendi Gelibolu Celvet stanbul 1078/1667

Gavs Ahmed Dede Gelibolu Mevlev stanbul 1109/1697

Hasan Efendi Yeniehir Kbrev Kuds 845/1441

Hseyin irz raz Halvet ? 1000/1591

dris-i Muhtef Trhala Melm stanbul 1024/1615

smail Hakk Bursev Aydos Celvet Bursa 1174/1724

Kabl Mustafa Efendi Edirne Rif Edirne 878/1473

Kasm Hasan Efendi Bosna Kdir zornik 1091/1680

Kurd Muhammed Ef. Tatarpazarc Halvet T.pazarc 996/1587

Lmekn Hseyin Ef. Pete Bayrm-Melm stanbul 1034/1624Muhy Efendi Edirne Glen Kahire 1014/1605

Mslim Efendi Belgrad Halvet Edirne 1166/1750

Nazif Hasan Dede Yeniehir Mevlev stanbul 1277/1860

Nehr Ahmed Efendi Tekirda Kdir Tekirda 1182/1768

Nureddinzde Muslihuddin Ef.Filibe Halvet stanbul 981/1573

mer B. Hamza Edirne Zeyn ? ?

mer Fn Debre Halvet stanbul 1033/1622

P.Sbr Muhammed Dede Gelibolu Mevlev Gelibolu 1090/1679

Salih Rifat Efendi tip Melm tip 1326/1908

Sez Hasan Efendi Mora Glen Edirne 1151/1738

Sinek Yusuf Efendi Vardaryenicesi Mevlev stanbul 953/1546

Sofyal Bal Usturumca Halvet Sofya 966/1553

Sleyman Efendi Kstendil Nak Kstendil 1235/1819

erefuddin uayb Ef. Edirne Glen Edirne 1329/1911

eyh Bedreddin Simavna ? Siroz 823/1420

uhd Muhammed Ef. Babaeski Halvet Babaeski 1126/1714

Vahdet Osman skp Celvet Edirne 1135/1722

Yazczde Muhammed Gelibolu Bayrm Gelibolu 855/1451

Yusuf Efendi umnu Nak Edirne 1282/1865

Yusuf Sinan Efendi Yanya Snbl Medine 979/1571

Zarf mer Efendi Ruscuk Sd Ruscuk 1210/1795

Zt Sleyman Ef. Gelibolu Celvet Kean 1151/1738

Zuhr Ahmed Efendi Nevrakop Sinn Selanik 1165/1751

Seyyh Derviler

Balkan lkelerinde yaayan mutasavvflarn bir ksm bakalkelerden bu topraklara geldikleri gibi, Balkanlarda doup byyen bazderviler de Osmanl devletinin farkl ehirlerinde yaam ve hizmetvermilerdir. Bir ok lkeyi tanma asndan en nde olanlardan biri deeyh Bedreddindir. Onun hayatnn gzergh yle izilebilir:


13/26

13

Simavna, Edirne, Bursa, Konya, am, Kuds, Kahire, Mekke,Medine, Kahire, Tebriz, Kahire, Filistin, am, Halep, Konya, Tire, SakzAdas, zmir, Ktahya, Bursa, Gelibolu, Edirne, Bursa, Aydn, Edirne, znik,(gz hapsi) Kastamonu, Sinop, Zara, Silistre, Dobruca, Deliorman, Serez. ktada at oynatan eyh Bedreddin vefatndan sonra da seyahata devametmi, kemikleri, vefatndan be yz sene sonra sevenleri tarafndan 1924 destanbula nakledilmi, emberlitataki mezara defnedilmitir.

Balkan lkelerinde doup byd halde dier blgelerdekitekkelerde mrit olarak grev yapanlar da vardr. Bu duruma bir rnek

olarak BURSA verilebilir. Mehmet emseddinin Ydigr- ems isimlieserine gre Bursa tekkelerinde postniin olarak hizmet veren Balkanlsfiler unlardr:29

Ad Tekkesi Tarkat DoumYeri Vefat

Ahmed Bedreddin Atinal Ali Rza Msr Atina 1285/1868

Ahmed Efendi smail Rm Kdir Usturumca 1155/1737

Ahmed Efendi Karakd Kdir tib 1070/1659

Ahmed Efendi Kasab Cmert Kdir Vodina 1086/1675

Ali Efendi aramba Halvet Ttnce 1326/1908

Ali Rza Efendi Atinal Ali Rza Msr Atina 1280/1863

Hasan Efendi Emir Sultan Kbrev Yeniehir XV.yy.Hayreddin Efendi A. Paay- Fenar Halvet Edirne 1017/1608

Hikmet Mehmed Ef. smail Hakk Celvet Rodoscuk 1165/1752

smail Hakk smail Hakk Celvet Aydos 1174/1725

Mustafa Efendi Karakd Kdir tib 1060/1649

Osman Necmddin Ef. Mir-i Bdel Nak Hasky 1326/1908

Beste ve Gfte

Bilindii gibi medeniyetler ilim, fikir ve sanat lsyle oluur vegeliirler. Osmanl medeniyetinde gzel sanatlar dnyasnn en nde grnen

dallar iir, msik ve hattr. Her sanat dalnn hmisi ise tekke vederghlardr. Dervileri atlayarak msik tarihimizi yazmak imkan dahilindeolmad gibi iir ve edebiyat tarihimizi de kaleme almak mmkn deildir.

Medeniyetimizin Rumeli topraklar byk air ve ediplere zemintekil ettii gibi, msik dnyasnn aheser bestelerine de ilham kaynaolmutur.

29 Bursa Derghlar; Ydigr- ems, (nr. Mustafa Kara, Kadir Atlansoy) Bursa, 1997


14/26

14

XX. yzyl Trk edebiyatnn zirve ahsiyetlerinden biri olan ve:Snmez seher-i hare kadar ir-i kadm

Bir mealedir devredilir elden ele

Hikmetinin sahibi olan Yahya Kemal Beyatl, (. 1958) ilk iirini deskpteki Rif tekkesinin eyhi Sadeddin Efendiye okutup tenkidinialm, yine bu ehrin Sd derghnn selamlnn yaplna tarihdmtr.30Msralarnn byk ounluunda tasavvuf kltrnn izlerinigrmek hi de zor deildir. Smih Rfatn (. 1932) bir iirine nazre olarakyazdthafadl iirde, tasavvuf dnyasnn son yzyldaki zayf durumunuzetlemi, Horasan erlerinin tad mealenin sndn ifade etmi,

beklenti ve zntlerini dile getirmitir:

Fer almken tul- kibriydanBu gn b-vye kalm her ziydanBu mlkn fark yok bir tengndanNiin nr inmiyor artk semdan?Bu ek, barmda her gn gh u b-ghDolatm H deyp dergh derghmd ettim ki bir pr-i dil-gh

Desn destur! mihrb- hafdan

Ab var post var meydanda er yokHorasan erlerinden bir haber yokUzun yollarda durdum hi eser yok

Diyr- Rma gelmi evliydan

Tecellgh iken binlerce rindeMelmet snd arkn her yerindeBu devrin geri son sohbetlerindeNefesler dinledik sz- Rzdan

O yerler ite Badat, ite midBugn her leden mahrm, cmid,

O yerlerden gelen son yolcu HmidHaberdr olmaz olmu mverdan

Bu manzmenle ey std- hokmAliden doldurup iksr-i ilhamLeb-i uka sundun yle bir cmKi yorulmu trb- Kerbeldan31

30 Yahya Kemal Beyatl,Hatralarm, stanbul, 1976, s. 96.31 Beyatl,Eski iirin Rzgaryla,stanbul, 1974, s. 125


15/26

15

Selnik doumlu Nzm Hikmet (. Moskova, 1963) genliindeMevlnaya kt:

Sararken alnm yokluun tcGnlden silindi neeyle ac

Kalbe muhabbette buldum ilcBen de mrdinim ite Mevlna

Ebede set eken zulmeti deldimAk iten duydum Ara ykseldim

Kalbden temizlendim huzra geldimBen de mridinim ite Mevlna32

Gmlcineli Sabahattin linin ise (. 1948) gnln kaptrdmutasavvf Abdlkadir Geyln idi:

Kalplere serptiin kvlcmlardanBir k yanyor ya Abdlkadir...Gnller ztn bize ak sunan

Bir ilh tanyor ya Abdlkadir...

Bilirsin gnlmn ne duyduunu

Karnda tekrra hcet yok bunuBenliim nnde ululuunuDim anyor y Abdlkadir...

Bamz nnde geliyor yereIklar dattn sen gnllerePk tarkatna giren bir kereSeni nr sanyor ya Abdlkadir...Ulviye nruyle bizleri besleUrunda lelim biz de hevesle;Sabahn kalbi bu tze nefesle

Berber kanyor y Abdlkadir...33

Msik dnyamz genellikle tekkelerden beslendii iinmsikinaslarmzla dervilerimiz ayn kiilerdir. Hnende veszendelerimiz deiik tarikatlara mensup iseler de daha ok Mevlev yolunutercih etmilerdir.

32 Nzm Hikmet,lk iirleri, stanbul, 1998, s. 80.33 Geni bilgi iin bk. Mustafa Kara, Tasavvuf iirin GcUFD, sy. 9, s. 107 vd.


16/26

16

Selnikli Mevlev Necip Dede (. 1883) baka bestelerinin yanndahemehrisi Kenan Rif (. stanbul, 1950)nin baz gftelerini de

bestelemitir.34

Byk Trk tarihisi Mneccimba Ahmed Dede, Selnikli olup buehirdeki Mevlevhnede Ahmed Dedenin yannda ilesini tamamlam,daha sonra Mekke Mevlevhnesine eyh olmutur. iirlerinde kmahlasn kullanan Mneccimbann Risle-i Msikiyye adl bir eseri devardr.35

Yeniehir-i Fenarda doan Giriftzen sm Bey de Mevlevdir. (.

stanbul 1929) Bu gn zevkle dinlenen u arklarn bestekrdr:Hbgh- yre girdim arz iin ahvlimiBir peran hlini grdm unuttum hlimi

...Cn rakb-i handn edersin

Ben b-nevy giryn edersin...Sana ey cnmn cn efendim

Krldm, kstm, gcendim

Geen yzyln en byk ahsiyetlerinden biri, 7 yanda iken hafzolan Tanbur Ali Efendi de Midilli doumludur (. zmir 1890).Bestelerinden bazlar u msralarla balamaktadr:

Ceyhun arayan dde-i girynm grsn...yle sermestim ki idrk etmezem dny nedir?...

Anlataym hlimi dildra benDerd-i firka araym re ben...

Dil harab- aknam sensin sebeb berbdma...

Her bir baknda nee buldumBen gzlerinin esri oldum...Sayd eyledi bu gnlm bir gzleri h

Bend eyledi zencre beni snbl-i giysu...

34 lhiyt- Kenan, Haz. Yusuf mrl, Diner Dalkl, st. 1988, s. 97.35 Ylmaz ztuna,Byk Trk Msik Ansiklopedisi, Ankara, 1974, II, s. 88


17/26

17

Beni candan usandrd cefdan yr usanmaz m?Felekler yand hmdan murdm emi yanmaz m?36

1885de Trnovada doan, Ahmed mi Efendiden feyz alan,Lugate-i Felsefe(1927),Maddiyyn Mezhebinin zmihlli (1928), Vahdet-iVcd ve Muhyiddin-i Arab (1928),Hakikat Nurlar (1949) gibi felsef-din

bir ok eserin yazar olan smail Fenn (Erturul) un dikkat ekiciynlerinden biri de bestekrldr. Baharn hayat verici gzelliini anlatanu uk beste onundur:

Yaz geldi ieklerle yz gld zemninGnden gne gitmekte gam kalb-i haznin

hy edelim biz de heman bezm-i safyaYok fidesi derd-i dile h u ennin37

Al-Veri

Balkanlarda yetien bir ok dervi Anadolu topraklarnda hizmetverdii gibi, Diyr- Rmda doup byyen baz sfiler de Rumelitopraklarnda mesleklerini icra etmilerdir.

Bu kltrel al veriin en renkli sahnelerinden biri Mevlid ileilgilidir. XV. yzyln banda Bursada Ulucminin imam Sleyman

elebi tarafndan kaleme alnan Mevlid, son alt asrn en yaygn Trkekitaplarndan bir tanesidir.

Dn kltrleri farkl, dn hayatn ok deiik noktalarnda bulunanmilyonlarca insan size u beyti ezber okuyabilir:

Allah dn zikr edelim evvelVcib oldur cmle ite her kula

Dn-mistik hayatn vazgeilmez metinlerinden biri olan Mevlid,Arapa, erkezce, Rumca, Krte, Tatarcaya tercme edildii gibiArnavuta ve Bonakaya da evrilmitir.

Bu gn lkemizde, doum, lm, evlenme gibi deiik gn veolaylar sebebiyle okunan Mevlid ile ilgili en geni aratrma - ne gzel

tecellidir ki- Bosnal bir lime aittir: Muhammed Tayyip Oki (. 1977).Aratrmann bal yle: eitli Dillerde Mevlidler ve Sleyman elebi

Mevlidinin Tercmeleri.38

Okiin aratrmalarna gre Sleyman elebininMevlidini ksmenveya tamamen Bonakaya eviren kiiler unlardr:

36 a.g.e, I, s. 46.37 a.g.e, I, s. 263.38 Atatrk .FD, Erzurum, 1976, sy. 1, s. 17


18/26

18

1- Hafz Salih Gasevi. (. Akova 1899) skpte 1879 ylndabaslan bu tercmede Vesletn-nectn veldet ve mirac bahirleri tercmeedilmitir. Bosnada en ok tutulan ve okunan metin budur.

2- Mahmud Caferovi. Dubrovnik slam Cemaat imam MahmutCaferovi 1941 senesinde bu ehirde zahl ve Dul Halk Mevlidi (Narodni

Mevlud sa Objasnjenjem i Dovam)isimli eseri neretmitir.

3- Muharrem Dizdaravi. (l. Trebinye, 1905) Muhammed Rtmahlasyla yazlan Mevlid, zellikle Hersek halk arasnda yaygnlkkazanmtr.

4- Arif b. Mustafa Bosnev. 1911 ylnda yaplm olan bu tercmeMevlidu-erifin-Nebev bil-lisaniz-zarifil-Bosnev adn tamaktadr.Ayn yl stanbulda baslmtr.

5- Hafz Sad Zenunovi. (. Byelniya 1932) Mevlid veya AllahnEn Byk ve En Son Elisi Olan Muhammedin Vildeti adn tayan butercme 1929 ylnda Saraybosnada baslmtr.

6- brahim Zikr Bosnev. (. Ujitze 1769) 1838 de tamamlanana buerhin ad Mevridl-vusl fi mevlidir-Rasldr.39 Zikr, Halvetdir ve

Divan vardr.

Bosnal lim Oki, makalesinde Arnavuta tercmeler hakknda dabilgi vermitir. XVIII. yzyl yazar Hasan Zuko Kamber ile XIX. yzyl

mellifi Koral smail Floinin metinlerini grmedii iin bu eserin orijinalmi yoksa Sleyman elebiden tercme mi olduu konusunda bir eysylememitir. Ancak Sleyman elebiden tercme edilen iki metinhakknda bilgi vermitir.

1- rgnl Ali Rza Efendi. (. XIX. yy) Terceme-i Mevlid alLisan- Arnavud isimli bu eser stanbulda 1878 de baslmtr. Bir ok defatabedilen bu eser Gaeviin Bonaka tercmesiyle birlikte Titogradda1972 ylnda Karada Cumhuriyeti slam Cmias tarafndan neredilmitir.

2- Vutrnl Muhammed Tahir. Manzmetl-Mevlid fi Efdalil-Mevcd bi Lisnil-Arnavud ismini tayan bu eser 1900 lu yllarn bandastanbulda baslmtr.

Bu eserlere Bursal Mehmed Thir de iaret etmitir.40Muhammed Tayyip Oki, konu ile ilgili dikkat ekici bir hatrasn

da nakletmektedir:

Mevlid cemiyetleri, btn slam lkelerinde olduu gibi, Bosnadada kklemi din bir anane haline gelmitir. Bilhassa genlerin, Kurn-Kerim hatimlerinden sonra en ok karlatklar merasim, Mevlid

39 bk. Bursal Mehmed Tahir, a.g.e. II, s. 177.40 a.g.e., II, s. 222.


19/26

19

cemiyetleri olmutur. Rahmetli validem Trke bilmedii halde- Sleymanelebi Mevlidini, gerek kadn Mevlid cemiyetlerinde dinlemek, gerekharekeli ta basma Mevlidleri okumak suretiyle, zamanla ezbererenmitir. Bir vesile ile Ankaraya geldiinde, komularla sohbet ederken,sz Mevlidden ald. Kendisi hemen orackta Sleyman elebiMevlidinden bir bahr gayet kolaylkla ezberden okuyuvermitir.Dinleyenler bunu hayretle karladlar. Trke Mevlidle paralel olarak HfzSalih Gaeviin Bonaka tercemesini de ezber biliyordu. Dnmekteplerimizde de yllk Mevlid merasimleri parlak bir ekilde yaplrd.Bylece kk yatan itibaren, Sleyman elebi Mevlidi ve onun Bonakatercemesi ile nsiyet kesbettiimiz gibi, Mevlide ve dolaysyla UluPeygamberimize olan sevgimiz artt. Paristeki Trkoloji hocamzmteveffa Profesr Jean Deny, bir vesile ile ders esnasnda Sleyman elebive Mevlidden bahsederken, Mevlidin hakikaten bir aheser, mellifinin iseiyi, son derece samimi ve ince ruhlu bir ir olduu hkmn verdiinde,

bundan gurur duymutum. Kendisi bu nevi merasimlere ehemmiyet verirdi.Mevlidin dnda, bilhassa Balkanlarda, det haline gelmi ve ekseriya birlnn ruhuna ithafen tertib edilen tevhid cemiyetleri zerinde durmutur.Onun bahis ettii tevhidler, Bulgaristan Mslmanlarnda anane halinegelmi merasimlerdir (bu tevhidlerin bir eidi olarak da Yetmi BinTevhid -ki bu Trke tabiri de oralarda olduu gibi kullanlmaktadr- keza

sk sk tertib edilmektedir) ki, Bosna mslmanlar arasnda da hal devametmektedir. (Bugn dahi Bosna ve Yugoslavyann Mslmanlarla meskundier mntkalarnda Mevlid merasimi ok yaygndr. ki ayda bir kanMehat- slmiye organ olan Glasnik ile slam Din Grevlileri Cemiyeti-Cemiyet-i lmiye- organ olan ve on be gnde bir karlan Preporoddergisinin hemen hemen her saysnda Mevlid trenlerine mahsus resimliyazlar neredilmektedir: hele yeni ina edilen veya tamiri biten eskicamilerin al vesilesiyle Mevlid merasimi vazgeilmez hale gelmitir).41

SONU

XX. yzyl Trk tasavvuf edebiyatnn en mehur isimlerinden biri

de Mehmet Akif Ersoy gibi- babas Arnavut olan Cisr-i Mustafa Paa(Tsarbrod) doumlu Rza Tevfik Blkbadr (. 1949)

Balkanlarn 1912deki ackl halini derin bir znt ve hznleanlatan Ackl Anaadl iiriyle yazmz tamamlyoruz:

41 Oki, a.g.m. Balkanlardaki slamlama olaylarna elli sene nce AUFDinde yaynlananmakaleleriyle dikkat eken ahsiyetlerden bir de Oki idi. Bk. Sar Saltuka Ait Bir Fetva, sy.I, 1952.Bir Tenkidin Tenkidi, sy.IV. 1952


20/26

20

Yce Balkanlar duman balam,Gene mi gurbetten kara haber var?Seher vakti burda kimler alam?emenzr stnde tze iler var!

Ufukta iz grdm kzl bayraktan,Dumanlar ayor nemli topraktan;Tekbir sadlar gelir uzaktan

Hudud boylarnda sanki maher var.

nliyor bir ehit rhu derinde,Yara var topran birok yerinde;midsiz alan ieklerinde

Ne reng b kalm, ne tb fer var!

Neeler bu bezmi terk edip gitmiSel alm bu ba trumr etmi.

Kan bataklnda beslenip bitmiSoluk, pembe, dilber bir Neylfer var.

Bamda kargalar dnp uuyor,

Bende garip hisler gelip geiyor;Yrrken vcdum yere gyor,Her adm banda tze makber var.

Ne bu hayletler?.. Kim bu dolaan?..Kim bu at stnde hendekler aan?..Kim bu -deli gibi- her yana koan?Bu mezristanda ne ok asker var?

Bu mthi manzara nedir, y Rabbi?Cilve-i kahrnn nedir sebebi?..-Mahere muntazr bir mevt gibi-

Karmda yklm bir de minber var.Korkup titriyorum bu menhs yerde;Nazl mitlerin merk nerde?..inde gezdiim vrnelerdeZihnime dokunan bir fikr-i er var.

Gnee bakarsam snp souyor,Rhumda bir uzun gece douyor.


21/26

21

Y Rabbi! Bu zulmet beni bouyor,Hangi ufuklarda nr-i seher var?

Yasl gecelerin ar glgesiSndrp susturmu burda herkesi.

Mezarlkta yalnz bir kadn sesinliyor... Galiba gene sefer var.

Gl yz szlm cevr elemden,Yrei zlm h- nedemden,Yaral barnda t-i sitemden

Pene pene donmu hn-i cier var.

Dereler gam alm durgunluundan,Tan yeri kzarm vurgunluundan

Bu kara hummann yorgunluundanve-i hsnnde hl eser var!

Tandm sesinden, zavall kadn!Dillerde destandr her zaman adn.Bilirim...erefle dodun, yaadn,

Syle destnn dinleyenler var!

Senin gz yalarn rhuma akarZehirdir, iimi kavurur yakar.Uzaklara niin dalp da bakar?

El gzlerinde neden keder var?

Neler geldi syle!..- garip banaSebep ne dinmeyen bu gz yana?..

Bak u be asrlk mezar tanaOnda bir mcevher tc- zafer var!..

Sen dourdundu hep o cevherleri,Cihna n salan dilverleri.

Belli bile deil bugn yerleriBunda anlalmaz srr- kader var.

Kurban etmek iin evld dourdunKara topraklar kanla doyurdun!..En hcr yerinde u vran yurdunAdlar belirsiz binlerce er var!..


22/26

22

Ben o mezarlar inedim, gezdim,Dndm, beynimi penemde ezdim.Can evimde katil arlar sezdim,

Brmde imdi bir zal haner var.

Her nefes aldka beni saplyor,Yal gzlerimi duman kaplyor.Yetimler derdini bende topluyor,

imde kanayan gizli bir yer var.

Benim vurgun rhum kanasn varsn,O kandan gn doup afak aarsn.Urunda can veren evlda yarsn,Ona snen gibi nerde siper var?..

Koynunda gz yumdu civan erkeklerZehr-i ktil oldu tatl dilekler,Vrn saaklar kaygular bekler;Olan oldu lkin bundan beter var.

Mtemle tkenip yorulan benim!

Darbe-i kahr ile krlan benim!..Cephede kalbinden vurulan benim!Bende can ekien (mehul nefer) var!.

mid-i feyz iken akn dilimde,Yese dtm hir, her emelimde.

Bed-mest-i mtemim, titrek elimdeAc gz yayla dolu sger var.

Bahtmn sunduu cm-i serrtim, seyrederken o llezr;ldrd neemi zehr-i humr,

Bende imdi onmaz bir derd-i ser var.

Hey Rz u uzun gam destnnDinleyen besteler her fignmirinde vatann kabristnn

Dolap alayan bir derbeder var.42

42 Hilmi Yceba, Filozof Rza Tevfik, st. 1978, s.367-371. Abdullah Uman,Rza Tevfik, Ank. 1986,s.47 vd.


23/26

23

ZEYL:

Balkanl air Dervilerden Hikmetli Beyitler:

Kemleddin Perr/ Mevlev/ Manastr/ . stanbul, 1937

Sarldk dmen-i ihsnna bir kmil-i asrnEbul-vakt-i cihn zanneyledik ibn-i zemn grdkGnl medh olur Perr, semndan, safsndan

Der-i Hnkr biz, ehl-i dile drul-emn grdk 43

Sofyal Bl Efendi/ Halvet/ Usturumca/ . Sofya, 960/ 1552

n nasb oldu ezel, meyhne-i akn banaGemiim havf u recdan msiv neyler bana

Hr-iaynn dme dm- zlfne zhid gibiGe hevasndan behitin maksad- aksy gr 44

Zarf mer Efendi/ Sd/ Ruscuk/ .1210/ 1795Kendden uluya rabet eyle gilHem kelm bil edeble syle gilUlu kadrin fehm iden olur uluGzleyen db u erknn yolu45

Fahr Ahmed Efendi/ Celvet/ arky/ . stanbul, 1214/ 1799N idb cm- enelhakda hvel-hak bdesinKnt kenz esrrn rif, evliy ister gnlNahnu akrab namesin g eyleyelden Fahriy

B- vahdet glsitnnda nev ister gnl46

Chid Ahmed Efendi/ Uak/ Edirne/ . Kilidbahir, 1070/ 1659Chid vasl olmak diler yrna

Aldanub kalmaya dny varnaPervne-ve yanub akn nrnaMevlm ddrn grmek murdm47

Huls Efendi/ Celvet/ Usturumca/ . 1167/ 1753eh, hunrzi gamzen zahmn bmar olandan sor

Peran htr dilbeste-i dildr olandan sor

43 bnlemin Mahmud Kemal, Son Asr Trk airleri, stanbul, 1980, II, s. 856.44 Bursal Mehmed Tahir, a.g.e, I, s. 4245 a.g.e, I, s. 109.46 a.g.e, I, s. 14147 a.g.e, I, s. 53.


24/26

24

Huls remzi okdur nsha-i akn hakkattaO terkbin beynn vkf- esrr olandan sor48

Abdlkerim Itib/ Halvet/ Melm/ . stanbul, 1015/ 1606Gel beru ey tlib-i Hak matlab- aly grCmle varlkdan geb ol Zt- b -hemtay gr

H arbndan iub mest oldun ise sfiyAyn- vahdetle nazar kl srr- ev- edny gr49

Zt Sleyman Efendi/ Celvet/ Gelibolu/ . Kean, 1151/ 1738Dil, keyfiyyet-i ak yr meyhor olandan sorub vahdet arbn ebed mahmr olandan sorEnelhak srrn Zt riyset ehline sorman sen dr- dildra bugn Mansr olandan sor50

Zhr Ahmed Efendi/ Halvet/ Sinn/ Nevrekop . Selnik, 1165/1751

Tark-i Hakka girdinse azimet rh- yabandrGnl ehrine irdinse ganimet hadd pyndrTalebkrsan dilrya nazar kl er-i garryaCehd kl hkmn icrya erat bahr-i ummndr51

Sneak Yusuf Efendi/ Mevlev/ Glen/ Vardaryenicesi/ .stanbul, 941/ 1534

Kiminin dny merm kiminin ukbdrYsufun sensin merm iki lemde fakat

Erbb- muhabbet bizi Ysuf bilr ammAshb- hased gzne ey dost Sinanz52

Fik Muhammed Efendi/ Melm/ Usturumca/ . Selnik, 1319/1901

T ezelden Fik-i b-re kdr sana

Kl efat ltfidup al kemteri senden yanaRz-i maherde ceml-i pkini gster banaZt- pkin ehl-i akn sevgili cnnsn53

48 a.g.e, I, s. 133.49 a.g.e, I, s. 120.50 a.g.e, I, s. 73.51 a.g.e, I, s. 78.52 a.g.e, I, s.8053 a.g.e, I, s. 143.


25/26

25

Kim Hasan Efendi/ Kdir/ Bosna/ . zornik, 1091/ 1680Hayt- cvidan remzin hakkatle bilen dirsemHzr-ve b- hayvn karanlkda ienden sor 54

Habbe Hanm/ Mevlev/ Hersek/ . stanbul, 1308/ 1890md-i merhamet klmak abesdir senden ey kfirSeni b-din demilerdi ezelden yokdur mnn

Habbe, b -dev derdden hals olmak da mkildirmd etmez esr-i derd olanlar gayri dermnn55

Hakk Paa/ Mevlev/ kodra/ . stanbul, 1313/ 1895Baka bir hlet verir sermest-i bezm-i vahdeteNee bah-y safdr meclis-i rindne neyBende-i Monl-y Rm um ok mudur Hakk eerHer nefes demsz olursa bu dil-i nlne ney56

Lmekn Hseyin Efendi/ Melm/ Pete/ . stanbul, 1034/ 1624Pk eyle gnl emesini t duruluncaDik tut gzn gnlne, gnln gz oluncankr ko, dil destisini ol emeye tut, durOl b- saf -bah ile bu desti dolunca57

u msra ve ikazlar da onundur:

Ey tlib-i HakkNedir bu sen benBu akl u bu dilBu cn u bu ten...

Ko ikiliiBir ile bir olBirlie yetipGe ikilikten

Cell Paa / Mevlev/ Siroz/ . stanbul, 1321/ 1903Chil ikbl sadetle yaar dnydamr mihnetle geer kesb-i keml eyleyenin

54 a.g.e, I, s. 14855 bnlemin Mahmud Kemal, a.g.e, II, s. 465.56 a.g.e, I, s. 487.57 Bursal Mehmed Tahir, a.g.e, I, s. 191.


26/26

26

h eer byle ise kaide ukbda dahiYanarm hikmet-i cdna cd edenin58

Yanyal Yusuf / Nak/ . Yanya, 1245/ 1829Oldur talebkr- Huda vakt-i seher bdr olan

Bulur saf ender-saf vakt-i seher bdr olanemm eyler ol cn byn bulbl gibi eyler fign

Arzusu Hakdr b-gman vakt-i seher bdr olan59

Esad Dede/ Mevlev/ Selnik/ . stanbul, 1329/ 1911Srmez isen sivy sen hne-i dilindenGrmez safy rhun mirt- dil mkedder

lemleri adem bil meyil etme sivyaTerkeyle cstcyu hereyi bil mukadder60

Fzl Paa/ Mevlev/ Bosna, . st. 1300/ 1882Hazret-i Molla gibi varken ulu sultnmzFzl! hn- gayre ihtiram etmek de g61

Fik Bey/ Nak/ Manastr/ . stanbul, 1317/ 1899(mezar tana u rubnin yazlmasn vasiyet etti)

Ben muterif-i acz u kusrum y Rablde-i irkb- urrum y RabY Rab! Kerem u lutfuna ddm imdi

Bir mlteci-i ism-i gafrum y Rab..62

58 bnlemin Mahmud Kemal, a.g.e,I, s. 21959 Bursal Mehmed Tahir, a.g.e, I, s. 20360 bnlemin Mahmud Kemal, a.g.e,I, s. 32661 a.g.e, I, s. 370.62 a.g.e, I, s. 357

Documents

Balkanlar'Da Türk Tasavvuf Edebiyatı'Na Genel Bakış