Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce · ródło: Opracowanie na podstawie danych PARP. W roku 2008 liczba przedsibiorstw wg REGON do wyra nie wzrosła (o

DAGMARA K. ZUZEK

BARIERY ROZWOJU MAŁYCH I �REDNICH PRZEDSI�BIORSTW W POLSCE

Streszczenie

W artykule przedstawiono bariery ograniczaj�ce rozwój sektora małych

i �rednich firm w oparciu o przeprowadzone badania. Podstawowe bariery rozwoju

przedsi�biorczo�ci to: brak �rodków finansowych firmy, popyt na lokalnym

i regionalnym rynku, wysoko�� obci��e� podatkowych. Ponadto przedstawiono dwa

modele rozwoju przedsi�biorczo�ci małych i �rednich firm, tj.: model rozwoju auto-

nomicznego i model rozwoju wspieranego.

Słowa kluczowe: sektor małych i �rednich przedsi�biorstw, bariery rozwoju, modele rozwoju

1. Wprowadzenie

Sektor małych i �rednich przedsi�biorstw stanowi niezwykle istotny element ka�dej gospodar-

ki, gdy� stanowi on ponad 99% wszystkich przedsi�biorstw w polskiej gospodarce. Ich znaczenie

przejawia si� m.in. w roli, jak� pełni� one na rynku pracy. Według ró�nych szacunków, w małych

firmach zatrudnionych jest ponad 60% wszystkich zatrudnionych w gospodarce.

W ramach rozwoju przedsi�biorczo�ci terytorialnej podejmowane s� przez samorz�dy lokalne

i regionalne działania w zakresie wspierania małych i �rednich przedsi�biorstw. Przyczynia si� to

do rozwoju całej jednostki samorz�dowej, co ma wpływ na popraw� jako�ci �ycia mieszka�ców.

Wspieranie rozwoju tych przedsi�biorstw wynika z prowadzonej przez nie odpowiedniej polityki

regionalnej. Projekt Narodowe Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007–2013 okre�la uwa-

runkowania rozwoju regionalnego Polski. Najwa�niejsze z nich to:

– utrzymanie wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego przy dokonywaniu korzystnych zmian

strukturalnych w gospodarce polegaj�cych na zwi�kszenie udziału gał�zi i bran� o wysokim po-

ziomie zaawansowania technologicznego i konkurencyjno�ci eksportowej;

– zwi�kszenie zatrudnienia przez tworzenie miejsc pracy i wykorzystywanie aktywnych form

walki z bezrobociem;

– zwi�kszenie innowacyjno�ci polskiej gospodarki w wyniku intensyfikacji i racjonalizacji bada�naukowych oraz szerszego wykorzystywania przez przedsi�biorstwa;

– przygotowanie kadr dla gospodarki opartej na wiedzy i wysiłek edukacyjny

na rzecz wzmacniania społecze�stwa informacyjne

– zapewnienie wi�kszej spójno�ci kraju na poziomach: mi�dzynarodowym, ogólnokrajowym,

wewn�trzregionalnym i lokalnym, przede wszystkim poprzez rozwijanie infrastruktury transpor-

towej i telekomunikacyjnej.

Rola małych i �rednich przedsi�biorstw w rozwoju otoczenia, w jakim działaj� jest niezwykle

istotna, gdy� s� one podstaw� gospodarki rynkowej i pełni� tak�e funkcje społeczn�, ekonomiczn�i ekologiczn�. Znaczenie tych przedsi�biorstw rozpatrywane jest z punktu widzenia efektów za-

Dagmara K. Zuzek

Bariery rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce

338

trudnienia, produkcji, innowacyjno�ci, regionalnej decentralizacji, mo�liwo�ci kapitału ekologicz-

nego, stabilizuj�cego i transformacyjnego.

Małe i �rednie firmy maj� niezwykle istotne znaczenie gospodarcze. Jako wa�ny element go-

spodarki, sektor MSP jest przedmiotem szczególnego zainteresowania pa�stwa. Jego wyrazem jest

podejmowanie działa� w ramach polityki wobec małych i �rednich przedsi�biorstw. Do opraco-

wania zestawu �rodków, których działanie gwarantowałoby wzrost i rozwój sektora MSP, nie-

zb�dne jest rozpoznanie przyczyn podstawowych utrudnie� w działalno�ci małych i �rednich

przedsi�biorstw, barier utrudniaj�cych sprawne funkcjonowanie i powi�kszanie rozmiarów dzia-

łalno�ci.

2. Stan sektora małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce

W 2009 r. liczba przedsi�biorstw zarejestrowanych w rejestrze REGON wyniosła 3 880 237,

co oznacza wzrost o 0,3% w porównaniu z 2008 r. Struktura przedsi�biorstw według poszczegól-

nych grup wielko�ci przedstawiała si� nast�puj�co: mikroprzedsi�biorstwa – 3.672.853 (94,7%

wszystkich zarejestrowanych przedsi�biorstw), małe firmy – 170 182 (4,4%), �rednie – 31 648

(0,8%) i du�e – 5 554 (0,1%). Liczba MSP wyniosła 3 874 683, co stanowiło 99,9% liczby

wszystkich przedsi�biorstw. Poni�szy wykres przedstawia trend liczby przedsi�biorstw zareje-

strowanych w REGON w latach 2003–2009.

Wykres 1. Liczba MSP ogółem zarejestrowanych wg REGON

w latach 2002–2007 w mln

�ródło: Opracowanie na podstawie danych PARP.

W roku 2008 liczba przedsi�biorstw wg REGON do�� wyra�nie wzrosła (o 1,9%

w porównaniu z 2007 r.). Był to najwy�szy wzrost w latach 2003–2007, który znacz�co przekro-

3,5

3,55

3,6

3,65

3,7

3,75

3,8

3,85

3,9

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

339

czył �rednioroczny wzrost w tym okresie (1,0%). W 2009 r. natomiast wzrost liczby przedsi�-biorstw zarejestrowanych wyra�nie wyhamował (do 0,3% w porównaniu z 2008 r.). Przyczyn� tak

niekorzystnego wyniku w 2009 r. było osłabienie si� koniunktury w polskiej gospodarce w efekcie

gwałtownego pogorszenia si� sytuacji gospodarczej w Stanach Zjednoczonych i w pa�stwach Unii

Europejskiej.

Zarówno w 2008, jak i 2009 r. najwi�kszy roczny wzrost w grupie przedsi�biorstw zanotowa-

ły przedsi�biorstwa małe (odpowiednio 3,4% i 3,3%). Wyniki te �wiadcz� o znacz�cym przyspie-

szeniu wzrostu liczby firm w porównaniu z całym okresem 2003–2007, kiedy wzrost �redniorocz-

ny wyniósł 2,5%. W 2008 r. szybko wzrastała jeszcze liczba firm �rednich (o 3,2% w porównaniu

z 2007 r.), jednak ich dynamika znacz�co wyhamowała w kolejnym roku (wzrost jedynie o 1,4%).

Wyra�ne wyhamowanie nast�piło równie� w pozostałych grupach. W grupie mikroprzedsi�-biorstw wzrost, który w 2008 r. wyniósł 1,9% w porównaniu z poprzednim rokiem obni�ył si�i wyniósł w 2009 r. 0,2%. Podobnie w przedsi�biorstwach du�ych, w 2008 r. liczba przedsi�-biorstw zwi�kszyła si� w skali roku o 1,6%, natomiast w 2009 r. spadła o 0,1%.

Struktura podmiotowa MSP w 2008 r. obrazuje tak jak w latach poprzednich dominacj� mikro

przedsi�biorstw nad małymi i �rednimi (wykres 2). W 2008 roku jak ju� wspomniano liczba zare-

jestrowanych MSP wyniosła ł�cznie 3 788 951 przedsi�biorstw, z czego dominuj�ce mikro przed-

si�biorstwa stanowiły 95% (3 599 259), małe- 4% (159 426) oraz 1% (30 266) �rednie przedsi�-biorstwa.

W Polsce na 1000 mieszka�ców �rednio przypada 99 przedsi�biorstw. Liderami pod wzgl�-dem liczby przedsi�biorstw na 1000 mieszka�ców s� województwa zachodniopomorskie (125

firm) i mazowieckie (124 firmy).

Sektor MSP wytwarza 33% PKB i zatrudnia prawie 30% ogółu pracuj�cych w Polsce. Po

1989 r. udało si� w Polsce zbudowa� gospodark� bazuj�c� na własno�ci prywatnej (ponad 96%

podmiotów gospodarczych to podmioty prywatne) i indywidualnej aktywno�ci Polaków (mikro-

przedsi�biorstwa to ponad 96% ogólnej liczby firm). Niestety, w ostatnich latach maleje liczba

aktywnych przedsi�biorstw, zmniejsza si� tak�e skłonno�� do uruchamiania nowych firm. Od

2001 r. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan (PKPP Lewiatan) prowadzi

badania w�ród wła�cicieli i zarz�dzaj�cych małymi i �rednimi przedsi�biorstwami po�wi�cone

identyfikacji barier rozwoju MSP. Lista dziesi�ciu najwa�niejszych czynników utrudniaj�cych

działalno�� małych i �rednich przedsi�biorstw jest od kilku lat niezmienna (zmianie ulega jedynie

ich kolejno�� w rankingu).

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 57, 2011

Dagmara K. Zuzek


340

Wykres 2. Struktura liczby MSP wg REGON w 2009 roku

�ródło: Opracowanie na podstawie danych PARP.

2��-��%��

�5��5

2��-��%��

�5��5

2��&��

�5��5

-��%

-��%

&��

341

Wykres 3. Jakie czynniki i w jaki sposób wpływaj� na rozwój firm i ich sytuacj� ekonomiczn� (% MSP, czynniki 1–10)

�ródło: Opracowanie własne.

Bariery ograniczaj�ce rozwój MSP w Polsce

Okre�lenie barier ograniczaj�cych funkcjonowanie małych i �rednich przedsi�biorstw jest dzia-

łaniem koniecznym w celu okre�lenia dróg prowadz�cych do rozwoju tego sektora.

Bariera zwi�zana z pozapłacowymi kosztami pracy

Najwa�niejsz� barier� rozwoju MSP s� zbyt wysokie pozapłacowe koszty pracy – skar�y si� na

nie 80% wła�cicieli małych i �rednich firm. Koszt pracy dla pracodawcy to obecnie 170% wyna-

grodzenia netto pracownika (przy wynagrodzeniu brutto 3000 zł pracownik otrzymuje netto 2135

zł, ale koszt zatrudnienia dla pracodawcy wynosi 3620 zł). Dlatego obni�enie składki rentowej o 7

punktów procentowych (o 2 pkt proc. dla pracodawców i o 5 pkt proc. dla pracowników) nie zo-

stało uznane przez przedsi�biorców za istotn� zmian�. Wysokie pozapłacowe koszty pracy wpły-

waj� na zmniejszenie konkurencyjno�ci małych i �rednich przedsi�biorstw, a tak�e na ogranicze-

nie ich ch�ci zwi�kszania zatrudnienia. Potwierdzaj� to wła�ciciele MSP, spo�ród których 62,3%

twierdzi, �e obni�enie pozapłacowych kosztów pracy miałoby znacz�cy pozytywny wpływ na

poziom zatrudnienia. I to nie tylko ze wzgl�du na mo�liwo�� zatrudnienia dodatkowych pracowni-

0 20 40 60 80 100

konkurencja ze strony uprzywilejowanych przedsi�biorstw

procedury administracyjne

brak wykwalifikowanych pracowników

brak mo�liwo�ci stosowania elastycznych form zatrudnienia

konkurencja za strony szarej strefy

nieelastyczne prawo pracy

stawki podatku dochodowego od działalno�ci gospodarczej

brak przejrzysto�ci systemu podatku dochodowego od działalno�ci gospodarczej

brak przejrzysto�ci jednoznaczno�ci podatków po�rednich

pozapłacowe koszty pracy

utrudnione nie ma wpływu ułatwione nie wiem


Dagmara K. Zuzek


342

ków, ale tak�e na zmniejszenie szarej strefy w zatrudnieniu, któr� wła�ciciele firm ocenili w 2008

r. na 19%.

Wykres 4. Jaki wpływ na poziom zatrudnienia w firmie miałoby obni�enie pozapłacowych kosztów

pracy? (% MSP)


Bariery podatkowe

Dla ponad 70% MSP bardzo istotn� barier� rozwoju jest brak przejrzysto�ci i jednoznaczno�ci

podatków po�rednich (VAT i akcyza) oraz podatków od działalno�ci gospodarczej (CIT, PIT od

działalno�ci gospodarczej). Wła�ciciele małych i �rednich przedsi�biorstw uwa�aj�, �e brak czy-

telno�ci w regulacjach podatkowych zwi�ksza ryzyko działalno�ci gospodarczej i generuje koszty,

które w sposób nieuzasadniony obci��aj� ich działalno��, zmniejszaj�c tym samym konkurencyj-

no��. Prawie 60% przedsi�biorców zapytanych o najbardziej uci��liwe dla nich przepisy prawa

wskazuje przede wszystkim na ustaw� o VAT oraz ustaw� o PIT i CIT. Ci�gła zmienno�� oraz

niejednoznaczno�� przepisów prawa podatkowego dotycz�cego VAT mogłaby zosta� – w opinii

ok. 60% wła�cicieli firm – zneutralizowana przez wprowadzenie jednolitej (ze wskazaniem na

15%) stawki podatku VAT. Barier� dla prawie 70% przedsi�biorców jest wysoko�� stawki podat-

ku dochodowego. Co prawda od 2004 r. obowi�zuje w Polsce 19% stawka podatku od działalno�ci

gospodarczej, ale nie jest to ju� poziom konkurencyjny. W takich krajach, jak Irlandia, Cypr, Es-

tonia, Łotwa, Litwa, W�gry, stawka podatku CIT jest ju� ni�sza ni� w Polsce. Wzrost gospodarczy

osi�gany w tych krajach (poza W�grami, których problemy tkwi� nie w podatkach, a w finansach

publicznych w ogóle) pozwala na postawienie tezy o zale�no�ci mi�dzy niskim poziomem danin

publicznych a wysokim tempem wzrostu PKB. Obni�enie stawki podatku dochodowego od dzia-

łalno�ci gospodarczej jest wa�ne tak�e z tego wzgl�du, �e polskie przedsi�biorstwa, szczególnie

małe i �rednie, ci�gle s� słabe kapitałowo, co ogranicza ich mo�liwo�ci rozwoju [PARP, 2009].

62%

21%

15%

2%

bardzo znacz�cy pozytywny wpływ na poziom zatrudnienia

umiarkowany wpływ na poziom zatrudnienia

nie miałoby wpływu na poziom zatrudnienia

trudno powiedzie�

343

Dla firm małych i �rednich wi�ksze znaczenie ni� dla mikroprzedsi�biorstw ma bezpiecze�-stwo podatkowe. Wynika to z faktu, i� wraz ze wzrostem skali działalno�ci ro�nie ryzyko podat-

kowe, które mo�e zagrozi� funkcjonowaniu przedsi�biorstwa. Irlandia – 12,5% (nie od ka�dego

rodzaju działalno�ci), Cypr – 10%, Estonia – dochód spółki nie podlega opodatkowaniu, je�li nie

zostaje wypłacony udziałowcom i akcjonariuszom; wypłacane dywidendy i inne transfery zysków

s� opodatkowane stawk� 21%, Łotwa – 15%, Litwa – 15%, W�gry – 16%. W 2008 r. tak�e Bułga-

ria obni�yła CIT do 15%.

Bezpiecze�stwo podatkowe wi��e si� z przejrzysto�ci� regulacji podatkowych oraz z ich sta-

bilno�ci�. Narz�dziem po�rednim zwi�kszaj�cym bezpiecze�stwo podatkowe jest instytucja wi�-��cej interpretacji prawa podatkowego.

Wykres 5. Które z poni�szych rozwi�za� s� najwa�niejsze z punktu widzenia firmy? (% MSP)


Bariery administracyjne

Dla niemal 57% MSP barier� ich rozwoju s� procedury administracyjne – uci��liwe, kosztow-

ne, wynikaj�ce z niedobrego prawa, ze złego jego stosowania przez administracj� publiczn� oraz

z nieprzygotowania urz�dników i urz�dów do pracy. Np. brak „jednego okienka” dla rejestracji

działalno�ci gospodarczej; ró�ne interpretacje tych samych zapisów prawa podatkowego w ró�-nych urz�dach skarbowych w Polsce; długo trwaj�ce, nakładaj�ce

si� na siebie kontrole w przedsi�biorstwach; stosowanie ró�nych kursów do przeliczania kwot

w walucie obcej na potrzeby PIT, CIT, VAT i ustawy o rachunkowo�ci; konieczno�� ustalania co

kwartał podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osób prowadz�cych

działalno�� gospodarcz� i osób z nimi współpracuj�cych; konieczno�� przechowywania przez 50

lat w formie papierowej dokumentów, na podstawie których nast�puje ustalenie podstawy wymia-

0 20 40 60

obni�enie stawki podaktowej od dochodów

poprawa bezpiecze�stwa

rozszerzenie katalogu wydatków uznawanych za

koszty uzyskania przychodów

trudno powiedzie�

mikro przedsi�biorstwa

małe przedsi�biorstwa

�rednie przedsi�biorstwa


Dagmara K. Zuzek


344

ru emerytury lub renty; obowi�zek prowadzenia przez przedsi�biorc� ewidencji osób obdarowa-

nych, je�eli jednostkowa cena nabycia lub koszt wytworzenia prezentu przekracza 5 zł.

Nadmiar procedur administracyjnych to nie jedyne �ródło kosztów ponoszonych przez przed-

si�biorców w wyniku zmian i wprowadzania ci�gle nowych regulacji. Nale�ałoby do nich doda�koszty zwi�zane z ryzykiem regulacyjnym (kontrolowanie zgodno�ci z przepisami okre�laj�cymi

zasady działania przedsi�biorstw), a tak�e koszty alternatywne (koszty utraconych mo�liwo�ci)

[PARP, 2009].

Te ostatnie powstaj� w wyniku zaniechania przez przedsi�biorstwa działa� inwestycyjnych

i operacyjnych ze wzgl�du m.in. na brak przewidywalno�ci terminu i kierunku zmian regulacji,

w tym zmian wysoko�ci danin publicznych. Koszty wynikaj�ce z barier administracyjnych to

tak�e czas tracony przez kierownictwo przedsi�biorstwa na dopełnianie ró�nych formalno�ci

urz�dniczych. Wła�ciciele małych i �rednich firm szacuj�, �e 16,6% czasu pracy, czyli 1 godzin�i 20 minut po�wi�caj� codziennie na dopełnianie ró�nych urz�dniczych formalno�ci.

Bariery zatrudnienia

Istotn� barier� rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw jest nieelastyczne prawo pracy (dla

ponad 60% MSP). Dzisiaj przedsi�biorstwa, szczególnie MSP, musz� budowa� swoj� pozycj�konkurencyjn� na jako�ci, specjalizacji i dostosowywaniu oferty do indywidualnych wymaga�klientów. Do realizacji takiej strategii niezb�dna jest mo�liwo�� budowania zespołów pracowni-

czych pod konkretne projekty, a to wymaga stosowania zró�nicowanych rozwi�za� w prawie

pracy, mo�liwo�ci korzystania z elastycznych form zatrudnienia (ich brak to czynnik ograniczaj�-cy rozwój dla 58% wła�cicieli małych i �rednich przedsi�biorstw). W opinii przedsi�biorców pol-

skie prawo pracy takich rozwi�za� nie oferuje. Ogranicza tym samym mo�liwo�� dostosowywania

si� firm do zmian w warunkach gospodarowania i zmniejsza ich konkurencyjno��. Barier� rozwo-

ju MSP, która pojawiła si� w 2008 r., jest – w ocenie 57,7% wła�cicieli firm – niedobór wykwali-

fikowanych pracowników. Przyczyn wyst�pienia tej bariery, przy ci�gle wysokim poziomie bez-

robocia (1,74 mln ) i niskiej stopie zatrudnienia (48,4%), jest wiele: wzrost gospodarczy, który

zwi�ksza zapotrzebowanie na r�ce do pracy; niedopasowanie strukturalne rynku pracy do potrzeb

gospodarki wynikaj�ce m.in. ze złej polityki edukacyjnej; wzrost emigracji Polaków do krajów

UE; a tak�e regulacje prawne, które wypychaj� z rynku pracy osoby w wieku aktywno�ci zawo-

dowej (wcze�niejsze emerytury).

Problemy z dost�pem do wykwalifikowanych pracowników dotkn�ły od 1 stycznia 2006 r. do

30 czerwca 2007 r. 44 % MSP, w tym a� 11,5% firm szukało wówczas kandydatów do pracy bez-

skutecznie. Najcz��ciej poszukiwani byli pracownicy sprzeda�y, specjali�ci, wykwalifikowani

pracownicy budowlani oraz wykwalifikowani operatorzy maszyn. W odniesieniu do tych specjal-

no�ci poszukiwanie trwało najdłu�ej i najcz��ciej te� nie przynosiło rezultatu.

W efekcie brak r�k do pracy, a nie wzrost wydajno�ci pracy, w coraz wi�kszym stopniu wpły-

wa na wzrost wynagrodze� w sektorze MSP, co mo�e prowadzi� do utraty konkurencyjno�ci przez

te przedsi�biorstwa.

Szara strefa

Dla ponad 59% MSP barier� rozwoju jest istnienie szarej strefy – ukrywanie przez przedsi�-biorstwa przychodów i zatrudnienia. Jest to bariera tym istotniejsza, �e skala nieujawniania przy-

chodów przez przedsi�biorstwa w opinii wła�cicieli firm ro�nie. W 2007 r. oceniali oni, �e ok.

345

25% obrotów jest ukrywanych przed urz�dem skarbowym, w 2008 r. poziom ten wzrósł do 30%.

Wysoka w ocenie przedsi�biorców jest te� skala ukrywania zatrudnienia (27% w 2007 r. i blisko

19% w 2008 r.). Szara strefa jest najwi�ksza w sektorze budowlanym – nie ujawnia si� tu przed

urz�dem skarbowym 37% obrotów, a ponad 30% pracowników zatrudnionych jest na czarno.

Du�y poziom nielegalnego zatrudnienia wyst�puje równie� w przedsi�biorstwach transportowych.

Dla firm działaj�cych zgodnie z prawem istnienie szarej strefy oznacza obni�enie ich konkuren-

cyjno�ci – ponoszone przez nie koszty i płacone daniny publiczne s� bowiem wy�sze ni� w fir-

mach ukrywaj�cych przynajmniej cz�� przychodów i zatrudnienia. Ponad 30% przedsi�biorców,

uznaj�cych si� za poszkodowanych istnieniem szarej strefy, ocenia, �e ich przychody byłyby o co

najmniej 20% wy�sze, gdyby cz�� firm z ich bran�y nie działała w szarej strefie; blisko połowa

przedsi�biorców strat� przychodów szacuje na 6–20%. Przyczyn tak du�ych rozmiarów tego zja-

wiska nale�y szuka� przede wszystkim po stronie nadmiernych regulacji oraz niejednoznacznych,

zmiennych przepisów dotycz�cych działalno�ci gospodarczej i wi��cych si� z nimi wysokich

kosztów, w reglamentowaniu działalno�ci gospodarczej, a tak�e w wysoko�ci podatków i parapo-

datków [PARP, 2009].

Inne bariery

Lista barier rozwoju małych i �rednich przedsi�biorstw jest o wiele dłu�sza, na której w dalszej

kolejno�ci mo�emy zauwa�y� zatory płatnicze, które prowadz� do problemów z płynno�ci� i gro��bankructwem, szczególnie w sytuacji, gdy s�dy gospodarcze rozpatruj� spory przeci�tnie w ci�gu

800 dni. Przeszkod� dla rozwoju MSP jest równie� słabo rozwini�ta infrastruktura, niestabilna

sytuacja polityczna, a tak�e trudno�ci w dost�pie do funduszy unijnych, szczególnie w kontek�cie

bardzo du�ych oczekiwa�: ze �rodków przewidzianych na lata 2007–2013 w pierwszych dwóch

latach o dofinansowanie zamierza ubiega� si� 18,9% wła�cicieli MSP [Grodzka 2007].

3. Modele wspierania rozwoju przedsi�biorczo�ci

Literatura przedmiotu wskazuje dwa modele rozwoju przedsi�biorczo�ci małych i �rednich

przedsi�biorstw tj. model rozwoju autonomicznego i model rozwoju wspieranego [Chudzik 2002].

Pierwszy z nich odnosi si� do wi�kszo�ci wła�cicieli małych i �rednich firm, w którym stanowi�oni główny i decyduj�cy czynnik uruchomienia procesu przedsi�biorczego. Natomiast w modelu

rozwoju wspieranego mo�na wyodr�bni� zró�nicowane formy i metody owego wspomagania

zarówno potencjalnych, jak i ju� działaj�cych przedsi�biorców. Mo�na rozró�ni� tutaj dwa przy-

padki tego modelu:

– model sieciowy wspomagania tworzenia i funkcjonowania małych i �rednich

przedsi�biorstw;

– model wspierania potencjalnych przedsi�biorców przez wyspecjalizowane instytucje.

Model sieciowy jest realizowany poprzez takie metody wspierania przedsi�biorczo�ci jak:

franchising, outsourcing, umowy dealerskie i akwizycj� (Tabela 1). Pod koniec XX wieku w opar-

ciu o do�wiadczenia pa�stw gospodarczo rozwini�tych, powstało wiele wyspecjalizowanych insty-

tucji wspieraj�cych małe i �rednie przedsi�biorstwa. Potencjalny przedsi�biorca (jak równie� ju�działaj�cy) mo�e w tych instytucjach uzyska� pomoc o charakterze: szkoleniowym, informacyjno-

doradczym, rzeczowym lub finansowym. Zbiór tych instytucji jest liczny. W tabeli 2 podano ich


Dagmara K. Zuzek


346

systematyk� i rodzaj pomocy �wiadczonej na rzecz indywidualnych przedsi�biorców zgodnie

z głównymi celami badanej instytucji.

Polityka wobec małych i �rednich przedsi�biorstw w Unii Europejskiej pozostaje w gestii po-

szczególnych krajów członkowskich i dlatego nie istniej� specyficzne dyrektywy dotycz�ce wy-

ł�cznie tych przedsi�biorstw. Działania podejmowane przez Uni� Europejsk� na rzecz sektora

małych i �rednich przedsi�biorstw prowadzone s� na zasadzie subsydiarno�ci, za� przepisy wspól-

notowe w tej dziedzinie maj� posta� zalece� lub decyzji.

Tabela 1. Metody wspierania w modelu sieciowym

Metody wspierania Rodzaje oferowanego wsparcia Typ MSP

Stopie� uzale�nienia od

macierzystego przedsi�bior-

stwa

FRANCHISING korzystanie ze znaku towaro-

wego, marki, procedury pro-

dukcyjnej technologii systemów

organizacyjnych

małe i

�rednie

relatywnie du�y- wynikaj�cy

z umowy franchisingu

OUTSOURCING zapewnienie zbytu produktów i

usług, zmniejszenie ryzyka

działalno�ci

małe i

�rednie

zró�nicowany: od �cisłej

współpracy na zasadach

partnerskich do uzale�nienia

wynikaj�cego z posiadanych

udziałów

UMOWY DEALERSKIE wył�czno�� sprzeda�y wyrobów

(zwykle znanych marek)na

danym obszarze, korzystanie ze

znaku firnowego

wszystkie

typy

zindywidualizowany (w

umowie pomi�dzy dealerem

a producentem)

AKWIZYCJA sprzeda� wyrobów (zwykle

znanych marek), przygotowanie

do działalno�ci np. szkolenia

Mikrofilmy relatywnie niski i w ranach

ustalonych zasad

�ródło: Opracowanie własne na podstawie T. Kra�nicka, Koncepcja rozwoju przedsi�biorczo�ci

ekonomicznej i pozaekonomicznej, Katowice 2002.

Tabela 2. Główne typy instytucji wspieraj�cych przez MP i oferowane przez nie rodzaje pomocy

Typ instytucji

Rodzaj pomocy

informacyjno-

doradcza Szkoleniowa rzeczowa Finansowa

Agencja rozwoju i wspie-

rania MSP * * *

O�rodki wspierania

przedsi�biorczo�ci * *

Inkubatory * *

Urz�dy pracy * *

Wyspecjalizowane insty-

tucje finansowe * *

�ródło: Opracowanie własne na podstawie T. Kra�nicka, Koncepcja rozwoju przedsi�biorczo�ci,

ibidem.

347

Istotnym dokumentem wyznaczaj�cym kierunki polityki Unii Europejskiej wobec małych

i �rednich przedsi�biorstw był przedstawiony przez Komisj� Europejsk� „Wieloletni Program na

Rzecz Przedsi�biorstw i Przedsi�biorczo�ci” na lata 2001–2005 z bud�etem około 450 mln euro.

Zadania wynikaj�ce z tego programu koncentrowały si� wokół nast�puj�cych zagadnie�: – „programowania przedsi�biorczo�ci jako warto�ciowej i efektywnej umiej�tno�ci zorientowanej

na konsumenta i opartej na kulturze �wiadczenia usług,

– tworzenia otoczenia biznesu i ram prawnych dla trwałego wzrostu gospodarczego oraz rozwoju

bada�, innowacyjno�ci i przedsi�biorczo�ci,

– poprawy dost�pu do instrumentów finansowych M�P,

– zwi�kszenia konkurencyjno�ci M�P w gospodarce opartej na wiedzy,

– zapewnienie lepszego dost�pu do sieci instytucji wpierania biznesu i usług dla przedsi�biorców”

[Klasik 2006].

Polityka rozwoju przedsi�biorczo�ci w UE skierowana jest obecnie na trzy główne obszary,

a mianowicie:

– promowanie przedsi�biorczo�ci;

– tworzenie �rodowiska wspieraj�cego zmiany i innowacje;

– zapewnienie przedsi�biorstwom dost�pu do rynków.

W pierwszym obszarze działania koncentruj� si� na poprawie dost�pu małych i �rednich przed-

si�biorstw do �rodków finansowych i prowadzone s� we współpracy z Europejskim Funduszem

Inwestycyjnym i Europejskim Bankiem Inwestycyjnym. Ponadto działania te dotycz� równie�rozwoju usług dla biznesu, tworzenia regulacji pomagaj�cych rozwojowi usług dla biznesu, two-

rzenia regulacji pomagaj�cych rozwojowi przedsi�biorczo�ci, zapewnienia doradztwa oraz wspie-

rania rozwoju kwalifikacji pracowników i ich motywacji, zwi�kszaj�cych atrakcyjno�� inwesty-

cyjn� regionów.

Szczególne znaczenie dla rozwoju przedsi�biorczo�ci małych i �rednich przedsi�biorstw Unia

Europejska przykłada w obszarze tworzenia �rodowiska wspieraj�cego innowacje i zmiany. Przed-

si�wzi�cia w tym obszarze realizowane s� poprzez upowszechnianie najlepszych praktyk i wymia-

n� do�wiadcze� mi�dzy pa�stwami, regionami i przedsi�biorstwami. Szczególna uwaga po�wi�-cona jest jednak rozwojowi wiedzy i innowacji oraz ich dyfuzji.

Działania zawarte w trzecim obszarze obejmuj� konsolidacj� Jednolitego Rynku, ułatwienie

dost�pu do rynku globalnego, upowszechnianie standardów rynkowych, promocji handlu i nowych

sieci dystrybucji. Ponadto, unijna polityka przedsi�biorczo�ci ukierunkowana jest na usuwanie

wielu barier w dost�pie do rynku, które dotycz� głównie regionów opó�nionych w rozwoju.

Wa�nym narz�dziem wspierania małych i �rednich przedsi�biorstw w UE jest pomoc finanso-

wa z unijnych �rodków strukturalnych. Najwi�kszy udział w strukturze wykorzystania �rodków na

finansowanie poszczególnych instrumentów wspierania małych i �rednich przedsi�biorstw w UE

ma pomoc finansowa z unijnych �rodków strukturalnych. Najwi�kszy udział w strukturze wyko-

rzystania �rodków na finansowanie poszczególnych instrumentów wspierania małych i �rednich

przedsi�biorstw stanowi pomoc finansowa w postaci grantów, po�yczek, subsydiowania stóp pro-

centowych itp. Kolejne miejsce zajmuj� dotacje szkoleniowe dla tych przedsi�biorstw, usługi

doradcze oraz wspomagania biznesu. Cz�� rodków przeznacza si� na wsparcie innowacji, roz-

wój technologii oraz finansowanie infrastruktury fizycznej dla małych i �rednich przedsi�biorstw.


Dagmara K. Zuzek


348

Przestrze� realizowanej obecnie polityki wobec drobnych i �rednich przedsi�biorstw została

okre�lona na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 roku przez „Strategi� Li-

zbo�sk�”. Głównym jej celem stało si� stworzenie na terytorium Wspólnoty Europejskiej, do 2010

roku, najbardziej konkurencyjnej na �wiecie gospodarki opartej na wiedzy.

Ka�dy wiosenny szczyt Rady Europejskiej, od przyj�cia Strategii Lizbo�skiej, po�wi�cony był

ocenie post�pów wdra�ania tej Strategii. Podczas szczytu w 2004 roku przyznano, �e przepa��pomi�dzy europejsk� i ameryka�sk� gospodark� powi�ksza si�. Pomimo i� wiadomo było, �e

w wielu dziedzinach nie uda si� osi�gn�� zało�onych celów Strategii, uznano, �e nie nale�y odrzu-

ca� jej, a jedynie przeformułowa� [Piech 2005].

Nowy etap wdra�ania Strategii Lizbo�skiej został zapocz�tkowany w trakcie wiosennego

szczytu Rady Europejskiej (2005 roku) [Strategia Lizbo�ska 2005]. Okre�lono trzy istotne wymia-

ry Strategii Lizbo�skiej: ekonomiczny, społeczny, �rodowiskowy. Realizacji na nowo sformuło-

wanej Strategii Lizbo�skiej maj� słu�y�: – Zintegrowany Pakiet Wytycznych na lata 2005–2008, tj. poł�czone w jednym dokumencie

Ogólne Wytyczne Polityki Gospodarczej oraz Wytyczne w sprawie Zatrudnienia. W tym doku-

mencie zaleca si� inwestowanie w działania słu��ce poprawie wykształcenia i kwalifikacji zawo-

dowych społecze�stwa, rozwój systemu uczenia si� przez całe �ycie.

– Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dot. polityki spójno�ci na lata 2007–2013. W dokumencie

wskazuje si� m.in. rol� edukacji i szkole� jako narz�dzia spójno�ci oraz konieczno�� wspierania

reform systemów edukacji i szkole� [Polityka spójno�ci… 2005].

Nowa wersja Strategii Lizbo�skiej wyznacza mniej ambitne, ale bardziej realne cele na lata 2005–

2010, m.in. osi�gni�cie trzyprocentowego tempa wzrostu gospodarczego, stworzenie sze�ciu mi-

lionów nowych miejsc pracy w ci�gu 5 lat, otwarcie rynku usług we Wspólnocie oraz zwi�kszenie

wydatków na badania i rozwój.

Obecnie Strategi� Lizbo�sk� traktuje si� bardziej jako zestaw wytycznych, według których na-

le�y tworzy� strategie narodowe przystosowane do lokalnych warunków. Kierunek zmian powi-

nien by� dla wszystkich członków Unii Europejskiej ten sam, natomiast �rodki i metody powinny

by� odpowiednio dobrane do specyfiki danego kraju.

4. Podsumowanie

Małe i �rednie przedsi�biorstwa pozwalaj� budowa� trwałe podstawy wzrostu gospodarczego –

w nich powstaje najwi�cej miejsc pracy, s� elastyczne, łatwiej dostosowuj� si� do oczekiwa�klientów, a tak�e do zmieniaj�cych si� warunków gospodarowania. Lepiej wykorzystuj� dost�pne

im czynniki produkcji, s� bardziej rentowne. Dzi�ki nim rozwija si� sektor usług, a du�e przedsi�-biorstwa mog� optymalizowa� swoje koszty, korzystaj�c z outsourcingu. W MSP kształtuj� si�przedsi�biorcze postawy, bez których polska transformacja b�dzie ci�gle opierała si� na proryn-

kowych postawach ludzi jako konsumentów, a nie na skłonno�ci do przedsi�biorczej aktywno�ci.

Dlatego nale�y w sposób systemowy i kompleksowy zreformowa� polskie prawo, urz�dy ad-

ministracji publicznej, s�downictwo gospodarcze tak, aby otoczenie gospodarcze, które tworz�, sprzyjało rozwojowi przedsi�biorczo�ci i przedsi�biorstw w Polsce. Sprawy wymagaj�ce zała-

twienia w pierwszej kolejno�ci to: nowelizacja ustawy o swobodzie działalno�ci gospodarczej,

nowelizacja ustawy o VAT, nowelizacja ustawy o PIT, nowelizacja Kodeksu pracy, nowelizacja

ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i ustawy – Prawo budowlane, nowa

349

ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym. Wła�ciwie wi�kszo�� ustaw gospodarczych wymaga

nowelizacji a cze�� z nich zniesienia.

O dalszym rozwoju sektora małych i �rednich przedsi�biorstw w Polsce b�d� decydowa� nie

tylko indywidualne wysiłki potencjalnych przedsi�biorców, ale tak�e zbie�na z nimi polityka rz�-du, polityka władz lokalnych i to we wszystkich przekrojach.

Przeprowadzone badania pozwoliły na okre�lenie nast�puj�cych barier ograniczaj�cych przedsi�-biorstw małych i �rednich firm:

• brak �rodków finansowych,

• popyt na lokalnym i regionalnym rynku,

• wysoko�� obci��e� podatkowych,

• uwarunkowania organizacyjno-prawne,

• bariery innowacyjno-techniczne,

• dost�p do informacji gospodarczej,

• brak wykwalifikowanych pracowników na rynku pracy.

Bibliografia

[1] Chudzik J., 2003, Czynniki stymuluj�ce rozwój małych i �rednich przedsi�biorstw, [w:]

„Podstawowe determinanty rozwoju przedsi�biorczo�ci w latach 2002–2003”, Zeszyt Nau-

kowy SGH, Warszawa, s. 249–253.

[2] Doing Business 2007, Bank �wiatowy 2007.

[3] Grodzka D, Zatory płatnicze jako bariera rozwoju przedsi�biorstw (MSP) [w:] Varia.

Z prac Biura Analiz Sejmowych, E. Karpowicz (red.), Studia BAS, Warszawa 2007, s. 81–

100.

[4] Klasik A.,, 2006, Przedsi�biorczo�� i konkurencyjno�� a rozwój regionalny, Katowice

[5] Kra�nicka T., Koncepcja rozwoju przedsi�biorczo�ci ekonomicznej i pozaekonomicznej,

Katowice 2002, s. 228.

[6] Piech K., Strategia Lizbo�ska – kontekst powstania i realizacji, [w:] „Strategia Lizbo�ska,

a mo�liwo�ci budowania gospodarki opartej na wiedzy w Polsce-wnioski i rekomendacje”,

pod red. E. Oko�skiej-Horody�skiej, K. Piecha, Warszawa 2005, s. 29–32.

[7] PARP, 2009 www.parp.gov.pl.

[8] Polityka spójno�ci na rzecz wzrostu i zatrudnienia, Strategiczne Wytyczne Wspólnotowe

2007–2013, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela 2005, www.npr.gov.pl.


Dagmara K. Zuzek


350

BARRIERS OF THE ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT OF SMALL

AND MEDIUM COMPANIES

Summary

The article presents barriers which limit the entrepreneurship of small and me-

dium companies on the basis of the research that have been done. The basic barriers

of entrepreneurship development are as follows: lack of financial resources of

a company, demand on local and regional markets, the amount of tax charges. Fur-

thermore, there are presented two models of entrepreneurship development of small

and medium companies, i.e.: the model of autonomical development and the model of

supported development.

Keywords: sector of small and medium enterprises, barriers to development, entrepreneurship

Dagmara K. Zuzek

Zakład Ekonomii I Polityki Gospodarczej

Wydział Rolniczo-Ekonomiczny

Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Al. Mickiewicza 21, 30-121 Kraków

e-mail: [email protected]

Documents

Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce · ródło: Opracowanie na podstawie danych PARP. W roku 2008 liczba przedsibiorstw wg REGON do wyra nie wzrosła (o