Beheer- en onderhoudsplan waterkeringen 2014 - 2018

0

Waterschap Aa en Maas

Beheer- en onderhoudsplan waterkeringen 2014 - 2018

1

Inhoudsopgave 1. Inleiding ..................................................................................................................................... 3 1.1 Aanleiding ................................................................................................................................. 3 1.2 Doel en opzet Beheer- en onderhoudsplan ..................................................................................... 3 1.3 Kader ....................................................................................................................................... 4 1.4 Beleid, weten regelgeving ......................................................................................................... 5 1.5 Afbakening ................................................................................................................................ 5 1.6 Leeswijzer ................................................................................................................................. 5 2. Uitwerking van beheer en onderhoud ......................................................................................... 6 2.1 Definitie van beheer en onderhoud ............................................................................................... 6 2.2 Opbouw .................................................................................................................................... 7 2.3 Organisatie .............................................................................................................................. 7 2.4 Beheerinstrumenten ................................................................................................................... 7 2.5 Beheermethodiek ....................................................................................................................... 7 2.6 Onderhoud en inspectiestrategie .................................................................................................. 8 2.7 Communicatie ........................................................................................................................... 9 2.8 Informatiebeheer ....................................................................................................................... 9 2.9 Wijzigingen en signalen t.o.v. vorige planperiode ............................................................................ 9 2.10 Toekomstige ontwikkelingen .................................................................................................... 10 3. Gebiedsbeschrijving .................................................................................................................. 12 3.1 Beheersgebied ......................................................................................................................... 12 3.2 Primaire waterkeringen ............................................................................................................. 13 3.3 Regionale waterkeringen ........................................................................................................... 14 3.4 Kunstwerken ........................................................................................................................... 14 3.5 Zonering ................................................................................................................................. 14 3.6 Eigendomssituatie .................................................................................................................... 15 4. Streefbeelden en functie-eisen ................................................................................................. 17 4.1 Inleiding ................................................................................................................................. 17 4.2 Streefbeeld ............................................................................................................................. 17 4.3 Beheervormen ......................................................................................................................... 19 4.4 Functies .................................................................................................................................. 19 4.5 Vegetatietypen ........................................................................................................................ 20 4.6 Groenonderhoud/VTA ............................................................................................................... 21 4.7 Plaagsoorten ........................................................................................................................... 22 4.8 Bekleding ................................................................................................................................ 22 4.9 Elementen in, op of bij waterkeringen ......................................................................................... 22 5. Onderhoud ................................................................................................................................ 24 5.1 Flora- en faunawet ................................................................................................................... 24 5.2 Onderhoudsvorm ..................................................................................................................... 24 5.2.1 Maaien ................................................................................................................................. 25 5.2.2 Beweiding ............................................................................................................................ 26

2

5.3 Groenonderhoud ...................................................................................................................... 27 5.4 Plaagsoorten bestrijding ............................................................................................................ 27 5.5 Bekleding ................................................................................................................................ 28 5.6 Elementen in, op of bij waterkeringen ......................................................................................... 28 5.7 Standaard onderhoudspakketten ................................................................................................ 29 5.8 Maatwerkpakketten .................................................................................................................. 30 5.9 Plus- en minpakketten .............................................................................................................. 31 6. kosten onderhoudspakketten en plus- en minpakketten ........................................................... 33 6.1 Inleiding ................................................................................................................................. 33 6.2 Kosten standaardpakketten ....................................................................................................... 33 6.3 Kosten maatwerkpakketten ....................................................................................................... 33 6.4 Kosten onderhoud buiten pakketten ............................................................................................ 34 6.5 Kosten kunstwerken ................................................................................................................. 34 6.6 Totale kosten onderhoud waterkeringen ...................................................................................... 34 6.7 Toekomstige kosten ontwikkelingen ............................................................................................ 34 7. Monitoring en audit ................................................................................................................... 36 7.1 Monitoring ............................................................................................................................... 36 7.2 Auditing .................................................................................................................................. 37 Bijlage A: Begripsomschrijving uit Keur 2013 ..................................................................................... 38 Bijlage B: Wet- en regelgeving ........................................................................................................ 40 Bijlage C: Beheerinstrumenten ........................................................................................................ 44 Bijlage D: Kunstwerken in primaire en regionale waterkeringen ............................................................ 46 Bijlage E: Uitgangspunten regulier maaionderhoud waterkeringen ........................................................ 48 Bijlage F: Werkprotocol flora en fauna wetgeving ............................................................................... 50 Bijlage G: Elementen in, op of nabij waterkeringen ............................................................................. 51

3

1. Inleiding

1.1 Aanleiding Krachtens de Waterwet en het reglement voor het waterschap Aa en Maas is het waterschap verantwoordelijk voor de waterstaatkundige verzorging van het gebied dat het beheert. Dit betekent onder andere dat het waterschap de verantwoordelijkheid heeft voor de waterveiligheid en de waterkeringen in dit gebied. Andere taken van het waterschap zijn de zorg voor het waterkwantiteitsbeheer, het waterkwaliteitsbeheer en de zuivering van afvalwater. Dit document richt zich op de zorg voor primaire en regionale waterkeringen en de wijze waarop het waterschap deze zorg uitvoert. Vanuit het beleids- en beheerproces (BBP) is er een positie ingeruimd voor een beheerplan waterkeringen. Dit komt voort uit de behoefte aan een moderne sturingsfilosofie gericht op output. Er is behoefte aan eenduidige doelstellingen, normen en richtlijnen voor het beheer en onderhoud van waterkeringen. Bovendien dienen de resultaten van het beheer van de waterkeringen voor de middellange en langere termijn inzichtelijk te zijn. De noodzakelijke afstemming met bijvoorbeeld gemeenten, provincie, Rijkswaterstaat en overige belangengroepen verloopt ook gemakkelijker aan de hand van dit document. Het waterschap heeft verschillende instrumenten ter beschikking om invulling te geven aan haar taak. Die beheersinstrumenten vinden hun basis in de wet. Door de instrumenten maximaal te benutten is het voor het waterschap mogelijk zijn beheertaken op een heldere, systematische, zorgvuldige en eenduidige wijze uit te voeren. De verschillende beheerinstrumenten, zoals de keur, legger, beheerregister, beheer-en onderhoudsplan en het calamiteitenplan, hangen nauw met elkaar samen. Deze bouwstenen wordt nader toegelicht in bijlage C. Geschiedenis Dit plan is gebaseerd op de volgende voorgaande plannen:

• Beheerplan waterkeringen 2008 – 2013 • Visie Maasdijken • Visie LNC-waarden

1.2 Doel en opzet Beheer- en onderhoudsplan Het doel van het beheer- en onderhoudsplan is onderhoud uitvoeren en efficiënt het beheer en onderhoud inrichten. Dit speelt een grote rol in het garanderen van veilige en goed onderhouden waterkeringen in het beheergebied van Aa en Maas. De focus ligt dan ook op het instandhouden van de waterkeringen. Het beheer- en onderhoudsplan is aangevuld met een inspectieplan waarin efficiënte en doelgerichte inspecties worden beschreven. Met dit beheer- en onderhoudsplan worden de volgende doelstellingen nagestreefd:

• Veilige dijken garanderen • Realiseren van vegetatietypen t.b.v. ecologische verbindingszone • Kosteneffectief werken • Goed contact houden met de omgeving

Dit beheer- en onderhoudsplan biedt het Dagelijks Bestuur een keuze in welk type onderhoud toegepast gaat worden in de vorm van plus- en minpakketten. Hiermee wordt ingespeeld op het economische klimaat en de mogelijkheid om risico’s af te wegen versus opbrengsten. De plus- en minpakketten worden in hoofdstuk 5 en 6 beschreven. De keuze welke plus- en minpakkatten worden toegepast wordt bestuurlijk vastgelegd, gezien mogelijke financiële en/of maatschappelijke consequenties. In de andere delen van het beheer- en onderhoudsplan wordt geen nieuw beleid beschreven en behoeft dan ook niet te worden vastgesteld. Het hoofddoel van het beheer- en onderhoud van de waterkeringen is veiligheid. De primaire waterkeringen in het gebied moeten voldoen aan een norm van 1/1250 jaar en de regionale waterkeringen aan een norm van 1/150 jaar. Het beheer en onderhoud is er op gericht om deze veiligheid te kunnen waarborgen. Daarnaast zijn er nevendoelen, die ook naar voren komen in de streefbeelden. Het gaat hierbij om ecologie, LNC-waarden, recreatie, bewoning en infrastructuur (zie hoofdstuk 4). Opzet Het voorliggende plan is te beschouwen als paraplu-document, waarin het totale beheersysteem voor de waterkeringen van het Waterschap Aa en Maas in is vastgelegd. Om dit doel te bereiken is het plan als volgt opgezet:

4

• Deel 1: Beheerplan (hfst. 1 t/m 4) • Deel 2: Onderhoudplan (hfst. 5 t/m 7) • Deel 3: Bijlagen

Het inspectieplan is een zelfstandig plan, maar is van belang bij een goede uitvoering van beheer en onderhoud. Er zal dan ook regelmatig naar verwezen worden. Het beheer- en onderhoudsplan is geschikt voor zowel intern als extern gebruik. Bij extern gebruik moet er wel rekening mee gehouden worden dat hoofdstuk 6 normkosten bevat alleen voor intern gebruik.

• Heldere beleidsdoelen met duidelijke functie eisen (hierdoor kan op bepaalde kenmerken gemonitord worden. De doelen geven de normen en richtlijnen aan voor het beheer van waterkeringen, waarin een integrale afweging heeft plaast gevonden voor meerdere functies en aspecten;

• Efficiëntie in het bepalen van de onderhoudspakketten en maatregelen • Interne afstemming, doordat de integrale afwegingen in een document terug te vinden zijn; • Afstemming met derden, zoals bijvoorbeeld rijk, provincie, gemeenten, belanghebbenden,

aanliggende waterschappen en eigenaren; • Verantwoording afleggen naar het bestuur en de maatschapij over werkzaamheden/maatregelen in

de afgelopen periode en in de toekomst; • Communicatie over het beheerproces. Bijvoorbeeld de vertaling van beleid naar concrete

maatregelen, redenen voor werkzaamheden; • Transparantie van de werkzaamheden en afwegingen/keuzes die gemaakt zijn.

1.3 Kader Dit beheerplan richt zich op waterkeringen die het achterliggende gebeid beveiligen tegen hoogwater. De zorg voor waterkeringen omvat activiteiten zoals vaststellen van beleid, vertalen van dit beleid naar doelstellingen op basis van functie-eisen, het toetsen, het opzetten en bijhouden van een legger en een beheerregister, het opstellen van een keur, toezicht op activiteiten van derden, inspecteren, monitoren, plannen, ontwerpen, aanleggen, onderhouden, verbeteren enz.

PDCA-cyclus Binnen het waterschap wordt gewerkt met de PDCA-cyclus (figuur 1.1). Hiermee wordt benadrukt dat de zorg voor de waterkeringen een cyclisch proces is. Dit beheer- en onderhoudsplan richt zich op de instandhouding wat een plaats heeft bij het uitvoeringsonderdeel van de PDCA-cyclus. De evaluatie kan aanleiding geven om het beleid te handhaven, het beleid aan te passen of om nieuw beleid te formuleren. Dit heeft invloed op het uit te voeren beheer en onderhoud. Figuur 1.1 PDCA-cyclus voor beheer en onderhoud waterkeringen Het beheerdeel bevat de grondslagen voor het te voeren beheer. Deze worden voor vijf jaar vastgelegd. Redenen voor bijstelling kunnen zijn een aanpassing van beleid, weten regelgeving, wijziging van het beheerde areaal, wijziging van de randvoorwaarden (natuurlijke oorzaken, activiteiten van derden) en/of kennisontwikkelingen/nieuwe inzichten.

5

Het onderhoudsdeel wordt daarentegen eens in de twee jaar bijgesteld, aansluitend op de cyclus voor het maaibestek. Per jaar worden de genomen maatregelen geëvalueerd en de te nemen maatregelen voor het volgende jaar gepland.

1.4 Beleid, weten regelgeving Uitgangspunt voor het beheer van de waterkeringen is dat de veiligheid tegen overstromingen gegarandeerd wordt. Hiertoe is een aantal wetten van belang die taakstellend zijn voor de waterkering beheerder. Door de hogere overheid zijn daarnaast richtlijnen opgesteld waarmee de waterkering beheerder rekening dient te houden bij de uitvoering van zijn beheertaak. Daarnaast hebben de meeste waterkeringen ook beleidsmatig een ecologische status gekregen (ecologische verbindingszone: provinciaal beleid). Voor en nadere toelichting op de invulling van het beleid en de weten regelgeving zie bijlage B.

1.5 Afbakening Dit beheer- en onderhoudsplan is mede tot stand gekomen door de medewerking van waterschap Brabantse Delta. In het kader van de Brabantbrede samenwerking op het gebied van waterkeringen is intensief afgestemd tussen waterschap Brabantse Delta en waterschap Aa en Maas. De opbouw en de afwegingen van beide waterschappen zijn daarmee hetzelfde. De inhoud is echter niet volledig gelijk aangezien er verschillen zijn in organisatie en enkele beleidskeuzes. Het streven is om dit in een volgend beheer- en onderhoudsplan waar mogelijk gelijk te trekken. In dit beheer- en onderhoudsplan is het beheerdeel al vrijwel gelijk met waterschap Brabantse Delta, voor het onderhoudsdeel bleek dit niet overal mogelijk. Het beheer- en onderhoudsplan richt zich alleen op de primaire en regionale waterkeringen. Deze waterkeringen zijn noodzakelijk voor de veiligheid in het gebied en de bescherming van economische belangen. De overige waterkeringen hebben een functie om te beschermen tegen wateroverlast. Wanneer in dit plan gesproken wordt over waterkeringen wordt gedoeld op primaire en regionale waterkeringen. De compartimenteringskering heeft een aparte status. Deze waterkering beschermt het achterland wanneer een primaire kering categorie A doorbreekt en vertraagt de overstroming. Voor deze waterkering geldt hetzelfde beschermingsregime als voor overige waterkeringen qua Keur, waardoor het buiten de scope van dit plan valt. In dit beheer- en onderhoudsplan is alleen bestaand beleid opgenomen. In de afgelopen jaren zijn er een aantal bestuurlijke keuzes gemaakt die voortborduren op het beleid dat is beschreven in het beheerplan waterkeringen 2008 – 2013. Een belangrijke bestuurlijke keuze is het beperkt afbouwen van begrazing. Met de huidige beleidsafwegingen kan op een goede manier het beheer- en onderhoud worden uitgevoerd. Het dagelijks bestuur zal wel een keuze maken welke plus- en minpakketten ingezet gaan worden, afhankelijk van de gewenste doelrealisatie. Dit plan richt zich met name op instandhouding. Het inrichten en plannen maken wordt wel op hoofdlijnen en als input meegenomen, maar wordt niet in detail uitgewerkt.

1.6 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de uitwerking van het beheer en onderhoud beschreven. Het gaat hierbij onder meer over de definities, totstandkoming, maar ook over toekomstige ontwikkelingen. In hoofdstuk 3 wordt het beheergebied beschreven en in hoofdstuk 4 de praktische invulling van de streefbeelden. Daarmee is het beheerdeel afgesloten. In het onderhoudsdeel wordt in hoofdstuk 5 invulling gegeven aan het onderhoud d.m.v. onderhoudspakketten en plus- en minpakketten. Hoofdstuk 6 is de financiële paragraaf waarin alle typen onderhoud becijfert zijn. Hoofdstuk 7 is het afrondende hoofdstuk waarin de monitoring en auditing is beschreven.

6

2. Uitwerking van beheer en onderhoud

2.1 Definitie van beheer en onderhoud In het volgende volgt een korte toelichting over de definities van beheer en onderhoud. Wat is beheer en het beoogde doel Onder beheer wordt verstaan: alle activiteiten die gericht zijn op het waarborgen van de functies van de waterkering aan de daarvoor vastgestelde eisen en normen. Daarbij staat het doel (functie) centraal. Voor de primaire en regionale keringen is het hoofddoel veiligheid, maar de keringen kennen ook een aantal nevenfuncties zoals ecologische hoofdstructuur (EHS), ecologische verbindingszone (EVZ), landschappelijke en cultuurhistorische waarden (LNC), infrastructuur en recreatief medegebruik. Binnen de veiligheidseisen is er ruimte voor deze nevenfuncties. De meest essentiële middelen die het waterschap heeft om beheer te voeren zijn: onderhoud, handhaving, vergunningverlening en technische handelingen. De handhaving en vergunningverlening is vooral gericht op de Keur, de vormgeving hiervan is terug te vinden in het inspectieplan. Het beheerplan zoomt verder in op richtlijnen voor technisch handelingen. Met technische handelingen worden o.a. activiteiten zoals maaien, snoeiwerkzaamheden en exotenbestrijding bedoeld. Wat is onderhoud en het beoogde doel

Onderhoud is de aanduiding voor een technische handeling gericht op het in stand houden van en/of het streven naar het gewenste kwaliteitsniveau. Tot het onderhoud wordt bijvoorbeeld het gericht jaarlijks maaien en afvoeren gerekend, onkruidbestrijding of bestrijding van exoten. Daarnaast betreft het onderhoud aan waterkerende kunstwerken. Samenhang met het beheer-en onderhoudsplan Het beheerplan is een eindproduct van het proces ‘plannen maken’. De volgende stap is om de strategie van het beheerplan door te voeren in het dagelijks onderhoud. Om dit te bereiken en het onderhoud effectief en efficiënt uit te voeren is een onderhoudsplan nodig. Een onderhoudsplan is dus een gedetailleerde uitwerking van het beheerplan, waarbij het onderhoud per dijktraject (dijkvak) wordt uitgewerkt voor één of enkele onderhoudsthema’s (zie figuur 2.1). Dit is afhankelijk van de onderhoudsstrategie waar het bestuur voor gekozen heeft.

Het proces ‘instandhouden watersysteem’ begint met het opstellen van het onderhoudsplan. In het vervolg van dit proces stelt het waterschap een bestek op waarna het onderhoud wordt uitgevoerd of het onderhoud wordt op basis van regie uitgevoerd. Als laatste onderdeel van dit proces wordt het onderhoud geëvalueerd. Aanbevelingen uit de evaluatie worden daarna geïmplementeerd waarna het proces weer opnieuw start met een update van het beheerplan.

Figuur 2.1 Samenhang Beheer- en onderhoudsplan

Er is duidelijk een verschil tussen beheer en onderhoud, inrichting en functie (doelen). Kort gezegd volgt het beheer en onderhoud de inrichting en de inrichting volgt de functie. Dit betekent dat we bij het beheer en onderhoud in beginsel uitgaan van de bestaande inrichting.

Bestuurlijk Ambtelijk Onderhoudstrategie: Afweging doelrealisatie versus middelen en maatschappelijk draagvlak

7

2.2 Opbouw Dit beheer- en onderhoudsplan bevat naast het beheer en onderhoud ook een onderhoudsstrategie. Hier is beschreven hoe deze onderdelen zich tot elkaar verhouden. Beheerplan Beschrijft het onderhoud op hoofdlijnen en zorgt daarmee voor:

• Onderbouwing: legt de link met de beleidsdoelen en wettelijke kaders • Uniformiteit: eenduidige keuzes • Transparantie: verantwoording naar de klant

Biedt keuzemogelijkheden en beschrijft de effecten van deze keuzes op doelrealisatie, financiën en maatschappelijk draagvlak. Daarnaast is het geschikt als communicatietool. Onderhoudsstrategie Is een keuze uit de mogelijke alternatieven (plus- en minpakketten), waarbij het bestuur een afweging maakt tussen financiën, waterschapsdoelstellingen en maatschappelijk draagvlak. Onderhoudsplannen Deze zijn een uitwerking van één of meerdere onderhoudsthema’s (bijvoorbeeld maaien), zijn meer gedetailleerd. De exacte toepassing van het onderhoudsregime is opgenomen in de bestekken. Daarin wordt beschreven welke onderhoudspakketten toegepast worden en toepassing van maatwerk wordt gemotiveerd.

2.3 Organisatie Het beheer- en onderhoud van waterkeringen is voor meerdere afdelingen onderdeel van de werkzaamheden. Het beheer- en onderhoud wordt voornamelijk uitgevoerd door de afdeling Advies Waterbeheer. Daarnaast zijn ook de volgende afdelingen hier mee bezig:

• District Hertogswetering en Raam (directievoering op het maaibestek, dassenbeheer) • Afdeling Integraal Beleid (landelijke en strategische ontwikkelingen) • Ontwerp & Realisatie (inspectie en renovatie kunstwerken, opstellen maaibestek) • Planadvies en vergunningverlening • Handhaving • Onderzoek en monitoring (effectmonitoring pilots, vegetatieopname, advisering ecologisch beheer)

2.4 Beheerinstrumenten Het waterschap heeft verschillende instrumenten ter beschikking om invulling te geven aan haar taak. Die beheersinstrumenten vinden hun basis in de wet. Door de instrumenten maximaal te benutten is het voor het waterschap mogelijk zijn beheertaken op een heldere, systematische, zorgvuldige en eenduidige wijze uit te voeren. In bijlage C worden de voornaamste instrumenten besproken.

2.5 Beheermethodiek In het volgende hoofdstuk zijn doelstellingen en meetbare functies-eisen geformuleerd op basis van vastgesteld beleid, weten regelgeving. Het uitgangspunt voor beheer en onderhoud vanuit veiligheidsoogpunt is het ontwerp, vastgesteld in de legger. Dit profiel wordt door middel van beheer en onderhoud zo goed en efficiënt mogelijk in stand gehouden. Om de zes jaar wordt getoetst of het profiel nog voldoet aan de wettelijke eisen. Deze veiligheidstoetsing is input voor de evaluatie van het beheer en onderhoud. Waar nodig kan worden bijgestuurd en het beheer en onderhoud op een andere manier worden ingericht om het gewenste profiel in stand te houden. Vanuit ecologisch oogpunt is het uitgangspunt voor beheer het streefbeeld. Dit bepaald het onderhoud samen met de huidige situatie qua bodemtype en vegetatie. De input hiervoor wordt geleverd vanuit de monitoring. Indien de waterkering en de daarin en daarop aanwezige elementen voldoen aan de functie-eisen, is het van belang de waterkering op een zo efficiënt mogelijke wijze op een aanvaardbaar kwaliteitsniveau in stand te houden door het uitvoeren van beheer- en onderhoudsmaatregelen.

8

Figuur 2.2 Beslisboom voor het bepalen van beheer en onderhoud In figuur 2.2 is het onderhoudsproces weergegeven. Getoond is de kwaliteitsontwikkeling van een object, uitgaande van een beginsituatie waar het voldoet aan alle functie-eisen. In dit figuur staat vast onderhoud voor het gewone onderhoud en is variabel onderhoud het buitengewone onderhoud.

Figuur 2.3: Verloop van de kwaliteitstoestand van een object onder invloed van onderhoud1

De kwaliteitstoestand (zie figuur 2.3) kan worden beschouwd als een soort rapportcijfer voor de toestand van de waterkering. Zolang de toestand zich in de grafiek bevindt boven de lijn van het minimumniveau van de functie-eisen, voldoet de waterkering. Op basis van de veiligheidstoetsing en de najaarschouw wordt bepaald of de kwaliteitstoestand nog voldoende is en of interventie noodzakelijk is. Dit kan in de vorm van groot onderhoud of een verbetermaatregel. Dagelijks onderhoud zijn de jaarlijks terugkerende werkzaamheden zoals maaien, kleine herstelwerkzaamheden aan het talud etc. Onder groot onderhoud worden verstaan grootschalige werkzaamheden om het profiel van de dijk weer in overeenstemming te brengen met de legger (ophogen, taluds verflauwen e.d.). Deze werkzaamheden kunnen bijvoorbeeld voortkomen vanuit de toetsing, waarbij het beheerdersoordeel onvoldoende is geweest.

2.6 Onderhoud en inspectiestrategie Door het uitvoeren van inspecties, toezicht op derden, monitoring en toetsing is er inzage in de actuele toestand van de waterkeringen. Er worden verschillende typen inspecties uitgevoerd, met elk een eigen uitvoeringsfrequentie. Voor gedetailleerde informatie wordt verwezen naar het inspectieplan, hieronder wordt een samenvatting gegeven van de mogelijke inspecties die binnen het waterschap uitgevoerd kunnen worden. Gedurende het hele jaar wordt door het waterschap toezicht gehouden op de waterkering door middel van dagelijks toezicht. Op deze manier worden ongewenste situaties vroegtijdig gesignaleerd. Er wordt gelet op zowel veiligheidsaspecten (beschadigingen, bouwwerkzaamheden, etc) als op ecologische aspecten (verruiging, overbegrazing, etc). Naast het dagelijks toezicht wordt in het najaar een schouwronde 1 Vast onderhoud = dagelijks onderhoud. Variabel onderhoud = groot onderhoud

9

uitgevoerd. Hier wordt beoordeelt of de waterkering in voldoende conditie is om het hoogwaterseizoen in te gaan. Indien de toestand niet voldoende is worden acties in gang gezet om de toestand in overeenstemming te brengen met de functie-eisen. Naast de inspectie van de dijken is er een cyclus van drie jaar waarin alle kunstwerken worden gesloten. Daarnaast worden deze jaarlijks geïnspecteerd. Na een hoogwaterperiode wordt een inspectie van de waterkering uitgevoerd, waarbij wordt nagegaan in hoeverre deze nog aan de functie-eisen voldoet en of bijvoorbeeld vuil moet worden geruimd. Verder is er om de zes jaar een toetsing van de regionale en primaire waterkeringen. Hier wordt naast een beheerdersoordeel ook een technisch oordeel geveld wat leidt tot het veiligheidsoordeel. Op basis hiervan kan worden besloten of een waterkering versterkt moet worden.

2.7 Communicatie Communicatie is een belangrijk instrument om beleidsdoelstellingen te realiseren, om de uitvoerbaarheid en het rendement van plannen te vergroten. Het waterschap kiest ervoor een transparante, open organisatie te zijn, die in dialoog staat met interne- en externe doelgroepen. Wanneer voorlichting richting burgers gewenst is, kunnen middelen als persberichten (t.b.v. lokale huis-aan-huis bladen, dagbladen en lokale radio/tv), nieuwsbrieven, flyers, deurhangers, bijeenkomsten, internet e.d. worden ingezet. Het waterschap beschikt momenteel al over een communicatie-strategie die specifiek voor waterkeringen is opgesteld. Gedragsbeïnvloeding vraagt om andere instrumenten zoals educatie (bewustmaking), gezamenlijk planontwikkeling (met bijvoorbeeld andere overheden en belangenorganisaties) en onderhandeling, maar wellicht ook om financiële (subsidies) en juridische middelen. Naast communicatie over het belang van de waterkering vanuit veiligheidsoogpunt kan ook gecommuniceerd worden over de ecologische en landschappelijke waarde van de keringen. Op het gebied van waterkeringen vindt op bestuurlijk en ambtelijk niveau structurele afstemming en overleg plaats met de provincie Noord Brabant als toezichthouder op de regionale waterkeringen. Ook wordt op landelijk niveau gerapporteerd over de toestand van de primaire waterkeringen. Daarnaast neemt het waterschap deel aan diverse inhoudelijke overlegfora op landelijk en provinciaal niveau op het gebied van waterkeringen zoals bijvoorbeeld de Werkgroep waterkeringen Unie van Waterschappen.

2.8 Informatiebeheer Een goed beheer van informatie vormt een voorwaarde voor een optimaal beheer van de waterkeringen. Dit is essentieel voor verschillende doeleinden, zoals het kiezen van een onderhoudsstrategie op een bepaald traject voor het maaibestek, de vertaling naar GIS-ratio2, het houden van toezicht/handhaven, toetsing ed. De doelstelling van informatiebeheer is te komen tot een integraal en op de toekomst gericht beheer van informatie door middel van standaardisatie, communicatie met derden en beleidsondersteuning. Bij het vaststellen en vullen van het informatiesysteem vormt de mogelijkheid tot uitwisseling met andere water(kering)beheerders of derden een belangrijke voorwaarde. Hierdoor wordt het eenvoudiger om met andere instanties samen te werken. Het informatiesysteem dient te passen in het GIS (Geografisch Informatie Systeem) dat organisatie breed ingezet gaat worden. Voor het logische gegevensmodel wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de gegevensstandaard, zoals opgezet door de Unie van Waterschappen. Voor het beheer van de waterkering wordt gebruikt worden gemaakt van het beheerregister en de legger.

2.9 Wijzigingen en signalen t.o.v. vorige planperiode Ten opzichte van de vorige planperiode (2008 – 2013) zijn er enkele wijzigingen opgetreden en zijn er duidelijke beleidskeuzes gemaakt. Het gaat hierbij om de volgende inhoudelijke wijzigingen:

2 GIS-ratio zal in de toekomst worden gebruikt voor waterlopen en waterkeringen.

10

• De standbeweiding met schapen wordt in beperkte mate afgebouwd. Het gaat hierbij om percelen waar de beweiding voor overlast zorgt bijvoorbeeld langs fietspaden, locaties waar de omheining vervangen moet worden, locaties met hoge ecologische potentie en locaties waarbij de pacht vrijwillig wordt opgezegd. Besluit DB 24 september 2013.

• De regionale waterkeringen zijn in 2009 officieel aangewezen en genormeerd door de provincie Noord-Brabant. Dit maakte het mogelijk om de regionale waterkeringen te toetsen en om de benodigde versterkingen in gang te zetten.

• De provincie Noord-Brabant is in de huidige planperiode toezichthouder op de regionale waterkeringen, maar dit geldt niet meer voor de primaire waterkeringen. Dat is een nationale taak geworden. De taken van de provincie Noord-Brabant zijn vastgelegd in de provinciale verordening Water 2009.

• De streefbeelden zijn aangepast aan de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van waterveiligheid en aangevuld met specifieke functie-eisen. De inhoudelijke strekking is echter hetzelfde gebleven.

• Keur herzien, beleidsregels aangepast en algemene regels opgesteld . • Legger regionale keringen opgesteld.

2.10 Toekomstige ontwikkelingen Er zijn meerdere toekomstige ontwikkelingen die nog niet dusdanig duidelijk waren dat ze in dit beheer- en onderhoudsplan verwerkt konden worden. Wel moeten ze genoemd worden om mee te nemen in de update van het onderhoudsdeel (eenmaal per twee jaar) en in het opvolgende beheer- en onderhoudsplan. Toetsing Per 1 januari 2014 zijn er wijzigingen doorgevoerd in de Waterwet. Voor de veiligheidstoetsing komt dit neer op een toetsingscyclus en rapportage van eenmaal per twaalf jaar, daarentegen moet er wel permanent inzicht zijn in de veiligheid, het zogeheten continu toetsen. De toetsing van de primaire keringen vindt gespreid plaats gedurende de toetsperiode. De beheerders bepalen in overleg met het ministerie van Infrastructuur en Milieu in welke volgorde en op welk moment de keringen worden getoetst. De afspraken hierover worden vastgelegd in een draaiboek. Dit draaiboek wordt bestuurlijk vastgesteld. In figuur 2.3 is het nieuwe proces weergegeven ten opzichte van het oude proces van toetsing.

Figuur 2.3 Waterveiligheidscyclus: continu inzicht Actieve zorgplicht: De (actieve) zorgplicht is gericht op het waarborgen van het instandhoudingniveau (het minimale ontwerp van een waterkering dat benodigd is om aan de veiligheidsnorm te kunnen voldoen). De zorgplicht heeft betrekking op:

• Inspectie, beheer en onderhoud; • Beheer en management van informatie; • Calamiteitbeheersing

De beheerder van de waterkering moet aan kunnen tonen aan het ministerie van Infrastructuur en Milieu dat het aan bovenstaande elementen voldoet. Dijkversterkingen (primair en regionaal) Gedurende de looptijd van dit beheer- en onderhoudsplan worden er in het gebied van waterschap Aa en Maas regionale waterkeringen versterkt. Het gaat hierbij om 8 kilometer (rechter Diezedijk en Aa-kades). Voor deze trajecten wordt het onderhoud minimaal vormgegeven, in afwachting van de dijkverbetering. De veiligheid is geborgd door maatregelen in de calamiteitendraaiboek. In het ontwerp moet meegenomen

11

worden dat het beheer- en onderhoud zo optimaal mogelijk uitgevoerd kan worden. Voor primaire waterkeringen geldt dat er overgestapt wordt van overstromingskansen naar overschrijdingskansen. Dit betekent voor het gebied van waterschap Aa en Maas dat er zeer waarschijnlijk een aanzienlijke versterkingsopgave in het verschiet ligt. Dit wordt nog versterkt door de impact van de nieuwe ontwikkelingen rondom piping. Wanneer hier meer inzicht in is zal het onderhoudsdeel van dit plan aangepast moeten worden, zodat er geen overbodige investeringen in het onderhoud worden gedaan. Mestwetgeving De percelen die in de pacht zijn kunnen worden opgevoerd in de mestboekhouding. Aangezien het beleid van het waterschap is om bemesting te verbieden kan een pachter het perceel niet bemesten. Deze mest mag echter wel op andere percelen van de pachter worden uitgereden, waardoor de mestgift lokaal hoog kan zijn. In de toekomst kunnen er veranderingen optreden rondom deze mogelijkheid. Liberale pacht Momenteel wordt er bekeken of het mogelijk is om percelen uit te geven in liberale pacht. Hierbij organiseren meerdere pachters zich om een perceel te maaien. Gezien de ontwikkelingen in de maaiselafzet en mogelijkheid om het perceel op te voeren in de mestboekhouding is dit een aantrekkelijke optie voor pachters. Voor het waterschap levert dit een kostenbesparing op in het aantal te maaien hectares. Wel zal er meer toezicht nodig zijn. Herziening Keur, beleidsregels en algemene regels De Keur, beleidsregels en algemene regels worden herzien o.a. voor het onderdeel waterkeringen. Dit betekent dat ze na de herziening voor waterschap Brabantse Delta en waterschap Aa en Maas hetzelfde zijn. Daarmee wordt het in de toekomst makkelijker om het beheer- en onderhoud te uniformeren. Assetmanagement/LCA De komende jaren zal invulling worden gegeven aan assetmanagement bij waterkeringen. Assetmanagement betreft de activiteiten waarmee een organisatie uitvoering geeft aan het optimaal beheren van de assets en de daarmee verbonden prestaties, risico’s en investeringen gedurende de gehele levenscyclus.

12

3. Gebiedsbeschrijving Dit hoofdstuk geeft een algemene omschrijving van het beheergebied.

3.1 Beheersgebied Waterschap Aa en Maas beheert zowel primaire als regionale en overige waterkeringen. Dit beheer- en onderhoudsplan is gericht op de primaire en regionale waterkeringen, waardoor ook alleen deze waterkeringen worden beschreven in de gebiedsbeschrijving. Naast de waterkeringen worden ook de waterkerende kunstwerken beschreven. Waterschap Aa en Maas heeft 110 km primaire waterkering in het beheer en 59 km regionale waterkeringen (zie figuur 3.1). Daarnaast zijn er ca 80 kunstwerken gesitueerd in de primaire en regionale waterkeringen.

Figuur 3.1 Primaire en regionale waterkeringen in beheergebied van waterschap Aa en Maas Het beheersgebied van waterschap Aa en Maas heeft een oppervlakte van ongeveer 163.800 hectare. Het omvat het noordoosten van Brabant langs de Maas, vanaf de Limburgse grens tot Waalwijk. Het waterschapsgebied wordt in het noorden en oosten begrensd door de Maas. Rijkswaterstaat directie Limburg is de rivierbeheerder. Het waterkeringbeheer aan de overzijde van de Maas wordt uitgevoerd door de waterschappen Peel en Maas en Rivierenland. In de andere richtingen sluit het beheersgebied van waterschap Aa en Maas aan op de beheergebieden van respectievelijk waterschap Brabantse Delta en waterschap De Dommel. Binnen waterschap Aa en Maas kan onderscheid gemaakt worden tussen het rivierengebied en het zandgebied. In het rivierengebied liggen alle primaire en regionale waterkeringen. Hier komen tussen Grave en Waalwijk voornamelijk jonge rivierkleigronden voor met oeverwallen langs de rivier en laaggelegen kommen meer landinwaarts. De Oostelijke Maasvallei tussen Grave en Vierlingsbeek is een oud rivierkleigebied dat wordt gekenmerkt door een afwisseling van geulen en ruggen. De Oostelijke Maasvallei watert grotendeels vrij af op de Maas. In dit deelgebied ligt ten zuiden van Boxmeer de overgang van het onbedijkte natuurlijke Maasdal naar de bedijkte Maas. Tussen Oss en Deurne liggen de hoge zandgronden van de Peelhorst die geen bescherming van de Maasdijk nodig hebben. Ten westen daarvan bevinden zich de uitlopers van de dekzandgronden van de Centrale

13

Slenk, waarin ook het riviertje de Aa ligt. In verband met de lage ligging van dit gebied beschermen de dijken het noordelijk deel hiervan, inclusief delen van waterschap de Dommel, wel tegen hoogwater op de Maas. Het rivierengebied heeft een rijke waterstaatkundige historie. Tot de Tweede Wereldoorlog lag tussen Cuijk en Grave de Beersche Overlaat, die overstroomde bij hoogwater op de Maas. Via de komgronden stroomde het water van de zogeheten Beersche Maas dan binnendijks tot aan ’s-Hertogenbosch, of zelfs via de Baardwijkse (en Bokhovense) overlaat tot aan Waalwijk, waar het vervolgens op de Maas werd geloosd. In 1884 is begonnen met een reeks grote waterstaatkundige projecten om de Maas onder controle te krijgen. De open verbinding tussen Maas en Waal bij Sint Andries werd het eerst gedicht. Daarna werd de uitmonding van de Maas verlegd naar de Amer door het graven van de Bergse Maas. Dit maakte ook een verbetering van de afwatering van het achterland mogelijk. Voor dit doel is het afwateringskanaal Drongelen -’s-Hertogenbosch gegraven. In de twintiger en dertiger jaren van de vorige eeuw is de Maas gekanaliseerd, waarbij kunstwerken zijn aangelegd en een aantal bochten in de rivier is afgesneden. Al deze aanpassingen versnelden de afvoer op de Maas, waardoor de Beersche Overlaat in 1942 definitief kon worden gesloten. Daarna zijn de ruimtelijke en de economische ontwikkeling van de voormalige overlaatgebieden sterk toegenomen. Het meeste overtollige water in de Maaspolders wordt door middel van vijf gemalen op de Maas geloosd. Naast de hoofdfunctie als waterkering hebben de Maasdijken ook een ecologische waarde. Het Maasdal is van oudsher bekend om zijn hoge natuurwaarden. Door de werking van de rivier ontstond een landschap van verschillende stroomruggen, kolken, geulen en oeverwallen met daarbij behorende diersoorten. Op de hoger gelegen stroomruggen en rivierduinen komen kenmerkende stroomdalplanten voor, deze zijn strikt gebonden aan het rivierengebied. Met de bedijking van het rivierengebied zijn veel van deze natuurwaarden verdwenen, maar zijn de dijken nieuwe groeiplaatsen geworden van een deel van de stroomdalplanten. De waarde van de dijken is afgenomen als gevolg van grootschalige dijkverzwaringen en een ongunstig beheer. De meest waardevolle gemeenschappen zijn vaak nog slechts lokaal aanwezig. De flora van de Maasdijken vóór de grootschalige dijkverzwaringen aan het einde van de 20e eeuw kende door de geringe hoeveelheid kalk in de bodem een geringer aantal kenmerkende stroomdalsoorten dan vergelijkbare dijken langs andere rivieren. Toch waren er binnen het stroomgebied veel kenmerkende soorten te vinden. De vegetatie in het oostelijk deel had een geheel ander karakter dan de vegetatie verder stroomafwaarts. Het westelijk deel herbergde een groot aantal stroomdalsoorten terwijl in het oostelijk deel juist veel plantensoorten van zandige, schrale plekken te vinden waren (bijvoorbeeld rapunzelklokje, geel walstro, goudhaver en kattendoorn). Het gebied wordt gekenmerkt als een landelijk gebied met een aantal grote steden en vooral vele dorpen. Zo liggen de steden ’s-Hertogenbosch en Oss, met respectievelijk 144.000 en 85.000 inwoners, in het gebied. Ook plaatsen als Schijndel, Drunen, Cuijk, Grave en Boxmeer hebben relatief veel inwoners. In totaal kent het gebied circa 400.000 inwoners. Ook zijn er in het gebied belangrijke snelwegen aanwezig, zoals de A2, de A50 en de A59. Het dijkringgebied helt van oost naar west en in geval van een dijkdoorbraak nabij Boxmeer en Cuijk zal het water via het gehele gebied naar het lager gelegen deel rondom ’s-Hertogenbosch stromen.

3.2 Primaire waterkeringen Het waterschap beheert de volgende dijkringgebieden: • Dijkring 36: Land van Heusden/ de Maaskant (norm 1/1250); • Dijkring 36a: Keent (norm 1/1250); • Dijkring 58: Kade Groeningen/Luinbeek (norm 1/250). Dijkringgebied 36 ‘Land van Heusden/de Maaskant’ wordt beschermd door de linker Maasdijk tussen Boxmeer en Waalwijk (het afvoerkanaal ’s-Hertogenbosch - Drongelen). Deze primaire waterkering is ruim 100 kilometer lang. Aan de zuidzijde wordt de dijkring door hoge gronden begrensd. Dit gebied is hierdoor beveiligd tegen overstroming door hoogwater op de Maas. Ten zuiden van Boxmeer doorsnijden de Sambeekse Uitwatering en de St. Jansbeek de hoge gronden. Om de dijkring te sluiten, zijn deze voorzien van hoogwaterkerende kunstwerken, die met groene kades aansluiten op de hoge gronden. Dit zijn eveneens primaire waterkeringen. Een beperkt gedeelte van het dijkringgebied is gelegen in het beheersgebied van waterschap de Dommel. Aan de westzijde sluit de dijkring aan op dijkringgebied 35, dat in beheer is bij waterschap Brabantse Delta. Dijkringgebied 36a ‘Keent’ (tussen Grave en Ravenstein) wordt omringd door een dijk met een lengte van slechts 4 kilometer. Keent ligt in het winterbed van de Maas tussen een afgesneden rivierarm en het huidige zomerbed van de rivier.

14

Dijkringgebied 58: ‘Kaden Groeningen en Luinbeek’ zijn zogeheten ‘Limburgse kaden’, die in het kader van de Deltawet grote rivieren (noodwet) zijn aangelegd in 1996. Deze groene dijken met een gezamenlijke lengte van bijna 2 kilometer beschermen een beperkt gebied in het winterbed van de Maas tegen een waterstand die zich gemiddeld eens in de 250 jaar voordoet. De kaden hebben recentelijk de wettelijke status ‘primaire waterkering’ gekregen. De veiligheidsnorm voor dijkringgebieden 36 en 36a is in de Wet op de waterkering bepaald op een jaarlijkse overschrijdingskans van het maatgevend hoogwater (MHW) van 1/1.250. Dit betekent dat de primaire waterkeringen in staat moeten zijn een hoogwater op de Maas te keren dat zich gemiddeld eens in de 1.250 jaar voordoet.

3.3 Regionale waterkeringen In 2008 was er binnen het beheersgebied van waterschap Aa en Maas in totaal 16 kilometer als regionale kering aangewezen (linker Diezedijk, Nieuwendijk/Aardappeldijk en Hoge Maasdijk). In 2009 heeft de provincie in aanvulling daarop 43 km aan overige keringen aangewezen als regionale kering, namelijk: de kades aan weerszijde van het Drongelens kanaal, de rechter Diezedijk en de Aa-kaden (stedelijk deel). In het beheersgebied van waterschap Aa en Maas ligt nu in totaal 59 kilometer aan regionale waterkeringen. De nieuw aangewezen regionale keringen hebben een beschermingsniveau van 1/150 jaar. Het waterschap is voor ca. 70% eigenaar van de regionale waterkeringen. De Nieuwendijk/Aardappeldijk en Hoge Maasdijk vormt een historische tweede kering achter de dijkvakken Bokhoven en Bokhovense Overlaat hebben echter alleen de status van compartimenteringskade wat niet in dit plan wordt opgenomen. Op grote delen van deze waterkering ligt een openbare weg, plaatselijk komen ook bebouwing en beplanting voor. Het Drongelens kanaal met kades is 20 kilometer lang en is rond 1910 gegraven om de waterhuishouding rondom ’s-Hertogenbosch te verbeteren en met name ook de stad veilig te stellen bij hoog water in het bovenstroomse bekensysteem en op de Maas. Het zand dat bij de graafwerkzaamheden vrijkwam is aan beide zijden van het kanaal gebruikt om een dijklichaam aan te leggen. Dit dijklichaam beschermt het achterland tegen overstroming. Het kanaal ligt op de overgang van de hogere zandgronden aan de zuidkant naar het rivierenlandschap aan de noordkant. Met name de noordelijke kanaalbermen staan bekend om ecologische waardevolle graslanden. Op de kades langs het Drongelens kanaal staan veel bomen en is over grote delen een fietspad aanwezig. Het drongelens kanaal heeft een EVZ functie waar veel waardevolle natuur voorkomt. De rechter Diezedijk en de Aa kaden beschermen grote delen van ’s-Hertogenbosch tegen overstroming. Op grote delen van de rechter Diezedijk ligt een openbare weg (o.a. Treurenburg) komt redelijk wat beplanting en bebouwing voor (o.a. het Orthenlint). De Diezedijk en Engelse dijk maken deel uit van het plangebied Diezemoning waarin De Aa kaden liggen deels ingeklemd tussen bebouwing en de Aa. Er staat geen bebouwing op de kades zelf en er staat weinig beplanting op.

3.4 Kunstwerken Van de primaire waterkering bestaat slechts 1,5 kilometer uit kademuren (Heusden, Grave, Cuijk). Daarentegen zijn er circa vijftig waterkerende kunstwerken. Het gaat hierbij om circa 30 uitwatering- en inlaatsluizen en schutsluizen (zoals sluis Engelen of uitwateringsluis Oeffeltse beek), 8 gemalen (zoals gemaal Gewande of gemaal Groenendaal), 13 coupures (zoals in Cuijk) en stuw Waranda, zie bijlage D. In de regionale keringen zijn er circa 25 waterkerende kunstwerken aanwezig. Daarbij gaat het om inlaatgemalen (bijvoorbeeld gemaal Oosterplas) en enkele coupures (o.a. Hedikhuizen). Verder zijn er met name relatief veel (11) afwateringsduikers vanuit Dommelgebied door de zuidelijke kade van het Drongelens kanaal (o.a. Zandleij, Broekleij), zie bijlage D.

3.5 Zonering In de legger worden door het waterschap zones vastgelegd, die van belang zijn voor de instandhouding van de waterkering. In de Keur wordt naar de legger verwezen en zijn geen verboden opgenomen die binnen de verschillende zones van de keringen worden gehanteerd. Huidige situatie De verschillende zones op en naast de keringen zijn in de legger vastgelegd. Er wordt onderscheid gemaakt in onderstaande zones (zie bijlage A voor begripsomschrijving):

15

• Waterstaatswerk • Beschermingszone A • Beschermingszone B (alleen primaire waterkering) • Profiel van vrije ruimte (alleen primaire waterkering)

Huidige keurzones Aa en Maas: Beschermings zone B

Beschermings zone A

Waterstaatswerk Beschermingszone A

Beschermings- zone B

Figuur 3.2 Zonering waterkering Aa en Maas

3.6 Eigendomssituatie Waterschap Aa en Maas heeft vrijwel 100% van de primaire waterkering in eigendom. Dit is ook conform de streefbeelden (hoofdstuk 4). Voor regionale waterkeringen geldt dat circa 70% in eigendom is. De overige 30% is in eigendom bij particulieren of bij overheidsinstanties. Voor dit type keringen is geen actief aankoopbeleid.

1:5(of 6) 1:5(of 6)

Buitenteen Binnenteen

Profiel van vrije ruimte

16

17

4. Streefbeelden en functie-eisen

4.1 Inleiding In 1996 werd de Wet op de waterkering vastgesteld, die in 2009 is opgegaan in de Waterwet. Met deze wet biedt Nederland zijn burgers een wettelijke veiligheid tegen overstromen. De waterschappen hebben de verantwoordelijkheid om deze veiligheid te realiseren en in stand te houden. Dus de hoofdfunctie van een waterkering, het keren van water, heeft altijd de hoogste prioriteit. Hierop wordt nader ingegaan in paragraaf 4.4. Om tot een uniform beheer te komen, toegespitst op de veiligheid van de keringen (hoofdfunctie) in combinatie met waar mogelijk functiegericht onderhoud, zijn nevenfuncties aan de waterkeringen toegekend. Deze hoofd- en nevenfuncties zijn gevat in streefbeelden. Om tot de realisatie van het streefbeeld te komen, zijn onderhoudspakketten3 geformuleerd.

4.2 Streefbeeld De streefbeelden worden momenteel Brabantbreed opgesteld. Ten tijden van het opstellen van dit beheer- en onderhoudsplan waren de Brabantbrede streefbeelden nog niet gereed. Er is dan ook voor gekozen om de streefbeelden uit het beheerplan waterkeringen 2008 – 2013 te actualiseren en aan te vullen met beleidskeuzes en ontwikkelingen die in de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden. Hiermee is een pragmatische invulling gegeven aan de situatie. Een streefbeeld beschrijft de gewenste situatie voor de waterkeringen. Een beeld dat tot stand is gekomen na bepaalde afwegingen, zoals beperkingen in het budget, niet door te voeren veranderingen en/of technische tekortkomingen (er wordt dus niet gekozen voor een beeld dat de meest ideale situatie weergeeft dat ten alle tijden moet worden nagestreefd. Dit zou in veel gevallen niet of niet binnen en redelijke tijd te realiseren zijn, maar zou kunnen blijven staan als hoogste streven). Het streefbeeld moet aansluiten op de specifieke potenties van de dijk en moet liggen binnen de randvoorwaarden die volgen uit de diverse gebruiksfuncties en de autonome invloeden en processen. Het moet duidelijk zijn welke belangen het streefbeeld bepalen. Het waterschap heeft naast het veiligheidsbelang (hoofdfunctie) met meerdere belangen te maken. Deze belangen zijn als nevenfuncties benoemd. De belangrijkste nevenfunctie voor de primaire en regionale waterkeringen is het ecologisch belang. Dit belang is namelijk niet geheel vrijblijvend (EHS en EVZ). In het volgende hoofdstuk wordt op de verschillende belangen en mogelijkheden nader ingegaan. Pragmatische streefbeelden van waterschap Aa en Maas omtrent beheer- en onderhoud Deze streefbeelden zijn specifiek opgesteld voor beheer- en onderhoud. Voor de andere onderdelen zoals toetsing, aanleg en legger worden aparte streefbeelden geformuleerd. Aandachtspunt is dat het hierbij gaat om een pragmatische invulling van de streefbeelden. In deze planperiode zullen de streefbeelden voor waterkeringen integraal en Brabantbreed opgesteld worden. De pragmatische streefbeelden van Aa en Maas zijn voorzien van functie-eisen. De functie-eisen zorgen er voor dat het behalen van het streefbeeld meetbaar wordt. In tabel 4.1 is een overzicht gegeven van de streefbeelden en bijbehorende functie-eisen. 3 Op de onderhoudspakketten wordt nader ingegaan in hoofdstuk 5

18

Pragmatische streefbeelden Functie-eis Waterkeringen dienen aan hun waterkerende (hoofd)functie te voldoen

• Voldoen aan de vereiste toestand voor de veiligheid (landelijke/provinciale normen, toetsing, randvoorwaarden actieve zorgplicht) • Hoofdfunctie gaat boven nevenfunctie in

geval van strijdige belangen • Behoud van erosiebestendigheid (ook bij beheer door derden) • Jaarlijkse najaarsinspectie uitvoeren en waar nodig herstelmaatregelen uitvoeren voor het komende hoogwaterseizoen • Plaagsoorten worden bestreden waar de veiligheid in het geding is

Waterkeringen worden planmatig onderhouden waardoor het reguliere beheer en onderhoud effectief en efficiënt wordt uitgevoerd

• Het waterschap beschikt over een actueel beheer- en onderhoudsplan, aangevuld met een inspectieplan

• In het beheer- en onderhoudsplan zijn nevenfuncties en uitgangspunten voor beheervormen bepaald

• Het beheer- en onderhoudsplan is afgestemd met de hoofd- en nevenfuncties van de waterkering (bijvoorbeeld realiseren van ecologische verbindingszones, stroomdalgraslanden)

• Het beheer- en onderhoudsplan wordt vertaald naar onderhoudsmaatregelen

• De PDCA-cyclus wordt doorlopen om het beheer- en onderhoudsplan actueel te houden (mede aan de hand van het inspectieplan)

• Effect van onderhoud (gericht op verschraling) wordt gemonitord t.b.v. sturing op onderhoudsfrequentie

• Er is goede afstemming en samenwerking met derden over onderhoudswerkzaamheden (bijvoorbeeld wegbeheerders)

• Goede communicatie en afspraken met pachters

Bereikbaarheid is ten alle tijden gegarandeerd • Nevenfuncties mogen geen belemmering vormen voor de bereikbaarheid

• Bereikbaarheid van groene dijken via inspectiepad (ook ten behoeve van dijkbewaking)

Een primaire waterkering is in eigendom van het waterschap

Beheer wordt afgestemd op ecologische potentie

• Lokaties met een hoge ecologische potentie worden gemaaid en afgevoerd, begrazing met een schaapskudde is een mogelijk alternatief

• Beweiding met schapen is op alle waterkeringen toegestaan waar het geen bellemering vormt voor veiligheid of ecologische doelstellingen (op primaire waterkering beperkt)

• Beweiding met jongvee wordt beëindigt op de primaire en regionale waterkeringen

Tabel 4.1 Pragmatische streefbeelden t.b.v. beheer en onderhoud

19

4.3 Beheervormen Bij het toekennen van de beheervorm wordt er per traject een bepaald maairegime of beweidingsdichtheid toegekend. Dit beslaat zowel de periode dat gemaaid wordt, als het aantal maaibeurten per jaar. Het tijdstip en de frequentie van het maaien worden door een aantal verschillende aspecten bepaald:

• Streefbeeld • Huidige situatie

• Nevenfunctie • Beheervorm • Vegetatietype • Bodemgesteldheid

• Financiele afwegingen In tabel 4.2 worden de mogelijke beheervormen genoemd. De erbij behorende randvoorwaarden en eisen worden in hoofdstuk 5 nader toegelicht. Beheersvorm Gebruik

Natuurtechnisch beheer (voedselarme grond) Maaien en afvoeren

Maaien in combinatie met beweiden Aangepast agrarisch beheer (voedselrijke grond) Hooiland

Aangepast agrarisch beheer (voedselrijke grond) Periodiek beweiden, 3x 4 weken/seizoen

Gazonbeheer (afspraak met derden) Maaien

Waterstaatkundig Maaien en afvoeren

Tabel 4.2 Mogelijke beheervormen en voorwaarden

4.4 Functies Een waterkering heeft altijd de hoofdfunctie om water te keren. Daarnaast kan een kering een of meerdere nevenfuncties hebben, indien de veiligheid niet wordt aangetast. Hoofdfunctie De waterkeringen dienen te voldoen aan de veiligheidsniveaus zoals die in de Waterwet voor elke dijkring zijn vastgesteld. Daarvoor worden de primaire waterkeringen elke zes jaar getoetst. Het rijk verstrekt hiertoe de hydraulische randvoorwaarden en richtlijnen (VTV). De regionale keringen zijn in 2012 voor het eerst getoetst. Voor de veiligheid is het van belang dat de waterkeringen beschikken over een erosiebestendige grasmat. Deze wordt vooral bepaald door de dichtheid van de zode en de doorwortelde zone. Om een goede ontwikkeling hiervan te laten plaatsvinden, zal het beheer en onderhoud hierop afgestemd moeten zijn. Op de beheervorm wordt in hoofdstuk 4.5 nader ingegaan. Nevenfuncties Naast de hoofdfunctie, dus het keren van water, kunnen waterkeringen een aantal nevenfuncties hebben, die ook aan elkaar gekoppeld kunnen zijn:

• Landschap • Natuur LNC-waarden • Cultuurhistorie • Recreatie • Landbouw • Industrie/wonen/transport

Een belangrijke nevenfunctie van de waterkeringen is natuur (ecologie). Delen van de waterkeringen zijn aangewezen als Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Langs de Maasdijk houdt dit in dat op zowel op de binnen – als de buitentaluds wordt gestreefd naar een soortenrijke vegetatie met een hoog aandeel aan kenmerkende stroomdalsoorten (zie paragraaf 4.5). De functie-eis hierbij is dat de grasbekleding erosiebestendig is en dat er een groeiplaats wordt geboden voor specifieke vegetatietypen en een leefgebied/verbindingszone wordt gecreëerd voor bepaalde doelsoorten (insecten).

20

In het beheergebied van waterschap Aa en Maas zijn delen van de primaire waterkering, het Drongelens kanaal, de Diezedijken en de Stads Aa aangewezen als ecologische verbindingszone. Dit betekent dat de kering een verbinding vormt tussen natuurgebieden voor bepaalde doelsoorten. Het streefbeeld en de doelsoorten zijn omschreven in het rapport Ecologische streefbeelden voor ecologische verbindingszones (Royal Haskoning, 2005). Voor de dijk betreft dit meestal de doelsoorten dagvlinders en/of bloemrijk grasland. Uitgangspunten die van belang zijn voor de ecologische nevenfunctie zijn als volgt:

• Behoud of ontwikkeling van natuurwaarden (met name in de EHS en EVZ's) • Rekening houden met beschermde natuurwaarden (soorten en gebieden) • Rekening houden met landschappelijke kwaliteiten • Het gehele dijktalud is vrij van elke vorm van bemesting en bestrijdingsmiddelen. • Begrazing bij voorkeur alleen plaats op de schaduwrijke binnendijkse taluds en wordt er gestreefd

naar extensivering. Bij de meeste nevenfuncties zijn verschillende beheervormen mogelijk (zie tabel 4.3). Hoofdfunctie Functie-eisen Beheervorm Veiligheid Primaire keringen:

Veiligheidseisen op de wet uit de waterkering Alle keringen: Een erosiebestendige grasmat4, profiel handhaven

• Aangepast agrarisch* • Natuurtechnisch**

Nevenfunctie Functie-eisen Beheervorm Cultuurhistorie Cultuurhistorische waarde behouden

en waar mogelijk versterken • Aangepast agrarisch • Natuurtechnisch • Gazon***

Landschap Landschappelijke waarde behouden en waar mogelijk versterken

• Aangepast agrarisch • Natuurtechnisch • Gazon

Recreatie Recreatiewaarde behouden • Aangepast agrarisch • Natuurtechnisch

Natuur Natuurwaarde behouden en waar mogelijk versterken. Indien EVZ, ontwikkeling van een soortenrijke taludvegetatie

• Natuurtechnisch

Landbouw Landbouwkundig medegebruik onder voorwaarden mogelijk

• Aangepast agrarisch

Industrie/wonen/transport Bestaande gebouwen en belangrijke infrastructurele werken handhaven, mits bij veiligheidstoetsing acceptabel bevonden

• Aangepast agrarisch • Natuurtechnisch • Gazon

Tabel 4.3 Beheervormen in combinatie met hoofd- en nevenfuncties *Aangepast agrarisch (voedselrijk): 2x maaien en afvoeren of beweiding (kudde of 15 schapen per ha). **Natuurtechnisch (voedselarm): 1x maaien en afvoeren of beweiding (kudde of 10 schapen per ha). ***Gazon: 6x maaien.

4.5 Vegetatietypen Er zijn verschillende manieren om de aanwezige vegetatie in te delen in vegetatietypen. Uit onderzoek van Alterra 5 blijkt dat er een relatie is tussen vegetatietype en de doorworteling van de grasmat. Geconcludeerd wordt dat het soortenrijke glanshaverhooiland en de soortenrijke kamgrasweide de meest optimale vegetatie zijn voor de dijken omdat deze een hogere erosiebestendigheid hebben en een hoge natuurwaarde. De erosiebestendigheid van de grasmat is ook bepaald in de Leidraad Toetsen op Veiligheid (LTV). Daarin worden in relatie tot het beheer een aantal graslandtypen onderscheiden. De dijkgraslandtypen die worden onderscheiden in de LTV en het onderzoek van Alterra resulteert in tabel 4.4, waarin per vegetatietype 3 kenmerken zijn onderscheiden. De kwaliteit van de graszode, de worteldichtheid en de bedekking. Verder is het beheertype genoemd om de gewenste vegetatie te bevoordelen.

4 Indien de vegetatie op de betreffende kering bloot komt te staan aan golfbelasting. 5 Dijkgraslandbeheer in West-Brabant. Erosiebestendigheid, huidige en potentiele natuurwaarde van primaire waterkeringen.

21

Vegetatietype*1 Kwaliteit

graszode Wortel-dichtheid

Bedekking Beheertype*2 Natuurwaarde

P Pioniervegetatie (<4 jaar)

Slecht Slecht Matig/ slecht Maaien zonder afvoeren

-

Weiland: W1 Beemdgras-raaigrasweide G6 Engels raaigras- Ruw beemdgras-type

Slecht, oppervlakkige beworteling

Slecht Goed Maaien zonder afvoeren / intensief agrarisch

Laag, geringe diversiteit, algemene soorten

W2 Soortenarme kamgrasweide G5 Engels raaigras- Scherpe boterbloem-type

Matig Matig Goed Aangepast agrarisch

Laag

W3 Soortenrijke kamgrasweide G8 Gewoon struisgras-Grasklokje-type

Goed, goede doorworteling

Goed Redelijk Natuurtechnisch Hoog: kamgras is een bedreigde soort (Rode lijst)

Hooiland: R Ruig hooiland G4 Fluitenkruid- Gewone berenklauw-type

Slecht Slecht/ heterogeen

Zeer slecht, open

Maaien zonder afvoeren

Laag

H1 Soortenarm hooiland G3/5

Slecht Slecht Slecht Maaien zonder afvoeren

Matig, potentiële groeiplaats voor soortenrijke graslandtypen met stroomdalsoorten

H2 Minder soortenarm G3 Jacobskruiskruid-Peen-type.

Matig Matig Matig Aangepast agrarisch

Hoog, waardevolle soorten

H3 Soortenrijk (glanshaver)hooiland G1 Kleine pimpernel – Duifkruid-type

Goed, hechte en diepe doorworteling

goed redelijk Natuurtechnisch Hoog, waardevolle karakteristieke soorten. Bevat gewenst stroomdalgras- landsoorten.

Tabel 4.4 Dijkgraslandtypen in relatie tot beheer (tabel LTV + aanvulling) *1: Eerstgenoemde vegetatietype wordt gehanteerd bij de Brabantse Delta, de tweede bij Aa en Maas *2: Beheertype A natuurtechnisch beheer, B aangepast agrarisch, C is intensief agrarisch/intensief belopen, D is maaien zonder afvoeren. Er wordt gestreefd naar een hoge ecologische potentie, waar mogelijk komt dit neer op soortenrijke kamgrasweide of soortenrijk hooiland (beiden stroomdalgraslanden).

4.6 Groenonderhoud/VTA Het waterschap heeft een wettelijke zorgplicht. Hier kan invulling aan gegeven worden door boomveiligheidscontroles uit te voeren met behulp van de VTA-methodiek (Visual Tree Assessment). Binnen deze methodiek worden bomen volgens vaste richtlijnen geïnspecteerd op zichtbare mechanische en biologische afwijkingen die breuk- en/of instabiliteitsgevaar kunnen veroorzaken. Het waterschap doet dit momenteel nog niet op een structurele wijze. De voordelen zijn als volgt:

• Voldoen aan wettelijke zorgplicht • Minimaliseren het risico op schade en letsel • Een gezond bomenbestand creëeren • Besparen op jaarlijkse onderhoudskosten na 2016 (door planmatige insteek en opbrengst hout)

22

In 2014 wordt een plan van aanpak opgesteld om het groenonderhoud planmatig en efficiënt uit te voeren. Naast veiligheid zal er ook op beschermde natuurwaarden worden gecontroleerd. Bomen hebben, naast eigen waarde, vaak ook een waarde voor vogels en vleermuizen. Aangezien deze beschermd zijn zal je deze in beeld moeten hebben zodra je bomen wilt kappen.

4.7 Plaagsoorten Het primaire doel van de bestrijding van plaagsoorten is behouden van een erosiebestendige grasmat met de bijbehorende maatregelen. Daarnaast kunnen plaagsoorten de ecologische ontwikkeling van de vegetatie negatief beïnvloeden. Voor de plaagsoorten zijn Brabantbreed protocollen opgesteld. Daarnaast is er Brabantbreed een beverprotocol opgesteld dat is vastgesteld door de provincie, geldt er een distelverordening en is er een activiteitenplan voor dassen. De provincie heeft ontheffing verleend aan o.a. waterschap Aa en Maas op basis van artikel 68 van de Flora- en faunawet voor het opzettelijk verontrusten van of het vernielen van holen van vos, konijn en das, alsook het doden van vos en konijn. Dit kan uiteraard alleen onder voorwaarden die zijn opgenomen in de ontheffing (d.d. 29-5-2012). Indien een plaagsoort is geconstateerd wordt overlegd tussen de afdeling AW, O&M en het betreffende district over de aanpak met inachtneming van de opgestelde protocollen. De plaagsoorten die momenteel bekend zijn op de waterkeringen zijn Japanse duizendknoop, reuzenbalsemien, reuzenberenklauw en Amerikaanse vogelkers. Deze worden actief bestreden.

4.8 Bekleding Op een dijk kan harde of zachte bekleding voorkomen, hierop wordt in deze paragraaf kort ingegaan. In het kader van veiligheid moet de bekleding bestand zijn tegen waterstanden die behoren bij de wettelijk vastgestelde normen ten aanzien van veiligheid tegen overstroming. Wanneer uit monitoring, inspectie of toetsing blijkt dat dit niet het geval is zullen er extra onderhoudsmaatregelen uitgevoerd worden en wordt de beheerstrategie aangepast wanneer noodzakelijk. Grasbekleding Grasbekleding bestaat uit een graslandvegetatie groeiende op een deklaag. De deklaag is opgebouwd uit een toplaag en een onderlaag.

Figuur 4.5: Opbouw grasbekleding De deklaag dient als substraat voor de vegetatie en als extra veiligheid na het weg eroderen van de sterk doorwortelde toplaag tijdens hoogwater. De erosiebestendigheid van de zode wordt bepaald door de doorworteling van deze laag. De mate van doorworteling van de zode wordt bepaald door het gevoerde beheer. Steen of asfaltbekleding De toepassing van harde constructies als taludverdediging is beperkt tot die plaatsen waar een grasmat geen afdoende bescherming biedt of niet goed tot ontwikkeling kan komen.

4.9 Elementen in, op of bij waterkeringen In het volgende hoofdstuk worden de elementen die in, aan of bij een waterkering voor kunnen komen genoemd (zie ook bijlage G). Later wordt in hoofdstuk 5, indien van toepassing, het gewenste onderhoudsregime genoemd.

23

Waterkerende kunstwerken Kunstwerken zijn objecten die een bijdrage leveren aan de veiligheid van de waterkering. Kunstwerken zijn aangelegd om bijvoorbeeld waterlopen af te laten wateren op de Maas. De waterkering wordt hierbij doorsneden, waardoor het kunstwerk zo ontworpen moet zijn dat het ook water kan keren. De eisen aan het waterkerend vermogen van de kunstwerken zijn hetzelfde als gesteld aan het aanliggende dijklichaam. In de veiligheidstoetsing zijn alle kunstwerken goedgekeurd. Kanttekening hierbij voor de kunstwerken in de regionale waterkeringen is dat ze alleen getoetst zijn op hoogte. Het streefbeeld voor kunstwerken is dat ze voldoen aan de wettelijke norm en goed functioneren (betrouwbaarheid sluiting). De norm voor primaire waterkeringen is 1/1250 en voor regionale waterkeringen 1/150. Daarbij moeten de kunstwerken dubbelkerend zijn en in goede staat van onderhoud. Bijzonder waterkerende constructies Deze constructies zijn grondconstructies, die in combinatie daarmee een waterkerende functie vervullen. Meestal worden deze toegepast om ruimte te besparen (als alternatief voor een dijkversterking) of ter compensatie als andere objecten in de invloedszone aanwezig zijn. Voor bijzonder waterkerende constructies gelden dezelfde normen als voor de kunstwerken. Niet waterkerende objecten (NWO’s)6 en overige objecten Niet waterkerende objecten kunnen allerlei constructies zijn die zich binnen de invloedszone van een waterkering bevinden. Deze hebben geen waterkerende functie en kunnen zelfs negatieve effecten hebben, omdat deze anders op hydraulische belastingen (bijv. waterstanden) en overige belastingen (bijv. wind) reageren dan de rest van de waterkering. Niet waterkerende objecten mogen geen belemmering vormen voor de veiligheid van de waterkering.

6 Voor meer info over het beheer van NWO’s zie Technisch Rapport Waterkerende grondconstructies, TAW juni 2001. Zie hoofdstuk 8.4, blz. 197.

24

5. Onderhoud In het volgende hoofdstuk wordt het beheer vertaald in concrete onderhoudsmaatregelen. Het uitgangspunt voor de invulling van het onderhoudsplan vormen de streefbeelden en bijbehorende functie-eisen (hoofdstuk 4). Op basis daarvan wordt het onderhoudspakket bepaald. De onderhoudspakketten worden in dit hoofdstuk toegelicht en wanneer er voor een bepaald onderhoud wordt gekozen. Daarnaast worden randvoorwaarden en keuzes voor het afwijken van de standaard onderhoudsvorm toegelicht. In bijlage E is een overzicht van de praktische uitgangspunten te vinden.

5.1 Flora- en faunawet Waterschap Aa en Maas houdt in het onderhoud rekening met de flora- en faunawet door zich te verbinden en te gedragen volgens de gedragscode flora- en faunawet (ministerie van economische zaken, landbouw en innovatie, 6-2-2012) Wanneer volgens de regels van de gedragscode wordt gewerkt, dan voldoen de waterschappen aan de voorwaarden die verbonden zijn aan de vrijstelling van een aantal verbodsbepalingen van de flora- en faunawet. Zonder de gedragscode moet ontheffing worden aangevraagd. De gedragscode maakt het dus eenvoudiger op een zorgvuldige manier om te gaan met de belangen van flora en fauna. Het is van belang om de naleving van de gedragscode goed te documenteren, zodat aangetoond kan worden dat volgens de gedragscode is gehandeld. In het bestek staat de gedragscode vermeld en wordt de aannemer geacht conform de gedragscode te werken. Dit past bij maatschappelijk verantwoord handelen. Ecologische doelstellingen zijn onlosmakelijk verbonden met het duurzaam beheer van het watersysteem. Voor algemeen onderhoud (regulier en periodiek) aan de waterkeringen is een werkprotocol opgesteld die een concrete invulling geeft aan de gedragscode (zie bijlage F). Als uit onderzoek blijkt dat er geen beschermde soorten aanwezig zijn, dan kan het onderhoud gewoon worden uitgevoerd met de zorgplicht in het achterhoofd. Als het niet mogelijk is om met het werkprotocol te werken moeten schadebeperkende maatregelen worden toegepast. Met de standaardonderhoudspakketten wordt rekening gehouden met de Flora- en faunawet, de maatwerkpakketten vragen extra aandacht.

5.2 Onderhoudsvorm Maaien (inclusief afvoeren) en begrazen zijn dé twee technische handelingen voor de instandhouding van de keringen. Tabel 5.1 geeft puntsgewijs de verschillen weer tussen maaien en begrazen. Beide vormen hebben elk hun eigen voor- en nadelen voor vegetatie, flora en fauna. Ook praktisch en landschappelijk gezien verschillen deze twee vormen van elkaar. Overigens is de manier waarop het onderhoud wordt uitgevoerd cruciaal voor de kwaliteiten van de uiteindelijke vegetatie.

Tabel 5.1 Verschillen maaien versus begrazen

Maaien Begrazen (extensief) Voordelen Voordelen efficiënte verschraling gevarieerde vegetatiestructuur geen struweel- of ruigtevorming minder contrasten in milieucondities gunstig kiemmilieu voor kortlevende soorten bloemrijkdom voorzomer landschappelijk beeld grazers (belevingswaarde)

Nadelen Nadelen doden en afvoeren van dieren en zaden struweel- en ruigtevorming grote, plotselinge contrasten in milieucondities selectieve begrazing eenvormige vegetatiestructuur vergrassing grootschaligheid veeziekten en besmettingsgevaar mogelijke bodemverdichting (indien insporing door machines)

neveneffect ontwormingsmiddelen (giftig)

Aandachtspunten Aandachtspunten maaiselafvoer permanent of periodiek maaihoogte ingerasterd of rondtrekkend zaadtransport door machines zaadtransport aantal maaibeurten en maaitijdstip soort grazer

spoorvorming/looppaden Mitigerende maatregelen Mitigerende maatregelen gefaseerd maaien aangepaste maaiapparatuur

hooien en nabeweiding onkruidbestrijding

25

5.2.1 Maaien Maaifrequentie Op de primaire dijken, de Diezedijken en Aa-kades (regionale waterkeringen) worden 3 maaifrequenties toegepast, namelijk 1x maaien, 2x maaien en 6x maaien. Dit is afhankelijk van de doelstelling van het traject. De trajecten met een belangrijke ecologische functie worden 1x per jaar gemaaid, waardoor planten volledig tot ontwikkeling en zaadzetting kunnen komen. Verreweg de meeste trajecten worden 2x per jaar gemaaid, hierbij wordt wel voldaan aan de gedragscode flora- en faunawet. De trajecten waar 6x per jaar wordt gemaaid zijn gering. Reden voor deze maaifrequentie zijn afspraken bij de dijkversterkingen om uitzicht te garanderen. Alleen de kruin wordt dan ook 6x gemaaid, de taluds gaan mee in het reguliere 2x maaien. Op de voedselrijke taluds wordt 2x per jaar gemaaid. Het is niet mogelijk om daar stroken of delen van de vegetatie te laten staan omdat de vegetatie dan gaat liggen en de grasmat verstikt, dit heeft een nadelig effect op de erosiebestendigheid van de grasmat. Voor het Drongelens kanaal wordt er ook gefaseerd gemaaid om zo een schuilplaats te bieden voor grote en kleine dieren. Daarnaast heeft het een positief effect op de ecologische diversiteit. Maaitijdstip De exacte maaitijdstippen variëren per jaar, maar de maaiperiode is zoveel mogelijk afgestemd op de periode uit de gedragscode flora en faunawet en het gesloten seizoen van de kering (zie tabel 5.2). Daarnaast worden de rasters bijgemaaid. De onkruidbestrijding zoals het uitmaaien van akkerdistels gebeurt vlak voordat de akkerdistels bloeien. Voor weidekervel zijn er ook aangepaste maaitijdstippen. Maaifrequentie Maaiperiode 1x maaien Vanaf eind augustus 2x maaien Na 15 juni

Na 15 september 6x maaien

Na 15 april en voor 1 oktober

Tabel 5.2 Maaifrequentie en maaitijdstippen Op de primaire waterkeringen wordt er voor gekozen om zo laat mogelijk te maaien, zodat de planten zaad kunnen zetten. Bij het Drongelens kanaal wordt er juist voor gekozen om vroeg te maaien, zodat de planten tijd hebben om weer in bloei te komen. Met beide aanpakken wordt een ecologische doelstelling nagestreefd. Voor het Drongelens kanaal geldt een afwijkende maaiperiode i.v.m. het bereiken van de ecologische doelstelling, namelijk:

• Grasland, 2x gefaseerd maaien (10% overslaan): eerste helft juni en eerste helft september • Grasland pimpernelblauwtje, 1x maaien (blokken van 100m overslaan): tweede helft september (ivm

levenscyclus van vlinder wat later maaien), om de 2 of 3 jaar ook 1x extra vroege maaibeurt (eerste helft juni) om verruiging tegen te gaan.

Door begin juni te maaien hebben planten tijd om weer in bloei te komen en is het nog geen hoogseizoen voor insecten. In overleg met de ecoloog, directievoerder maaibestek en verantwoordelijke afdeling voor onderhoud kan er beargumenteerd afgeweken worden van de vaste maaiperiodes door de aannemer. Randvoorwaarden hierbij zijn dat het geen extra schade toebrengt aan de waterkering en de ecologie. Alleen het waterschap kan toestemming geven. Maaisel Om verstikking van de grasmat te voorkomen en om verruiging te beperken wordt het maaisel van de kering verwijdert en vervalt het aan de aannemer. Maaisel is in potentie een grondstof. Door de afzetmarkt als veevoer te verbeteren of door het maaisel op een andere hoogwaardige manier toe te passen, hoeft het maaisel niet te worden afgevoerd naar de compostering. In de maaiselstrategie (dd. 02 september 2013) worden tijdelijke pachtvormen voorgesteld waar in het waterschap eisen stel aan het onderhoud van de grasmat en de ongewenste effecten uitsluit. Dit sluit aan op de huidige gebruiksovereenkomsten die met enkele agrariërs zijn afgesloten. Het maaisel vervalt dan aan de betreffende agrariër en de agrariër voert het onderhoud uit zonder kostenvergoeding.

26

Gefaseerd maaien Vanuit ecologisch oogpunt is gefaseerd maaien belangrijk. Dit betekent dat per maaibeurt kleine delen van de vegetatie blijven staan als schuilplek voor insecten en andere kleine fauna. Gefaseerd maaien wordt nog weinig toegepast. Langs het Drongelens kanaal is dit wel al een gebruikelijke beheervorm. Voor de andere keringen moet nog uitgewerkt worden of dit samen gaat met de andere functionele eisen. Materieel Het materieel dat wordt gebruikt, bepaalt eveneens de kwaliteit van het onderhoud. Machinaal onderhoud heeft de voorkeur, maar de beperkte bereikbaarheid en/of specifiek onderhoud maken eventueel sporadisch handmatig onderhoud noodzakelijk. In bestekken die zijn opgezet volgens de RAW-methodiek ligt de keuze voor het in te zetten materiaal bij de aannemer. Het waterschap kan wel op voorhand voorwaarden stellen in geval van inzet van bepaald materieel (bijvoorbeeld een minimale zuigende werking en snijden m.b.v. messen) en/of op voorhand een aantal technieken niet toestaan. Dit is wenselijk zodra een techniek een negatief effect heeft op de doelrealisatie. In dat kader is de algehele richtlijn om geen klepelmaaier en/of mulcher te gebruiken. Wanneer het inzetten van deze technieken toch gewenst is zal er een afweging worden gemaakt tussen doelrealisatie, maatschappelijk draagvlak en inzet van financiële middelen. Hierbij worden ook de volgende elementen in ogenschouw genomen:

• Bebouwing (beperking van overlast door met andere machines te werken) • Veiligheid (steile taluds vragen om andere machines) • Weer (natte omstandigheden vraagt om andere machines)

5.2.2 Beweiding Beweiding is op de keringen alleen toegestaan met schapen. Er zijn verschillende vormen van beweidingsvorm mogelijk:

• Rantsoenbeweiding • Standbeweiding • Geherderde beweiding

Het effect van beweiding is heel erg afhankelijk van het aantal schapen per hectare en de duur waarmee de schapen op een locatie staan. Voor de kwaliteit van de grasmat is standbeweiding het minst gunstig. De schapen staan dan tussen 1 april en 1 oktober op de dijk en vreten de grasmat compleet kaal, zeker als er teveel schapen staan. Bovendien leidt deze vorm sneller tot paadjes. Met rantsoenbeweiding is beter te sturen en met geherderde beweiding kan de begrazingsdruk helemaal goed afgestemd worden op het variërende vegetatiegroei. Ten opzichte van hooilandbeheer geeft geherderde beweiding een meer gevarieerde vegetatiestructuur, maar vindt minder verschraling plaats.

Inzet is om de stand- en rantsoenbeweiding te vervangen door geherderde beweiding, hooilandbeheer (maaien en afvoeren) of een beheer van hooien en voorbeweiden. Op plaatsen waar op de dijk landschappelijke waardevolle bomen staan, is het door beschaduwing en bladval niet mogelijk een soortenrijke vegetatie te ontwikkelen. Hier kan worden volstaan met aangepast agrarisch beheer.

In 2013 heeft het DB besloten om standbeweiding toe te staan, maar in beperkte mate af te bouwen door beweidingsbeheer met schapen langs fietspaden terug te dringen. Daarnaast wordt standbeweiding afgebouwd op percelen met ecologische potentie, percelen waar herhaaldelijk problemen zijn met naleving van pachtvoorwaarden door pachters en percelen waarop op korte termijn in afrasteringen moet worden geïnvesteerd. Ook is de insteek om passief af te bouwen, dus waar pachters het contract opzeggen zal de mogelijkheid vervallen om te beweiden. Wel is maaibeheer in de vorm van een beheerovereenkomst mogelijk. Voor geherderde beweiding heeft dit besluit geen consequenties, dit wordt niet afgebouwd. Vanuit ecologisch oogpunt wordt de geherderde beweiding als meest gewenste beheervorm gezien wat betreft begrazing. Onkruidbestrijding Het waterschap voert de onkruidbestrijding uit op de pachtpercelen (zie paragraaf 5.9 voor nieuw voorstel). Het gaat hierbij om mechanische onkruidbestrijding. Daarnaast voert het waterschap ook de chemische bestrijding uit wanneer dat nodig is. Hier wordt echter zeer zuinig mee omgesprongen. Door het toepassen van deze chemische bestrijding zijn de waterkeringen uitgesloten van het duurzaam terreinbeheer certificaat. Door de omvorming in beheer van begrazing naar maaien is de toepassing van chemische

27

bestrijdingsmiddelen in de toekomst wellicht niet meer noodzakelijk. Wanneer dit het geval is kunnen ook de waterkeringen opgenomen worden in het duurzaam terreinbeheer certificaat (kwalificatie zilver).

5.3 Groenonderhoud Op dit moment is er weinig inzicht in de toestand van de bomen op de primaire en regionale waterkeringen in het beheer van het waterschap. Er is behoefte aan een structurele aanpak waarbij de bomen op reguliere basis worden geïnspecteerd en onderhouden. Dit kan door middel van een visual tree assessment (VTA) wat de input vormt voor een beheerplan en uitvoering van snoeionderhoud. In 2014 wordt daarom een plan van aanpak opgesteld waarin wordt beschreven wat er moet gebeuren om het boomonderhoud op een correcte en verantwoorde manier in te vullen voor de primaire en regionale waterkeringen. Daarbij zijn het voldoen aan de wettelijke zorgplicht en het beheren van een gezond bomenbestand belangrijke uitgangspunten. Doel Het waterschap heeft een wettelijke zorgplicht. Dit betekent dat er inzicht moet zijn de toestand van de bomen en dat de bomen dusdanig onderhouden moeten worden dat ze gezond blijven. Aan de wettelijke zorgplicht kan invulling gegeven worden door boomveiligheidscontroles uit te voeren met behulp van de VTA-methodiek. Binnen deze methodiek worden bomen volgens vaste richtlijnen geïnspecteerd op zichtbare mechanische en biologische afwijkingen die breuk- en/of instabiliteitsgevaar kunnen veroorzaken. Het waterschap doet dit momenteel nog niet op een structurele wijze. De doelen van het PvA zijn:

• Voldoen aan wettelijke zorgplicht • Minimaliseren het risico op schade en letsel • Een gezond bomenbestand creëeren • Besparen op jaarlijkse onderhoudskosten na 2016 (door planmatige insteek en opbrengst hout)

Planning In 2014 wordt het PvA opgesteld en uitgevoerd, in 2015 en 2016 wordt het achterstallig onderhoud weggewerkt en dan kan er vanaf 2017 overgestapt worden op regulier onderhoud.

5.4 Plaagsoorten bestrijding Het primaire doel van de bestrijding van plaagsoorten is behouden van een erosiebestendige grasmat met de bijbehorende maatregelen. Daarnaast kunnen plaagsoorten de ecologische ontwikkeling van de vegetatie negatief beïnvloeden. Voor de plaagsoorten zijn Brabantbreed protocollen opgesteld. De conclusies uit deze protocollen zijn beschreven in deze paragraaf. Daarnaast is er Brabantbreed een beverprotocol opgesteld dat is vastgesteld door de provincie, geldt er een distelverordening en is er een activiteitenplan voor dassen. De provincie heeft ontheffing verleend aan o.a. waterschap Aa en Maas op basis van artikel 68 van de Flora- en faunawet voor het opzettelijk verontrusten van of het vernielen van holen van vos, konijn en das, alsook het doden van vos en konijn. Dit kan uiteraard alleen onder voorwaarden die zijn opgenomen in de ontheffing (d.d. 29-5-2012). In deze paragraaf zijn de bestrijdingsmethodes voor de belangrijkste plaagsoorten beschreven. Japanse duizendknoop Preventieve maatregelen zijn het meest effectief in het beheer van de uitheemse duizendknoopsoorten. Preventieve maatregelen voorkomen dat de dure eliminatie- en beheersingsmaatregelen langdurig moeten worden uitgevoerd. Onder preventieve maatregelen vallen;

1. Veilige afvoer van plantenmateriaal; 2. Veilige afvoer besmette grond; 3. Voorkomen van import van besmette grond; 4. Administratie en registratie van verplaatsing van besmette grond.

Wanneer de Japanse duizendknoop zich al heeft gevestigd is uitgraven de meest effectieve methode, dit is echter niet overal mogelijk. Alternatieven zijn dan handmatig verwijderen of chemisch bestrijden (heeft niet de voorkeur). Reuzenbalsemien Bestrijding van reuzenbalsemien is alleen effectief als zaadzetting wordt voorkomen. Het zaad is maximaal 18 maanden kiemkrachtig en de plant zelf eenjarig, wat betekent dat eliminatie in theorie binnen twee groeiseizoenen mogelijk is. Zaadvorming door één enkele plant kan de inspanning van een intensieve bestrijdingsactie volledig teniet doen. Eliminatie moet daarom zorgvuldig uitgevoerd worden.

28

Mocht de reuzenbalsemien voorkomen dan zijn de volgende maatregelen effectief: 1. Maaien 2. Uittrekken 3. Chemische bestrijding

Reuzenberenklauw Het is het meest efficiënt om in te zetten op maatregelen om vestiging van reuzenberenklauw te voorkómen. Meest efficiënte eliminatiemaatregel is uitsteken, gevolgd door chemische bestrijding, maaien en begrazing. Omdat de methodes verschillen in arbeidsintensiviteit wordt over het algemeen afhankelijk van de populatieomvang gekozen, zie tabel 5.3: Eliminatiemethode Populatieomvang Uitsteken <100 planten Maaien <1000 Chemische bestrijding <100 Begrazing >200 - Verspreidde populatie Tabel 5.3 Eliminatiemethodes van reuzenberenklauw Amerikaanse vogelkers Dit speelt met name op het Drongelens kanaal. In het kader van Interreg (www.invexo.eu) is er onderzoek gedaan. Uit het onderzoek blijkt dat de beheerder gericht moet kiezen voor één van de volgende beheerstrategieën:

1. Acceptatie van Amerikaanse vogelkers; 2. Het bos weerbaar maken; 3. Het bos weerbaar maken in combinatie met bestrijding van Amerikaanse vogelkers; 4. Bestrijding van Amerikaanse vogelkers.

Indien een plaagsoort is geconstateerd wordt overlegd tussen de afdeling AW, O&M en het betreffende district over de aanpak met inachtneming van de opgestelde protocollen. De plaagsoorten die momenteel bekend zijn op de waterkeringen zijn Japanse duizendknoop, reuzenbalsemien, reuzenberenklauw en Amerikaanse vogelkers. Deze worden actief bestreden.

5.5 Bekleding In paragraaf 5.2 is beschreven hoe de grasmat het beste onderhouden kan worden en welke beheervormen worden toegepast (paragraaf 5.7 en 5.8). Voor steenbekleding geldt dat deze jaarlijks worden geïnspecteerd tijdens de najaarschouw en worden getoetst in de veiligheidstoetsing. Wanneer hier uit voort komt dat er onderhoud noodzakelijk is zal dit worden uitgevoerd. Steenbekleding is echter relatief onderhoudsvrij in vergelijking met een grasmat. In het gebied van Aa en Maas is het vooral terug te vinden in stadskernen (historische kademuren) en onder bruggen. Steenbekleding wordt vooral toegepast wanneer er geen gras kan groeien (bijvoorbeeld onder bruggen of bij zoutwater) of als er sprake is van sterke golfinvloeden. Bij waterschap Aa en Maas is dit maar beperkt het geval. Grasbekleding is goedkoper in aanleg en heeft een belangrijke nevenfunctie als EVZ, waardoor dit de voorkeur heeft boven steenbekleding.

5.6 Elementen in, op of bij waterkeringen Onderhoud van kunstwerken en NWO’s vraagt om een andere benadering dan grasbekleding. Het doel van het onderhoud is om te garanderen dat de geplande levensduur van een object wordt gehaald. Onder onderhoud wordt ook verstaan het uitvoeren van modificaties/verbeteringen. Dit geldt voor de volgende velden: elektrotechnisch, werktuigbouwkundig, civieltechnisch en bouwkundig. Onderhoud is niet het aanpassen van een object waardoor de functie van het object verandert. Bij het onderhoud wordt er gestreefd naar een goede situatie. Zodra uit de inspectie blijkt dat de toestand matig of zelfs slecht is zal er onderhoud worden gepleegd. Voor de veiligheid is het namelijk essentieel dat een kunstwerk goed functioneert. Het onderhoud van de kunstwerken wordt gedaan op basis van jaarlijkse inspectie, de veiligheidstoetsing en de civieltechnische inspectie die eens in de vijf jaar wordt uitgevoerd. Daarnaast is er 1x per 3 jaar een proefsluiting waarbij gecontroleerd wordt of het kunstwerk daadwerkelijk goed gesloten kan worden. Bij een inspectie wordt er bekeken of het kunstwerk naar behoren functioneert (zoals aangelegd) en of het kunstwerk nog voldoet aan het ontwerp. In het ontwerp zijn de normen meegenomen (primair: 1/1250 en regionaal: 1/150).

29

Het is de bedoeling om in 2015 te werken volgens de norm voor conditiemetingen (NEN 2767). Op dit moment wordt eerst de basis op orde gebracht en Ultimo ingericht/gevuld. Voor de inspectie volgens de NEN moeten eerst medewerkers worden opgeleid. Doel is om op een uniforme en eenduidige manier te kunnen inspecteren. Kabels en leidingen Kabels en leidingen worden in de toetsing getoetst op veiligheid. Kabel- en leidingsexploitanten moeten deze informatie aanleveren. Dit is voor primair al gebeurd, voor regionaal nog niet. Dit is vastgelegd in het convenant kabels en leidingen. Voor regionale waterkeringen wordt nu uitgezocht welke leidingen er allemaal liggen en hoe hier mee om te gaan. Dit is een meerjaren traject. In de tweede veiligheidstoetsing (2018) zullen de kabels en leidingen getoetst moeten worden. De afdeling O&R inspecteert de kabels en leidingen niet structureel, omdat ze moeilijk te inspecteren zijn zonder ze te beschadigen. De uitwendige inspectie laat nog veel ruimte voor verschillende beoordelingen van de kabels en leidingen. In de primaire keringen gaat het bij eigen kabels en leidingen vooral om overstortleidingen en deze leidingen hebben weinig te lijden aangezien ze weinig worden belast. De keermiddelen worden wel jaarlijks geïnspecteerd en waar nodig hersteld/vervangen. Kwelschermen Kwelschermen (erosieschermen) worden niet geïnspecteerd, omdat ze daarvoor bloot gelegd en getrokken moeten worden. Dit is niet wenselijk. Er wordt nu vanuit gegaan van een bepaalde levensduur. Dit moet structureler in kaart gebracht worden. Logische momenten om de kwelschermen te vervangen zijn bij einde levensduur of bij een dijkversterking. Losse keermiddelen Op dit moment zijn de losse keermiddelen op verschillende locaties opgeslagen. Het komt voor dat keermiddelen verdwijnen wat geen wenselijke ontwikkeling is. De wens is dan ook om enkele centrale opslaglocatie in te richten waarbij de keermiddelen op een veilige en gecontroleerde manier worden opgeslagen.

5.7 Standaard onderhoudspakketten Er zijn twee standaardpakketten voor het onderhoud van de primaire en regionale keringen. Het gaat hierbij om twee maaimethodes, aangezien uit onderzoek is gebleken dat maaibeheer zorgt voor een optimale grasmat met een goede ecologische diversiteit. In het gebied van Aa en Maas wordt ook begraasd, wat in paragraaf 5.8 is beschreven in de maatwerkpakketten. In 2013 heeft het Dagelijks Bestuur besloten om op beperkte schaal actief om te vormen van begrazing naar maaibeheer op de percelen waar dit zorgt voor overlast (o.a. uitwerpselen op fietspaden), waar afrastering vervangen moet gaan worden en waar ecologisch grote potentie is. Daarnaast is de insteek om passief af te bouwen, dus waar pachters het contract opzeggen zal de mogelijkheid vervallen om te beweiden. Wel is maaibeheer in de vorm van een beheerovereenkomst mogelijk. De standaard onderhoudspakketten en de maatwerkpakketten worden toegepast afhankelijk van de lokale situatie. Het is pas mogelijk om hier mee te schuiven zodra de lokale situatie verandert. Voorbeelden hiervan zijn vergevorderde verschraling waardoor van 2x maaien overgestapt kan worden naar 1x maaien, het opzeggen van pachtcontracten, dijkversterking of verandering van status. Het is dus niet mogelijk om over te stappen van 2x maaien naar 1x maaien alleen omdat dit goedkoper is. Voor de veiligheid heeft dat namelijk dusdanig negatieve consequenties dat de grasbekleding mogelijk niet meer voldoet aan de wettelijke eisen. In de plus- en minpakketten heeft het bestuur wel een keuze (paragraaf 5.9). In tabel 5.4 staan de twee standaard maaivormen beschreven, afhankelijk van de voedselrijkheid van de ondergrond. Voedselarme ondergrond Voedselrijke ondergrond

(verschraling nodig) Methode 1x maaien 2x maaien Maaisel verwerking Afvoeren Afvoeren Begrazingsdichtheid n.v.t. n.v.t. Afvoerperiode Binnen 3 - 10 dagen maaisel afvoeren Binnen 3 -10 dagen maaisel afvoeren Onderhoudsperiode 1 april tot 1 oktober 1 april tot 1 oktober Onkruidbestrijding n.v.t. n.v.t.

30

Tabel 5.4 Standaard onderhoudspakketten Voedselarme ondergrond Op voedselarme ondergrond is het mogelijk om 1x te maaien. Dit is kosteneffectief en zorgt voor een grote ecologische potentie en ontwikkeling. Voedselrijke ondergrond Op voedselrijke grond groeit het gras hard en is het noodzakelijk voor de kwaliteit van de grasmat om 2x te maaien. Hiermee wordt verschraling ingezet en de doorworteling bevordert, bovendien wordt door verschraling richting het ecologisch streefbeeld gewerkt.

5.8 Maatwerkpakketten Naast de standaardpakketten zijn er 5 maatwerkpakketten (zie tabel 5.5) die worden toegepast in het gebied van Aa en Maas. Het gaat hierbij om pakketten met een vorm van begrazing. Met deze maatwerkpakketten wordt een veilige dijk behaald, waardoor het kwalitatief voldoet aan de landelijke normen. De standaardpakketten zorgen echter voor een nog betere doorworteling, hogere ecologische waarden en verzorgder beeld. De maatwerkpakketten zijn van oudsher zo gegroeid en vertegenwoordigen, naast dijkbeheer vanuit veiligheid, ook landelijke beleving en agrarische bedrijfsvoering. In paragraaf 5.3 is toegelicht waarom standbeweiding nu gedeeltelijk actief en gedeeltelijk passief wordt afgebouwd. Uiteindelijk zal dit er toe leiden dat de waterkeringen voornamelijk worden gemaaid en op enkele locaties met een kudde wordt begraasd. Hiervoor is geen streefdatum bepaald. In onderstaande tabel staan de vijf maatwerkpakketten beschreven, afhankelijk van de voedselrijkheid van de ondergrond.

Tabel 5.5 Maatwerkpakketten Voedselarme ondergrond Op voedselarme ondergrond is er een lagere begrazingsdruk nodig om een erosiebestendige grasmat te bereiken. Voedselrijke ondergrond Op voedselrijke grond groeit het gras hard en is het noodzakelijk voor de kwaliteit van de grasmat om een hogere begrazingsdruk toe te passen. Hiermee wordt verschraling ingezet en de doorworteling bevordert. De verschraling is echter beperkt, aangezien de schapen zorgen voor bemesting van het talud. Naast de in tabel 5.5 benoemde maatwerkpakketten is ook rantsoenbeweiding een mogelijke beheervorm. Bij rantsoenbeweiding wordt een perceel opgedeeld in meerdere delen en worden deze om de beurt begraast. Dit is in dit beheer- en onderhoudsplan niet benoemd als mogelijkheid, aangezien het niet de voorkeur heeft. De nadelen zijn daarvoor te groot. Het vraagt om veel toezicht om te beoordelen of het correct wordt uitgevoerd en er gaan altijd percelen het hoogwaterseizoen in met te hoog gras. Ook de beheervorm maaien met nabeweiding heeft niet de voorkeur en wordt daarom niet genoemd in de tabel. Wanneer er alleen nabeweid wordt zal de grasmat niet de ideale kwaliteit hebben om goed het winterseizoen in te gaan.

Methode

Voorbeweiden met kudde en 1x maaien

Beweiden (stand) Schaapskudde beweiden (stand) Voor- en nabeweiden met kudde en 1x maaien

Maaisel verwerkingAfvoeren n.v.t. n.v.t. n.v.t. Afvoeren

Begrazingsdichtheid

Geen specifieke eisen voor dichtheid, wel voor beeld grasmat (lengte grasmat, insporing, etc)

10 schapen per ha Geen specifieke eisen voor dichtheid, wel voor beeld grasmat (lengte grasmat, insporing, etc)

15 schapen per ha Geen specifieke eisen voor dichtheid, wel voor beeld grasmat (lengte grasmat, insporing, etc)

AfvoerperiodeBinnen 10 dagen afvoeren n.v.t. n.v.t. n.v.t. Binnen 10 dagen

afvoerenOnderhoudsperiode 1 april tot 1 oktober 1 april tot 1 oktober 1 april tot 1 oktober 1 april tot 1 oktober 1 april tot 1 oktober

Onkruidbestrijdingn.v.t. ja ja ja n.v.t.

Voedselarme ondergrond Voedselrijke ondergrond (verschraling nodig)

31

5.9 Plus- en minpakketten De standaard onderhoudspakketten zijn gericht op een veilige dijk met volledige benutting van de ecologische potentie. Daarnaast zijn er maatwerkpakketten voor locaties waar pachtovereenkomsten zijn om te beweiden. Waterschap Aa en Maas kan er voor kiezen om de financiële en personele middelen op verschillende manieren in te zetten. In deze paragraaf zijn een aantal plus- en minpakketten uitgewerkt waar invulling wordt gegeven aan de verschillende manieren. Een pluspakket is een pakket dat een bijdrage levert aan maatschappelijke en economische doelstellingen, zoals LNC-waarden of kosten- of inspanningsreductie. De waterkering blijft voldoen aan wettelijke veiligheidsnorm. Een minpakket is een pakket waarbij wordt voldaan aan de wettelijke norm, maar waar een kostenreductie of inspanningsreductie mee wordt bewerkstelligd. De waterkering blijft voldoen aan wettelijke veiligheidsnorm. Een combinatie van standaard onderhoud met plus- en minpakketten noemen we een onderhoudsstrategie. Hoofdstuk 5 en 6 dienen als basis voor een adviesnota aan het bestuur voor een vast te stellen onderhoudsstrategie op het gebied van het jaarlijkse maaionderhoud. In maart 2014 zal een adviesnota aan het Dagelijks Bestuur worden aangeboden met een advies uit bovenstaande plus- en minpakketten. Het vertrekpunt daarbij is het huidige beleid. Beschrijving plus- en minpakketten In tabel 5.6 zijn de verschillen te zien tussen kosten, erosiebestendigheid van de grasmat, maatschappelijke en ecologische doelstellingen. In de beschrijving is een voorstel gedaan welke plus- en minpakketten toegepast kunnen worden. Toepassen gazonbeheer Het betreft percelen waar afspraken zijn gemaakt tijdens de dijkversterkingen om de kruin 6x per jaar te maaien in verband met behoud van het uitzicht. Het gaat hierbij om weinig extra kosten, maar het is essentieel geweest in het behoud van draagvlak tijdens en na de dijkversterking. Voor de kwaliteit van de grasmat is het niet nodig. Voor de particulier betekent het wel dat het uitzicht niet wordt ontnomen. Voorstel is om de huidige situatie te behouden en op de afgesproken trajecten 6x te blijven maaien. Mechanische onkruidbestrijding De mechanische onkruidbestrijding gebeurt nu door het waterschap op pachtpercelen. Dit is een kostenpost van €50.000 euro per jaar. Het voordeel is dat er een goede beheersing is van het onkruid wat leidt tot een goede grasmat. Dit heeft het waterschap in eigen hand. Gezien de hoge kosten en het haalbare alternatief is het voorstel echter om het terug te leggen bij de pachter. De mechanische onkruidbestrijding kan goed door de pachter gedaan worden mits er extra toezicht wordt gehouden (100 uur extra per jaar). De nadelen zijn een grotere belasting voor de pachter en het extra toezicht om de kwaliteit van de grasmat te bewaken. Mogelijk leidt het tot extra overtredingen. Voorstel: mechanische onkruidbestrijding bij de pachter neerleggen, mits er €5000 wordt geïnvesteerd in extra toezicht. Totale besparing is dan €45.000 per jaar. Deze besparing wordt geïnvesteerd in het wegwerken van het achterstallig onderhoud van bomen en het uitvoeren van een VTA (zie paragraaf 5.3). Kanttekening: de chemische bestrijding van onkruid zal de verantwoordelijkheid van het waterschap blijven. Het wordt niet wenselijk geacht dat pachters zelf met chemische middelen werken op de waterkering. Gefaseerd maaien Op het Drongelens kanaal wordt bij een maaibeurt 10% niet gemaaid, hiermee wordt een vluchtplaats voor dieren (groot en klein) gecreëerd, daarnaast levert het meer ecologische diversiteit op en het oogt natuurlijker. Nadelen zijn dat de aannemer met meer aandacht moet maaien, er meer toezicht benodigd is en dat het rommelig oogt voor het publiek. Het is kostenneutraal. Gezien de ecologische waarde van het Drongelens kanaal is het voorstel om het hier te blijven doen, maar om het niet toe te passen op de primaire waterkeringen. Om dit ook toe te passen op primaire waterkeringen is meer onderzoek nodig. In tabel 5.6 is een overzicht gemaakt van de afweging. Plus- en minpakket Kosten Maatschappelij-

ke doelstelling Ecologische doelstelling

Erosiebestendig-heid grasmat

32

Gazonbeheer - ++ - n.v.t.

Onkruid-bestrijding door waterschap -- + 0 + Onkruid-bestrijding door pachter ++ - 0 + Gefaseerd maaien

0 0 + 0

Pluspakket Minpakket

Tabel 5.6 Impact van de plus- en minpakketten In tabel 5.7 staan de kosten weergegeven en welk advies aan het bestuur is gegeven. Plus- en minpakket Kosten wanneer

uitgevoerd Huidige situatie Advies

Gazonbeheer € 1.300 Doen we al Doen

Onkruid-bestrijding door waterschap

€ 50.000 Doen we al Niet doen

Onkruid-bestrijding door pachter

Besparing €45.000 Doen we niet Doen

Gefaseerd maaien € 0 Doen we al Primaire kering: niet Dr. Kanaal: wel

Pluspakket Minpakket

Tabel 5.7 Advies aan bestuur over plus- en minpakketten

33

6. kosten onderhoudspakketten en plus- en minpakketten

6.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de financiële consequenties van het beheer- en onderhoud weergegeven. Het gaat hierbij om een onderbouwing van de kosten van de standaard- en maatwerkpakketten, de plus- en minpakketten en de standaard kosten die behoren tot het beheer en onderhoud. Denk bij dit laatste aan onderhoudskosten die niet toe te kennen zijn aan een pakket, zoals het opschonen van molsloten, kunstwerken en onderhouden van NWO’s (Niet Waterkerende Objecten). In de kosten zijn geen interne uren opgenomen.

6.2 Kosten standaardpakketten In deze paragraaf worden de kosten voor de standaardpakketten (zie paragraaf 5.7) weergegeven per hectare. Voor het onderhoud van de waterkeringen worden normbedragen gehanteerd gebaseerd op het prijsniveau 20137, inclusief BTW, zie tabel 6.1. Normkosten onderhoud per hectare Toelichting kosten

Standaard onderhoud Primaire waterkering Maaien 1x € 932,- Kosten per hectare maaien, bijmaaien

rasters/bomen, staartposten, tbs-uren Maaien 2x € 1555,- Kosten per hectare maaien, bijmaaien

rasters/bomen, staartposten, tbs-uren Gemiddeld € 1540,- Kosten per hectare maaien, bijmaaien

rasters/bomen, staartposten, tbs-uren Regionale waterkering Maaien 1x € 786,- Kosten per hectare maaien, bijmaaien

rasters/bomen, staartposten, tbs-uren Maaien 2x € 1466,- Kosten per hectare maaien, bijmaaien

rasters/bomen, staartposten, tbs-uren Gemiddeld € 1189,- Kosten per hectare maaien, bijmaaien

rasters/bomen, staartposten, tbs-uren Drongelens kanaal Maaien 1x € 751,- Maaien waterkering, bijmaaien rondom bomen,

staartposten Maaien 2x € 1356,- Maaien waterkering, bijmaaien rondom bomen,

staartposten Tabel 6.1 Normkosten per hectare standaardpakketten

6.3 Kosten maatwerkpakketten In deze paragraaf worden de kosten voor de maatwerkpakketten (zie paragraaf 5.8) weergegeven per hectare. Voor het onderhoud van de waterkeringen worden normbedragen gehanteerd gebaseerd op het prijsniveau 20138, inclusief BTW, zie tabel 6.2. Normkosten onderhoud per hectare Toelichting kosten

Beweiden Primaire waterkering Voorbeweiden met kudde en 1x

maaien Hier is nog geen ervaring mee opgedaan en daarom

geen normbedrag bekend Beweiden (stand) € 1466,- Pachtinkomsten, onkruidbestrijding en onderhoud

aan poorten en rasters Schaapskudde € 1490,- Vergoeding schaapskudde Drongelens kanaal Schaapskudde € 1770,- Tabel 6.2 Normkosten per hectare maatwerkpakketten

7 Het prijsniveau Drongelens kanaal is gebaseerd op werkelijke inschrijving. Deze was fors lager dan de raming. 8 Het prijsniveau Drongelens kanaal is gebaseerd op werkelijke inschrijving. Deze was fors lager dan de raming.

34

6.4 Kosten onderhoud buiten pakketten Naast de kosten die gemaakt worden voor maaien en beweiden zijn er algemene kosten die niet toe te kennen zijn aan een specifiek pakket. Denk hierbij bijvoorbeeld aan plaagsoorten. In tabel 6.3 is hier een overzicht van gegeven. Normkosten onderhoud per hectare Toelichting kosten Primaire waterkering Maaien perceel met weidekervel € 1800,- Gazonbeheer (6x maaien) € 4239,- Beheersovereenkomsten € 1500,- Maaibeheer buiten bestek Algemene kosten € 133,- Maaien watergang, molgoten, houtopstand,

rietvegetatie, stelposten Plaagsoorten € 84,- Herstel schades onderhoud € 22,- Drongelens kanaal Algemene kosten € 322,- Rietmaaien, schouwpaden en rijplaten Herstel kades € 222,- Schades aan taluds, dierholen Bosonderhoud € 450,- Tabel 6.3 Normkosten per hectare buiten pakketten

6.5 Kosten kunstwerken De kosten voor kunstwerken bestaan uit preventieve kosten (inspectie, proefsluitingen) en correctieve kosten (herstel, niet zijnde investeringen). De correctieve kosten zijn variabel. In tabel 6.4 is dan ook een indicatie gegeven gebaseerd op de begrotingen van 2010 t/m 2013. In het overzicht zijn geen investeringskosten meegenomen. Het onderhoud van kunstwerken in eigendom van derden is geregeld in vergunningen. Het waterschap houdt er toezicht op. Normkosten onderhoud per jaar Toelichting kosten Kunstwerken € 37.500,- NWO (Niet Waterkerende

Objecten) € 11300,- NWO’s, incl. onderhoud aan o.a. opstelplaatsen,

drijfbalken, dijkpalen, verkeersborden etc. Kades € 12.500,- Taludverharding € 3.900,- totaal € 65.200 Tabel 6.4 Normkosten per jaar kunstwerken

6.6 Totale kosten onderhoud waterkeringen Dit overzicht is gebaseerd op bestekskosten van 2013. Door omgevingsfactoren en marktwerking kan het zijn dat de kosten voor het volgende bestek verschillen. Dit bedrag wordt wel gehanteerd als uitgangspunt voor de begroting. Andere input voor de begroting zijn resultaten uit inspectie en nieuwe ontwikkelingen op de markt. Dit laatste punt wordt toegelicht in de volgende paragraaf (6.7). Totale kosten Onderhoud waterkeringen (prijsniveau 2014) Maaien/ begrazen Primaire kering € 315.000 Maaien/ begrazen Regionale kering € 24.000 Maaien/ begrazen Drongelens kanaal € 68.000 Overig onderhoud € 183.000

Totaal € 590.000 Tabel 6.5 Totale kosten onderhoud waterkeringen

6.7 Toekomstige kosten ontwikkelingen Er zijn verschillende ontwikkelingen die invloed gaan hebben op de kosten voor het onderhoud van de waterkeringen. In tabel 6.6 zijn deze weergegeven. Plaagsoorten Kosten plaagsoorten gaat fors stijgen door meer plaagsoorten in het gebied (bever, das). Bijvoorbeeld de opkomst van de bever in het gebied. In 2012 waren er 600 bevers actief en de verwachting is dat dit er in 2035 ruim 7000 zijn (bron: zoogdiervereniging/faunafonds).

35

Maaiselafzet Op dit moment kost het geld om maaisel af te zetten bij composteerders. In het bestek 2013/2014 is daarom opgenomen dat het maaisel vervalt aan de aannemer, aangezien deze vaak goede afzetmogelijkheden heeft. De verwachting is dat in de toekomst maaisel geen geld meer kost, maar juist geld oplevert. Dit in verband met nieuwe toepassingen van maaisel die economisch waardevol zijn. Dit zal de kosten voor het maaien doen afnemen. Het is nog niet te voorspellen op welke termijn dit zal plaatsvinden en welke kostenreductie dit tot gevolg zal hebben. In 2013 is gestart met het wegen van het maaisel op enkele trajecten om over de jaren heen een beeld te krijgen van de omvang. In 2013 kwam er 11 ton maaisel per ha vrij, kanttekening is dat het tijdens de tweede maaiperiode erg droog was. Verandering mestwetgeving Wanneer pachtpercelen niet meer op te voeren zijn in mestboekhouding is de verwachting dat er pacht opgezegd gaat worden. Dit betekent meer maaionderhoud i.p.v. de ‘om niet’ overeenkomst. Het is lastig aan te geven of en op welke termijn dit gaat gebeuren, daarom is hier nog geen trend in kostenontwikkeling voor op genomen. Kademuur en coupure Heusden Proefsluiting komt er bij, onderhoud van kademuur. Proefsluiting kost veel i.v.m. betrokken duikers en materiaal. Kees zoekt dit uit (€10.000 tot €15.000). Kademuren zijn afgelopen jaren volledig hersteld, in goede staat overgedragen. Trend kostenontwikkelingen 2014-2019

2015 2016 2017 2018 2019 2020 Plaagdiersoorten € 5.000 € 5000 € 7.500 € 7.500 € 10.000 € 10.000 Mestwetgeving PM PM PM PM PM PM Maaiselafzet PM PM PM PM PM PM Indexering 1,67% per jaar € 600.000 € 610.000 € 620.000 € 630.000 € 640.000 € 650.000 Totaal € 605.000 € 615.000 € 627.500 € 637.500 € 650.000 € 660.000Tabel 6.6 Trend kostenontwikkeling 2014 - 2019

36

7. Monitoring en audit

7.1 Monitoring Het beheer- en onderhoudsplan waterkeringen (primair en regionaal) geeft richtlijnen voor het beheer en onderhoud met als doel om een bepaald streefbeeld te bereiken. Door monitoring kunnen de ontwikkelingen van de grasmat worden gevolgd. De monitoringsresultaten kunnen aanleiding zijn om beheer en onderhoud of streefbeelden in het beheerplan zelf aan te passen. Deze werkwijze komt overeen met de zogenaamde Deming-circle (PDCA-cirkel), zoals aangegeven in figuur 7.1. Monitoring valt onder de categorie CHECK.

Figuur 7.1: PDCA-cirkel voor beheer- en onderhoudsplan waterkeringen Doel Het doel van vegetatiemonitoring op de primaire en regionale waterkeringen is tweeledig. De monitoring dient inzicht te geven in het behalen van twee streefbeelden, te weten:

• Waterkeringen dienen te voldoen aan hun hoofdfunctie (veiligheid bieden conform norm) • Zowel op de binnen – als de buitentaluds wordt gestreefd naar een soortenrijke vegetatie met een

hoog aandeel aan kenmerkende soorten van kamgrasweide of (glanshaver) hooiland (beiden stroomdalgraslanden)

Type monitoring Op dit moment wordt er onderscheid gemaakt in twee type monitoring. De monitoring ten behoeve van veiligheid en de monitoring van natuurwaarden. Bij veiligheid gaat het om een grastoets, soortensamenstelling en de bedekkingsgraad. Bij natuurwaarde gaat het om het bepalen van vegetatietypen en met name om het voorkomen van waardevolle soorten of bijvoorbeeld doelsoorten binnen een EVZ-doelstelling. Informatiebehoefte Het doel van de monitoring is om een uitspraak te doen over de volgende vraag: Leidt het in het beheerplan waterkeringen beschreven en uitgevoerde beheer en onderhoud tot het gewenste streefbeeld? De volgende vragen zullen hiervoor beantwoordt moeten worden:

1. Voldoet de doorworteling aan de veiligheidsnorm? 2. Is de bedekkingsgraad voldoende voor de veiligheid? 3. Komen de erosiebestendige vegetatietypen voor? 4. Komen de ecologisch gewenste vegetatietypen voor?

a. Zijn kenmerkende soorten aanwezig die passen bij het gewenste vegetatietype? b. Zijn er storingssoorten aanwezig en in welke mate?

5. Welk effect hebben de verschillende beheervormen?

37

De kennis over de actuele status van de waterkeringen wordt op twee niveaus gebruikt: 1. Om het onderhoud aan te kunnen passen, via aanpassing van onderhoudscontracten. Doelgroep:

technisch en districtsmedewerkers (directievoerders en medewerkers B&O). 2. Om de actuele status op overzichtsniveau te presenteren, te gebruiken voor de veiligheidstoetsing en

streefbeelden aan te kunnen passen. Doelgroep: adviseurs waterkeringen, management, bestuur. Planning

• PvA opstellen in 2014 • Effectmonitoring pilots t/m 2015 • Vervolg effectmonitoring vanaf 2016 • Worteltoets en vegetatieopname in 2014 • Opname 0-situatie voor bedekkingsgraad in 2015

Aandachtspunten

• Welke informatie is cruciaal en welke informatie is ‘nice to know’? • Zijn er bepaalde deadlines die we moeten halen? • Welke capaciteit is er beschikbaar?

7.2 Auditing Dit beheer- en onderhoudsplan vormt de input voor het bestek en de daadwerkelijke uitvoering van onderhoud. Om er zeker van te zijn dat het beheer- en onderhoudsplan juist vertaald wordt naar het daadwerkelijke onderhoud wordt het proces gemonitord door middel van audits. Voor het maaionderhoud is dit in tabel 7.1 uitgewerkt. Processtap Planning Betrokkenen Auditvragen (wat wordt er getoetst) Opstellen Bestekken

Mei/juni 2014

• Opstellers bestek • Directievoerder • Waterbeheerder • Ecoloog

• Zijn de juiste onderhoudspakketten toegekend aan de waterlopen zoals gedefinieerd in het onderhoudsplan (standaard onderhoud, maatwerkpakketten, plus- en minpakketten)?

• Is werken conform gedragscode verwerkt in de bestekken?

• % standaard onderhoud versus maatwerk

• Monitoring van kosten o Inclusief bewaking geld voor

plus- en minpakketten Uitvoering Onderhoud

Jaarlijks • Technisch medewerker waterkeringen

• Adviseur waterkeringen

• Waterbeheerder • Gebiedsbeheerder • Ecoloog

• Vindt onderhoud plaats conform afspraken in bestek?

• Werken de aannemers / eigen medewerkers conform gedragscode?

• Monitoring van kosten o Inclusief bewaking geld voor

plus- en minpakketten

Tabel 7.1 Uitvoering audit maaibestek Naast interne procesaudits wordt het proces ook door de directievoerder en opdrachtgever zelf jaarlijks geëvalueerd. Hierbij wordt vooral geleerd van elkaar en worden mogelijke verbeteringen indien mogelijk in het lopende bestek aangepast of meegenomen als input bij de start van de voorbereidingen voor een nieuw bestek.

38

Bijlage A: Begripsomschrijving uit Keur 2013 Beschermingszone: aan een waterstaatswerk grenzende zone die als zodanig in de legger is opgenomen, waarin ter bescherming van dat waterstaatswerk voorschriften krachtens deze Keur van toepassing zijn, dan wel, indien er nog geen legger is of de beschermingszone nog niet in de legger is opgenomen:

1. de zone aan weerszijden van de primaire waterkering, die zich uitstrekt tot 50 meter uit de teen daarvan;

2. de zone aan weerszijden van de regionale waterkering, die zich uitstrekt tot 30 meter uit de teen daarvan;

3. de zone aan weerszijden van de compartimenteringskering, die zich uitstrekt tot 5 meter uit de teen daarvan;

Beschermingszone A: aan een waterkering grenzende zone, die als zodanig in de legger is opgenomen, waarin ter bescherming van de waterkering voorschriften krachtens deze Keur van toepassing zijn, dan wel, indien er nog geen legger is of de beschermingszone A nog niet in de legger is opgenomen: de zone die zich uitstrekt tot 30 meter uit de teen daarvan; Beschermingszone B: aan een waterkering grenzende zone, die als zodanig in de legger is opgenomen, waarin ter bescherming van de waterkering voorschriften krachtens deze Keur van toepassing zijn, dan wel, indien er nog geen legger is of de beschermingszone B nog niet in de legger is opgenomen: de zone die zich uitstrekt tot 30 meter uit de teen van de waterkering tot 20 meter daarbuiten; Bestuur: het dagelijks bestuur van waterschap Aa en Maas; Compartimenteringskering: een waterkering geregistreerd in de legger als compartimenteringskering die als zodanig geen direct waterkerende functie heeft, tenzij in geval van doorbraak of overstroming van de primaire waterkering; Coupure: doorgang in een waterkering ten behoeve van een (water-)weg, spoorbaan, etc.; Ecologische hoofdstructuur: gebieden overgenomen van de Verordening die qua natuur afhankelijk zijn van de waterhuishouding en als zodanig zijn opgenomen op de Keurkaart oppervlaktewater; Ecologische verbindingszone (EVZ): een zone overgenomen van de Verordening die is ingericht om natuurkerngebieden met elkaar te verbinden en als zodanig is opgenomen op de Keurkaart oppervlaktewater; Gesloten seizoen: de periode van 1 oktober tot 1 april; Legger: legger als bedoeld in artikel 5.1 van de Wet en / of in artikel 78 tweede lid van de Waterschapswet; Overige waterkering: elke waterkering die niet als primair of regionaal wordt aangemerkt en als zodanig is opgenomen op de Keurkaart overige waterkeringen; Piping: Het verschijnsel dat onder een waterkering een holle pijpvormige ruimte ontstaat doordat het erosieproces van een zandmeevoerende wel niet stopt. Primaire waterkering: een waterkering geregistreerd in de legger als primaire waterkering, die beveiliging biedt tegen overstroming doordat deze behoort tot een dijkring ofwel vóór een dijkring is gelegen; Profiel van vrije ruimte behorende bij de waterkering: de ruimte ter weerszijden van en boven een waterkering die naar het oordeel van de beheerder nodig is voor toekomstige verbeteringen aan de waterkering; Regionale waterkering: een waterkering geregistreerd in de legger als regionale waterkering, die beveiliging biedt tegen overstroming; Talud: hellend oppervlak van oppervlaktewaterlichamen en waterkeringen; Verordening: Verordening water provincie Noord-Brabant;

39

Waterkering: kunstmatige hoogte, (gedeelten van) natuurlijke hoogten of hoge gronden met ondersteunende kunstwerken die een waterkerende of mede een waterkerende functie hebben, ook wel een dijk genoemd; Waterstaatswerk: oppervlaktewaterlichaam, bergingsgebied, waterkering of ondersteunend kunstwerk;

40

Bijlage B: Wet- en regelgeving

• Europees niveau o Europese Kaderrichtlijn Water o Europese Vogel- en habitatrichtlijn o Flora-en faunawet o Richtlijn overstromingsrisico’s

• Rijksniveau o Waterwet o Waterschapswet o 4e nota waterhuishouding o Leidraden en handboeken rondom waterveiligheid o Regeling hydraulische randvoorwaarden primaire waterkeringen/voorschrift toetsen op

veiligheid o Natuurbeschermingswet o Natuur voor mensen, mensen voor natuur (ecologische hoofdstructuur) o Structuurschema Groene Ruimte o Wetgeving rondom

Ruimtelijke ordening LNC-waarden Milieu

• Regionaal niveau o Provinciale verordening Water 2009 o Provinciaal natuurbeheerplan 2012 o Structuurvisie ruimtelijke ordening Noord-Brabant o Structuur- en bestemmingsplan gemeente o Keur Waterschap Aa en Maas o Legger

Europees niveau Europese Kaderrichtlijn Water Vanuit deze richtlijn geldt een resultaatsverplichting om voor waterlopen, onderdeel van een waterlichaam, een Goede Ecologische Toestand te bereiken, uitgedrukt in een ecologische doelstelling per waterlichaam. Het onderhoud van waterlopen heeft grote invloed op de ecologische kwaliteit van een waterloop en moet samen met andere maatregelen, zoals inrichting en emissiebeleid leiden tot de realisatie van deze doelstelling. Europese Vogel- en habitatrichtlijn Ingrepen binnen een richtlijngebied, zoals maaionderhoud, mogen geen significante gevolgen hebben voor de doelsoorten uit de richtlijn. Nieuwe plannen of projecten in en in de nabijheid van Speciale Beschermingszones worden conform de richtlijn getoetst. Dit geldt ook voor onderhoudsplannen. Deze richtlijn is verankerd in het Nederlands beleid door middel van de Flora- en Faunawet. Binnen 5 jaar wordt de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn geïntegreerd in de nieuwe Europese richtlijn Natura 2000. Flora- en Faunawet Alle handelingen die een nadelig, significant effect hebben op beschermde inheemse planten- en diersoorten zijn verboden. Ontheffing wordt verleend voor onderhoud van waterkeringen, wateren, waterkanten, oevers of graslanden, die niet worden gebruikt in het kader van de normale agrarische bedrijfsvoering. Activiteiten, zoals regulier beheer en onderhoud, in een beschermingsgebied zijn vrijgesteld (ontheffing vragen is niet nodig), mits gewerkt wordt volgens een door de Minister van LNV goedgekeurde gedragscode. Deze gedragscode bevat specifieke regels voor onderhoud. Uit deze wet komt ook de zorgplicht voort. Dit betekent dat:

• Op hoofdlijnen bekend is waar beschermde flora en fauna aanwezig is; • Zorg besteed wordt aan de instandhouding van soorten en leefgebieden; • Activiteiten vermeden worden waarvan vermoed wordt dat die nadelig zijn voor flora en fauna.

Het DB van het waterschap heeft zich geconformeerd aan de gedragscode, gebaseerd op de Flora- en fauna wet en volgt de volgende strategie: negatieve effecten voorkomen, indien niet mogelijk effecten beperken, indien niet mogelijk schade compenseren.

41

Richtlijn overstromingsrisicos’s De Europese Richtlijn Overstromingsrisico's (ROR) is in november 2007 in werking getreden. In 2009 zijn vereisten vanuit de richtlijn in de Nederlandse weten regelgeving opgenomen. Vanaf 2010 werken overheidsorganisaties aan de daadwerkelijke implementatie van de ROR: zij maken overstromingsgevaar- en overstromingsrisicokaarten en overstromingsrisicobeheerplannen.Het doel van de ROR is de beperking van de negatieve gevolgen van overstromingen voor de gezondheid van de mens, het milieu, het culturele erfgoed en de economische bedrijvigheid. Rijksniveau Waterwet De Waterwet moderniseert en integreert de bestaande wetgeving op het gebied van waterbeheer. Veel van de huidige wetgeving, waaronder de Wet op de waterkering en de Wet beheer rijkswaterstaatswerken, is versnipperd in verschillende wetten die deels ook nog eens verouderd zijn. In 2008 is zowel de Waterwet, de uitvoeringsregelgeving (het Waterbesluit), de Invoeringswet als het loket voor watervergunning en omgevingsvergunning in werking getreden. Waterschapswet Waterschappen hebben de primaire publiekrechtelijke verantwoordelijkheid voor de aanleg, het beheer en onderhoud van de waterlopen en waterkeringen in hun gebied. Vierde nota waterhuishouding De Hoofddoelstelling van NW4 houdt in het hebben en houden van een veilig en bewoonbaar land en het instandhouden van gezonde en veerkrachtige watersystemen, waarmee een duurzaam gebruik blijft gegarandeerd. In deze nota komen aan de orde watersystemen, de thema's veiligheid, verdroging, emissies en waterbodems, bestuurlijke organisatie, internationaal waterbeleid en financiële en economische consequenties. Leidraden en handboeken rondom waterveiligheid

• ‘Voorschrift Toetsen op Veiligheid’, Expertise Netwerk Waterkeringen; • ‘Basisrapport Waterkerende Kunstwerken en Bijzondere Constructies’, Technische Adviescommissie

voor de Waterkeringen (T.A.W.), 1997; • ‘Handreiking Constructief Ontwerpen’, Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen (T.A.W.),

1994; • ‘Leidraad voor ontwerp, beheer en onderhoud constructies en vreemde objecten, in op en nabij

waterkeringen’, Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen (T.A.W.), 1976 (geactualiseerd in 1997);

• Beleidsregel toepassing Waterwet en keur • ‘Leidraad Rivieren’, Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Expertise Netwerk Waterkeren, Den-

Haag, juli 2007; • ‘Technisch Rapport Waterkerende Grondconstructies’, Technische Adviescommissie voor de

Waterkeringen (T.A.W.), 2001; • De vigerende NEN-normen met betrekking tot de waterstaatskundige veiligheid bij pijpleidingen voor

het transport van gassen en vloeistoffen zoals onder andere de NEN-normen 3650, 3651, 3652 en NPR 3659;

• Rapport CUR nummer 166, ‘Damwandconstructies’, Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research en Regelgeving (CUR), 1993;

• Kwaliteitsrichtlijnen en Bestekvoorwaarden voor de Boomverzorging (KKB); • Visual Tree Assessment (oftewel V.T.A.).

Regeling hydraulische randvoorwaarden primaire waterkeringen / voorschrift toetsen op veiligheid Op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Waterwet is de Regeling veiligheid primaire waterkeringen vastgesteld. Deze regeling bevat in de bijlagen de "Hydraulische randvoorwaarden primaire waterkeringen" (HR 2006) en het "Voorschrift toetsen op veiligheid primaire waterkeringen" (VTV 2006) (zie de website van Helpdesk Water).

• De HR 2006 leggen de relatie vast tussen de hoogwaterstanden en overschrijdingskansen, waarvan de beheerder dient uit te gaan bij het bepalen van het waterkerend vermogen van de primaire waterkeringen.

• In de VTV 2006 zijn voorschriften opgenomen voor de door de beheerder te verrichten beoordeling van de veiligheid van de door hem beheerde primaire waterkeringen. De HR 2006 en het VTV 2006 vormen samen het wettelijk toetsinstrumentarium. De hydraulische randvoorwaarden worden telkens voor zes jaar vastgesteld.

42

Natuurbeschermingswet Vertaling van het beleid uit de Habitatrichtlijn (en in de toekomst Natura2000) in Rijksbeleid. Een gebied kan als beschermd natuurmonument worden aangewezen. In een beschermd natuurmonument kunnen bedreigingen van de natuur stopgezet worden of aan regels gebonden worden. Natuur voor mensen, mensen voor natuur In deze nota zijn de begrenzingen van Ecologische HoofdStructuur (EHS) vastgelegd. Het onderhoud van waterlopen en waterkeringen in West-Brabant die onderdeel zijn van de EHS dient op deze functie te zijn afgestemd. Structuurschema Groene Ruimte Streefbeeld Nat Nederland: een duurzame afstemming tussen verschillende functies gericht op het behoud en ontwikkeling van de verscheidenheid. Regionaal niveau Provinciaal Waterhuishoudingsplan In het regionaal waterhuishoudingsplan zijn functies aan waterlopen toegekend. Het onderhoud van de waterlopen moet bij deze functies aansluiten. Provinciale verordening Water 2009 Provincie Noord-Brabant heeft in 2009 de normen voor de regionale waterkeringen vastgesteld. Toetsing aan deze normen maakt inzichtelijk of deze de gewenste veiligheid bieden. De waterkeringen krijgen hiermee een status, waarmee het beheer en onderhoud van deze waterkeringen transparanter wordt dan voorheen. Provinciaal natuurbeheerplan 2012 In een natuurbeheerplan begrenzen Gedeputeerde Staten gebieden waar subsidiëring van beheer van natuurgebieden, agrarische natuur en landschapselementen plaats kan vinden. Het natuurbeheerplan geeft ook aan waar kwaliteitsimpulsen voor natuur en landschap mogelijk zijn. Daarnaast beschrijft het natuurbeheerplan per (deel)gebied welke natuur- en landschapsdoelen van toepassing zijn en stelt het natuurbeheerplan zo nodig aanvullende eisen ten aanzien van het uitvoeren van bepaalde beheermaatregelen. Het natuurbeheerplan vormt een belangrijk instrument voor de realisering van het rijks- en provinciale natuur- en landschapsbeleid waaronder de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS).

Structuurvisie ruimtelijke ordening Noord-Brabant Op 1 januari 2011 is de Structuurvisie ruimtelijke ordening Noord-Brabant in werking getreden. Provinciale Staten stelden deze op 1 oktober 2010 vast. De structuurvisie is opgebouwd uit twee delen (A en B) en een uitwerking. Deel A bevat de hoofdlijnen van het beleid. Hierin heeft de provincie haar belangen gedefinieerd en ruimtelijke keuzes gemaakt. Deze belangen en keuzes zijn gebaseerd op trends en ontwikkelingen. Ook beschrijft de provincie vanuit welke filosofie ze haar doelen wil bereiken. Die is: ‘samenwerken aan kwaliteit’. De provincie realiseert haar doelen op vier manieren: door regionaal samen te werken, te ontwikkelen, te beschermen en te stimuleren. Deel B beschrijft de provincie vier ruimtelijke structuren: de groenblauwe structuur, het landelijk gebied, de stedelijke structuur en de infrastructuur. Voor iedere structuur formuleert de provincie ambities en beleid. Per beleidsdoel is aangegeven welke instrumenten de provincie inzet om haar doelen te bereiken. Gemeentelijke landschapsbeleidsplannen en groenstructuurplannen Het gemeentelijk beleid dat betrekking heeft op een waterkering en omliggende gebieden is idealiter beschreven in een landschaps-beleidsplan schept op gemeentelijk niveau een kader dat richting geeft aan de verschillende initiatieven en maatregelen gericht op behoud en ontwikkeling van de kwaliteiten van het landschap in de meest brede betekenis van het woord. Hier vallen ook de waterkeringen onder. Dit gemeentelijk landschapsbeleidsplan dient voor een belangrijk deel voorwaardenscheppend voor de beheersvormen op en rond de waterkering te zijn. In de praktijk blijkt veelal een dergelijk richtinggevend gemeentelijk beleid niet aanwezig en is het richtinggevend ruimtelijk kader vastgesteld door het waterschap in de dijkverbetering. Keur Waterschap Aa en Maas De Keur is een aanvulling op regels uit de Waterwet en is van toepassing op de rivieren, beken, sloten, grondwater en waterkeringen die in beheer zijn bij het waterschap. Maar ook op alle sloten en watergangen die eigendom zijn van anderen (o.a. agrariërs en tuinders). De voorschriften in de Waterwet en de Keur geven aan wat wel en niet mag en welke plichten er zijn. Denk aan activiteiten zoals het lozen in oppervlaktewater, het onttrekken van grondwater, het dempen van een

43

sloot, of het plaatsen van een duiker of brug. Medewerkers van het waterschap controleren de naleving van de Keur en overtredingen worden bestraft. Legger Een Legger is een door het waterschap vastgesteld register. Een legger geeft het waterschap én derden een overzicht van:

• Alle aanwezige waterlopen en waterkeringen inclusief kunstwerken (bijv. duikers, stuwen, etc.) • Wie verantwoordelijk is voor het beheer en onderhoud van deze werken. Dat betekent dat het gaat

om de beheertaken en onderhoudsplichten van het waterschap en om de onderhoudsplichten van derden waarop het waterschap toezicht uitoefent.

• Daarbij geeft de Legger ook aan tot waar het regime van de keur van toepassing is, en is de Legger een naslagwerk ten aanzien van waterstaatswerken.

Omdat dit aan verandering onderhevig is, wordt de legger regelmatig aangepast en opnieuw vastgesteld.

44

Bijlage C: Beheerinstrumenten Reglement Het Reglement is vastgesteld door de provincie en is opgesteld overeenkomstig de voorschriften van de Waterschapswet. Het geeft aan welk gebied het waterschap beheert, welke taken het waterschap heeft en welke onderhoudsverplichtingen van toepassing zijn. Verder zijn randvoorwaarden gesteld voor de samenstelling en inrichting, de bevoegdheden en verplichtingen van het bestuur. Tevens zijn de uitgangspunten voor kostentoedeling aan de belangencategorieën vastgelegd en de wijze waarop de provincie het toezicht uitvoert. Keur In de Keur worden geen verboden gesteld aan activiteiten in, op en aan de waterkering. Het bestuur kan onder bepaalde voorwaarden ontheffing verlenen. Voor het handhaven van de keurbepalingen heeft het waterschap de volgende instrumenten:

• het voeren van schouw; (toezicht) • bestuursrechtelijke handhaving; • strafrechtelijke handhaving.

Schouw In de keur is opgenomen, dat er schouw gevoerd kan worden. De schouw heeft een controlerende functie. Met het voeren van schouw wordt een controle uitgevoerd van de situatie ten opzichte van de legger en de bepalingen uit de keur, betreffende het beheer en onderhoud van waterkeringen en kunstwerken. Handhaving Het waterschap beschikt over medewerkers die toezicht houden op de waterkeringen. Zij constateren activiteiten en zaken die volgens de keur niet zijn toegestaan. Zij proberen preventief mogelijk met de keur strijdige ontwikkelingen te voorkomen. Indien uit dagelijks toezicht of schouw blijkt van illegale handelingen (in strijd met keur of verleende ontheffing) kan tegen de veroorzaker(s) worden opgetreden door:

• Bestuursrechtelijke handhaving Hieronder wordt verstaan het door het bestuur van het waterschap opleggen van bestuursdwang (d.i. het op kosten van de overtreder ongedaan maken van een illegale situatie) en het opleggen van een last onder dwangsom. • Strafrechtelijke handhaving

Het opmaken van een Proces-verbaal en strafrechtelijke vervolging. Beide handhavingsmiddelen kunnen worden toegepast. Het bestuursrechtelijke hulpmiddel is in vele gevallen de voorkeur, omdat hiermee de illegale situatie wordt weggenomen.

Beheersplan Het waterschap is op grond van de Provinciale verordening verplicht een beheerplan vast te stellen, waarin is aangegeven wat het waterschap ter invulling van zijn taak verricht. Dit beheerplan heeft het karakter van een visiedocument, waarin een helder toekomstbeeld wordt geschetst. Legger Een legger is een verplicht instrument krachtens zowel de Waterschapswet als de Wet op de waterkering. In een legger is aangegeven aan wie welke onderhoudsverplichtingen zijn opgedragen, voor zover het waterschap het onderhoud niet zelf uitvoert. Daarnaast beschrijft de legger de gewenste en/of vereiste toestand van de waterkering. Feitelijk geeft de legger de norm weer, waaraan een waterkering dient te voldoen, qua richting, vorm, afmeting en constructie. Een legger omvat situatietekeningen, lengteprofielen en dwarsprofielen. Hierop zijn/worden ook de begrenzingen van de kern- en (buiten)beschermingszone aangegeven. De gegevens zijn ontleend aan de model-legger van de Unie van Waterschappen en de Provinciale richtlijn. De legger doorloopt een in de Waterschapswet omschreven openbare vaststellingsprocedure. Beheerregister Het beheerregister bevat de actuele toestand van de waterkering. Veranderingen aan de waterkering worden in het beheerregister opgenomen. Het beheerregister is een belangrijk hulpmiddel bij de inschatting van het waterkerend vermogen. Relatie keur, legger, beheerregister en toetsing Er bestaat een relatie tussen de verschillende hierboven beschreven documenten. De legger is

45

daarbij voorwaardenscheppend voor de eisen, waaraan de waterkering dient te voldoen. Het beheerregister geeft de huidige staat van de waterkering weer. De toetsing confronteert de legger met het beheerregister. Hierdoor kunnen eventuele knelpunten in de staat van de waterkering worden gesignaleerd. Het toetsingsrapport kán gegevens aanleveren ten behoeve van het op te stellen beheersplan of calamiteitenplan. Calamiteitenplan Het calamiteitenplan, dat in de Waterstaatswet 1900 verplicht is gesteld, beschrijft de wijze waarop het waterschap organisatorisch en in technisch uitvoerende zin is voorbereid op situaties die betrekking hebben op hoge buitenwaterstanden en/of calamiteiten aan de waterkering. Dit calamiteitenplan bevat in ieder geval een:

• overzicht van soorten calamiteiten die kunnen optreden; • overzicht van de te nemen maatregelen en het beschikbaar materieel; • overzicht van diensten, instanties en organisaties die kunnen worden ingeschakeld; • schema met betrekking tot de calamiteitenorganisatie van de beheerder; • meld- en alarmeringsprocedure; • beschrijving van moment en de wijze waarop gemeenten worden geïnformeerd; • overzicht van de wijze waarop de beheerder de kwaliteit van de calamiteitenorganisatie waarborgt.

46

Bijlage D: Kunstwerken in primaire en regionale waterkeringen

AKW Naam AKW Naam AKW Naam AKW Naam

5 Loerangelsestraat/Luneven 160 Hoogwatergemaal Cuijk Sportpark 762 Gemaal Gewande 947 Coupure Rondvaartboot15 Hoogwatergemaal Boxmeer 170 Coupure Katwijk 808-1 Coupure Oud Empel 948 Coupure Stadshaven42 Beugense Maasstraat 178 Cuijk Haven 808-2 Coupure nr. 20 smal 1003 Gemaal Gansoijen46 Hagelkruisstraat 188 Keersluis Cuijk 809-1 Coupure nr. 20 breed 1004 Bovenlandse sluis61 Hazewinkel 197 Sluisgraaf 809-2 Coupure nr. 18 smal BKW Naam79 Oeffeltsebeek 232 Tochtsloot 809-3 Coupure nr. 18 breed 3 Uitwateringssluis St. Jansbeek

101 Looisluis 245 Gasselse loop 809-4 Coupure nr. 16 breed CKW Naam109 Klooster st. Agatha 266 Raamsluis Grave 838 Oude Dieze 1 Stuw Waranda112 Veerstraat 269 Maaspoort Grave 839 Spuisluis Crevecoeur DKW Naam121 Effluentleiding 270 Coupure Maasstraat Grave 840 Vispassage Crevecoeur 30 Sluis en gemaal Keent130 Padbroek 274 Havenstraat Grave 845 Sluis Henriettewaard EKW Naam136 Nutricia 286 Gemaal van Sasse 855 Sluis Engelen 1 Maasstraat Groeningen138 t Zand 390 Riool Koudijs 895 Gemaal Groenendaal 6 Passtraat 1142 Coupure Maasstraat Cuijk 527 Sluis Macharen 919 Gemaal Herpt 10 Passtraat 2145 Deken vd Ackerhof 609 Teeffelense Sluis 945 Coupure Waterpoort 11 Klein Vortumsedijk

47

Inlaatkunstwerk Howabo

48

Bijlage E: Uitgangspunten regulier maaionderhoud waterkeringen Algemeen • Leidend voor het maaionderhoud van waterkeringen is het waarborgen van de veiligheid. De stabiliteit en

het waterkerend vermogen staan voorop; • Het maaionderhoud vindt plaats met oog voor (beschermde) dieren en planten; • Van de uitgangspunten afwijken kan, mits gemotiveerd en met beschrijving van de randvoorwaarden voor

het bereiken van het uitgangspunt in een later stadium van de planperiode; • De uitgangspunten sluiten aan bij het overig vigerend beleid van het waterschap. Wanneer een

belangrijke beleidsverandering (bijvoorbeeld implementatie van de Europese Kaderrichtlijn Water of veranderingen in de flora- en faunawetgeving) plaatsvindt en deze effect heeft op de uitgangspunten, dan is bijstellen noodzakelijk. Bijstelling kan ook plaatsvinden op basis van praktijkervaring met de uitvoering van het beleid. Bijvoorbeeld als blijkt dat verschillende onderhoudspakketten of beheersvormen leiden tot eenzelfde onderhoudsbeeld.

• De uitgangspunten hebben betrekking op alle waterkeringen in het beheersgebied. Het waterschap is verantwoordelijk voor het onderhoud van de keringen, die bij het waterschap in eigendom zijn en implementeert de uitgangspunten in de operationele onderhoudsplannen en bestekken. Voor waterkeringen die niet in eigendom zijn gelden de Keur, beleidsregels, algemene regels en legger.

• In de Keur is bepaald wat voor buitengewoon onderhoud uitgevoerd moet worden door de onderhoudsplichtigen. Buitengewoon onderhoud is het in stand houden van de waterkering overeenkomstig de legger.

• Voor de waterkeringen staat bij het maaionderhoud de stabiliteit en het waterkerend vermogen van de dijk voorop. Indien mogelijk, wordt afgestemd op de nevenfuncties. Alleen wanneer de waterkerende functie, en daarmee de veiligheid, niet wordt aangetast, of juist wordt versterkt, is er ruimte voor andere activiteiten en belangen en wordt het onderhoud ook gericht op de nevenfunctie van de kering.

• De primaire doelstelling van het regulier maaionderhoud van de keringen is het handhaven van een erosiebestendige, aaneengesloten gevarieerde bedekking van de waterkeringen en het voorkomen dat struiken boomvormers tot ontwikkeling komen. Dit met het oog op de veiligheid (en daarmee de stabiliteit) van de kering.

• Het maaionderhoud draagt bij aan een erosiebestendige dijkbegroeiing. • Bij garantie van een stabiele kering is het maaionderhoud afgestemd op de nevenfunctie van de

waterkering of op het omliggend grondgebruik. • Het streven van het waterschap is erop gericht om de waterkeringszone/waterstaatswerk van de primaire

waterkering in onderhoud en eigendom te hebben. Ofschoon dit geen vereiste is, vergemakkelijkt dit het beheer en onderhoud van de waterkering. Indien het waterschap in de gelegenheid komt het onderhoud en eigendom van primaire waterkeringen te verwerven voor een aanvaardbare prijs zal hierop worden ingegaan. Het waterschap streeft er niet naar om de regionale waterkeringen in eigendom te verwerven.

• Agrarisch medegebruik van alle keringen is toegestaan, maar moet voldoen aan voorwaarden ten aanzien van het de diersoort, perioden van beweiding, gebruik van materieel, maaitijdstippen, onkruidbestrijdingen en mestgift. Er dient daarbij voldaan te worden aan de voorwaarden zoals vermeld in de Keurontheffingen.

Onderhoudsvormen • Onderhoudsvormen, die de erosiebestendigheid van een dijk bedreigen, worden vermeden. Daarom dient

beweiding met vee afgebouwd te worden op de primaire kering, intensieve schapenbeweiding en bemesting tegen te worden gegaan, zo ook de ontwikkeling van bomen en struiken op de kering.

• Op taluds met hoge actuele of in potentie aanwezige natuurwaarden natuurtechnisch beheer nastreven. Werkwijze maaien • De gehanteerde maaihoogte is tot 10 cm boven de bodem van de kering. Uit verschillende onderzoeken is

gebleken, dat als de vegetatie op de waterkeringen kort (tot een lengte van 10 cm) de winter ingaat en de keringen niet meer beweid worden tot het voorjaar, dit bijdraagt aan de erosiebestendigheid van de waterkeringen.

• Bestrijding van probleemkruiden blijft conform de provinciale Verordening mogelijk, dit heeft betrekking op de bestrijding van akkerdistel. In de keur is vastgelegd dat Brandnetels, ridderzuring en jacobskruiskruid alleen bij explosies worden bestreden. Pleksgewijs en driftvrij chemisch bestrijden met spuitkap en/of strijkstok. Zaadzetting dient te worden voorkomen. Bij grootschalige overlast op (verpachte) waterkeringen wordt voorgesteld om middels herinrichtingswerkzaamheden met gebruik van bestrijdingsmiddelen een nul situatie te verkrijgen, zodanig dat op termijn de streefbeelden kunnen worden gehaald.

• Brabantbreed is er een strategisch beleidsstuk plaagsoorten. Deze gaat over inheemse lastige soorten en invasieve exoten. In dit stuk zijn 15 plaagsoorten opgenomen. Per soort is een protocol opgesteld. Indien

49

een plaagsoort is geconstateerd wordt overlegd tussen Advies Waterbeheer, districten en een ecoloog (onder inachtname van de opgestelde protocollen).

50

Bijlage F: Werkprotocol flora en fauna wetgeving Algemeen onderhoud aan waterkeringen Hieronder wordt verstaan het regulier, periodiek onderhoud. Grootschalige ingrepen, zoals het op hoogte brengen van dijken, valt onder de categorie ‘nieuwe werken’. Op plaatsen waar juridisch zwaarder beschermde soorten worden verwacht, handelt het waterschap als volgt (met inachtneming van de beperkingen die de Waterwet oplegt: van 15 oktober tot 15 april is geen onderhoud toegestaan aan het buitentalud van een waterkerende dijk):

• werkzaamheden vinden plaats buiten het broedseizoen van vogels (15 maart - 15 juli), tenzij door onderzoek is vastgesteld dat zich op het terrein geen broedende vogels (meer) bevinden;

• als het niet mogelijk is om buiten het broedseizoen te werken, worden schadebeperken-de maatregelen toegepast. Men kan ervoor kiezen het dijklichaam tijdelijk ongeschikt te maken voor broedvogels door de vegetatie zeer kort te houden of tevoren te frezen en/of door deze dagelijks te betreden. Dergelijke maatregelen dienen uitsluitend het voorkómen van de vestiging, niet het bestrijden van al aanwezige (vogel)soorten. Met deze aanpak kan men toch de noodzakelijke werkzaamheden uitvoeren, bijvoorbeeld bij her-inzaai, zodat zich voor de winter een erosiebestendige zode kan ontwikkelen;

• voorafgaand aan het onderhoud wordt geïnventariseerd hoe de instandhouding van populaties beschermde planten kan worden gewaarborgd. Afhankelijk van de ecologie en voortplanting van de soort (bollen, knollen, zaad), worden de planten opgenomen eventueel eerst in depot gezet en (naderhand) op een geschikte plek in de nabijheid uitgeplant. Dit voor zover soorten lokaal in hun voorkomen bedreigd worden door de ingreep;

• voor het tijdelijk ergens onderbrengen van dieren of planten is ontheffing nodig.

51

Bijlage G: Elementen in, op of nabij waterkeringen Waterkerende kunstwerken Waterkerende kunstwerken die volledig zelfstandig een waterkerende functie moeten vervullen zijn:

• Schutsluizen = verbinding van twee wateren met verschillende waterpeilen t.b.v. de scheepvaart • Stroomsluizen (spui-,inlaat- en doorlaatsluizen)

• Spuisluis (of uitwateringssluis) =aflaten overtollig water op spuibekken, boezem of zee, inclusief een waterkerende functie door varieerend buitenwaterstand Inlaatsluis = inlaat van buitenwater, inclusief een waterkerende functie door varieerend buitenwaterstand

• Afsluitbare duikers = constructie lijkt op gesloten spuisluis, wordt met schuif gesloten • Keersluizen = maakt open verbinding tussen buitenwater en binnen de kering gelegen haven

mogelijk. Normaliter altijd open, kan dicht bij hoog buitenwater. • Gemalen = pompt water van achterliggend gebeide naar buitenwater. Dient bij hoog buitenwater

afsluitbaar te zijn. • Coupures = maakt een (spoor)verbinding mogelijk, die door een dijk loopt. Waterkerende elementen

zijn meestal schuif-of schotbalken. • Stormvloedkeringen • Tunnels met afsluitmiddelen

Deze kunstwerken verbinden/kruisen andere lijninfrastructuur. Vaak is er een samenhang met andere waterschapstaken, waterkwantiteit-of kwaliteit. Bijzondere Waterkerende constructies (BWC’s) Deze constructies zijn grondconstructies, die in combinatie daarmee een waterkerende functie vervullen. Dit zijn bijvoorbeeld:

• Kistdammen • Diepwanden • Keer- en dijkmuurtjes • Damwanden (bijvoorbeeld betonnen L-wanden) • Kwelschermen • Erosieschermen • Kademuren

Meestal worden deze toegepast om ruimte te besparen (als alternatief voor een dijkversterking) of ter compensatie als andere objecten in de invloedszone aanwezig zijn. Niet waterkerende objecten (NWO’s) en overige objecten Kabels en leidingen. Leidingen zijn kokervormige constructies die geen waterkerende functie hebben, maar bij falen de waterkering kunnen aantasten. Dit zijn bijvoorbeeld transportleidingen van gemalen, hevels, duikers, pijpleidingen, tunnels zonder kanteldijken. Kabels behoren ook tot deze groep, omdat ze veelal in (holle) mantelbuizen zijn aangelegd. Bomen en struiken kunnen omvallen met als gevolg een ontgrondingskuil of beschadiging aan de bekleding. Verder kan windbelasting stuwdrukken tot gevolg hebben. Op de kruin van de waterkering is bij een gedeelte van de dijkvakken een inspectiepad aanwezig. Dit inspectiepad is meestal gemaakt van gebroken puin. Het dient voor een betere berijd-, en bereikbaarheid van de kering voor onderhoud, inspectie en eventuele calamiteiten. Op alle primaire waterkeringen is kilometrering aanwezig. Om de 100 meter ligt op de kruin een hectometerpunt van beton. Dit zijn ook de meetpunten voor het meten van de kruinhoogte. Op verpachte dijkvakken, die worden gebruikt voor het houden van schapen of koeien, zijn afrasteringen aanwezig.

Documents

Beheer- en onderhoudsplan waterkeringen 2014 - 2018