BARAZIA GJINORE NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË …hera.org.mk/wp-content/uploads/2016/12/POST_2016_ALB_PRINT.pdf · dhe urinë; t’i kundërvihet pabarazisë në dhe mes vendeve;

BARAZIA GJINORE N REPUBLIKN E MAQEDONIS DHE AGJENDA PR ZHVILLIM T QNDRUESHM 2030

Analiza e lidhshmris s dokumenteve strategjike nacionale pr barazi gjinore n realizimin e Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm

CIP - . , 502.131.1:305(497.7)(047.3) BARAZIA gjinore n Republikn e Maqedonis dhe agjenda pr zhvillim t qndrueshm 2030 : analiza e lidhshmris s dokumentevestrategjike nacionale pr barazi gjinore n realizimin e Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm. - Shkup : Asociacionit pr edukim shndetsor dhe hulumtim H.E.R.A., 2016. - 40 . ; 20 ISBN 978-608-4598-66-4 ) - - - COBISS.MK-ID 102006026

Redaktore: Kristina Pleiq Beqarova

Autor: Bojan Jovanovski, Damjan Zdravev, Sanella Shkrijel, Sneshka Iliq

Radhitja grafike: Grigor Unkovski

Prkthimi n shqip: Gramoz Shabani

Lista e shkurtesave

AZHQ Agjenda pr zhvillim t qndrueshm 2030PAN- Plani aksionar nacional pr barazi gjinore 2013 2016DHBGJ Dhuna e bazuar n gjiniSBGJ Strategjia pr barazi gjinore 2013 2020SHSR Shndeti seksual dhe riprodhuesQZHQ Qllimet pr zhvillim t qndrueshm

OKB Organizata e Kombeve t Bashkuara ISHP Instituti pr shndet publikEMSHNF Enti pr mbrojtje shndetsore t nnave dhe fmijve MPPS Ministria e Puns dhe Politiks SocialeMPB Ministria e Punve t Brendshme ESHS Enti Shtetror pr StatistikNJVL Njsit e vetqeverisjes lokale

PRMBAJTJA

Rezyme 4

Hyrje 6

1. Shndeti seksual riprodhues dhe Qllimet pr zhvillim t qndrueshm 8

Shndeti seksual dhe riprodhues n Strategjin pr barazi gjinore 2013 2020 dhe Plani aksionar nacional 2013 2016 dhe kontributi ndaj Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm 10

N ciln mas informatat nacionale dhe statistika pr SHSR jan t mjaftueshme pr vzhgimin dhe raportimin ndaj QZHQ 12

Rekomandime 13

2. Fuqizimi ekonomik i grave dhe vajzave dhe Qllimet pr zhvillim t qndrueshm 15

Fuqizimi ekonomik i femrs n Strategjin pr barazi gjinore 2013 2020 dhe Plani aksionar 2013 2016 dhe kontributi ndaj Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm 17

N ciln mas t dhnat nacionale dhe statistikat pr SHSR jan t mjaftueshme pr vzhgimin dhe raportimin drejt QZHQ 19

Rekomandime 21

3. Pjesmarrja politike e femrave/inkuadrimi i femrs n vendimmarrje dhe Qllimet pr zhvillim t qndrueshm 22

Pjesmarrja politike e femrs n Strategjin pr barazi gjinore 2013 2020 dhe Plani aksionar 2013 2016 dhe kontributi drejt Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm 24

N ciln mas t dhnat nacionale dhe statistika pr pjesmarrjen politike t femrs jan t mjaftueshme pr vzhgim dhe raportin ndaj QZHQ 26

Rekomandime 29

4. Dhuna e bazuar n gjini dhe Qllimet pr zhvillim t qndrueshm 30

Dhuna e bazuar n gjini n Strategjin pr barazi gjinore 2013 2020 dhe Plani aksionar 2013 2016 dhe kontributi ndaj Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm 33

N ciln mas informatat nacionale dhe statistika pr pjesmarrjen politike t femrs jan t mjaftueshme pr vzhgimin dhe raportimin ndaj QZHQ 35Rekomandime 37

4

RezymeBarazia gjinore n Agjendn pr zhvillim t qndrueshm 2030 (AZHQ) sht shtje s cils i jepet rndsi e madhe. Qllimet pr zhvillim t qndrueshm (QZHQ), i trajtojn shtjet gjinore n mnyr t ndjeshme dhe ndrton pritje se barazia gjinore do t merret pr prioritet n politikn e re globale pr zhvillim t qndrueshm t shteteve. N nivel nacional, Republika e Maqedonis n mnyr strategjike i qaset mundsimit t barazis gjinore prmes nj sr masash t rndsishme pr zhvillim t politikave, m s shumti t reflektuara n Strategjin pr barazi gjinore 2013 2020 (SBGJ) dhe Planit aksionar nacional 2013 2016 (PAN). Qllimi i ktij hulumtimi ka t bj me vlersimin e lidhshmris s QZHGJ me barazin gjinore n Republikn e Maqedonis prmes rishqyrtimit t qasjes dhe analizs s dokumenteve strategjike nacionale, gjegjsisht SBGJ dhe PAN.

Analizoi tregoi se dokumentet strategjike nacionale kan lidhshmri solide me qllimet e orientuara drejt barazis gjinore, por megjithat shkall t kufizuar t harmonizimit me detyrat dhe indikatort nga agjenda. Pr shkak t avancimit t politikave dhe proceseve lidhur me AZHQ n pjesn e barazis gjinore, Republika e Maqedonis n prgjithsi do t duhej t qaset drejt rishqyrtimit t dokumenteve strategjike nacionale n kt fush, dhe ti prmirsoj sistemet pr grumbullimin e t dhnave q jan t domosdoshme pr vzhgimin dhe matjen e avancimit t shtetit.

Pr realizimin e AZHQ n Republikn e Maqedonis n kontekst t barazis gjinore, ndrsa me qllim t avancimit t pozits s grave dhe vajzave dhe mbyllja e hendekut gjinor, katr fushat tjera jan veuar si t rndsishme n kt analiz: shndeti seksual dhe riprodhues, forcimi ekonomik dhe politik i grave dhe vajzave dhe dhuna e bazuar n gjini.

Shndeti seksual dhe riprodhues (SHSR) z vend t rndsishm n AZHQ dhe rndsia e saj n mnyr t drejtprdrejt njihet si faktor n avancimin e barazis gjinore. Nga ana tjetr, n SHSR dhe PAN, shndeti seksual dhe riprodhues nuk sht inkuadruar n mnyr adekuate. Mungesa e SHSR si qllim specifik n kto dokumente krijon vshtirsi pr vzhgimin dhe plotsimin e detyrave nga AZHQ. N t njjtn koh, mungesa e masave konkrete dhe gjithprfshirse e zvoglon rndsin e SHSR n planifikimin nacional pr arritjet e barazis gjinore. Mungojn masa dhe t dhna t ndara n formulart pr grumbullimin e informatave te institucionet shndetsore, q nuk e mundson vzhgimin m t mir t avancimit t shtetit n pikpamje t SHSR dhe QZHQ.

5


Forcimi ekonomik i grave sht nj nga prioritetet e prfshira n AZHQ, gjat s ciks dokumentet strategjike nacionale pr barazi gjinore n Republikn e Maqedonis n mnyr adekuate e adresojn kt shtje. Megjithat, analiza tregon harmonizim t pjesshm n qasjen dhe kontributin e kufizuar t SBGJ dhe PAN n pikpamje t QZHQ pr forcimin ekonomik t grave dhe vajzave.

Analiza e pjesmarrjes politike t grave dhe inkuadrimi i grave n vendimmarrje tregon se qllimet n Strategjin pr barazi gjinore dhe PAN, n mas t madhe jan n korrelacion me qllimet n QZHQ, veanrisht kur fjala sht pr sigurimin e pjesmarrjes t plot dhe efektive t grave n t gjitha nivelet e vendimmarrjes. Aktivitetet e ndrmarra n SBGJ dhe PAN pr plotsimin e QZHQ jan relevante, dhe t matshme prmes indikatorve t cilat do t tregojn nse dhe sa sht rritur pjesmarrja e grave n politikat n nivel lokal dhe nacional. Megjithat, strategjia nuk parasheh hulumtime dhe analiza t cilat tregojn pr shkalln e pjesmarrjes qytetare t grave dhe meshkujve dhe mnyrn n t ciln qytetart mund t inkuadrohen n vendimmarrje jasht proceseve politike. Po ashtu, mungesa e informatave t ndara gjinore edhe m tej paraqet sfid pr vzhgimin e avancimit t shtetit lidhur me QZHQ, sfid e cila n mnyr gjithprfshirse duhet t adresohet gjat prpilimit t PAN t ri.

Qllimet n SBGJ dhe PAN lidhur me dhunn e bazuar n gjini, pjesrisht jan t lidhura me qllimet n AZHQ. Strategjia e definon dhunn e bazuar n gjini dhe parasheh nse kjo bazohet n pabarazin mes meshkujve dhe femrave n shoqri, gjat s cils i njeh format e ndryshme t dhuns s bazuar n gjini. Analiza ka identifikuar se sfida kryesore gjat zbatimit t detyrave dhe vzhgimin e indikatorve lidhur me QZHQ, ndrsa moszbatimi i masave dhe aktiviteteve kundr t gjitha formave t dhuns s bazuar n gjini, pr shkak t definimit jo t sakt, mosnjohjes dhe inkriminimit t gjitha formave t dhuns s bazuar n gjini n t gjitha dokumentet dhe ligjet strategjike.

6

HyrjeAgjenda pr zhvillim t qndrueshm 2030 e OKB-ve paraqet plan global pr zhvillim t qndrueshm dhe aksion i cili ndrlidhet me Qllimet zhvillimore mijvjeare dhe prpiqet ti rrnjos varfrin dhe urin; ti kundrvihet pabarazis n dhe mes vendeve; t ndrtoj shoqri t drejta dhe inkluzive; ti mbroje t drejtat e njeriut dhe ta promovoj barazin gjinore dhe forcimin e grave dhe vajzave; dhe t siguroj mbrojtje afatgjate t planetit dhe resurseve t saja natyrore.1 Kjo agjend sht e bazuar n tre shtylla pr zhvillim t qndrueshm: zhvillimi ekonomik, zhvillimi social dhe zhvillimi i mjedisit jetsor dhe prfshin 16 qllime, 169 detyra dhe 231 indikator. Pr vzhgimin e implementimit t AZHQ, Komisioni pr statistik t OKB-ve, n procesin e gjer participativ, zhvilloi komplet gjithprfshirs t indikatorve, prmes t cilave do t vzhgohet progresi i shteteve lidhur me qllimet dhe detyrat e vendosura t QZHQ. N AZHQ sht parimi inkorporues askush mos anashkalohet q n t vrtet nnkupton informata t nevojshme pr vzhgimin e progresit dhe sukseset e shteteve t ndahen n m shum baza, duke prfshir gjinin, moshn, racn, invaliditetin, t ardhurat, prkatsin etnike, statusin e emigrantve, por edhe karakteristika tjera relevante pr do shtetas individualisht.

Barazia gjinore sht nj nga temat qendrore n Agjendn pr zhvillim t qndrueshm 2030. N AZHQ potencohet se realizimi i barazis gjinore dhe fuqizimi i grave dhe vajzave do t jap kontribut t rndsishm n t gjitha qllimet dhe detyrat2 dhe insistohet pr inkuadrim sistematik t perspektivs gjinore n implementimin e prgjithshm. Edhe krahas asaj q barazia gjinore trajtohet si shtje horizontale q duhet t adresohet gjat realizimit t qllimeve, n QZHQ sht parapar edhe qllim i veant Qllimi 5 q sht orientuar n mnyr specifike drejt barazis gjinore. Ky qllim synon drejt forcimit t grave dhe vajzave dhe realizimit t potencialit t tyre t prgjithshm q n mnyr t domosdoshme nnkupton eliminimin e t gjitha formave t diskriminimit n baz t gjinis dhe dhuns s bazuar n gjini. Po ashtu, Qllimi 5 prpiqet t mundsoj avancimin e shndetit seksual dhe riprodhues t grave dhe vajzave, njohja e puns shtpiake t papaguar dhe qasjen e barabart deri te resurset, si deh pjesmarrja e barabart me meshkujt n jetn politike, ekonomike dhe publike.

1 United Nations (2015) Resolution adopted by the General Assembly, Transforming our World: the 2030 Agenda for Sustainable Development, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/70/1&Lang=E2 United Nations (2015) Resolution adopted by the General Assembly, Transforming our World: the 2030 Agenda for Sustainable Development, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/70/1&Lang=E

7


Duke pasur parasysh se Republika e Maqedonis si antare e OKB-ve bazohet mbi implementimin e AZHQ, lnda e ksaj analize sht t shqyrtohet se far lidhshmrie t dokumenteve strategjike nacionale pr barazi gjinore me QZHQ, por edhe kontributi i shtetit n realizimin e AZHQ. Gjat ksaj, jan marr parasysh Strategjia pr barazi gjinore 2013 2020 dhe Plani aksionar nacional 2013 2016, si dokumente primare strategjike nacionale nga fusha e barazis gjinore. sht e rndsishme t theksohet se n Strategjin pr barazi gjinore sht vrejtur se Republika e Maqedonis si vend antar i Organizats s Kombeve t Bashkuara OKB ka obligim gjat planifikimit t politikave t udhhiqet nga konventat themelore pr t drejtat e njeriut, q i ka ratifikuar edhe qllimet zhvillimore mijvjeare dhe ti marre parasysh dokumentet e miratuara n konferencat e OKB-ve n drejtim t arritjes s qllimeve sociale t miratuar n nivel global.3

Ky dokument, prmes pasqyrs dhe krahasimit t dokumenteve strategjike nacionale pr barazi gjinore me qllimet dhe detyrat nga AZHQ, mundson vlersim t harmonizimit t tyre dhe korrelacionit. N kt mnyr analizohet mundsia SBGJ dhe PAN t kontribuojn n plotsimin e QZHQ, si dhe funksionimin e sistemeve ekzistuese pr grumbullimin e informatave relevante pr barazin gjinore prmes t cilave do t matet shkalla e realizimit t QZHQ. Dhe m n fund, qllimi i ksaj analize sht t kontribuoj n identifikimin e sfidave dhe mundsive pr implementimin e suksesshm t AZHQ n Maqedoni dhe ti propozoj drejtimet pr avancimin e dokumenteve strategjike primare pr barazi gjinore n drejtim t harmonizimit m t madh me prioritetet e OKB-ve.

N kt analiz fokusi sht mbi katr fushat t cilat jan t prfaqsuara edhe n QZHQ dhe n SBGJ dhe t cilat mund t llogariten pr prioritete kur fjala sht pr avancimin e pozits s grave dhe vajzave: shndetsia m sakt SHSR, forcimi ekonomik, prfshirja politike dhe dhuna e bazuar n gjini. Shkaqet pr zgjedhjen e ktyre katr fushave jan mbshtetur edhe me deklaratn e dhn n Grupin ndr-resor dhe konsultativ pr barazi t femrave dhe meshkujve (Shtator, 2015), me t ciln u mbshtet propozimi i Kuvendit gjeneral t OKB-ve pr vendosjen e qllimit t veant pr Gjinin, Qllimi 5, por edhe angazhimet e dhna nacionale pr eliminimin e t gjitha formave t dhuns mbi grat dhe vajzat, avancimi i gjendjes ekonomike t femrs dhe prmirsimi i shndetit seksual eh riprodhues prmes proceseve t krijimit t ligjeve, politikave, buxheteve dhe ndrmarrja e aksioneve dhe masave4. Sipas ksaj, dokumenti sht ndar n katr trsi t veanta kushtuar fushave prioritare. 3 Qeveria e Republiks s Maqedonis (2013). Strategjia pr barazi gjinore 2013 2020. Gjendet n: http://www.mtsp.gov.mk/dokumenti.nspx 4 Grupi ndr-resor kshilldhns dhe konsultativ pr barazi t femrs dhe mashkullit, Platforma pr barazi gjinore, HERA (2015) shtja gjinore, shndeti seksual dhe riprodhues n kornizn zhvillimore pr periudhn 2016 2030, http://hera.org.mk/wp-content/uploads/2015/07/POST_2015_MK.pdf

8

Secila nga trsit prfshin analiza t lidhshmris s SBGJ dhe PAN n zbatimin e QZHQ, pjes e cila ka t bj me proceset pr grumbullimin e informatave dhe qasjes deri te informatat relevante pr vzhgimin e shkalls s realizimit t QZHQ, si dhe nj pjes me rekomandime pr avancimin e dokumenteve strategjike primare pr barazi gjinore q t rritet kontributi drejt QZHQ.

SHNDETI SEKSUAL RIPRODHUES DHE QLLIMET PR ZHVILLIM T QNDRUESHM

Barazia gjinore dhe pavarsia e grave dhe vajzave nuk mund t realizohen pa avancimin e SHSR dhe realizimin e t drejtave riprodhuese. Grat dhe vajzat jan m shum t ndjeshme pr dallim nga meshkujt lidhur me shndetin riprodhues dhe kjo mund t ndikoj negativisht mbi shndetin dhe mirqenien e prgjithshme t tyre. Mungesa e shrbimeve shndetsore lidhur me SHSR mund ta rrit peshn e puns mbi grat n sigurimin e kujdesit n familje me ka e pengon edhe vendimmarrjen pr at nse, kur dhe sa fmij do t ken. Prandaj, q grat dhe vajzat t ken jet t shndetshme dhe liri t plot t pjesmarrjes n jetn shoqrore, ekonomike dhe politike, nevojitet t ken qasje gjithprfshirse deri te edukimi, shrbimet dhe prodhimet pr SHSR, por edhe korniz ligjore e cila do tu mundsoj q ti realizojn t drejtat e tyre riprodhuese.

Qllimi nr. 3 q ka t bj me shndetin dhe Qllimi nr. 55 i cili ka t bj me barazin gjinore dhe forcimin e femrs nga QZHQ, drejtprdrejt e njeh rndsin nga SHSR n avancimin e barazis gjinore. Ato jan relevante edhe pr kontekstin e barazis gjinore n Maqedoni dhe jan lnd e ksaj analize. Ekzistojn edhe qllime t cilat kan elemente t SHSR (Qllimi nr. 4, 6, 8, 10 dhe 16), port ato nuk do t analizohen n kt dokument pr shkak t kontributit t tyre indirekt ndaj barazis gjinore ose irelvancs s nj pjes t ktyre qllimeve n pajtim me nevojat pr SHSR n vend. N Qllimin nr. 3 identifikojm dy detyra pr SHSR t cilat kontribuojn drejt barazis gjinore, gjegjsisht detyra 3.1. e cila ka t bj me uljen e shkalls s vdekshmris te nnat dhe detyra 3.7 e cila ka t bj me sigurimin e qasjes universale deri te shrbimet pr SHSR, duke prfshir edhe planifikimin e familjes. Po ashtu n Qllimin nr. 5 ekziston lidhje e drejtprdrejt mes SHSR dhe barazis gjinore, e dhn prmes detyrs 5.6 sigurimin e qasjes gjithprfshirse deri te SHSR dhe t drejtat riprodhuese n

5 United Nations (2015) Resolution adopted by the General Assembly, Transforming our World: the 2013 Agenda for Sustainable Development, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/70/1&Lang=E

9


pajtim me Programin pr Aksion t Konferencs ndrkombtare pr Popullat dhe zhvillim6 dhe Platforma e Pekinit pr aksion.7

Pr prcjelljen e detyrave pr SHSR me rndsi pr avancimin e barazis gjinore, Komisioni pr Statistik pran Kombeve t Bashkuara8 i rekomandon kto indikator (Tabela 1) me t cilt do t matet avancimi i vendeve, gjat ksaj duke e ruajtur parimin askush mos lihet ansh.

TABELA 1: Shndeti seksual dhe riprodhues n Qllimet pr Zhvillim t Qndrueshm

Detyrat Indikatort

3.1. Deri n vitin 2030, t zvoglohet shkalla globale e vdekshmris s nnave n m pak se 70 n 100.000 lindje.

3.7. deri n vitin 2030, t sigurohet qasja universale deri te shrbimet pr shndet seksual dhe riprodhues, duke prfshir planikimin e familjes, informat dhe edukim dhe integrim t shndetit riprodhues n strategjit dhe programet nacionale.

3.7.1. % e femrave n periudhn riprodhuese (15-49) nevojat e t cilave pr planikim t familjes jan plotsuar me kontracepsion modern.3.7.2. Shkalla e lindjes te adoleshentet (t moshs prej 10-14 dhe 15-19) n 1000 gra n grup mosh t njjt.

5.6. T sigurohet qasje gjithprfshirse dhe shndet riprodhues dhe t drejta riprodhuese si sht mart vesh n pajtim me Programin pr Aksion t Konferencs ndrkombtare pr popullat dhe zhvillim dhe Platforma e Pekinit pr aksion.

5.6.1. % e femrave t moshs prej 15 deri 49 vjet t cilat sjellin vendime personale dhe informative lidhur me marrdhniet seksuale, prdorimin e kontracepsionit dhe kujdesin pr shndetin riprodhues.5.6.2. Numri i ligjeve dhe rregullativave t cilat ua garantojn qasjen e femrave t moshs prej 15 deri 49 vjet deri te kujdesi pr SHSR, edukimin dhe informatat.

3.1.1. Vdekshmria e nnave n 100.000 lindje. 3.1.2. Prqindja e lindjeve nga kuadri profesional-shndetsor.

6 (1994) Kajro, pr her t par jan afirmuar t drejtat riprodhuese t individve dhe qllimet e vendosura pr avancimin e SHSR 7 (1995) Pekin, vrtetim i t drejtave riprodhuese t femrs dhe liria personale gjat miratimit t vendimeve pr seksualitetin 8 United Nations Economic and Social Council (2016) Report of the Inter-Agency Group on Sustainable Development Goal Indicators, http://unstats.un.org/unsd/statcom/47th-session/documents/2016-2-IAEG-SDGs-Rev1-E.pdf

10

Shndeti seksual dhe riprodhues n Strategjin pr barazi gjinore 2013 2020 dhe Plani aksionar nacional 2013 2016 dhe kontributi ndaj Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm

SHSR nuk sht veuar si prioritet i veant n Strategjin pr barazi gjinore. Aspektet e SHSR jan integruar n kuadr t Qllimi specifik strategjik Qllimi 2.4 Shndetsia9 prmes disa aktiviteteve, por nuk jan veuar si rezultatet specifike. Nj pjes e madhe e aktiviteteve t cilat drejtprdrejt kan t bjn me SHSR jan prfshir vetm n Rezultatin 210, derisa n Rezultatin 111 mungon lidhshmria e drejtprdrejt me SHSR, edhe pse n mnyr indirekte do t mund t kontribuohet drejt prmirsimit t sistemit t grumbullimit dhe raportimi n pikpamje t avancimit t barazis gjinore, por vetm nse masat e planifikuara zbatohen.

T gjith indikatort nga Rezultati 1 i PAN, (1) jan prgatitur formular t ri pr raportim pr shfrytzimin e shrbimeve shndetsore, (2) jan prgatitur programe softueri pr vzhgimin e smundjeve dhe (3) jan realizuar trajnime pr shfrytzimin e formularve t ri n mbrojtjen primare shndetsore, do t mund t ishin t lidhura fuqishm me indikatort pr SHSR nga detyrat 3.1 dhe 3.7 dhe t kontribuojn drejt QZHQ. Por, pr kt sht e nevojshme prfshirja e indikatorve specifik me interes pr SHSR n PAN t ardhshme dhe integrimi i informatave t SHSR n formulart e ri pr raportim dhe programet softuer pr prpunimin e t dhnave. Po ashtu, informatat e SHSR duhet t ndahen n m shum baza (gjini, mosh, kufizime, t ardhura, prkatsia etnike, statusi i emigrantve/refugjatve), ndrsa trajnimet pr shfrytzimin e formularve t ri t prhapen edhe te puntort shndetsor nga mbrojtja sekondare dhe terciare shndetsore.

Nga ana tjetr shumica e indikatorve nga Rezultati 1 nga PAN jan n lidhshmri t drejtprdrejt me detyrat 3.1. dhe 3.7, por ato vetm n mas t vogl do t mund t kontribuojn drejt detyrave 3.1, 3.7 dhe 5.6 nga QZHQ:

9 Ministria e Puns dhe Politiks Sociale (2013) Plani nacional pr barazi gjinore 2013 - 2016, http://www.mtsp.gov.mk/dokumenti.nspx 10 Ngritja e cilsis dhe arritja deri te shrbimet shndetsore pr meshkujt dhe femrat11 Vendosja e metodologjis barazuese pr grumbullimin e informatave pr t gjitha llojet e smundjeve t meshkujve dhe femrave dhe pr shrbimet e shfrytzuara shndetsore

11


1. Jan zbatuar 3 fushata informative n nivel vjetor, debate publike deh promocione me materiale edukative me qllim t avancimit t shndetit meshkujve dhe femrave pr gjendjet m t shpeshta lidhur me morbiditetin;

2. Jan zbatuar kontrolle parandaluese pr zbulimin e hershm t smundjeve malinje

3. Jan zbatuar 10 sesione edukative n nivel vjetor pr fmijt shkollor dhe adoleshentt, femrat nga mjediset urbane dhe rurale

4. sht zbatuar hulumtim dhe sht prgatitur raport pr njohurit, shkathtsit dhe praktika e femrs rome pr avancimin e shndetit seksual dhe riprodhues

N t vrtet, n PAN mungojn fushata t veanta informative ose kontrolle parandaluese t cilat jan me interes specifik pr SHSR. Po ashtu jan t pamjaftueshme ose mungojn masat pr promovim gjithprfshirs, edukimin dhe mbrojtjen e t drejtave riprodhuese dhe seksuale t femrs n PAN, si dhe hulumtimet t cilat do t prhapen edhe te grupet tjera t rrezikuara (jo vetm te popullata rome) q avancimi i strategjis dhe aktivitetet nga plani aksionar drejt indikatorve SHSR nga detyrat 3.1, 3.7 dhe 5.6 nga QZHQ t jet n nivel t knaqshm.

Po ashtu nj nga indikatort nga Rezultati 2, (5) Numri i rritur i gjinekologve n mbrojtjen primare shndetsore pr shkak t qasjes m t mir t shrbimeve shndetsore, do t mund t kontribuonin n mnyr t rndsishme drejt detyrave 3.1, 3.7 dhe 5.6 nga QZHQ, por n planet aksionare mungojn masat dhe aktivitetet konkrete q n mnyr m konkrete do t mund t siguronin mjek-gjinekolog sipas normativit t dhn12. Po ashtu, masat kan t bjn vetm me institucionet pr mbrojtje primare shndetsore, por jo edhe n mbrojtjen sekondare dhe terciare shndetsore, me ka kontributi nga strategjia dhe planet aksionare drejt detyrave 3.1 dhe 3.7 nga QZHQ sht i kufizuar.

Mungesa e SHSR si rezultat i veant specifik, njlloj si n SBGJ dhe PAN, krijon vshtirsi pr vzhgimin e kontributit t shtetit drejt detyrave nga QZHQ, t cilat kan rndsi pr SHSR njkohsisht edhe n avancimin e barazis gjinore. Edhe pse disa nga aktivitetet n PAN jan t lidhura me aspektet e SHSR, megjithat kjo nuk sht e nevojshme pasi q mungesa e qllimeve konkrete do ta zvoglonte

12 1 ekipi i 3000 femrave >15 vjet, n pajtim me Rrjetin pr institucione shndetsore n Republikn e Maqedonis

12

rndsin e SHSR n planifikimet operative nga perspektiva gjinore dhe lidhshmria e tyre me QZHQ. Po ashtu, nj numr i madh i indikatorve nga PAN jan piknisje solide e cila m tej do t kontribuonte drejt detyrave t QZHQ, t cilat kan rndsi pr SHSR dhe barazin gjinore, por nevojitet q indikatort n PAN t specifikohen pr SGHSR n prfshirjen e gjer.

N ciln mas informatat nacionale dhe statistika pr SHSR jan t mjaftueshme pr vzhgimin dhe raportimin ndaj QZHQ

Instituti pr shndet publik (ISHP) dhe Enti pr mbrojtje shndetsore t nnave dhe fmijve (EMSHNF) mban evidenc pr vzhgimin e indikatorve 3.1.113. Megjithat mungojn t dhna t ndara pr m shum karakteristika demografike dhe socio-ekonomike (prkatsia etnike, vendbanimi, t ardhurat etj.) si dhe pr shkaqet e vdekshmris te nnat. Brengos edhe azhurnimi i vonuar i t dhnave. T dhnat e fundit zyrtare pr vdekshmrin e nnave ka t bj me vitin 2013.14

EMSHNF mban evidenc pr numrin e foshnjave t lindura t gjalla me ndihm profesionale, gjegjsisht pr indikatorin 3.1.215. Megjithat, raportet vjetore t EMSHNF nuk jan t kapshme n format elektronik, ndrsa n raportet pr Shndetin e popullats n ISHP kto t dhna mungojn.

Pr indikatorin 5.6.116 shfrytzohen pr SHSR n studimet nacionale t cilat i hulumtojn njohurit, shprehit dhe sjelljet n funksion t mbrojtjes s shndetit. Kshtu n studimin bio-biohevioral te t rinjt dhe popullatat me rrezik t madh nga infektimi HIV17 analizohen trendt e njohuris dhe praktikat te grupet e ndryshme qllimore n korrelacion me rrezikun nga transferimi i HIV ose infektimet seksualisht t tansferueshme, derisa n hulumtimin pr shndetin e adoleshentve18 sigurohen t dhna pr shprehit dhe sjelljet lidhur me shndetin dhe faktort mbrojts te nxnsit me qllim t vlersimit t promovimit shndetsor te t rinjt dhe n shkoll. T dhnat nuk jan ndar sa duhet, e as nuk tregojn sa femrat jan t pavarura gjat vendimmarrjeve pr SHSR t vet, q nga ana tjetr jan mjaft t rndsishme q t tregojn pr lidhshmrin pr kujdesin e SHSR nga 13 Vdekshmria e nnave n 100.000 lindje14 Instituti pr shndet publik (2014) Raport pr shndetin e popullats n Republikn e Maqedonis, http://iph.mk/wp-content/uploads/2015/03/Spoen-izvestaj-novo-so-sodrzina-i-naslovna-so-CIP.pdf 15 Prqindja e lindjeve nga kuadri profesional-shndetsor16 Prqindja e femrave t moshs prej 15 deri 49 vjet t cilat sjellin vendime personale dhe informative lidhur me marrdhniet seksuale, prdorimi i kontracepsionit dhe kujdesi pr shndetin riprodhues17 Ministria e Shndetsis dhe Enti republikan pr mbrojtje shndetsore (2008) Raporti pr studimin bio-bioheviroal pr t rinjt dhe popullatat me rrezik m t madh ndaj HIV infektimit n Republikn e Maqedonis n vitin 2006, http://www.unicef.org/tfyrmacedonia/MK_BehavioralStudy_MK2006.pdf18 Enti republikan pr mbrojtje shndetsore (2008) Hulumtimi global pr shndetin e adoleshentve n Republikn e Maqedonis, http://www.unicef.org/tfyrmacedonia/SchoolBasedHealthSurvey__Macedonian.pdf

13


aspekti gjinor. Pr shembull, kontracepsioni ka t bj me fitimin e informatave sa ai prdoret te t rinjt, cilat tipa t mjeteve kontraceptive prdoren dhe far njohurish kan, por nuk ka t dhna nse vendimi pr shfrytzimin sht me zgjedhje personale ose e detyruar nga partneri q t hulumtohen edhe aspektet gjinore.

Informata e vetme e disponueshme q prdoret pr raportim periodik t indikatorit 3.7.219 sht Hulumtimi i klasterit multi-indikatorve q sht zbatuar n vitin 2007 dhe pastaj n vitin 2011 nga ana e UNICEF dhe ISHP20. Hulumtimi ofron t dhna t ndara mbi m shum baza, gjegjsisht metoda e kontracepsionit, rajonet, fushat, mosha, t ardhurat, statusi i martess, prejardhja etnike. Megjithat, minimum standardet me t cilat mund t vlersohet trendi i prdorimit t kontracepsionit jan dhn n dy hulumtimet nacionale reprezentative21. Po ashtu EMSHNF posedon statistika pr numr t mjeteve ordinere kontraceptive si e dhn prmes s cils vzhgohet qasja deri te serviset shndetsore pr planifikim t familjes22. Megjithat kto t dhna mundsojn vetm t prcillen trendt vjetor t metodave kontraceptive ordinere n mbrojtjen primare shndetsore, por t dhnat nuk jan ndar sipas karakteristikave socio-ekonomike dhe demografike, e as nuk mbahet statistik e hollsishme e metodave pr kontracepsion.

Enti shtetror pr statistik mban evidenc pr indikatort 3.7.223 dhe at n prgjithsi pr lindjet te popullata adoleshente nn moshn 15 vjeare dhe t ndara pr do vit, prej 15 deri 19 vjet24. Megjithat, raportet statistikore vjetore nuk mbajn t dhna t veanta pr numrin e lindjeve mbi baza tjera, duke prfshir pr shembullin prkatsin etnike dhe t ardhurat me ka do t fitohej pasqyr m e mir pr karakteristikat tjera socio-ekonomike dhe demografike pr shtatznin adoleshente.

19 Prqindja e femrave n periudhn riprodhuese (15-49) nevojat e t cilave pr planifikim familjar jan t knaqura me kontracepsion modern20 MULTIPLE indicator cluster survey (2011) Ministria e Shndetsis, Ministria e Arsimit, Ministria e Puns dhe Politiks Sociale, http://www.unicef.org/tfyrmacedo-nia/MICS_ENG_FINAL_websize.pdf 21 United Nations (2015) Trends in Contraceptive Use Worldwide 2015, http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/family/trendsCon-traceptiveUse2015Report.pdf 22 INFORMAT Shndeti i nnave dhe fmijve n Republikn e Maqedonis n vitin 2014, ISHP Shtpia e shndetit Shkup Shkup, shtator 201523 Shkalla e lindjeve te adoleshentet (t moshs prej 10 14 dhe 15 19 vjet) n 1000 femra n grup moshn e njjt24 Enti shtetror pr statistik )2014) Libri vjetor statistikor i Republiks s Maqedonis, Kategoria Popullata, http://www.stat.gov.mk/Publikacii/PDFS-G2014/03-Naselenie-Population.pdf,

14

Rekomandime1. Gjat revizionit t Strategjis pr barazi gjinore dhe prgatitja e planeve aksionare, n Qllimin strategjik: Shndetsia t inkuadroj rezultat t veant q ka t bj vetm me SHSR si aspekt i rndsishm shndetsor n avancimin e barazis gjinore

2. Gjat prgatitjes s planeve operative pr barazin gjinore t prfshihen masat gjithprfshirse pr SHSR t cilat drejtprdrejt kontribuojn drejt prmbushjes s Qllimit nr. 3 dhe 5 nga QZHQ, gjegjsisht aktivitete t cilat kan pr qllim zvoglimin e vdekshmris s nnave dhe shtatznia adoleshente, rritja e prdorimit t kontracepsionit, si dhe intervenimi pr forcimin e femrave pr t drejtat riprodhuese. Po ashtu, n planet operative t prfshihen analizat e ligjeve dhe rregulloret t cilat do ti ndjekin trendt rreth qasjes deri te shrbimet dhe respektimi i t drejtave riprodhuese.

3. Indikatort q vijojn pr SHSR sht e nevojshme t grumbullohen, analizohen dhe t raportet pr ato n nivel nacional q tu prgjigjet nevojave t QZHQ nga aspekti i barazis gjinore, por edhe t prfshihen gjat prgatitjes s Raportit vjetor pr avancimin e gjendjes s mundsive t barabarta t femrave dhe meshkujve:

Indikatori 3.1.1. Vdekshmria e nnave n 100.000 lindje.

Indikatori 3.1.2. % e lindjeve nga kuadri profesional-shndetsor.

Indikatori 5.6.1. % e femrave t moshs prej 15 deri 49 vjet t cilat sjellin vendime personale dhe t informuar pr marrdhniet seksuale, prdorimi i kontracepsionit dhe kujdesi pr shndetin riprodhues.

Indikatori 5.6.2. Numri i ligjeve dhe rregulloreve t cilat ua garantojn qasjen e grave t moshs prej 15 deri 49 vjet deri te kujdesi pr SHSR, edukimi dhe informatave.

Prqindja e femrave n periudhn riprodhuese (15-49) nevojat e t cilave pr planikimin familjar jan t knaqura me kontracepsionit modrn.

Shkalla e lindjeve te adoleshentet (e moshs prej 10 14 dhe 15 19 vjet) n 1000 femra n grupin e njjt t moshs.

Indikatori 3.7.1.

Indikatori 3.7.2.

4. T bhen revizione t formularve pr grumbullimin e t dhnave shndetsore, me t cilat do t mundsohet dispozicioni me t dhna m t mdha t veanta, e me kt edhe vzhgimi m i mir i SHSR n plotsimin e QZHQ dhe barazin gjinore, gjegjsisht:

15


Informata t veanta pr vdekshmrin materniale (prkatsia etnike, t ardhurat, mosha, vendbanimi fshat/qytet etj.) dhe shkaqet e vdekshmris Informata t veanta pr numrin e mjeteve kontraceptive ordinere (sipas metods t kontracepsionit, prkatsis etnike, arsimimi, mosha, vendbanimi fshat/qytet etj.)Informata t veanta pr shkalln e shtatznis adoleshente (prkatsia etnike, t ardhurat, arsimimi, mosha, vendbanimi fshat/qytet etj.)

FUQIZIMI EKONOMIK I GRAVE DHE VAJZAVE DHE QLLIMET PR ZHVILLIM T QNDRUESHM

Fuqizimi ekonomik i femrs paraqet nj nga parakushtet kryesore pr avancimin e barazis gjinore. Pjesmarrja e ult n tregun e puns, hendeku gjinor n rroga, puna e papranuar shtpiake, si dhe qasja e kufizuar deri te resurset dhe pozitat udhheqse jan faktort kryesor t cilt nuk e mundsojn realizimin e potencialit t trsishm t grave dhe vajzave dhe pjesmarrjen e tyre t barabart n t gjitha sferat shoqrore.

AZHQ e trajton barazin gjinore nga shum aspekte, gjegjsisht prfshin qllime dhe detyra n fusha t ndryshme me plotsimin e t cilit pritet t prmirsohet pozita ekonomike e femrs. N kontekst t barazis gjinore n Republikn e Maqedonis, veanrisht n pikpamje t fuqizimit ekonomik t femrs, disa qllime dhe detyra nga AZHQ mund t ndahen si m relevante dhe jan lnd e ksaj analize. Qllimi 5 i cili i prkushtohet arritjes s barazis gjinore dhe fuqizimit t grave dhe vajzave prfshin dy detyra (5.4 dhe 5.a) t cilat kan t bjn me avancimin e pozits s tregut t puns dhe n marrdhniet ekonomike. N mnyr plotsuese, AZHQ prmes qllimit 8 dhe detyrs 8.5 synon drejt arritjes s punsimit t plot dhe produktiv dhe puns me dinjitet pr t gjitha femrat dhe meshkujt, si dhe rrog e njjt pr pun t njjt, me ka n mnyr t drejtprdrejt do t kontribuoj drejt prmirsimit t pozits ekonomike t femrs. Qllimet e cekura kan t blejn me fuqizimin ekonomik t femrs dhe do ta matin dhe vlersojn punn e papaguar shtpiake, shkalln e promovimit t shprndarjes s obligimeve shtpiake, shkalln e reformave t zbatuara t cilat do tu japin t drejta t barabarta dhe qasje femrs drejt resurseve ekonomike, qasje deri te pronsia dhe kontrolli mbi tokn dhe format tjera t prons, shrbime financiare, trashgimi dhe resurse natyrore, varsisht nga ligjet nacionale. Krahas ktyre, ndrsa t lidhura n mnyr indirekte me pozitn ekonomike t femrs, e me kt edhe barazia, me qllimet pr rrnjosjen e varfris n t gjitha format e saja (1llimi 1), rrnjosja e uris dhe arritja e siguris s ushqimit, ushqimi m i mir dhe promovimi i bujqsis s qndrueshme

16

(qllimi 2) dhe zvoglimi i pabarazis n shtetet dhe mes tyre (qllimi 10).

Indikatort primar pr vzhgimin e qllimeve pr fuqizimin ekonomik t femrs n AZHQ jan prezantuar n tabeln 2. Grumbullimi i t dhnave t domosdoshme pr vzhgimin e indikatorve, me t cilt do t matet fuqizimi ekonomik i femrs duhet t zhvillohet prmes anketave t ndryshme t amvisrive (household survey), Anketa pr shfrytzimin e kohs dhe Anketa pr fuqin e puns.

TABELA 2: Fuqizimi ekonomik i femrs n Qllimet pr zhvillim t qndrueshm

Detyrat Indikatort

5.4 Njohja dhe vlersimi i puns s papaguar shtpiake (kujdesi pr fmijt, pleqt dhe personat me nevoja t veanta), prmes sigurimit t shrbimeve publike, infrastrukturs dhe politikave pr mbrojtje sociale dhe promovimi i shprndarjes s obligimeve n familje.

5.4.1 Prqindja e kohs s kaluar n punn e papaguar shtpiake dhe kujdesin (pr fmijt, pleqt dhe personat me nevoja t veanta) sipas gjinis, moshs dhe lokacionit.

8.5.1 T ardhurat mesatare (n or) t femrave dhe meshkujve t punsuar, sipas profesionit, moshs dhe nevojave t veanta (personat me nevoja t veanta)

8.5.2 Prqindja e papunsis, t ndara sipas gjinis, moshs dhe nevojave t veanta (personat me nevoja t veanta)

5.a Zbatimi i reformave t cilat do tu japin femrave t drejta t barabarta drejt resurseve ekonomike, dhe qasje deri te pronsia dhe kontrolli mbi tokn dhe format tjera t prons, shrbimet nanciare, trashgimia dhe resurset natyrore, varsisht nga ligjet nacionale.

Qllimi 8.5 Deri n vitin 2030 t arrihet punsimi i plot dhe produktiv dhe pun me dinjitet pr t gjitha femrat dhe meshkujt, duke prfshir edhe t rinjt dhe personat me nevoja t veanta, si dhe rrog e barabart pr pun t njjt.

5.a.1 (a) Prqindja e qytetarve me pronsi ose t drejta mbi tokn bujqsore dhe format tjera t prons, shrbimeve nanciare, trashgimia dhe resurset natyrore, varsisht nga ligjet nacionale. Prqindja e qytetarve me pronsi ose sigurimi i t drejtave mbi tokn bujqsore (nga popullata e prgjithshme bujqsore), sipas gjinis; dhe (6) pjesmarrja e femrs mes pronarve ose bartsit e t drejts pr tok bujqsore, sipas llojit t pronsis.

5.a.2 Prqindja e toks ku korniza ligjore (duke prfshir t drejtn tradicionale), garanton t drejta t barabarta pr femrn pr pronsin e toks dhe/ose kontroll mbi tokn.

17


Fuqizimi ekonomik i femrs n Strategjin pr barazi gjinore 2013 2020 dhe Plani aksionar 2013 2016 dhe kontributi ndaj Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm

Fuqizimi ekonomik i femrs sht nj nga prioritet e Strategjis pr barazi gjinore. Qllimi specifik strategjik 2.3 parasheh: Politika t vendosura dhe pilot pr tejkalimin e barrierave/pengesave dhe punsimi i rritur i femrs (balancimi i jets private/profesionale, siprmarrsia e femrs, diskriminimi i tregut t puns). Prmes qllimit specifik strategjik 2.3 pritet t arrihen rezultatet q vijojn:

1. Masa dhe politika t avancuara ligjore pr harmonizimin e jets private dhe profesionale;2. Qasje dhe kushte t prmirsuara pr femrat n fillimin dhe zhvillimin e siprmarrsis;3. Qasje e prmirsuar e femrs drejt politikave pr punsim;4. Eliminimi i t gjitha formave t diskriminimit mbi baza t gjinis n tregun e puns.

Qllimi strategjik i ktill i vendosur ka lidhshmri t rndsishme me AZHQ n pjesn e fuqizimit ekonomik t femrs, ndrsa rezultatet nga SBGJ m s shumti kontribuojn drejt detyrave 5.4 dhe 8.5, derisa kontributi drejt detyrs 5.1 sht i kufizuar. Strategjia njeh se femrat n pjesn m t madhe jan inkuadruar n punn e papaguar shtpiake dhe prej ktu n PAN sht parapar vendosja e masave dhe aktiviteteve pr balancimin e jets private dhe publike, si dhe promovimi i orarit t shkurtuar t puns n kombinim me shprndarjen e obligimeve n familje pr kujdesin fmijve dhe pleqve dhe personave me nevoja t veanta.

Rezultati 1 sht n korrelacion me detyrat 5.4 dhe 8.5 t QZHQ pasi q pr plotsimin e tij jan parapar aktivitete, gjegjsisht masa dhe politika t cilat kontribuojn pr balancimin e jets private dhe profesionale, mbrojtja nga diskriminimi, shrbime t prmirsuara sociale dhe infrastruktura dhe prmes ksaj qasje e lehtsuar deri te tregu i puns. Nga analiza del se indikatort pr matjen e suksesit t masave dhe aktiviteteve nga PAN t orientuara drejt rezultatit 1, edhe pse jan t definuara qart, n pjesn m t madhe nuk mundsojn vlersim gjithprfshirs dhe cilsor t ndikimit t aktiviteteve dhe efektit t tyre n drejtim t arritjes s rezultateve. Nj pjes e indikatorve nga PAN (numri i trajnimeve t realizuara, numri i hulumtimeve t zbatuara, numri i ngjarjeve t organizuara etj.) nuk mund t kontribuojn n mnyr thelbsore pr fuqizimin ekonomik t femrs n pajtim me detyrat 5.4, 5.1 dhe 8.5. N mnyr plotsuese, masat kshtu t dizajnuara, si dhe indikatort adekuat, nuk do t mundsonin t dhna relevante me t cilat do t mund t vzhgohet indikatori

18

5.4.1 nga QZHQ. Megjithat, indikatort Vlersimi i kapaciteteve t forcuara, Rastet e caktuara t diskriminimit nga ana e inspektoratit t puns, Tipi i masave t ndrmarra dhe Numri i institucioneve t sapo hapura mundsojn vlersim t cilsis dhe ndikimit t aktiviteteve.

SBGJ dhe PAN n mas t vogl jan t lidhura me detyrat 5.a nga QZHQ pasi q mungojn masa konkrete dhe aktivitete t cilat do t siguronin qasje t barabart dhe t drejta t femrave n pikpamje t qasjes deri te resurset. Fuqizimi ekonomik i femrs sht qllim prioritar, ndrsa prmes realizimit t rezultateve, gjegjsisht zbatimit t aktiviteteve do t mund t fuqizohet lidhshmria me detyrn 5.a. N t vrtet, aktivitetet lidhur me rezultatin 2 nga PAN jan orientuar drejt zhvillimit dhe promovimit t siprmarrsis s femrave dhe realizimit t tyre t suksesshm, edhe ose n vllim t kufizuar, do t mund ta prmirsoj qasjen deri te resurset ekonomike. Megjithat, sht e rndsishme t theksohet se asnj SBGJ dhe PAN nuk e njohin qasjen e kufizuar deri te pronsia, kontrolli mbi tokn dhe llojet tjera t prons, si problem i cili duhet t adresohet q t avancohet pozita ekonomike e femrs dhe pr kt shkak nuk parashohin masa dhe aktivitete t drejtuara nga detyra 5.a.

Rezultatet 3 dhe 4 jan n korrelacion me QZHQ pasi q arritja e tyre mund t kontribuoj drejt zvoglimit t diskriminimit t tregut t puns dhe rritja e punsimit, por aktivitetet e parapara nuk e adresojn hendekun gjinor te rrogat. M sakt, masat dhe aktivitetet pr arritjen e rezultateve t cekura parashohin identifikimin e shkaqeve pr pjesmarrjen e ult t femrs n tregun e puns dhe shkaqet dhe format e diskriminimit gjinor, forcimin e bashkpunimit institucional dhe kapacitetet, si dhe zhvillimi dhe implementimi i politikave dhe masave, me t cilat do t rritet pjesmarrja e femrs n tregun e pun dhe do t zvoglohet diskriminimi n sektorin publik dhe privat. Megjithat, me SBGJ dhe PAN sht e domosdoshme n prgjithsi t adresohet hendeku gjinor n rrogat q t arrihet kontribut m i madh drejt detyrs 8.5.

Indikatort t cilt kan t bjn me prmirsimin e qasjes s femrs drejt politikave pr punsim (Rezultati 3) jan definuar qart dhe kan lidhshmri me detyrat relevante nga QZHQ dhe mundsojn matjen e ndikimit, gjegjsisht ndikimin e aktiviteteve. Por, n t njjtn koh nuk mund t thuhet lidhur me indikatort lidhur me eliminimin e t gjitha formave t diskriminimit mbi baz t gjinis n tregun e puns (Rezultati 4). Kshtu t vendosura, indikatort nuk mundsojn t dhna pr cilsin dhe ndikimin e aktiviteteve dhe kontributin e tyre n realizimin e rezultatit konkret.

19


N ciln mas t dhnat nacionale dhe statistikat pr SHSR jan t mjaftueshme pr vzhgimin dhe raportimin drejt QZHQ

Indikatori 5.4.125 pjesrisht mund t vzhgohet prmes Ankets pr shfrytzimin e kohs q Enti shtetror pr statistik e ka zbatuar do pes vjet. Kjo anket e tregon shprndarjen gjinore t kohs s kaluar n obligimet shtpiake, ndrsa t dhnat jan gjithprfshirse dhe tregojn se femrat n pjesn m t madhe kujdesen pr obligimet shtpiake dhe fmijt, pa dallim nse jan t punsuara, t papunsuara ose jo aktive n tregun e puns. T dhnat nga anketa jan ndar sipas kohs, gjinis, moshs, dhe statusit bashkshortor, por nuk e tregojn lokacionin e t anketuarve, prkatsin e tyre etnike dhe t ardhurat26, si sht parapar me indikatorin.

Agjencia pr kadastr dhe patundshmri sht institucioni shtetror kompetent q disponon me t dhna relevante pr vzhgimin e Indikatorit 5.a.1.27. Edhe pse i disponon t dhnat pr vlersimin e pronsis ose t drejtn n pron (patundshmri) dhe tokn pr prpunim t ndara sipas gjinis, Agjencia nuk i publikon kto t dhna n ueb faqen e vet.

Indikatori 5.a.228 pr detyrn 5a po ashtu mund t vzhgohet pasi q nnkupton vlersim t kornizs juridike e cila e rregullon pronsin. Sipas parimit t Kushtetuts s Republiks s Maqedonis qytetart kan t drejt pr pronsi dhe t drejt pr trashgimi dhe askujt nuk mund ti merren ose ti kufizohen pronsia dhe t drejtat q dalin nga ajo, prve nse bhet fjal pr interes publik t caktuar me ligj. N rast t ekspropriacionit t pronsis ose n rast t kufizimit t pronsis garantohet kompensim i drejt, i cili nuk mund t jet m i ult nga vlera n treg.29 N kt kontekst, mund t thuhet se juridikisht nuk ekzistojn ligje t cilat e kufizojn t drejtn e pronsis s femrs. Megjithat, sht indikativ fakti se vetm nj e treta e pronarve t toks bujqsore dhe patundshmris jan femra. Ai tregon se mungesat potenciale n implementimin e rregullores, si dhe e nevojs nga hulumtime plotsuese me t cilat do t identifikoheshin shkaqet pr hendekun e madh gjinor n pronsin e toks.

25 Prqindja e kohs s shpenzuar pr punn e papaguar shtpiake (dhe kujdesi) e ndar sipas gjinis, moshs dhe lokacionit.26 Enti shtetror pr statistik (2015). Anketa pr shfrytzimin e kohs 2014/2015, http://www.stat.gov.mk/Publikacii/2.4.15.20.pdf 27 Prqindja e qytetarve me pronsi ose t drejta mbi tokn bujqsore dhe format tjera t prons, shrbime financiare, trashgimia dhe resurset natyrore, varsisht nga ligjet nacionale. Prqindja e qytetarve me pronsi ose sigurimin e t drejts mbi tokn bujqsore (nga popullata e prgjithshme bujqsore), sipas gjinis; dhe (b) pjesmarrja e femrs mes pronarve ose bartsve t drejts pr tok bujqsore, sipas tipit t pronsis. 28 Prqindja e vendeve ku korniza juridike (duke prfshir t drejtn tradicionale), garanton t drejta t barabarta t femrs mbi pronsin e toks dhe/ose kontroll mbi tokn.29 Kushtetuta e Republiks s Maqedonis (1991) T drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore, Neni 30, http://www.sobranie.mk/ustav-na-rm.nspx

20

Indikatori 8.5.130 pr prmbushjen e qllimit 8.5 sht pjesrisht i matshm prmes t dhnave ekzistuese t ESHS. Nga ana e ESHS jan publikuar disa publikime31 ku jan prfshir t ardhurat mesatare sipas asaj se sa femrat dhe meshkujt paguhen n or, e gjithashtu nuk ka t dhna pr personat me nevoja t veanta. Nga ana tjetr, hulumtimet tregojn se femrat nga pakicat etnike do t punonin pr t ardhura m t ulta32 dhe prej ktu del rndsia e ESHS t grumbulloj dhe klasifikoj t dhnat pr punsimin dhe t ardhurat e femrave nga pakicat etnike. Shkalla e punsimit dhe t ardhurat duhet t shprndahen edhe sipas komunave me qllim t identifikimit t mjediseve lokale ku nevojiten masa plotsuese dhe politika pr stimulim t aktivitetit ekonomik t femrs.

Indikatori 8.5.2 pothuaj trsisht mund t vzhgohet dhe ESHS disponon me t dhna pr prqindjen e punsimit, t ndara sipas gjinis dhe moshs, prve pr personat me nevoja t veanta. Agjencia pr punsim rregullisht grumbullon dhe azhurnon t dhna pr personat e papunsuar sipas prkatsis etnike, moshs dhe gjinis, duke prfshir edhe pasqyr t personave t papunsuar invalid (personat me nevoja t veanta) sipas strukturs s moshs, shkalls s arsimimit dhe llojit t invaliditetit.

30 T ardhurat mesatare (n or) t femrave dhe meshkujve t punsuar, sipas profesionit, moshs dhe nevojave t veanta (personat me nevoja t veanta). 31 Enti shtetror pr statistik (2014). T punsuar dhe neto rroga, http://www.stat.gov.mk/Publikacii/2.4.15.05.pdf 32 Reaktor Hulumtimi n aksion (2010). Grat n ekonomin maqedonase, http://www.reactor.org.mk/CMS/Files/Publications/Documents/Nacionalna%20-%20mak%20FINAL.pdf

21


Rekomandime1. Pr vzhgimin e avancimit t shtetit n pikpamje t barazis gjinore indikatort q vijojn pr fuqizimin ekonomik, q jan rekomanduar nga QZHQ nevojitet t grumbullohen dhe t analizohen n kuadr t mekanizmave nacional pr raportim, si dhe t prfshihen gjat prgatitjes s Raportit vjetor pr avancimin e gjendjes s mundsive t barabarta t femrs dhe mashkullit:

Indikatori 5.4.1. Prqindja e kohs s kaluar n pun t papaguar shtpiake dhe kujdes (pr fmijt, pleqt dhe personat me nevoja t veanta) sipas gjinis, moshs dhe lokacionit

Indikatori 5.a.1. Prqindja e qytetarve me pronsi ose t drejta mbi tokn bujqsore dhe format tjera t prons, shrbimet nanciare, trashgimis dhe resurseve natyrore, varsisht nga ligjet nacionale. Prqindja e qytetarve me pronsi ose sigurimi i t drejtave mbi tokn bujqsore (nga popullata e prgjithshme bujqsore), sipas gjinis; dhe (b) pjesmarrja e femrs mes pronarve ose bartsve t drejts pr tok bujqsore, sipas tipit t pronsis.

Indikatori 5..2. Prqindja e toks ku korniza juridike (duke prfshir t drejtn tradicionale), garanton t drejta t barabarta t femrs mbi pronn e toks dhe/ose kontroll mbi tokn

Indikatori 8.5.1. T ardhurat mujore (n or) t femrave dhe meshkujve t punsuar, sipas profesionit, moshs dhe nevojave t veanta (personat me nevoja t veanta)

Prqindja e papunsis, t ndara sipas gjinis, moshs dhe nevojave t veanta (personat me nevoja t veanta)

Indikatori 8.5.2.

2. PAN i ri t parashoh aktivitete pr fuqizimin ekonomik t femrs t cilat jan relevante pr Qllimin nr.5 t QZHQ, gjegjsisht aktivitete pr njohjen dhe vlersimin e puns s papaguar shtpiake, zbatimin e masave t cilat do tu japin t drejta t barabarta femrs ndaj resurseve ekonomike, pronsis dhe kontroll mbi tokn dhe punsim t trsishm dhe produktiv dhe pun me dinjitet pr t gjitha femrat dhe meshkujt.

3. Enti shtetror statistikor rregullisht t bj grumbullimin e t dhnave pr t ardhurat e femrave dhe meshkujve t ndara sipas ors, komuns dhe prkatsis etnike. T dhnat plotsuese n Anketn

22

pr shfrytzimin e kohs t ndahet edhe sipas kritereve tjera t parapara me QZHQ si jan lokacioni i t anketuarve, prkatsia etnike, kufizimet dhe t ardhurat e t anketuarve.

4. T forcohen kapacitetet e Agjencis pr kadastr dhe t vendoset azhurnimi i rregullt i data bazs me t dhnat pr gjendjen pronsore t femrave dhe meshkujve n Republikn e Maqedonis.

PJESMARRJA POLITIKE E FEMRAVE/INKUADRIMI I FEMRS N VENDIMMARRJE DHE QLLIMET PR

ZHVILLIM T QNDRUESHM

Prfshirja politike e femrs sht e drejta themelore e njeriut e garantuar me Deklaratn universale pr t drejtat e njeriut t Kombeve t Bashkuara, Konventn pr eliminimin e t gjitha formave t diskriminimit dhe Platforma pr aksion e Pekinit. Instrumentet ndrkombtare i njohin barrierat e ndryshme t cilat ndikojn mbi shkalln e pjesmarrjes politike t femrs dhe presin nga vendet antare vendosjen e masave dhe mekanizmave pr barazimin e pjesmarrjes politike mes femrave dhe meshkujve. Sipas studime t shumta, m e sigurt sht q femrat ti mbshtesin ligjet dhe masat t cilat e avancojn barazin, e prmirsojn statusin e femrave, programet sociale, arsimin dhe shndetsin33. Hulumtimet n Maqedoni, vrtetojn se femrat kshilltare u japin prioritet m t madh shtjeve lidhur me shndetsin, shtjet sociale, arsimin dhe investimet n infrastrukturn sociale.34 Megjithat, prfshirja e femrs n politik dhe n funksione udhheqse edhe m tej mbetet sfid edhe pse jan br hapa t rndsishme pr avancimin e pjesmarrjes s femrs n jetn politike, hendekun gjinor edhe m tej mbetet sfid pr funksionet kryesore politike (pozitat ministrore dhe pr kryetar komune), dhe pozitat udhheqse n institucionet shtetrore dhe publike.

Kjo analiz do t jap vshtrim mbi Qllimet pr zhvillim t qndrueshm 5 dhe 16, dhe nn qllimet dhe indikatort relevant, t cilt synojn t sigurojn pjesmarrjen e trsishme dhe efektive t femrs dhe mundsi t barabarta pr udhheqsi n t gjitha nivelet e vendimmarrjes n jetn politike, ekonomike dhe publike. M sakt detyra 5.5 e mat avancimin e barazis gjinore prmes inkuadrimit politik t femrs n nivel lokal dhe nacional dhe rritjen e numrit t femrs n pozita menaxhieriale (udhheqse). Po ashtu, nn qllimi 16.7 e mat avancimin e barazis gjinore prmes vendimmarrjes 33 Wittmer, D. E., & Bouch, V. (2013). The limits of gendered leadership: Policy implications of female leadership on womens issues. Politics & Gender, 9(3), 245-275.34 Reaktor Hulumtime n aksion (2015). Femrat n politik: Rruga deri te funksionet politike dhe ndikimi n nivel lokal n Maqedoni, http://bit.ly/2dM6va2

23


participative, prgjegjse dhe reprezentues n t gjitha nivelet, shprndarjen gjinore t pozitave n institucionet publike (trupat ligjdhnse nacionale dhe lokale, administratn publike dhe gjyqsorin) dhe prqindjen e popullats (sipas gjinis) t cilat besojn se vendimmarrja sht inkluzive.

Indikatort pr qllimet jan vendosur nga Grupi ndr agjencit dhe t ekspertve pr indikatort pr Qllimet pr zhvillim t qndrueshm n suaza t Komisionit pr statistik pran Kombeve t Bashkuara35. Indikatort n qllimin 16, promovojn shoqri inkluzive pr zhvillim t qndrueshm dhe qasje deri te drejtsia, ndrtimin e institucioneve efikase, me prgjegjsi dhe inkluzive pr t gjith, dhe jan t aplikueshme pr barazin gjinore dhe avancimin e prfshirjes s femrs n vendimmarrje.

Sipas UNFPA36 vzhgimi i prmbushjes s qllimeve t vendosura n nivel lokal do t jet i suksesshm vetm prmes indikatorve t cilt do t prfshihen n AZHQ. Deri m tani, si burim i t dhnave pr vzhgimin e qllimeve t vendosura n nivel lokal sht shfrytzuar raporti i Departamentit statistikor i KB-ve, raporti pr implementimin e Rezoluts 66/130 i femrave dhe pjesmarrjes politike n Asamblen gjeneral t CEDAW dhe burimet qeveritare nacionale, duke i prfshir edhe misionet e prhershme t Kombeve t Bashkuara.

Pr shkak t mungess s t dhnave krahasuese n t gjitha vendet dhe rajonet, duhet t zhvillohet metodologji e standardizuar dhe udhzim pr grumbullimin e t dhnave n nivel lokal.

35 http://unstats.un.org/unsd/statcom/47th-session/documents/2016-2-IAEG-SDGs-Rev1-E.pdf 36 Fondi pr popullat pran Kombeve t Bashkuara (2015) Prmbledhje e meta t dhnave pr indikatort pr vzhgim global t Qllimeve t qndrueshme zhvillimore dhe tragetet, http://unstats.un.org/sdgs/files/Metadata%20Compilation%20for%20SDG%20Indicators%2023%20October%202015%20Update.pdf

24

Pjesmarrja politike e femrs/prfshirja e femrs n vendimmarrje n Qllimet pr zhvillim t qndrueshm

Detyrat Indikatort

5.5. T sigurohet pjesmarrja e trsishme dhe efektive e femrs dhe mundsi t barabarta pr udhheqje n t gjitha nivelet e vendimmarrjes n jetn politike, ekonomike dhe publike

5.5.1. Prqindja e femrs n parlament dhe n kshillat e vetqeverisjes lokale5.5.2. Prqindja e femrs n pozita menaxheriale

16.7. T sigurohet vendimmarrje me prgjegjsi, inkluzive, participative dhe reprezentues n t gjitha nivelet

16.7.1. Prqindja e pozitave (sipas gjinis, moshs, personat me nevoja t veanta dhe grupet e popullats) n institucionet publike (trupat nacionale dhe lokale, administrata publike dhe gjyqsori) lidhur me shprndarjen nacionale16.7.2. Prqindja e popullats t cilt besojn se vendimmarrja sht inkluzive dhe participative sipas gjinis, moshs, personat me nevoja t veanta dhe grupet e popullats

Pjesmarrja politike e femrs n Strategjin pr barazi gjinore 2013 2020 dhe Plani aksionar 2013 2016 dhe kontributi drejt Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm

Strategjia pr barazi gjinore prmes Qllimit specifik strategjik 2.1 parasheh: Pjesmarrje t rritur gjinore me prgjegjsi t femrave n proceset e vendimmarrjes n pushtetin ligjdhns dhe ekzekutiv, n politikn partiake dhe veprimtarin redaktuese radio-difuzve prmes s cils pritet t arrihen kto rezultate:

1. Pjesmarrje e balancuar e femrave n trupat punuese t pushtetit ligjdhns dhe ekzekutiv dhe integrimin e perspektivs gjinore n prmbushjen e kompetencave t Kuvendit

2. Masa t veanta t miratuara pr prfaqsim t drejt t femrave n pushtetin ekzekutiv

3. Kapacitete t forcuara t gjykatsve dhe prokurorve publik pr perspektivn gjinore n pushtetin e gjyqsorit

25


Qllimet e SBGJ pr avancimin e prfshirjes politike t femrs, n mas t madhe prputhet me detyrn 5.537 t QZHQ, t cilat kan t bjn me sigurimin e pjesmarrjes s plot dhe efektive t femrs dhe mundsi t barabarta pr udhheqje n t gjitha nivelet e vendimmarrjes n jetn politike, ekonomike dhe publike. M konkretisht, Strategjia jep vshtrim mbi mungesn e prfshirjes s femrs n pushtetin ekzekutiv n nivel nacional dhe lokal, si dhe gjat emrimit t ambasadorve dhe prfaqsuesve diplomatik dhe prej ktu, parasheh masa pr arritjen e rezultateve 1 dhe 2. Masat pr prmbushjen e Rezultatit 1 kan t bjn me avancimin e pjesmarrjes s barabart t femrave n trupat punuese n nivel nacional dhe lokal, si dhe n trupat punuese dhe komisionet e parlamentit. Pr prmbushjen e Rezultatit 2 sht parapar vendosja e masave t veanta pr pjesmarrje t balancuar t femrs n funksione udhheqse n administratn shtetrore dhe udhheqjen dhe shpalljen e rregullt t statistiks s veant gjinore pr funksionart, npunsit shtetror udhheqs, ambasadort e emruar dhe prfaqsuesit diplomatik, si dhe antart n kshillat drejtues t ndrmarrjeve publike dhe institucionet e emruara nga Qeveria. Rezultati 3 nuk sht relevant pr prmbushjen e qllimeve pr prfshirjen politike nga QZHQ dhe gjat ksaj nuk do t merret parasysh n kt analiz. Si prfundim, nse implementohen aktivitetet pr prmbushjen e Rezultateve 1 dhe 2, pritet se rezultatet n mas t madhe do t kontribuojn drejt QZHQ dhe detyrs 5.538. Prfshirja e qytetarve n vendimmarrje dhe shkalla e pjesmarrjes qytetare sht nj nga indikatort kryesor pr t qenit t hapur dhe demokratizimin e nj shoqrie. Republika e Maqedonis si pjes e iniciativave t Partneritetit t hapur qeveritar angazhohet pr institucione t hapura, transparente dhe t besueshme, t cilat komunikojn dhe bashkpunojn me qytetart. E rndsishme sht t theksohet se Strategjia pr barazi gjinore aspak nuk sht n korrelacion me nn qllimin 16.7 dhe indikatort 16.7.239 nga QZHQ dhe nga ana e shtetit nuk jan br hulumtime dhe analiza t cilat tregojn pr shkalln e pjesmarrjes qytetare t femrs dhe meshkujve dhe mnyrn se si qytetart mund t prfshihen n vendimmarrje n nivel lokal dhe nacional. N SBGJ dhe PAN nuk ekzistojn qllime, aktivitete dhe indikator prmes t cilve parashihet prfshirja e femrs n vendimmarrje jasht proceseve politike.

Indikatort n PAN lidhur me Qllimin specifik strategjik 2.1 dhe rezultatet 1 dhe 2, t cilat jan t

37 T sigurohet pjesmarrja e trsishme dhe efektive e femrs dhe mundsi t barabarta n t gjitha nivelet e vendimmarrjes n jetn politike, ekonomike dhe publike38 T sigurohet pjesmarrje e plot dhe efektive e femrs dhe mundsi t barabarta pr udhheqje n t gjitha nivelet e vendimmarrjes n jetn politike, ekono-mike dhe publike39 Prqindja e popullats t cilt besojn se vendimmarrja sht inkluzive dhe participative sipas gjinis, moshs, personat me nevoja t veanta dhe grupi i popullats

26

aplikueshme pr AZHQ jan definuar, t matshme dhe relevante dhe prmes tyre mund t vzhgohet avancimi i pjesmarrjes politike t femrs. Shfaqja e t dhnave statistikore pr prfshirjen politike t femrs dhe mashkullit sht nj nga indikatort e AZHQ, por jo edhe t SBGJ dhe PAN dhe gjat ksaj nevojitet angazhim m i madh nga ana e institucioneve pr zbatimin e aktiviteteve q t mund t prcillet ky indikator. PAN parasheh Udhheqje dhe shpallje t rregullt t statistiks s veant gjinore pr funksionart, npunsit shtetror n pozita udhheqse, ambasadort e emruar dhe prfaqsuesit diplomat, si dhe antart n kshillat drejtues t ndrmarrjeve publike dhe institucionet e emruar nga Qeveria. Megjithat, obligimi ligjor edhe m tej nuk respektohet dhe nuk ka t dhna t veanta gjinore pr prbrjen gjinore t pozitave udhheqse t publikuara n ueb faqet e institucioneve, edhe pse kjo sht pjes e masave t parapara n Strategjin dhe PAN.

Strategjia dhe PAN e njohin mungesn e t dhnave t veanta gjinore mungon qasja e harmonizuar e grumbullimit t dhnave sipas gjinis, e cila do t siguroj baz solide pr analizimin e gjendjes dhe krijimin e politikave t cilat shpijn drejt avancimit t barazis gjinore. Gjat ksaj, sht vrtetuar nevoja pr avancimin e treguesve statistikor dhe vendosjen e sistemit t harmonizuar t indikatorve, q do tu mundsoj t gjith aktorve qasje deri te t dhnat pr shkak t analizs s gjendjes, paraqitjen e mungesave dhe dhnien e propozimeve adekuate dhe t dobishme pr masat dhe aktivitetet e mtejshme. Nj nga indikatort e ktij qllimi sht kuota e rritur nga 40% t gjinis m pak t prfaqsuar n listat e kandidatve n Kodin zgjedhor. N vitin 2015, kuota e rritur n 40% pr gjinin m pak t prfaqsuar, prmes s cils do t nxitet pjesmarrja e femrs n politik, por mbetet t monitorohet implementimi i ligjit n zgjedhjet e ardhshme lokale dhe parlamentare.

N ciln mas t dhnat nacionale dhe statistika pr pjesmarrjen politike t femrs jan t mjaftueshme pr vzhgim dhe raportin ndaj QZHQ

Indikatort n SBGJ, jan relevant pr arritjen e detyrs 5.540 nga QZHQ, por mungojn t dhnat e veanta gjinore t kapshme q sht sfid me t ciln ballafaqohen institucionet duke e prfshir Kuvendin, trupat punuese t Kuvendit, NJVL dhe partit politike. Kuvendi dhe NJVL nuk mbajn t dhna t veanta pr numrin e femrave dhe meshkujve n Kuvend dhe n kshillat e vetqeverisjes lokale, por prmes t dhnave publike n ueb faqen e Kuvendit dhe t NJVL-ve (n pjesn m t 40 T sigurohet pjesmarrje e plot dhe efektive e femrs dhe mundsi t barabarta pr udhheqje n t gjitha nivelet e vendimmarrjes n jetn politike, ekonomike dhe publike

27


madhe) mund t shihet numri i femrave n parlament dhe n njsit e vetqeverisjes lokale. Duke marr parasysh se informatat ekzistojn, nevojitet avancimi i kapaciteteve teknike pr udhheqje dhe azhurnimin e rregullt t statistiks s veant gjinore nga ana e shrbimit teknik t Kuvendit dhe NJVL.

Pr shkak t mungess s implementimit t obligimeve ligjore, trsisht nuk mund t matet pjesmarrja e femrs n pozita lider dhe udhheqse t parapar me indikatorin 5.5.241 Mungesa e ktyre t dhnave n mnyr plotsuese ndikon mbi vendosjen e masave t veanta, gjegjsisht e anulon vendosjen e masave t veanta prmes t cilave edhe do t rritet numri i femrave n pozitat udhheqse n institucionet publike dhe shtetrore. Nga ana tjetr n Sektorin pr mundsi t barabarta n 5 vitet e fundit sht zbatuar vetm nj hulumtim pr pjesmarrjen e femrs n jetn publike dhe politike n njsit e vetqeverisjes lokale. Megjithat, n raportin e Avokatit t Popullit42 ceket numri i prgjithshm i personave t punsuar n administratn shtetrore dhe shprndarja gjinore e personave t zgjedhur dhe t emruar, personat n pozita udhheqse, pozita jo udhheqse dhe t punsuarit n organ. Duke u bazuar n t dhnat e raportit t Avokatit t Popullit, mund t shihet shprndarja gjinore lidhur me pozitat e ndryshme, por edhe m tej mungon shprndarja gjinore n pozitat udhheqse sipas institucioneve individuale, Pr implementimin me sukses t SBGJ dhe prmbushjes s QZHQ, nevojitet edhe ngritja e kapaciteteve t Ministris s Puns dhe Politiks Sociale dhe Sektori pr mundsi t barabarta pr monitorim t suksesshm, por edhe presion mbi institucionet t cilat nuk e implementojn PAN, ndrsa me kt edhe nuk i respektojn obligimet ligjore dhe nuk i shpallin t dhnat e veanta gjinore n ueb faqet resore.

Lidhur me indikatort 16.7.143 pr burim primar t dhnave44 llogaritet udhheqja e evidencs pr pun administrative n nivel nacional n pajtim me obligimet e ICCPR dhe CEDAW. Grupet e ndryshme t popullats do t definohen n nivele t do vendi individualisht dhe n varsi prej grupeve etnike dhe fetare t cilat jetojn n vend. Ky indikator sipas aspektit gjinor sht relevant me ka do t tregohen dallimet gjinore lidhur me participimin e femrs dhe mashkullit n vendimmarrje. T dhnat pr kt indikator duhet t ndahen n t gjitha nivelet e pushtetit lokal dhe nacional (Pushteti ekzekutiv, parlamenti, gjyqsori, policia etj.) n nivel t pozitave (menaxhment i lart, nivel i mesm i menaxhimit, profesional, personel ndihms) dhe tipi i marrveshjes (afatshkurtr, i prkohshm dhe i prhershm).41 Prqindja e femrs n pozitat menaxheriale42 Avokati i Popullit i Republiks s Maqedonis (2015) Raport vjetor pr shkalln e sigurimit, respektimit, avancimit dhe mbrojtjes s t drejtave dhe lirive t njeriut, http://ombudsman.mk/upload/Godisni%20izvestai/GI-2015/GI_2015-za_pecat.pdf 43 Prqindja e pozitave (sipas gjinis, mosha, personat me nevoja t veanta dhe grupi i popullats) n institucionet publike (trupat ligjdhnse nacionale dhe lokale) lidhur me shprndarjen nacionale44 Fondi pr popullat pran Kombeve t Bashkuara (2015) Kompilacioni i meta t dhnave pr indikatort pr vzhgimin global t Qllimeve zhvillimore t qnds rueshme dhe tragetet, http://unstats.un.org/sdgs/files/Metadata%20Compilation%20for%20SDG%20Indicators%2023%20October%202015%20Update.pdf

28

Indikatori 16.7.145 gjegjsisht prqindja e pozitave (sipas gjinis, moshs, personat me nevoja t veanta dhe grupet e popullats) n institucionet publike (trupat ligjdhnse nacionale dhe lokale, administratn publike dhe gjyqsorin) lidhur me shprndarjen nacionale grumbullohet nga ana e zyrs s Avokatit t Popullit. Edhe pse raporti i Avokatit t Popullit pjesrisht tregon ndarje gjinore t vendeve t puns n administrat, megjithat nuk ekziston shprndarje gjinore e t punsuarve n administratn shtetrore sipas prkatsis etnike. N mnyr plotsuese, n raport mungojn informacione pr tipin e punsimit dhe marrveshje gjegjsisht nse t punsuarit jan me marrveshje afatshkurtr, t prkohshme ose t prhershme. Analiza gjinore e t dhnave sht mjaft e rndsishme, duke marr parasysh pjesmarrjen e ult t femrs n tregun e puns dhe diskriminimi me t cilin ballafaqohen femrat gjat punsimit. Kto informata nuk grumbullohen nga ana e asnj institucioni shtetror ose nse grumbullohen nuk kan qasje publike.

Duke marr parasysh indikatorin 16.7.246, participimi i pjesmarrsve n vendimmarrje shpesh zbatohet prmes ENER, forumeve n bashksi ose prmes bashkpunimit (n projekte) me ndihmn e organizatave qytetare. Hulumtimet e zbatuara nga ana e organizatave qytetare jan t vetmet q mundsojn t dhna prmes t cilave mund t bhet analiz pr inkuadrimin e qytetarve n vendimmarrje dhe nse vendimmarrja sht inkluzive dhe participative. Po ashtu, nuk ka indikator t mats t cilt do ta matnin prqindjen e popullats t cilt besojn se vendimmarrja sht inkluzive dhe participative sipas gjinis, moshs, personat me nevoja t veanta dhe grupe t popullats.

45 Ibid46 Prqindja e popullats t cilt besojn se vendimmarrja sht inkluzive dhe participative sipas gjinis, personat me nevoja t veanta dhe grupet e popullats

29


Rekomandime

1. Pr vzhgimin e prparimit t shtetit n pikpamje t barazis gjinore indikatort q vijojn pr pjesmarrjen politike t femrs/inkuadrimi i femrs t cilat jan rekomanduar nga QZHQ, nevojiten t analizohen n suaza t mekanizmave nacionale pr raportim, si dhe t prfshihen gjat prgatitjes s Raportit global pr avancimin e gjendjes s mundsive t barabarta t femrs dhe mashkullit:

Indikatori 5.5.1. Prqindja e femrs n parlament dhe n kshillat e vetqeverisjeve lokale.

Indikatori 5.5.2. Prqindja e femrs n pozita menaxheriale.

Indikatori 16.7.1. Prqindja e pozitave (sipas gjinis, moshs, personat me nevoja t veanta dhe grupet e popullats) n institucionet publike (trupat ligjdhnse nacionale dhe lokale, administrata publike dhe gjyqsori) lidhur me shprndarjen nacionale.

Indikatori 16.7.2. Prqindja e popullats t cilt besojn se vendimmarrja sht inkluzive dhe participative sipas gjinis, moshs, personat me nevoja t veanta dhe grupet e popullats.

2. N prgatitjen e PAN t ri t parashihen aktivitetet q vijojn me indikator mats pr implementimin e t njjtve: Udhheqja e t dhnave t veanta statistikore pr listat kandidate dhe t vendeve t fituara n nivel nacional; Vendosja e praktiks pr udhheqje t Rregullores pr pun t Kuvendit n pjesn e prfaqsimit t drejt t dy gjinive n komisionet dhe trupat punuese; Raporti pr prfaqsimin e drejt t femrs dhe meshkujve n trupat dhe komisionet parlamentare; T dhnat e veanta gjinore pr Kuvendin, trupat punuese dhe komisionet n ueb faqet e Kuvendit, Prfaqsimi i femrs n funksione udhheqse dhe t dhnat e publikuara n ueb faqet e ministrive resore.

3. MPPS/ESHS/Ministrit resor/NJVL t grumbullojn t dhna t veanta gjinore n t gjitha nivelet e pushtetit lokal dhe qendror (sipas prcaktimeve n SBGJ), n nivele t pozits (menaxhmenti i lart, niveli i mesm i menaxhmentit, personeli ndihms etj.) dhe tipi i marrveshjes (afatshkurta, t prkohshme, t prhershme) q t identifikohen diskriminimi i bazuar n gjini (nse ekziston).

30

Avokati i Popullit n raportet vjetore ta prfshij edhe shprndarjen gjinore t punsuarve sipas bashksive etnike, kufizimit dhe t ndar sipas institucioneve.

4. PAN i ri t parashoh hulumtime nacionale dhe analiza pr prqindjen e popullats t cilt besojn se vendimmarrja sht inkluzive dhe participative sipas gjinis, moshs, personat me nevoja t veanta dhe grupet e popullats.

DHUNA E BAZUAR N GJINI DHE QLLIMET PR ZHVILLIM T QNDRUESHM

N pajtim me Deklaratn e OKB-ve pr eliminimin e dhuns mbi gruan47, dhuna mbi gruan paraqet do akt i dhuns gjinore q rezulton ose ka gjasa t mdha se do t rezultoj vuajtje fizike, seksuale pse psikologjike ose lndim t femrs duke prfshir dhe ligjet me do lloj dhune, detyrimi ose lndim i liris, si n jetn publike, ashtu edhe n at private. Definimi m gjithprfshirs sht prmbajtja n Konventn e Kshillit t Evrops pr pengimin dhe luft kundr dhuns mbi femrn dhe dhunn familjare (Konventa e Stambollit48), sipas s ciks dhuna e bazuar n gjini mbi grat kuptohet si shkelje t drejtave t njeriut dhe forma e diskriminimi mbi grat dhe i shnon t gjitha aktet e dhuns s bazuar n gjini q sjellin ose me siguri do t sjellin deri te lndimi ose vuajtja fizike, seksuale, psikike ose ekonomike e femrs, duke prfshir edhe krcnimet pr aktet e tilla, privimi nga liria, pa marr parasysh nse ndodh n jetn publike ose private.

Vitet e kaluara n Republikn e Maqedonis u zbatuan aktivitete t shumta lidhur me pengimin e dhuns familjare dhe tregtin me femra dhe fmij. Mbetet sfida q t zbatohen masat dhe aktivitetet edhe kundr formave tjera t dhuns s bazuar n gjini, si shqetsimi seksual, prdhunimi, dhuna ekonomike, praktikat tradicionale dhe t dmshme etj. Rekomandimet jan q dhuna e bazuar n gjini mbi femrat, si nj nga format m t rnda t shkeljes s t drejtave t njeriut, duhet t shqyrtohen n mnyr integrale dhe ti prfshijn t gjitha format e dhuns.

47 The Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination Against Women CEDAW (1987), United Nations General Assembly, http://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/cedaw.pdf 48 Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (2011), Council of Europe, https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=090000168046031c

31


N kontekst t lufts kundr dhuns s bazuar n gjini n Republikn e Maqedonis, disa qllime dhe detyra nga QZHQ mund t ndahen si m relevante dhe jan lnd e ksaj analize. N t vrtet, Qllimi numr 5 nga AZHQ e njeh rndsin e parandalimit dhe mbrojtjes nga dhuna e bazuar n gjini mbi femrat prmes definimit t detyrave t veanta, dhe at: 5.2 pr eliminimin e t gjitha formave t dhuns s bazuar n gjini mbi femrat dhe vajzat n sfern publike dhe private, duke prfshir tregtin me njerz, formn seksuale dhe t tjera t eksploatimit: 5.3. eliminimi i t gjitha praktikave t dmshme si martesat fmijrore, t hershme dhe t detyruara dhe gjymtimi gjenital femror.

Po ashtu, QZHQ, prmes Qllimit 11 dhe detyra 11.7 synon drejt sigurimit t qasjes universale deri te ambientet e sigurta, inkluzive dhe me qasje t gjelbra dhe publike, veanrisht pr femrat dhe fmijt, pleqt dhe personat me kufizime, me ka n mnyr t drejtprdrejt do t kontribuoj drejt mbrojtjes s femrs nga DHBGJ n ambiente publike. Detyrat dhe indikatort pr dhunn e bazuar n gjini jan inkorporuar edhe n Qllimin numr 16 pr promovimin e shoqrove, t cilat jan paqsore dhe kan qasje inkluzive drejt zhvillimit t qndrueshm, sigurimit t qasjes deri te drejtsia pr t gjith dhe ndrtimi i institucioneve vepruese, llogaridhnse dhe inkluzive n t gjitha nivelet, gjegjsisht detyrat pr zvoglimin e t gjitha formave t dhuns dhe vdekja lidhur me dhunn kudo dhe fund keqprdorimit, eksploatimit, tregtis dhe t gjitha formave t dhuns dhe torturs mbi fmijt.

N pajtim me Grupin mes agjencive dhe eksperte pr indikatort pr QZHQ n suaza t komisionit pr statistik pran Kombeve t Bashkuara, indikatort prmes t cilve vendet duhet ta vzhgojn progresin n parandalimin dhe mbrojtjen e dhuns t bazuar n gjini mbi femrat jan:

32

Parandalimi dhe mbrojtja nga dhuna e bazuar n gjini n Qllimet pr zhvillim t qndrueshm

Detyrat Indikatort

5.2. Eliminimi i t gjitha formave t dhuns s bazuar n gjini mbi grat dhe vajzat n sfern publike dhe private, duke prfshir tregtin me njerz, eksploatimi seksual dhe format tjera

5.2.1. Prqindja e grave dhe vajzave t moshs prej 15 vjet e m tepr, t cilat jan ekspozuar ndaj dhuns seksuale dhe psikologjike nga partneri intim i tanishm ose i mparshm, n 12 muajt e kaluar, sipas forms s dhuns dhe grup moshs.

5.2.2. Prqindja e grave dhe vajzave t moshs deri n 15 vjet dhe m tepr, t cilat kan qen t ekspozuara nga dhuna seksuale nga personat tjer, t cilt nuk kan qen partnert e tyre intim, n 12 muajt e kaluar, sipas grup moshs dhe vendit t ngjarjes.

5.3. Eliminimi i t gjitha praktikave t dmshme si martesat fmijrore, t hershme dhe t detyruara dhe gjymtimi gjenital femror.

5.3.1. Prqindja e femrave t moshs prej 20 24 vjet t cilat kan qen n martes ose bashksi para se ti mbushin 15, gjegjsisht 18 vjet.

11.7. Deri n vitin 2030, t sigurohet qasje universale deri te ambiente t sigurta, inkluzive dhe me qasje, t gjelbra dhe publike, veanrisht pr femrat dhe fmijt, pleqt dhe personat me nevoja t veanta.

11.7.2. Prqindja e femrave t ekspozuara ndaj shqetsimit zik ose seksual, sipas vendit t ngjarjes dhe prolit t dhunuesit (n 12 muajt e fundit).

16.1. Zvoglimi i dukshm i t gjitha formave t dhuns dhe vdekjes lidhur me dhunn kudo

16.1.1. Numri i vitiasve t vrasjes me paramendim, sipas gjinis dhe moshs

16.2. T vuhet fund keqprdorimit, eksploatimit, tregtis dhe t gjitha formave t dhuns dhe torturs mbi fmijt.

16.2.3. Prqindja e femrave dhe meshkujve t ri, t moshs prej 18 deri 29 vjet, t cilt kan prjetuar dhun deri n moshn 18 vjee.

33


Dhuna e bazuar n gjini n Strategjin pr barazi gjinore 2013 2020 dhe Plani aksionar 2013 2016 dhe kontributi ndaj Qllimeve pr zhvillim t qndrueshm Strategjia nacionale pr barazi gjinore 2013 2020 e veon si qllim t veant strategjik avancimin e kornizs ligjore, mbrojtjen dhe dnimin e dhuns s bazuar n gjini prmes Qllimit specifik strategjik 2.2: Vetdija e ngritur shoqrore pr dhunn e bazuar n gjini dhe korniza e avancuar ligjore, e cila ofron standarde pr mbrojtje dhe dnim efikas t formave t ndryshme t dhuns s bazuar n gjini.

Strategjia i definon rezultatet q vijojn si kye pr avancimin e parandalimit dhe mbrojtjes s dhuns s bazuar n gjini:

1. Njohja e dhuns s bazuar n gjini si dhun e cila bazohet n mosbarazimin mes femrave dhe meshkujve n shoqri

2. Kapacitete t forcuara t strukturave profesionale n t gjitha institucionet n fushn e mbrojtjes sociale, arsimimi, shndetsia, mbrojtja dhe siguria, dhe ekonomia pr njohjen e formave t ndryshme t DHBGJ.

3. Sistem i vendosur pr grumbullimin sistematik t informatave pr format e ndryshme t dhuns s bazuar n gjini

4. Prgjigje e avancuar institucionale dhe ,masa t vendosura specifike t mbrojtjes dhe sanksionimit t llojeve t ndryshme t DHBGJ

Nse i krahasojm rezultatet nga SBGJ me detyrat n QZHQ, mund t prfundojm se pjesrisht jan t ndrlidhura dhe kontribuojn drejt detyrave t lartprmendura. Strategjia prmend se dhuna e bazuar n gjini bazohet n pabarazin mes meshkujve dhe femrave n shoqri dhe flet pr njohjen e formave t ndryshme t dhuns s bazuar n gjini. M tej, rezultatet e parapara n Strategji tregojn pr nevojn pr grumbullim sistematik t informatave pr format e ndryshme t DHBGJ dhe t njjtat jan shndrruar n propozim aktivitete n Planin aksionar 2013 2016, prmes aktivitetit pr zbatimin e hulumtimit nacional pr paraqitjen dhe shpeshtin e dhuns s bazuar n gjini.

Moment i rndsishm sht se SBGJ sht dokumenti i par i cili jep definicion pr dhunn e

34

bazuar n gjini. N t vrtet, rregullativa ligjore dhe dokumentet strategjike n Republikn e Maqedonis pothuaj trsisht kan t bjn me dhunn familjare. Ligji pr parandalimin, pengimin dhe mbrojtjen nga dhuna familjare, vetm n fjalorin e termeve sqaron se dhuna e bazuar n gjini mbi femrat nnkupton dhun t orientuar kundr femrs sepse ajo sht grua ose n mnyr disproporcionale e godet.49 Prej ktu edhe sfida kryesore n prmbushjen e detyrave dhe vzhgimi i indikatorve t QZHQ: zbatimi i masave dhe aktiviteteve dhe kundr formave tjera t dhuns s bazuar n gjini si shqetsimi seksual, prdhunimi, dhuna ekonomike, praktikat tradicionale dhe t dmshme etj. N t vrtet, s pari sht e domosdoshme t bhet definimi i sakt i t gjitha formave t dhuns s bazuar n gjini n t gjitha dokumentet strategjike dhe ligjet, q t mund t punohet n drejtim t realizimit t detyrave dhe vzhgimi i indikatorve nga AZHQ.

Plani ekzistues aksionar nacional pr barazi gjinore 2013 2016, si pjes e qllimit specifik strategjik, parasheh aktivitete pr mbrojtjen dhe sanksionimin e dhuns s bazuar n gjini prmes fushatave pr ngritjen e vetdijes dhe ndrtimin e kulturs s mos tolerancs s dhuns t bazuar n gjini; aktivitete informative n institucionet arsimore n t gjitha nivelet n sistemin arsimor; trajnim i kuadrove profesionale dhe ligjrata n universitete; zbatimi i hulumtimeve nacionale pr paraqitjen dhe shpeshtin e dhuns s bazuar n gjini dhe prpilimi dhe vendosja e metodologjis s vetme dhe sistemi pr grumbullimin e koordinuar t informatave; analiza e sistemit juridik dhe masave pr mbrojtje dhe rekomandime pr ndryshime adekuate, t cilat do t sigurojn mbrojtje dhe dnim efikas dhe n koh dhe prgatitja e Programit nacional t mbrojtjes dhe re integrimit t femrs t cilat jan viktima t DHBGJ.

Njlloj edhe n SBGJ dhe n PAN nuk jan definuar indikatort mats dhe relevant prmes t cilve mund t vzhgohet progresi dhe ndikimi i politikave dhe programeve pr pengimin dhe mbrojtjen nga dhuna mbi grat n pikpamje t barazis gjinore. N strategjin nacionale jan prmendur vetm rezultatet, derisa planet aksionare definojn indikator n nivel procesi t cilt e matin suksesin dhe prqindjen e realizimit t aktiviteteve dhe n pjesn m t madhe kan t bjn me ngritjen e vetdijes dhe forcimin e kapaciteteve. Vetm indikatori Numri i viktimave t identifikuara t dhuns s bazuar n gjini dhe numri i shrbimeve t siguruara pr mbshtetje dhe re integrimi, japin mundsi pr vzhgimin dhe matjen e cilsis dhe ndikimit t aktiviteteve 49 Neni 4, alineja 10 nga Ligji pr parandalimin, pengimin dhe mbrojtjen nga dhuna familjare, (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 138/2014, 33/2015 150/2015)

35


t ndrmarra, edhe pse informatat duhet t veohen edhe sipas forms s dhuns, grup moshs, vendit t ngjarjes dhe prkatsis etnike. Gjithsesi, duhet t merret parasysh edhe fakti se vet strategjia flet pr nevojn nga vendosja e sistemit dhe metodologjis pr grumbullim t koordinuar t informatave pr forma t ndryshme t DHBGJ. Po ashtu, n qllimin strategjik 2.2 nga PAN prmenden aktivitetet pr zbatimin e hulumtimit nacional pr paraqitjen dhe shpeshtin e dhuns s bazuar n gjini dhe prpunimi dhe vendosja e metodologjis s vetme dhe sistem pr grumbullimin e koordinuar t informatave. Pr fat t keq aktivitetet e parapara nuk jan realizuar nga ana e institucioneve prgjegjse, kshtu qasja deri te informatat relevante akoma paraqesin munges kye dhe sfid n kt fush. N ciln mas informatat nacionale dhe statistika pr pjesmarrjen politike t femrs jan t mjaftueshme pr vzhgimin dhe raportimin ndaj QZHQ

Informata t shpallura publike t kapshme dhe pro aktive nga grumbullimi sistematik i informatave t ndara statistikore, por edhe t dhna nga hulumtimet pr popullatn e prgjithshme, jan mungesa kryesore kur flasim pr vzhgimin e dhuns s bazuar n gjini mbi femrat n Republikn e Maqedonis, q njher paraqet edhe sfid pr vzhgimin e realizimit t QZHQ n pjesn e DHBGJ. MPPS mban evidenc t rasteve t paraqitura t dhuns familjare, sipas gjinis, tipit t dhuns dhe masave t shqiptuara pr mbrojtjen e prkohshme. MPB punon mbi evidentimin e rasteve t evidentuara t dhuns familjare sipas vendit t ngjarjes, gjinis s viktims dhe dhunuesit dhe kualifikimit juridik. Lidhur me tregtin me njerz, n MPPS sht vendosur sistem i grumbullimi t dhnave statistikore t tregtis me njerz, pr vzhgimin e trendit t ksaj dukurie pa u grumbulluar dhe prpunuar t dhnat personale, me qellim t mbrojtjes s identitetit dhe t dhnave tjera personale t viktims.

ESHS n raportet vjetore pr mbrojtje sociale t fmijve, t rinjve dhe t rriturve50, jep pasqyr t rasteve t evidentuara t keqprdorimit seksual, si dhe evidenc t numrit t miturve, t cilt kan dashur t lidhin martes para se ti mbushin 18 vjet. Gjat ksaj, t dhnat e publikuara prezantohen n nivel vjetor, sipas gjinis dhe moshs. Po ashtu, edhe pse me PAN sht parapar hulumtimi nacional pr paraqitjen dhe shpeshtin e formave t ndryshme t dhuns s bazuar

50 Enti shtetror pr statistik (2015). Mbrojtja sociale e fmijve, t rinjve dhe t rriturve, 2014 2015. Gjendet n http://www.stat.gov.mk/Publikacii/2.4.15.17.pdf

36

n gjini mbi femrat, si sht dhuna seksuale dhe psikologjike, ky aktivitet nuk sht realizuar pr shkak se praktikisht sht e pamundur t vzhgohen indikatort 5.2.151 dhe 5.2.252 nga QZHQ.

Indikatori 5.3.153 po ashtu mund t vzhgohet pasi q n raportet e deritanishme pr mbrojtje sociale t fmijve, t miturve dhe t rriturve, t cilt i publikon Enti shtetror pr statistik. Ekziston vetm numr i rasteve t evidentuara t personave t cilt kan shprehur interesim pr lidhjen e martess para se ti mbushin 18 vjet. Kjo do t thot se nuk ka kurrfar evidence t rasteve t vajzave dhe djemve t mitur n bashksi, gjegjsisht nuk jan regjistruar, edhe pse n pajtim me Konventn e Kshillit t Evrops pr parandalim dhe mbrojtje nga dhuna mbi femrat dhe dhuna familjare, martesat minore jan nj nga format e dhuns s bazuar n gjini, q pr fat t keq shum rrall njihen dhe adresohen si t tilla. Me qllim t rritjes s dukshmris s ktij problemi s pari nevojitet t hulumtohet pr prfshirjen e ktij problemi, q t vlersohet numri i fmijve t cilt jan nn ndikim t martesave t hershme dhe t detyruara, duke prfshir edhe martesat tradicionale t cilat nuk jan regjistruar te organet kompetente dhe t zhvillohen masa korrigjuese pr zvoglimin dhe rrnjosjen e ksaj praktike.

Indikatori 11.7.254 i cili ka t bj me prqindjen e femrave t ekspozuara ndaj shqetsimit fizik ose seksual sipas vendit t ngjarjes dhe profilit t dhunuesit, po ashtu nuk mund t ndiqet pasi q nuk ekziston definim i sakt, njohja dhe sistemi pr paraqitje dhe vzhgimi i ktyre llojeve t dhuns s bazuar n gjini n shtetin ton, si forma t dhuns mbi grat. Po ashtu ka t bj edhe me indikatorin 16.2.355.

Si mund t vrehet, n Republikn e Maqedonis t dhnat e kapshme kan t bjn vetm me disa forma t dhuns s bazuar n gjini mbi grat, gjat ksaj t dhnat nuk klasifikohen sipas t gjitha kategorive relevante si prkatsia etnike, lokacioni gjeografik etj., n pajtim me parimin askush mos lihet ansh. Shkurtimisht, mund t prfundojm se t dhnat ekzistuese n Republikn e Maqedonis nuk jan t mjaftueshme q t vzhgohen indikatort nga QZHQ relevante pr

51 Prqindja e grave dhe vajzave t moshs prej 15 vjet e m tepr, t cilat kan qen t ekspozuara ndaj dhuns seksuale ose psikologjike nga partneri intim i tanishm ose i mparshm, n 12 muajt e kaluar, sipas forms s dhuns dhe grup moshs.52 Prqindja e grave dhe vajzave t moshs prej 15 vjet e m tepr, t cilat kan qen t ekspozuara ndaj dhuns seksuale ose psikologjike nga partneri intim i tanishm ose i mparshm, n 12 muajt e kaluar, sipas grup moshs dhe vendit t ngjarjes53 Prqindja e femrave t moshs prej 20 deri 24 vjet t cilat kan qen n martes ose bashksi para se ti bushin 15 vjet, gjegjsisht 18 vjet.54 Prqindja e femrs t ekspozuar ndaj shqetsimit fizik ose seksual, sipas vendit t ngjarjes dhe profilit t dhunuesit (n 12 muajt e kaluar).55 Prqindja e vajzave dhe meshkujve t ri t moshs prej 18 deri 29 vjet t cilt kan prjetuar dhun seksuale deri n moshn 18 vjeare.

37


DHBGJ, ndrsa prjashtim paraqet indikatori 16.1.156 i cili n trsi mund t vzhgohet pasi q MPB disponon me kto t dhna.

56 Numri i viktimave t vrasjes me paramendim, sipas gjinis dhe moshs.

38

Rekomandime

1. Gjat prgatitjes s planeve aksionare pr barazi gjinore t prfshihen aktivitetet dhe indikatort pr ballafaqim me t gjitha format e dhuns s bazuar n gjini mbi femrat, t cilt jan relevant dhe n pajtim me qllimet dhe indikatort e rekomanduar nga QZHQ, por dhe t prfshihen gjat prgatitjes s Raportit vjetor pr avancimin e gjendjes s mundsive t barabarta t femrave dhe meshkujve

Indikatori 5.2.1. Prqindja e grave dhe vajzave t moshs prej 15 vjet e m tepr, t cilat kan qen t ekspozuara ndaj dhuns seksuale ose zike nga partneri intim i tanishm ose i mparshm, n 12 muajt e kaluar, sipas forms s dhuns dhe grup moshs.

Indikatori 5.2.2. Prqindja e grave dhe vajzave t moshs prej 15 vjet dhe m tepr, t cilat kan qen t ekspozuara ndaj dhuns seksuale nga persona tjer t cilt kan qen partner t tyre intim n 12 muajt e kaluar, sipas grup moshs dhe vendit t ngjarjes.

Indikatori 5.3.1. Prqindja e femrs t moshs prej 20 deri 24 vjet t cilat kan qen n martes ose bashksi para se ti mbushin 15, gjegjsisht 18 vjet.

Indikatori 16.1.1. Numri i viktimave t vrajs me paramendim, sipas gjinis dhe moshs.

Indikatori 16.2.3. Prqindja e femrave dhe meshkujve t ri, t moshs prej 18 deri 29 vjet t cilt kan prjetuar dhun seksuale deri n moshn 18 vjeare.

Indikatori 11.7.2. Prqindja e femrave t ekspozuara ndaj shqetsimit zik ose seksual, sipas vendit t ngjarjes dhe prolit t dhunuesit (n 12 muajt e fundit).

2. Harmonizimi i definicioneve pr dhunn mbi femrat, dhunn e bazuar n gjini mbi femrat dhe t gjitha format e dhuns mbi femrat n ligjet/nn ligjet, aktet/strategjit dhe politikat relevante, n plqim me deklaratat dhe konventat e miratuara;

39


3. Raportet publike vjetore t kapshme pr aktivitetet nga mandatet e trupave zyrtare shtetrore koordinuese pr parandalim dhe mbrojtje nga dhuna e bazuar n gjini mbi grat;

4. Forcimi i kapaciteteve t institucioneve dhe t sistemeve pr grumbullimin e t dhnave statistikore, administrative dhe gjyqsore pr t gjitha format e dhuns s bazuar n gjini mbi femrat, t ndara sipas gjinis, moshs, prkatsis etnike, relacionit viktim-kryes, lokacioni gjeografik, kufizimet, si dhe prmirsimi i qasjes deri te t dhnat pr opinionin;

5. Zbatimi i hulumtimeve nacionale relevante t formave t ndryshme t dhuns s bazuar n gjini, n t cilat jan prfshir edhe t dhnat e veanta sipas gjinis, moshs, prkatsis etnike, kufizimit, t ardhurave, vendit t banimit;

6. PAN i ri t parashoh vendosjen e shrbimeve t specializuara pr ,mbshtetje t femrave t cilat kan prjetuar dhun t bazuar n gjini (n pajtim me numrin e popullats dhe distribuimi gjeografik) dhe ta vzhgoje vlern e mjeteve t ndara buxhetore nga shteti n nivel shtetror pr funksionimin e ktyre shrbimeve, q tu prgjigjet prmbushjes s QZHQ, t cilat i njohin t gjitha format e ndryshme t DHBGJ.