BERZE I BERZANSKO POSLOVANJE PRIRUNIK ZA IZUAVANJE(IV poglavlje)

Doc. dr Meldina Kokorovid Jukan

Univerzitet u Tuzli Ekonomski fakultet

2014/2015

4. BERZANSKI POSLOVI Berzanski poslovi su sve aktivnosti koje obavlja berza kao organizovano finansijsko trite. Ti poslovi su:

- registracija vrijednosnih papira na berzi, odnosno provjeravanje kvaliteta vrijednosnih papira kojima se odobrava trgovanje na berzi,

- organizovanje trgovine vrijednosnim papirima, odnosno obezbjeivanje pretpostavki (materijanih, tehnikih i kadrovskih) za povezivanje posrednika u prometu vrijednosnim papirima,

- saldiranje realizovanih kupoprodajnih naloga u koordinaciji sa klirinkom kudom i depozitarom, te

- izvjetavanje javnosti o obavljenim transakcijama vrijednosnim papirima, odnosno objavljivanje berzanskih kursnih listi i berzanskih indeksa.

Poslovi koji se obavljaju na berzi su definisani zakonskim propisima kojima se regulie i osnivanje berzi. Tako prema Zakonu o tritu vrijenosnih papira FbiH (lan 136.) berza obavlja sljedede djelatnosti:

- osigurava uslove i organizuje povezivanje ponude i potranje u cilju trgovanja vrijednosnim papirima,

- daje informacije o ponudi, potranji, trinoj cijeni, kao i ostale informacije o vrijednosnim papirima,

- utvruje i objavljuje kursne liste vrijednosnih papira,

- obavlja druge poslove u skladu sa zakonom i optim aktima Komisije za vrijednosne papire FBiH.

U skladu sa zakonskim propisima (Zakon o tritu vrijednosnih papira FBiH, lan 137), berza ne moe:

- kupovati i prodavati vrijednosne papire, osim u sluaju kada jedan od lanova berze ne izvri ugovorenu prodaju ili kupovinu vrijednosnih papira,

- davati savjete o kupovini i prodaji vrijednosnih papira i

- davati miljenja o povoljnosti kupovine ili prodaje vrijednosnih papira.

4.1. Registracija vrijednosnih papira na berzi S obzirom da berze trebaju obezbijediti zatitu investitora u prometu vrijednosnih papira od mogudih malverzacija od strane emitenata, na berzama se trguje kvalitetnim vrijednosnim papirima. Stoga, vrijednosni papiri kojima se trguje na berzi, prethodno moraju biti registrovani za trgovanje. Registracija vrijednosnih papira na berzi naziva se listing. Da bi neki vrijednosni papir mogao biti listiran za trgovanje na berzi nepohodno je da ispunjava odreene uslove. Uslovi prijem vrijednosnog papira na berzu definisani su pravilima berze, a u pravilu definiu minimalne kriterije za prijem vrijednosnog papira. Uslovi za prijem vrijednosnih papira variraju od berze do berze. Kriterijima se definiu:

- uslovi koje mora ispunjavati emitetnt vrijednosnih papira i - uslovi koje mora udovoljavati emisija vrijednosnih papira koja je predmet trgovanja na berzi.

Kriteriji koji se odnose na izdavaoca (emitenta) vrijednosnih papira obuhvataju:

- Minimalan iznos kapitala izdavaoca, - Broj godina poslovanja, - Ostvarenje pozitivnog poslovnog rezultata, te - Realnost i objaktivnost finansijskih izvjetaja, odnosno transprarentnost objavljivanja

revidiranih finansijskih izvjetaja emitenta Opti uslovi za emisiju vrijednosnih papira prema zakonu

- da se njima moe organizovano trgovati, - da su u cjelini upladeni, - da su neogranieno prenosivi,

Posebni uslovi za emisiju vrijednosnih papira koji su predmet listiranja:

- Minimalni iznos emisije vrijednosnih papira (klase dionica odnosno obveznica) - Minimalan procenat klase donica, odnosno obveznica u slobodnom prometu ponuen

javnosti (free float) - Broj vlasnika klase dionica

Tabela 4.1. Pregled uslova za prijem vrijednosnih papira na odabranim berzama

Kriteriji BLSE Lista A Lista B

SASE Berznska kotacija

BELEX Prime listing Standardni listing

Godine poslovanja 3 2

3

Veliina kapitala emitenta

10.000.000 KM 3.000.000 KM

4.000.000 KM 20 miliona Eura 4 miliona Eura

Minimalna veliina emisije dionica

1.000.000 KM 1.000.000 KM

2.000.000 KM 10 miliona Eura 2 miliona Eura

Procenat klase u javnoj ponudi

15% 15%

25% 25% 25%

Broj vlasnika dionica 50 100

150 250/500

Izvor: Pravila poslovanja odbaranih berzi

4.2. Trgovanje vrijednosnim papirima

4.2.1. Berzanski ciklus Proces trgovanja vrijednosnim papirima (koji su listirani na berzi) sastoji se iz tri faze. Prva faza se odvija van berze. U ovoj fazi se uspostavlja odnos izmeu investitora i berzanskog posrednika. Investitor potpisuje ugovor sa berzanskim posrednikom o zastupanju na berzi. Berzanski posrednik otvara u ime svog klijenta raun vrijednosnih papira kod registra vrijednosnih papira. Klijent takoer treba imati otvoren raun novanih sredstava kod banke depozitara. U ovoj fazi investitor daje nalog berzanskom posredniku za kupovinu ili prodaju odreenog vrijednosnog papira.

Druga faza berzanskog ciklusa odvija se izmeu berzanskog posrednika i berze. Berazanski posrednik alje nalog investitora na berzu. U ovoj fazi dolazi do realizacije naloga odnosno do kupovine ili prodaje finansijskih instrumenata i utvrivanja njihove cijene. Formiranje cijene se naziva kotacija. Sueljavanje ponude i tranje za odreenim finansijskim instrumentom realizuje se na berzi, odnosno na skupu predstavnika lanova berze. U tredoj fazi se vri obraun i pladanje odreene kupovine ili prodaje kao i prenos vlasnitva vrijednosnih papira i novanih sredstava na odgovarajude raune kod berzanskih posrednika. U njoj se vre razne knjigovodstvene operacije razliitog stepena automatizacije, a krajnji rezultat je registracija transfera vlasnitva. U savremenim uslovima postoje posebne institucije koje vre obraun i izvrenje transakcija - klirinke i depo institucije. One se koriste prednostima saldiranja meusobnih obaveza uesnika u trgovini to ih ini efikasnijim i jeftinijim.

4.2.2. Vrste naloga Inicijani dokument za otpoinjanje trgovanja na berzi je nalog za kupovinu/prodaju VP-a S obzirom na vrstu:

- kupovni ili - prodajni nalog

S obzirom na cijenu:

- trini - limitirani (limit order) - limitirani sa diskrecijom

S obzirom na vrijeme validnosti naloga:

- dnevni, - otvoreni i - nalog do odreenog datuma

S obzirom na dodatne uslove prikaza i izvrenja:

- nalog sa rasponom - nalog sa rasponom i odstranjenjem neizvrene koliine - nalog sa skrivenom koliinom

S obzirom na posebne uslove izvrenja:

- nalog na sve ili nita - nalog sa minimalnom koliinom prvog zakljuenog posla - nalog sa minimalnom koliinom svih zakljuenih poslova

Specifinosti naloga za trgovanje na Sarajevskoj berzi vrijednosnih papira

Cjenovno ogranienje

Vrste naloga, obzirom na kurs vrijednosnih papira su:

Trini nalog nalogodavac ne postavlja ogranienja s obzirom na kurs. Izvrava se unosom naloga u BTS bez navoenja cijene.

Limitirani nalog sa diskrecijom nalogodavac postavlja gornju granicu (kupovni nalog) ili donju granicu (prodajni nalog) i ovladuje brokera da smije izvriti nalog po cijeni koja je 20% manja od limita (kupovni nalog) tj. 20% veca od limita (prodajni nalog).

Limitirani nalog nalogodavac odreduje gornji limit (kupovni nalog) ili donji limit (prodajni nalog) po kojem je spreman kupiti ili prodati vrijednose papire koji su predmet naloga.

Ogranienja vremenske validnosti naloga

Nalozi sa ogranienjem vremenske validnosti su nalozi gdje su, pored obaveznih komponenti unosa naloga dati i vremenski uslovi vaenja naloga:

Dnevni nalog vai samo isti dan na koji je unesen, a nakon zatvaranja, BTS neizvrene dnevne naloge automatski odstranjuje prije poetka trgovanja slijededeg dana

Otvoreni nalog vai do izvrenja na tritu, odnosno do odstranjenja od strane lana Berze koji ga je unio, kada primi odgovarajudi nalog klijenta. Otvoreni nalog vai najvie est mjeseci od dana unosa, nakon ega ga BTS automatski odstranjuje.

Nalog do ukljuno odreenog datuma je nalog koji vai od trenutka izdavanja naloga do ukljuno odreenog datuma, te vai najvie est mjeseci od dana unosa naloga.

Nalozi sa dodatnim uslovima prikaza i izvrenja

Nalozi sa dodatnim uslovima naina prikaza i izvrenja su nalozi gdje se pored obaveznih komponenata unosa unose podaci koji znae dodatne uslove za zakljuenje posla odnosno za prikaz naloga na tritu:

Nalog sa rasponom jednokratnim unosom omogudava kupovinu ili prodaju vrijednosnog papira po razliitim kursevima do navedenog ogranienja. Neizvrena koliina naloga ostaje u BTS-u sa kursom unesenog naloga.

Nalog sa skrivenom koliinom je nalog kod kojeg na tritu nije prikazana cjelokupna koliina naloga. Minimalna vrijednost naloga kod kojeg je moguce koristiti skrivenu koliinu iznosi 10.000 KM

Nalozi sa posebnim uslovima izvrenja

Nalozi sa posebnim uslovima izvrenja su nalozi kod kojih je, pored obaveznih komponenata kod unosa naloga, dato i ogranienje najmanje mogude koliine kojom je mogude zakljuciti posao, a to su:

Sve ili nita nalog je nalog koji se izvrava samo ako se izvri cjelokupna koliina naloga.

Nalog sa minimalnom koliinom prvog zakljuenog posla je nalog kod kojeg se prvi posao zakljuuje koliinom koja je jednaka ili veda od 1.000 KM, a preostali dio naloga se mijenja u ogranieni nalog.

Nalog sa minimalnom koliinom svih zakljuenih poslova je nalog kod kojeg se poslovi zaljuuju samo koliinom koja je jednaka ili veda od 1.000 KM. Ukoliko je preostali dio naloga manji od minimalne koliine tog naloga, isti se mijenja tako da je minimalna kolicina jednaka preostaloj koliini naloga.

lanovi Berze su duni upoznati klijenta sa vrstama naloga na tritu i njihovim znaenjem. Trini nalog omoguduje klijentu da pretekne sve ostale naloge za navedeni simbol, ali ga je opasno upotrebljavati kod slabo likvidnih simbola. Nalog sa diskrecijom daje brokeru ovlatenje da postavlja cijenu u rasponu od 20% koji je postavio klijent. Takav nalog omoguduje brokeru da reaguje na izmijenjene uslove na tritu. Kod naloga sa skrivenom koliinom klijent eli da sakrije od ostalih uesnika na trita koliinu vrijednosnih papira iz naloga. Nalozi sa posebnim uslovima izvrenja se uglavnom koriste da bi se izbjeglo cjepkanje naloga, tj. klijent eli da se nalog izvri u okviru jedne ili eventualno, dvije-tri transakcije.

Posebne vrste trgovine

Vanredne aukcije su vid berzanske trgovine kojim se mogu koristiti drava, investicioni fondovi i ostali investitori koji ele prodati odreeni paket vrijednosnih papira. Za investitore koji nisu drava niti

investicioni fond, postoji ogranienje da ponuena koliina predstavlja minimalno 5% od ukupnog broja emitovanih vrijednosnih papira datog emitenta.

4.3. Funkcionisanje berzanskog sistema trgovanja

Metode trgovanja Metode kotiranja, odnosno utvrivanja cijene:

1. Aukcioni metod trgovanja (metod preovlaujude cijene) 2. Kontinuirana trgovina

Aukcijskim nainom trgovine se trguje niskolikvidnim dionicama. Sutina ove metode trgovine je da se svi nalozi sakupljaju u knjizi naloga do odreenog momenta momenta aukcije. Nalozi se ne izvravaju i pored mogudeg poklapanja cijena pojedinih naloga. Na ovaj nain se tritu obezbjeuje vedi nivo informacija (u mikroteoriji trita, svaki nalog njegova cijena i koliina predstavlja informaciju za trite). Osnovni cilj ove koncentracije naloga jeste da se smanji informaciona asimetrija (razlika u informiranosti investitora), koja je kod nisko-likvidnih dionica veoma izraena. Daljna karakteristika aukcijske trgovine je injenica da se sve transakcije obavljaju po cijeni aukcije. Cijenu aukcije berzanski trgovinski sistem (elektronski sistem) odreduje kao onu po kojoj ce se najvie dionica trgovati, to ne mora znaiti po najvioj ili najnioj cijeni iz knjige naloge. Kod kontinuirane trgovine transakcije se sklapaju automatski im se kupovni i prodajni nalog poklope u cijeni, tako da jedan vrijednosni papir moe imati vie cijena u toku dana. Zvanini kurs je ponderisani prosjek svih zakljuenih transakcija za taj dan sa izuzetkom aplikacija (transakcije unutar iste brokerske kude). Tabela 4.2. Pregled stanja trita za razliite metode trgovanja.

4.4. Obraun i poravnanje transakcija Obraun i poravnanje transakcija (Clearing & Settlement ) je proces koji treba da osigurava izvrenje obaveza transakcijskih strana proizalih iz transakcija zakljuenih na Berzi. To ukljuuje prenos novca od strane kupca na prodavca, te prenos vrijednosnih papira sa prodavca na kupca. Ovaj sistem funkcionira po principu delivery versus payment (isporuka nasuprot pladanju), i znai da se vrijednosni papiri prebacuju sa rauna prodavca na raun kupca tek nakon prenosa novca za transakciju od kupca prema prodavcu. Settlement-ciklus na tritu kapitala u FBiH je T+3, to podrazumijeva da se sve obaveze moraju izvrit tri (3) radna dana nakon dana zakljuivanja posla ('T'). Obraun i poravnanje je za investitore uglavnom nevidljiv proces, koji je bez obzira na to, od izuzetne vanosti za uspjeno obavljanje transkacije.

STANJA TRITA

AUKCIJSKI METOD TRGOVANJA KONTINUIRANA TRGOVINA

- zatvoreno trite - pred-otvaranje - otvaranje (aukcija i trgovanje) - zatvoreno trite

- zatvoreno trite - pred-otvaranje - otvaranje - otvoreno trite - zatvoreno trite

Procedura obrauna i poravnanja transakcija se izvrava na sljededi nain:

Nakon zavretka dana trgovanja, berza je duna dostaviti izvjetaj o sklopljenim transakcijama Registru vrijednosnih papira.

Registar provjerava da li je mogude provesti sve transakcije i dostavlja izvjetaj za transakcije koje nije mogude provesti.

Po zavretku ove procedure, brokerske kude izvravaju svoje obaveze prema klijentima i drugim brokerskim kudama u skladu sa zakljuenim poslovima.

4.5. Informisanje na berzi berzanski izvjetaji Berza ili drugo ureeno javno trite duno je, po zakonu, objavljivati i dostaviti na objavu u sredstvima javnog informisanja informacije o prometu vrijednosnim papirima koji se obavi na berzi ili drugom ureenom javnom tritu u vidu kursnih lista vrijednosnih papira, a najkasnije do kraja radnog vremena na dan na koji se kursna lista odnosi.1 Kursna lista vrijednosnih papira kojima se trguje na berzi ili drugom ureenom javnom tritu sadri sljedede podatke za pojedini vrijednosni papir (prema Pravilniku o objavljivanju informacija i izvjetavanju na tritu vrijednosnih papira u FBiH):

a) simbol vrijednosnog papira;

b) naziv emitenta vrijednosnog papira;

c) oznaku sistema trgovanja koji se primjenjuje za vrijednosni papir;

d) ponderisani prosjeni kurs vrijednosnog papira za dan na koji se kursna lista odnosi;

e) procenat promjene ponderisanog prosjenog kursa vrijednosnog papira u odnosu na

f) prethodni dan u kojem se obavio promet tim vrijednosnim papirom; 5

g) aukcijski kurs vrijednosnog papira, ukoliko se vrijednosnim papirom trguje aukcijskim

h) sistemom, odnosno zakljuni kurs vrijednosnog papira, ukoliko se vrijednosnim papirom

i) trguje u kontinuiranom sistemu, za dan na koji se kursna lista odnosi;

j) najviu kupovnu cijenu vrijednosnog papira, uspostavljenu po osnovu naloga za kupnju

k) primljenih nakon prethodno objavljene kursne liste;

l) najniu prodajnu cijenu vrijednosnog papira, uspostavljenu po osnovu naloga za kupnju

m) primljenih nakon prethodno objavljene kursne liste;

n) najvii i najnii kurs po kojem se obavio promet vrijednosnim papirom u periodu od est

o) mjeseci prije dana na koji se kursna lista odnosi;

p) koliinu vrijednosnog papira kojom se obavio promet u danu na koji se kursna lista odnosi;

q) vrijednost prometa vrijednosnog papira koji se obavio u danu na koji se kursna lista odnosi.

4.6. Berzanski indeksi2 Informacije koje se dobijaju sa trita vrijednosnih papira vrlo jednostavno i praktino se mogu izraziti pokazateljima koji se zovu berzanski indeksi. Berzanski indeksi su indikatori pomodu kojih postojedi i potencijalni investitori mogu, vrlo lako, saznati u kom pravcu se krede trite.

1 Prema Praviniku o objavljivanju informacija i izvjetavanju na tritu vrijednosnih papira, Komisija za

vrijednosne papire Fedreracije BiH (Slubene novine FBiH, br. 35/13) 2 Stankovid, J. Berzanski indeksi, Institut za pravo i finansije, doo, Beograd, Srbija.

Informacija o tome kako se krede trite je znaajna, jer na osnovu nje investitori procjenjuju sopstvena investiranja da li investicija ima loije performanse od trita, da li je trite takvo da je povoljan trenutak za odreena nova ulaganja ili su pobijedili trite i ostvaruju bolje prinose nego to je to prosjeno na tritu. Kretanje indeksa, odnosno njegova vrijednost, zavisi od trenutnog raspoloenja na tritu, ali i ukupnih prilika, kako u nacionalnoj, tako i u meunarodnoj ekonomiji, a vrlo esto i od deavanja u drugim segmentima, tako da vrijednost i kretanje indeksa u neku ruku predstavlja trenutnu sliku drutva. Sagledavanjem nacionalnih berzanskih indeksa mogu se dobiti vrlo povrne, ali indikativne informacije o stanju i stepenu razvoja privrede jedne zemlje. Danas u svjetu postoji veoma veliki broj berzanskih indeksa i svaki od njih ima svoju svrhu prikazuju kretanje trita. A kako se trite na razliite naine moe posmatrati kao jedna berza, jedan grupa vrijednosnih papira kojima se trguje na odreenoj berzi, kao nacionalno trite, kao trite akcija, kao istonoevropsko, kao ameriko, kao jedna industrijska grana itd., zaista, mogudnosti su brojne, pa se svaki od vidova trita moe predstaviti odreenim indeksom. Cilj indeksa je da jednoznano pokae kakav je trend na tritu. To se postie tako to se kroz promenu cijene odreene grupe akcija, na odreenom tritu, aproksimira promena trenda cijena svih akcija na datom tritu. Da bi se u tome uspjelo neophodno je da akcije koje se koriste pri izradi indeksa budu reprezentativne. Strogo uzevi, sam naziv berzanski indeksi nije adekvatan, jer se pod ovim nazivom obuhvataju trini indikatori koji niti su svi berzanski, niti su svi indeksi. Ali je ovaj termin uobiajen. Prema tome iji su, indeksi se dijele na one koji u pravom smislu jesu berzanski, jer ih izraunavaju same berze, i na indekse koje izraunavaju specijalizovane ustanove kao to su konsalting agencije, dilersko-brokerske kude, specijalizovani asopisi i sl. to se tie druge nesaobraznosti, ovi pokazatelji mogu biti indeksi u pravom smislu rijei i prosjeci. Kada govorimo o pravim indeksima, indeksi su relativni pokazatelji dinamike kretanja odreene pojave i njima se uporeuje stanje jedne pojave u razliitim vremenskim intervalima. Polazi se od njihovog baznog vremena posmatranja i bazne vrednosti koja se indeksira sa 1, 10, 100 ili pak 1000 poena. Trenutna vrijednost indeksa se uporeuje sa baznom vrijednodu i tako se obezbjeuje momentalna uporedivost podataka kako su se cijene akcija promenile u odnosu na bazni period. Sa druge strane, indeksi koji su u stvari prosjeci, predstavljaju prosjek cijena akcija koje ine njegovu indeksnu korpu. Svi berzanski indeksi jesu tzv. cjenovni indeksi (price index) jer odraavaju promjene cijena. Indeksi se meusobno razlikuju prema ponderima koje koriste. Ponderi u indeksu odreuju znaaj pojedinih akcija koje ulaze u indeks,a prema znaaju koji te akcije imaju na kretanje cijelog trita. Postoje dvije vrste pondera. Kod jednako ponderisanih indeksa (equal weighted index) akcije u indeksu su podjednako zastupljene. Za ove indekse se ponekad kae da su to cjenovno ponderisani indeksi, jer su akcije jednako koliinski zastupljene, a znaaj se odreuje prema cijeni. Kod ovih indeksa vedi znaaj se daje akcijama koje imaju vedu cijenu, pa je problem sa ovim indeksima upravo u tome da jedna skupina akcija moe dominirati cijelim indeksom. Druga vrsta pondera je trina kapitalizacija i ona se danas ede koristi. Kod trino ponderisanih indeksa (market-value weighted index) akcije u indeksu su zastupljene proporcionalno njihovom uedu na tritu ije se kretanje eli aproksimirati. Izraunavaju se dijeljenjem ukupne trine vrijednosti firmi koje su obuhvadene indeksom, sa njihovom trinom vrijednodu u baznom periodu. Za razliku od indeksa ponderisanog cijenom, gdje se vrednost indeksa mijenja samo sa promenom cijena, indeksi ponderisani trinom vrijednodu se mijenjaju u zavisnosti od promene i cijena i broja akcija.

Da bi se investitor mogao sluiti berzanskim indeksima, odnosno da bi iskoristio njihov informacioni potencijal, nije potrebno da ulazi u detaljne formule svakog pojedinanog indeksa. Potrebno je, prije svega, znati obim i strukturu indeksne korpe svakog pojedinanog indeksa kao i vrstu pondera koja se koristi. U nastavku slijedi pregled najznaajnijih i najpopularnijih indeksa, kao i osnovne informacije o njima koje su potrebne za njihovo itanje. Na tritu SAD-a se izraunavaju najpoznatiji berzanski indeksi. Dow Jones sistem indeksa je najstariji u svijetu i jedan od najpopularnijih. Osnovan je 1882. godine a njegovi tvorci su Charles Dow i Edward Jones. Najpoznatiji indeks u Dow Jones sistemu indeksa jeDJIA - Dow Jones Industrial Average. U matematikom smislu DIJA spada u prosjeke, a to se tie pondera, rije je o cjenovno ponderisanom indeksu. U njegovu indeksnu korpu je ukljueno 30 akcija velikih, renomiranih kompanija tzv. blue chip akcija kotiranih na NYSE. Takoe je dobro poznat i Standard & Poor sistem indeksa. U tom sistemu najpoznatiji je S&P 500 Standard & Poors Composite 500 Stock Indexkoji je uveden 1957. godine. Spada u red trino ponderisanih indeksa. Najvedi indeks koji se danas koristi je Wilshire 5000 koji predstavlja trinu vrijednost svih akcija sa NYSE-a (New York Stock Exchange), AMEX-a (American Stock Exchange) kao i akcije NASDAQ-a (National Association of Securities Dealers Automated Quotations) kojima se aktivno trguje. Uprkos svom imenu taj indeks zapravo obuhvata 7000 akcija. U Velikoj Britaniji glavni indeks je FTSE 100 (Financial Times Stock Exchange 100 Index) koji se zasniva na vrijednosti 100 akcija kotiranih na Londonskoj berzi. FTSE 100 predstavlja pandan amerikom S&P 500. U Japanu, najpoznatiji je Nikkei, koji se jo naziva i Nikkei Stock Average ili Nikkei 225. To je berzanski indeks Tokijske berze i predstavlja cjenovno ponderisani indeks koji obuhvata cijene 225 akcija. Svakodnevno ga objavljuju dnevne novine Nihon Keizai Shimbun, odakle mu i potie ime. U Njemakoj najznaajniji indeks je DAX (Deutsche Aktienindex). Sainjava ga 30 akcija vodedih njemakih kompanija sa Frankfurtske berze. U Hong Kongu najznaajniji je Hang Seng Index. On predstavlja poderisanu vrijednost 33 akcije sa listinga berze u Hong Kongu, a nosi naziv po Hang Seng banci.

Okvirna pitanja za za II test:

1. Poslovi koji se obavljaju na berzi u skadu sa Zakonom o tritu vrijednosnih papira.

2. Poslovi koje ne mogu obavljati berze u skadu sa Zakonom o tritu vrijednosnih papira.

3. ta se podrazumijeva pod registracijom vrijednosnih papira?

4. Na to se odnose kriterije za uvrtavanje vrijednosnih papira na berzu?

5. Kriteriji koji se odnose na izdavaoca (emitenta) vrijednosnih papira pri registraciji na berzi.

6. Navesti opte i posebne uslove koje mora ispuniti emisija vrijednosnih papira da bi bila

listirana na berzi.

7. Pojasniti faze brzanskog ciklusa.

8. Navesti vrste naloga na berzi.

9. Aukcijska metoda trgovanja na berzi.

10. Metoda kontinuirane trgovine na berzi.

11. Obraun i poravnanje transakcija na berzi.

12. Navesti elemente berzanske kursne liste.

13. ta su berzanski indeksi?

14. Berzanski indeksi prema kriteriju ko ih rauna.

15. ta su jednako ponderisani, a ta trini ponderisani berzanski indeksi?

16. Navesti neke od najpoznatijih berzanskih indeksa.