TI THUYT TRNH KHOA HC TRI T

NI LACc thnh vin trong nhm:1. Bi Quang Huy 2. Ng Khc Huy 3. Nguyn Tn Huy 4. Nguyn Thanh Huy 5. Nguyn Vn Long

0918178 0918184 0918187 0918188 0918261

I/ Cch nhn tng qut v ni la: S phun tro ca ni la l mt trong nhng cnh tng y khip s v gy n tng kinh hong i vi mi chng ta. Th gii c 450 600 ni la ang hot ng v trn 4000 ni la ngng hot ng t lch s thng c n nay. Trn Th gii, a s nc no cng c ni la. Innsia, Nht Bn v Hoa K l ba quc gia c nhiu ni la hot ng nht. II/ Mt s khi nim Ni la l hin tng magma t trong lng t tro ra ngoi mt t di dng

dung nham hoc di dng bom, tro bi. Ni la pht sinh t cc bn cha, nm su 20 - 40km trong thch quyn.

Magma l g? Magma l mt khi vt cht nng chy trong lng t,cha mt lng ln kh v hi nc.Khi tro ra mt t, dung dch magma c gi l dung nham. Trong thnh phn magma th thnh phn ch yu l SiO2(40-75%) v mt s nguyn t khc v kh , hi nc. Chnh do tnh n hi ca cc cht kh v hi nc trong dung dch magma m dung nham c th phun tro ln mt t, chy trn trn mt din tch rt ln v to thnh dng, nhiu khi gy ra nhng v n ln.

Ngun magma bn trong tri t: Ngun nhit bn trong tri t. Ngun to nhit:

Phn hy phng x Nhit nguyn thu

Ma st nng lng Thnh phn vt cht trong magma: Tu thnh phn ca magma m chnh l hm lng SiO2, c nhng c

tnh c ho rt khc nhau, nh hng n hnh thi a hnh ca ni la. Khi thnh phn SiO2 t n 60-70% th n c gi l dung nham axid. N kh nng chy, rt qunh v t c ng. V vy n ch phn b quanh ming phun v to thnh nhng dng chy ngn hoc nhng chp ni la, in hnh l Lava Pahoehoe. Khi hm lng SiO2 dao ng t 45-55% th n c gi l dung nham baz vi c im rt lng c ng mnh, dng chy vi tc ln, c khuynh hng san phng b mt a hnh rng ln to thnh nhng b mt hay cao nguyn dung nham rng ln, in hnh l Lava Aa. Hin tng ni la trn mt t:

3.Cu to: L ni dung nham, kh nng v cc dng vt liu khc t cc l magma trong lng

t phun ra v tro ln trn mt t.Ni la c th trn cn, c th ngm di nc.C cu ca ni la gm l magma, hng ni la v ming ni la.Ni la c th n k-ch phun mt ln, v a k-phun nhiu ln qua nhng thi k ngng ngh.V hnh thi, ni la c th hnh chop(dng vm), c th hnh khe di(dng dng chy), c th c nhiu ming ph dn t cc hng xin, xut pht t hng chnh. Ming ni la: l ni vt liu phun ra ngoi.

Hng ni la: l ng i chnh ca magma t l magma n ming ni la. L magma: l ni cha magma, c p sut rt ln.

4. Nguyn nhn hnh thnh S dch chuyn ca cc mng l nguyn nhn gy ra ng t v ni la phun. a. Do s tch gin ca 2 mng theo 2 kiu: Lc a vi lc a. i dng vi i dng. b. Do s hi t gia hai mng: Hi t gia v lc a vi v lc a nhng khng pht sinh ni la. Hi t v i dng vi v lc a lm xut hin ni la. c. Do s hnh thnh ca nhng dng nng (hotspot): y l nguyn nhn gii thch cho hin tng mt s ni la khng nm trn cc vnh ai. III/ Phn loi ni la: 1. Da theo hot ng ca ni la: Ni la ang hot ng: l nhng ni la vn cn phun tro, thng xut hin

mp ca cc mng kin to ca Tri t. Ni la ang ng: l nhng ni la yn tnh trong thi gian di v ri t ngt

phun tro. Ni la tt: l ni la ngng hot ng t nhiu ngn nm v c du hiu l

magma pha di. 2. Da theo cc dng phun v kiu phun: a. Da theo dng phun: Dng khng khip: p sut khng khip t bn di dung nham phun ln cao

nhiu km vi vn tc hng trm mt mi gi. Dng phun Hawai: dung nham tro ra t mt vt nt ln v nh nhng di chuyn

rt xa so vi ming ni la. c bit, ni phun mt ct la thng ln khng trung cao trn 100m trong nhiu pht, thm ch nhiu gi.

Dng gy n tng mnh nhng t nguy him: c nhiu t phun ngn v mnh,

c ting vang ln, v t dung nham bn ln. Dng nhiu ting n, phun tro v : c nhiu ting n nhng ch phun tro v ,

khng phun dung nham. Dng phun c hi nc: ni la hot ng gn i dng, vng m t, c

nhng t n tung trong thi gian ngn. b. Da vo kiu phun: Kiu Maar: phun xut n mnh sinh ra nhng phu n ln ti hng mt, vi km.

ng thng ca ni c th ko di ti 500 - 800m. Kiu Krakatao: phun xut km theo nhng t n mnh, phun ln thnh nhng

ct khi bi khng l v khng c dung nham trn ra. Kiu Pelee: dung nham rt qunh, c tnh axit, thng khng chy m tro ln

khi phn bn ca ni di dng kim t thp. Kiu iatrma: gn ging vi kiu phun Maar, ng thng hnh tr cha y dm

kt v trong cc dm kt c cha kim cng. Kiu Stromboli: dung nham sn st (c tnh baz nh), nhit rt cao, phun xut

nhiu bom v cht rn. Kiu Hawai: dung nham c tnh axit rt lng, chy rng, n t, kh t, t vt liu rn

v qunh thp. Kiu Vulcann: dung nham c nht, cc cht kh c tch t cho n khi bng

n. Kiu phun xut dung nham khi c khi lng: dung nham khi sn st lc li

dng lng. Kiu khe nt: l kiu phun xut c dung nham bazic rt lng, khi ng kt to

thnh lp ph ln. IV/ Cc hot ng v cc giai on phun ca ni la: 1.Cch chy ca dung nham: chia cch chy ca dung nham ra nhiu loi khc nhau l do hm lng SiO2 khc nhau. Mt dng c trng ca hot ng chy dung nham l dung nham ni la Pahoehoe rt lng, khi phun tro chy trn trn mt che ph mt din tch rng ln, trn mt ngui c trc co rt v xon li c dng hnh dy thng.

Khi magma phun tro di chuyn chm chp cc lp trn mt ngui c trc trong kho bn di magma lng cn di chuyn nn lm cho trn mt d b gy thnh khi hoc bc tam cp chng cht ln nhau. Hm basalt

Trong trng hp basalt chy trn trn mt trin , phn ngoi ngui c , phn trong cn lng tip tc chy n d dng li nhng ng hm (hm basalt ni Sc Lu tnh ng Nai). Kiu basalt gi

Mt kiu kin trc c bit khc l basalt hnh gi l do dung nham phun tro trong nc ngui c nhanh chng, s co rt thnh lnh lm cho dung nham b tch ra thnh khi bu dc v c gi l kin trc hnh gi. Basalt tr th

V mt loi kin trc c bit khc na l kin trc tr th. Khi dung nham ngui c co rt v nt n, nhng ng nt ny thng gc vi mt ngui c v ko di xung su to ra nhng ct rt p. Th tng

Th tng l th xm nhp ct qua lp trm tch c trc gi l th tng. Th tng thng dc v c hai vch gn nh song song , c kch thc v b dy thay i. Khi dung nham chy trn ra ngoi mt t mt s magma cn ng li trong khe nt ngui to nn th tng. Th mch

Th mch hay cn gi l th va nm xen trong cc lp trm tch, th mch c chiu dy ng nht, chng t magma xm nhp rt mng. Th nm

Th nm l th xm nhp su chnh hp, th nm ging th mch l xm nhp theo lp ca hai lp trm tch.Th nm c phn y bng phng. Tuy nhin n khc vi th mch l lp bao quanh khi xm nhp b dn phng ln v khi xm nhp to thnh mt chm. ca th nm thng c khng sc cao hn trm tch bao quanh nn t b bo mn, do khi n l ra ngoi mt thnh nhng ngn i cao. Black Hills

Khi b mt th nm b phong ho do khng sc ca trm tch bn ngoi thp hn khng sc ca th nm nn khi b phong ho th lp bn ngoi b phong

ho trc sau mi n lp ca th nm to thnh a hnh nh hnh bn, to thnh nhng i cao v c a hnh khng bng phng. 2. Nguyn tc v c ch phun tro dung nham: Theo E.Suess quan nim th tng mng v Tri t ngui i v rn li th chm xung su y magma ln b mt. Ngc li, ngay nay ngi ta cho rng trong qu trnh phun tro dung nham th magma ng vai tr ch ng v n t ng tro ln nhng ni c p lc yu chng hn theo cc t gy, dy ni gia i Ty Dng hay cc im nng. Dung nham c th phun ra ngoi l do khi nng chy th c t trng thp hn so vi rn, n b y ln trn qua thch quyn bi sc ni m t trng thp ca n to ra v do kh , hi nc trong magma thot ra khi nhit v p sut gim. 3. Cc giai on phun tro ni la: a. Giai on yn tnh: Ni la khng biu hin mnh lit, nhng i lc c khi trng bc ra. b. Giai on bt u hot ng: Du hiu bo trc: ng t, c ting vang di t, xut hin nc nng, nhit Tri t tng ln, xut hin khe nt mi,v.v Kh phun ra nhiu kt hp vi khi to thnh mt ct khi cao n hng km. Mt s ni la c s hot ng bt ng, khng c du hiu bo. c. Giai on phun ni la: Thng bt u bng mt ting n mnh, ct kh bc ln cao, nng v ta thnh dng nm. Dng dung nham tun chy. Cc vt liu c phun o t. Mt s loi ni la phun ra khng gy ting n m ch c dung nham tun chy o t. d. Giai on kt thc: Khng cn Lava v vt liu rn phun ra ngoi. Ni la tr li yn tnh nhng sau

khi nng lng b sung th ni la li tip tc phun. V/ Cc sn phm ca ni la:

1. Sn phm cht kh: Hi nc chim t 70 - 90% s lng kh phun. SiO2 cng nhiu th cng nhiu hi nc v cc kh bc ra. Ngoi ra, ni la cn phun ra nhiu kh khc: H2S, SO2, N, O, H, CO2, CO, F, Ar,

B, Cl, C khong 5 loi kh: Fumrn. Fumrn kh. Fumrn axit. Sonfata. Mofet. 2. Sn phm cht lng: L cc dung nham nng lng do ni la a ra. Cn c vo hm lng SiO2,

ngi ta chia ra: Dung nham axit. Dung nham bazic. Dung nham trung tnh. Dung nham chy vi vn tc < 16 km/h, c th t n 80 km/h, chy thnh dng li hay dng di, to thnh dng chy c gi l dng dung nham. 3. Sn phm cht rn: Cn c vo kch thc sn phm cht rn, ngi ta chia ra: Bom ni la: loi c ng knh trn 30mm cho n hng mt, c nhiu hnh

dng: hnh git nc, trn, qu trng, Vn ni la hay cn gi l cui ni la: loi c ng knh t 50mm. Tro ni la: loi vn c ng knh 0,1 1mm, c mu trng xm hay mu nu

en. VI/ Mt s hin tng sau ni la:

1. Hi fumerolles: L ln khi ta ra trn ni la, sn ni la hay ngay trn mt t gn ni gm: kh clo, axit clohidric, kh cacbonic, 2. Sui nc nng: Di nh hng ca dng dung nham phun tro vi nhit ln (khong 1200oC)

khi i qua cc mch nc ngm s hnh thnh nn sui nc nng. VI/ Mt s hin tng sau ni la: 1. Hi fumerolles: L ln khi ta ra trn ni la, sn ni la hay ngay trn mt t gn ni gm cc cht kh: kh clo, axit clohidric, kh cacbonic, 2. Sui nc nng: Di nh hng ca dng dung nham phun tro vi nhit ln (khong 1200oC)

khi i qua cc mch nc ngm s hnh thnh nn sui nc nng. 3. Hin tng phun cc kh: Sau khi dung nham ngng phun mt thi gian th ni la vn cn phun cc kh. 4. Cc geysir (Ging t phun): L loi ngun mch c bit phun ra nc nng v hi nc. y nc phun cao n 30 m, phun lin trong 10 pht, sau ngng t 24 30 gi li tip tc phun. 5. Ni la bn: C dng chp nn do bn to thnh, hi nng thot ra ming ni la lm si ln, c lc phun nh thnh nhng tia nh. L du hiu cho thy s c mt ca cc bn du v kh di lng t v bin c. 6. a hnh lin quan: a. Nn ni la: L magma phun ra ngoi theo ming chnh v ming ph ca l ni la s hnh thnh nn nn ni la. b.H ni la: a hnh phn cao nht b st xung do nham thch b phun ra ngoi hnh thnh nn h ni la.

H Thin Tr Trung Quc c hnh thnh t ni la c. Cao nguyn ni la: L nhng b mt rng ln tng i bng phng, cu to bi cc dung nham bazic. C 2 loi cao nguyn ni la: Cao nguyn ni la kiu Hawai Cao nguyn ni la kiu Iceland. Ngoi ra, cn c tr ni la v ng ni la, VII/ Cng ni la v ni la di xm thc: 1. Cng ni la: Cn c vo tro bi ca ni la phun ln, khi lng ca dung nham v thit hi ca ni la gy ra, t ngi ta lp ra thang o ni la c t 0 n 8. 2. Ni la di xm thc: Nc ma chy o ni la thnh nhiu khe gi l khe dc hoc nhng cao nguyn hnh tam gic. Xm thc to ra nhng thung lng, cao nguyn nh. VIII/ Phn b ni la: 1. Trn Th gii: a. ai vng cung Thi Bnh Dng: C khong 340 ni la ang hot ng, chim 2/3 s ni la ang hot ng trn Th gii. Cc ni la ang hot ng phn b vng trong vnh ai (gn bin hn), cc ni la tt phn b ngoi vnh ai (cch xa bin). b. Di ni la xuyn (ai a Trung Hi Innsia): S lng ni la k c nhng ni la tt c khong 117 ni, a s nm vng o Innsia v cc o trong a Trung Hi. c. ai i Ty Dng:

C nhiu ni la phn b trn nhiu o v c bit c di nc. Ni la nm

dc sng i Ty Dng lin quan vi s tch dn to ript i dng. L ni la khng su, di lp v mng, thnh phn bazan, t kim, t K2O. d. ai ng Phi: Cc ni la phn b dc cc t gy ln pha ng Chu Phi; quy m t hn ba ai trn. Ngoi ra ni la cn phn b ri rc khng theo vnh ai nh trn. 2. Vit Nam: Vit Nam, hin nay (2009) khng c ngn ni la no ang hot ng, nhng c nhiu t ni la phun tro li du tch nh: Dy Trng Sn Lp bazan rng ln Nam B Ni la hot ng gn y nht l ni la Hn Tro (1923). Ngoi ra, ni la cn phn b nh Qun, Lt, Xun Lc, k Lk, o L Sn, Cc a hnh lin quan: h ni la (h T Nng Gia Lai), IX/ Ni la vi cc thin tai khc: 1. ng t vi ni la: ng t do ni la chim 7% tng s lng ng t trn Th gii. Trn Th gii c rt nhiu ni la phun tro, lng nhit ln lm cc di nng chy c gii phng, th tch ca n gin, tng mnh lm xuyn thng lp v Tri t sinh ra ng t. 2. Ni la vi sng thn: Ni la phun di y bin hoc y i dng lm cc khi nc ln dch

chuyn t ngt s to ra cc t sng thn khu vc xung quanh. 3. Ni la vi l bn, l lt, trt t: Hot ng ca ni la gy ra l ln. Khi ni la di sng bng t nhin phun tro gy nn l.

L bn (Lahar) l nhng dng tro bi ni la trn vi nc v t , theo sn ni chy xung chn ni vi lp tt c cc vng ln cn. Ngoi ra, ni la cn gy trt t . X/ Ni la vi i sng con ngi: 1. Thit hi: a. Thit hi v ngi v ca: Nm 2000, cc nh khoa hc c tnh ni la s gy thm ha cho t nht 500 triu ngi. T nm 1600 n nay, c t nht 300 ngn ngi cht, hng trm thnh ph, lng mc b chn vi. Tro ni la l tc nhn gy cht ngi khi phun. Tro bi gm cc mnh rn, cc

cht lng v cht kh, nng khong 200 900oC c tung ln cao v chy xung theo sn ni vi tc khng khip. b. Ni la gy nhim mi trng: Cc kh ni la ho tan trong nc h to nn h axit. Khi ni la phun km theo mi lu hunh, hi thu ngn, ioxit cacbon,... Cc lp tro, bi, kh do ni la phun ra lm nhim bu kh quyn.

b. Ni la gy nhim mi trng: Cc kh ni la ho tan trong nc h to nn h axit. Khi ni la phun km theo mi lu hunh, hi thu ngn, ioxit cacbon,... Cc lp tro, bi, kh do ni la phun ra lm nhim bu kh quyn.

c. Ni la l nguyn nhn gy nn cc thin tai khc: Ni la gy ra cc thin tai khc nh l lt, sng thn, ng t, l tuyt, trt t. My c hnh thnh t ni la gy nguy him cho ngnh hng khng, cn tr giao thng. 2. Li ch: Ni la cung cp mt lng hi nc gip ta thot khi tnh trng kh hn. Hi nc c phun ra t ni la c dn theo ng ng n nh my thu in.

Tro ni la sau khi phong ho tr nn mu m nht l nhng ni m. Ni la l ngun cung cp nhit nng phong ph c khai thc v a vo s dng nh pht in nhit. Ni la lm thay i cnh quan hnh thnh nn cc cnh quan du lch, sui nc nng, h ni la, Ni la to ra cc khong sn c gi tr cho cng nghip: m lu hunh, kim

cng, vng, ch, c gi tr (granit, garrbo,) 3. Mt s v phun tro ni la ln v mc thit hi: Vo nm 79 sau cng nguyn, ni la Vesuvius min Bc nc Italia: Chn vi c 2 thnh ph. Hn 20000 ngi thit mng. Ngy 10, 11/4/1815, ni la Tambulan ti Innsia 92000 ngi thit mng. Lm mt ma nng nghip. Ngy 13/11/1985, ni la Riuz Colombia: Bng tan, nc dng khin 23000 ngi thit mng. Ph hu thnh ph Almero. Thng 6/1991, ni la Binatubo Philippin: Lm 800 ngi thit mng. 100000 ngi b mt nh ca. XI/ Cng tc d bo v hiu qu ca d bo v hot ng ca ni la: Ngi ta thnh lp cc trm nghin cu v i quan st gn khu vc ni la S dng cc phng tin (chm laser) o s thay i nhit, thnh phn cc cht kh, s phnh ra hay phng ln ca ming ni la,v.v S dng v tinh nhn to theo di din bin ca ni la. D bo dng chy ni la bng m hnh: m hnh my tnh c bit kt hp vi o, v a hnh,

Da vo sinh vt trong t nhin bit trc hot ng v ni la.