1

BANKA E SHQIPËRISË

“BORXHI I JASHTËM I SHQIPËRISË DHE SHËRBIMI I TIJ”

Nga : Sonila Taçi, MBA, MBF*

MATERIAL DISKUTIMI, Nr. 3(9)/02

Shtator 2002

* Sonila Taçi,është specialiste në Departamentin e Kërkimeve dhe Politikave Monetare

2

Opinionet e shprehura në këtë material diskutimi janë mendime personale të autorëve

dhe jo qëndrime zyrtare të Bankës së Shqipërisë, pavarësisht nga pozicionet e tyre.

Jeni të lutur të citoni burimin sa herë që i referoheni këtij materiali.

BANKA E SHQIPËRISË, Sheshi “Skënderbej”, Nr.1

Tiranë - SHQIPËRI

Tel: 355-4-222230; 235569, 2235568

Faks: 355-4-223558

Teleks: 2153 BANKA AB.

E-mail: intlrel@boa.tirana.al

Interneti : www.bankofalbania.org

Tirazhi : 500 kopje

3

PËRMBAJTJA

1. ABSTRAKT 4

2. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI MENAXHIMIN E

BORXHIT TË JASHTËM 5

3. RISHIKIMI, RISTRUKTURIMI DHE MARRËVESHJET E

RISKEDULIMIT TË BORXHIT TË JASHTËM NË

10-VJEÇARIN E FUNDIT 7

4. VËSHTRIM HISTORIK MBI BORXHIN E JASHTËM

TË SHQIPËRISË NË VITE 10

5. BORXHI I RI NË VITE DHE SHËRBIMI I TIJ 12

6. ECURIA E TREGUESVE TË BORXHIT PËR

PERIUDHËN 1993-2001 17

7. BORXHI I JASHTËM DHE SHËRBIMI I TIJ NË TË ARDHMEN 20

8. BORXHET E PRAPAMBETURA DHE PROBLEMI I TYRE 25

9. PËR NJË MENAXHIM EFEKTIV TË BORXHIT TË JASHTËM. 26

10. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 28

ANEKSI I 31

ANEKSI II 34

ANEKSI III 38

REFERENCAT 44

4

1. Hyrje

Borxhi i jashtëm konsiderohet si një element i rëndësishëm i menaxhimit

makroekonomik. Ai përfaqëson një levë, që po u përdor mirë e me efektivitet, i jep

shtysë pozitive rritjes ekonomike, e nëse përdoret keq, mund të shkohet deri aty,

sa ta sjellë vendin në kufijtë e krizës financiare.

A është problematik niveli aktual i borxhit të jashtëm të Shqipërisë apo jo? A

paraqet rrezik shërbimi i borxhit të jashtëm duke patur parasysh brishtësinë e

ekonomisë tonë? Këtyre pyetjeve dhe të tjerave, kërkon t’u japë përgjigje ky material.

Ai është hartuar në trajtën e një analize në fund të së cilës jepen konkluzionet dhe

rekomandimet përkatëse. Për të bërë të mundur dhënien e një panorame të qartë

të situatës së borxhit të jashtëm dhe të ecurisë së tij në të ardhmen, paralelisht me

vlerësimet cilësore, në material i lihet vend i konsiderueshëm konstatimeve dhe

analizave sasiore. Kështu, për t’iu përgjigjur më mirë kërkesave të një materiali

studimi janë shfrytëzuar materiale të ndryshme të përgatitura si nga Ministria e

Financave ashtu dhe Banka e Shqipërisë. Gjithashtu, në këtë material janë bërë

dhe një sërë supozimesh teknike (në pamundësi për të patur të dhëna të sakta të

llogaritura apo dhe të parashikuara), pa të cilat do të ishte pothuajse e pamundur

përgatitja e tij.

5

2. Vështrim i përgjithshëm mbi menaxhimin e borxhit tëjashtëm

Vendet në zhvillim, pjesë e të cilave është dhe Shqipëria, e kanë përdorur

borxhin e jashtëm si një mekanizëm për të mbushur boshllëkun e krijuar midis

kursimeve kombëtare dhe nivelit të dëshiruar të investimeve si dhe për të plotësuar

hendekun e krijuar nga import-eksporti. Ky borxh i shtohet burimeve të përgjithshme

të ekonomisë për një periudhë të caktuar kohe dhe mundëson një nivel shpenzimesh

më të lartë nga ai që mund të përballohet vetëm me burime të brendshme. Nëse

aplikohet mirë, nga burimet e huaja përfitojnë vendet me të ardhura të ulëta, pasi

financimi i huaj kontribuon në rritjen ekonomike dhe në uljen e varfërisë në vend.1

Nëse ato shpërndahen në mënyrë joeficiente, kostoja e burimeve të huaja të marra

hua mund të çojë në probleme të menaxhimit makroekonomik në formën e niveleve

të larta, madje të pasuportueshme, të shërbimit të borxhit të jashtëm.

Përpara se të hyjnë në marrëveshje të reja për burime të huaja autoritetet

përkatëse duhet të bëjnë kujdes për planifikimin dhe identifikimin e të gjitha

detyrimeve të borxhit të jashtëm si dhe për mënyrën e shlyerjes të tyre. Gjithashtu,

autoritetet duhet të konsiderojnë me kujdes kufizimet që mund të vendosë borxhi

në politikat ekonomike të vendit. Përdorimi i fondeve të huaja të huamarra do të

kontribuonte jo vetëm në rritjen e ofertës së mallrave për të plotësuar kërkesën e

brendshme, por dhe në gjenerimin e burimeve të nevojshme për pagimin e

detyrimeve përkatëse me rritjen e kapacitetit eksportues të vendit. Kështu,

administrimi i borxhit të jashtëm përbën një pjesë integrale të menaxhimit

makroekonomik duke përfshirë blerjet e planifikuara, stabilizimin e huave, pagesat

e shërbimit të borxhit dhe ripagimin përfundimtar të tij për të nxitur rritjen ekonomike,

uljen e varfërisë dhe zhvillim të qëndrueshëm, pa krijuar vështirësi paguese.

1 Avramovic, D. (1964), “Economic Growth and External Debt”, John Hopkins University Press, Baltimore.

6

Norma apo raporti i huamarrjes nga jashtë – niveli “i pranueshëm” i borxhit

të jashtëm varet nga lidhjet midis kursimeve të brendshme dhe të jashtme,

investimeve dhe rritjes ekonomike. Mësimi i parë i literaturës standarde “rritje

ekonomike me borxh” është që një vend duhet të marrë hua nga jashtë për aq kohë

sa kapitali i realizuar në këtë mënyrë të rezultojë me një normë kthimi më të lartë

sesa kostoja e tij. Në këtë rast, ky vend, thuhet se po rrit kapacitetet e tij prodhuese

dhe bashkë me to dhe prodhimin me ndihmën e kursimeve nga jashtë. Teorikisht

është e thjeshtë të llogaritet niveli i pranueshëm i borxhit, por praktikisht është shumë

e vështirë. Llogariten tregues të ndryshëm si: raporti i borxhit me eksportet, raporti

i shërbimit të borxhit me eksportet si dhe raporti i borxhit me PBB, të cilët janë

kthyer në tregues standardë të matjes së nivelit optimal të borxhit. Megjithëse, është

mjaft e vështirë të përcaktohet një nivel optimal i raporteve të tilla, vlera e tyre praktike

është që të japin sinjalet e para të një rritjeje shpërthyese të stokut të borxhit të

jashtëm. Nëse huamarrja e mëtejshme e një vendi rrit barrën e shërbimit të borxhit

(pagesa e pjesës së principalit bashkë me interesin) më shumë se sa aftësinë e

atij vendi për ta mbajtur këtë barrë, atëherë eksportet e këtij vendi duhet të rriten në

mënyrë që të gjenerojnë të ardhura për shërbimin e borxhit. Nëse kjo situatë është

e pamundur, edhe më shumë borxh është i nevojshëm për të shlyer gjithë detyrimet

e pagesave. Si rrjedhim, borxhi i jashtëm do të rritet më shpejt sesa kapaciteti i

vendit për t’i shërbyer atij, duke rrezikuar kështu, seriozisht aftësinë e tij paguese.

7

3. Rishikimi, ristrukturimi dhe marrëveshjet e riskedulimit tëborxhit të jashtëm në 10-vjeçarin e fundit.

Një pjesë e borxhit të jashtëm të Shqipërisë përbëhet nga borxhi i vjetër i

riskeduluar nga Klubi i Parisit 2. Aktualisht ky borxh përbën rreth 2.5 për qind të

borxhit të jashtëm të Shqipërisë (duke përjashtuar borxhin e vjetër të negociuar).

Borxhi i jashtëm i vjetër i Shqipërisë është riskeduluar disa herë nga Klubi i Parisit.

Në vitin 1993 u riskedulua borxhi afatshkurtër i garantuar që rezultonte i

papaguar deri në fund të muajit shtator të vitit 1993. Klubi i Parisit përcaktoi termat

e referencës për riskedulimin e borxhit, të cilat do të konkretizoheshin më tej me

marrëveshje dypalëshe me vendet kreditore. Gjatë periudhës 1993-1994 u

nënshkruan marrëveshjet dypalëshe me pesë shtete (Austria, Franca, Italia,

Gjermania dhe Holanda) në të cilat u vendos dhe për pagimin e interesave të huave,

ndërkohë që, sipas termave të referencës, shlyerja e principalit do të paguhej brenda

pesë vjetëve, me këste gjashtë mujore, duke filluar nga viti 1996. Sipas një pike3 të

termave të referencës të vitit 1993, u shlyen dhe detyrimet ndaj Britanisë së Madhe

dhe Danimarkës. Shuma e borxhit të riskeduluar sipas këtyre termave arrin në

masën 45.13 milionë usd4.

Në vitin 1995, u arrit të nënshkruhej në Londër marrëveshja “Propozimet për

Ristrukturim”, qëllimi i së cilës ishte normalizimi i marrëdhënieve financiare të

Shqipërisë me Komunitetin Ndërkombëtar Financiar. Këtu, bëhej fjalë për

ristrukturimin5 e borxhit të jashtëm të Shqipërisë, të huajtur ose të garantuar nga

Banka e Shqipërisë ose ish-Banka e Shtetit Shqiptar kundrejt bankave kreditore të

huaja. Borxhi i jashtëm i Shqipërisë kundrejt bankave tregtare ishte 373 milionë

usd. Ky borxh u zgjidh me investimin në blerjen e obligacioneve me kupon zero të

2 Klubi i Parisit është një forum i vendeve më të zhvilluara të botës, i cili ka për qëllim riskedulimin e borxheveqë vendet debitore kanë ndaj tyre. Nga ky Klub riskedulohet vetëm borxhi i garantuar nga qeveritë e vendeveanëtare, apo i garantuar nga qeveritë debitore.3 Bëhet fjalë për atë pikë të termave të referencës, sipas të cilës Shqipëria duhej të paguante menjëherëdetyrimet nën 150 mijë SDR.4 Informacion mbi Borxhin e Jashtëm të Shqipërisë, Ministria e Financave raporton në Parlament.5 Të dhënat dhe faktet i referohen “Borxhi i Jashtëm i Shqipërisë dhe Zgjidhjet e Deritanishme”, material pune,Piranian, M..

8

Thesarit Amerikan me afat maturimi 30 vjet. Me maturimin e tyre, Shqipëria realizon

dhe shlyerjen e borxhit ndaj bankave tregtare. Kostoja e përgjithshme e zgjidhjes

së këtij borxhi ishte 96.4 milion dollarë, të cilat u përballuan me 71.4 milionë usd

nga rezerva speciale e Bankës së Shqipërisë dhe 25 milionë usd nga një grant i

Bankës Botërore.

Në vitin 1998, përfundoi marrëveshja e riskedulimit të borxhit me Italinë në

masën 3.97 milionë usd. Këtu bëhet fjalë për borxhe që nuk ishin përfshirë në

riskedulimin e Klubit të Parisit të vitit 1993. Termat e referencës së këtij viti synonin

reduktimin e vlerës neto të borxhit në masën 50 për qind. Gjatë vitit 2000 Shqipëria

përfitoi rreth 1.9 milionë usd nga riskedulimi i borxhit me Italinë. Sipas dy

marrëveshjeve të nënshkruara në Tiranë, borxhi i jashtëm i Shqipërisë ndaj Italisë

do të ristrukturohej nëpërmjet shtyrjes së afatit të ripagimit, me përfitim të

drejtpërdrejtë për Shqipërinë prej 1.9 milionë usd. Po këtë vit, filloi puna për

riskedulimin e borxhit me Rusinë.

Riskedulimi i kryer gjatë vitit 1999 pati veçori, krahasuar me riskedulimet e

mëparshme. Në këtë vit nuk u riskeduluan detyrimet e papaguara të vendit, por u

riskeduluan pagesat e ardhshme që do të kryheshin gjatë periudhës prill 1999 -

qershor 2000. Ky riskedulim u bë me qëllim mbështetjen e buxhetiti të shtetit, duke

patur parasysh dhe rolin aktiv të Shqipërisë në kohën e krizës kosovare. Në bazë

të termave të referencës së këtij viti, pagesa e interesit dhe e principalit do të shtyhej

për pesë vjet. Mbështetur në këto terma reference, janë përfunduar marrëveshjet e

riskedulimit me Holandën, Austrinë, Japoninë dhe pothuajse është në përfundim

marrëveshja me Gjermaninë.

Përveç riskedulimit të borxhit me vendet anëtare të Klubit të Parisit, është

punuar për riskedulimin e borxhit me vende të tjera si Turqia, Greqia etj.. Kështu,

është riskeduluar borxhi me Türk Eximbank dhe Bankën Qendrore të Turqisë. Sipas

marrëveshjeve të riskedulimit, Turqia i fali Shqipërisë rreth 9.3 milionë usd nga

borxhi i vjetër i papaguar prej 17.574 milionë usd, që Shqipëria i detyrohej Turqisë.

Gjithashtu, është nënshkruar marrëveshja e riskedulimit me Panhellenic Exporters

Association, Greqi, si dhe është negociuar marrëveshja e riskedulimit të borxhit

me Kinën.

9

Ndërkohë, janë rakorduar shifrat dhe së shpejti do të nënshkruhen

marrëveshjet me Çekinë, Sllovakinë, Rumaninë, Hungarinë, Makimport – Shkup,

FYROM për borxhin në klering dhe një pjesë tjetër të tij.

Po ashtu, janë në procesin e rakordimit të shifrave, borxhi në klering dhe

kredia e vitit 1991 me Greqinë, borxhet ndaj Bullgarisë, Koresë, Egjiptit, Polonisë,

Kubës si dhe detyrimet ndaj kompanive private, të përfaqësuara nga BHF dhe Andre

& CIE.

10

4. Vështrim historik mbi borxhin e jashtëm të Shqipërisë nëvite

Borxhi i jashtëm6 i Shqipërisë është krijuar kryesisht pas viteve ‘90. Kushtet

e ekonomike, sociale dhe politike të Shqipërisë në fund të viteve ‘80 dhe në fillim të

viteve ‘90 treguan se vendi po kalonte një periudhë mjaft të vështirë. U vu re një

Box 1: Disa përkufizime të borxhit publik.

Borxhi i jashtëm bruto i një vendi, në një moment të dhënë kohe, përfaqësohetnga sasia e disbursuar dhe e papaguar e detyrimeve kontraktuale të rezidentëve të njëvendi ndaj jorezidentëve, për të paguar principalin, me ose pa interes, ose për të paguarinteresin me ose pa principal.

Borxhi bruto, përfaqëson tepricën e detyrimeve, mbi të cilat llogaritet shërbimii borxhit.

Detyrimi kontraktual, përfaqëson premtimin për të kryer pagesa sipas një planitë rënë dakord.

Principali dhe interesi. “Principal me ose pa interes”, nënkupton që nëpërkufizimin bazë përfshihen hua për të cilat nuk paguhet interes dhe “interes me osepa principal” përfshin huatë me afat maturimi të papërcaktuar.

Shërbimi i borxhit, nënkupton pagimin e interesit dhe principalit sipas planittë përcaktuar.

Ristrukturimi i borxhit, nënkupton pjesën e principalit dhe të interesit, që janëtë vonuara dhe mendohet të riskedulohen (apo të shlyhen sipas një plani të ri pagimi), tëfinancohen apo dhe të shkëmbehen si rezultat i një marrëveshjeje për ristrukturimin eborxhit.

Borxhi publik i garantuar, nënkupton detyrimin e një huamarrësi privat, ripagimii të cilit garantohet nga një ent publik (qeveria ose dikasteret e saj).

Hua koncensionare, nënkupton huanë, elementi grant i së cilës është mëshumë se 25 për qind e shumës së huasë.

Elementi grant, llogaritet si diferencë midis vlerës nominale të huasë dhe shumëssë pagesave të ardhshme të skontueshme të shërbimit të borxhit nga huamarrësi, eshprehur në përqindje ndaj vlerës nominale të huasë. Me konventë, norma e përdorur eskontimit është përcaktuar 10 për qind.

6 Të dhënat e këtij materiali i referohen borxhit të jashtëm publik të Shqipërisë, pa marrë parasysh borxhinprivat. Për këtë të fundit ende nuk ekziston një bazë e centralizuar të dhënash. Aktualisht, nga Sektori i Bilancittë Pagesave po punohet për përcaktimin e instrumenteve dhe për kompilimin e statistikave përkatëse tëborxhit të jashtëm privat.

11

rënie e përgjithshme si në sektorin industrial ashtu dhe në atë bujqësor. Në kushtet

e një kolapsi të përgjithshëm, si emergjencë doli sigurimi i furnizimeve për popullatën

si dhe sigurimi i lëndëve të para për ato industri që ende funksiononin. Në këtë

situatë, nëpërmjet ndërmarrjeve të tregtisë së jashtme u mundësua një sasi e madhe

importesh nëpërmjet letërkredive të konfirmuara nga disa banka të huaja, si dhe

një pjese tjetër të pakonfirmura. Humbje të mëdha u shkaktuan dhe nga administrimi

jo i mirë i transaksioneve të Forex-it. Aftësia paguese e Shqipërisë në mesin e vitit

1991 u keqësua, saqë nuk po arrihej të paguheshin detyrimet afatshkurtra me bankat

e huaja. Jo vetëm kaq, por tanimë ishte shuar besimi në bankat shqiptare dhe për

çdo veprim tregtar kërkohej garanci në cash, dhe nuk bëhej më fjalë për kredi

bankare, qoftë dhe me kushte tregu. Kështu, borxhi i konvertueshëm i Shqipërisë u

rrit pothuajse 9 herë për një periudhë rreth 3-vjeçare (1989-1992). Edhe borxhi i

pakonvertueshëm pati rritje të madhe. Në vitin 1994, borxhi i jashtëm i Shqipërisë

arriti shifrën 52.58 për qind të PBB-së. Kreditë dhe financimet e huaja, fillimisht të

përdorura për situata emergjence, gradualisht filluan të përdoren për projekte të

ndryshme zhvillimi.

Letër kredi të pakonfirmuara

5%

Borxhi në Klering18%

Letër kredi të konfirmuara

16%

Marrëveshje bilaterale

6%

Transaksionet e Forex-it

51%

Linja financimi11%

Transaksione kembimi (Foreign

exchange)61%

Tregu i parasë 15%

Letër kredi12%

Linja financimi12%

Grafik1. Struktura e Borxhit të Jashtëm, viti 1994. Grafik 2. Borxhi i Bankës së Shqipërisë kundrejt

bankave tregtare të huaja7.

7 Burimi: “Borxhi i Jashtëm i Shqipërisë dhe Zgjidhjet e Deritanishme”, material pune, Piranian, M..8 Burimi: Raporti Vjetor i Bankës së Shqipërisë, viti 2000.

12

5. Borxhi i ri në vite dhe shërbimi i tij

Sipas të dhënave nga Ministria e Financave9, aktualisht, borxhi i jashtëm

afatgjatë i Shqipërisë arrin shumën 688.94 milionë usd. Rreth 587.47 milionë usd

ose 85.3 përqind e borxhit përfaqësohet nga huaja shtetërore dhe 101.47 milionë

usd, ose 14.7 për qind përfaqësohet nga borxhi i jashtëm i garantuar. Këto shifra i

përkasin borxhit të akumuluar gjatë periudhës 1991-2001. Borxhi i jashtëm i

Shqipërisë10 i vitit 1991 ka filluar si borxh shtetëror. Viti 1992 ka shënuar një rritje të

borxhit neto, rreth 142 për qind krahasuar me një vit më parë. Por, kjo rritje ishte

disa herë më e lartë, nga viti 1992 në vitin 1993, rreth 473 për qind. Në madhësi

relative, ky vit shënon rritjen më të lartë të borxhit të jashtëm, ndërkohë që viti 1994

( 5 0 , 0 0 0 )-

5 0 , 0 0 01 0 0 , 0 0 01 5 0 , 0 0 02 0 0 , 0 0 02 5 0 , 0 0 03 0 0 , 0 0 03 5 0 , 0 0 04 0 0 , 0 0 04 5 0 , 0 0 05 0 0 , 0 0 05 5 0 , 0 0 06 0 0 , 0 0 06 5 0 , 0 0 07 0 0 , 0 0 07 5 0 , 0 0 08 0 0 , 0 0 0

1 9 9 1 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1

V i t e t

ne '0

00 U

S$

B o r x h i N e t o T e r h e q je tP a g e s a t e B o r x h i t - P r i n c i p a l

I n t e r e s B o r x h i n e n s h k r u a r i p a t e r h e q u r

Grafik 3. Borxhi i jashtëm afatgjatë i Shqipërisë.

( 5 0 , 0 0 0 . 0 0 )

-

5 0 , 0 0 0 . 0 0

1 0 0 , 0 0 0 . 0 0

1 5 0 , 0 0 0 . 0 0

2 0 0 , 0 0 0 . 0 0

2 5 0 , 0 0 0 . 0 0

3 0 0 , 0 0 0 . 0 0

3 5 0 , 0 0 0 . 0 0

4 0 0 , 0 0 0 . 0 0

4 5 0 , 0 0 0 . 0 0

5 0 0 , 0 0 0 . 0 0

5 5 0 , 0 0 0 . 0 0

6 0 0 , 0 0 0 . 0 0

6 5 0 , 0 0 0 . 0 0

7 0 0 , 0 0 0 . 0 0

7 5 0 , 0 0 0 . 0 0

8 0 0 , 0 0 0 . 0 0

1 9 9 1 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1

V i t e t

ne '0

00 U

S$

B o r x h i N e t o T e r h e q je t P a g e s a t e B o r x h i t - P r in c ip a l - I n t e r e s B o r x h i n e n s h k r u a r i p a t e r h e q u r

Grafik 4. Borxhi i jashtëm shtetëror i Shqipërisë.

9 Në këtë seksion të dhënat i referohen buletinit “Statistikat Fiskale të Qeverisë” të fundit të tremujorit të tretë tëvitit 2001.10 Bëhet fjalë vetëm për borxhin e Shqipërisë të regjistruar pas vitit 1990.

13

pati një rritje prej 121.5 për qind. Që nga viti 1995 e në vazhdim borxhi i jashtëm

është rritur në mënyrë të moderuar me rreth 21.7 për qind në vit ose mesatarisht

72.7 milionë usd në vit. Rritja e borxhit neto është shoqëruar me një rritje të

tërheqjeve apo të disbursimeve të borxhit. Viti 1993, siç u përmend edhe më lart,

shënon nivelin më të lartë të disbursimeve nga 17.81 për qind që ishte një vit më

parë në 114.3 për qind. Që nga viti 1994 e deri në vitin 2001, rritja vjetore e tërheqjeve

të borxhit ka qenë mesatarisht 25.84 për qind ose 86.4 milionë usd. Tërheqjet më

të mëdha të borxhit janë përqendruar në vitet 1998, 1999 dhe 2000, të cilat i kalojnë

të 100 milionë usd në vit. Përveç financimit të projekteve të ndryshme, një pjesë e

borxhit të jashtëm është përdorur për shlyerjen e detyrimeve të borxhit të viteve

parardhëse. Që nga viti 1991 pagesat e borxhit të jashtëm janë rritur progresivisht.

Rritja mesatare vjetore ka qenë 10.3 milionë usd. Nga viti 1991 në vitin 1993 pagesat

e borxhit i kanë shërbyer vetëm shlyerjes së interesit, ndërkohë që, pas kësaj

periudhe filloi edhe shlyerja e kësteve të principalit. Shërbimi borxhit të jashtëm

shtetëror dhe shtetëror të garantuar, kumulativ, kap shifrën 103.06 milionë usd, nga

e cila 48.9 për qind i ka shërbyer pagesave të principalit dhe 51.1 i ka shërbyer

pagesave të interesit për borxhin e jashtëm. Për periudhën dhjetëvjeçare 1991-

2001 norma e interesit11 të borxhit, afërsisht, paraqitet në nivelin 6.7 për qind.

Borxhi i jashtëm afatgjatë i Shqipërisë, siç mund të jetë përmendur dhe herë

të tjera në material, përbëhet nga borxhi i jashtëm shtetëror dhe boxhi i jashtëm i

(10 ,0 0 0 .0 0 )

-

10 ,0 0 0 .0 0

20 ,0 0 0 .0 0

30 ,0 0 0 .0 0

40 ,0 0 0 .0 0

50 ,0 0 0 .0 0

60 ,0 0 0 .0 0

70 ,0 0 0 .0 0

80 ,0 0 0 .0 0

90 ,0 0 0 .0 0

1 00 ,0 0 0 .0 0

1 10 ,0 0 0 .0 0

1 20 ,0 0 0 .0 0

1 30 ,0 0 0 .0 0

1 40 ,0 0 0 .0 0

1 50 ,0 0 0 .0 0

1 99 1 1 9 9 2 1 9 9 3 1 99 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1

V ite t

ne '0

00 U

S$

B orx h i N e to T e rheq je t P ages a t e B o rx h it - P rinc ipa l - In te res B o rx h i nen shk rua r i p a te rheq u r

Grafik 5. Borxhi i jashtëm i garantuar i Shqipërisë

11 Norma e interesit të borxhit është llogaritur sipas formulës së thjeshtë : Interesi i paguar/ borxhin e tërhequr,në përqindje.

14

garantuar. Borxhi i jashtëm afatgjatë i Shqipërisë, për gjithë periudhën e marrë në

shqyrtim, për më shumë se 80 për qind të totalit të tij përbëhet nga borxhi i jashtëm

shtetëror dhe pjesa tjetër nga borxhi i garantuar. Viti 1992 ka patur një strukturë

borxhi të tillë, ku 60 për qind është borxhi shtetëror dhe rreth 40 për qind borxhi i

garantuar. Pas këtij viti, borxhi i jashtëm shtetëror është luhatur në nivelet 78 – 92

për qind, ndërsa borxhi i jashtëm i garantuar ka variuar në nivelet 8 - 22 për qind.

Borxhi i jashtëm afatgjatë i Shqipërisë i detyrohet kreditorëve shumëpalësh,

atyre dypalësh dhe atyre kreditorëve borxhi me të cilët është ristrukturuar në kuadrin

e Klubit të Parisit. Nga njëri vit në tjetrin, kreditorët e Shqipërisë kanë ndryshuar

rolin e tyre, duke kaluar si kreditorë primarë herë ata shumëpalësh dhe herë ata

dypalësh. Duke filluar nga viti 1991, borxhi i jashtëm i Shqipërisë u detyrohej në

masën 88.54 për qind kreditorëve të Klubit të Parisit dhe 11.46 për qind kreditorëve

dypalësh. Gjatë viteve 1992-1993, kreditë mbizotëruese kanë qenë ato të rrjedhura

nga marrëdhëniet dypalëshe, ndryshe nga vitet 1994-1997, ku si kreditorë primarë

paraqiten ata shumëpalësh. Për periudhën e fundit 1998-2001 kreditorët kryesorë

janë ata shumëpalësh, kreditë e të cilëve përbëjnë më shumë se 65 për qind të

borxhit të jashtëm të Shqipërisë për këtë periudhë. Të dhënat kumulative për borxhin

e jashtëm tregojnë se borxhi i jashtëm shtetëror i detyrohet kreditorëve shumëpalësh

në masën 64.23 për qind dhe atyre dypalësh në masën 27.73 për qind. Përsa i

përket borxhit të garantuar, që aktualisht përbën 8 për qind të borxhit të jashtëm

afatgjatë të Shqipërisë, 2.07 për qind i detyrohet kreditorëve shumëpalësh dhe

rreth 6 për qind, kreditorëve dypalësh.

Borxhi i jashtëm afatgjatë i Shqipërisë i ka shërbyer sektorëve të ndryshëm

të ekonomisë shqiptare. Duke iu referuar, shifrave të borxhit të jashtëm afatgjatë,

publikuar nga Ministria e Financave, rreth 22.25 për qind ose 174.84 milionë usd, e

kredive të tërhequra ka shkuar në mbështetje të buxhetit të shtetit, rreth 14 për qind

i ka shërbyer transportit, rreth 9 për qind është përdorur në bujqësi, rreth 7.46 për

qind i ka shërbyer importit të mallrave dhe pajisjeve, dhe 7.41 për qind është përdorur

për energjitikën. Kreditë e tërhequra janë përdorur dhe në fusha të tjera të

ekonomisë, si: mbështetje për bilancin e pagesave, telekomunikacion, shëndetësi,

arsim, zhvillim rural, zhvillim të infrastrukturës urbane dhe rurale, strehim

15

etj..Shqipëria ka përfituar një sërë projektesh dhe huash nga kreditorë të ndryshëm.

Ajo ka përfituar nga programe të ndryshme të Bankës Botërore, të Bankës

Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim, Bankës Europiane të Investimeve etj.. Borxhi

i jashtëm afatgjatë, i akorduar dhe disbursuar që nga viti 1992 nga kreditorët

shumëpalësh, kap shifrën 440.26 milionë usd ose rreth 64 për qind të stokut të

borxhit të jashtëm. Vetëm kreditë e akorduara nga IDA12 kapin shifrën 370 milionë

usd ose 84 për qind të borxhit të tërhequr nga kreditorët “shumëpalësh”.

Përsa i përket kreditorëve dypalësh, Shqipëria u detyrohet një sërë shteteve

si Austri, Gjermani, Greqi, Itali, Japoni etj., në masën 231.62 milionë usd ose 33.6

për qind të stokut të borxhit të jashtëm. Kreditori kryesor i Shqipërisë është Italia

me rreth 75.67 milionë usd ose 32.6 për qind të borxhit dypalësh e më pas renditet

Gjermania me 49.56 milionë usd ose 21.4 për qind të borxhit afatgjatë dypalësh.

( 1 0 , 0 0 0 . 0 0 )

-

1 0 , 0 0 0 . 0 0

2 0 , 0 0 0 . 0 0

3 0 , 0 0 0 . 0 0

4 0 , 0 0 0 . 0 0

5 0 , 0 0 0 . 0 0

6 0 , 0 0 0 . 0 0

7 0 , 0 0 0 . 0 0

8 0 , 0 0 0 . 0 0

9 0 , 0 0 0 . 0 0

1 0 0 , 0 0 0 . 0 0

1 1 0 , 0 0 0 . 0 0

1 9 9 1 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1

V i t e t

ne '0

00 U

S$

S h u m e p a le s h D y p a lë s h K lu b i i P a r is i t

Grafik 6. Borxhi i jashtëm i Shqipërisë, tërheqjet në vite nga kreditë e huaja sipas kreditorëve.

B o r x h i i j a s h t ë m i s h t e t ë r o r i S h q i p ë r i s ëT ë r h e q j e t n ë v i te n g a k r e d i të e h u a j a s i p a s k r e d i t o r ë v e

( 1 0 ,0 0 0 . 0 0 )

-

1 0 ,0 0 0 . 0 0

2 0 ,0 0 0 . 0 0

3 0 ,0 0 0 . 0 0

4 0 ,0 0 0 . 0 0

5 0 ,0 0 0 . 0 0

6 0 ,0 0 0 . 0 0

7 0 ,0 0 0 . 0 0

8 0 ,0 0 0 . 0 0

9 0 ,0 0 0 . 0 0

1 0 0 ,0 0 0 . 0 0

1 1 0 ,0 0 0 . 0 0

1 9 9 1 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1

V i t e t

ne '0

00 U

S$

S h u m e p a le s h D y p a lë s h K lu b i i P a r is it

Grafik 7. Borxhi i jashtëm shtetëror, tërheqjet në vite nga kreditë e huaja sipas kreditorëve.

12 IDA është shkurtim i : I nternational / D evelopment / A ssociation.

16

Pjesa e borxhit ndaj anëtarëve të Klubit të Parisit përbën rreth 2.4 për qind

të stokut të borxhit. Shqipëria i detyrohet ende me 17 milionë usd, me kushtet e

Klubit të Parisit, vendeve të tilla si Austri, Francë, Gjermani e Holandë.

Pjesa e patërhequr e kredive, në shumë kumulative, kap shifrën 349.25

milionë usd. Rreth 211.61 milionë usd do të vijnë nga BERZH, BEI, IDB, OPEC etj.,

ku vendin kryesor e zënë projektet e IDA-s me rreth 134 milionë usd. Pjesa tjetër,

rreth 137.64 milionë usd do të vijnë nga kreditë e akorduara nga Gjermania, Italia,

Greqia, Japonia etj..

Duke iu referuar shifrave të BERZH për borxhin e jashtëm të Shqipërisë,

rezulton se stoku i borxhit në fund të vitit 2000 kapi shifren 1,033 milionë usd ose

27.5 për qind të PBB. Sipas tyre, raporti i borxhit të jashtëm të Shqipërisë me PBB

përbën një nga nivelet më të ulëta të borxhit për ekonomitë në tranzicion. Sipas

vlerësimeve të Economist Intelligence Unit, shërbimi i borxhit të Shqipërisë si

përqindje ndaj eksporteve arrin nivelin 2.6 për qind.

Fondi Monetar Ndërkombëtar ofron asistencë financiare në vendet anëtare

me një sërë politikash dhe instrumentesh kreditimi. Sasia e tyre, norma e interesit

dhe periudha e shlyerjes është e ndryshme në varësi të politikave, të llojit të programit

të ndihmës më të përshtatshëm për të trajtuar problemet e bilancit të pagesave, me

të cilat janë përballur mjaft vende.

Me ndërmarrjen e reformave të ekonomisë së tregut dhe anëtarësimin e saj

në Fondin Monetar Ndërkombëtar, Shqipëria u ndihmua me kredi në kuadrin e

programeve Stand By Agreement (i destinuar për bilancin e pagesave) ESAF, që

më pas u vijua nga PRGF1 (kredi nga burimet e përgjithshme të FMN-së, e adresuar

për mbështetjen e vendeve me të ardhura të ulëta) PRGF2 si dhe EPCA (mbështetje

ndaj programit ekonomik të qeverisë). Duke iu referuar të dhënave të publikuara të

Fondi Monetar Ndërkombëtar teprica e huave për t’u paguar arrin shifrën 64.3

milionë sdr ose rreth 93 milionë usd. Tërheqjet totale nga kreditë e Fondit Monetar

Ndërkombëtar kapin shifrën 98 milionë sdr ose 137.2 milionë usd, ndërsa pagesa

apo shlyerja e principalit kap shifrën 33.7 milionë sdr ose 44.7 milionë usd. Interesi

i paguar mbi kreditë e marra gjendet në nivelin 6.9 milionë sdr ose 8.3 milionë usd.

17

6. Ecuria e treguesve të borxhit për periudhën 1993-2001

Për të përcaktuar nëse problemet e shërbimit të borxhit kanë të bëjnë me

likuiditetin apo me flukset e arkës, apo me probleme të tjera më të rëndësishme, si

aftësia paguese e borxhit, analistët shpesh përdorin tregues të tillë si raporti i borxhit

të jashtëm ndaj PBB apo raporti i borxhit të jashtëm ndaj eksporteve. Përveç kësaj,

raporti i shërbimit të borxhit të jashtëm ndaj eksporteve zakonisht përdoret si tregues

i problemeve potenciale të likuiditetit. Për shembull, IDA ndihmon me kredi ato vende,

të cilat kanë raport të borxhit të jashtëm ndaj eksporteve më të lartë se 150 për qind

dhe raport të borxhit publik ndaj të ardhurave të qeverisë më të lartë se 250

për qind. Një tregues tjetër i përdorur për vlerësimin e borxhit të jashtëm, është ai,

i cili mat mbulimin e borxhit në muaj eksporte.

Duke iu referuar treguesve të borxhit të jashtëm afatgjatë të Shqipërisë për

periudhën 1993-2001 dhe kredive të akorduara nga Fondi Monetar Ndërkombëtar,

vërehet se ato nuk paraqesin ndonjë problem për aftësinë paguese të vendit. Raporti

Tabelë 1: Disa tregues krahasimorë të vendeve të Europës Qendrore Lindore. Vendet (viti 2000)

Rritja reale e PBB

(në %)

PBB nominale

(në milionë

usd)

Borxhi i jashtëm

për frymë (usd)

Bilanci tregtar në përqindje

(ndaj PBB)

Raporti i shërbimit të

borxhit të jashtëm (në përqindje

ndaj eksporteve)

Borxhi i jashtëm

(në përqindje

ndaj PBB)

Investime të huaja

direkte (në milionë

usd)

Shqipëri 7.8 3817 334.2 -18.9 6.4 29.7 91 Armeni 7.2 1899 225 -30.9 46.2 45 Bullgari 3.7 12700 1267 -10.2 18 81.1 550 Bosnjë & Hercegovinë

5.9 6601 607 -36.6 - 55.7 117

Kroaci 23162 2337 -17.9 - 53.2 898 F.Y.R.O.M. 5.8 3292 758 -18.2 14.7 46.8 100 Rumani 1.5 36700 391 -4.4 22.1 24.3 500 Slloveni 4.6 19837 3110 -6.3 - 32 133 Lituani 3.9 16636 1317 -6.4 - 34 375 Poloni 4.0 269512 1756 -8.2 - 40.3 9300 Letoni 6.6 9681 1955 -14.8 - 46 399 Republika Çeke

2.9 116616 2249 -2.8 - 46 3630

Sllovaki 2.2 43923 1743 -0.9 - 56.7 1500 Estoni 6.4 7870 1743 -9.3 - 62 234 Hungari 5.2 78300 3209 -4.5 24.6 1650

18

shërbimit të borxhit ndaj eksporteve, për periudhën në shqyrtim, ka variuar në nivelet

nga 1.32 në 13.32 për qind. Ky raport paraqitet disi më i lartë për vitin 1994 në

nivelin 13.12 për qind, si rezultat i pagimit të interesave mbi borxhin e jashtëm të

tërhequr deri në atë periudhë. Pas rënies së këtij raporti në vitin 1995, ai fillon e

ngrihet në vitin 1996 dhe 1997, përkatësisht në nivelet 7.99 dhe 13.32 për qind, si

rezultat i pagesave të principalit për borxhin ndaj Fondit Monetar Ndërkombëtar.

Nga viti 1998 deri në vitin 2001 ky tregues ka qëndruar në nivelin 7 për qind të

eksporteve. Përsa i përket raportit të borxhit ndaj eksporteve, ai është luhatur në

intervalin nga 20 deri në 67 për qind. Nga viti 1993 deri në vitin 1996 kemi një rënie

apo stabilizim gradual të këtij raporti nga 67 në 21.6 për qind. Periudha 1997-2000

është karakterizuar nga një rritje graduale e këtij raporti si rezultat i tërheqjeve të

borxhit me ritme më të larta se rritja e eksporteve. Viti 2001, shënon rënie të këtij

raporti, ardhur si rezultat i uljes së borxhit të ri dhe rritjes së eksporteve. Nga këta

tregues të borxhit të jashtëm vërehet një tendencë graduale e përmirësimit të tyre,

e cila të lejon të konkludosh për një nivel të përshtatshëm borxhi dhe aftësi paguese

të tij. Aq më tepër, me një rritje vjetore të produktit të përgjithshëm bruto në nivelin

7.3 për qind, niveli aktual i borxhit të jashtëm nuk paraqet rrezik për solvibiletetin e

Shqipërisë ndaj kreditorëve të huaj.

Treguesi i tretë, ai i shprehjes së borxhit të jashtëm në muaj eksporte paraqet

një ecuri të luhatshme për periudhë 1993-2000. Kështu, nga rreth 8 muaj eksporte

që duheshin për të mbuluar borxhin e jashtëm në vitin 1993, me rritjen e barrës së

0

1 0

2 0

3 0

4 0

5 0

6 0

7 0

8 0

9 0

1 0 0

1 1 0

n ë m

il . U

S $

1 9 9 1 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1V i t e t

T e r h e q j e t n e v i t e P a g e s a t e b o r x h i t

Grafik 8. Ecuria e tërheqjeve dhe pagesave

19

tij, në vitin 1994, 1995 ky tregues shënonte rritje graduale të tij, përkatësisht 15, 16

dhe 17 muaj. Viti 1997 shënon një përkeqësim të dukshëm të këtij treguesi në nivelin

rreth 29 muaj eksporte, jo vetëm për efekt të rritjes së borxhit, por kryesisht si rezultat

i rënies së eksporteve. Më tej, me rimëkëmbjen e ekonomisë shqiptare dhe

stabilizimin e eksporteve, ky tregues filloi të përmirësohet duke shkuar në nivelin

27 muaj në vitin 1998 dhe akoma më tej në nivelin 24 muaj eksporte në vitin 1999.

Për vitin 2000, ky tregues pësoi një rritje të lehtë dhe kapi nivein 29 muaj eksporte,

të pasuar nga përmirësimi i tij në vitin 2001, në nivelin 27 muaj. Duke iu referuar

kësaj periudhe, treguesi përforcon idenë se niveli 29 muaj eksporte i borxhit

të jashtëm nuk paraqet probleme për aftësinë paguese të vendit sesa kërkon

një monitorim dhe menaxhim të kujdesshëm të tij.

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

ne %

Shërbimi i borxhit ndaj eksporteve Raporti i interesave ndaj eksporteveRaporti i borxhit ndaj eksporteve Raporti i borxhit (terheqjet vjetore) ndaj GDPRaporti i borxhit total (kumulativ) ndaj GDP Raporti i interesave ndaj GDP

Grafik 9. Ecuria e treguesve të borxhit në vite (1993 - 2001).

20

7. Borxhi i jashtëm dhe shërbimi i tij në të ardhmen

Për të krijuar një vizion më të qartë rreth aftësisë paguese të borxhit të jashtëm,

nisur nga të dhënat eksiztuese, janë parashikuar një sërë treguesish

makroekonomikë, për të cilët është dashur të bëhet një seri supozimesh (shih

supozimet).

Për të parashikuar shlyerjet e borxhit total të Shqipërisë për periudhën 2002-

2010, janë marrë parasysh parashikimet për principalin dhe për interesat, si për

borxhin shtetëror afatgjatë, ashtu dhe për borxhin e garantuar. Në llogaritjen e borxhit

të përgjithshëm është konsideruar, gjithashtu, dhe shlyerja e kredive nga Fondi

Monetar Ndërkombëtar, për principalin dhe për interesin. Bashkë me to, janë bërë

parashikimet për të njëjtën periudhë për PBB, eksportet, kursin e këmbimit, borxhin

e ri, siç sqarohet në seksionin e supozimeve. Për një parashikim më të plotë të

shërbimit të borxhit të jashtëm apo të barrës së tij në të ardhmen janë përgatitur

disa skenarë. Në disa prej rasteve është supozuar një zhvillim pozitiv i ekonomisë

dhe në raste të tjera është supozuar një rritje ekonomike zero për disa vite më

rradhë. Pas llogaritjes së parashikimeve, u pa e arsyeshme llogaritja e disa treguesve

të borxhit të jashtëm, atij të shërbimit të borxhit të jashtëm ndaj eksporteve, borxhit

të jashtëm ndaj PBB dhe mbulimit të borxhit të jashtëm nga eksportet të shprehur

në muaj eksportesh.

Grafik 10. Parashikimi i borxhit total të jashtëm të Shqipërisë.

0

5

1 0

1 5

2 0

2 5

3 0

3 5

4 0

4 5

në m

il. U

S$

2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0V ite t

T o ta l i i b o r x h it t ë F M N T o ta l i i b o rx h it te ja sh te m d ir e k t T o ta l i i b o rx h it të ja sh të m të g a ra n tu a r

21

Skenari i parë presupozon që ekonomia shqiptare do të vazhdojë të rritet

me të njëjtin ritëm si këto dy vitet e fundit (2000-2001). Ai kërkon t’i përgjigjet pyetjes

se çdo të ndodhë me borxhin e jashtëm nëse ekonomia ruan parametrat

makroekonomikë aktualë.

Sipas grupit të parë të supozimeve, që konsideron një rritje vjetore mesatare

të ekonomisë13 në nivelin 7 për qind dhe llogaritjes së këtyre treguesve rezulton se:

parashikohet një rritje e tij për vitin 2002 në nivelin 14.8 për qind, e cila vijon me një

rënie prej 2 për qind në vitin 2003. Kjo rënie e vazhdueshme parashikohet të ndodhë

deri në fund të periudhës së marrë në shqyrtim duke arritur nivelin 5.95 për qind.

Duke patur parasysh nivelet e këtij treguesi për periudhën deri në vitin 2001

dhe nivelet e parashikuara të tij, konkludohet që, aktiviteti i eksporteve

realizon të ardhura të mjaftueshme për t’i shërbyer borxhit të jashtëm, pa

marrë parasysh burime të tjera siç mund të jenë rritja e FDI etj..

0123456789

1 01 11 21 31 41 51 6

2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0

V i t e t

ne %

Grafik 12. Parashikimi i shërbimit të borxhit ndaj eksporteve.

1 5 . 0 0

1 6 . 0 0

1 7 . 0 0

1 8 . 0 0

2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0V i t e t

ne %

Grafik 11. Parashikimi i raportit të borxhit të regjistruar me PBB në përqindje.

13 Për vitin 2002 rritja reale e ekonomisë parashikohet të jetë në nivelin 6 për qind, sipas vlerësimeve të fundittë FMN.

22

Nga ana tjetër, lidhur me parashikimin për treguesin e dytë, atë të borxhit të jashtëm

të përgjithshëm ndaj PBB, vërehet një qëndrueshmëri e tij në nivel 14.3-16.8 për

qind, me tendencë rënëse. Duke analizuar këta tregues vëmë re se, me këtë vari-

ant, që është varianti më optimist, teknikisht ekonomia shqiptare nuk rrezikohet

nga barra e borxhit të jashtëm. Megjithatë, këtu kihet parasysh se shumë nga borxhet

e marra nuk janë me kushte tregtare. Ekspozimi i ekonomisë shqiptare ndaj

borxhit privat me kushte tregu e vë në vështirësi këtë konkluzion.

Duke iu referuar treguesit të tretë, atij të borxhit të jashtëm të shprehur në

muaj eksporte, nga 27 muaj eksportesh që duhet për shlyerjen e tij në vitin 2001,

duke ndjekur një tendencë zbritëse, vlerësohet se në vitin 2010 duhen 20 muaj

eksporte për mbulimin e borxhit të jashtëm. Pra, e shprehur dhe në muaj eksporte

niveli aktual i borxhit të jashtëm nuk paraqet ndonjë kërcënim për ekonominë

shqiptare. Nga ana tjetër, duke patur parasysh deklarimet dhe angazhimet e

qeverisë shqiptare për nxitjen e eksporteve14, investimeve të huaja direkte

dhe zvillimin e ndërmarrjeve të vogla e të mesme si prioritete të zhvillimit

ekonomik të Shqipërisë, konkluzioni i mësipërm, përforcohet edhe më

shumë.

Në skenarët 2, 3 dhe 4 presupozohet që, treguesit makroekonomikë fillojnë

e dobësohen. Duke patur parasysh vështirësinë e llogaritjes së këtyre parametrave,

zgjedhja e tyre në këta skenarë është bërë për t’iu përgjigjur pyetjes. “Cili është

niveli minimal i rritjes ekonomike dhe cili është niveli i borxhit të jashtëm, pas të

cilëve, ky i fundit (borxhi i jashtëm) kthehet në një barrë të rëndë e të rrezikshme

për ekonominë e vendit?”

Në skenarët 2 dhe 3 është supozuar një rritje vjetore e ekonomisë përkatësisht

me 4 dhe 3 për qind dhe rritje vjetore e borxhit të jashtëm në nivelin 10 për qind,

duke mbajtur të pandryshuar supozimet e tjera. Duke konsideruar të njëjtët tregues

të borxhit të jashtëm si në rastin e parë, vërehet se raporti i borxhit ndaj PBB pëson

një rritje të lehtë paralelisht me zvogëlimin e rritjes ekonomike. Për të dy skenarët,

për periudhën e marrë në shqyrtim, borxhi i jashtëm qëndron në nivelin 16.2 – 16.8

për qind. Treguesi i borxhit në muaj eksporte, për të dy skenarët, pëson një14 Nxitja e eksporteve shqiptare - Rekomandime për hartimin e një strategjie kombëtare, nga Ministria eEkonomisë dhe GTZ.

23

përmirësim të lehtë për gjithë periudhën. Nga 27 muaj eksporte në vitin 2001, për

vitin 2010 nevojiten vetëm 22 muaj eksporte.

Në skenarin 4, i cili supozon një rritje vjetore të vazhdueshme në nivelin 2 për

qind dhe rritje të borxhit të jashtëm në nivelin 15 për qind, vërehet një përkeqësim i

dukshëm i treguesit të borxhit ndaj PBB. Ky tregues nga 17.5 për qind që

parashikohet në vitin 2003, në vitin 2010 tenton të zërë 23.4 për qind të PBB.

Gjithashtu dhe treguesi i mbulimit të borxhit me eksporte, në këtë skenar tenton të

përkeqesohet dhe nga 27 muaj eksporte që është në vitin 2001, për vitin 2010 ai

kërkon 32 muaj eksporte.

Sipas skenarëve 2, 3 dhe 4, megjithëse rritja ekonomike tenton të zvogëlohet

në secilin, borxhi i jashtëm konsiderohet i parrezikshëm. Sipas këtyre skenarëve,

detyra e njësisë së menaxhimit të borxhit të jashtëm është monitorimi i tij në mënyrë

të vazhdueshme.

Ndërsa skenarët e mësipërm ishin optimistë për rritjen e ekonomisë,

skenarët që vijojnë e shohin rritjen ekonomike me skepticizëm, madje jo vetëm

rritjen ekonomike, por dhe borxhin së bashku me eksportet. Qëllimi i këtyre

skenarëve është të evidentojnë se deri në çfarë mase, borxhi i jashtëm, shërbimi i

tij dhe përmbushja e detyrimeve do ta rrezikojnë ekonominë dhe do të dëmtojnë

kredibilitetin e vendit, nëse nuk merren masat e nevojshme, për të siguruar stabilitet

të treguesve makroekonomikë. Megjithëse këta skenarë nuk kanë të ngjarë të

ndodhin, paraqitja e tyre në këtë material evidenton efektet që mund të sjellin dhe

sinjalet që japin.

Në skenarin 5, i cili merr parasysh një ekonomi që nuk përjeton rritje

ekonomike, por karakterizohet nga një rritje vjetore e borxhit të jashtëm dhe e

shërbimit të tij në nivelin 15 për qind, treguesit përkeqësohen. Treguesi i parë ai i

borxhit të jashtëm ndaj PBB, nga 19 për qind në vitin 2003, arrin nivelin 50 për qind

në vitin 2010. Treguesi i dytë, ashtu si dhe i pari përkeqësohet, duke arritur nivelin

18 për qind të eksporteve, por që ende nuk përbën rrezik për treguesit e tjerë të

ekonomisë. Treguesi i tretë, ai i borxhit të shprehur në muaj eksportesh, pas një

përmirësimi të lehtë për përiudhën 2002-2005, gjatë së cilës ai arrin nivelin e

24

qëndrueshëm rreth 26 muaj eksportesh, ai fillon e keqësohet përsëri deri sa arrin

nivelin 32 muaj eksporte në vitin 2010. Tendenca e përkeqësimit të këtij treguesit

duhet të shërbejë si sinjal i përkeqësimit të aftësisë paguese të vendit. Gjithashtu,

duke u nisur nga ky momenti duhet të merren masat e nevojshme për uljen e

detyrimeve të borxhit.

Në skenarin 6, i cili merr parasysh një rritje ekonomike zero, një rritje vjetore

të borxhit të jashtëm me 20 për qind dhe rritje të shërbimit të borxhit me 20 për

qind, pa ndryshuar supozimet për rritjen e eksporteve, vlera e treguesve

përkeqësohet dukshëm. Kështu, treguesi i borxhit të jashtëm ndaj PBB pëson një

përkeqësim të thellë, dhe nga parashikimi rreth 20 për qind në vitin 2003 ai arrin

nivelin 72 për qind të PBB për vitin 2010, viti i fundit i periudhës së marrë në studim.

Treguesi i dytë, ai i shërbimit të borxheve ndaj eksporteve, pëson rritje, por megjithatë

ai mund të konsiderohet i pranueshëm, pasi nuk shkon më tej se niveli 25 për qind

i eksporteve. Treguesi i tretë pëson keqësim të vazhdueshëm, derisa në fund të

periudhës arrin nivelin 45 muaj eksportesh ose rreth 4 vjet.

Në skenarin 7, i cili përveç ndryshimit të kushteve të mësipërme supozon

dhe një rritje zero të eksporteve për periudhën 2003 – 2010, treguesi i dytë

përkeqësohet dhe më shumë. Nga rreth 18 për qind të eksporteve që zë shërbimi i

borxhit të jashtëm në vitin 2003 dhe me një rritje të vazhdueshme në çdo vit, në vitin

2010 shërbimi i borxhit ndaj eksporteve arrin nivelin 63.6 për qind. Kjo do të thotë,

që rreth 63 për qind e të hyrave nga eksportet dalin brenda të njëjtit vit në formën e

shërbimit të borxhit të jashtëm, duke mos dhënë asnjë efekt pozitiv në ekonomi.

Përsa i përket treguesit të borxhit në muaj eksportesh, niveli i tij është mjaft negativ.

Nga 27 muaj eksportesh që duheshin në vitin 2001, viti 2010 kërkon 114 muaj ose

rreth 9 vjet e gjysëm.Nga skenarët e mësipërm, konkludohet se, një rritje e

vazhdueshme vjetore e borxhit të jashtëm në nivelin 15 për qind, e shoqëruar me

një rritje mjaft të ulët ekonomike, në nivelin nën 2 për qind, duhet të shërbejë si

sinjali i parë i përkeqësimit të treguesve të borxhit, dhe si pikë infleksioni për marrjen

e masave për parandalimin e rritjes së tij, kur vetë borxhi nuk çon në rritje të

ekonomisë së vendit. Kësaj i shtohet dhe përqendrimi i vëmendjes në gjetjen e

mënyrave korrekte për një menaxhim efektiv të borxhit të jashtëm.

25

8. Borxhet e prapambetura dhe problemi i tyre

Borxhet e prapambetura përbëjnë ende një problem që kërkon zgjidhje.

Megjithëse një pjesë e tyre është riskeduluar, ekzistojnë ende, në shuma të

konsiderueshme, hua nga shtete apo nga institucione financiare, për të cilat nuk

kanë filluar ende negocimet. Duke qenë se këto të dhëna kanë edhe mangësi në

saktësinë e tyre e bëjnë dhe më të vështirë përcaktimin e saktë të barrës së

borxhit për Shqipërinë si dhe parashikimin e shërbimit për të. Nga ana tjetër,

megjithëse financimi i zhvillimit të një vendi me borxh ka anë të mira, pasi

shfrytëzohen jo vetëm kapacitetet e brendshme, por edhe ato të jashtme për kapital

financiar për të arritur një ritëm edhe më të lartë zhvillimi, huatë e marra në një

moment të caktuar përbëjnë barrë të konsiderueshme për brezat pasardhës. Në

vend që fluksi i kapitaleve në valutë t’i shërbejë direkt zhvillimit dhe rritjes ekonomike

të vendit, ai shkon (në një pjesë të konsiderueshme) në shlyerjen e detyrimeve të

borxhit.

26

9. Për një menaxhim efektiv të borxhit të jashtëm

Duke i qëndruar besnik eksperiencave dhe literaturës ndërkombëtare lidhur

me menaxhimin e borxhit të jashtëm, dy janë kategoritë kryesore të aktiviteteve për

një menaxhim efektiv të borxhit:

1. formulimi i strategjisë për të menaxhuar borxhin e jashtëm dhe elementet

përbërëse të tij;

2. ndërmarrja e masave përkatëse për të siguruar plotësimin e detyrimeve të

lidhura me borxhin e jashtëm të kontraktuar.

Në mënyrë më të detajuar, elementet kyçe që do t’i shërbenin menaxhimit efektiv të

borxhit të jashtëm janë:

përpilimi i udhëzimeve përkatëse të politikës në lidhje me nivelin e

përshtatshëm, termat dhe qëllimin e borxhit të jashtëm;

riorganizimi i nivelit stok të borxhit me qëllim që të mbahet një strukturë

optimale e borxhit të jashtëm;

monitorimi i veprimeve që kanë të bëjnë me detyrimet e huave, disbursimet

(përdorimi i fondeve) dhe shërbimin e borxhit, për çdo hua të veçantë;

regjistrimi me kujdes dhe ruajtja e informacionit të detajuar për çdo hua në

një bazë të kompjuterizuar të dhënash;

përgatitja e projeksioneve të borxhit dhe shërbimit të tij për të lehtësuar koston

e buxhetimit të tij dhe menaxhimin e kursit të këmbimit;

ruajtja e lidhjeve me kreditorët e ndryshëm, informimi i vazhdueshëm i tyre

mbi zhvillimet makroekonomike dhe qëllimet e autoriteteve politikëbërëse e

27

vendimmarrëse;

përgatitja e udhëzimeve të qarta mbi politikën e përzgjedhjes së projekteve

për përfshirjen e planeve publike të investimeve. Projektet duhet të plotësojnë

standardet e vlerësimit ekonomik dhe teknik. Për vendet me të ardhura të ulëta,

këto udhëzime duhet të përfshijnë prioritete për uljen e varfërisë;

rishikimi i rregullt i portofolit sipas sektorëve ose sipas kreditorëve. Në

rishikimin e portofoleve duhet të bëhet e mundur ndërprerja e (cancelation)

projekteve, të cilat nuk kanë rezultate të mira dhe të ndalohet disbursimi i huave të

reja.

28

10. Konkluzione dhe Rekomandime

1. Borxhi i jashtëm i Shqipërisë, i cili sot vlerësohet në nivelin 688.94 milionë

usd është akumuluar që nga viti 1991. Fillimisht ky borxh është përdorur për nevoja

urgjente të plotësimit të kushteve minimale jetike të popullatës. Pas viteve 1993-

1994 borxhi i jashtëm filloi të përdorej dhe për financimin e projekteve të ndryshme

të zhvillimit, në disa degë të ekonomisë.

2. Efekti i borxhit të jashtëm publik në ekonominë shqiptare vlerësohet të jetë

pozitiv. Është e kuptueshme që një rritje vjetore e PBB, në terma realë, mbi nivelin

7 për qind për periudhën 1993-2001, pa përfshirë vitin 1997, mban në vetvete dhe

kontributin e financimit të huaj.

3. Pjesa më e madhe e borxhit të jashtëm është akumuluar si borxh shtetëror

dhe pjesa tjetër e tij është akumuluar si borxh shtetëror i garantuar, i cili i ka shërbyer

drejtpërdrejt projekteve të zhvillimit të zonave rurale dhe urbane, njësive dhe

institucioneve të ndryshme shtetërore.

4. Borxhi i jashtëm i akumuluar në vite, aktualisht, i detyrohet kreditorëve

shumëpalësh në masën 66.3 për qind dhe atyre dypalësh në masën 33.7 për qind.

5. Duke iu referuar nivelit aktual të borxhit të jashtëm, apo detyrimit të regjistruar

të qeverisë shqiptare ndaj qeverive apo organizatave ndërkombëtare, ai vlerësohet

688.9 milionë usd. Por, problemi qëndron në shifrën e stokut të borxhit të trashëguar,

por të papërfshirë në statistikën e cituar më lart. Duke iu referuar të dhënave15 që

15 Sipas një materiali të FMN me vlerësimet për disa tregues të ekonomisë shqiptare, raporti i borxhit tëpërgjithshëm, përfshirë dhe atë të prapambetur, kundrejt GDP për vitin 2001 është 33 për qind. Nisur nga kjoborxhi i përgjithshëm rezulton 1.3 miliardë usd.

29

raportojnë burime të tjera, niveli i borxhit të jashtëm shkon rreth 1.3 miliardë usd, pa

llogaritur interesat e papaguara. Sipas një burimi tjetër informacioni16, deri në fund

të vitit 2000, borxhi i jashtëm i Shqipërisë ishte 1.033 miliardë usd. Diferencat në

nivelin e stokut të borxhit në institucione të ndryshme, të shtyn të mendosh se secili

nga këto institucioneve përdor, ndoshta, një përcaktim të borxhit të jashtëm të

ndryshëm nga të tjerët. Por, përpara se të matim treguesin e borxhit duhet të bëhet

vlerësimi i borxhit të jashtëm dhe instrumenteve të tij. Në këto kushte, del i nevojshëm

edhe evidentimi, negocimi, rakordimi dhe kushtet e zgjidhjes së borxhit të jashtëm

të prapambetur të qeverisë shqiptare.

6. Shqipëria konsiderohet si një vend me nivel të moderuar të borxhit të

jashtëm, krahasuar me ekonomitë e tjera në tranzicion17. Vitet e fundit vihet re

një rritje e investimeve të huaja direkte në Shqipëri. Duke u nisur nga kjo, nga nisma

qeveritare e ndërmarrë për nxitjen e eksporteve si dhe duke ruajtur stabilitetin

makroekonomik dhe duke u treguar të kujdesshëm në sektorin fiskal, konkludohet

se, aftësia paguese e Shqipërisë është e mirë dhe aktualisht nuk paraqet asnjë

rrezik për kreditorët e huaj.

7. Shqipërisë i mungon një bazë e centralizuar të dhënash mbi borxhin e jashtëm.

Për borxhin e jashtëm afatgjatë të Shqipërisë, Ministria e Financave përgatit një

buletin statistikor, i cili përmban vetëm të dhëna kronologjike mbi borxhin e jashtëm,

pa specifikime apo forma të tjera analitike. Gjithashtu, në të nuk përfshihen të dhëna

të kredive nga FMN (të cilat mbahen nga Banka e Shqipërisë), që gjithësesi janë

pjesë e borxhit të jashtëm të Shqipërisë. Centralizimi, agregimi i të dhënave dhe

publikimi i plotë i tyre, natyrshëm do të çonte në rritjen e transparencës së qeverisë

ndaj publikut dhe mbi të gjitha, përmirësimin e analizave të këtij aspekti në ekonomi.

16 Sipas të dhënave të EBRD, publikuar në “Economist Intelligence Unit“.17 Sipas të dhënave të “Economist Intelligence Unit“.

30

8. Mungojnë ende të dhënat e plota mbi borxhin e vjetër të Shqipërisë dhe

rrjedhimisht, ende ka probleme në evidentimin e borxhit total të parakorduar. Kjo

gjë ka vështirësuar dhe vazhdon të vështirësojë matjen reale të borxhit të Shqipërisë

dhe shërbimit të tij. Në këto kushte, është domosdoshmëri përshpejtimi i negociatave

me të gjitha shtetet kreditore, me të cilat ende nuk ka një shifër të saktë, të rakorduar

dhe riskeduluar, të borxheve të prapambetura.

9. Del i nevojshëm bashkëpunimi me Ministrinë e Financave jo vetëm në kuadrin

e Komitetit të Administrimit të Borxhit, por dhe në drejtim të krijimit të një baze të

dhënash të kompjuterizuar dhe të aksesueshme nga përdorues të ndryshëm

institucionalë. Gjithashtu, do të ishte e këshillueshme arritja e një marrëveshjeje

midis Bankës së Shqipërisë dhe Ministrisë së Financave, për shkëmbim reciprok

të informacionit lidhur me borxhin e jashtëm të Shqipërisë.

10. Baza e të dhënave që disponojmë është e pamjaftueshme për të dhënë një

konsideratë mbi pjesën e borxhit me kushte tregtare dhe për borxhin koncensionar.

31

ANEKSI I

SUPOZIME

Ky material mbështetet në një sërë supozimesh në lidhje me tregues të ndryshëm

makroekonomikë. Kështu:

1. Për të qenë sa më realist dhe për të dhënë përgjigje të argumentuara ne

konsideruam harkun kohor 2002-2010 për parashikimet për borxhin e jashtëm.

2. PBB, sipas projektimeve dhe vlerësimeve të Fondit Monetar Ndërkombëtar,

për vitin 2001 ka qenë parashikuar me një normë rritjeje prej 6.5 për qind. Për vitin

2002 PBB parashikohet të rritet me 6 për qind e më pas, për periudhën 2003-

2006, Fondi Monetar Ndërkombëtar ka projektuar një normë rritjeje konstante prej

7 për qind në vit. Për gjithë periudhën e studimit, që përfshin vitet 2003-2010 rritja

vjetore e PBB, në terma realë, është konsideruar konstante, me 7 për qind.

3. Si burim kryesor të dhënash për PBB në monedhë kombëtare (lekë) janë

përdorur vlerësimet e stafit të Fondit Monetar Ndërkombëtar. Ndërsa, për

konvertimin e saj në dollarë amerikanë, duke shfrytëzuar dhe parashikimet e Fondit

Monetar Ndërkombëtar deri në vitin 2006, është supozuar një kurs këmbimi mesatar

i lekut me dollarin amerikan, prej 145 lekësh për usd.

4. Në material është marrë parasysh borxhi i regjistruar i Shqipërisë. Si burim

kryesor të dhënash ka qenë Ministria e Financave, ndërsa për borxhin me Fondin

Monetar Ndërkombëtar, janë shfrytëzuar të dhënat e Bankës së Shqipërisë. Materiali

i është referuar në vijueshmërine e tij, vetëm borxhit të regjistruar. Në analizën që i

bëhet borxhit të jashtëm nuk është përfshirë borxhi i jashtëm i trashëguar. Kjo për

faktin se mungon evidentimi i kësaj të dhëne në Buletinin e Statistikave Fiskale të

32

Qeverisë, të publikuar nga Ministria e Financave. Vlerësimi i këtij treguesi nga ana

jonë ishte i vështirë, pasi mungojnë jo vetëm shifrat përfundimtare të stokut të borxhit,

por dhe mmënyra apo strategjia e zgjidhjes së tij.

5. Për konvertimin në lekë të borxhit të Shqipërisë me Fondin Monetar

Ndërkombëtar është bërë një parashikim i kursit të këmbimit të sdr me usd deri në

vitin 2010, periudhë kjo që përkon me ripagimin e plotë të borxhit me Fondin

Monetar Ndërkombëtar. Parashikimi i kursit të këmbimit është bërë me mesataren

rrëshqitëse me tre periudha. Konvertimi me kursin e parashikuar është pothuajse i

njëjtë dhe me vlerësimet e Fondit Monetar Ndërkombëtar lidhur me këtë fakt. Në

aneksin 5 gjendet tabela e plotë me parashikimet përkatëse.

6. Parashikimi i borxhit të ri deri në vitin 2006 është bërë nga Fondi Monetar

Ndërkombëtar. Që nga kjo periudhë e deri në vitin 2010 është supozuar një rritje

konstante vjetore e borxhit prej 143 milionë dollarësh. Ky supozim është bërë mbi

bazën e parashikimeve të Fondit Monetar Ndërkombëtar për tre vitet e fundit 2004-

2006.

7. Raporti i borxhit të jashtëm ndaj PBB që nga viti 2007 deri në vitin 2010

supozohet të mbetet konstant në masën 28 për qind. Ky supozim merr parasysh

tendencën e parashikimeve të Fondit Monetar Ndërkombëtar deri në vitin 2006 si

dhe tendencën pozitive në rritjen e eksporteve, zvogëlimin e importeve dhe rritjen e

përgjithshme ekonomike.

8. Eksportet deri në vitin 2006 janë parashikuar nga stafi i Fondit Monetar

Ndërkombëtar. Që nga kjo periudhë e në vazhdim eksportet janë parashikuar mbi

bazën e mesatareve rrëshqitëse të ndryshimeve vjetore me tre periudha.

33

9. Në tabelën 8 janë paraqitur parashikimet dhe vlerësimet e Fondit Monetar

Ndërkombëtar për raportin e borxhit të jashtëm me PBB për periudhën 2001-2006.

Në vlerësimet e tyre është përfshirë dhe borxhi i prapambetur dhe i paregjistruar i

Shqipërisë. Në tabelën 10, paraqitet raporti i borxhit të regjistruar aktual të

Shqipërisë me PBB, duke përjashtuar borxhin e prapambetur.

10. Për llogaritjen e borxhit të përgjithshëm është përdorur formula:

Teprica e borxhit + Borxhi i ri vjetor – Shlyerja vjetore e borxhit

11. Për një sërë të dhënash mbi borxhin e prapambetur ka rezerva në saktësi.

Ende nuk zotërohen të dhëna të plota për disa marrëveshje borxhi, kryesisht të

realizuara para viteve ‘80. Është pothuajse e pamundur gjetja e të dhënave të

sintetizuara mbi borxhin e prapambetur.

34

Sken

ari 1

. Sip

as s

upoz

imev

e në

sek

sion

in p

ërka

tës

me

rritj

e ek

onom

ike

vjet

ore

me

7 %

Vite

t20

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10G

DP

real

e në

mili

onë

lekë

1914

3.93

2038

8.28

2161

1.58

2312

4.39

2474

3.10

2647

5.12

2832

8.37

3031

1.36

3243

3.16

3470

3.48

3713

2.72

GD

P n

omin

ale

në m

ilion

ë le

kë53

9210

.00

5943

46.0

064

7837

.14

7262

19.0

080

2569

.00

8868

38.7

597

9956

.81

1082

852.

2811

9655

1.77

1322

189.

7014

6101

9.62

GD

P n

ë m

ilion

ë us

d37

52.1

040

98.9

444

67.8

450

08.4

155

34.9

661

16.1

367

58.3

274

67.9

582

52.0

891

18.5

510

076.

00Ek

spor

tet n

ë vi

te*

256.

0030

3.30

337.

0039

2.00

456.

0051

7.00

587.

0065

2.00

717.

0078

4.00

852.

00Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

të ja

shtë

m n

ë vi

te19

.09

11.0

649

.85

49.4

150

.87

53.4

662

.52

55.0

754

.79

52.8

650

.68

Borx

hi i

ri89

.23

105.

0011

1.00

121.

0014

2.00

141.

0014

5.00

143.

0014

3.00

143.

0014

3.00

Borx

hi g

jiths

ej61

6.98

688.

9075

0.05

821.

6491

2.77

1000

.32

1082

.79

1170

.72

1258

.93

1349

.07

1441

.40

Rap

orti

i bor

xhit

të re

gjis

truar

me

PBB

në%

16.4

416

.81

16.7

916

.41

16.4

916

.36

16.0

215

.68

15.2

614

.79

14.3

1Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

ndaj

eks

porte

ve7.

463.

6514

.79

12.6

011

.16

10.3

410

.65

8.45

7.64

6.74

5.95

% e

bor

xhit

ndaj

GD

P si

pas

para

shik

imev

e të

FM

N d

uke

përfs

hirë

dhe

arr

ears

33.0

033

.00

32.0

032

.00

31.0

029

.00

28.0

028

.00

28.0

028

.00

Dife

renc

a0.

0016

.19

16.4

515

.59

15.5

114

.11

11.9

110

.73

10.6

510

.62

10.6

5Vl

era

abso

lute

e b

orxh

it të

pra

pam

betu

r66

3.75

745.

2678

1.05

858.

4183

5.63

754.

9372

7.84

772.

5382

4.59

884.

42Bo

rxhi

i re

gjis

truar

në

mua

j eks

porte

28.8

427

.18

26.6

425

.08

23.9

523

.15

22.0

721

.49

21.0

120

.59

20.2

5Bo

rxhi

i re

gjis

truar

plu

s bo

rxhi

i pr

apam

betu

r13

52.6

514

95.3

116

02.6

917

71.1

918

35.9

518

37.7

218

98.5

620

31.4

621

73.6

623

25.8

1Bo

rxhi

i re

gjis

truar

dhe

i pr

apam

betu

r në

mua

j eks

porte

53.3

753

.10

48.9

346

.48

42.5

037

.47

34.8

533

.91

33.1

832

.67

*janë

llog

aritu

r me

mes

atar

en rr

ëshq

itëse

me

tre e

lem

entë

të n

drys

him

eve

për ç

do v

it.

Sken

ari 2

. Rrit

je e

kono

mik

e vj

etor

e 4%

dhe

rritj

e vj

etor

e të

bor

xhit

me

10 %

që

nga

2003

Vite

t20

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10G

DP

real

e në

mili

onë

lekë

1914

3.93

2038

8.28

2161

1.58

2385

9.19

2634

0.54

2907

9.96

3210

4.27

3544

3.12

3912

9.20

4319

8.64

4769

1.30

GD

P n

omin

ale

në m

ilion

ë le

kë53

9210

.00

5943

46.0

064

7837

.14

7165

18.9

579

2482

.22

8764

98.8

896

9422

.75

1072

198.

1411

8586

9.48

1311

591.

9214

5064

3.09

GD

P n

ë m

ilion

ë us

d37

52.1

040

98.9

444

67.8

449

41.5

154

65.3

960

28.3

366

85.6

773

94.4

781

78.4

190

45.4

610

004.

44Ek

spor

tet n

ë vi

te*

256.

0030

3.30

337.

0039

2.00

456.

0051

7.00

587.

0065

2.00

717.

0078

4.00

852.

00Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

të ja

shtë

m n

ë vi

te19

.09

11.0

649

.85

49.4

150

.87

53.4

662

.52

55.0

754

.79

52.8

650

.68

Borx

hi i

ri89

.23

105.

0011

1.00

121.

0014

2.00

141.

0014

5.00

143.

0014

3.00

143.

0014

3.00

Borx

hi g

jiths

ej61

6.98

688.

9075

0.05

825.

0690

7.56

998.

3210

98.1

512

07.9

713

28.7

614

61.6

416

07.8

0R

apor

ti i b

orxh

it të

regj

istru

ar m

e PB

B n

ë%16

.44

16.8

116

.79

16.7

016

.61

16.5

616

.43

16.3

416

.25

16.1

616

.07

Shër

bim

i i b

orxh

it nd

aj e

kspo

rteve

7.46

3.65

14.7

912

.60

11.1

610

.34

10.6

58.

457.

646.

745.

95%

e b

orxh

it nd

aj G

DP

sipa

s pa

rash

ikim

eve

të F

MN

duk

e pë

rfshi

rë d

he a

rrea

rs33

.00

33.0

032

.00

32.0

031

.00

29.0

028

.00

28.0

028

.00

28.0

0D

ifere

nca

0.00

16.1

916

.45

15.5

915

.51

14.1

111

.91

10.7

310

.65

10.6

210

.65

Vler

a ab

solu

te e

bor

xhit

të p

rapa

mbe

tur

663.

7574

5.26

781.

0585

8.41

835.

6375

4.93

727.

8477

2.53

824.

5988

4.42

Borx

hi i

regj

istru

ar n

ë m

uaj e

kspo

rte28

.84

27.1

826

.64

25.1

923

.82

23.1

122

.39

22.1

722

.18

22.3

122

.58

Borx

hi i

regj

istru

ar p

lus

borx

hi i

prap

ambe

tur

1352

.65

1495

.31

1606

.10

1765

.98

1833

.95

1853

.08

1935

.80

2101

.29

2286

.23

2492

.22

Borx

hi i

regj

istru

ar d

he i

prap

ambe

tur n

ë m

uaj e

kspo

rte53

.37

53.1

049

.03

46.3

542

.45

37.7

835

.53

35.0

734

.90

35.0

1*ja

në ll

ogar

itur m

e m

esat

aren

rrës

hqitë

se m

e tre

ele

men

të të

ndr

yshi

mev

e pë

r çdo

vit.

AN

EKSI

II

SKEN

AR

ËT

35

Sken

ari 3

. Rrit

je e

kono

mik

e vj

etor

e 3

% d

he rr

itje

vjet

ore

të b

orxh

it të

jash

tëm

me

10%

që

nga

2003

Vite

t20

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10G

DP

real

e në

mili

onë

lekë

1914

3.93

2060

8.44

2184

4.95

2250

0.29

2317

5.30

2387

0.56

2458

6.68

2532

4.28

2608

4.01

2686

6.53

2767

2.52

GD

P n

omin

ale

në m

ilion

ë le

kë53

9210

.00

5943

46.0

064

7837

.14

7155

36.1

279

0309

.65

8728

97.0

096

4114

.74

1064

864.

7311

7614

3.10

1299

050.

0514

3480

0.78

GD

P n

ë m

ilion

ë us

d37

52.1

040

98.9

444

67.8

449

34.7

354

50.4

160

11.8

066

49.0

773

43.8

981

11.3

389

58.9

798

95.1

8Ek

spor

tet n

ë vi

te*

256.

0030

3.30

337.

0039

2.00

456.

0051

7.00

587.

0065

2.00

717.

0078

4.00

852.

00Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

të ja

shtë

m n

ë vi

te19

.09

11.0

649

.85

49.4

150

.87

53.4

662

.52

55.0

754

.79

52.8

650

.68

Borx

hi i

ri89

.23

105.

0011

1.00

121.

0014

2.00

141.

0014

5.00

143.

0014

3.00

143.

0014

3.00

Borx

hi g

jiths

ej61

6.98

688.

9075

0.05

825.

0690

7.56

998.

3210

98.1

512

07.9

713

28.7

614

61.6

416

07.8

0R

apor

ti i b

orxh

it të

regj

istru

ar m

e PB

B n

ë%16

.44

16.8

116

.79

16.7

216

.65

16.6

116

.52

16.4

516

.38

16.3

116

.25

Shër

bim

i i b

orxh

it nd

aj e

kspo

rteve

7.46

3.65

14.7

912

.60

11.1

610

.34

10.6

58.

457.

646.

745.

95%

e b

orxh

it nd

aj G

DP

sipa

s pa

rash

ikim

eve

të F

MN

duk

e pë

rfshi

rë d

he a

rrea

rs33

.00

33.0

032

.00

32.0

031

.00

29.0

028

.00

28.0

028

.00

28.0

0D

ifere

nca

0.00

16.1

916

.45

15.5

915

.51

14.1

111

.91

10.7

310

.65

10.6

210

.65

Vler

a ab

solu

te e

bor

xhit

të p

rapa

mbe

tur

663.

7574

5.26

781.

0585

8.41

835.

6375

4.93

727.

8477

2.53

824.

5988

4.42

Borx

hi i

regj

istru

ar n

ë m

uaj e

kspo

rte27

.18

26.6

425

.19

23.8

223

.11

22.3

922

.17

22.1

822

.31

22.5

8Bo

rxhi

i re

gjis

truar

plu

s bo

rxhi

i pr

apam

betu

r13

52.6

514

95.3

116

06.1

017

65.9

818

33.9

518

53.0

819

35.8

021

01.2

922

86.2

324

92.2

2Bo

rxhi

i re

gjis

truar

dhe

i pr

apam

betu

r në

mua

j eks

porte

53.3

753

.10

49.0

346

.35

42.4

537

.78

35.5

335

.07

34.9

035

.01

*janë

llog

aritu

r me

mes

atar

en rr

ëshq

itëse

me

tre e

lem

entë

të n

drys

him

eve

për ç

do v

it.

Sken

ari 4

. Rrit

je e

kono

mik

e vj

etor

e 2%

dhe

rritj

e vj

etor

e të

bor

xhit

të ja

shtë

m m

e 15

% q

ë ng

a 20

03

Vite

t20

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10G

DP

real

e në

mili

onë

lekë

1914

3.93

2054

1.44

2197

9.34

2422

1.23

2669

1.79

2941

4.36

3241

4.62

3572

0.91

3936

4.45

4337

9.62

4780

4.34

GD

P n

omin

ale

në m

ilion

ë le

kë53

9210

.00

5943

46.0

064

7837

.14

7165

18.9

579

2482

.22

8764

98.8

896

9422

.75

1072

198.

1411

8586

9.48

1311

591.

9214

5064

3.09

GD

P n

ë m

ilion

ë us

d37

52.1

040

98.9

444

67.8

449

28.0

354

35.6

259

95.4

966

13.0

272

94.1

680

45.4

688

74.1

497

88.1

8Ek

spor

tet n

ë vi

te*

256.

0030

3.30

337.

0039

2.00

456.

0051

7.00

587.

0065

2.00

717.

0078

4.00

852.

00Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

të ja

shtë

m n

ë vi

te19

.09

11.0

649

.85

49.4

150

.87

53.4

662

.52

55.0

754

.79

52.8

650

.68

Borx

hi i

ri89

.23

105.

0011

1.00

121.

0014

2.00

141.

0014

5.00

143.

0014

3.00

143.

0014

3.00

Borx

hi g

jiths

ej61

6.98

688.

9075

0.05

862.

5699

1.94

1140

.73

1311

.85

1508

.62

1734

.92

1995

.15

2294

.43

Rap

orti

i bor

xhit

të re

gjis

truar

me

PBB

në%

16.4

416

.81

16.7

917

.50

18.2

519

.03

19.8

420

.68

21.5

622

.48

23.4

4Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

ndaj

eks

porte

ve7.

463.

6514

.79

12.6

011

.16

10.3

410

.65

8.45

7.64

6.74

5.95

% e

bor

xhit

ndaj

GD

P si

pas

para

shik

imev

e të

FM

N d

uke

përfs

hirë

dhe

arr

ears

33.0

033

.00

32.0

032

.00

31.0

029

.00

28.0

028

.00

28.0

028

.00

Dife

renc

a0.

0016

.19

16.4

515

.59

15.5

114

.11

11.9

110

.73

10.6

510

.62

10.6

5Vl

era

abso

lute

e b

orxh

it të

pra

pam

betu

r66

3.75

745.

2678

1.05

858.

4183

5.63

754.

9372

7.84

772.

5382

4.59

884.

42Bo

rxhi

i re

gjis

truar

në

mua

j eks

porte

27.1

826

.64

26.3

326

.03

26.4

126

.74

27.6

928

.96

30.4

532

.23

Borx

hi i

regj

istru

ar p

lus

borx

hi i

prap

ambe

tur

1352

.65

1495

.31

1643

.61

1850

.36

1976

.36

2066

.77

2236

.46

2507

.44

2819

.74

3178

.84

Borx

hi i

regj

istru

ar d

he i

prap

ambe

tur n

ë m

uaj e

kspo

rte53

.37

53.1

050

.18

48.5

645

.75

42.1

441

.05

41.8

543

.04

44.6

5*ja

në ll

ogar

itur m

e m

esat

aren

rrës

hqitë

se m

e tre

ele

men

të të

ndr

yshi

mev

e pë

r çdo

vit.

36

Sken

ari 5

. Rrit

je e

kono

mik

e 0%

, rrit

je të

bor

xhit

dhe

shër

bim

it të

tij m

e 15

%

Vite

t20

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10G

DP

real

e në

mili

onë

lekë

1914

3.93

2054

1.44

2197

9.34

2422

1.23

2669

1.79

2941

4.36

3241

4.62

3572

0.91

3936

4.45

4337

9.62

4780

4.34

GD

P n

omin

ale

në m

ilion

ë le

kë53

9210

.00

5943

46.0

064

7837

.14

7165

18.9

579

2482

.22

8764

98.8

896

9422

.75

1072

198.

1411

8586

9.48

1311

591.

9214

5064

3.09

GD

P n

ë m

ilion

ë us

d37

52.1

040

98.9

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

4Ek

spor

tet n

ë vi

te*

256.

0030

3.30

337.

0039

2.00

456.

0051

7.00

587.

0065

2.00

717.

0078

4.00

852.

00Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

të ja

shtë

m n

ë vi

te19

.09

11.0

649

.85

57.3

365

.92

75.8

187

.18

100.

2611

5.30

132.

6015

2.49

Borx

hi i

ri89

.23

105.

0011

1.00

121.

0014

2.00

141.

0014

5.00

143.

0014

3.00

143.

0014

3.00

Borx

hi g

jiths

ej61

6.98

688.

9075

0.05

862.

5699

1.94

1140

.73

1311

.84

1508

.62

1734

.91

1995

.15

2294

.42

Rap

orti

i bor

xhit

të re

gjis

truar

me

PBB

në%

16.4

416

.81

16.7

919

.31

22.2

025

.53

29.3

633

.77

38.8

344

.66

51.3

5Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

ndaj

eks

porte

ve7.

463.

6514

.79

14.6

214

.46

14.6

614

.85

15.3

816

.08

16.9

117

.90

% e

bor

xhit

ndaj

GD

P si

pas

para

shik

imev

e të

FM

N d

uke

përfs

hirë

dhe

arr

ears

33.0

033

.00

32.0

032

.00

31.0

029

.00

28.0

028

.00

28.0

028

.00

Dife

renc

a0.

0016

.19

16.4

515

.59

15.5

114

.11

11.9

110

.73

10.6

510

.62

10.6

5Vl

era

abso

lute

e b

orxh

it të

pra

pam

betu

r66

3.75

745.

2678

1.05

858.

4183

5.63

754.

9372

7.84

772.

5382

4.59

884.

42Bo

rxhi

i re

gjis

truar

në

mua

j eks

porte

27.1

826

.64

26.3

326

.03

26.4

126

.74

27.6

928

.96

30.4

532

.23

Borx

hi i

regj

istru

ar p

lus

borx

hi i

prap

ambe

tur

1352

.65

1495

.31

1643

.60

1850

.36

1976

.36

2066

.77

2236

.46

2507

.44

2819

.73

3178

.84

Borx

hi i

regj

istru

ar d

he i

prap

ambe

tur n

ë m

uaj e

kspo

rte53

.37

53.1

050

.18

48.5

645

.75

42.1

441

.05

41.8

543

.04

44.6

5*ja

në ll

ogar

itur m

e m

esat

aren

rrës

hqitë

se m

e tre

ele

men

të të

ndr

yshi

mev

e pë

r çdo

vit.

Sken

ari 6

. Rrit

je e

kono

mik

e 0%

, rrit

je të

bor

xhit

vjet

or d

he s

hërb

imit

të ti

j me

20%

Vite

t20

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10G

DP

real

e në

mili

onë

lekë

1914

3.93

2054

1.44

2187

6.63

2410

8.05

2656

7.07

2927

6.91

3226

3.15

3555

3.99

3918

0.50

4317

6.91

4758

0.96

GD

P n

omin

ale

në m

ilion

ë le

kë53

9210

.00

5943

46.0

064

7837

.14

7165

18.9

579

2482

.22

8764

98.8

896

9422

.75

1072

198.

1411

8586

9.48

1311

591.

9214

5064

3.09

GD

P n

ë m

ilion

ë us

d37

52.1

040

98.9

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

4Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

të ja

shtë

m n

ë vi

te19

.09

11.0

649

.85

59.8

271

.78

86.1

410

3.37

124.

0414

8.85

178.

6221

4.34

Borx

hi i

ri89

.23

105.

0011

1.00

121.

0014

2.00

141.

0014

5.00

143.

0014

3.00

143.

0014

3.00

Borx

hi g

jiths

ej61

6.98

688.

9075

0.05

900.

0610

80.0

712

96.0

915

55.3

018

66.3

622

39.6

426

87.5

632

25.0

8R

apor

ti i b

orxh

it të

regj

istru

ar m

e PB

B n

ë%16

.44

16.8

116

.79

20.1

524

.17

29.0

134

.81

41.7

750

.13

60.1

572

.18

Shër

bim

i i b

orxh

it nd

aj e

kspo

rteve

7.46

3.65

14.7

915

.26

15.7

416

.66

17.6

119

.02

20.7

622

.78

25.1

6%

e b

orxh

it nd

aj G

DP

sipa

s pa

rash

ikim

eve

të F

MN

duk

e pë

rfshi

rë d

he a

rrea

rs33

.00

33.0

032

.00

32.0

031

.00

29.0

028

.00

28.0

028

.00

28.0

0D

ifere

nca

0.00

16.1

916

.45

15.5

915

.51

14.1

111

.91

10.7

310

.65

10.6

210

.65

Vler

a ab

solu

te e

bor

xhit

të p

rapa

mbe

tur

663.

7574

5.26

781.

0585

8.41

835.

6375

4.93

727.

8477

2.53

824.

5988

4.42

Borx

hi i

regj

istru

ar n

ë m

uaj e

kspo

rte27

.18

26.6

427

.48

28.3

530

.00

31.7

134

.26

37.3

841

.02

45.3

0Bo

rxhi

i re

gjis

truar

plu

s bo

rxhi

i pr

apam

betu

r13

52.6

514

95.3

116

81.1

119

38.4

921

31.7

223

10.2

325

94.2

030

12.1

735

12.1

541

09.5

0Bo

rxhi

i re

gjis

truar

dhe

i pr

apam

betu

r në

mua

j eks

porte

53.3

753

.10

51.3

250

.87

49.3

447

.10

47.6

250

.28

53.6

157

.72

*janë

llog

aritu

r me

mes

atar

en rr

ëshq

itëse

me

tre e

lem

entë

të n

drys

him

eve

për ç

do v

it.

37

Sken

ari 6

. Rrit

je e

kono

mik

e 0%

, rrit

je të

bor

xhit

vjet

or d

he s

hërb

imit

të ti

j me

20%

Vite

t20

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10G

DP

real

e në

mili

onë

lekë

1914

3.93

2054

1.44

2187

6.63

2410

8.05

2656

7.07

2927

6.91

3226

3.15

3555

3.99

3918

0.50

4317

6.91

4758

0.96

GD

P n

omin

ale

në m

ilion

ë le

kë53

9210

.00

5943

46.0

064

7837

.14

7165

18.9

579

2482

.22

8764

98.8

896

9422

.75

1072

198.

1411

8586

9.48

1311

591.

9214

5064

3.09

GD

P n

ë m

ilion

ë us

d37

52.1

040

98.9

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

444

67.8

4Sh

ërbi

mi i

bor

xhit

të ja

shtë

m n

ë vi

te19

.09

11.0

649

.85

59.8

271

.78

86.1

410

3.37

124.

0414

8.85

178.

6221

4.34

Borx

hi i

ri89

.23

105.

0011

1.00

121.

0014

2.00

141.

0014

5.00

143.

0014

3.00

143.

0014

3.00

Borx

hi g

jiths

ej61

6.98

688.

9075

0.05

900.

0610

80.0

712

96.0

915

55.3

018

66.3

622

39.6

426

87.5

632

25.0

8R

apor

ti i b

orxh

it të

regj

istru

ar m

e PB

B n

ë%16

.44

16.8

116

.79

20.1

524

.17

29.0

134

.81

41.7

750

.13

60.1

572

.18

Shër

bim

i i b

orxh

it nd

aj e

kspo

rteve

7.46

3.65

14.7

915

.26

15.7

416

.66

17.6

119

.02

20.7

622

.78

25.1

6%

e b

orxh

it nd

aj G

DP

sipa

s pa

rash

ikim

eve

të F

MN

duk

e pë

rfshi

rë d

he a

rrea

rs33

.00

33.0

032

.00

32.0

031

.00

29.0

028

.00

28.0

028

.00

28.0

0D

ifere

nca

0.00

16.1

916

.45

15.5

915

.51

14.1

111

.91

10.7

310

.65

10.6

210

.65

Vler

a ab

solu

te e

bor

xhit

të p

rapa

mbe

tur

663.

7574

5.26

781.

0585

8.41

835.

6375

4.93

727.

8477

2.53

824.

5988

4.42

Borx

hi i

regj

istru

ar n

ë m

uaj e

kspo

rte27

.18

26.6

427

.48

28.3

530

.00

31.7

134

.26

37.3

841

.02

45.3

0Bo

rxhi

i re

gjis

truar

plu

s bo

rxhi

i pr

apam

betu

r13

52.6

514

95.3

116

81.1

119

38.4

921

31.7

223

10.2

325

94.2

030

12.1

735

12.1

541

09.5

0Bo

rxhi

i re

gjis

truar

dhe

i pr

apam

betu

r në

mua

j eks

porte

53.3

753

.10

51.3

250

.87

49.3

447

.10

47.6

250

.28

53.6

157

.72

*janë

llog

aritu

r me

mes

atar

en rr

ëshq

itëse

me

tre e

lem

entë

të n

drys

him

eve

për ç

do v

it.

38

Tabe

la 1

USD

' 00

0K

lasi

fikim

i19

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

01TË

DH

ENA

KU

MU

LATI

VEB

orxh

i Net

o5,

843.

36

14,1

68.1

5

81,1

23.0

6

17

9,69

1.80

26

1,43

1.69

32

3,49

1.38

347,

457.

08

46

0,45

2.71

55

0,08

3.15

61

6,97

5.62

68

8,93

7.50

Të

rheq

jet

50,9

80.7

2

60

,061

.57

12

8,67

9.23

18

0,98

8.30

25

7,21

4.99

33

2,94

2.49

391,

040.

42

49

3,09

9.60

61

7,57

4.24

72

1,43

6.38

78

5,67

6.11

P

ages

at e

Bor

xhit

13.5

8

74

6.37

1,43

2.17

19,0

25.5

7

24

,206

.66

34,8

27.8

7

48

,162

.92

63,7

21.5

8

77

,368

.77

91,9

98.6

7

103,

063.

45

- Prin

cipa

l-

-

-

7,

965.

39

8,42

4.72

13

,681

.37

21,1

83.5

5

30

,660

.97

38,2

91.7

6

46

,117

.50

50

,422

.23

- Int

eres

13.5

8

74

6.37

1,43

2.17

11,0

60.1

8

15

,781

.94

21,1

46.5

0

26

,979

.37

33,0

60.6

1

39

,077

.01

45,8

81.1

7

52,6

41.2

2

B

orxh

i në

nshk

ruar

i pa

tërh

equr

52,1

34.3

4

93

,452

.72

11

0,34

1.73

13

4,54

9.97

23

2,97

4.77

27

7,41

8.34

273,

880.

34

34

8,03

1.31

36

1,25

7.15

36

3,65

3.56

34

9,25

1.44

BO

RXH

I I J

ASH

TËM

AFA

TGJA

TË I

SHQ

IPËR

ISË

TË D

HËN

A PË

RM

BLE

DH

ËSE

AN

EKSI

III

TË D

HËN

A ST

ATIS

TIK

OR

E

Tabe

la 2

US

D '

000

Kla

sifik

imi

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

TË D

HEN

A K

UM

ULA

TIVE

Borx

hi N

eto

5,84

3.36

8,

589.

92

72,6

52.5

2

16

5,31

8.31

232,

972.

57

27

0,19

9.40

276,

428.

25

35

7,73

8.27

447,

607.

99

51

7,95

6.34

587,

472.

01

Tërh

eqje

t50

,980

.72

54,2

03.0

3

11

9,11

7.25

16

6,68

4.45

230,

070.

35

27

8,57

3.83

311,

972.

71

38

6,57

7.46

496,

976.

14

59

4,67

4.32

653,

752.

81

Page

sat e

Bor

xhit

13.5

8

73

1.78

1,36

1.62

18

,851

.67

23

,553

.39

32

,439

.77

43

,590

.92

56

,871

.71

67,1

31.9

7

78,0

80.6

7

86,2

02.0

6

- Prin

cipa

l-

-

-

7,96

5.39

8,

424.

72

12,8

48.0

4

19,5

16.7

9

28,1

60.8

8

34

,274

.78

40

,384

.60

43

,532

.07

- Int

eres

13.5

8

73

1.78

1,36

1.62

10

,886

.28

15

,128

.67

19

,591

.73

24

,074

.13

28

,710

.83

32,8

57.1

9

37,6

96.0

7

42,6

69.9

9

Borx

h i n

ënsh

krua

r i p

atër

hequ

r52

,134

.34

91,6

22.1

7

93

,926

.72

122,

136.

27

17

1,27

7.67

166,

347.

52

15

8,55

4.70

241,

759.

45

27

4,85

1.49

258,

616.

93

25

1,94

9.77

Borx

hi i

jash

tëm

sht

etër

or n

daj t

otal

it të

bor

xhit

afat

gjat

ë të

Shq

ipër

isë

në %

10

0.00

60.6

3

89

.56

92.0

0

89.1

1

83.5

3

79.5

6

77.6

9

81.3

7

83.9

5

85.2

7

Tërh

eqje

t e b

orxh

it të

jash

tëm

nda

j tot

alit

të të

rheq

jeve

10

0.00

90.2

5

92

.57

92.1

0

89.4

5

83.6

7

79.7

8

78.4

0

80.4

7

82.4

3

83.2

1

Page

sat e

bor

xhit

të ja

shtë

m n

daj t

otal

it të

pag

esav

e 10

0.00

98.0

5

95

.07

99.0

9

97.3

0

93.1

4

90.5

1

89.2

5

86.7

7

84.8

7

83.6

4

p

rinci

pali

ndaj

prin

cipa

lit të

bor

xhit

tota

l10

0.00

100.

00

93

.91

92

.13

91

.85

89

.51

87

.57

86

.34

i

nter

esi n

daj i

nter

esit

të b

orxh

it to

tal

100.

00

98

.05

95.0

7

98

.43

95

.86

92

.65

89

.23

86

.84

84

.08

82

.16

81

.06

Borx

hi i

nëns

hkru

ar i

patë

rheq

ur n

daj t

otal

it të

bor

xhit

të n

ënsh

krua

r të

patë

rheq

ur10

0.00

98.0

4

85

.12

90.7

7

73.5

2

59.9

6

57.8

9

69.4

6

76.0

8

71.1

2

72.1

4

BO

RXH

I I J

ASH

TËM

SH

TETË

RO

R I

SHQ

IPËR

ISË

TË D

HËN

A PË

RM

BLE

DH

ËSE

39

Tabe

la 4

VITE

T19

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

01

Tota

li i b

orxh

it (n

ë '0

00 u

sd)

50,9

80.7

2

9,08

0.84

68,6

17.6

6

52,3

09.0

7

76

,226

.69

75,7

27.5

1

58,0

97.9

4

10

2,05

9.18

124,

474.

64

10

3,86

2.13

64

,239

.73

Shum

ëpal

ësh

ndaj

tota

lit të

bor

xhit

-

22.7

3

37.5

3

69

.47

64.8

5

55

.69

36.5

5

67

.86

83

.35

79

.84

66.3

0

Dyp

alës

h nd

aj to

talit

të b

orxh

it (n

ë %

)11

.46

77.2

7

62.4

7

30

.53

35.1

5

44

.31

63.4

5

32

.14

16

.65

20

.16

33.7

0

Klub

i i P

aris

it nd

aj to

talit

(në

%)

88.5

4

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

BO

RXH

I I J

ASH

TËM

AFA

TGJA

TË I

SHQ

IPËR

ISË

TËR

HEQ

JET

NË

VITE

NG

A K

RED

ITË

E H

UA

JA S

IPA

S K

RED

ITO

RËV

E

Tabe

la 3

US

D '

000

Kla

sifik

imi

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

TË D

HEN

A K

UM

ULA

TIVE

Borx

hi N

eto

-

5,

578.

23

8,47

0.54

14

,373

.49

28

,459

.12

53

,291

.98

71

,028

.83

10

2,71

4.44

102,

475.

16

99

,019

.28

10

1,46

5.49

Tërh

eqje

t-

5,85

8.54

9,

561.

98

14,3

03.8

5

27,1

44.6

4

54,3

68.6

6

79,0

67.7

1

106,

522.

14

12

0,59

8.10

126,

762.

06

13

1,92

3.30

Page

sat e

Bor

xhit

-

14

.59

70.5

5

17

3.89

653.

26

2,

388.

09

4,57

1.92

6,

849.

42

10,2

36.3

5

13,9

17.5

5

16,8

60.9

4

- Prin

cipa

l-

-

-

-

-

833.

33

1,

666.

66

2,49

9.99

4,

016.

88

5,

732.

80

6,89

0.06

- Int

eres

-

14

.59

70.5

5

17

3.89

653.

26

1,

554.

76

2,90

5.26

4,

349.

43

6,21

9.47

8,18

4.75

9,

970.

88

Borx

h i n

ënsh

krua

r i p

atër

hequ

r-

1,83

0.55

16

,415

.01

12,4

13.7

0

61,6

97.1

0

111,

070.

82

11

5,32

5.64

106,

271.

86

86

,405

.66

10

5,03

6.63

97,3

01.6

7

Borx

hi i

jash

tëm

i ga

rant

uar n

daj t

otal

it të

bor

xhit

afat

gjat

ë të

Shq

ipër

isë

në %

-

39.3

7

10

.44

8.00

10.8

9

16.4

7

20.4

4

22.3

1

18.6

3

16.0

5

14.7

3

Tërh

eqje

t e b

orxh

it të

jash

tëm

nda

j tot

alit

të të

rheq

jeve

-

9.75

7.

43

7.90

10.5

5

16.3

3

20.2

2

21.6

0

19.5

3

17.5

7

16.7

9

Page

sat e

bor

xhit

të ja

shtë

m n

daj t

otal

it të

pag

esav

e -

1.95

4.

93

0.91

2.70

6.86

9.49

10.7

5

13.2

3

15.1

3

16.3

6

p

rinci

pali

ndaj

prin

cipa

lit të

bor

xhit

tota

l-

-

6.

09

7.

87

8.

15

10.4

9

12.4

3

13.6

6

i

nter

esi n

daj i

nter

esit

të b

orxh

it to

tal

-

1.

95

4.93

1.

57

4.

14

7.

35

10

.77

13

.16

15

.92

17

.84

18

.94

Borx

hi i

nëns

hkru

ar i

patë

rheq

ur n

daj t

otal

it të

bor

xhit

të n

ënsh

krua

r të

patë

rheq

ur-

1.96

14

.88

9.23

26.4

8

40.0

4

42.1

1

30.5

4

23.9

2

28.8

8

27.8

6

BOR

XHI I

JA

SHTË

M I

GA

RA

NTU

AR I

SHQ

IPËR

ISË

TË D

HËN

A PË

RM

BLE

DH

ËSE

40

Tabe

la 5

USD

' 00

0VI

TET

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

Borx

hi s

hum

ëpal

ësh

ndaj

tota

lit (t

ë bo

rxhi

t) (n

ë %

)-

22

.73

37

.39

69

.14

59

.12

47

.03

36

.27

66

.90

79

.83

78

.07

64.2

3

Dyp

alës

h nd

aj to

talit

të b

orxh

it (n

ë %

011

.46

12.7

6

57.2

1

21.8

0

24.0

4

17.0

2

21.2

1

6.20

8.

86

16.0

0

27

.73

Kl

ubi i

Par

isit

ndaj

tota

lit (n

ë %

)88

.54

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

BO

RXH

I I J

ASH

TËM

SH

TETË

RO

R I

SHQ

IPËR

ISË

TËR

HEQ

JET

NË

VITE

NG

A K

RED

ITË

E H

UAJ

A SI

PAS

KR

EDIT

OR

ËVE

Tabe

la 6

Sipa

s kr

edito

rëve

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

Shum

ëpal

ësh

-

-

10

0.00

17

3.38

4,

369.

72

6,

559.

00

15

7.71

98

1.75

4,

381.

59

1,

836.

88

1,

328.

10

Dyp

alës

h-

5,85

8.54

3,60

3.44

4,65

8.49

8,

471.

07

20

,665

.00

24,5

41.3

4

26,4

72.6

9

9,69

4.36

4,32

7.08

3,83

3.16

Shum

ëpal

ësh

ndaj

tota

lit të

bor

xhit

-

-

0.

15

0.33

5.

73

8.66

0.

27

0.

96

3.

52

1.

77

2.07

D

ypal

ësh

ndaj

tota

lit të

bor

xhit

-

64

.52

5.25

8.

91

11.1

1

27

.29

42.2

4

25

.94

7.

79

4.

17

5.97

BO

RXH

I I J

ASH

TËM

I G

AR

AN

TUA

R I

SHQ

IPËR

ISË

TËR

HEQ

JET

NË

VITE

NG

A K

RED

ITË

E H

UA

JA S

IPA

S K

RED

ITO

RËV

E

Tabe

la 7

Vite

t19

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

01S

hërb

imi i

bor

xhit

ndaj

eks

porte

ve

0.51

12.3

32.

343.

967.

646.

383.

744.

292.

68R

apor

ti i i

nter

esav

e nd

aj e

kspo

rteve

0.51

6.72

2.11

1.99

3.07

2.23

1.51

1.89

1.64

Rap

orti

i bor

xhit

ndaj

eks

porte

ve52

.73

33.5

531

.55

21.6

022

.89

35.8

740

.23

38.2

519

.48

Rap

orti

i bor

xhit

(tërh

eqje

t vje

tore

) nda

j GD

P5.

312.

402.

621.

801.

462.

443.

002.

601.

44R

apor

ti i b

orxh

it to

tal (

kum

ulat

iv) n

daj G

DP

9.75

8.40

9.50

10.3

613

.60

12.6

413

.52

15.8

515

.95

Rap

orti

i int

eres

ave

ndaj

GD

P0.

050.

480.

180.

170.

200.

150.

110.

130.

12

ECU

RIA

TR

EGU

ESVE

TË

ND

RYS

HËM

TE

BO

RXH

IT P

ËR P

ERIU

DH

ËN 1

993-

2001

41

Tabe

la 8

n

e m

ilion

US

DB

orxh

i i ja

shtë

m d

irekt

Vite

t20

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

10P

ages

a e

prin

cipa

lit3.

147

14.9

917

.56

20.0

723

.45

31.5

925

.03

26.9

728

.64

31.0

5P

ages

a e

inte

resi

t4.

973

1313

.83

13.5

613

.04

12.1

311

.21

10.2

99.

368.

52To

tali

i bor

xhit

të ja

shtë

m d

irekt

8.12

27.9

931

.39

33.6

336

.49

43.7

236

.24

37.2

638

39.5

7B

orxh

i i ja

shtë

m i

gara

ntua

rP

ages

a e

prin

cipa

lit1.

157

4.36

5.2

5.26

5.62

6.58

6.94

6.68

6.97

6.97

Pag

esa

e in

tere

sit

1.78

63.

73.

683.

493.

283.

012.

722.

452.

232.

01To

tali

i bor

xhit

të ja

shtë

m të

gar

antu

ar2.

943

8.06

8.88

8.75

8.9

9.59

9.66

9.13

9.2

8.98

Bor

xhi i

FM

NP

ages

a e

prin

cipa

litP

ages

a e

inte

resi

tTo

tali

i bor

xhit

të F

MN

013

.80

9.14

8.49

8.07

9.

21

9.17

8.

40

5.66

2.

13

Shër

bim

i i B

orxh

it të

për

gjith

shëm

11

.063

49.8

4849

.409

50.8

7153

.456

62.5

2355

.075

54.7

9052

.856

50.6

76

PAR

ASH

IKIM

I I B

OR

XHIT

TO

TAL

TE J

ASH

TEM

AFA

TGJA

TE T

E SH

QIP

ERIS

E

Tabe

la 9

Vite

t19

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

00G

DP

në v

ite12

21.6

1984

.524

22.1

2689

2294

.530

57.8

3676

.437

52.1

Borx

hi i

jash

tëm

i ri

në v

ite81

.12

179.

6926

1.43

323.

4934

7.46

460.

4555

0.08

616.

98%

nda

j GD

P6.

649.

0510

.79

12.0

315

.14

15.0

614

.96

16.4

4

BO

RXH

I I R

EGJI

STR

UAR

QË

NG

A V

ITI 1

994-

2000

MB

I GD

P

RAP

OR

TI I

BO

RXH

IT N

DAJ

GD

PTa

bela

10

Vite

t19

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

00%

nda

j GD

P52

.530

.429

.235

.626

.525

.829

.2

42

Tabe

la 1

2

Vite

t19

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

01G

DP

1,22

1.60

1,98

4.50

2,42

2.10

2,68

9.00

2,

294.

50

3,

057.

80

3,

676.

40

3,

752.

10

4,09

8.94

Të

rheq

jet n

ë vi

te50

.98

17

.56

82

.54

70.5

5

73

.87

48

.50

45

.30

82

.89

13

1.60

11

6.31

70.9

1

Pag

esat

e b

orxh

it0.

01

0.83

1.63

18.6

1

7.

12

17

.94

19

.43

15

.32

14

.54

19

.09

22

.29

P

rinci

pali

-

-

-

7.

97

1.

62

12

.55

14

.47

9.

85

9.

60

13

.28

16

.50

In

tere

si0.

01

0.83

1.63

10.6

4

5.

50

5.

38

4.

97

5.

46

4.

94

5.

81

5.

79

E

kspo

rtet

-

-

12

3.10

14

1.80

20

0.90

22

4.50

145.

90

208.

00

274.

40

255.

40

30

3.30

Shë

rbim

i i b

orxh

it nd

aj e

kspo

rteve

1.

32

13

.12

3.54

7.99

13.3

2

7.36

5.30

7.47

7.35

Rap

orti

i int

eres

ave

ndaj

eks

porte

ve1.

32

7.

51

2.

74

2.

40

3.

40

2.

63

1.

80

2.

27

1.

91

R

apor

ti i b

orxh

it nd

aj e

kspo

rteve

67.0

5

49

.75

36.7

7

21.6

0

31.0

5

39.8

5

47.9

6

45.5

4

23.3

8

Rap

orti

i bor

xhit

(tërh

eqje

t vje

tore

) nda

j GD

P6.

76

3.

55

3.

05

1.

80

1.

97

2.

71

3.

58

3.

10

1.

73

R

apor

ti i i

nter

esav

e nd

aj G

DP

0.13

0.54

0.

23

0.

20

0.22

0.18

0.

13

0.

15

0.14

RAP

OR

TET

PËR

BO

RXH

IN E

JAS

HTË

M B

ASH

KË

ME

KR

EDIT

Ë K

UN

DR

EJT

FMN

Tabe

la 1

1

Vite

t19

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

01Të

rheq

jet k

umul

ativ

e50

.98

54.2

0311

9.11

716

6.68

423

0.07

278.

573

311.

972

386.

577

496.

976

594.

674

653.

753

Tërh

eqje

t në

vite

50.9

83.

222

64.9

1447

.567

63.3

8548

.503

33.3

9974

.604

110.

399

97.6

9959

.078

Page

sat e

bor

xhit

0.01

40.

718

0.63

17.4

894.

701

8.88

611

.15

13.2

810

.26

10.9

498.

121

Prin

cipa

li0

00

7.96

50.

459

4.42

36.

668

8.64

46.

114

6.11

3.14

7In

tere

si0.

014

0.71

80.

639.

524

4.24

24.

463

4.48

24.

636

4.14

64.

839

4.97

4

B

OR

XHI P

ËR P

ERIU

DH

ËN 1

991-

2001

43

Tabela 13në mil US$ në %

Prodhime elektrike - 0.00Mbrojtja e mjedisit 0.13 0.02Mbrojtja 2.30 0.33Industri e lehtë 3.05 0.44Pyje 3.89 0.56Transporti hekurudhor 4.53 0.66Sig.shoq/tregu i punës 10.62 1.54Te tjera 13.11 1.90Arsimi 13.58 1.97Administrata shteteroe 13.75 2.00Infrastrukture urbane dhe rural 13.88 2.01Zhvillimi rural 16.07 2.33Strehimi 16.38 2.38Shendetesi 17.78 2.58Telekomuikacioni 17.96 2.61Bilanci i pagesave 22.50 3.27Transporti ajror 27.57 4.00Zhvillimi i sek. Privat 34.98 5.08Ujesjelles/kanalizime 36.01 5.23Klubi i Parisit 45.14 6.55Energjitike 58.24 8.45Import mallrash dhe pajisjesh 58.58 8.50Bujqesi,ujitje 71.28 10.35Transport 109.54 15.90Mbeshtetje per buxhetin 174.84 25.38

TËRHEQJET NË VITE SIPAS SEKTORËVE TË EKONOMISË

BORXHI NDAJ FMN - sëTabela 14

në usdViti Disbursime Principale Interesa Tot. i shërbimit të

borxhit ndaj FMN2002 0 2,418,155 39,494 2,457,6492001 11,825,829 13,352,128 820,374 14,172,5022000 18,608,161 7,173,822 966,419 8,140,2421999 21,199,000 3,483,584 793,037 4,276,6211998 8,286,198 1,210,013 827,743 2,037,7561997 11,907,131 7,800,352 483,142 8,283,4941996 0 8,313,222 920,339 9,233,5601995 10,486,642 1,160,438 1,256,118 2,416,5561994 22,984,400 0 1,118,793 1,118,7931993 17,623,100 0 995,748 995,7481992 14,337,500 0 107,562 107,562Totali 137,257,960 44,911,713 8,328,770 53,240,483

44

REFERENCAT

Ajayi, Ibi S., Khan, Mohsin S., editors. “External Debt and Capital Flight in Sub-Saharan Af-rica”, IMF Institute, (International Monetary Fund, Washington D.C., 2000).

Bangura, Sh., Kitabire, D., and Powell, R., “External Debt Management in Low Income Coun-tries”, IMF Working Paper, WP/00/196 (Washington: International Monetary Fund, December2000).

“Borxhi me Rusinë në Parlament”, Gazeta Ekonomia, 12 shkurt, 2002.

“Borxhi me Rusinë, në pritje të ratifikimit të marrëveshjes”, Gazeta Dita, 13 shkurt, 2002.

“Borxhi rus, ja çfarë është bërë”, Gazeta Ekonomia, 9 mars, 2002.

“Country Profile 2002, ALBANIA”, Economist Intelligence Unit, 2002.

“External Debt Management”, edited by Mehran, Hassanali, International Monetary Fund,Washington D.C. 1985.

“Gati projektligji për borxhin rus”, Gazeta Ekonomia, 9 mars, 2002.

Karagöl, Erdal, “The Casual Analysis of External Debt Service and GNP: The Case of Tur-key”

Klein, Thomas M., “External Debt Management”, World Bank Technical Paper number 245,An Introduction, - The World Bank, Washington D.C..

“ ‘Majko’ shlyen borxhet e Hrushovit”, Gazeta Korrieri, 12 mars, 2002.

Marshall, Jorge, “Managing Foreign Debt and Liquidity Risks in Chile”, Bank for InternationalSettlements, Policy Papers No. 8, September 2000.

“1,5 milionë usd shpërblim për 13 kompani greke”, Gazeta Dita, 26 mars, 2002.

Pattillo, C., Poirson, H., and Ricci, L., “External Debt and Growth”, IMF Working Paper, WP/02/69 (Washington: International Monetary Fund, April 2002).

“Poverty Reduction, Growth and Debt Sustainability in Low Income CIS Countries”, WorldBank, International Monetary Fund, February 8, 2002.

“Qeveria po manipulon me borxhin e jashtëm”, Gazeta RD, 27 mars, 2002.

“Raporti Vjetor 2000”, Banka e Shqipërisë, Mars 2001.

Reddy,YV, “Managing Foreign Debt and Liquidity: India’s experience”, Bank for InternationalSettlements, Policy Papers No. 8, September 2000.

“Statistikat Fiskale të Qeverisë”, Buletini i Ministrisë së Financave, Tiranë, Shtator 2001.

“Shpenzimet për borxhin 27,5 miliardë lekë”, Gazeta Ekonomia, 12 shkurt, 2002.

“ Shqipëria, në borxh 700 milionë dollarë”, Gazeta Korrieri, 12 mars, 2002.

“Shqipëria paguan borxhet greke të Ramiz Alisë”, Gazeta Tema, 27 mars, 2002.

Volker Treichel, “Porosia e fundit: Të ardhurat dhe kriza energjitike”, Gazeta “Koha Jonë”, 1mars, 2002.

Will Margaret, Tanku Anila Dr. “Nxitja e eksporteve shqiptare”- Rekomandime për hartimin enjë strategjie kombëtare, Ministria e Ekonomisë dhe GTZ, prill 2002.

45

46

47

48

49

50