Bezige Michelle Obama1e.indd 2 05-01-2009 12:39:453A%2F%2Fdb... · Michelle Obama Een biografie Liza Mundy Vertaling Petra van der Eerden, Miebeth van Horn en Pon Ruiter de bezige

michelle obama

Bezige Michelle Obama1e.indd 1 05-01-2009 12:39:45


Michelle ObamaEen biografie

Liza Mundy

Vertaling Petra van der Eerden,

Miebeth van Horn en Pon Ruiter

de bezige bij

amsterdam

2009


Copyright © 2008 Liza Mundy

Copyright Nederlandse vertaling © 2009 Petra van der Eerden,

Miebeth van Horn en Pon Ruiter

Oorspronkelijke titel Michelle. A biography

Oorspronkelijke uitgever Simon & Schuster

Omslagontwerp Studio Jan de Boer

Auteursfoto Kwaku Alston

Vormgeving binnenwerk Peter Verwey, Heemstede

Druk Hooiberg, Deventer

isbn 978 90 234 4122 9

nur 680

www.debezigebij.nl


Ter nagedachtenis aan mijn grootvader, A.E.S. Stephens



7

Proloog

Op een koude januarimorgen in 1964 begon Fraser Robinson,

een jonge inwoner van Chicago, aan zijn eerste werkdag voor

het waterleidingbedrijf van de stad. Robinson was achtentwin-

tig, stevig gebouwd, atletisch, intelligent en opgewekt van aard.

Officieel was hij ‘medewerker algemene dienst’, maar in feite

was hij een soort huismeester. Hij moest vloeren en trappen-

huizen vegen en dweilen in het hoofdgebouw, kranen poetsen,

wastafels schoonmaken, vuilnisbakken legen, afval opruimen,

vrachtwagens laden en lossen en chemisch afval opruimen. Het

enige wat officieel voor deze baan vereist was, was ‘motivatie om

dit werk te doen’ en het vermogen om zware lichamelijke arbeid

te verrichten. Het salaris bedroeg 479 dollar per maand. Het was

geen hoogstaand werk, maar het was beter dan veel alternatie-

ven. Werken voor de overheid betekende een vaste aanstelling,

en je kreeg ook vakantiedagen en bouwde pensioen op. In deze

tijd werd nog zoveel op huidskleur gediscrimineerd dat iedereen

het doodgewoon vond. Een jonge Afro-Amerikaan die de mid-

delbare school gedaan had, mocht dus niet mopperen als hij aan

de gang mocht met een dweil en een vorkheftruck.

De baan kwam op een gunstig ogenblik. Op 17 januari 1964,

drie dagen nadat Fraser Robinson was begonnen, bracht zijn

vrouw Marian hun tweede kind ter wereld. Het was een meisje.


8

Hun zoon Craig was anderhalf jaar eerder geboren. Ze noem-

den haar Michelle LaVaughn. LaVaughn was de voornaam van

Frasers moeder. De Robinsons vernoemden kinderen graag naar

familieleden, een traditie die het belang benadrukte van familie-

banden en continuïteit.

Fraser was wel de gewoonste naam die in de familie voor-

kwam. Fraser Robinson was officieel de derde generatie die zo

heette. Hij was vernoemd naar zijn vader en zijn grootvader, een

arbeider met maar één arm, die in 1936 was overleden. Deze Fra-

ser Robinson sr. was in 1884 geboren in Georgetown, een stad

aan de kust van South Carolina, bijna een generatie nadat aan

de Burgeroorlog, en daarmee aan slavernij, een einde was ge-

komen. De meeste Afro-Amerikaanse gezinnen stamden af van

slaven die hadden gewerkt op de plantages waarop vele jaren

lang het grootste deel van de Amerikaanse rijst werd verbouwd.

Op een gegeven ogenblik had zelfs vijfentachtig procent van de

bevolking daar uit slaven bestaan. Toen de twintigste eeuw nog

jong was, was deze eerste Fraser Robinson getrouwd met Rosa

Ella Cohen. Ze kregen vier kinderen: Zenobia, Verdelle, Tho-

mas en Fraser. Sommige Robinsons bleven in Georgetown – er

wonen er nog steeds veel – maar nog voor het 1934 werd, pakte

Fraser zijn spullen bij elkaar en verhuisde zoals heel veel anderen

naar het noordwesten, waar dankzij de nieuwe industrieën daar

werkkrachten zeer welkom waren. Hij koos voor Chicago. De

derde Fraser Robinson die die naam droeg, was geboren in Cook

County, waaruit legendarisch veel politiek talent afkomstig is.

Hij raakte betrokken bij de befaamde politieke organisatie van

de stad, en zou zich hier erg op zijn gemak gaan voelen.

‘De grote uittocht’ is het wel genoemd. Zwarte Amerikanen

trokken over een periode van vijftig jaar massaal weg uit Mis-


9

sissippi, Alabama, Georgia en North en South Carolina en zou-

den vele steden in het noorden en de Midwest een ander aanzien

geven. Chicago was daar maar een van. In totaal verlieten ze-

ven miljoen Afro-Amerikanen huis en haard op het platteland

om hun heil te zoeken in wat zij als het beloofde land zagen. De

stroom migranten zwol nog aan tijdens de Eerste Wereldoorlog,

toen minder Europeanen naar het zich snel industrialiserende

Amerika konden verhuizen en in het noorden een tekort aan

arbeidskrachten ontstond bij staalfabrieken, slachterijen, spoor-

wegen en andere takken van nijverheid. Vóór de oorlog wilden

die vaak geen Afro-Amerikanen hebben. Werkgevers zeiden dat

die onbetrouwbaar en ongedisciplineerd waren. Nu waren ze

van harte welkom. In Chicago was er veel werk in of bij de South

Side, een gebied langs Lake Michigan in het oosten en het eigen-

lijke Chicago, de Loop, in het noorden. In South Side woonde

je dicht bij de fabrieken, spooremplacementen, slachterijen en

vleesverwerkende bedrijven. Er waren woonwijken voor arbei-

ders, maar ook voor mensen met een redelijk hoog inkomen. Zo

waren hechte gemeenschappen ontstaan van Ierse katholieken,

Duitse joden, Polen, Litouwers, Tsjechen en Slowaken.

De toestromende Afro-Amerikanen uit het zuiden vonden

vooral huizen in een strook land ten zuiden van de stad, op enige

afstand van blanke woonwijken. Toen er steeds meer zwarten

kwamen wonen, ontvluchtten sommige blanken South Side he-

lemaal en trokken naar het noordelijke deel van de stad. Anderen

bleven, in buurten die zorgvuldig blank gehouden werden. In

heel Chicago ontstonden zo strak op huidskleur gesegregeerde

buurten. Dit systeem zou lange tijd blijven bestaan, omdat het

gesteund werd door met elkaar samenspannende politici, hy-

potheekbanken, bewoners en makelaars. Tot in de jaren zestig


10

werd Chicago, en terecht, een van de meest gesegregeerde steden

van Amerika genoemd, en de stad deed zijn best om dat zo te

houden.

Toch bood Chicago een Afro-Amerikaan meer economische

mogelijkheden en een beter leven dan het Zuiden. Dat was on-

getwijfeld de reden dat Fraser Robinsons vader besloot erheen

te gaan. Er was meer werkgelegenheid dan in South Carolina,

en dat werk betaalde ook nog eens beter. Aangespoord door de

Chicago Defender, een invloedrijke zwarte krant, waren zwarte

Amerikanen tientallen jaren lang naar Chicago getrokken, soms

omdat daar werk was, soms omdat er al familie woonde, en

soms om beide redenen. Verdelle, de zus van Fraser Robinsons

vader, verhuisde bijvoorbeeld naar Chicago omdat haar broer er

al woonde. Dat bevestigde haar zoon Capers Funnye jr., die zijn

nichtje Michelle Robinson goed zou leren kennen. Michelle had

in de hele stad familie, zowel van vaderskant als van die van haar

moeder, Marian Shields.

Uiteindelijk zou een half miljoen Afro-Amerikanen uit het

zuiden naar Chicago trekken. In 2000 maakten zwarte Ameri-

kanen zevenendertig procent uit van de bevolking, terwijl dat in

het begin twee procent was geweest. De meesten vestigden zich

in de South Side, al gingen anderen ook meer naar het westen

wonen. De twee gebieden groeiden naar elkaar toe en aan elkaar

vast, zodat een L ontstond, die nu een van de grootste aaneen-

gesloten zwarte woongebieden van het land vormt. Veel mensen

van buiten Chicago zien de South Side als arm, zwart en cri-

mineel. Maar de South Side is in werkelijkheid al heel lang een

economisch zeer gedifferentieerd gebied, met een bloeiende cul-

tuur. De White Sox hebben er hun stadion, de prestigieuze Uni-

versity of Chicago is er gevestigd, en de wijk Bridgeport maakt er


11

deel van uit, een Iers-Amerikaanse buurt waar Richard J. Daley

woonde, de burgemeester en onbetwist de baas van de stad van

1955 tot zijn dood in 1976.

Maar toen steeds meer zwarten in Chicago kwamen wonen,

deed het stadsbestuur er alles aan om ervoor te zorgen dat zwar-

te kinderen les kregen in overvolle scholen en dat hun ouders

in overvolle buurten belandden. Een nieuwe snelweg, de Dan

Ryan, werd zelfs zó verlegd dat het asfalt en het verkeer een

zwarte buurt afsloten. Kinderen werd geleerd in welke buurten

ze welkom waren en in welke niet. Het was belangrijk om dat te

weten. In 1919 ging een jonge zwarte man zwemmen in Lake Mi-

chigan, op een strand dat bestemd was voor Afro-Amerikanen.

Hij dreef per ongeluk af tot hij in een deel van het meer kwam

dat voor blanken was gereserveerd. Bij de rassenrellen die volg-

den, kwamen bijna veertig mensen om, zwart en blank.

Binnen de grenzen van de Afro-Amerikaanse woonenclaves

ontwikkelde zich niettemin een rijke stadscultuur met inter-

nationale invloeden. De South Side gaf de wereld de blues van

Muddy Waters, de boeken van Richard Wright, de poëzie van

Gwendolyn Brooks, de presidentiële ambitie van Jesse Jackson.

Het waren uitgesproken bijdragen van mensen die wel werden

gediscrimineerd, maar die zich tegen de verdrukking in wijd-

den aan muziek, literatuur, andere kunstvormen en politiek. Zo

ontstond ook een gevoel van samenhang en solidariteit. Binnen

de South Side ontstond een gemeenschap die Bronzeville werd

genoemd. In de jaren veertig zeiden mensen vaak dat als een

zwarte bewoner van Chicago op de hoek ging staan van 47th

Street en South Park (later omgedoopt tot Martin Luther King

Jr. Drive) hij binnen zes minuten iemand zag die hij of zij ken-

de.


12

Zes maanden nadat Michelle LaVaughn Robinson was gebo-

ren, werd de Civil Rights Act ondertekend door president Lyn-

don Johnson. Daarmee werd discriminatie in door de overheid

gesubsidieerde huisvesting verboden. Daardoor, en door latere

maatregelen, kregen gezinnen zoals het hare een kans op een

beter huis. Het ging geleidelijk en niet zonder conflicten, maar

toen Michelle een klein meisje was, kon het gezin verhuizen naar

een buurt waar daarvoor alleen blanken mochten wonen. Bin-

nen een paar jaar zou de hele buurt zwart worden, omdat blanke

gezinnen wegtrokken. Zo raakte Michelle betrokken bij het zo-

veelste hoofdstuk in de geschiedenis van de Verenigde Staten,

een hoofdstuk waarin zwarten steeds betere banen en huizen

wisten te bemachtigen en blanken wegvluchtten naar buitenwij-

ken en voorsteden.

Je zou dus kunnen zeggen dat op de januaridag dat Michel-

le LaVaughn Robinson werd geboren, ze al behoorlijk wat had

meegemaakt. Haar voorouders waren vele generaties lang gete-

kend door wantoestanden, maar hadden die doorstaan en zelf

vormgegeven aan hun leven. Ze hadden de slavernij achter zich

gelaten en waren naar een nieuw land getrokken, een land vol

beloften. Voor een deel waren die hol gebleken, maar ze zouden

dat land een ander aanzicht geven en het hun land gaan noemen.

De dag dat ze werd geboren, belichaamde Michelle Robinson de

unieke combinatie van discriminatie en kansen benutten, van

armoede en die te boven komen, van gepakt worden en aanpak-

ken die zo kenmerkend is voor de geschiedenis van zwart Ame-

rika. Voor de geschiedenis van heel Amerika.

Haar jeugd zou een afspiegeling zijn van de ontwikkeling die

het land doormaakte.

Als volwassene zou ze die mede vorm helpen geven.


13

Haar leven is een Amerikaans verhaal. Een verhaal dat, zegt ze

zelf, niet vaak genoeg is verteld.

‘Jan heeft me gevraagd om u even bij te praten over hoe het met

ons gezin gaat,’ zegt Michelle Obama, nu vierenveertig, elegant

en fit. Ze staat in een balzaal in McCormick Place, een enorm

congrescentrum dat burgemeester Daley heeft laten bouwen

langs Lake Michigan. Het is een spelonkachtig gebouw, ingeslo-

ten door snelwegen, in een soort niemandsland ten zuiden van

het centrum. In de zaal zitten vooral vrouwen. Ze zijn hier voor

een lunch om geld in te zamelen voor Jan Schakowsky, een De-

mocratisch Congreslid. Ze vertegenwoordigt een groot deel van

de North Side van Chicago en ook wat voorsteden, waaronder

Evanston en Skokie. Het is mei 2008. Bijna tweeduizend inwo-

ners van Chicago zijn hier om Schakowsky te steunen en om

Michelle Obama te horen spreken. Ze begint met te vertellen hoe

het bij haar thuis gaat. Want de mensen in de zaal zien haar wat

minder vaak dan vroeger.

Michelle Obama, afgestudeerd aan de prestigieuze Princeton

University en de Harvard Law School, is nu jurist, moeder en

heeft een leidinggevende positie in de gezondheidszorg. Daar-

naast is ze de vrouw van senator Barack Obama, die uit het niets

omhoog is gekomen en nu als eerste Afro-Amerikaan een goede

kans maakt op het presidentschap. De vrouwen in de zaal zijn

elegant en rijk, zwart en blank, en sommigen horen bij Michelle

Obama’s nu behoorlijk chique kennissenkring. Veel van hen wo-

nen in de stad, waar een heel netwerk van werkende vrouwen is

ontstaan die elkaar steunen. Sommigen wonen in Hyde Park,

de welvarende en goed geïntegreerde wijk in South Side waar

Michelle en Barack Obama al sinds hun trouwen in 1992 wonen


14

en waar zij en hun twee dochters Sasha en Malia vertrouwde en

populaire figuren zijn geworden. Barack Obama doet bijvoor-

beeld weleens mee met het jaarlijkse pannenkoekenontbijt dat

elk voorjaar bij de Hyde Park Neighborhood Club wordt gehou-

den. Dan staat hij met een koksmuts op achter de koekenpan-

nen. De Obama’s wonen in een fraai neo-Georgian huis dat deel

uitmaakt van een hele rij uit het begin van de twintigste eeuw.

Als vrienden van Michelle langsrijden, zien ze haar soms bezig

om haar kinderen te leren fietsen. Meestal stappen ze dan uit

om haar even te knuffelen. Als ze zegt dat ze in dagen niet thuis

gegeten heeft, rijden ze meteen naar huis om iets voor haar te

koken. ‘Mijn rugdekking,’ zegt ze weleens van haar hechte groep

vriendinnen en medeouders. Als ouders aan de University of

Chicago Laboratory Schools de taken verdelen voor een pick-

nick, maken ze het de Obama’s makkelijk door iets te vragen wat

weinig of geen tijd kost, zoals borden. Maar het blijft toch een

bijdrage.

Michelle is ver gekomen sinds haar voorouders in een barre

tocht naar Amerika zijn gevoerd. Er zijn zelfs aanzienlijke ver-

schillen met haar jeugd in een semigeïntegreerd Chicago. Maar

ook in een ander opzicht heeft ze een lange weg afgelegd. Aan

het begin van de politieke carrière van haar man was Michelle,

zoals ze nog steeds vaak zegt, politiek nogal ambivalent. Een

keer heeft ze zelfs gezegd dat politiek voor haar tijdverspilling

was. Nu is ze een van de pijlers van Baracks carrière en voert ze

net zo intensief campagne als hij. Bij toespraken zoals deze praat

ze betrokken en met gezag over zaken die te maken hebben met

vrouwen en kinderen. Ze heeft gezegd dat de relatie tussen werk

en gezin een van haar prioriteiten wordt als ze in het Witte Huis

zou komen te wonen. Ze wil kijken of de overheid het gezin-


15

nen met werkende ouders gemakkelijker kan maken, of er meer

ouderschapsverlof kan worden gegeven, meer dagen waarop een

ouder thuis kan blijven bij een ziek kind of mee kan naar een

concert of een balletuitvoering. In elke toespraak maakt ze dui-

delijk dat de politieke carrière van haar man grote offers vraagt

van de rest van het gezin en vertelt ze hoe moeilijk het voor haar

is om daarin een evenwicht te vinden. In een interview dat ver-

der weinig aandacht trok, schatte Michelle Obama dat haar man

het afgelopen jaar maar tien dagen vrij had gehad en bij zijn ge-

zin had kunnen zijn. Dat betekent dus dat Barack Obama 355 da-

gen geen tijd had en dat Michelle elke dag weer de kinderen uit

bed haalde en moest zorgen dat ze klaarstonden om naar school

te gaan, en daarna nog tijd en energie moest zien te vinden voor

haar eigen werk en leven. Ze is geen martelaarstype dat dit soort

dingen verdraagt zonder er ooit iets over te zeggen. Deze dag

vertelt ze een anekdote over een reisje dat ze pas met zijn vieren

maakten. ‘Iemand vroeg Malia, onze oudste dochter, wat ze het

leukste vond van het weekend, en ze zei: “Dat mijn vader dan

thuis is.” Dat vond ik hartverscheurend.’

Maar ze zegt ook waarom ze haar man het groene licht heeft

gegeven voor zijn campagne. Ze vindt dat kinderen, alle kinde-

ren, niet alleen de hare, recht hebben op voorzieningen die hun

zicht bieden op een gezonde toekomst. Ze heeft het over de pro-

blemen waarmee alleenstaande moeders te maken hebben, over

de gebrekkige gezondheidszorg en de benzineprijs en de angst

en onzekerheid waarin gezinnen van militairen vaak verkeren.

Door daarover te praten, versterkt ze de geloofwaardigheid van

haar man tegenover moeders en alle vrouwen en maakt ze hun

duidelijk dat Obama net als zij wil dat ze meer tijd kunnen be-

steden aan de mensen die hen liefhebben en nodig hebben. ‘Elke


16

ochtend als ik wakker word, vraag ik me weer af hoe ik het kleine

wonder moet verrichten dat nodig is om de dag door te komen,’

zegt ze vaak.

Ze doet ook ander essentieel politiek werk. Haar belangrijkste

taak is Barack Obama uitleggen. Daar is ze geweldig goed in. De

kern van haar taak is hem een menselijk gezicht te geven, hem

normaal te maken. ‘Wie is Barack Obama als man en als vader?’

vroeg ze tijdens de voorverkiezingen. ‘Hoe zit hij in elkaar? Wat

voor waarden heeft hij?’

Natuurlijk is het traditioneel de taak van de vrouw van een

politicus om de deugden van haar man te accentueren en zo be-

wondering voor hem te wekken bij het publiek. Maar de taak

van Michelle Obama is anders, omdat Barack zo’n complexe ach-

tergrond heeft. Vaak vertelt ze haar gehoor dat ze toen ze voor

het eerst iets over hem hoorde er voetstoots van uitging dat het

een rare vent zou zijn. Hij was op Hawaii geboren, als zoon van

een meisje van achttien uit Kansas en een Afrikaanse student

van begin twintig, die kort na de geboorte moeder en kind in

de steek liet, en daarna opgevoed op Hawaii en Indonesië, soms

door zijn moeder, maar meestal door de ouders van zijn moe-

der, die in de Midwest wonen. Formeel gezien is hij half blank,

half zwart, maar in zijn boek Dreams from My Father noemt hij

zich ‘een zwarte Amerikaan’ en ‘een zwarte man met een gekke

naam’. Maar als Michelle over hem praat, is het een doodgewone

vent die het leuk vindt om uit eten te gaan en een filmpje te pak-

ken en dan weer naar zijn meisjes te gaan.

‘Als hij half zoveel geeft om dit land als om zijn eigen kinderen

komt het allemaal best goed,’ zei ze in Butte, Montana.

‘Hij is opgegroeid bij zijn grootmoeder. Die woont in Kansas.

Daar snipperen ze augurken door de tonijn heen,’ vertelde ze


17

tegen de Chicago Sun-Times. ‘De gesprekken die we aan de keu-

kentafel voeren, doen we met de kerst in haar huis over. Zo veel

verschillen zijn er niet.’

En natuurlijk neemt ze hem ook de maat. In het begin van de

campagne vertelde ze dat haar man vergeet de boter in de koel-

kast te zetten of het brood op te ruimen en dat hij af en toe mist

als hij zijn sokken in de wasmand wil gooien. ‘Het is een begaafd

man, maar uiteindelijk is het gewoon een man,’ is een gevleugel-

de zin van haar geworden. In 2005, toen hij zijn zetel in de Senaat

had gewonnen en nog tijdens zijn campagne befaamd was ge-

worden door zijn toespraak bij de Democratische Conventie van

2004, wandelden ze samen door Washington. ‘Misschien doet

hij op een dag wel iets wat al deze aandacht rechtvaardigt,’ zei ze

tegen een journalist.

Ze krijgt vaak het verwijt dat ze hard is, maar verweert zich

daartegen door te zeggen dat ze onrealistische verwachtingen

wil temperen. ‘Het enige wat ik hier in Illinois vertel,’ zei ze in

2004, tijdens zijn campagne voor de Senaat, ‘is dat Barack geen

messias is. Dat wil ik in het hele land verkondigen en als ik de

kans krijg, zal ik dat doen ook.’ Het is een boodschap die, of hij

nou redelijk is of niet, van kiezers dezelfde loyaliteit vraagt die

Michelle als echtgenote moet opbrengen. ‘Er zijn veel mensen die

alles wat ze willen, alles waarvoor ze bang zijn en alles waarop ze

hopen bij hem neer willen leggen. Maar in het leven gaat het niet

zo, en in de politiek al helemaal niet,’ hield ze haar publiek voor.

‘Je moet hem altijd steunen, door dik en dun.’

Haar boodschap is subtiel. Ik ben een harde, veeleisende tante.

Als ik met zijn tekortkomingen kan leven, dan kunt u het ook.

En als ik zijn diplomatieke talent onderken, dan kunt u dat ook.

Haar broer Craig vertelt vaak dat Michelle heel kieskeurig was


18

als het om vriendjes ging. Toen Barack op het toneel verscheen,

ging Craig er meteen van uit dat ook hij snel zou worden afge-

dankt. Dat ze hem niet afdankte, zegt Craig, had een goede re-

den: ‘Het was een intelligente vent, die niet deed of hij intelligen-

ter was dan een ander. Dat was punt een. En hij was lang en hij

wist hoe hij met mijn zus om moest gaan.’ Dat, zegt Craig, is op

zich al iets wat iemand geschikt maakt voor het presidentschap.

‘Ik zie het zo voor me, Barack in gesprek met mensen met grote

ego’s, senatoren, hoge gasten uit het buitenland, en volgens mij

krijgt hij ze allemaal op één lijn. Ik wil het presidentschap niet

onbelangrijker voorstellen dan het is, maar het is voor een groot

deel met mensen om kunnen gaan, diplomatiek kunnen zijn.’

Ook op andere manieren is Michelle nuttig. Toen Barack werd

afgeschilderd als cultureel elitair, kon ze praten over het arbei-

dersmilieu waaruit ze zelf afkomstig was. Dat doet ze trouwens

regelmatig. ‘We hadden vier lepels,’ zei ze met een stalen gezicht

tegen een geïmponeerde Stephen Colbert toen ze in zijn pro-

gramma zat. Hij had haar voor de grap gevraagd hoeveel kinde-

ren er bij haar thuis met een zilveren lepel in de mond geboren

waren. ‘En toen kreeg mijn vader opslag en daarna hadden we

er vijf.’ Dankzij haar kan Obama het over familiewaarden heb-

ben, ook al vergt hij veel van zijn eigen gezin. Meer dan eens

heeft Obama in opvallende toespraken op Vaderdag jonge zwar-

te mannen aangespoord om beter voor hun gezin te zorgen, en

zijn teleurstelling uitgesproken over het feit dat velen kinderen

verwekken en hen dan in de steek laten. Een van de redenen dat

hij dan geloofwaardig overkomt, is het feit dat hij en Michelle

ondanks zijn frequente afwezigheid, haar eigen werk en de eisen

die het openbare leven aan hen stelt, hun relatie stabiel en intact

hebben weten te houden.


19

Verder versterkt ze zijn aantrekkingskracht op zwarte Ameri-

kanen omdat niet zijn leven, maar het hare het klassieke Afro-

Amerikaanse succesverhaal is. In een toespraak die ze in 2007 in

South Carolina hield, had ze het over ‘de sluier van het onmoge-

lijke die ons tegenhoudt, en onze kinderen, die ons laat wachten

op een kans die misschien nooit komt. Dat is de bittere nala-

tenschap van racisme en discriminatie en onderdrukking in dit

land. Een nalatenschap die ons allen kwelt.’

Opvallend aan Michelle Obama is dat ze in deze zaal in Chi-

cago veel genegenheid oproept en dat ze tegelijkertijd zo con-

troversieel is geworden in de wereld daarbuiten. Haar vrienden,

en ze heeft er vele, houden van haar en verdedigen haar harts-

tochtelijk, deels ook omdat ze zelf trouw is in haar vriendschap-

pen. Maar er zitten verschillen in hoe ze wordt gezien door haar

intimi en de indruk die ze op de buitenwereld maakt. Volgens

een peiling van juli 2008 had dertig procent van het publiek een

gunstige, en vijfendertig procent een minder gunstige indruk

van haar. Zowel de negatieve als de positieve percentages waren

hoger dan die van Cindy McCain, de vrouw van John McCain.

Uit de peiling bleek dat ze bekender is dan Cindy McCain. Dat

is niet vreemd, want ze staat veel meer in de belangstelling. In

2008 bleek uit een rapport van het Pew Research Center dat ze

vier keer zoveel aandacht van de media kreeg als Cindy McCain.

Uit het rapport bleek ook dat ze voor Republikeinen onsympa-

thieker is dan McCain is voor Democraten, en dat ze bij Demo-

craten meer sympathie oproept dan McCain bij Republikeinen.

Ze roept dus zowel enthousiaste als zeer sceptische reacties op.

Verbeten rechtse tegenstanders van Obama hebben haar al een

tijdje op de korrel. Als je de politiek uitbeeldt als een veldslag zou

je kunnen zeggen dat die tegenstanders haar zien als het equiva-


20

lent van Obama’s zwakke linkerflank. Critici namen meteen al

een werkstuk onder vuur dat ze op Princeton schreef toen ze net

twintig was. Het onderwerp van de scriptie is ras en identiteit op

een chique campus in de jaren zeventig en tachtig. In het stuk

vraagt ze zich onder meer af waarom door de cultuur die op

een campus heerst zwarte studenten ertoe worden gebracht om

alleen met rasgenoten contact te zoeken. Het werd aangevallen

als separatistisch en een te simpele voorstelling van zaken. In

februari 2008 beging ze een vergissing door dit te zeggen: ‘Voor

het eerst van mijn leven ben ik trots op mijn land omdat het erop

lijkt dat hoop weer een kans maakt.’ Ze heeft Amerika ‘bekrom-

pen’ genoemd, en ‘een land dat wordt geregeerd door angst’.

Toch is door critici gezegd dat uitgerekend Michelle Obama

een voorbeeld is van wat Amerika te bieden heeft, een bewijs

voor de eindeloze mogelijkheden van het land. Ze zeggen dat ze

is afgestudeerd aan niet een, maar twee prestigieuze universitei-

ten, dat ze op een groot advocatenkantoor heeft gewerkt en ton-

nen per jaar heeft verdiend met een project om de ziekenhuizen

van de University of Chicago een betere relatie te laten krijgen

met de gemeenschap. Moet het land zich schamen voor wat het

haar gegeven heeft? ‘Amerika’s ongelukkigste miljonair,’ noem-

de een criticus haar. ‘Mevrouw Zeurpiet,’ zei het conservatieve

tijdschrift National Review.

Net toen haar tegenstanders bloed roken, moest Obama alle

banden verbreken met Jeremiah Wright, de predikant die Mi-

chelle en Barack had getrouwd en hun dochters had gedoopt,

nadat er beelden van Wright in de openbaarheid waren gekomen

waarin hij ‘God vervloeke Amerika’ riep en met wilde beschul-

digingen kwam dat de regering binnen de zwarte gemeenschap

opzettelijk aids verspreidde. In een poging om via Wright en Mi-


21

chelle twijfel te zaaien over Obama’s liefde voor zijn vaderland,

kwamen tegenstanders met overigens onbewezen vermoedens

dat Obama lidmaat was van de kerk van Wright omdat een ge-

frustreerde Michelle hem daarheen had meegetroond. Volgens

anderen had juist de verstandige, no-nonsense-Michelle de moed

gehad om te zeggen dat het tijd werd de banden met Wright te

verbreken.

In mei 2008 stuurde een andere groep tegenstanders een al

evenzeer onbewezen gerucht de wereld in, namelijk dat er een

opname bestond waarin Michelle het woord whitey gebruikte,

een scheldwoord voor een blanke. Of misschien zei ze wel why’d

he, wat hetzelfde klinkt. Wat zou het ook. Het werd aan Barack

Obama gevraagd en die ontkende het in alle toonaarden. In de

media werden aanvallen gedaan die puur racistisch van aard wa-

ren. Ongelooflijk, maar waar: het zeer rechtse Fox News noemde

haar ‘Obama’s Baby Mama’, een term voor een vriendinnetje

van losse zeden.

Maar de vragen over haar gebrek aan waardering voor haar

eigen maatschappelijke succes snijden meer hout. In toespraken

verwijst ze keer op keer naar mensen die het niet goed doen,

terwijl ze zelden verwijst naar haar eigen geschiedenis, terwijl

die er toch een is van succes en benutte kansen. Het lijkt wel

of ze haar leven ziet als de uitzondering die de regel bevestigt.

‘Voor de meeste mensen is het leven nu moeilijker dan toen ik

nog een meisje was. En dat is zo geworden onder Republikeinse

én Democratische regeringen. Het maakte niet uit wie er in het

Witte Huis zat,’ heeft ze gezegd. ‘Dus als je hard wilt maken dat

je het ergens in de afgelopen decennia makkelijk hebt gehad, be

my guest.’ Maar er is niemand die zegt dat vooruitkomen in de

maatschappij makkelijk is, alleen dat het kan.


22

Vaak vertelt ze een anekdote over haar eigen gevoel dat het toch

nooit wat zou worden: een meisje van tien in South Carolina dat

op haar afkwam en zei dat als Obama won, dat ‘historisch’ zou

zijn. Toen Michelle vroeg wat het meisje daarmee bedoelde, zei

die: ‘Dat betekent dat ook ik dan van alles kan.’ Daarna begon ze

te huilen. Elke keer dat Michelle dit verhaal vertelt, projecteert

ze een massa emoties op een klein meisje. Zou zo’n meisje echt

weten hoe het is om naar een ‘kansarme school’ te gaan, waar ze

niet voldoende prikkels krijgt? ‘Weet u waarom ik weet wat dat

meisje voelt?’ vroeg ze tijdens een toespraak in Rhode Island.

‘Omdat ik dat meisje ben. Ik hoor hier eigenlijk niet te staan.’

In haar ijver om een brug te slaan naar de middle class, pro-

jecteert ze soms haar eigen ervaringen op mensen wier leven in

weinig of niets lijkt op het hare. In april 2008 praatte ze meele-

vend met Cheryl en Mike Fisher, die zich zorgen maakten over

ontslagen bij Amtrak, waar Mike machinist is. De Fishers ver-

telden dat als Mike werd ontslagen ze wel naar Chicago kon-

den, maar dat ze dat niet wilden, omdat ze in de buurt van hun

familie wilden blijven wonen. Michelle zei dat ze om dezelfde

reden niet naar Washington wilde verhuizen toen Barack tot se-

nator was gekozen. ‘Veel mensen zeiden: nu ga je natuurlijk naar

Washington. Maar dat gebeurt niet. Ik heb hier mijn netwerkje.

Mijn moeder, mijn vriendinnen… Dat laat je toch allemaal in de

steek.’ Naar de hoofdstad verhuizen omdat haar man tot sena-

tor was gekozen, stond voor haar gelijk aan verhuizen naar een

andere stad omdat je was ontslagen en een andere baan zocht.

In 2007 verdienden de Obama’s 4,7 miljoen dollar. Toch klaagt

ze er in toespraken over hoe duur balletlessen en zomerkam-

pen zijn. Ze kan hooghartig en slachtofferig overkomen. Over

de carrière van haar man heeft ze weleens gezegd: ‘Wie wil er


23

nou zoiets? Dan ben je toch niet goed bij je hoofd? Barack kan

een veel gemakkelijker leven leiden, welvarend, en zonder al die

kritiek. Daar heeft hij niet voor gekozen. Soms denk ik dan: wat

is er eigenlijk mis met je?’

De leiding van Obama’s verkiezingscampagne probeert haar

rijk geschakeerde persoonlijkheid politiek te benutten door in-

terviews te regelen met bladen en televisieprogramma’s die haar

welgezind zijn. Daar laat ze het vlotte gevoel voor humor zien

dat haar vriendinnen zo goed van haar kennen, en blijkt haar

vertrouwen in haar uiterlijk. (Ze gaat elke vrijdag naar de kapper

en laat dan ook haar nagels doen.) Een scherpzinnige commen-

tator merkte op dat de campagneleiding haar minder hard en

bedreigend wilde laten overkomen door haar meisjesachtiger en

conventioneel vrouwelijk te laten lijken. ‘Het is leuk om er mooi

uit te zien,’ zei ze tegen haar bewonderende gesprekspartners bij

The View, een opmerking die niet alleen onweerlegbaar is, maar

ook een stuk minder bijterig dan ‘politiek is tijdverspilling’. In

zekere zin is dat bijstellen van haar image geslaagd. Duizenden

vrouwen gingen op jacht naar de jurk met het blaadjespatroon

die ze tijdens het interview aanhad. Een zwart-witte jurk, trou-

wens. Meteen begonnen allerlei blogs te zoemen: wilde ze daar

iets mee zeggen over integratie?

De hele campagne heeft Michelle Obama gezegd dat ze het

frustrerend vond dat de mensen zo’n verkeerde indruk van haar

hebben. ‘Ik wil met wie het ook is mijn hele leven doornemen,’

zei ze in juni 2008 tegen The New York Times, en ze voegde eraan

toe dat als je vijf minuten met haar praatte, je wel wist dat ze

nooit van haar leven whitey zou zeggen. Maar de stemgerechtig-

den moeten zelf maar zien uit te zoeken wat voor iemand Mi-

chelle eigenlijk is. Voor een deel komt dat doordat sinds haar


24

controversiële uitspraken de campagneleiding strakker bepaalt

wat ze zegt en waar ze dat zegt. In de zomer van 2007 schreef

ik voor The Washington Post een analyse van Obama’s snelle

politieke carrière. De campagneleiding regelde een gesprek met

Michelle, die openhartig vertelde over haar beslissing om ja te

zeggen tegen zijn gooi naar het presidentschap en rake dingen

zei over wat hem in korte tijd zoveel faam had bezorgd. Ik heb

toen ook gesproken met haar broer, Craig Robinson, met Ba-

rack Obama zelf, met vrienden van hem en leden van zijn poli-

tieke team. In 2008 benaderde ik de campagneleiding of ze mee

wilden werken aan een boek over Michelle. Ik zei dat Michelle

een boeiende figuur was, dat haar leven in veel opzichten een

afspiegeling was van wat er in de Amerikaanse samenleving was

gebeurd en dat de kiezers erg benieuwd naar haar waren omdat

ze een nieuwkomer was in de politiek en niemand veel van haar

wist. Dit keer wilde de campagneleiding niet meewerken aan een

gesprek met haar, en probeerde ook haar kennissen te bewerken

om dat niet te doen. Gelukkig waren toch nog zo veel mensen

die haar kenden wel bereid om te praten dat ik hopelijk een com-

pleet en afgerond portret heb kunnen schrijven.

Wie is Michelle Obama? In vele opzichten denkt ze ouderwets.

Het is een vrouw die graag een traditioneel gezin om de tafel ziet

zitten en die zich op de eerste plaats als moeder beschouwt. Ze

heeft een snel, scherp gevoel voor humor. Het leukste onderdeel

van campagne voeren vindt ze kinderen voorlezen, wat ze goed

doet, en met veel plezier. Maar ze wil per se een belangrijke rol

spelen in de campagne van haar man en sinds het allereerste

begin, de voorverkiezingen in Iowa, is ze onafgebroken actief als

zijn belangrijkste adviseur en plaatsvervanger. Voor ze toestem-

de in zijn gooi naar het presidentschap, wilde ze eerst met zijn


Documents

Bezige Michelle Obama1e.indd 2 05-01-2009 12:39:453A%2F%2Fdb... · Michelle Obama Een biografie Liza Mundy Vertaling Petra van der Eerden, Miebeth van Horn en Pon Ruiter de bezige