stem Yl:7 Say:13 2009 s.85 - 124

www.istem.org

BBBBEDR SAVAIYLA LGL MUCZEV RVAYETLERN EDR SAVAIYLA LGL MUCZEV RVAYETLERN EDR SAVAIYLA LGL MUCZEV RVAYETLERN EDR SAVAIYLA LGL MUCZEV RVAYETLERN

KURN, HADS VE TARH VERLERNE GRE KURN, HADS VE TARH VERLERNE GRE KURN, HADS VE TARH VERLERNE GRE KURN, HADS VE TARH VERLERNE GRE

KRTKRTKRTKRT

Do.Dr. srafil BALCI Ondokuz Mays niversitesi lahiyat Fakltesi

ZETZETZETZET

Bu makalede Bedir Savayla ilgili kaynaklarda yer alan birtakm olaanst rivayetler ele alnp incelenmitir. ncelikli olarak savan ortaya kyla ilgili ri-vayetler, Kurn yetlerinin verileri dorultusunda ele alnmtr. Ardndan sava-la ilgili abartl rivayetler kategorisinde sunulan Hz. Peygamberin dua etmesi ve ardndan meleklerle yardm gnderilmesi, meleklerin bizzat savap savamadk-lar sorunu, dman saysnn az gsterilmesi, sava ncesi yamur yamas ve bu sayede Mslmanlarn ilerinin kolaylamas, blisin (eytan) mrikleri Ms-lmanlar aleyhine cesaretlendirmesi, savala ilgili mriklerin grdkleri birta-km olaanst ryalar, Kurnda geen duhn ve batetl-kbr kavramlarnn bu savala ilikilendirilmesi gibi hususlar bata Kuran, Hads ve erken dnem slm tarihi kaynaklarnda yer alan veriler dorultusunda ele alnp incelenmitir.

Anahtar kelimeler:Anahtar kelimeler:Anahtar kelimeler:Anahtar kelimeler: Bedir Sava, bate, duhn, melek, mucize

ABSTRACTABSTRACTABSTRACTABSTRACT

The Critique of Extraordinary Narratives Regarding the War of Badr in The Critique of Extraordinary Narratives Regarding the War of Badr in The Critique of Extraordinary Narratives Regarding the War of Badr in The Critique of Extraordinary Narratives Regarding the War of Badr in Terms ofTerms ofTerms ofTerms of the Quran, Hadith and Some Historical Data the Quran, Hadith and Some Historical Data the Quran, Hadith and Some Historical Data the Quran, Hadith and Some Historical Data

This article examines some extraordinary narratives concerning the war of Badr taken place in some historical sources. Firstly, some narratives with regard to the reasons for the war are explained in light of the Quranic verses. Later, some extraordinary events such as the prayer of the Prophet Muhammad during the war of Badr, being sent help to the Muslim soldiers through angels, the question of whether the angels participated in the actual war or not, indicating the number of enemies as less than their actual numbers, raining before the battle such as making easy of Muslims deeds, the encouragement of the Satan for unbelievers againgst Muslims, some extraordinary dreams seen by the unbe-lievers, and making relations some concepts in the Quran with the war such as dukhan and batsha al-kubra, all of these extraordinary events are evaluated in light of the Quran, hadith and early sources of Islamic history.

Key words:Key words:Key words:Key words: War of Badr, Batsha, Dukhan, Angel, Miracle.

GRGRGRGR

Bedir Sava phesiz slmn erken dneminde meydana gelen en nemli

hadiselerden birisidir. Sava, mriklerin gcnn kat daha fazla olmas se-

bebiyle Mslmanlarn gelecei asndan nemli bir dnm noktas niteliin-

86 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

dedir. Ancak bu orantsz g farkna ramen savan mriklerin malubiyetiy-

le neticelenmesi, kazanlan baarnn bykln ve nemini daha da artr-

mtr. Ayrca Kurn- Kermde bu savaa iaret eden bir ok yetin bulunmas

ve kaynaklarda olduka geni bir ekilde yer almas Bedir Gazvesinin1 nemini

ortaya koyan dier hususlardr. Ancak kazanlan baarnn bykl bazen

abartl ve olaanst rivayetlerin de ortaya kmasn beraberinde getirmitir.

Hatta bu rivayetlerin bir ksm yetlerle desteklenmeye allarak mucizevi bir

ierikte sunulmutur. Mesel Hz. Peygamberin duasyla meleklerin yardma

gnderilmeleri ve bizzat savaa itirak etmeleri, Reslllahn mriklere bir

avu toprak atmas ve bu sebeple yenilgiye uradklarna dair rivayetler, baz

rya hadiseleri, blisin Kureylileri savaa tevik etmesi, Kurnda geen

duhn ve batetl-kbr kavramlarnn Bedir Gazvesine iaret ettiine dair yo-

rumlar bunlardan bir kadr. Ancak bu yorumlarn mahiyetinin ve gerekliinin

hangi boyutta olduu ok net deildir. zellikle yetlerle ilikilendirilen rivayet-

lerin Kurnla mutabk olup olmad da pek sorgulanmamtr. Bu makalede

sz edilen hususlar ele alnarak, bu balamda dile getirilen birtakm olaa-

nst rivayetlerin Kurn, hads ve siyer kaynaklaryla hangi oranda rtp r-

tmedii konu edilmektedir.

unu da hemen hatrlatmakta yarar var ki, Enfl sresi dikkatle okunduu

zaman Bedir Gazvesinin balangcndan sonuna kadarki hemen her aama-

snda ilah iradenin dorudan ya da dolayl olarak mdahalesini grmek mm-

kndr. Bu ynyle Bedir Gazvesi zaten birtakm olaanstlkleri barndr-

maktadr. Bizim amacmz, Kurna yansyan bu olaanstlkleri gz ard et-

mek veya grmezlikten gelmek deil, tam aksine olan olduundan daha abart-

l gsterme gayretinin ve bu balamda yetlerle ilikilendirilen rivayetlerin

Kurnla ilikisinin hangi boyutta olup olmadn ortaya koymaktadr.

Savan Ortaya kSavan Ortaya kSavan Ortaya kSavan Ortaya k

Bedir Gazvesi, Eb Sfyn nderliindeki Kureye ait ykl bir ticaret ker-

vannn2 amdan dnmekte olduu haberinin alnmas ve Hz. Peygamberin de

bu kervan yakalamak amacyla ordusuyla hareket etmesi sonucu meydana

gelmi bir sava olarak anlatlr.3 Eb Sfyn, Hz. Peygamberin zerine gel-

1 Bilindii zere Hz. Peygamberin bizzat katld savalar Gazve olarak isimlendirilmitir. Ancak biz

yaygn olarak bilinen Bedir Sava ifadesinin balkta kullanlmasnn daha uygun olacan d-ndk. Bu itibarla her ne kadar balk bu isimle verilemise de metin ierisinde mezkur sava-tan bahsedilirken daha ok Bedir Gazvesi ifadesi tercih edilmitir.

2 Kurey kervannn yaklak bin deveden olutuuna dair bizce abartl olduunu dndmz bir

rakamdan sz edilmektedir (Vkd, Kitbul-Mez, nr. Marsden Jones, Beyrut 1984/1404, I, 27). Esasnda kervandaki insan saysyla ilgili otuz, krk ve yetmi gibi rakamlar verilmektedir (bn Seyyidin-Ns, Uynul-Eser f Funnul-Mez ve-emil ves-Siyer, Beyrut, t.y., I, 241). Bu ra-kamlar yette belirtilen ki topluluktan gsz olann elinize gemesini istiyordunuz (8. Enfl, 7) aklamasyla rtr niteliktedir.

3 Hz. Peygamber yola kmadan iki gn nce Talha b. Ubeydullah ve Sad b. Zeydi bilgi toplamak

amacyla gndermi, ancak onlar savan yapld gn Medineye dnebilmilerdir. Bkn. Vkd, I, 19; bn Sad, et-Tabaktl-Kbr, Beyrut, t.y., II, 11.

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 87

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

mekte olduunu haber alnca, Mekkeden yardm istemi4 ve bu amala yola

kan Kurey ordusu Bedirde slm ordusuyla karlamtr.5

Savan grnrdeki sebebi bu ekilde gsterilse de, Enfl sresindeki

yetlere bakldnda, Hz. Peygamberin hedefinin kervan takibinden ziyade

Kurey ordusuyla karlamaya ynelik olduunu sylemek mmkndr. Nite-

kim ilgili yetlerde u aklama yer almaktadr: Rabbin seni hak yolunda sa-

vamak iin sefere kardnda kimileri bundan nasl holanmadlarsa, gerek

ortaya ktktan sonra da, sanki sen onlar gz gre gre lme srklyor-

musun gibi, seninle tartmaktan geri durmadlar.6 yette geen Rabbin seni

hak yolunda savamak iin sefere kardnda ifadesi, Hz. Peygamberin sa-

vamak amacyla yola ktna iaret olarak yorumlanabilir. Ancak savan g-

rnrdeki sebebi olarak kervan takibi gsterilmektedir. Nitekim yolda bu ger-

ei renen ve daha ok kervan takibe odaklanan ashabn bir ksm Hz. Pey-

gamberin kararna itiraz etmitir. Hatta bu karar yette gerek ortaya ktn-

da ifadeleriyle dile getirilmitir. Yani kervanla karlamay hedefleyen ashabn

bir ksm, kervana yardm amacyla hareket eden Kurey ordusuyla karlaa-

caklarn rendikleri zaman bu kararn, bile bile lme gitme anlamna gele-

ceini ileri srrmlerdir.7 lgili yetlerde bu durum yle dile getirilmitir: Ha-

ni Allah, iki topluluktan birisinin (Suriyeden dnmekte olan kervan ve bu ker-

vana yardm amacyla yola kan Kurey ordusu) elinize geeceine ilikin vaat-

te bulunmutu. Siz ise silah ve sava gc zayf olann (kervann) elinize ge-

mesini arzuluyordunuz. Oysa Allah, hak ve hakikat davasn zafere ulatrmak,

kfirlerin de kkn kurutmak ve bylece o mrikler hi holanmasalar da

tevhidi yceltip irki de kertmek istiyordu.8 Grld zere bu yetler Hz.

Peygamberin hedefinin ve ayn zamanda ashabn bir ksmnn amacnn hangi

dorultuda olduuna dair nemli ipular vermektedir.9 Bu yetlere gre daha

balangtan itibaren ilah iradenin Bedir Gazvesine direkt olarak mdahale-

4 bn Him, es-Sretn-Nebeviyye, nr., Muhammed Muhyiddn Abdulhamd, Msr 1963/1383, II,

450; bn Sad, II, 24; Taber, Trhul-mem vel-Mlk, Beyrut, t.y., II, 270. 5 bn Him, II, 440; Vkd, I, 20-21, 28; bn Seyyidin-Ns, I, 242.

6 8. Enfl, 5-6.

7 Baz Mslmanlarn sava kararna itiraz etmeleri zerine Hz. Eb Bekir ve Hz. mer gibi yakn ar-

kadalaryla istiare etmitir. Ashap da ona Hz. Msnn kavminin kendisini terk ettii gibi (bkn. 5. Mide, 24), asla kendi peygamberlerini terk etmeyeceklerine dair sz vermitir. Hatta Reslllah istedii takdirde kendilerini denize bile atmaktan saknmayacaklarna dair taahhtte bulunmulardr. Bu gvence zerine, Allah Rasul son derece memnun olduunu ifade etmi ve Bedire doru ilerlemitir (Bkn. Vkd, I, 48; bn Him, II, 447; bn Sad, II, 14; Taber, Trh, II, 274). Reslllah ashabndan kendisine ballyla ilgili samimi szleri duyduktan sonra, yola -karken unlar dile getirmitir: Allah bana iki topluluktan birisini, ya kervan yakalamay, ya da on-lara yardm iin Mekkeden hareket etmi olan Kurey ordusunu Allahn yardmyla yenmeyi vaat etti (Taber, Trh, II, 274; Zeheb, Trhul-slm ve Vefeytl-Mehril-Alm; el-Mez, thk. Omer Abdsselm Tedmr, Beyrut 1990/1410, 52).

8 8. Enfl, 7-8.

9 Hedef netletikten sonra Reslllah, Bedire doru ilerlerken kendisini tanmayan ve yolda kar-

lat Araplara Kurey ve Mslmanlar hakknda neler bilip bilmediklerini ve ortalkta ne tr a-yialarn dolatn sorup bu ekilde bilgi edinmeye almtr (bn Him, II, 448; Taber, Trh, II, 274)

88 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

sinden sz etmek mmkndr.10

unu da hatrlatalm ki, Hz. Peygamberin savalarnda gizlilik esast ve

herhangi bir yere sefer dzenleyecei zaman genelde hedef gizli tutulurdu. Oy-

sa Bedir Gazvesinin hedefinin balangtan itibaren ak bir ekilde belirtilmi

olmas olduka manidardr. Esed, Reslllahn teaml dna karak hedefi

nceden ilan etmesiyle ilgili yorumunda unlar syler:

Tasarsn ok nceden aa vurmas, tasarlanan saldrnn bir

yanltmacadan baka bir ey olmadn, buna karlk ta balangtan beri giz-

lenen gerek hedefin ise Kurey ordusuyla kar karya gelmek olduunu gs-

terir gibidir Nitekim eer Eb Sfynn kervanna saldrmak ve onu yama-

lamaktan baka bir niyeti olmasayd, bunu, sadece kervan Medine yaknlarna

gelinceye kadar beklemek ve ani bir saldryla iini bitirmek suretiyle pekala ya-

pabilirdi; hem bu durumda Eb Sfyn Mekkeden silahl bir yardm salamak

iin gerekli zaman da bulamazd.11

Bedir ordusunda bulunan ashabn bir ksm Suriyeden dnmekte olan ker-

vanla karlaacaklar beklentisindeydi. Dolaysyla Mslmanlar kervan veya

Kurey ordusuyla karlamak arasnda tercihleriyle ayn zamanda ciddi bir s-

navdan gemilerdir. Nitekim srenin hemen balangcnda baz Mslmanla-

rn ganimeti ncelemeleri ve bu konuda Reslllaha soru sormalar zerine Al-

laha kar sorumluluunuzun bilincinde olun12 uyars yaplm ve devamnda-

ki yetlerde (8. Enfl, 2-4) samimi Mslmanlarn vasflar hatrlatlarak bir ba-

kma samimiyet snavndan getiklerine iaret edilmitir. Buna ilaveten ayn s-

renin 27. yetinde sahip olunan dnya mal ve ocuklarn birer imtihan vesilesi

olduuna iaret edildikten sonra, 67. yette u uyar yaplmtr: Ey mminler!

Siz, fidye ve ganimet gibi dnya menfaatlerine tamah ediyorsunuz. Oysa Allah,

ahiretteki kalc nimetlere sahip olmanz diliyor. Btn bu ilah buyruklar ker-

van ele geirmek iin hedef belirleyen Mslmanlara ynelik birer uyar niteli-

indedir. Ancak bu dncede olan kimi Mslmanlarn arzularnn aksine

mrik ordusuyla Bedirde karlalmas ve zaferin Mslmanlarn lehine neti-

celeneceinin bildirilmesi, ak bir ekilde hakkn batla stn geleceinin ilah

mesajdr. Her eyden nce Allahn yardmnn Mslmanlarla birlikte olaca

daha balangtan itibaren vurgulanarak, bir bakma Hz. Peygambere bu yn-

de adm attrlmtr.

Taber, amdan dnmekte olan kervann haberini ald zaman Hz. Pey-

gamberin, ashabn orduya ardn syler ve bir ksmnn bu ary ardan

aldn ekler.13 Rivayetin devamnda bu kiilerin mriklerle savaa tutumaya

10

yetlerde iaret edilen hususlar bn shk tarafndan ayrntl bir ekilde dile getirilmitir. bn Him, II, 490-500.

11 Muhammed Esed, Kurn Mesaj; meal-tefsir, ev. Cahit Koytak-Ahmet Ertrk, stanbul 2002, 317-18.

12 8. Enfl, 1.

13 bn Him, Enfl sresinin 5. yetinin Hz. Peygambere katlmak istemeyenlerin durumuna iaret

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 89

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

ihtimal vermedikleri iin ardan aldklarna deinilerek bir bakma mazeret

gsterilmek istenir. Oysa ilgili yetlerde itiraz edenler Kureyle savamaya ih-

timal vermedikleri iin deil, bilakis daha kolay ele geirilebilecek olan kervan

kstrmay hedefledikleri iin ardan almlar ve bu gayelerinin gereklemeye-

ceini rendikleri zaman Hz. Peygambere itiraz etmilerdir.14 Bu ynyle Ms-

lmanlarn ciddi bir snava tabi tutulduklarn sylemek mmkndr.

Enfl sresinde yer alan ve Bedir Gazvesini konu edinen yetlere bakld-

nda srekli Allahn yardmna vurgunun yaplmas dikkat ekmektedir.15 Bu

sreye ganimetlerin karl olan anim ad yerine enfl isminin verilmesi ol-

duka manidardr. Enfl, ba veya bahi anlamlarna gelir ve kiinin almas

veya vermesi gereken miktardan fazlasn almas veya vermesi anlamlarn ihti-

va eder. Bedirde elde edilen ganimetler iin bu ifadenin kullanlmas, kazanla-

cak baar ve beraberindeki ganimetlerin Allahn ltfuyla elde edildiinin hatr-

latlmas balamnda deruni bir manay artrmaktadr. Nitekim srenin he-

nz balangcnda ganimeti nceleyen ve Hz. Peygambere bunu soran Msl-

manlara uyar olarak ganimetlerin Allah ve Rasulne ait olduu uyars yaplm

ve ondan sonra samimi Mslmanlarn nitelikleri vurgulanarak, Mslmanlarn

ganimet hrsyla deil Allah rzas iin hareket etmeleri gerektiine iaret edil-

mitir. Aslnda srenin 41. yetinde ganimetlerden sz edilmitir. Ancak sava-

n henz balangcnda baz Mslmanlarn ganimet hedefi gtmeleri ve bu

konuda Hz. Peygambere soru sormalar zerine Sana ganimetlerden soruyor-

lar hitab yer almakta ve hemen peinden samimi Mslmanlarn zelliklerine

iaret edilerek Allah rzasn gzetmelerine vurgu yaplmaktadr. Dolaysyla asl

gayenin Allah rzas olmas gerektiine iaret edilerek, aslnda elde edilen ga-

nimetlerin de Allahn bir ltfu olduu hatrlatlm ve enfl terimi kullanlm-

tr.16

unu da hatrlatmakta yarar var ki, Enfl sresinin 42. yetinde mrik or-

dusuyla daha nceden karlalacana dair herhangi bir szleme yaplmad-

na iaret edilmektedir. Ancak bu yet sava kararnn nceden belli olmad-

na deil, savalacak yer iin nceden bir anlamann yaplmadna ve burada

iki tarafn sanki szlemiesine ayn meknda karlamalarnn aslnda Al-

lahn takdiriyle gerekletiine iaret edilmektedir. Nitekim yette u ifadeler

yer almaktadr: ayet siz dman ordusuyla nerede ve ne zaman karlamak

gerektiine dair birbirinizle szlemi olsaydnz, asla gr birliine varamaz-

dnz. Fakat Allah olmas mukadder olan hkmn gerekletirmek iin savan

yer ve zamann kendi iradesine gre belirledi ki, bu savata can verecek olan-

lar ilah iradenin ak bir mdahalesiyle can verdiini grsn, hayatta kalacak

ettiini syler. Bkn. bn Him, II, 490.

14 Taber, Trh, II, 267.

15 8. Enfl, 7-14, 17, 26, 29, 30, 43-44, 46; ayrca bkn. 3. l-i mrn, 127-28.

16 Bkn. Esed, 320; Mustafa slmolu, Hayat Kitab Kuran; Gerekeli Meal-Tefsir, stanbul 2008, 307.

90 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

olanlar da yine o iradenin tecellisini grerek yaasn.17

Buraya kadar anlatlanlara bakldnda henz savan balangcndan iti-

baren ilah iradenin dorudan ya da dolayl mdahalesinden sz etmek mm-

kndr. Buna mukabil bu savala ilgili rivayetler incelendiinde kimi zaman

Kurn verilerinin pek dikkate alnmadndan sz edilebilir. rnein Taber, Hz.

Peygamberin hedefinin balangta tamamen kervan takibi olduu iin Mek-

keden yardma gelmekte olan Kurey ordusuyla karlaacaklarndan haberdar

olmadn ve Enfl sresinin 7. yetinin bu duruma iaret ettiini syler.18 Ben-

zer bilgiler bn Himda da yer almaktadr.19 Oysa Tabernin delil kulland

yet Reslllahn Kurey ordusundan haberdar olmadna deil, tam aksine

bu orduyla karlaacan bildiine iaret etmektedir.20 Ancak rivayetin bundan

sonraki ksm Reslllahn mrikler hakkndaki birtakm bilgileri nceden bil-

dii eklinde yanstlmtr. Habere gre Allah Rasul Kureyin kervana yardm

amacyla geldiini renince Bedire indii zaman bir gurup sahabyi bilgi edin-

mek amacyla Bedir kuyusundan su almaya gndermitir. Gurubun lideri

Zbeyr, burada Kureyli iki kleyi yakalayp Reslllahn yanna getirmitir. O

srada Reslllah namaz klyordu. Ashaptan baz kiiler Kurey hakknda bilgi

edinmek iin kleyi sorguya ekmi, ancak verilen bilgilerden tatmin olmam

olacaklar ki, Kurey ve Eb Sfyn hakknda bildiklerini saklad gerekesiyle

kleyi tartaklamaya balamlar. Kle de bu durumdan kurtulmak iin uydurma

bilgiler anlatmtr. Reslllah namaz bitirince sahablere mdahale etmi ve

doru bilgi verdii zaman onu dvdklerini, yanl bilgi verdii zaman ise sal-

verdiklerini syleyip dtkleri yanl dile getirmitir.21

bn Sad yakalanan Kureyli kle ile ilgili haberleri aktarrken sz edilen

rivayetlerden hi sz etmez ve sadece kle getirildii zaman Reslllahn ona

baz sorular sorup Kurey ordusu hakknda bilgi edinmeye altna deinir.22

Neticede kle, Eb Sfyndan haberinin olmadn ve Kureyin kesin saysn

da bilmediini sylemi ve savaa itirak eden azl mriklerin isimlerini say-

mtr.23 Bu arada Hz. Peygamber saylarn tahmin etmek iin bir nde ka

deve kestiklerini sormu. Klenin on deve cevab zerine onlarn 900 ile 1000

civarnda24 olabileceklerini tahmin etmitir.25 Bu bilgilerden sonra Kureyin

17

8. Enfl, 42. 18

Taber, Trh, II, 267. 19

bn Him, II, 449; ayrca bkn. bn Sad, II, 15. 20

Hani Allah, iki topluluktan birisinin (Suriyeden dnmekte olan kervan ve bu kervana yardm amacyla yola kan Kurey ordusu) elinize geeceine ilikin vaatte bulunmutu. Siz ise silah ve sava gc zayf olann (kervann) elinize gemesini arzuluyordunuz. Oysa Allah, hak ve hakikat davasn zafere ulatrmak, kfirlerin de kkn kurutmak ve bylece o mrikler hi holanma-salar da tevhidi yceltip irki de kertmek istiyordu (8. Enfl, 7-8).

21 Vkd, I, 52-53; bn Him, II, 449; Taber, Trh, II, 268, 275; ayrca bkn. Eb Dvd, es-Snen, stanbul 1992, Cihd, 115; Zeheb, 52.

22 bn Sad, II, 15.

23 Taber, Trh, II, 272.

24 Vkd belirtilen miktarda rakam verir ve mriklerin, mtekebbir bir edayla Bedire geldiklerine

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 91

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

nderleriyle birlikte sava meydanna geldiini renen Allah Rasul ashabna

dnerek Kurey cier parelerini zerinize srmtr szlerini syleyerek olayn

ciddiyetine dikkat ekmitir.26 Grld zere alnan bilgilerden sonra Hz.

Peygamber, Kureyin saysn renmi ve ne derece byk bir hazrlk yaptk-

larnn farkna varmtr. Bu bilgiler Reslllahn Kurey ordusu hakknda n-

ceden bir malumatnn olmadna iaret etmektedir. Dolaysyla balangta

sz konusu orduyla karlalacana dair herhangi bir hazrlk olmad gibi, sa-

valacak mekn iin de karlkl szleme yaplmamt.27 Anlald kadaryla

Hz. Peygamber balangta kervan takibi iin ordu hazrlna girimiti, ancak

yolculuk srasnda Kurey ordusunun yardma geldii haberinin alnmas zeri-

ne bu orduya ynelmitir. Muhtemelen bu yzden baz Mslmanlar ilgili kara-

ra itiraz etme gerei duymuladr. Hamidullah, Mslmanlarn kervana m yok-

sa dman ordusuna kar m savaacaklar lazm geldiini nceden kestire-

mediklerini syler ve Enfl sresinin 7. yetinin onlarn bu durumuna iaret et-

tiini belirtir.28 Yine o, her ne pahasna olursa olsun kervan korumak iin m-

riklerin harekete geeceklerini tahmin ettikleri iin ve onlara kar durmann bi-

le bile lme gitmek anlamna geldii iin bir ksm Mslmanlarn bu karara

itiraz ettiklerini syler.29

bn Sad haricindeki kaynaklarn aktard yukardaki rivayet doru kabul

edilirse, Allah Rasul hem Kureyin yardm amacyla gelmekte olduu bilgisin-

den yoksundur, hem de onlar hakknda konuan bir klenin verdii doru ve

yanl bilgileri nceden bilmektedir. Bu arada Hz. Peygamberin, namaz klar-

ken bu sorgulamayla ne derece ilgilenmi olabilecei de ayr bir tartma konu-

sudur. te yandan namaz bitiminde Allah Rasul kleden Kurey hakknda bilgi

edinmeye almtr. Madem klenin verdii doru ve yanl bilgileri biliyordu, o

halde ne diye ondan bilgi edinmeye alm olsun?

Dua ve Dua ve Dua ve Dua ve lahlahlahlah Yardm Yardm Yardm Yardm

Bedirde mriklerin yenilgiye uramalarnda Hz. Peygamberin yapt du-

ann etkili olduuna dair birtakm rivayetler bulunmaktadr.30 Habere gre

Reslllah savatan nce Mslmanlarn saysna oranla Kurey ordusunun

gcn grnce dua edip Allahtan yardm dilemitir (8. Enfl, 9). Bu dua ayn

zamanda kulun btn kuvvet ve kudretinin tkendii ve bu balamda Allahn

yardmna snmaktan baka bir arenin kalmadnn somut ifadesidir. Allah

Rasul yle yakarmt: Ey Rabbim! te Kurey, vnd btn adamlarn

iaret ederek Enfl sresinin 47. yetinin onlarn bu durumuna iaret etini syler. Vkd, I, 39. 25

bn Him, II, 449; bn Sad, II, 15; Taber, Trh, II, 268. 26

Vkd, I, 53; bn Him, II, 450; Taber, Trh, II, 275. Taber, yukardaki rivayetin tamamn Urve b. Zbeyre dayandrr. bn shk kaynakl rivayet de genel muhteva olarak ayn dorultudadr.

27 8. Enfl, 42.

28 Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamberin Savalar, ev. Salih Tu, stanbul 1981, s. 66.

29 Hamidullah, Hz. Peygamberin Savalar, s. 66-67.

30 Vkd, I, 67, 81; bn Him, II, 453; ayrca bkn. Buhr, es-Sahh, stanbul 1992, Cihd, 89; Ms-lim, es-Sahh, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, stanbul 1992, Cihd ve Siyer, 58.

92 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

ve gcn toplayp gelmi. Onlar sana kar dman kesildiler ve elini yalanl-

yorlar. Ya Rabbi! Bana vaat ettiin yardmna31 snrm. Ey Rabbim! Onlarn bo-

yunlarnn bklmesini sala.32

Hz. Peygamberin yapt duayla ilgili haberler ksmen farkl versiyonlarla

hads kaynaklarnda da yer almaktadr. rnein bn Abbsa dayanan rivayete

gre Reslllah sava ncesi mriklerin saysnn okluunu grnce kbleye

ynelmi ve ellerini aarak u duay yapmtr: Ya Rabbi! Bana vaat ettiini ye-

rine getir. Allahm! Bana vaat ettiini ver. Ey Allahm! ayet bu topluluk helk

olursa yeryznde sana ibadet edecek kimse kalmayacak. Reslllah duasn-

da ylesine kendisinden gemi ki, ridas srtndan kayp dmtr. Yannda

bulunan Hz. Eb Bekir alp tekrar omuzlarna koymutur. Arkasndan ona sar-

larak Ey Allahn Elisi! Rabbine yaptn dua yeter. phesiz o sana vaat etti-

ini yerine getirecektir diyerek dnmesini hatrlatmtr. O srada Enfl sre-

sinin 9. yeti nazil olmu33 ve Allah ona meleklerle yardm gndereceini mj-

delemitir.34 bn Abbs kaynakl dier rivayette hads metni deimekle birlikte

ayn dua yer almaktadr. Ancak bu rivayette Hz. Eb Bekirin, Reslllahn ar-

kasndan sarlmayp elini tuttuu ve yapt duann kendisine yeterli olacan

hatrlatt, ardndan Rasulullahn da ona Kamer sresinin 45. yetinin nazil

olduunu haber verdii bilgileri yer almaktadr.35 bn Abbs kaynakl bir baka

rivayette ise u bilgiler aktarlr: Reslllah dua ederken Ey Rabbim! Bana olan

vadini yerine getirmeni diliyorum. Bu gnden sonra kendine ibadet edilmesi-

ni dedii srada Hz. Eb Bekir onun elini tutmu ve Ey Allah Rasul! Artk ye-

ter. Rabbinden pek srarl bir ekilde istedin demitir. O srada Reslllah zr-

hn giyip kararghndan dar kt zaman Kamer sresinin 45-46. yetleri

nazil olmutur.36 Bu yetlerde u ilah hitap yer almaktadr:

Ama o topluluk yaknda bozguna urayp dalacak. Onlar asl, kyamet gelip atnca gnlerini grecekler. nk, o zaman ekecekleri azap ok daha korkun ve dayanlmaz olacak (54. Kamer, 45-46).37

31

Hz. Peygamberin yardm vaadiyle kastettii ey, Enfl sresinde geen ve ki dman toplulu-undan birisinin sizin elinize decei szn vermiti. Sizler, silah ve sava gc zayf olan kervan ele geirmeyi arzuluyordunuz. (9. Enfl. 7) yetindeki vaat olmaldr.

32 bn Him, II, 453; Zhr ve Urve b. Zbeyr kanalyla gelen dua metni biraz farkllk arz etmekle birlikte ayn ieriktedir (Vkd, I, 59).

33 Hani siz Rabbinizden yardm istiyordunuz. O da, Ben size bir biri ardna bin melek ile yardm edeceim diye duanz kabul etmiti (8. Enfl, 9).

34 Mslim, Cihd ve Siyer, 58. bn shk kaynakl rivayette Bedir gecesi Reslllah ksa bir uykuya dalm ve uyandnda Mjdeler olsun Ey Eb Bekir! Allahn yardm geldi. te Cebrail, tozlu diz-leri ve dirsekleriyle atnn yularndan tutmu geliyor diye haber vermitir (bn Him, II, 457; Taber, Trh, II, 280).

35 Buhr, Mez, 4; Cihd, 89; bn Kesr, Hadislerle Kuran- Kerm Tefsri, ev. Bekir Karla-Bedrettin etiner, stanbul 1985, VII, 3252. Tirmizde yer alan ayn hadis Hz. mere dayandrl-maktadr. Tirmiz, es-Snen, stanbul 1992, Tefsru'l-Kur'n, 8.

36 Taber, Trh, II, 280.

37 yet meallerinde Mustafa ztrke ait mealden yararlanlmtr. (Bkn. Mustafa ztrk, Kuran- Kerim Meali; Anlam ve Yorum Merkezli eviri, Ankara 2008).

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 93

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

Hz. Peygamberin duasyla ilgili olduu iddia edilen bu yetlerin siyak ve si-

bakna bakld zaman, burada Bedir Gazvesinden hi sz edilmeyip tamamen

mriklerin dmanlklar ve kyamet gn urayacaklar azaba vurgu yaplm

ve ayn zamanda Hz. Peygamberi teselli etmeye ynelik bir mesaj verilmitir.38

Ancak mezkur yette vurgulanan azap Bedirde mriklerin urad hezimetle

ilintilendirilmitir. Oysa yukardaki anlatlanlarla Kamer sresinin 45. yeti ta-

mamen farkl balamdadr. Ayrca bu yetin Bedir Gazvesinden nce inmi ol-

mas kuvvetle muhtemeldir. Nitekim Esed, dua zerine meleklerle yardm mj-

desinin verilmesiyle Hz. Peygamberin bu yeti hatrladn sylemektedir.39 bn

Abbs ve Hz. mere dayandrlan rivayetlere deinen Taber, yukarda verilen

bilgilerin benzerlerini tekrarlar.40 Ancak onlardan farkl olarak bu olayn akabin-

de Kamer sresinin 45. yeti deil, Enfl sresinin 9 ve 10. yetlerinin nazil ol-

duunu syler.41

Vkdde yer alan rivayetlere gre ise sava ncesi ashap sava iin saf

tuttuu srada Reslllah glgeliinde uyuyordu. Dmann giderek yaklamak-

ta olduunu gren Hz. Eb Bekir onu uyandrd. Reslllah da kendisine vaat

edilen yardmn gelmesi iin Allaha dua etmeye balad. O srada Eb Bekirin

de, onca dua ve yakar karsnda Allahn yardmnn mutlaka geleceini sy-

ledii bilgilerine yer verilir.42 Bu yakarn peinden Hz. Peygamber Cebrailin

bin melekle yardma geldiini mjdelemitir.43 Bu rivayetin ciddi kukular ier-

dii aktarlan bilgilerden anlalabilir. rnein ashabn savaa tututuu bir s-

rada Reslllahn uyuyor olmas ve Eb Bekir tarafndan uyandrlmas pek

inandrc ve gereki gzkmemektedir. Muhtemelen yette Mslmanlarn i-

lerindeki tedirginlikleri yenmeleri iin hafif bir uykuya daldrlmalarna iaret

edilmesi, daha sonraki dnemlerde bu konuda farkl rivayetlerin ortaya kma-

sna ve mezkur uyku hadisesinin bu ekilde takdim edilmesine zemin hazrla-

mtr.

Yukardaki rivayetler gz nnde bulundurulduunda Reslllahn sava

ncesinde dua ettii anlalmaktadr. Ancak bu haberle ilgili rivayetler aktarlr-

ken birtakm elikili bilgilerin mezkur rivayete eklenmi olmas muhtemeldir.

Bu yzden farkl rivayetler bir arada zikredilmitir. rnein yukarda dile getiril-

dii gibi baz rivayetlerde Kamer sresinin 45. yeti, bazsnda 45-46. yetleri,

baz rivayetlerde ise Enfl sresinin 9 ve 10. yetlerinin nazil olduu dile geti-

rilmitir. Ancak dikkat edilirse konuyla ilikilendirilen Kamer sresindeki yet-

ler, dile getirilen iddialar destekleyecek balamda deildir. Bunun yannda

Mslmanlarn galibiyeti iin Hz. Peygamberin dua etmesinde mucizevi bir

38

Bkn. 54. Kamer, 40-49. 39

Esed, 322, 1092. 40

Taber, Trh, II, 280; ayrca bkn. Rz, Meftihul-ayb, Beyrut, t.y., XV, 129. 41

Taber, Trh, II, 280; Rz, XV, 129. 42

Vkd, I, 67, 81. 43

Vkd, I, 81.

94 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

mahiyet aramak yerine, bunu tabii bir hadise olarak deerlendirmek daha ma-

kul gzkmektedir.

Dman Saysnn Az GsterilmesiDman Saysnn Az GsterilmesiDman Saysnn Az GsterilmesiDman Saysnn Az Gsterilmesi

Bedirde karlalan olaanstlklerden birisi dman saysnn az gste-

rilmesiyle ilgili bilgilerdir. Bu husus Kurnda yle zikredilmektedir: Allah, Be-

dir Gazvesi ncesi mrikleri ryanda sana sayca az bir topluluk olarak gs-

terdi. ayet onlar kalabalk gsterseydi, muhakkak ylgnla kaplp savap

savamama konusunda anlamazla derdiniz. Ancak Allah sizi byle bir s-

kntya dmekten kurtard.44 yet literal anlamyla okunduu zaman Msl-

manlarn endielerinin giderilmesi iin dman ordusunun somut olarak sayca

az gsterildii eklinde anlalabilir. Ancak dikkat edilecei zere yette fiili ola-

rak sava annda deil ryanda sana mrikleri az gsterdi ifadesi gemekte-

dir. Dolaysyla somut olarak bir azlktan ziyade burada mecaz bir azlk sz ko-

nusudur. Bir baka ifadeyle henz savan balangcnda Mslmanlar moral

ve psikolojik bakmdan desteklenmitir. Dikkat edilecei zere dman taraf

iin de benzer bir azlktan sz edilmekte ve ilgili yette konu yle dile getiril-

mektedir: Hani Bedirde kar karya geldiiniz zaman, Allah onlar gznzde

bytmemenizi salamt. Siz de zaten onlarn gznde az grnyordunuz ki,

Allah olmasn irade buyurduu hkmn gerekletirmek iin byle yapt.45

Mslmanlara bu mesajlar verildikten sonra onlar cesaretlendirmek iin u

hatrlatma yaplmaktadr: Ey iman edenler! Siz bir toplulukla kar karya gel-

diiniz zaman sk durun ve Allah oka ann ki, kurtulua eresiniz.46

Sava ncesinde Kureyliler kendi g ve say stnlklerinden ylesine

emindi ki, Mslmanlar nemsenmeyecek bir kuvvet olarak gryorlard. Do-

laysyla Mslmanlar fazla kaale almamlard. Savan kaybedilmesinde bu

yanlgnn nemli bir etkisi olduunu gz ard etmemek gerekir.47 zzet Derveze

her iki tarafn birbirlerinin saylarnn az olduuna ahit olmalar zerine, zellik-

le mriklerin cesaretinin artp saldrya gemelerine zemin hazrladn ve sa-

van balamasnn nedenlerinden birisinin bu hadise olduunu sylemekte-

dir.48 Bu yoruma gre somut bir azlk/okluktan sz edilmesi gerekir. Oysa yet-

lerde mecaz bir anlatm sz konusudur.

Hatrlanaca zere iki taraf kar karya geldii zaman dman saysnn

okluunu gren Mslmanlarn endieye kapldklar ve ayn endieyi Hz. Pey-

gamberin de yaad bilinmektedir. Nitekim yukarda dile getirildii gibi, Be-

dire indii vakit Hz. Peygamber nce bir keif yaptrm ve mriklerin saylar-

44

8. Enfl, 43. 45

8. Enfl, 44. 46

8. Enfl, 45. 47

Esed, s. 332. 48

zzet Derveze, Kurana Gre Hz. Muhammedin Hayat, ev. Mehmet Yolcu, stanbul 1989, III, 209.

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 95

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

nn yaklak bin kii civarnda olduunu tespit etmitir. Bu rakam Hz. Peygam-

ber ve Mslmanlar tarafndan bilindiine gre, yette iaret edilen mrik or-

dusunun saysnn az gsterilmesi hadisesi, somut olarak onlarn saylarnn az

gsterildii anlamndan ziyade, mecaz anlam tamaldr. Bir baka ifadeyle

dman gzlerinde bytmemeleri salanmtr.49 Kald ki, bu azln ryada

gsterildiini unutmamak gerekir.

te yandan mrikler zaten kendilerini gl grdklerinden, saldr konu-

sunda herhangi bir endie yaamamlardr. Bu nedenle Mslmanlar az/zayf

bir topluluk olarak grmeleri vaka olarak yette vurgulanan manayla rt-

mektedir. Bunlara ilaveten mezkur yetler her iki taraf iin de bir uyar nitelii

tamaktadr. Nitekim l-i mrn sresinde iki tarafn durumunun bir ibret50 ve-

silesi olduu u yetle dile getirilmitir: Savamak iin kar karya gelmi iki

toplulukta sizin iin byk ibret var. O topluluktan biri Allah yolunda arpyor-

du. Dier topluluk ise kfirlerden olumutu. O kfirler mminleri gzleriyle

szdklerinde kendilerinden iki kat daha fazla sayda gryorlard. Unutmayn

ki, Allah destek ve yardmn diledii kimselere ltfeder (3. l-i mrn, 13).51

Grld zere orantsz g farkna ramen olduka zayf konumdaki Ms-

lmanlarn galip gelebilmeleri, ancak ilah yardmla gerekleebilecek bir hadi-

sedir. Bu ynyle bakldnda Allahn kudret ve iradesinin her eyin stnde

olduu vurgusu n plana kmaktadr. Dolaysyla burada somut bir azlktan zi-

yade mecaz bir azlktan sz etmek kanaatimizce daha mantkldr. Nitekim iki

taraf arasnda katlk bir orantszlk sz konusu iken ilgili yette iki kat daha

fazla sayda grnyorlard ifadesi bu balamda bir anlam tamaldr.

Sayca az gsterilmenin yreklendirme anlamnda manevi bir azlk olduu

Enfl sresinin bir baka yetinde daha arpc bir ekilde yle dile getirilmi-

tir: Ey Peygamber! Sava konusunda mminleri yreklendir. Eer iinizden se-

batkr yirmi kii karsa bunlar iki yz kiinin hakkndan gelir. ayet iinizden

bu vasfta yz kii karsa bunlar da bin kfirin hakkndan gelir. nk o kfir-

ler Allah yolunda savap can vermenin manasn kavramaktan yoksun bir y-

ndr. Allah u andan itibaren yknz hafifletti. Zra o sizin savama konu-

sunda zayf olduunuzu grd. imdi iinizden yz sebatkar kacak olursa

bunlar iki yz kfirin hakkndan gelebilir. Eer iinizden bu vasfta bin kii -

karsa bunlar da Allahn izniyle iki bin kfirin hakkndan gelir. Unutmayn ki Al-

lah zor durumda sebat etmeyi bilenlerle beraberdir (8. Enfl, 65-66). Dikkat

edilecei zere yetlerde saysal oranlar verilmekte, ancak Allah yolunda sa-

vamann idrakini kavrayamayanlarn uursuz ve bilinsiz bir kalabalk olduu-

49

Bkn. Esed, s. 332; ayrca bkn. Halil brahim Bulut, Kurn Inda Mcize ve Peygamber, stanbul 2002, s. 215.

50 Bkn Elmall, II, 320.

51 Esed, bu yetin ounlukla Bedir Gazvesiyle ilgili olduuna dair genel bir kabulden sz ettikten sonra, aslnda mezkur yetin umumi bir muhtevaya sahip olduuna iaret etmi ve tarihte ska rastlanan bir realite olarak eitli az topluluklarn kalabalk topluluklar yendii gereine iaret edildiini hatrlatmtr (bkn. Esed, s. 90).

96 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

na vurgu yaplmaktadr. Bir baka ifadeyle nicelik yerine niteliin nemli olduu

hatrlatlmaktadr. Bu itibarla bilinli bir ekilde samimiyetle mukavemet gste-

ren daha az bir gcn, kat be kat stn olan bilinsiz kalabalklarn hakkndan

gelebilecei gereinin alt izilmekte ve saysal anlamda stnln pek

nemli olmadnn nemine iaret edilmektedir. Nitekim ayn gerek Bakara

sresinde, Nice az saydaki birlikler, Allahn yardmyla byk ordulara stn

gelmitir. nk Allah zor zamanda sabr ve sebat gsterenlerle beraberdir52

yetiyle dile getirilmitir. Esed, ilgili yetlerin yorumunda saysal oranlarla ilgili

u deerlendirmeyi yapmaktadr: Burada ikiye kar bir, yahut ona kar bir gibi

saysal oranlar, kukusuz tpks tpksna mutlak oranlar olarak lafz anlamlary-

la ele alnmamal; nitekim Mslmanlar Bedirde kendilerinden sayca kat

daha fazla ve donanmca daha gl bir orduyu bozguna uratmlardr.53 B-

tn bu aklamalara ilave olarak u gerei de gz ard etmemek gerekir ki, sa-

va ncesi her iki taraf birbirilerinden olduka ekinmekteydi ve bu nedenle

endieliydiler. Nitekim Hz. Peygamberin keif yaptrd gibi mrikler de Ms-

lmanlarn saysn renmek iin keif yaptrmlard. Hatta onlarn bir ksm

savamama taraftaryd ve geri dnlmesini nermilerdi.54 Dolaysyla bu endi-

elere bal olarak mriklerin Mslmanlarn saysn kalabalk olarak algla-

m olmalar da muhtemeldir.

Meleklerin YardMeleklerin YardMeleklerin YardMeleklerin Yardmmmm

Bedir Gazvesinde Mslmanlar lehine gelien olaanstlklerden birisi

meleklerin yardma gnderilmesi hadisesidir. Takdir edilecei zere meleklerin

yardma gnderilmesi, ilah iradenin Bedir Gazvesine dorudan mdahalesi an-

lamna gelir. Ancak bu mdahalenin mahiyetiyle ilgili farkl grler ileri srl-

mtr. rnein gnderilen meleklerin bizzat savap savamadklar tartl-

mtr. Mfessir Rz, meleklerin sava amacyla deil, mjdelemek iin gnde-

rildiini syler. Hatta grn desteklemek iin Hz. Peygamberin Eb Bekire

Allahn yardm edeceini mjdelediini bildiren ryasn delil gsterir.55 Yine

Rz, Bedirde meleklerin savamayp Mslmanlarn saflarnda durarak kala-

balk gzkmelerini saladklarn ve onlarn morallerini ykselttiklerini ifade

eder. Bu grn temellendirmek iin tek bir melein bile dnyay yok edebi-

leceini ve gemi kavimlerin balarna gelen felketlerin bunun kant olduu-

nu syler.56 Dikkat edilirse yette Size ard ardna inecek bin melekle yardm

edeceim57 ifadesi, fiili olarak meleklerle ordu gnderilmesi anlamndan ziya- 52

2. Bakara, 249. 53

Esed, s. 338. 54

bn Him, II, 449; bn Sad, II, 15; Taber, Trh, II, 268; Mrikler, Mslmanlarn saysn -renmek iin Umeyr b. Vehb el-Cemuhyi grevlendirmilerdi. O, grnrdekilerin haricinde baka bir kuvvet gremeyince kendilerinin ok daha stn olduklarn dile getirip taraftarlarn cesaret-lendirici konumalar yapmtr (bn Him, II, 485; Taber, Trh, II, 278).

55 Rz, XV, 130-31.

56 Rz, XV, 130.

57 8. Enfl, 9.

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 97

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

de, ilah yardm gnderileceine dair bir vaat ve mjdedir. Bu vaatle birlikte

Mslmanlarn yaam olduklar endieler giderilmitir. Nitekim bu durum

Enfl sresinin 10. ve 11. yetlerinde net bir ekilde belirtilmektedir. Dolaysy-

la meleklerle yardm gnderilmesi hadisesi, kanaatimizce bu ekilde bir yar-

dmdr.

Yukarda da deinildii gibi, Hz. Peygamber Bedirde Kurey ordusuyla kar-

karya geldii zaman onlarn gcn grnce, Allahn yardmna snp dua

etmitir. Onun duas zerine meleklerle yardm gnderilecei u yetlerle mj-

delenmitir:

Ey Mminler! Hani mriklerle Bedirde savamak zorunlu hale gelince siz yardm iin Rabbinize yakarmtnz. O da, bu yakarnza Ben size ard ardna inecek bin melekle yardm edeceim diye karlk vermiti. Allah bu yardm size srf zafer mjdesi olsun ve bylece kayg dolu gnlleriniz yat-p huzur bulsun diye yapmt. Bilesiniz ki, asl yardm ancak Allahtan ge-lir. phesiz Allah stn kudret sahibidir. Her buyruu ve fiili mutlak isabet-lidir (8. Enfl, 9-10).

Dikkat edilecei zere, yette Hz. Peygamberin duasnn ardndan melek-

lerle ilah yardm gnderilecei vaadinde bulunulmu58 ve sonunda Mslman-

larn zafer kazanacaklar mjdesi verilmitir.59 Nitekim yette Allah bu yardm

yalnzca mjde olsun diye yapt ( )60 ifadeleri yer almaktadr.

Dolaysyla fiili olarak meleklerin savamasndan sz edilmemektedir.61 Ancak

zaferin Mslmanlarn lehine neticeleneceinin mjdelenmesi, onlarn cesaret-

lerinin artmasna ve yaadklar tedirginliin ortadan kalkmasna vesile olmu-

tur. Nitekim l-i mrn sresinde mezkur yardma iaret edilirken u hatrlatma

yaplmaktadr: Allah bu yardm srf sizin iin bir zafer mjdesi olsun ve bylece

gnlleriniz rahatlayp huzur bulsun diye yapt. Zafer kazandran yardm ancak

o stn kudret sahibinden, her eyi yerli yerinde yapan Allahtan gelir.62 Btn

bunlara ilaveten meleklerin yardmnn manevi boyutta olduu Ysn sresin-

deki u yetle de teyit edilebilir: Biz ondan sonra kfir halkn cezalandrmak

iin gkten bir ordu indirmedik, zaten indirecek de deiliz.63 Btn bu yetler

gz nnde bulundurulduunda meleklerin fiili olarak savatklarna dair

Kurn bir dayanak bulmak mmkn deildir.

Meleklerin dorudan savap savamadklaryla ilgili yaplan yorumlar u

yetle de ilintilendirilmitir: O zaman Rabbin meleklere yle vahyetmiti; Ben

sizinle beraberim. Siz mminleri yreklendirin. Ben, o kafirlerin yreklerine 58

Vkd, I, 56; ayrca bkn. Mustafa Fayda, Bedir Gazvesi, DA, stanbul 1992, V, 326. 59

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, stanbul, t.y., IV, 207-208. 60

Ayn ifade l-i mrn 126. yette de gemektedir. 61

Mslimde yer alan bir rivayette de Reslllahn duasnn ardndan Enfl sresinin 9. yetinin na-zil olduu ve meleklerle yardm gnderildii bilgilerine yer verilmitir (Mslim, Cihd ve Siyer, 58).

62 3. l-i mrn, 126.

63 36. Ysn, 28.

98 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

korku salacam. Haydi onlarn boyunlarn vurun, parmaklarn krn ve onlar

etkisiz hale getirin.64 Mezkur yetin literal anlamna baklarak bu savata ld-

rlen mriklerin Mslmanlar tarafndan deil bizzat Allah tarafndan ldrl-

d grleri ileri srlm ve delil olarak u yet gsterilmitir: Ey

Mminler! Savata o mrikleri siz ldrmediniz, gerekte Allah ldrd.

Dmana attn zaman da, aslnda sen atmadn, Allah att. Allah, btn bunla-

r mminleri gzel bir snavdan geirmek iin yapt (8. Enfl, 17). yette geen

Attn zaman sen atmadn, Allah att ifadesine istinaden bir ok mfessir, bu-

rada meleklerin dorudan savatklar kansndadr.65 Oysa burada mecaz ma-

na sz konusudur ve bu yet sava akabinde Mslmanlarn, bir bakma zafer

sarholuuyla Allahn yardmn unuturcasna bbrlenme yarna girmeleri

zerine nazil olmutur. Bylece kazanlan baarnn Allahn yardmyla gerek-

letii uyars yaplmtr.66 Gerek bu uyarda gerekse Bedir Gazvesinden bah-

seden dier yetlerde Mslmanlar tarafndan kazanlan baarnn Allahn

yardmyla gerekletii vurgusunun srarla hatrlatlmas dikkat ekicidir.67 Bu

ynyle bakldnda mezkur savala ilgili olarak zikredilen birtakm olaanst-

lkleri mucize olarak deerlendirme yerine, Allahn Mslmanlara yardm ek-

linde telakki etmek daha kabul edilebilir bir yaklam olsa gerektir.68

Kukusuz meleklerin dorudan savaa itirak ettiklerini kabul etmek ola-

anst bir hadisedir. Ancak byle bir iddiann ayn zamanda birtakm saknca-

lar ierdiini ve baz soru iaretleri tadn unutmamak gerekir. Bir ksm riva-

yetlerde mriklerin kimler tarafndan ldrldklerine dair pek ok ayrntdan

sz edilmektedir.69 rnein sava ncesi Hz. Peygamberin amcas Hamza, Hz.

Ali ve Ubeyde b. Hrisin mbarezeye tututuklar ve Hamza ile Alinin rakipleri-

ni ldrdkleri bilinmektedir ve bunun aksi de dillendirilmemitir.70 Keza

Ubeyde b. Hris gibi baz sahabiler yaralanrken71 bir ksm ise ehit dm-

tr.72 Bu bilgilere gre ayet melekler bizzat savaa itirak edip mrikleri l-

drmlerse onlarla dorudan arpm olanlarn durumu nasl izah edilebilir?

Dikkat edilirse sava balamadan hemen nce Hz. Peygamber yardm iin Al-

64

8. Enfl, 12. 65

rnein bn Abbs, meleklerin Bedirde dorudan savatklarn iddia etmitir. Onun rivayetine g-re Bedir haricindeki savalarda melekler savamamlardr (Vkd, I, 79).

66 Bkn. 3. l-i mrn, 126; ayrca bkn. Muhammed Hamidullah, slm Peygamberi, ev. Salih Tu, stanbul 1993, I, 225-26, 127.

67 Bkn. bn Kesr, Tefsr, VII, 3252-54; mer zsoy-lhami Gler, Konularna Gre Kuran (Sistematik Kuran Fihristi), Ankara 2006, 648-653.

68 Bkn. brahim Saram, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, Ankara 2003, 166.

69 Vkd, I, 65; bn Sad, II, 23. Sadece Eb Cehili ldrenler arasnda pek ok isim zikredilmektedir (Buhr, Farzu'l-Humus, 18; Mez, 10, 12; Mslim, Cihd ve Siyer, 42; Eb Dvd, Cihd, 132; Vkd, I, 87-90; Taber, Trh, II, 284; Zeheb, 61-62). Yine ldrlen dier mrik nderlerin de farkl kiiler tarafndan katledildikleri bilgileri bulunmaktadr (Vkd, I, 85-87).

70 bn Sad, II, 17; Mslim, Tefsir, 34; Zeheb, 57.

71 Vkd, I, 68-69, 82-85; bn Sad, II, 17.

72 Vkd, I, 65; Zeheb, 57-58; bn Sad, Bedirde ehit denlerin isimlerini tek tek saymaktadr. bn Sad, II, 16, 17-18.

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 99

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

laha dua etmi ve akabinde meleklerle yardm gnderilecei mjdesi verilmi-

tir. Yine melekler savatysa bir melein btn topluluu yok edebilecei gz

nne alndnda, ehit den Mslmanlarn durumu nasl aklanr? Sava

artlar ierisinde kimin kimi ldrdn net olarak tespit etmek hayli zor ola-

cana gre, mriklerin bizzat melekler tarafndan ldrldn iddia etmek

ne derece gerekidir? Madem mrikleri melekler ldrmse, o halde sava-

a itirak eden sahabiler neden onlarn kendileri tarafndan ldrldklerini dil-

lendirmilerdir?

Kimi rivayetlerde ise, Meleklerin Bedirde sadece savamakla kalmayp ay-

n zamanda esir aldklarna dair iddialar dile getirilmitir.73 Hatrlanaca zere

Hz. Peygamberin amcas Abbs Bedirde esir alnanlardan birisidir. Rivayete

gre onu Ensrdan Ebl-Yeser (Kab b. Amr) adnda birisi esir almt. Bu ahs

Abbs Reslllaha getirdii zaman onu kendisinin esir aldn syleyince,

Abbs itiraz ederek kendisini olduka gler yzl, salar dklm ve bacakla-

r alacal ata binmi bir ahsn esir aldn ve Ebl-Yeser geldii zaman bu

ahsn ortalkta gzkmediini sylemitir. Bunun zerine Allah Rasul, amca-

sn esir alan ahsa Allah sana iyi bir melekle yardm etti ve onu esir aldn de-

mitir.74

Enfl sresinde geen yetlere bakldnda ilah yardm inkr etmek

mmkn deildir. Ancak sz edilen mdahalenin hangi boyutta olduunu net

olarak belirlemek gerekir.75 Aksi halde birtakm yanl yorumlar zihinleri megul

etmekte ve baz yanl anlamalarn olumasna neden olmaktadr. Bu itibarla

meleklerin yardmnn kimi rivayetlerde iddia edildiinin aksine somut olarak

bizzat savaa itirakten ziyade, manevi bir destek olarak grmek gerektii ka-

nsndayz. Nitekim Hendek savanda da meleklerle yardm edildiine iaret

edilirken, ilgili yette sizin grmediiniz ordular gndermitik ifadeleri kulla-

nlmaktadr.76 Ayn ifade Huneyn savanda yaplan yardma iaret eden yette

de gemektedir.77 Hal byleyken meleklerin fiili olarak savatna dair birtakm

grler ileri srlm ve bazen bu grler snrlar zorlayan yorumlara d-

nmtr. rnein ismi zikredilmeyen bir sahabi bu savata mriklerden

kiinin kellesini koparp Hz. Peygamberin nne getirmi, ikisini kendisinin l-

drdn, ancak dierinin tanmad beyaz yzl ve uzun boylu bir kii tara-

73

Taber, Trh, II, 282. 74

Buhr, Edeb'l-Mfred, 75; ayrca bkn. bn Sad, IV, 12; Taber, Trh, II, 270, 288-89. Yine bir baka rivayete gre Hubey el-Esed Bedire dair anlarn anlatrken kendisini yer ile gk arasnda bulunan alacal ata binmi uzun boylu beyaz yzl bir adamn esir alp baladn ve sonra o e-kildeyken kendisine Abdurrahman b. Avfn rastladn sylemektedir. Abdurrahman etrafa ses-lenip onu kimin esir aldn renmeye alm, ancak kimse kmaynca esiri alp Hz. Peygam-bere getirmitir. Durumu Reslllaha anlatnca Hz. Peygamber de onun bir melek tarafndan esir alndn sylemitir (Vkd, I, 79).

75 rnein zzet Derveze Mslmanlara ilah yardm yapldndan sz etmekte, ancak bu yardmn hangi boyutta olduuna dair net bir gr belirtmemektedir. Derveze, III, 207-210.

76 33. Ahzb, 9.

77 9. Tevbe, 26.

100 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

fndan ldrldn belirtmitir. Hz. Peygamber de o kiinin melek olduunu

sylemitir.78

bn Abbs kaynakl bir rivayette, ifr oullarna mensup bir ahs Bedir

Gazvesi srasnda tank olduunu iddia ettii bir haberde unlar aktarmtr:

Ben amca olu ile birlikte Bedire bakan dan tepesine kmtm. O srada he-

nz mriktik. Savan gidiatn izliyorduk. Amacmz hangi tarafn yenildiine

tank olmak ve yenilenlerin eyalarn yamalamakt. Derken bize bir bulut yak-

lat. Bulutun ierisinde atlarn kinediklerini iittik. lerinden birisi Hayzum

ilerle79 diye sesleniyordu. Amcamn olu ylesine korktu ki, kalbi paraland ve

orackta ld. Ben de az kalsn lyordum. Bir sre sonra kendimi toparla-

dm.80 Bir baka rivayette ise bu iki ahs Bedirde mriklerin saysna oranla

Mslmanlarn saysnn drtte bir olduuna tank olmular, ancak kafalarn

kaldrdklar zaman gkyznde hareket halindeki bulutta adam ve kl sesleri

duymulardr. O srada bir adam atna Hayzum ilerle diye seslenmi, dierleri

de ona yava ol uyarsnda bulunmutur. Sonra onlar Reslllahn sa taraf-

na inmilerdir. Ardndan onlar gibi dier bir gurup daha gelmitir. Olay anlatan

ahs nlerinde gelien hadiseleri gren amca olunun kalbinin dayanamayp

ldn, kendisinin de ahit olduklarndan sonra slm kabul ettiini syle-

mektedir.81

Vkdde yer alan bir rivayete gre Hz. Peygamberin duas zerine iki bin

78

Vkd, I, 79. Bir rivayette ise Eb Cehil, bn Mesda seslerini duyup kendilerini grmedii eyle-rin ne olduunu sormu, o da cevaben onlarn melek olduunu sylemitir. Bu haber zerine Eb Cehil kendilerini malup edenlerin Mslmanlar olamayp melekler olduunu dile getirmitir. Ri-vayet daha da farkl bir ierik kazanarak u ekilde srdrlmtr: Sava srasnda bir Msl-man gzne kestirdii mriin zerine yrd zaman kl darbesini indirene kadar, kl sesi-ne bezer sesler duyuluyordu ve o esnada ndeki mriin boynunun kopup yere dtne tank olunuyordu. Benzer anekdotlar deiik kiiler tarafndan dile getirilmitir. rnein Eb Umme adl bir ahs babasndan duyduklarn anlatrken u bilgileri aktarmaktadr: Bana babam dedi ki, Ey oul! Biz Bedir Gazvesinde mriklerden birinin bana klcmzla iaret ediyorduk. Klcmz ona dokunmadan nce bann vcudundan ayrldn gryorduk (Taber, Trh, II, 283-84). bn Abbs kaynakl bir hads kaydna gre Bedir Gazvesi gn ismi zikredilmeyen Ensrdan bir sahabi mriklerden bir adamn peinden koarken anszn zerinde bir krba darbesi ve ardn-dan Dur ya Hayzm! diye sesler duymu. O an nnde kovalamakta olduu mriin yere seril-diini grm. Ayrca onun yz krba darbesiyle yarlm ve cesedi ise morarmt. Bu hadiseye tank olan sahabi olay anlatt zaman, Reslllah cevaben Dorudur. Bu, semdan gelen n-c imdattr karln vermitir (Mslim, Cihd ve Siyer, 58; Zeheb, 60). Vkdnin verdii bir bil-giye gre ise, bir melek Musab b. Umeyr klna girerek arpmtr. Hatta sancak Musabda iken yere dnce onun klna giren melek sanca alm, Reslllah da ona Musab diye ses-lenince melek kendisinin Musab olmadn sylemitir (Rz, VIII, 210). Bir baka rivayette Sad b. Eb Vakks Bedir gn ok atarken kendisiyle birlikte tanmad, ancak melek olduklarn tah-min ettii beyaz ve gzel yzl kiilerin ok attklarn sylemitir (Rz, VIII, 210).

79 Hayzum, Cebrailin atnn addr. Bedir gn Hz. Peygamber Cebraile Hayzum ilerle szn kimin sylediini sormu o da, gkyzndekilerin hepsini tanmad karln vermitir. Vkd, I, 77.

80 bn Him, II, 462; Vkd, I, 76-77; Taber, Trh, II, 283.

81 Vkd, I, 77. bn shk, Bedir Gazvesi gazilerinden olan Eb Davd Mzin kanalyla u bilgileri ak-tarmaktadr: Ben Bedir Gazvesinde mriklerden birisini ldrmek iin hamle yaptm zaman klcm onun bana dokunmadan nce bann yere dtne tank oldum. Bu durumu grd-mde onun benim tarafmdan deil de, baka birisi tarafndan ldrldn dnyorum. (bn Him, II, 462; Taber, Trh, II, 283). Sheyl b. Amra dayandrlan bir habere gre o, Bedir gn yer ile gk arasnda alaca atlar zerine binmi savaan beyaz adamlar grdn anlatm-tr (Vkd, I, 76).

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 101

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

melek gnderilmi ve bu melekler mriklerle bizzat savamtr. Hatta Velid b.

Ukbe gibi baz mriklerin melekler tarafndan ldrld belirtilmi ve Nahl

sresinin 28. yeti82 ile devamndaki yetin bu konuya iaret ettii vurgu-

lanmtr.83 Tabernin anlatmna gre Cebrail, Hz. Eb Bekirin bulunduu or-

dunun sa cenahna be yz melek, Mikil de Hz. Alinin bulunduu sol cenaha

be yz melek indirmitir. Saylar bin kadar olan bu meleklerin grnmyle

ilgili ilgin tasvirler anlatlr. Buna gre zerlerinde beyaz elbise ve sarklar bu-

lunan melekler insan suretindeydi.84

Hz. Aliye dayandrlan rivayete gre sava ncesi daha evvel hi grlme-

mi ekilde kez ok iddetli rzgar esmitir.85 Birinci esmenin ardndan Ceb-

rail, bin melekle gelmi, ikinci esmenin ardndan Mikil, Hz. Peygamberle Eb

Bekirin bulunduu yerin sa tarafnda bin melek ve nihayet nc esmenin

ardndan srafil de bin melekle Alinin bulunduu Reslllahn sol cenahna

gelmitir.86 Ayn bilgiler bn Sad tarafndan da tekrar edilmektedir.87 Bu rivayete

gre Bedirde ismi geen meleklerin nderliinde bin melek indirilmitir.88

bn Abbsa dayandrlan bir habere gre ise Vkd, sava ncesinde

Reslllahn meleklerden yardm geldiini mjdelediini ifade etmekte ve her

seferinde bin melekle geldiklerini sylemektedir.89 Muhammed b. Kurez kay-

nakl bir rivayete gre ise Hz. Peygamberin yardm talebi zerine iki bin mele-

in gnderildii bilgileri bulunmaktadr.90 Kimi rivayetlerde ise meleklerin ta-

nnm baz kiilerin klna girip mminlere destek verdikleri grlerine yer

verilmitir. Bunlara ilaveten Abdurrahman b. Avfa dayandrlan bir rivayette

Bedir gn Hz. Peygamberin sanda ve solunda (melekler kast edilerek) iki ki-

inin ok iddetli bir ekilde savat, sonra arkasndan ve nnden dierleri-

nin geldii bilgileri yer almaktadr.91

Kaynaklarda yer alan bu tr anlatlarn, daha ziyade menkbevi deer ta-

maktan te bir anlam ifade etmedii ve Kurn yetleriyle elitii gayet aktr.

Anlald kadaryla bu tr rivayetleri aktaran raviler konuyla ilgili Kurn yetle-

82

Nefislerine zulmederlerken meleklerin canlarn ald kimseler (16. Nahl, 28); ancak mezkur yet Bedir Gazvesiyle ilgili olmayp kfrleri nedeniyle kyamet gn mriklerin kar karya ka-lacaklar azaptan sz etmektedir.

83 Vkd, I, 73.

84 Rz, XV, 130. Eb seyd grme yetisini kaybettikten sonra Bedir Gazvesine dair anlarn anlatr-ken unlar sylemitir: ayet bu gn Bedirde olsaydm ve grebilseydim, size meleklerin geldii vadiyi gsterirdim. Bu konuda herhangi bir phe duymuyorum. (bn Him, II, 462; Vkd, I,76).

85 Bir baka rivayette Cebrailin, Dhye el-Kelb klnda gelerek rzgr estirdii sylenmektedir (Vkd, I, 78).

86 Vkd, I, 57.

87 bn Sad, II, 16.

88 Vkd, I, 57-58.

89 Vkd, I, 71.

90 Vkd, I, 73.

91 Vkd, I, 78; Mslimde yer alan bir hadis kaydna gre de Uhud gn meleklerden iki kii insan suretinde Reslllahn sanda ve solunda arpmtr (Mslim, Fedil, 47).

102 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

rini ya dikkate almamlar veya hafz olmadklarndan btn yetlere vkf de-

illerdir. Ayn ekilde mezkur anlatlar eserlerine alan mellifler de ilgili rivaye-

tin Kurnla uyuup uyumadna bakmadklar gibi, olaylarn gerek mahiye-

tiyle ilgili mantksal bir kurgu da yapmamlardr. Bu durum geriye dnk tarih

ina etme kaygsn akla getirmektedir. Bir baka ifadeyle herhangi bir hadiseyi

Kurn verileri erevesinde ele alma yerine idealize edildii ekliyle takdim

etme kaygsnn n plana karld izlenimi sz konusudur. Oysa yukarda da

vurguland gibi rivayetlerin bir ksm ilgili yetlerin muhtevasyla ak bir ekil-

de elimektedir. rnein meleklerin yardmndan bahseden yetlerde aka

Sizin grmediiniz ordular ifadesi kullanlmaktadr.92 Ayn ekilde Ysn sre-

sinin 28. yetinde yer alan aklama, gkten melek indirilmediini teyit etmek-

tedir. Geri mezkur yet konuyla ilgili genel bir muhtevaya sahip olmamakla bir-

likte, gkten ordular indirilip indirilmemesi anlamnda gz ard edilmeyecek bir

bilgi iermektedir. unu da hatrlatalm ki, gkten melek veya meleklerden olu-

an ordular indirilmesi Allahn kudretine ait bir husustur. Ancak dikkat edilece-

i zere yetler somut olarak meleklerin inip savatklarn deil, melekler vas-

tasyla manevi bir destek verildiini/verileceini mjdelemektedir. Dolaysyla

bu ynyle ilah bir yardm veya destek sz konusudur.

Btn bunlardan sonra ayet melekler fiili olarak savaarak Mslmanlara

yardm etmilerse, ayn yardm Uhud ve Huneyn93 savalarnda da sz konusu-

dur. Ancak her iki savata Mslmanlarn ok zor anlar yaadklarn gz ard

etmemek gerekir.94 Oysa, bir gurup melein Lt kavmini yerle bir ettii gibi, bir

melein bile btn mrikleri yok etmesi mmkndr.95 Muhtemelen bu ne-

denle bn Abbs, meleklerin sadece Bedirde dorudan savatklarn syle-

mekte ve dier savalarda ise sadece say olarak destek verdiklerini dile getir-

mektedir.96 Dolaysyla btn bunlar dikkate alndnda meleklerin fiili olarak

yardm nasl izah edilecektir?97 ayet Kurn yetleri haricindeki veriler esas

alnrsa, o zaman meleklerin bizzat savatklar sonucu ortaya kmaktadr. Oy-

sa Kurn yetlerinde meleklerin fiili olarak savaa katldklarn ima eden en

ufak bir aklama yoktur. Tam aksine meleklerin yardmnn manevi boyutta ol-

duu Enfl sresinin 10. ve l-i mrn sresinin 126. yetlerinde net olarak be-

lirtilmitir. lgili yetlerde meleklerle yardm gnderilecei vaat edilmektedir.

lahi yardmn yaplaca mjdesi Mslmanlar manevi ynden glendirmitir

ve kanaatimizce yardmn mahiyeti bu boyuttadr. Dolaysyla meleklerin yard-

mnn sadece moral destei balamnda olabileceini gz ard etmemek gere-

92

9. Tevbe, 26; 33. Ahzb, 9. 93

bn Him, IV, 898. 94

Buhr, Mez, 19. 95

Buhr, Edeb'l-Mfred, 212. 96

Rz, VIII, 213. 97

Nitekim bu sknty fark eden mfessir Rz be bin melekle sadece yardm vaat edildiini, ancak ganimet paylam konusunda sabrl olmamalar nedeniyle sz konusu vaadin gereklemediini dile getirmitir (Rz, VIII, 210).

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 103

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

kir.98 Rziye gre bu destek, tpk eytann kalbe vesvese vermesi gibi bir etki

yapm ve ilham yoluyla mminlere bildirilip moralleri yksek tutulmutur.99 Ni-

tekim Enfl sresinin 11. 12. ve 44. yetlerinde yardmn mahiyetinin moral

destei balamnda olduu belirtilmitir.

Bilindii gibi l-i mrn sresinde bin melek gnderildiine iaret edil-

mitir.100 Ancak ilgili yetin Bedir savana m yoksa Uhud savana m iaret et-

tiiyle ilgili farkl grler dile getirilmitir.101 Bu yetin bir ncesinde Bedir sa-

vanda zayf durumda olan Mslmanlara Allah tarafndan yaplan yardmdan

sz edildiine gre, zikri geen bin melein Bedir savayla ilgili olduu d-

nlebilir. Ayrca ilk nce bin melein Bedir savanda gnderildiini belirten

yete istinaden,102 bu saynn mriklerin Bedirdeki saysna denk geldiini gz

ard etmemek gerekir. Sayca az olan Mslmanlarn onlarn saysna denk bir

kuvvetle desteklenmeleri muhtemeldir. Tm bunlara mukabil Uhudda Msl-

manlarn saysnn yaklak bin ve mrik ordusunun saysnn da bin olduu

gz nne alnrsa gnderilecek bin melein Uhud savayla ilintili olduu

dnlebilir. Hatta Mslmanlarn kalplerindeki korkuyu yenmeleri iin bu sa-

ynn be bine karlaca da belirtilmitir.103 Bu durumda gnderilecek melek

saysnn binden be bine karlabilecei vurgulandna gre, Bedirdeki bin

saysnn da bine karlmas muhtemeldir. Esedin yorumuna gre yetler-

deki rakamsal ifadeler daha ok ekilen skntlara karlk olarak sabreden ve

Allaha kar sorumluluklarn yerine getiren mminler iin Allahn yardmnn

snrszln ifade etmektedir.104 Btn bunlardan sonra ilgili yetler bize u bil-

gileri vermektedir:

Allah, zayf durumda bulunduunuz Bedirde size yardm etmiti. O hal-de Allahtan korkun ve onun ltfuna krnz gsterin (3. l-i mrn, 123). O zaman sen mminlere Rabbinizin indirilmi bin melekle yardm etmesi size yetmez mi? diyordun (3. l-i mrn, 124). Evet, sabredip emre itaatsizlikten saknrsanz, dman u an bile zerinize gelse, Rabbiniz size zel iaretleri bulunan be bin melekle yardm edecektir (3. l-i mrn, 125).

l-i mrn sresindeki yette geen ( zel iaretleri bulunan melekler)105 ifadesinden kinaye olmak zere, Hz. Peygamberin de

Bedir gn ashabna Kendinizi iaretleyiniz. nk melekler kendilerini

nianlamlardr dedii nakledilir. bn Abbsa gre melekler kendilerini sar

sarklarla, atlarnn aln ve kuyruklarn ise beyaz ynlerle nianlamlard. 98

Esed, s. 322-23. 99

Rz, XV, 135. 100

3. l-i mrn, 124. 101

Rz, VIII, 209-210. 102

8. Enfl, 9. 103

3. l-i mrn, 125. 104

Esed, s. 114. 105

3. l-i mrn, 125.

104 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

larnn aln ve kuyruklarn ise beyaz ynlerle nianlamlard. Reslllahn tav-

siyesi zerine Hz. Hamza kendisini deve kuu ty ile nianlamt.106 Yine Hz.

Alinin beyaz yn takt, Zbeyrin ise sar sark sararak kendilerini nianladk-

lar belirtilmektedir.107

bn Abbsa dayanan bir rivayette yardma gnderilen melekler yle tasvir

edilmektedir: Bedir Gazvesinde meleklerin alameti beyaz sarklard. Sarklarn

ular arkalarndan sarkmt. Huneyn savanda ise krmz sarkl idiler.108 Bu

bilgileri aynen aktaran Taber, ilave olarak meleklerin sadece Bedirde savatk-

larn ekler ve bu savan haricindeki savalarda yalnzca yardmc olarak hazr

bulunduklarn syler.109 Benzer bilgiler bn Abbsa dayandrarak bn Him ta-

rafndan da aktarlmtr.110 Zbeyr kaynakl bir rivayette ise Bedir gn melek-

lerin balarna sar sark sarm ekilde alacal atlara binip geldikleri bildiril-

mektedir.111 Rivayetlerde bu tasvirler verilmekle birlikte, grld zere ilgili

yette konuyla ilgili ayrntl tasvir sunulmamtr.

Rivayetlerde Bedirde alaca bacakl atlara binmi meleklerden sz edilirken

Kurnda buna benzer bir tasvir yer almaz. Buna mukabil mriklerden nakle-

dilen kimi rivayetlerde benzer tasvirlere yer verilir. rnein Eb Sfyan ile Eb

Leheb arasndaki konumaya tank olan Abbs b. Abulmuttalib'in klesi Eb

Rfi, iittiklerini anlatrken Eb Lehebin sorusu zerine Eb Sfynn verdii

cevab yle aktarmaktadr: Vallahi biz yle bir kavimle karlatk ki, istedikleri

gibi savap bizi ldrsnler diye onlara srtmz verdik. Yemin ederim, ben bu

durumdan dolay savaanlarmz knamyorum. nk gk ile yer arasnda ala-

ca atlar zerinde beyaz adamlarla karlatk. Vallahi bu askerlere kar hibir

ey tutunamaz ve kar koyamaz. Rivayetin devamnda Eb Rfi onlara gr-

dklerinin melekler olduunu syleyince, Eb Leheb yzne iddetli bir tokat

patlatmtr. Araya mm Fazl girerek onu dayaktan kurtarm, hatta mm

Fazl da eline geirdii demir parasyla Eb Lehebe vurmutur. Rivayete gre

Eb Leheb ald darbenin ardndan bir hafta sonra lmtr.112

Yukardaki rivayetlerden anlalaca zere Bedir Gazvesinde meleklerin

yardm yetlerle de sabittir. Ancak onlarn bizzat savap savamadklar tart-

lmtr. Mfessirler ve siyer kaynaklar Bedir Gazvesinde meleklerin dorudan

savatklar noktasnda hemen hemen hemfikirdirler.113 Ancak zellikle Mutezi-

le ekolne mensup kimi kelamclar bu meseleye deinerek meleklerin fiilen 106

Vkd, I, 76; bn Him, II, 461. 107

Vkd, I, 76; bn Sad, II, 26. 108

bn Him, II, 462; ayrca bkn. bn Sad, II, 16. 109

Taber, Trh, II, 284. 110

bn Him, II, 462-63; Hz. Aliye dayandrlan bir rivayette Bedir gn meleklerin alametlerinin beyaz sarklar olduuna iaret edilmitir. Bu rivayete gre o gn sadece Cebrailin sarnn rengi saryd (bn Him, II, 462).

111 Vkd, I,76.

112 bn Him, II, 474; Taber, Trh, II, 288.

113 Rz, VIII, 210, 213.

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 105

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

deil dolayl olarak destek verdikleri kanaatindedirler. rnein Basra Mutezile-

sine bal kelamc Eb Bekir el-Esamn (200/816)114 grlerine eserinde yer

veren Rz, onun meleklerin dorudan savamalarnn mmkn olmad y-

nndeki grlerini tenkit eder ve bu olay kabul etmemesini Kurn ve nbv-

veti inkr eden kimsenin durumuna benzetir. Rz, onun grlerini zetle y-

le dile getirmektedir:115

1. ayet Cebrail Bedir gn fiilen savasayd, Mslmanlarn mriklerle

savamasna ve baka melekler gnderilmesine gerek kalmazd. Zra Cebrail,

Lt kavminin yaad drt ehri bir anda yok etmitir.

2. Mriklerin ileri gelenleri tannan kiilerdi. Ayn ekilde onlarla savaan

Mslmanlar da biliniyordu. ayet mrikler melekler tarafndan ldrldyse,

Mslmanlar kimlerle savamtr?

3. ayet melekler dorudan savamlarsa, insanlar onlar ya grm ya da

grmemitir. ayet onlar grlmlerse, ya insan suretinde ya da baka bir su-

rette grlm olmaldrlar. nsan eklinde grlmlerse, Mslman kuvvetle-

rinin saysnn en az bin veya daha fazla kii olmas gerekirdi. Ancak Msl-

manlarn saysnn bu rakama ulatn hi kimse iddia etmemitir. Bu durum

ayn zamanda Sizi de onlarn gznde azaltyordu (8. Enfl, 44) yetine ters

dmektedir. ayet Mslmanlar onlar insan suretinden baka bir ekilde

grmlerse, o takdirde cin grdkleri zaman irkildikleri gibi onlardan korkma-

lar gerekirdi. Ancak byle bir bilgi aktarlmamtr. Bir baka husus ise, etrafta

herhangi bir varlk grlmezken mriklerin atlarndan dp yere serilmeleri

ve ldrlmeleri olaanst bir durumdur. Bu ynyle olay byk bir mucize ni-

teliindedir. Byle bir hadiseyi ancak kfirler inkr edebilir. Byle bir inkr ol-

madna gre meleklerin bizzat savaa katldklar iddiasnn yeterince inand-

rc olmad ortadadr.

4. Dorudan savaa itirak ettii kabul edilen bu meleklerin ya somut ya

da latif bir mahiyette olmalar gerekir. ayet somut varlklar ise grlm olma-

ldrlar. Eer hava gibi soyut varlklarsa onlarda sertlik ve katlk zellikleri bu-

lunmamas gerekir. Bu durumda onlarn atlara binip savamalar olanakszdr.

Rz, yukardaki grn bn mere dayanan bir rivayetle temellendirme-

ye alr. Sz konusu rivayette Uhud savann akabinde Mslmanlar kendi

baarlarndan sz ederken, Bedirde grdkleri alaca bacakl atlara binmi be-

yaz elbiseli varlklar gremediklerini dile getirdikleri bilgileri yer almaktadr. So-

nuta Rz, Meleklerin savaa katlmalarnn Allahn kudreti dahilinde olduu-

nu sylemekte ve meleklerin dorudan savatklarn izah etmeye almakta-

dr.116 Btn bunlardan sonra grnen o ki, genel gr olarak Bedirde mrik-

114

Eb Bekir el-Esam hakknda bilgi iin bkn. Yusuf evki Yavuz, Esam, Eb Bekir, DA, stanbul 1995, XI, 353-55.

115 Rz, VIII, 213.

116 Rz, VIII, 213.

106 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

lerin meleklerin yardmyla helk edildiklerine dair umumi bir kabul sz konu-

sudur. Ancak onlarn dorudan savatklarna ilikin itirazlara ikna edici cevap

verilememitir.117 te yandan Lt kavminin de melekler vastasyla helk edil-

diine iaret edilerek118 bir bakma Bedirdeki hezimetle irtibat kurulmaya al-

lmtr. Ancak btn zorlama yorumlara karn, meleklerin fiili olarak savaa

itirak ettiklerini sylemek olduka gtr.119

Mriklere Toprak Atlmas HadisesiMriklere Toprak Atlmas HadisesiMriklere Toprak Atlmas HadisesiMriklere Toprak Atlmas Hadisesi

Baz kaynaklarda Bedir savanda Hz. Peygamberin mrik ordusuna kar

bir avu toprak att ve bu topran etkisiyle bozguna uradklar bilgileri akta-

rlmtr.120 bn shkn verdii bilgilere gre iki taraf savaa tutuaca srada

Hz. Peygamber yerden bir avu ince akl alm ve yzleriniz irkinlesin de-

dikten sonra elindekileri mriklere doru frmtr. Ardndan ashabna dire-

nie geme emri vermi ve Kurey hezimete uramtr. bn Him olay nakle-

derken Allah Kureyin ulularndan ldrdn ldrtt, esir ettiini esir ettir-

di ifadelerini kullanmtr.121 Vkd de ayn bilgileri tekrar etmekte ve atlan bir

avu akl tayla onlarn hezimete uradklarn sylemektedir.122

bn Him dua olayn nakletmekle birlikte Reslllahn toprak atmasyla

ilgili rivayet hakknda herhangi bir bilgi vermemektedir. Taber ise onlarn hezi-

metine iaret ederken Allah, elisini stn kld, kfirlerin nderlerini helk etti

gibi szlerle mriklerin helk edildiklerine iaret eder.123 bn Sad ise sava

ncesinde Raslllah iin karargh yapldndan, ashaptan baz kiilerin onu

koruduundan, o gece Eb Bekirin de onun adrna girdiinden, sabah olunca

Reslllahn ordusunu son kez dzenlediinden sz etmekte, ancak toprak

atlmas hadisesinden hi bahsetmemektedir.124

Mriklerin hezimetine neden olduu sylenen ve Hz. Peygamber tarafn-

dan atld iddia edilen toprak hadisesi, sunulduu biimiyle olaanst mahi-

yet arz etmekte ve mucizevi bir ierik tamaktadr. Zira rivayetlerde serpilen

kumun mriklerin gzlerine isabet edip grmelerini engelledii, onlar gzleriy-

117

Bu konuda geni bilgi iin bkn. Musa Koar, Hz. Peygamberin Savalarnda Meleklerin Yardm Problemi, IV. Kutlu Doum Sempozyumu; Tebliler (19-20 Nisan 2001), Isparta 2001, 57-67.

118 Buhr, Edeb'l-Mfred, 212.

119 Meleklerin dorudan savatklarn kabul edenlerle reddedenlerin grleriyle ilgili geni bilgi iin bkn. Bulut, s. 205-214.

120 Taber, Trh, II, 267-68.

121 bn Him, II, 458.

122 Vkd, I, 81. bn Humeyd ve bn shk kaynakl bir rivayette mriklere toprak atlmasyla ilgili u bilgiler yer almaktadr: ki taraf kar karya gelince Eb Cehil, Hz. Peygamber aleyhine beddua etmiti. Ardndan Hz. Peygamber yerden bir avu ince akl ta alp yzleriniz irkin olsun dedik-ten sonra onlara doru serpmi ve ashabna saldr emri vermiti. Bundan sonra Kurey ileri ge-lenleri bir bir ldrlm veya esir alnmtr. O srada Reslllah kararghnda bulunuyordu. Ensrdan birka kii de dman saldrlarna kar yaln kll bir ekilde ona bekilik yapyordu (Taber, Trh, II, 281).

123 Taber, Trh, II, 268.

124 bn Sad, II, 11.

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 107

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

le megul olurlarken Mslmanlarn da kolay bir ekilde dman hezimete u-

rattklar belirtilmektedir.125 Baz mfessirler ise bu hadiseyi Onlar sen ldr-

medin, Allah ldrd, attn zaman sen atmadn, Allah att (8. Enfl, 17) ye-

tiyle ilintilendirerek tamamen mucizevi bir ierikte sunmaktadrlar. rnein

Rznin anlatmna gre Reslllah Kurey ordusunu grd zaman, hads

kaytlarnda geen duay yaparken Cebrail ona bir avu toprak alp mriklere

atmasn sylemitir. ki taraf kar karya gelince Hz. Peygamber de bir avu

toprak alp yzleriniz irkinleir inallah diye onlarn zerine atmtr.126 Dola-

ysyla Attn zaman sen atmadn, Allah att yetindeki ifade ile Hz. Peygam-

berin att kabul edilen toprak arasnda bir ilinti kurulmutur. Oysa yetteki

ram fiili toprak deil ok atmak anlamndadr. Rz, grn temellendirirken

atlan bir avu topran btn mrikleri etkisiz hale getirdiini ve byle bir ha-

disenin ancak Allahn mdahalesiyle mmkn olabileceini ifade eder. Dolay-

syla grnrde topra Hz. Peygamber atm, ancak Allahn kudretiyle mrik-

ler etkilenmitir.127 Esed, mfessirlerin mezkur yete tatminkr bir mana vere-

mediklerine iaret ettikten sonra, bu tr rivayetlerin hibirisinin hadis ilminin

geerli lleriyle sahih (gvenilir) nitelii tamadn vurgulamaktadr.128

unu hemen belirtelim ki, toprak atlmas hadisesine delil gsterilen Enfl

sresinin 17. yeti, ak bir ekilde iddiay desteklememektedir. Nitekim yetin

nzul sebebi farkl bir balamda anlatlmaktadr. Verilen bilgilere gre sava

akabinde Mslmanlar bir bakma Allahn yardmn gz ard ederek ldrlen

mrik nderleri iin falan ben ldrdm gibi szlerle adeta bbrlenme yar-

na girmiler ve bireysel kahramanlklarn n plana karmlard.129 Allahn

yardmn unutup bu zaferi kendi baarlar olarak grmeleri zerine ilgili yet

adeta bir uyar olarak, kazanlan baarnn Allahn yardmyla gerekletiini

hatrlatmaktadr.130 Dolaysyla yette geen attn zaman sen atmadn, Allah

att ifadelerinin Hz. Peygamberin toprak atmas olayyla ilgili olduuna dair

125

Vkd, I, 81; bn Kayyim, Zdl-Med, thk. uyb Arnad, Abdulkadr Arnad, Beyrut 1979, III, 182.

126 Benzer bir toprak atma olaynn Huneyn Gazvesinde vuku bulduu belirtilir. Mslmanlar kuan-tlnca Reslllah yerden bir avu toprak alp Yzleriniz kahrolsun diye onlara att. Hepsinin gz-leri bu topraktan etkilendiinden bozguna uramladr (Mslim, Cihd ve Siyer, 81; Drim, es-Snen, stanbul 1992, Siyer, 16).

127 Rz, XV, 139. te yandan yette geen Attn zaman sen atmadn ifadesinin Bedir Gazvesi ye-rine Hayberin fethi veya Uhud Gazvesiyle ilgili olduuna dair baz grler de ileri srlmtr. Bu grlere deinen Rz, bu yetin Bedir Gazvesiyle ilgili olduunu syler (Rz, XV, 140).

128 Esed, s. 324.

129 rnein mriklerin nderlerinden olan Eb Cehilin ldrlmesini bir ok farkl kii sahiplenmi-tir. (Bkn. Buhr, Farzu'l-Humus, 18; Mez, 10, 12; Mslim, Cihd ve Siyer, 42; Eb Dvd, Cihd, 132; Vkd, I, 87-90; Taber, Trh, II, 284).

130 Hamidullah, slm Peygamberi, I, 227; Sleyman Ate, Yce Kurnn ada Tefsiri, stanbul 1990, III, 496-97. Gerekten de Bedirde kazanlan baar Mslmanlar arasnda vn ve gurur vesilesi olduu gibi, kimisi de kolay bir baar kazandklar dncesine kaplmlardr. Nitekim Bedir ashab Medineye dnd zaman Mslmanlar onlar kutlaynca, bazlar Neden kutluyor-sunuz? Biz ancak balanm birtakm develer gibi salar dklm acizlerle karlatk ve onlar boazladk deyince Reslllah mdahale ederek onlarn eraf ve reisler olduunu hatrlatmtr (bn Him, II, 471).

108 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

herhangi bir destekleyici aklama yoktur.

te yandan rivayetlerde atlan nesne olarak toprak, kum ve ince akldan

sz edilmektedir. Hatta baz rivayetlerde atma deil frmeden bahsedilmek-

tedir. Atlan nesnenin ne olduu konusunda eliki olduu gibi, bir avu

kum/akl veya topran yaklak bin kiilik dman kuvvetine nasl isabet ede-

cei ve ayn zamanda her birisinin gzlerine tek tek nasl dolaca ise olduka

hayret vericidir. Anlalan o ki, yette geen Allahn yardm vurgusu daha son-

ralar farkl yorumlanarak mucizevi bir ierikte sunulmu ve hibir ilgisi yokken

mezkur yetle ilikilendirilmitir. Zra Bedirde kazanlan baaryla ilgili bir ok

kahramanlk hikyeleri anlatlmtr. Muhtemelen anlatlar arasna bu olay da

eklenerek yetle ilintilendirilmi ve abartl bir ierikte sunulmutur. Bunlara ilaveten mezkur olayn Huneynde gerekletiine dair de bilgiler vardr.131 u-nu da hatrlatmakta yarar var ki, toprak atma adeti eski bir Arap geleneidir.

Kimi rivayetlerde Hz. Peygamberin baz olaylara kar eline bir avu toprak alp

attna dair eitli bilgiler aktarlmtr.132 Bedirde gerekletii belirtilen hadi-

senin bu balamda vuku bulmu olabilecei ve daha sonralar bu olaya, sunul-

duu ekliyle olaanst bir mahiyet kazandrlabilecei de muhtemeldir.

Sava ncesi Yamur YaSava ncesi Yamur YaSava ncesi Yamur YaSava ncesi Yamur Yamamamamassss

Bedir Gazvesi ncesi Mslmanlarn susuzluk korkusu yaadklar, ancak

yamur yadrlarak bu korkunun ilah yardmla giderildii Kurnda zikredil-

mektedir.133 Dolaysyla ilah yardm sadece melek gndermekle snrl kalma-

mtr. Ayn zamanda savan gidiatn etkileyecek doal olaylara da mdahale

sz konusudur. te yandan sava balamadan nce dman korkusundan

Mslmanlarn gzne uyku girmedii, Yce Allahn onlar hafif bir uykuya dal-

drarak gnllerini skunete erdirdii ve onlara gven duygusu verdii,134 ar-

dndan susuz kalma endiesini yenmeleri ve savata daha sk mukavemet

gsterebilmelerini salamak iin Allahn yamur yadrdna iaret edilmekte-

dir.135

Baz rivayetlerde Bedir gecesi yaan yamurun etkisiyle savan gerekle-

tii zeminin sertletii, bu durumun Mslmanlarn hareket kabiliyetini kolay-

latrd, buna mukabil mriklerin hareketini zorlatrd yorumlar yaplm-

tr.136 bn shka gre yamurdan nce vadi yumuak olduundan ayaklar iine

batt iin gezmek hayli zordu. Ancak yaan yamurla birlikte zemin sertlemi

ve Mslmanlarn hareket kabiliyeti kolaylamtr. Kureyliler ise yamurun

131

Mslim, Cihd ve Siyer, 81. 132

Buhr, Cenaiz, 44, Edeb'l-Mfred, 124; bn Hanbel, Msned, stanbul 1992, II, 182; Tirmiz, Zhd, 54; Nesa, es-Snen, stanbul 1992, Talak, 70.

133 8. Enfl, 11.

134 Ayn gven duygusunun (sekne) Uhud (3. l-i mrn, 154) ve Huneyn Gazveleri srasnda da ve-rildii ve Mslmanlarn grlmeyen ordularla desteklendii haber verilmektedir (9. Tevbe, 26).

135 8. Enfl, 11; ayrca bkn. Vkd, I, 54; bn Sad, II, 15, 25.

136 Vkd, I, 54; bn Sad, II, 15; Taber, Trh, II, 277.

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 109

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

etkisiyle zemin balk haline geldii iin yrmekte glk ekmilerdir.137 Bu

haberlerde dikkat eken en nemli hususlardan birisi, yaan yamurun Ms-

lmanlarn iini kolaylatrd iddia edilirken mriklerin hareket kabiliyetini

zorlatrmas yorumlardr. Oysa zemin ayn zemin ve yamur da ayn mekna

yamtr. Nitekim Fayda, bu yamurun her iki tarafa da hareket imkn verme-

diini belirtmektedir.138 Buna ilaveten yaan yamurdan korunmak iin Msl-

manlar deriden yaplm kalkanlar altna snmlardr.139 Dolaysyla yaan

yamurdan Mslmanlar da bir ekilde etkilenmilerdir. ayet bu hadise akta-

rld gibi bir tarafn iini kolaylatrp dier tarafnkini zorlatrmsa, o takdirde

bunun mucizevi bir ynnn olduu muhakkaktr. Ancak anlald kadaryla

bu tr aklamalar daha ok mezkur yetin yorumuyla ilgilidir. Aslnda yette

Mslmanlarn sk durmalarndan sz edilmektedir. Dolaysyla buradaki sk

durmaktan kastn ayaklar altndaki zemin deil, onlarn yaadklar endie ve

vesvesenin giderilmesiyle ilgili mecaz anlatm sz konusudur.140 Bir baka ifa-

deyle onlara hafif bir uyku verilerek bu endielerden kurtulduklarna ve d-

mana kar cesaretlenip daha iyi mukavemet gsterdiklerine iaret edilmekte-

dir.141

te yandan susuz kalmamak iin birtakm tedbirlerin de alndn unut-

mamak gerekir. Nitekim Reslllah nceden konaklad yeri, ashabnn neri-

siyle deitirip su kuyusuna yakn bir yerde karargh kurmutur. Rivayete gre

Hubb b. Mnzir, Reslllaha konaklad yeri Allahn emriyle mi ya da kendi

tercihiyle mi setiini sormu, Reslllah kendi tercihi olduunu syleyince

Hubb, su kuyularn kontrol altna almalar iin seilen yerin uygun olmadn

belirtmitir. Reslllah da, onun gerekesini mantkl bulmu ve nerdii mev-

kide konaklamtr.142 Yine Hubb sava taktii gerei, dmana en yakn kuyu-

ya kadar yaklap buray kontrol altna almalarn nermi ve dier kuyularn ise

kapatlmasn teklif etmitir.143 Bu arada Hz. Peygamber de dmana atlmak

zere ta toplamalarn istemitir. Bylece her Mslman bulunduu yere ta

ynlar yapmtr.144 Bu ekilde gerekli tedbirler alndktan sonra, Hz. Peygam-

137

bn Him, II, 452; bn Kayyim, III, 175. 138

Fayda, agm, V, 326. 139

Taber, Trh, II, 269. 140

Esed, s. 323. 141

Elmall, IV, 208-209. 142

bn Sad, II, 15; Zeheb, 53. bn Abbs kaynakl bir rivayette o srada Cebrailin geldii ve Hubbn iaret ettii yerin doru olduunu onaylad, Reslllahn da bu yeri setii haber ve-rilmektedir (Vkd, I, 54).

143 bn Kayyim, III, 175; ancak Hz. Peygamber, Kureylilerin bu kuyudan su almalarna msaade et-mitir (Fayda, agm, V, 326). rnein Reslllah mrik ordusunda yer alan ancak ldrlmesini istemedii kiiler arasnda bulunan Hakim b. Hizamn da aralarnda bulunduu bir gurubun su imek iin Mslmanlarn tuttuu kuyunun yanna geldikleri zaman onlara engel olmak isteyenle-re mdahale etmi ve su imelerini salamtr (Vkd, I, 61; bn Him, II, 458-59; Taber, Trh, II, 277, 282).

144 Hamidullah, Hz. Peygamberin Savalar, s. 82.

110 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

ber iin bir glgelik yaplmtr.145 Bu ve benzeri hazrlklara bakld zaman

Mslmanlarn Hz. Peygamberden herhangi bir olaanst davran bekleme-

dikleri gayet aktr. Grld gibi sava ncesi normal stratejik hazrlklar ya-

plmtr. Onlar samimi bir ekilde Hz. Peygamberin arkasnda olduklarn sy-

lemiler, ancak hibir zaman tedbiri de elden brakmamlardr. Bu maksatla

karargh yerinde Hz. Peygamberin korunmas iin hurma aalarndan bir gl-

gelik yapmlar ve muhtemel bir yenilgi karsnda kamas iin bir de binek

tahsis etmilerdir.146

bn Abbsa dayanan bir rivayete gre, Hz. Peygamber Bedir gn yardm

iin Allaha dua ettikten sonra adrnda uykuya dalmt. Uyand zaman ya-

nndaki Eb Bekire dnerek ryasnda Cebrailin atllar nne katp gelmekte

olduunu grdn syleyip Allahn Mslmanlara yardm gnderdiini haber

vermitir.147 Taber sava srasnda Hz. Peygamberin uyuduundan sz etmek-

tedir. Ancak bir taraftan Reslllahn uyuduu belirtilirken, bir taraftan da

herkes uyuduu srada Reslllahn sabaha kadar dua ettii148 ve sabah olun-

ca ashabna namaz kaldrd vurgulanmaktadr.149 Bir bakma lm kalm an-

lamna gelen bylesine ciddi bir savata herkesin uyuyup sadece Hz. Peygam-

berin uyumadn dnmek veya tam aksine Reslllahn uykuya daldn

gz nnde bulundurmak ne derece inandrc olabilir? Her eyden nce uyu-

yabilmek iin gven ierisinde olmak gerekir. Her an dman saldrs altnda

ne derece salkl uyku uyunabilir? Bu olsa olsa yette belirtildii ekliyle Ms-

lmanlarn teskin edilmelerine ynelik uyku ile uyanklk hali arasnda bir du-

rumdur ve ilah/manev destek bu ynyle tecelli etmitir. Ancak mezkur hadi-

se daha sonraki dnemlerde farkl rivayetlerle eklemlenerek anlatlm olmal-

dr. Dolaysyla yette belirtildii zere savatan nce yamur yadrlmas hadi-

sesi Mslmanlarn susuzluk endielerinin giderilmesine ynelik bir ilah yar-

dm mahiyetindedir. Ayn ekilde uyku olay da yine yette zikredilen uyku ile

uyanklk arasnda bir durum olup tamamen Mslmanlarn endielerinin gide-

rilmesine ynelik ilah bir destektir. Aksi halde rivayetlerde anlatld gibi, adeta

lm kalm savann hemen ncesinde Reslllahn derin uykuya daldn ve

sava balaynca da Hz. Eb Bekir tarafndan uyandrldn dnmek pek

gereki gzkmemektedir.

145

Vkd, I, 53, 55; bn Him, II, 452; Taber, Trh, II, 277. 146

Taber, Trh, II, 277. 147

Reslllahn Bedir gecesinde uyumas haberiyle ilgili bn shk u ilgin rivayeti aktarmaktadr: Reslllah kararghnda bulunduu srada hafif bir uykuya dalmt. Uyand zaman yannda bu-lunan Eb Bekire unlar syledi: Allahtan yardm geldi. Cebrail atnn dizginlerinden tutmu, atn az kp n dilerinin zerinde toplanm bir ekilde yedekte tutmu geliyor. O srada mer b. Hattabn klesi Mihcaya bir ok isabet edip yere yklm ve ilk ehit olmutu. Bundan sonra Reslllah kararghndan dar karak Mslmanlar savaa tevik etmi ve samimi bir ekilde savaanlarn ld zaman cennete gideceklerini mjdelemitir (Taber, Trh, II, 281).

148 Bir rivayette, Bedir gecesi Reslllahn haricindeki herkesin uyuduu ve sadece onun uyank ka-lp gece boyu dua ettii haber verilmektedir (Taber, Trh, II, 270).

149 Taber, Trh, II, 269.

Bedir Savayla lgili Mucizevi Rivayetlerin Kurn, Hadis ve Tarih Verilerine Gre Kritii 111

www.istem.org

S T E M

11113333/200/200/200/2009999

blisin Mdahalesiblisin Mdahalesiblisin Mdahalesiblisin Mdahalesi ve ve ve ve Baz Rya HaberleriBaz Rya HaberleriBaz Rya HaberleriBaz Rya Haberleri

Bedir Gazvesiyle ilgili blis hakknda da baz rivayetler aktarlmtr. rnein

Kureyliler Bedire gitmek iin yol hazrl yaptklar srada, bir ksm Kinne

oullaryla aralarndaki kan davas olduunu gz nnde bulundurarak ehir-

den ayrlmalar durumunda onlarn saldrabilecekleri ihtimaline kar savaa

gitmekten vazgemeyi dnmlerdir. Rivayete gre o srada blis devreye

girmi ve Kinne erafndan Surka b. Mlik b. Cuum suretine girerek onlara

Kinnelilerin asla saldrmayacaklarn ve kendisinin de bu konuda kefil olduu-

nu sylemitir. Bunun zerine Kurey yola kmtr. Bu rivayet Urve b. Zbeyr

kaynakldr. bn shkn verdii bilgilere gre ise benzer bir olay Bedir Gazve-

sinden hemen nce vuku bulmutur. Buna gre blisin kamakta olduunu

gren mriklerden birisi ona Nereye gidiyorsun Ey Surka? diye seslenmi ve

dnmesi iin uyarmtr. Ancak o srra kadem basp gitmitir.150 Bunun zerine

Enfl sresinin 48. yetinin nazil olduu belirtilmektedir.151

Mezkur yette eytann onlara yle dedii zikredilir: eytann teki olan o

adam, Bu gn hibir g size galip gelemez. stelik ben de sizinle beraberim

diyerek o mriklere ok yerinde bir i yaptklar fikrini telkin etmiti. Ancak iki

taraf Bedirde kar karya gelince o eytan geriye dnp Artk sizinle beraber-

liim sona erdi, nk ben sizin grmediiniz gerei gryorum, stelik Al-

lahtan da korkuyorum. nk Allah hak edenlere ok iddetli ceza verir deyip

ortalktan svmt.152 bn Him olay aktarrken blisin, melekleri grdn

ve bunun zerine mrikleri terk ettiini syler.153 Bir hads kaydnda da benzer

bilgiler yer almaktadr. Hatta verilen ilave bilgide Hz. Peygambere Bedirde ey-

tann ne grd sorulmu o da, Cebraille birlikte savamak iin gelen melek-

leri grdn belirtmitir.154 bn shkn bir baka rivayetinde Bedire doru

giderlerken her konaklama yerinde eytann mriklere Srka kisvesinde g-

rndn ve onlarn da bu durumu yadrgamadklar bilgileri aktarlmaktadr.

Nihayet Bedir gn iki taraf savaa tututuktan sonra, srra kadem basan blis

onlar yardmsz brakmtr.155

te yandan sava ncesinde hazrlklarn yapld srada Hz. Peygamberin

halas tikenin grd bir ryadan bahsedilir. Urve b. Zbeyrin verdii habere

gre sava hazrlklarnn yapld srada tike ryasnda bir kiinin Mekkeye 150

bn shk, Sretu bn shk, thk. M. Hamidullah, Konya 1981/1401, s. 285. 151

bn Him, II, 487. 152

8. Enfl, 48. 153

Bkn. bn Him, II, 487. Vkdde yer alan bn Abbs kaynakl rivayet birtakm farkllklar ier-mekle birlikte ayn dorultudadr. Bu habere gre Cebrail, Mikil ve srafil ile birlikte indirilen me-leklerin saysn grdkten sonra blis, Surka b. Cuum suretiyle gelip insanlarn onlara galip ge-lemeyeceini sylemitir. Ardndan onlara Ben sizden uzam, sizin grmediklerinizi ben gryo-rum dedikten sonra denize doru ilerlemi ve giderken Ya Rabbi! Vaat ettiin gerekleti szle-riyle gzden kaybolmutur (Vkd, I, 71, 75).

154 Mlik b. Enes, el-Muvatt, stanbul 1992, Hacc, 81.

155 bn shk, 285; bn Him, II, 487; blisin Kureyi aldatmasyla ilgili Hassn b. Sabitin uzunca bir iiri aktarlmtr (bn Him, II, 488).

112 Do.Dr. srafil Balc

www.istem.org

gelip Kurey ileri gelenlerine yksek sesle Ey gaddarlar! gn iinde ldr-

leceiniz yere gitmek iin seferber olunuz diye seslendiini kardei Abbsa an-

latm ve kimseye duyurmamasn istemitir. Ancak bir sre sonra bu olay du-

yan Eb Cehil Abbsa gelip kz kardeinin gaipten haber verdiinden sz etmi

ve Bu da Kureyin kadn peygamberi diye onunla alay etmitir.156 Anlald

kadaryla ryann duyulmas zerine baz mrikler Mekkeden ayrlp ayrlma-

ma konusunda bir tereddt yaamtr. rnein Eb Lehebin srf bu korkudan

dolay savaa itirak etmedii ve yerine kendisine borlu olan s b. Hiam

borcuna karlk olarak gnderdii anlatlr.157 Bunun yan sra baz kiiler de is-

temedikleri halde srf toplumsal bask nedeniyle gnlsz bir ekilde Kurey

ordusuna itirak emek zorunda kalmtr.158 Sava sonunda Eb Cehilin de

aralarnda bulunduu Kurey nderleri ldrlnce tikenin ryasnn gerek-

letiine dair yorumlar yap