Bezpieczeństwo międzynarodowe Polska–Europa–Światwnpism.uw.edu.pl/media/SOBN/Archiwum WDiNP/Bezpieczenstwo... · konspiracji niepodległościowej w latach II wojny światowej

Bezpieczestwo midzynarodowePolskaEuropawiat

Bezpieczestwo midzynarodowePolskaEuropawiat

Ksiga Jubileuszowa dedykowana

Profesorowi Ryszardowi Zibiez okazji czterdziestolecia pracy naukowej

redakcja naukowaJustyna Zajc

Agata Wodkowska-BaganMarcin Kaczmarski

Recenzentdr hab. Tadeusz Wallas, prof. UAM

RedakcjaElbieta Chlebowska

Copyright by Wydzia Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015

Wszelkie prawa zastrzeone. Kada reprodukcja lub adaptacja caoci bd czci niniejszej publikacji, niezalenie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy.

ISBN: 978-83-63183-91-2

Arkuszy wydawniczych: 31

Wydawca:Wydzia Dziennikarstwa i Nauk PolitycznychUniwersytet Warszawskiul. Krakowskie Przedmiecie 3, 00-927 Warszawatel./fax +48 22 55 22 952www.wydawnictwo.wdinp.uw.edu.pl

Skad i amanie, druk i oprawa: Zakad Graficzny UW. Zam. 575/2015

Spis treci

Sowo o Jubilacie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Bibliografia prac naukowych prof . zw . dr . hab . Ryszarda Ziby . . . . . . . . . . . . 15

Promotorstwo obronionych rozpraw doktorskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Zagadnienia teoretyczne i oglne

Etymologia i znaczenie wyrazu bezpieczestwo Wanda Decyk-Ziba . . . . . . . 35

Comprehensive security w stosunkach midzynarodowych Czesaw Maj . . . . . 49

Teoria bezpieczestwa a teoria pokoju Tomasz Pawuszko . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Liberalna wizja bezpieczestwa midzynarodowego Rafa Tenerowicz . . . . . . . 73

Megatrendy rozwojowe a bezpieczestwo midzynarodowe Bolesaw Balcerowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Znaczenie koncepcji bezpieczestwa demokratycznego dla analizy wspczesnych stosunkw midzynarodowych Jerzy Jaskiernia . . . . . . . . 101

Wykorzystanie teorii fal w badaniach nad terroryzmem analiza wybranych przykadw Sebastian Wojciechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Debata dotyczca uycia si zbrojnych i dronw w walce z terroryzmem midzynarodowym Janusz Symonides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Rola agencji w ksztatowaniu bezpieczestwa midzynarodowego Pawe Frankowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Rewolucja informacyjna a rozwj spoeczny i bezpieczestwo ludzkie Renata Woch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Problem odpowiedzialnoci w stosunkach midzynarodowych: teoretyczne i praktyczne dylematy Teresa o-Nowak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Karta Narodw Zjednoczonych a nowe zagroenia pokoju i bezpieczestwa midzynarodowego Irena Popiuk-Rysiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Spis treci6

Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i propagowania rnorodnoci form ekspresji Grayna Michaowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

Bezpieczestwo midzynarodowego transportu lotniczego (aktualne problemy) Leonard ukaszuk, Marek Jan ukaszuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Bezpieczestwo kosmiczne w XXI wieku Irma Somczyska . . . . . . . . . . . . . . . 229

Polska

Wizje bezpiecznej Europy w myli politycznej gwnych nurtw polskiej konspiracji niepodlegociowej w latach II wojny wiatowej Kazimierz Przybysz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

Od karnawau Solidarnoci do wizyty Jaruzelskiego w Paryu . Gwne problemy polsko-francuskich stosunkw politycznych w latach 19801985 Maria Pasztor, Dariusz Jarosz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

Przemiany w ZSRR nadzieje w Polsce Aleksander uczak . . . . . . . . . . . . . . . 269

Pozycja geopolityczna Polski w Europie po rozpadzie bloku radzieckiego Kazimierz astawski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

rodki i metody polityki zagranicznej pastw redniej rangi . Casus Polski po 1989r. Agata Wodkowska-Bagan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

Kontyngenty Wojska Polskiego w midzynarodowych operacjach pokojowych midzy sojuszami Dariusz Kozerawski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

Polska wobec dylematw bezpieczestwa i obrony Unii Europejskiej Andrzej Ciupiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Badania polskiej polityki wschodniej Stanisaw Biele . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

Dylematy polityki niemieckiej Polski zwizane z zakresem wpywu obcie historycznych na midzypastwowe stosunki polsko-niemieckie Mieczysaw Stolarczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349

Interwencja w Iraku i amerykaska tarcza antyrakietowa w stosunkach polsko- -niemieckich Bogdan Koszel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

Midzy Moskw a Waszyngtonem . Polityka bezpieczestwa Polski w XXI wieku Justyna Zajc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379

Polityka zagraniczna Polski wobec obszaru pojugosowiaskiego . Analiza z perspektywy neoklasycznego realizmu Renata Podgrzaska . . . . . . . . 393

Europa i wiat

Stan debaty na temat federalnego ksztatu Unii Europejskiej Stanisaw Parzymies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

Dynamika wsplnej polityki bezpieczestwa i obrony po wejciu w ycie traktatu lizboskiego Janusz Wc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427

Spis treci 7

Uwarunkowania ekonomiczne Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpie czestwa UE Lubomir Zyblikiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445

Cele polityki bezpieczestwa Francji wobec integracji europejskiej . Perspektywa realizmu politycznego Marlena Drygiel . . . . . . . . . . . . . . . . 459

Ukraiski test dla polityki zagranicznej, bezpieczestwa i obrony UE Roman Kuniar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473

Implikacje kryzysu ukraiskiego dla polityki Niemiec wobec Rosji w latach 20132014 Erhard Cziomer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

Rosyjska polityka zagraniczna roku 2014 Roman Bcker . . . . . . . . . . . . . . . . . 503

Bilans resetu w relacjach rosyjsko-amerykaskich (20092011) Marcin Kaczmarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513

Rosyjskie postrzeganie bezpieczestwa duchowego w ramach bezpieczestwa narodowego Ryszard Szpyra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527

Perspektywy Federacji Rosyjskiej na arenie midzynarodowej Agnieszka Bryc 543

Rozwj idei demokracji i praw czowieka w ramach procesu KBWE/OBWE Magorzata Bielecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555

Polityka bezpieczestwa USA wobec Iraku w latach 20052009 Ewelina Wako-Owsiejczuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567

Irak w polityce prezydenta Baracka Obamy Longin Pastusiak . . . . . . . . . . . . . 579

Midzy negocjacjami a sankcjami . Iraski program atomowy po 2013r. Radosaw Fiedler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591

Arab Spring Syria And Turkeys Emerging National Security Challenges Davut Han Aslan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603

Informacje o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619

Sowo o Jubilacie

Prof. zw. dr hab. Ryszard Ziba jest prawdziwie renesansow postaci, wywie-rajc silny wpyw na rozwj polskiej politologii, nauki o stosunkach mi-dzynarodowych oraz nauk o bezpieczestwie, a swoj wiedz i naukowe przemylenia rozwija i propaguje w Instytucie Stosunkw Midzynarodowych Wydziau Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, w ktrym pracuje od 1977 roku.

Urodzony 13 czerwca 1950 roku we wsi Wojciechw w powiecie kra-nickim Ryszard Ziba, po uzyskaniu matury w Technikum Ekonomicznym w Janowie Lubelskim rozpocz studia z zakresu nauk politycznych na Wydziale Nauk Spoecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Studia te ukoczy w 1973 roku po obronie pracy magisterskiej na temat Polskiego Stronnictwa Ludowego dziaajcego w Polsce po II wojnie wiatowej. Ju jako student Ryszard Ziba by osob niezwykle aktywn; dziaa w organizacji studenckiej Zwizku Modziey Wiejskiej, by przewodniczcym koa ZMW w Instytucie Nauk Politycznych UW, nalea take do Zrzeszenia Studentw Polskich, czynnie uczestniczc w organizacji ycia modziey akademickiej. Jego pre-dyspozycje do pracy naukowej oraz dua aktywno spoeczna sprawiy, i po ukoczeniu studiw zosta przyjty jako staysta w INP, a po roku rozpocz studia doktoranckie, doczajc do seminarium naukowego, prowadzonego przez prof. dr. hab. Jzefa Kukuk, jednego z gwnych twrcw polskiej nauki o stosunkach midzynarodowych.

Swj rozwj naukowy Profesor Ryszard Ziba opiera na czeniu zainte-resowa histori najnowsz z problematyk midzynarodow. Efektem bya przygotowana pod kierunkiem prof. Jzefa Kukuki, i obroniona w grudniu 1977 roku, rozprawa doktorska, podejmujca pionierski temat: Polska a trak-taty pokojowe z pastwami satelickimi III Rzeszy. Oryginalno i warto naukowa tej pracy zostay docenione poprzez wydanie jej drukiem przez Pastwowe Wydawnictwo Naukowe w formie ksiki zatytuowanej Stanowisko Polski w sprawie paryskich traktatw pokojowych 1947r.(Warszawa 1981). Dzi publi-kowanie rozpraw doktorskich wydaje si standardem. Wwczas jednak byo

Sowo o Jubilacie10

ogromnym wyrnieniem. W nastpnym roku ksika uzyskaa nagrod Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych, co potwierdza jej nowator-ski charakter i ogromn warto merytoryczn; w istocie do dnia dzisiejszego praca ta stanowi cenne i niezastpione rdo informacji na temat stanowi-ska Polski wobec traktatw pokojowych z Wochami, Bugari, Rumuni, Wgrami i Finlandi.

W kolejnych latach zainteresowanie polityk skonio Profesora Zib do aktywnego wczenia si w nurt przemian demokratycznych w Polsce, ktre rozpoczy si po sierpniu 1980 roku. Nalea take do wskiego grona inicjatorw odrodzenia Zwizku Modziey Wiejskiej, bra udzia w przygo-towaniu zjazdu oglnopolskiego reaktywowanego ZMW w grudniu 1980 roku, odegra kluczow rol w przygotowaniu statutu Zwizku, a nastpnie zosta czonkiem Zarzdu Krajowego i przewodniczcym Komisji Zagranicznej ZMW. Profesor Ryszard Ziba wnis znaczcy wkad w nawizanie wsp-pracy midzynarodowej nowego ZMW, m.in. z organizacjami modzieo-wymi krajw nordyckich. W pierwszej poowie lat 80. Jubilat czsto pisywa teksty publicystyczne na amach tygodnika Zarzewie wydawanego przez ZMW; za dziaalno w tej organizacji zosta odznaczony Srebrn i Zot Honorow Odznak ZMW (1972 i 1986), Srebrnym Krzyem Zasugi (1984) oraz Medalem za Zasugi dla ZMW (1986).

Profesor Ziba nie da si jednak porwa polityce, a praca naukowa pozo-staa Jego gwn pasj. Systematycznie publikowa teksty naukowe, w ktrych wnikliwie i krytycznie analizowa zagadnienia polskiej polityki zagranicznej oraz bezpieczestwa midzynarodowego. Ten drugi nurt Jego zainteresowa zacz stopniowo przewaa. Z dzisiejszej perspektywy wida, i ju w latach 80. Jubilat kad podwaliny polskich studiw nad bezpieczestwem. Jego bada-nia stopniowo poszerzay obszar wiedzy naukowej, prowadzc do sformuowa-nia nowego, szerokiego i odmilitaryzowanego ujcia bezpieczestwa. Mocnym akcentem w badaniach nad bezpieczestwem bya opublikowana i obroniona w 1998 roku rozprawa habilitacyjna pt. Nowa instytucjonalizacja bezpiecze-stwa europejskiego (Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1998), wysoko oceniona przez jej recenzentw: prof. dr. hab. Ziemowita Jacka Pietrasia (UMCS), prof. dr. hab. Wojciecha Multana (Uniwersytet Gdaski) i prof. dr. hab. Leonarda ukaszuka (UW). Znany z powcigliwych i krytycznych ocen prof. dr hab. Ziemowit Jacek Pietra stwierdzi: () w swojej rozprawie habilitacyjnej autor udowodni, e potrafi samodzielnie podejmowa i roz-wizywa bardzo skomplikowane oraz wane zagadnienia midzynarodowe. Uwaam, e w osobie habilitanta polska nauka o stosunkach midzynaro-dowych zyskuje twrczego, solidnego i wnikliwego badacza zagadnie bez-pieczestwa midzynarodowego oraz teorii stosunkw midzynarodowych. Ksika spotkaa si rwnie z bardzo pozytywnym odbiorem czytelnikw; w latach 19992004 zostaa czterokrotnie wydana w wersji zmodyfikowanej pt. Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego: koncepcje struktury funkcjono-wanie (Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 19992004), a w 2000 roku

Sowo o Jubilacie 11

uzyskaa nagrod Ministra Edukacji Narodowej jako najlepsza w Polsce ksika z problematyki stosunkw midzynarodowych. Praca ta niezmiennie stanowi rdo odniesie dla wielu badaczy, co potwierdzaj wskaniki jej cytowa.

Wiedz i umiejtnoci w pracy naukowej Profesor Ryszard Ziba dosko-nali w orodkach zagranicznych. By stypendyst Uniwersytetu w Zagrzebiu (1980, 1982, 1984), pierwszym polskim stypendyst Association of Professional School of International Affairs (APSIA) w Elliott School of International Affairs na George Washington University w USA (19941995), a take stypendy-st Instytutu Studiw Bezpieczestwa Unii Zachodnioeuropejskiej w Paryu (2000). Badania nad bezpieczestwem midzynarodowym przyczyniy si do uzyskania przez Niego w 2001 roku stanowiska profesora nadzwyczaj-nego Uniwersytetu Warszawskiego, nastpnie w 2002 roku tytuu profesora nauk humanistycznych, a dwa lata pniej (w 2004 roku) stanowiska pro-fesora zwyczajnego w Uniwersytecie Warszawskim. Ta dynamika awansw naukowych budzi zasuony podziw i szacunek, potwierdzajc jednoczenie warto merytoryczn bada naukowych Jubilata, ich oryginalno i znacze-nie dla rozwoju nauk spoecznych oraz humanistycznych. W tym okresie ukazao si kilka kolejnych, niezwykle wartociowych publikacji Profesora. Najwaniejsz bya pionierska w Polsce ksika pt. Europejska Tosamo Bezpieczestwa i Obrony: koncepcja struktura funkcjonowanie (Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2000), traktujca o jednym z najbardziej dys-kutowanych wwczas w zachodnich orodkach akademickich, eksperckich i politycznych zagadnie. Praca ta stanowia niejako wstp do rozwoju zain-teresowa Profesora Ryszarda Ziby polityk zagraniczn i bezpieczestwa Unii Europejskiej. Badania w tym zakresie zaowocoway licznymi artykuami naukowymi oraz monografiami Jego autorstwa. Wrd nich naley wspomnie ksiki: Unia Europejska jako aktor stosunkw midzynarodowych (Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003); Europejska Polityka Bezpieczestwa i Obrony (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005) czy podrcznik Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa Unii Europejskiej (Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007). Wkad Profesora Ryszarda Ziby w rozwj bada nad polityk zagraniczn i bezpieczestwa UE zosta uhonorowany w 2008 roku przez Komisj Europejsk, poprzez przyznanie Mu prestiowego grantu Jean Monnet Chair na realizacj projektu European Union in the International Security System. Grant ten umoliwi Jubilatowi nawizanie szerokich kontaktw midzynarodowych z najwybitniejszymi profesorami zajmujcymi si problematyk integracji europejskiej, w Polsce natomiast upowszechnianie wiedzy z zakresu integracji politycznej i w zakresie bez-pieczestwa UE wrd studentw macierzystego Wydziau Dziennikarstwa i Nauk Politycznych oraz poza Uniwersytetem Warszawskim. Do tego celu Jubilat wykorzystuje rwnie czonkostwo w Team Europe zespole eksper-tw przy Przedstawicielstwie Komisji Europejskiej w Polsce (od 2009 r.).

Rwnolegle Profesor publikowa prace powicone problematyce bez-pieczestwa w stosunkach midzynarodowych. W 2008 roku ukazaa si

Sowo o Jubilacie12

pod Jego redakcj ksika pt. Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie (Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne), w ktrej grupa modych bada-czy przeprowadzia analiz stanu bezpieczestwa w poszczeglnych regionach wiata oraz polityki bezpieczestwa wybranych pastw, przyjmujc szerokie spojrzenie na t problematyk. W 2011 roku, kiedy doszo do formalnego wyodrbnienia w Polsce nauk o bezpieczestwie, Jubilat opublikowa tekst pt. O tosamoci nauk o bezpieczestwie (2012), w ktrym uzasadnia sens wyodrbnienia nowej dyscypliny naukowej.

Badania Profesora Ryszarda Ziby z zakresu teorii nie ograniczay si jed-nak tylko do tematyki bezpieczestwa. W 2004 roku pod redakcj naukow Jubilata ukazaa si praca pt. Wstp do teorii polityki zagranicznej pastwa (Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru), a w 2015 roku zostaa opubliko-wana ksika pt. Teorie i podejcia badawcze w nauce o stosunkach midzynarodowych (Warszawa, Wydawnictwo WDiNP UW), ktrej Profesor Ryszard Ziba by wspredaktorem (wraz ze Stanisawem Bieleniem i Justyn Zajc). Celem ksiki byo przedstawienie nowych trendw i podej badawczych w teorii stosunkw midzynarodowych, a jednoczenie wyraenie podzikowa nie-yjcemu ju prof. dr. hab. Jzefowi Kukuce za inspiracje naukowe dla kolej-nych pokole. Niezmiennie z pasj Profesor kontynuowa rwnie badania nad polityk zagraniczn Polski. Najwaniejszymi publikacjami w tym nurcie bada s ksiki: Polska w stosunkach midzynarodowych 19451989 (wspau-torka Justyna Zajc, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2005), Gwne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie (Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010), Polityka zagraniczna Polski w strefie euroatlan-tyckiej (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013). Prace te odznaczaj si solidnym warsztatem naukowym i krytycznym spojrzeniem na prowadzon przez Polsk polityk zagraniczn. Jubilat wskazywa zwaszcza na brak realistycznej koncepcji polityki wschodniej III RP oraz na zbyt ideali-styczne oczekiwania wzgldem USA, co czsto spotykao si z niezrozumie-niem ze strony politykw i decydentw. Nie wpyno to jednak na niezale-no naukow Profesora Ziby, ktry pozosta wierny zasadzie autonomii tej sfery ycia spoecznego.

Niezaleno w wyraaniu pogldw ma niewtpliwie wany i pozytywny wpyw na rozwj naukowy studentw i doktorantw, uczszczajcych na zajcia prowadzone przez Profesora Ryszarda Zib. Wiodcymi przedmiotami, ktre wykada s: Midzynarodowe stosunki polityczne, Polityka zagraniczna Polski, Teoria polityki zagranicznej i Teoria stosunkw midzynarodowych. Zajcia te prowadzi z pasj, profesjonalnie i erudycyjnie, co potwierdzaj oceny studentw. Profesor Ziba przyczyni si take do stworzenia na macierzystym wydziale (WDiNP UW) nowego kierunku studiw europeistyki. W latach 20052012 by czon-kiem Rady Programowej tego kierunku. Poza Uniwersytetem Warszawskim wykada w Europejskiej Wyszej Szkole Prawa i Administracji (gdzie pra-cowa na drugim etacie w latach 19992006), na Wydziale Bezpieczestwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej (gdzie rwnie pracowa na drugim

Sowo o Jubilacie 13

etacie w latach 20112012), na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (w latach 20122013). Na UW wypromo-wa 350 magistrw, a za dziaalno dydaktyczn zosta odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2007). Bardzo wanym obszarem aktywnoci Profesora Ryszarda Ziby jest ksztacenie kadr naukowych. Stworzy On prne seminarium naukowe, skupiajc wok siebie liczn grup modych adeptw nauki. Na prowadzonych seminariach magisterskich i doktoranckich Jubilat stawia zawsze wysokie wymagania merytoryczne i warsztatowe. Do 2015 roku wypromowa 17 doktorw, z czego poowa obronia prace doktorskie z wyrnieniem, a cz z nich kontynuuje prace badawcze w szkoach wy-szych; niektrzy uzyskali ju stopnie doktora habilitowanego. W tym wietle mona zasadnie oceni, e Jubilat pomylnie kontynuuje dzieo swojego Mistrza prof. dr. hab. Jzefa Kukuki, rozwijajc dokonania tzw. warszawskiej szkoy stosunkw midzynarodowych.

Profesor Ryszard Ziba jest rwnie niezwykle aktywn osob w organizacji ycia naukowego oraz upowszechniania wiedzy w Polsce i za granic. Od 2003 roku kieruje Zakadem Historii i Teorii Stosunkw Midzynarodowych; w latach 19781981 by zastpc dyrektora Instytutu Stosunkw Midzynarodowych Wydziau Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW, a w latach 20082012 kie-rownikiem wydziaowego Studium Doktoranckiego. Jest czonkiem rad redakcyj-nych kilku czasopism naukowych, w tym takich jak: Stosunki Midzynarodowe- -International Relations (UW), Przegld Politologiczny (UAM), czy Transformacje (Akademia Leona Komiskiego). Peni take wane funkcje w stowarzyszeniach midzynarodowych: Koordynatora ds. Polski w Central East European International Studies Association (19962006), czonka Steering Committee of the Standing Group on International Relations w European Consortium for Political Research (19972004), czonka Komitetu Narodowego do Spraw Wsppracy z Midzynarodowym Stowarzyszeniem Nauk Politycznych (IPSA) przy Wydziale I Nauk Spoecznych Polskiej Akademii Nauk (20042010). Jest ekspertem zewntrznym Narodowego Programu Foresight Polska 2020 (od 2003 r.) i Polskiej Komisji Akredytacyjnej (od 2003 r.). W latach 20102012 by czonkiem Komisji Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego powoanej przez Prezydenta RP.

Pomimo licznych zaszczytnych funkcji Profesor Ryszard Ziba bez wtpie-nia pozostaje oddanym czowiekiem Uniwersytetu, angaujc si we wszyst-kie zakresy aktywnoci pracownika naukowo-dydaktycznego. Najwaniejszymi dokonaniami Jubilata s uznane przez spoeczno akademick osignicia naukowe, a Jego wkad do rozwoju nauki polega na: sformuowaniu nowocze-snego ujcia bezpieczestwa w nauce o stosunkach midzynarodowych oraz na przyczynieniu si do wyodrbnienia nauk o bezpieczestwie jako osobnej dyscypliny naukowej w Polsce; okreleniu podstaw teorii polityki zagranicz-nej; krytycznym, acz realistycznym spojrzeniu na polityk zagraniczn Polski jako aktywno midzynarodow bez jasnej koncepcji; wskazaniu na uomno integracji w ramach Unii Europejskiej niedysponujcej silnym komponentem

Sowo o Jubilacie14

w postaci polityki zagranicznej i bezpieczestwa. Osigniciem pracy naukowo--dydaktycznej Profesora Ryszarda Ziby s rwnie wyksztaceni przez Niego liczni uczniowie, ktry stanowi silny, kreatywny i obiecujcy zesp modych badaczy. Jubilat przyczyni si rwnie do wyksztacenia setek osb pracujcych w rnych instytucjach w Polsce, tak prywatnych, jak i administracji rzdowej, a take w organizacjach midzynarodowych.

Myliby si jednak ten, kto by sdzi i zaangaowanie w prac naukow, dydaktyczn, eksperck i organizacyjn pochania Profesora Ryszarda Zib cakowicie. Profesor ma bowiem wiele pasji pozanaukowych. Jest mionikiem gr i czstym bywalcem Tatr i Karkonoszy, ktre schodzi od dolin po szczyty, zgbiajc ich tajniki. Pasjonuje si rwnie astronomi, o czym wiedz wszyscy, ktrzy mieli okazj spdza czas na dziace u Profesora, ktra kadej wiosny staje si Jego ulubionym hobby. W tej oddalonej o ok. 80 km od Warszawy miejscowoci, o ktrej pisa w jednej ze swych powieci Bolesaw Prus, Profesor czsto spdza czas ze swoj Rodzin. Na dziace tej odbywaj si rwnie wyjazdowe spotkania seminaryjne. Niejedna koncepcja rozprawy doktorskiej, habilitacyjnej, czy pomys na now ksik powstay wanie podczas takich spotka i swobodnych rozmw prowadzonych w otoczeniu zieleni k, lasw i niepowtarzalnego uroku gr piaskowych. Szczliwi uczestnicy tych spotka wiedz rwnie o zamiowaniu Profesora do ostrych, orientalnych przypraw i saboci do waciwie schodzonego, dobrej jakoci piwa, podawanego koniecz-nie w kuflach, a w chodniejsze wieczory rwnie do zioowych nalewek o nie-powtarzalnej mocy. Szacunek Profesora dla wybornego trunku, jakim jest piwo, idzie w parze z Jego zamiowaniem do kultury czeskiej. Przygody dobrego wojaka Szwejka nieraz pojawiaj si w toczonych przez Profesora rozmowach, wpisujc si w szerszy kontekst czeskiej twrczoci filmowej i muzycznej. Wyjania to rwnie poniekd zamiowanie Profesora do lskiej kuchni, bdcej efektem przenikania si tradycji polskiej, czeskiej i niemieckiej, a synny sos malinowy czsto przez Profesora serwowany (nie wspominajc o genialnym w smaku sosie czosnkowym), sta si niemale klasyk w dziakowym menu.

Spotkania te, odbywajce si corocznie ju od kilkunastu lat, stanowi nie-zastpione rdo niepowtarzalnych wrae, inspiracji i budowania trwaych przyjani, cenniejszych od czegokolwiek innego; s to bowiem wartoci stano-wice solidny fundament dla rozwoju naukowego i spenienia w yciu osobi-stym. Za to wszystko, za przekazan wiedz i umiejtnoci naukowe, za inspi-racj oraz przyjazn i wyjtkow atmosfer, jako uczniowie Profesora Ryszarda Ziby zawsze bdziemy Mu ogromnie wdziczni, a ta Ksiga Jubileuszowa, przygotowana przez uczniw, przyjaci i wsppracownikw Profesora, jest tego jedynie drobnym wyrazem.

Justyna Zajc Agata Wodkowska-Bagan Marcin Kaczmarski

Bibliografia prac naukowych prof. zw. dr. hab. Ryszarda Ziby

I. Bezpieczestwo i polityka zagraniczna Polski

Monografie i podrczniki

Polityka zagraniczna Polski w strefie euroatlantyckiej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013, ss. 312.

Gwne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010, ss. 251.

Polska w stosunkach midzynarodowych 19451989 (wspautorka Justyna Zajc), Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2005, ss. 262.

Stanowisko Polski w sprawie paryskich traktatw pokojowych 1947r., PWN, Warszawa 1981, ss. 227 (ksika otrzymaa w 1982r.nagrod Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych).

Rozdziay w pracach zbiorowych i artykuy w periodykach naukowych

Podstawowe dylematy polskiej polityki wschodniej, [w:] Katarzyna Czornik, Miron Lakomy, Mieczysaw Stolarczyk (red.), Dylematy polityki zagranicz-nej Polski na pocztku XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 2014, ss. 257284.

Bezpieczestwo w polityce zagranicznej RP rzdu koalicji Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego, Stosunki Midzynarodowe- -International Relations, 2013, t. 47, nr 12, ss. 933.

Polska we Wsplnej Polityce Bezpieczestwa i Obrony Unii Europejskiej, Polityka i Spoeczestwo, nr 10/2012, ss. 160169.

Polska w Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie, [w:] Stanisaw Parzymies, Irena Rysiska (red.), Udzia Polski w organizacjach midzynaro-dowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012, ss. 179202.

Wspczesne stosunki polsko-rosyjskie: uwarunkowania, problemy, impli-kacje, Przegld Politologiczny, 2011, nr 3, ss. 35-61.

Twenty years of Polands Euro-Atlantic foreign policy, International Studies, (University of Lodz), 2011, Vol. 13, No. 1, ss. 2739.

Bibliografia prac naukowych prof . zw . dr . hab . Ryszarda Ziby16

Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski na pocztku drugiej dekady XXI wieku, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 2011, t. 43, nr 12, ss. 937.

Poszukiwanie midzynarodowej roli dla Polski konceptualizacja roli pa-stwa redniej rangi, [w:] Stanisaw Biele (red.), Polityka zagraniczna Polski po wstpieniu do NATO i do Unii Europejskiej. Problemy tosamoci i ada-ptacji, Difin, Warszawa 2010, ss. 5270; wersja w jz. ang. The search for an international role for Poland: conceptualizing the role of middle-ranking state, [w:] Stanisaw Biele (red.), Polands foreign policy it the 21st century, Difin, Warszawa 2011, ss. 6179.

Wschd jako priorytet polskiej polityki zagranicznej, [w:] Mieczysawa Zdanowicz, Tomasz Dubowski, Agnieszka Piekutowska (red.), Partnerstwo Wschodnie. Wymiary realnej integracji, Wydzia Prawa Uniwersytet w Biaym-stoku, Biaystok 2010, ss. 6983.

Udzia Polski we Wsplnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, [w:] Anna Doliwa-Klepacka (red.), Paszczyzny integra-cji europejskiej, Stowarzyszenie Nauka Edukacja Rozwj, Ostrowiec witokrzyski 2009, ss. 303331.

Czy Polska ma wystarczajce gwarancje bezpieczestwa narodowego?, [w:] Demokratyczna Polska w globalizujcym si wiecie, I Oglnopolski Kongres Politologii, Warszawa 22-24 wrzenia 2009, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, ss. 85103.

Czy w stosunkach polsko-rosyjskich moliwe jest przejcie od polityki historycznej do polityki perspektywicznej?, Przegld Zachodni, 2009, nr 3 (332), s. 179190.

Aktualny stan stosunkw politycznych Polska-USA, [w:] 400 lat stosunkw polsko-amerykaskich (16082008), Akademia Finansw, Warszawa 2009, ss. 3349.

Ewolucja polityki bezpieczestwa Polski w latach 19182008, [w:] Rafa Chwedoruk, Daniel Przastek (red.), Dylematy historii i polityki. Ksiga dedykowana Profesor Annie Magierskiej, ASPRAJR, Warszawa 2008, ss. 393409.

Was haben wir denn gewonnen?. Zum US-polnischen Abkommen ber Raketenabwehr Interview mit Professor Ryszard Ziba, WeltTrends: Zeitschrift fr internationale Politik, Nr. 63, (Jahrgang 16), November/Dezember 2008, ss. 1726.

Paradoksy polityki zagranicznej Polski w okresie transformacji, [w:] Mirosaw Karwat (red.), Paradoksy polityki, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2007, ss. 387425.

La politica de seguridad polaca: entre atlantismo y el europeismo, Lamusa, (Faculdad de Humanidades de Albacete, Universidad de Castilla-La Mancha), 2006, no 5, ss. 2538.

Z Waszyngtonem czy Bruksel dylemat polskiej polityki bezpieczestwa, [w:] Mieczysaw Stolarczyk (red.), Unia Europejska i Polska wobec dylema-

Bibliografia prac naukowych prof . zw . dr . hab . Ryszarda Ziby 17

tw integracyjnych na pocztku XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2006, ss. 391408.

Polska polityka zagraniczna U.S. first, lecz take wicej Europy, [w:] Rocznik Strategiczny 2004/05, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005, ss. 364388.

Polska polityka zagraniczna: do Brukseli przez Waszyngton i co dalej?, [w:] Rocznik Strategiczny 2003/04, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004, ss. 329354.

Bezpieczestwo narodowe Polski w procesie integracji z Uni Europejsk, [w:] Ryszard Rosa (red.), Bezpieczestwo oraz prawa i wolnoci czowieka, cz.I. Teoretyczne aspekty praw czowieka, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2004, ss. 175186.

Polska wobec polityki bezpieczestwa i obrony Unii Europejskiej, Przegld Europejski, 2004, nr 2, s. 717.

Transformacja polskiej polityki zagranicznej, Rocznik Nauk Politycznych, (Wysza Szkoa Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Putusk), t. 7, 2004, ss. 4774; wersja w jz. ang. Transformation of Polish Foreign Policy, The Polish Foreign Affairs Digest, 2004, Vol. 4, No. 4, ss. 1345.

Integracja z Uni Europejsk jako wyzwanie dla polskiej polityki bez-pieczestwa, [w:] Teresa o-Nowak, Adriana Dudek (red.), Poziomy aktywnoci Polski w rodowisku midzynarodowym, PWSZ, Legnica 2003, ss. 1628.

Poland and the ESDP, [w:] Hans-Georg Ehrhart (red.), Die Europische Sicherheits- und Verteidigungspolitik: Positionen, Perzeptionen, Probleme, Perspektiven, Nomos Verlagsgesellschaft, BadenBaden 2002, ss. 100112.

Polska debata o Unii Europejskiej, [w:] Edward Haliak, Stanisaw Parzymies (red.), Unia Europejska nowy typ wsplnoty midzynarodowej, ASPRAJR, Warszawa 2002, ss. 113129.

Partnerstwo strategiczne Polski i Ukrainy, Rocznik Nauk Politycznych, t. 4, 2002, ss. 5577; wersja w jz. ang. The Strategic Partnership between Poland and Ukraine, The Polish Foreign Affairs Digest, 2002, No. 3, ss. 195226.

Stanowisko Polski w sprawie polityki obronnej Unii Europejskiej, Problemy Techniki Uzbrojenia, 2002, nr 3, ss. 6980.

Wsplna Europejska Polityka Bezpieczestwa i Obrony jako wyzwanie dla Polski, [w:] Ryszard Rosa (red.), Edukacja do bezpieczestwa i pokoju w obli-czu wyzwa XXI wieku, cz. I: Filozoficzne i teoretyczne aspekty bezpieczestwa i pokoju, Akademia Podlaska, Siedlce 2001, ss. 151165.

European Security and Defence Identity. The Polish Viewpoint, The Polish Foreign Affairs Digest, 2001, No. 1, ss. 183212.

Polska w Sojuszu Pnocnoatlantyckim, [w:] Adam Bromke, Wadysaw Tybura (red.), Polska u progu XXI wieku, Europejska Wysza Szkoa Prawa i Administracji, Warszawa 2000, ss. 7797.

Polska w nowym systemie bezpieczestwa europejskiego, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, t. 20, Warszawa 1999, ss. 933;


zmodyfikowana wersja w jz. ang. Poland in the Transformed System of European Security, [w:] Konstanty Adam Wojtaszczyk (red.), Poland in Transition, Institute of Political Science, University of Warsaw, Warszawa 1999, ss. 157181.

Security Aspects of Polands Integration with the European Union, [w:] Petr Kaika, Zbynk Dubsk (red.), European Integration as a Way to Security and Prosperity, The Jan Masaryk Center of International Relations, Prague 1999, ss. 3343.

Bezpieczestwo europejskie a interesy narodowe Polski, [w:] Konstanty Adam Wojtaszczyk, Jerzy M. Niepsuj (red.), NATO a Europa Wschodnia. Rozszerzenie NATO na Wschd - ostatnie wyzwanie europejskie XX wieku, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1998, ss. 106120.

The Euro-Atlantic Option in Polish Foreign Policy, [w:] Konstanty Adam Wojtaszczyk (red.), Poland: Government and Politics, Institute of Political Science, University of Warsaw, Warszawa 1997, ss. 192207.

Midzynarodowe bezpieczestwo Polski w przyszych relacjach z Niemcami i Rosj [w:] Micha Dobroczyski (red.), Midzynarodowa przyszo Niemiec, Polski i Rosji, Centrum Bada Wschodnich Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997, ss. 151164.

Wschodnie uwarunkowania bezpieczestwa Polski, [w:] Stanisaw Biele (red.), Patrzc na Wschd. Z problematyki polityki wschodniej, Centrum Bada Wschodnich Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997, ss. 6388.

Why Poland Aims at Becoming a Member of NATO, [w:] Stability and Security of Eastern and Southeastern Europe, (Collection of Studies 1997), Ministry of Defense of the Republic of Slovenia, Center for Strategic Studies, Ljubljana 1997, ss. 143155.

Ewolucja stanowiska Polski w sprawie bezpieczestwa europejskiego, 19561989, [w:] Kazimierz Przybysz (red.), Studia z dziejw polskiej myli politycz-nej, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1994, t. III, ss. 139163.

Wspzaleno bezpieczestwa Polski ze rodowiskiem midzynarodowym, [w:] Edward Haliak, Marek Tabor (red.), Polska w rodowisku midzynaro-dowym. Problemy wspzalenoci, Instytut Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1993, ss. 204224.

Polands Security in the Post-Cold War Europe, Polish Political Science Yearbook, Vol. XXIIXXIII (199293), ss. 6981.

Nowy regionalizm w Europie a Polska, Sprawy Midzynarodowe, 1992, nr12, ss. 2544.

Polska w strefie midzy Batykiem a Adriatykiem, [w:] Roman Kuniar (red.), Krajobraz po transformacji. rodowisko midzynarodowe Polski lat dzie-widziesitych, Instytut Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992, ss. 96120.

Zagadnienie bezpieczestwa Polski w myli politycznej lat 19391945, [w:] Kazimierz Przybysz (red.), Studia z dziejw polskiej myli politycznej,


Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991, t. I, ss. 176196.

Polska wizja regulacji pokojowej w Europie po drugiej wojnie wiatowej, [w:] Kazimierz Przybysz (red.), Studia z dziejw polskiej myli politycznej, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991, t. II, ss. 98119.

Dziaania Polski na rzecz pokoju, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1991, t. 14, ss. 1128.

Rola Polski w procesie KBWE, [w:] Jzef Kukuka (red.), Polska a nowa Europa, PISM, Warszawa 1991, ss. 84105.

Zjednoczenie Niemiec a bezpieczestwo Polski (wspautor Mieczysaw Stolarczyk), [w:] Konstanty Adam Wojtaszczyk (red.), Wewntrzno-polityczne i midzynarodowe aspekty jednoci Niemiec, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991, cz. II, ss. 6994.

Poparcie Polski dla idei umacniania pokoju i bezpieczestwa midzynarodo-wego w latach 19451948, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1991, t. 13, ss. 139147.

Problem granicy na Odrze i Nysie uyckiej w polityce polskiej w latach 19441947, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1989, t. 11, ss. 107124.

Polskie interesy narodowe a wspistnienie w Europie, [w:] Ziemowit Jacek Pietra, Marek Pietra (red.), Interesy narodowe a wspistnienie pastw, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1989, ss. 155186.

Plan Jaruzelskiego, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1989, t. 10, ss. 125135.

Geneza systemu sojuszniczego Polski Ludowej, Stosunki Midzynarodowe- -International Relations, 1989, t. 10, ss. 4569.

Starania Polski o zapewnienie demokratycznego i pokojowego rozwoju Niemiec (19441949), Kraje Socjalistyczne, 1988, nr 4, ss. 129150.

Wkad Polski w umacnianie bezpieczestwa europejskiego, Sprawy Midzynarodowe, 1988, nr 12, ss. 3958.

Cele i kierunki polityki zagranicznej Polski Ludowej (19441986), Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1989, t. 9, ss. 3166.

Polskie inicjatywy pokojowe, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1987, t. 6, ss. 79101.

Geneza koncepcji bezpieczestwa Polski Ludowej (19421944), Kraje Socjalistyczne, 1987, nr 34, ss. 526.

Polityka zagraniczna Polski Ludowej, Kraje Socjalistyczne, 1985, nr 14, ss. 931.Zagadnienie bezpieczestwa w polskiej polityce zagranicznej, Stosunki

Midzynarodowe-International Relations, 1985, t. 3, ss. 35-63.Polityka zagraniczna Polski Ludowej, Kraje Socjalistyczne, 1985, nr 14, ss. 931.Niektre problemy genezy i formowania si wsplnoty pastw socjali-

stycznych, Z dziejw rozwoju pastw socjalistycznych, (Instytut Krajw Socjalistycznych PAN), 1983, nr 1, ss. 726.


Ewolucja roli midzynarodowej Polski Odrodzonej (wspautor JzefKu ku- ka), Studia Nauk Politycznych, 1981, nr 4, ss. 77100.

Udzia Polski w przygotowaniu paryskich traktatw pokojowych z 1947 r., Z dziejw rozwoju stosunkw polsko-radzieckich i rozwoju wsplnoty pastw socjalistycznych, (Instytut Krajw Socjalistycznych PAN), 1979, t. XIX, ss. 7399.

Ekspertyzy opublikowane

Polands relationship with Russia, Dossier stratgique: La Pologne, un acteur de la dfense europenne, La Lettre de LIRSEM (Institut de recher-che stratgique de lcole Militaire, Paris), no 32014, ss. 1517.

Analiza informacji ministra spraw zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagra-nicznej w 2013 roku, Orodek Analiz Politologicznych UW, Warszawa 2013.

Budowa zintegrowanego systemu bezpieczestwa narodowego Polski, (wspau-torka Justyna Zajc), Ekspertyza wykonana dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, w ramach prac prowadzonych przez Rad Ministrw nad Strategi Rozwoju Kraju na lata 20112020, Warszawa, padziernik 2010.

Prognoza interesw narodowych i celw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa w perspektywie 20 lat, (wspautorka Justyna Zajc), wykonana dla Komisji Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego, Biuro Bezpieczestwa Narodowego, Warszawa, luty 2011.

Raport w sprawie koordynacji polskiej polityki zagranicznej, (praca zespoowa), Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1994, ss. 18.

II. Bezpieczestwo Europy i wiata

Monografie, prace zbiorowe i podrczniki

Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie, redaktor i wspautor, Wydaw-nictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, ss. 608.

Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, ss. 280.

Europejska Polityka Bezpieczestwa i Obrony, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005, ss. 134.

Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego: koncepcje struktury funkcjono-wanie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 19992004, (ksika otrzymaa w 2000r.nagrod Ministra Edukacji Narodowej).

Instytucjonalizacja wielostronnej wsppracy midzynarodowej w Europie, (wspredak-tor i wspautor, wspredaktor Stanisaw Parzymies, przy wsppracy Justyny Zajc), Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004, ss. 591.

Unia Europejska jako aktor stosunkw midzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003, ss. 306.


Europejska Tosamo Bezpieczestwa i Obrony: koncepcja struktura funkcjono-wanie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2000, ss. 304.

Nowa instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1998, ss. 461.


Traktatowe uwarunkowania polityki zagranicznej Unii Europejskiej: midzy polityk wspln a interesami pastw czonkowskich, [w:] Justyna Zajc (red.), Unia Europejska w regionie rdziemnomorskim: midzy polityk wspln a interesami pastw czonkowskich, Wydzia Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW, Warszawa 2014, ss. 1144.

Przyczyny stagnacji i szanse oywienia polityki obronnej Unii Europejskiej w kontekcie stosunkw transatlantyckich, Krakowskie Studia Midzynaro-dowe, 2014, nr 4 (XI), ss. 1328.

Midzynarodowe implikacje kryzysu ukraiskiego, Stosunki Midzynarodowe- -International Relations, 2014, t. 50, nr 2, ss. 1340.

International roles of the European Union, [w:] Rocznik Integracji Europejskiej, (Wydzia Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza), nr 6/2012, ss. 6378.

Partnerstwo polityczne Unii Europejskiej z USA, [w:] Wodzimierz Bernacki, Adam Walaszek (red.), Amerykomania. Ksiga jubileuszowa ofia-rowana Profesorowi Andrzejowi Manii, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2012, ss. 10551070.

Polityka zagraniczna Unii Europejskiej, [w:] Teresa o-Nowak (red.), Polityka zagraniczna: aktorzy potencjay strategie, Poltext, Warszawa 2011, ss. 215235.

Strategia bezpieczestwa Unii Europejskiej w wietle Traktatu z Lizbony, [w:] Joanna Dobrowolska-Polak (red.), Stabilizacja nieadu i destabilizacja adu, Instytut Zachodni, Pozna 2011, ss. 1334.

Przyszo Unii Europejskiej jako projektu politycznego w wietle kryzysu 2008 roku, [w:] Roman Kuniar (red.), Kryzys 2008 roku a pozycja midzynarodowa Zachodu, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011, ss. 132148.

Wsplna polityka zagraniczna i bezpieczestwa UE strategie i wyzwa-nia, [w:] Pytania o Europ. Opinie ekspertw, Komisja Europejska Przedstawicielstwo w Polsce, Warszawa 2010, ss. 142152.

Czy Unia Europejska potrzebuje nowej strategii bezpieczestwa, [w:] Klemens Budzowski (red.), Europejska polityka bezpieczestwa i integracji, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Krakw 2010, ss. 714.

Czonkostwo Polski w Unii Europejskiej a stosunki polsko-rosyjskie, [w:] Mieczysawa Zdanowicz, Anna Doliwa-Klepacka (red.), Wybrane aspekty wpywu czonkostwa pastw Europy rodkowo-Wschodniej w Unii Europejskiej na stosunki ze wschodnimi pastwami ociennymi, Temida 2, Biaystok 2009, ss. 113129.

Rozwj Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony: implikacje dla Polski, Krakowskie Studia Midzynarodowe, 2008, nr 4 (IV), ss. 213227.


Dziesi lat po Saint-Malo: prba bilansu Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony, [w:] Rocznik Integracji Europejskiej, (Wydzia Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza), nr 2/2008, ss. 7183.

Rola Niemiec w polityce zagranicznej i bezpieczestwa Unii Europejskiej, Przegld Zachodni, 2007, nr 2, ss. 87105.

Wsppraca Francji i Niemiec w ksztatowaniu polityki zagranicznej i bez-pieczestwa Unii Europejskiej, Krakowskie Studia Midzynarodowe, 2006, nr 4 (III), ss. 169184.

Unia Europejska [w:] Marek Pietra (red.), Midzynarodowe stosunki poli-tyczne, Wydawnictwo UMCS Lublin 2006, ss. 119138.

Europejska Polityka Bezpieczestwa i Obrony, [w:] Konstanty Adam Wojtaszczyk (red.), Integracja Europejska. Wstp, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, ss. 236256.

System bezpieczestwa midzynarodowego ONZ akcje w razie zagro-enia i naruszenia pokoju, [w:] Janusz Symonides (red.), Organizacja Narodw Zjednoczonych. Bilans i perspektywy, Wydawnictwo Naukowe Scholar , Warszawa 2006, ss. 77101.

Polityka Unii Europejskiej wobec Ameryki aciskiej i Karaibw, [w:] Joanna Marszaek-Kawa (red.), Polska w Unii Europejskiej. Bilans otwarcia, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2005, s. 310323.

Szanse i granice przyszej wsplnej polityki zagranicznej, bezpieczestwa i obronnej Unii Europejskiej, [w:] Erhard Cziomer, Marek Czajkowski (red.), Midzynarodowe implikacje procesu integracji europejskiej dla Polski i Niemiec, Dante, Krakw 2004, s. 137150.

Polityka bezpieczestwa i obrony Unii Europejskiej, [w:] Mieczysaw Stolar-czyk (red.), Bezpieczestwo Polski i bezpieczestwo europejskie na pocztku XXI wieku. Wybrane aspekty, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 2004, ss. 5269.

Polityka Unii Europejskiej wobec Azji i regionu Pacyfiku, Wrocawskie Studia Politologiczne, 2004, nr 5, ss. 162168.

Transformation of the European security system during the 1990s, Political Science Annual, (Wysza Szkoa Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Putusk), Vol. 6, 2004, ss. 3353.

Polityka Unii Europejskiej wobec Bakanw Zachodnich, Przegld Politologiczny, 2004, nr 1, ss. 5164.

Antecedencje Unii Europejskiej: od projektw do Traktatu z Maastricht, [w:] Edward Haliak, Roman Kuniar (red.), Prawo, instytucje i polityka w procesie globalizacji. Ksiga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Symonidesowi, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003, ss. 269285.

Polityka zagraniczna i bezpieczestwa Unii Europejskiej, [w:] Konstanty A. Wojtaszczyk, Wojciech Jakubowski (red.), Spoeczestwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, ASPRA-JR, Warszawa 2003, ss. 727738.


Wspodpowiedzialno Unii Europejskiej za bezpieczestwo midzynaro-dowe, [w:] Przed szczytem NATO w Pradze, (Zeszyt, nr 51), Instytut Studiw Strategicznych, Krakw 2003, ss. 922.

Problemy implementacji Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony, [w:] Roman Bcker, Joanna MarszaekKawa, Joanna Modrzyska (red.), Globalizacja integracja transformacja. Gwne problemy politologiczne glo-balizacji, integracji europejskiej oraz transformacji politycznej Europy rodkowej i Wschodniej, Adam Marszaek, Toru 2003, ss. 129141.

Pierwsze prby unifikacji politycznej Europy Zachodniej po II wojnie wia-towej, [w:] Grayna Michaowska (red.), Integracja europejska. Instytucje. Polityka. Prawo. Ksiga pamitkowa dla uczczenia 65-lecia Profesora Stanisawa Parzymiesa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003, ss. 545555.

Wsplnotowa polityka zagraniczna Unii Europejskiej, Sprawy Midzynarodowe, 2003, nr 4, ss. 3761; wersja w jz. ang. Community Foreign Policy of the European Union, The Polish Quarterly of International Affairs, 2003, Vol. 12, No. 4, ss. 3557.

Mechanizm instytucjonalny Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, Rocznik Nauk Politycznych, t. 6, 2003, ss. 2550.

Europejska Polityka Bezpieczestwa i Obrony: geneza i zaoenia, Przegld Europejski, t. 6, 2003, nr 1, ss. 2341.

Tosamo Unii Europejskiej w zakresie bezpieczestwa i obrony, [w:] Teresa o-Nowak, Marian Wolaski (red.), wiat Europa Dolny lsk. Wyzwania milenijne, Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2002, ss. 139157.

Visegrad Group towards Common European Security and Defence Policy, Polish Political Science Yearbook, Vol. XXXI: 2002, ss. 8194.

Wsplna Europejska Polityka Bezpieczestwa Obrony, Problemy Techniki Uzbrojenia, Zeszyt 79, nr 4 /2001, ss. 6574.

Europejska Tosamo Bezpieczestwa i Obrony: Polski punkt widzenia, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 2001, t. 23, nr 12, ss. 7598.

Polityka zagraniczna Unii Europejskiej w regionie rdziemnomorskim, Przegld Europejski, 2001, nr 2, ss. 4867.

Europejska Tosamo Bezpieczestwa i Obrony na progu XXI wieku, [w:] Raport o bezpieczestwie 2000, Instytut Studiw Strategicznych, Krakw 2001, ss. 5179.

KBWE/OBWE w polskiej polityce bezpieczestwa, [w:] Roman Kuniar (red.), Polityka bezpieczestwa Polski w latach 19892000, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001, ss. 363388; wersja w jz. ang. The CSCE/OSCE in Polish Security Policy, [w:] Roman Kuniar (red.), Polands Security Policy 19892000, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001, ss. 321346.

Partnerstwo Transatlantyckie po zimnej wojnie, [w:] Stanisaw Biele (red.), Historia stosunki midzynarodowe amerykanistyka. Ksiga jubile-uszowa na 65-lecie profesora Wiesawa Dobrzyckiego, ASPRAJR, Warszawa 2001, ss. 571581.


Miejsce Europy w oglnej koncepcji bezpieczestwa USA u progu XXI wieku, [w:] Erhard Cziomer (red.), Udzia USA w systemie bezpieczestwa europejskiego, Wydawnictwo Meritum, Krakw 2000, ss. 5165.

Ukraines Relations with the Visegrd Countries (wspautorka Sharon Wolchik), [w:] Sharon Wolchik, Volodymir Zviglyanich (red.), Ukraine: The Search for a National Identity, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham-Boulder-New York-Oxford 2000, ss. 133161.

Polityka zagraniczna Unii Europejskiej wobec Europy rodkowej i Wschodniej, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 2000, t. 22, nr 34, ss. 923.

NATO wobec konfliktw etnicznych na terenie Jugosawii, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 2000, t. 21, nr 12, ss. 3352.

Ewolucja koncepcji Europejskiej Tosamoci Bezpieczestwa i Obrony, Przegld Europejski, 2000, nr 1, ss. 122147.

Wsppraca subregionalna w Europie rodkowej i Wschodniej po zimnej wojnie, Przegld Zachodni, 2000, nr 2, ss. 5981.

The Need of a New Approach in the Research on European Security, Perspectives: Review of International Affairs, (stav Mezinrodnch Vztah, Praha), No. 13, Winter 1999/2000, ss. 119130.

Rola OBWE w budowaniu systemu bezpieczestwa kooperatywnego, [w:] Erhard Cziomer (red.), NATO w systemie bezpieczestwa europejskiego, Instytut Studiw Strategicznych, MCRD, Krakw 1999, ss. 123163.

Funkcjonowanie paneuropejskiego mechanizmu bezpieczestwa KBWE/OBWE, Studia Europejskie, 1998, nr 3, ss. 85104.

Nowe wyzwania dla polityki bezpieczestwa pastw europejskich, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1998, t. 19, ss. 2946.

Mechanizm bezpieczestwa Wsplnoty Niepodlegych Pastw, Polityka Wschodnia, 1998, nr 1, ss. 6184.

Koncepcje bezpieczestwa europejskiego w polityce zagranicznej Polski i jej ssiadw, [w:] Bogdan omiski, Mieczysaw Stolarczyk (red.), Polska i jej ssiedzi w latach dziewidziesitych. Polityczne i ekonomiczne aspekty wsp-pracy i integracji, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 1998, ss. 7490.

Bezpieczestwo europejskie lat 90. Potrzeba nowego ujcia problemu, [w:] Bogdan omiski (red.), Bezpieczestwo pastw Europy. Koncepcje i problemy lat 90., Uniwersytet lski, Katowice 1997, ss. 1125.

New Security Architecture in Europe: The Polish and Central European View, [w:] Atanas Gotchev (red.), The New European Security Architecture and Issues of Early Warning and Conflict Prevention, Department of International Relations Association Albatros, Sofia 1997, ss. 1327; wersja w jzyku bugarskim: Nowata architektura na sigurnostta w Jewropa - pozicyjata na Posza w Centralna Jewropa, [w:] Nowata architektura na sigurnostta w Jewropa i ran-noto signaliziranie i predotwratjawanie na konflikti, Sdruenije, Departament Medunarodni Otnoszenija Albatros, Sofija 1997, ss. 2336.


Promocja interesw narodowych Ukrainy, [w:] Janusz Stefanowicz (red.), Polska w Europie na przeomie wiekw, Instytut Studiw Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1997, ss. 95119.

Biaoru: brak wiary w niepodlego i demokracj?, [w:] Polska w Europie..., j.w., ss. 120140.

Elementy sytuacji geostrategicznej w strefie OBWE, [w:] Rocznik Strategiczny 1996/97, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1997, ss. 253271.

Europa w poszukiwaniu stabilizacji i pokoju, [w:] Rocznik Strategiczny 1995/96, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1996, ss. 185202.

Niemcy wobec Europy rodkowej, [w:] Micha Dobroczyski (red.), Niemcy Polska Rosja. Bezpieczestwo europejskie i wsppraca spoeczestw, Centrum Bada Wschodnich Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996, ss. 187194; wersja w jz. niemieckim: Deutschland und Mitteleuropa, [w:] Micha Dobroczyski (red.), Deutschland Polen Russland: Europische Sicherheit und Zusammenarbeit der Volker, Centrum Bada Wschodnich Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996, ss. 187194; wersja w jz. rosyjskim: Giermanija po otnoszeniju k Centralnoj Jewropie, [w:] Giermanija Polsza Rossija. Jewropiejska biezopsatnost i sotrudnicze-stwo narodow, Micha Dobroczyski (red.), Centrum Bada Wschodnich Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996, ss. 189196.

New Frameworks of Co-operation in the East-Central Europe, [w:] Andrzej Dumaa, Ziemowit Jacek Pietra (red.), The Future of East-Central Europe, Maria Curie University Press, Lublin 1996, ss. 265271.

Rola zjednoczonych Niemiec w Europie rodkowej, [w:] Konstanty A. Wojtaszczyk (red.), Zjednoczone Niemcy, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996, ss. 129148.

Europe in Search of Peace and Stability, Polish Political Science Yearbook, Vol.XXVXVI (19951996), ss. 7184.

Zjednoczone Niemcy w nowym adzie europejskim, [w:] Konstanty A. Wojtaszczyk (red.), Niemcy po zjednoczeniu, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1995, ss. 137160.

Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie, [w:] Leonard ukaszuk, Wojciech Kostecki (red.), Uwarunkowania bezpieczestwa i obronnoci Polski. Aspekty prawnomidzynarodowe i polityczne, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1995, ss. 123140.

Koncepcja bezpieczestwa zjednoczonych Niemiec, [w:] Filozofia Polityka Stosunki midzynarodowe, Ksiga jubileuszowa na 70-lecie profesora Leszka Kasprzyka, Instytut Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1995, ss. 223229.

Paneuropejskie uwarunkowania bezpieczestwa [Europy rodkowo-Wschodniej], [w:] Jzef Kukuka (red.), Bezpieczestwo midzynarodowe w Europie rodkowej po zimnej wojnie, Instytut Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1994, ss. 5365.


Instytucjonalizacja wsplnych opcji wewntrznych pastw [Europy rodkowo-Wschodniej], [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe..., j.w., ss. 171185.

Europa i system KBWE w stosunkach midzynarodowych, [w:] Edward Haliak, Roman Kuniar (red.), Stosunki midzynarodowe: geneza, struktura, funkcjonowanie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1994, ss. 399424.

Bezpieczestwo Europy rodkowo-Wschodniej jako problem badawczy, [w:] Historia. Polityka. Stosunki, Ksiga jubileuszowa na 65-lecie profesora Jzefa Kukuki, Instytut Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1994, ss. 301309.

Rokowania w sprawie ograniczania wycigu zbroje i rozbrojenia, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1992, t. 15, ss. 2958.

Dziaania pastw Europy rodkowo-Wschodniej na rzecz umacniania bez-pieczestwa europejskiego, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1991, t. 12, ss. 1341.

Odprenie w stosunkach wojskowo-strategicznych Wschd-Zachd, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1987, t. 4, ss. 4571.

Niektre problemy genezy i formowania si wsplnoty pastw socjali-stycznych, Z dziejw rozwoju pastw socjalistycznych, (Instytut Krajw Socjalistycznych PAN), 1983, nr 1, ss. 726.

Spr o reim eglugi na Dunaju po drugiej wojnie wiatowej, Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1982, t. 1, ss. 101109.

Hasa encyklopedyczne i wybory dokumentw

Encyklopedia Unii Europejskiej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2004, autorstwo nastpujcych hase: Berlin Plus, Centrum Satelitarne UE, Deklaracja z Saint-Malo, ECAP, EHG, ESDP, EUISS, Eurokorpus, Europejskie Siy Szybkiego Reagowania, Komitet Polityczny i Bezpieczestwa, Komitet Wojskowy UE, Misja Policyjna UE w Boni i Hercegowinie, Misje petersberskie, Operacja Wojskowa UE w byej Jugosowiaskiej Republice Macedonii, Sztab Wojskowy UE, Traktat Brukselski, UZE.

Wsppraca polityczna w ramach socjalistycznej wsplnoty (19451975), Wybr podstawowych dokumentw, (wspautor Jzef Kukuka), Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1975, ss. 160.

III. Teoria, metodologia i zagadnienia oglne

Prace zbiorowe i podrczniki

Teorie i podejcia badawcze w nauce o stosunkach midzynarodowych, (wspredak-torzy Stanisaw Biele i Justyna Zajc), Wydzia Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW, Warszawa 2015, ss. 291.


Wstp do teorii polityki zagranicznej pastwa, redaktor i wspautor, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2004, ss. 206.

Bezpieczestwo narodowe i midzynarodowe u schyku XX wieku, (wspredaktorzy: Davies B. Bobrow i Edward Haliak), Fundacja Studiw Midzynarodowych Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1997, ss. 575.

Polityka zagraniczna pastwa (wspredaktor i wspautor, wspredaktor Jzef Kukuka), Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992, ss. 202.


Teoria bezpieczestwa, [w:] Teorie i podejcia badawcze w nauce o stosunkach midzynarodowych (wspredaktor i wspautor, wspredaktorzy: Stanisaw Biele i Justyna Zajc), Wydzia Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW, Warszawa 2015, ss. 87106.

Pojcie i istota polityki zagranicznej pastwa, [w:] Teoria i praktyka stosun-kw midzynarodowych. Dziedzictwo intelektualne Profesora Ziemowita Jacka Pietrasia, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2014, ss. 349361.

Tre i zakres pojcia bezpieczestwo Polski, [w:] Sebastian Wojciechowski, Anna Potyraa (red.), Bezpieczestwo Polski. Wspczesne wyzwania, Difin, Warszawa 2014, ss. 1327.

O tosamoci nauk o bezpieczestwie, Zeszyty Naukowe AON, 2012, nr 1 (86), ss. 722.

Bezpieczestwo jako cel polityki pastwa: aspekty teoretyczne, [w:] Jacek Pawowski (red.), Wspczesny wymiar bezpieczestwa. Midzy teori a praktyk, Stowarzyszenie Ruch Wsplnot Obronnych, Warszawa 2011, ss. 2228.

Przewartociowanie pojmowania racji stanu na przykadzie Polski, [w:] Szymon Hatas (red.), Polska racja stanu, Studia i Analizy, t. 11, Collegium Civitas, Warszawa 2010, ss. 93102.

Nowe wyzwania i zagroenia dla bezpieczestwa midzynarodowego: aspekty metodologiczne, [w:] Janusz Symonides (red.), wiat wobec wspczesnych wyzwa i zagroe, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010, ss. 335361.

Studia europejskie z perspektywy stosunkw midzynarodowych, [w:] Konstanty A. Wojtaszczyk, Wojciech Jakubowski (red.), Studia europejskie. Zagadnienia metodologiczne, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010, ss. 2952.

Bezpieczestwo midzynarodowe w pierwszej dekadzie XXI wieku w kon-tekcie nowych wyzwa i zagroe, Krakowskie Studia Midzynarodowe, 2007, nr 4 (IV), ss. 3347.

Teoria oglna bezpieczestwa pastwa w stosunkach midzynarodowych, [w:] Stosunki midzynarodowe w XXI wieku. Ksiga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006, s. 935953.


Terroryzm jako zagroenie dla bezpieczestwa midzynarodowego, Studia Nauk Politycznych, 2004, nr 1, ss. 187196.

Europeistyka trudnoci na starcie, Studia europejskie w Polsce; minima progra-mowe a programy kierunku, Konstanty A. Wojtaszczyk (red.), Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004, ss. 6571.

Wpyw tendencji globalizacyjnych na bezpieczestwo narodowe, Rocznik Nauk Politycznych, t. 3, 2001, ss. 5168.

Instytucje midzynarodowe wobec kryzysw midzynarodowych, [w:] wiat po zimnej wojnie, Instytut Problemw Bezpieczestwa, Warszawa 2001, ss. 93109.

Nacjonalizmy i konflikty etniczne jako zagroenie dla bezpieczestwa europejskiego, [w:] Ksiga jubileuszowa na 65-lecie profesora Eugeniusza Zieliskiego, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1999, ss. 491500.

Kategoria bezpieczestwa w nauce o stosunkach midzynarodowych, [w:] Davies B. Bobrow, Edward Haliak, Ryszard Ziba (red.), Bezpieczestwo narodowe i midzynarodowe u schyku XX wieku, Fundacja Studiw Midzynarodowych Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1997, ss. 326.

Nowe podejcie do problematyki bezpieczestwa midzynarodowego, [w:] Edward Haliak, Irena Popiuk-Rysiska (red.), Pastwo we wspczesnych stosunkach midzynarodowych, Instytut Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1995, ss. 98113.

Wpyw procesw internacjonalizacji na ewolucj bezpieczestwa pastw, [w:] Jzef Kukuka (red.), Internacjonalizacja narodw i pastw, Instytut Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991, ss. 7892.

Dziaania na rzecz ograniczania wycigu zbroje, [w:] Jzef Kukuka (red.), Pokj w teorii i praktyce stosunkw midzynarodowych, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991, ss. 308320.

Prawne ksztatowanie midzynarodowego adu pokojowego, Sprawy Midzynarodowe, 1991, nr 3, ss. 89102.

Pojcie bezpieczestwa pastwa w stosunkach midzynarodowych, Sprawy Midzynarodowe, 1989, nr 10, ss. 4970.

Napicia midzynarodowe a proces pokojowego wspistnienia w latach osiemdziesitych, [w:] Jan Przewocki (red.), Wspistnienie w latach osiem-dziesitych, Uniwersytet lski, Katowice 1989, ss. 2343.

Prawo do pokoju a wychowanie w duchu pokoju (wspautor Jzef Kukuka), Sprawy Midzynarodowe, 1988, nr 1, ss. 722.

Problematyka pokojowego wspistnienia w polskiej nauce o stosunkach midzynarodowych, Studia Nauk Politycznych, 1983, nr 3, ss. 187206.

Wojskowe aspekty napi midzynarodowych, Stosunki Midzynarodowe- -International Relations, 1987, t. 7, ss. 4359.

Napicia midzynarodowe a wycig zbroje, [w:] Spoeczno-polityczne aspekty zbroje i rozbrojenia, Materiay IV Krajowej Konferencji Zakadw Stosunkw


Midzynarodowych Szk wyszych z midzynarodowym uczestnictwem (Rudy Raciborskie, 68 XI 1984 r.), Centralny Orodek Metodyczny Studiw Nauk Politycznych, Warszawa 1986, ss. 281302.

Pojcie odprenia midzynarodowego, [w:] Joachim Liszka, Jan Przewocki (red.), Kultura jako nonik treci ideologicznych w stosunkach midzynarodowych, Uniwersytet lski, Katowice 1983, ss. 6573.

Pojcie bezpieczestwa zewntrznego pastwa, [w:] Determinanty polityki zagranicznej i midzynarodowej (z problematyki funkcji wyjaniajcej i dydak-tycznej nauki stosunkw midzynarodowych). Materiay z I Krajowej Konferencji Zakadw Stosunkw Midzynarodowych Szk Wyszych (Cedynia, kwiecie 1981), Centralny Orodek Metodyczny Studiw Nauk Politycznych, Warszawa 1981, ss. 4754.

Leksykon i hasa encyklopedyczne

Leksykon pokoju, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987, ss. 250; wspredakcja caoci i autorstwo nastpujcych hase: Akt Kocowy KBWE, Bezpieczestwo europejskie, Bezpieczestwo midzyna-rodowe, Bezpieczestwo narodowe, Bezpieczestwo regionalne, Bezpieczestwo zbiorowe, KBWE, Pokj, Polityka bezpieczestwa.

IV. Recenzje

Charles A. Kupchan, How Enemies Become Friends: The Sources of Stable Peace, Princeton University Press, Princeton-Oxford 2010, ss. XIII+442, [w:] Przegld Politologiczny, 2011, nr 1, ss. 197200.

Krzysztof Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 19902005, Instytut Zachodni, Pozna 2009, ss. 665, [w:] Przegld Zachodni, 2011, nr 2, ss. 327333.

Sheldon Anderson, A Cold War in the Soviet Bloc: Polish-East German Relations 19451962, Westview Press, Boulder 2001, ss. 314, [w:] Europe-Asia Studies, 2002, vol. 54, No. 3, ss. 490492.

Teresa o-Nowak, Stosunki midzynarodowe. Teorie systemy uczestnicy, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2000, ss. 286, [w:] Przegld Politologiczny, 2000, nr 34, ss. 171173.

Ben Soetendorp, Foreign policy in the European Union: theory, history and practice, Longman, London 1999, ss.163, [w:] Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 2001, t. 23, nr 12, ss. 199202.

Eric Remacle, Reimund Seidelmann (eds.), Pan-European Security Redefined, Nomos Verlagsgeselschaft, Baden-Baden 1998, [w:] Stosunki Midzynarodowe- -International Relations, 1999, t. 20, ss. 175178.

Vlado Benko, Znanost o mednarodnih odnosih, Fakulteta za Drubene Vede, Ljubljana 1997, [w:] Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1998, t. 19, ss. 135137.


Problemy transformacji wewntrznej i integracji ekonomicznej pastw Grupy Wyszehradzkiej, red. Marian Szczepaniak, Zeszyty Naukowe Seria I, Zeszyt 232, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 1995, [w:] Przegld Zachodni, 1996, nr 3, ss. 170171.

Teresa o-Nowak, Wspczesne stosunki midzynarodowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 1992, [w:] Stosunki Midzynarodowe- -International Relations, 1995, t. 17, ss. 179182.

Stanisaw Parzymies, LEurope centrale et lUnion europenne: un point de vue polonais, Les Cahiers du CREST, no 13, Paris, janvier 1994, [w:] The Polish Quarterly of International Affairs, Vol. 3, No. 1, Winter 1994, ss. 133135.

Arthur R. Rachwald, Poland between the Superpowers: Security vs. Economic Reco-very, Boulder 1983, [w:] Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1987, t. 6, ss. 181186.

Polska w wiecie. Z zagadnie polskiej polityki zagranicznej, red. Jan Przewocki, Katowice 1984, [w:] Stosunki Midzynarodowe-International Relations, 1987, t. 5, ss. 159163.

Promotorstwo obronionych rozpraw doktorskich

1. Victor Martinez Reyes, Procedury negocjacyjne rozszerzania Wsplnot Euro-pej skich, 2001.

2. Mairamgul Utirowa, Uwarunkowania i cele polityki zagranicznej Republiki Kyrgyzskiej, 2001 (obrona z wyrnieniem).

3. Agnieszka Bryc, Cele polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, 2003 (obrona z wyrnieniem).

4. Magorzata Bielecka, Role midzynarodowe Organizacji Bezpieczestwa i Wsp-pracy w Europie, 2003 (obrona z wyrnieniem).

5. Justyna Zajc, rodki i metody oddziaywania USA w bliskowschodnim procesie pokojowym (1991-2000), 2004 (obrona z wyrnieniem).

6. Iwona Pawlikowska, Rozwj koncepcji bezpieczestwa pastw Europy rodkowej po 1989 roku, 2004 (obrona z wyrnieniem).

7. Agata Wodkowska, Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej na obszarze Wsplnoty Niepodlegych Pastw w latach 1991-2005, 2005 (obrona z wyr-nieniem).

8. Marcin Kaczmarski, Stosunki Federacji Rosyjskiej ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki w latach 1991-2004 w wietle paradygmatu realistycznego, 2007 (obrona z wyrnieniem).

9. Joanna Kozaczyska, Role Rady Europy oraz Unii Europejskiej w ksztatowa-niu wsppracy transgranicznej analiza porwnawcza, 2009.

10. Marcin Kawaowski, Polityczno-wojskowe zaangaowanie Polski w Europejsk Polityk Bezpieczestwa i Obrony, 2009.

11. Halina Bukowiecka, Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej w regionie Morza Batyckiego w latach 1991-2009, 2010.

12. Agnieszka Puszczewicz, Proces integracji Chorwacji z Uni Europejsk, 2012. 13. Ewelina Wako-Owsiejczuk, Polityka bezpieczestwa narodowego Stanw

Zjednoczonych Ameryki w latach 2001-2009, 2012. 14. Davut Han Aslan, Turkeys Foreign Policy of the Justice and Development Party

Governments l (20022011), 2012.

Promotorstwo obronionych rozpraw doktorskich32

15. Marlena Drygiel, Adaptacja Unii Europejskiej w procesie budowania pokoju w regionie Bakanw Zachodnich, 2013 (obrona z wyrnieniem).

16. Tomasz Pawuszko, Ewolucja kategorii systemu midzynarodowego w nauce o stosunkach midzynarodowych, 2014.

17. Katarzyna Anna Guszak, Muzyka i piosenka popularna jako narzdzia opo-zycji politycznej w Polsce w latach 80. XX wieku, 2014.

CZ I

Zagadnienia teoretyczne i oglne

Wanda Decyk-Ziba

Etymologia i znaczenie wyrazu bezpieczestwo

Historia wyrazu bezpieczestwo w jzyku polskim zaczyna si w okresie sta-ropolskim. Sowo bezpieczestwo zostao utworzone od bezpieczny za pomoc sufiksu -stwo. Podstaw sowotwrcz przymiotnika stanowio wyraenie przyimkowe bez pieczy, wyraz zosta utworzony za pomoc sufiksu -ny1. Wykadnikiem negacji jest bez2, negacji w tym wypadku podlega tre rze-czownika piecza. W okresie do XV w. czciej w funkcji wykadnika negacji wystpowao przez- ni biez- // bez-3. Zarwno przez-, jak i b(i)ez- s genetycz-nie przyimkami, odziedziczonymi z jzyka prasowiaskiego. Kontynuantem prasowiaskiego *bez na gruncie polskim byo biez, ze spgosk mikk przed e4. Mikko b widoczna jest do dzisiaj w nazwach wasnych, np. w nazwisku Biedziecki czy w nazwie wsi Biedziedza (pow. jasielski). Twardo nagosowej spgoski b- tumaczy si wpywem czeskim5. Natomiast brak przegosu w tym wyrazie, czyli brak przejcia e w o, jest wynikiem wyrwna analogicznych. Przyimek jako wyraz niesamodzielny (proklityka) czy si z innymi wyrazami. W pozycji przed wyrazami, ktre miay nagos palatalny, nie byo warunkw do przegosu (*bez biez), natomiast takie warunki byy w pozycji przed wyrazami, ktrych nagos by niepalatalny (*bez > *bioz). Ostatecznie w proklitykach (dotyczy to te przez, przed) ustalaj si formy bez przegosu6. W objanianiu genezy przymiotnika pod uwag brany jest te wpyw staroczeskiego bezpen7.

1 R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wrbel (red.), Gramatyka wspczesnego jzyka polskiego. Morfologia, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 433.

2 Zob. np. ros. . 3 Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spawiski, S. Urbaczyk, Gramatyka historyczna jzyka

polskiego, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981, s. 249.4 Mikko b- jest historycznie uzasadniona, forma z nagosowym twardym b, przy-

puszczalnie pod wpywem czeskim.5 Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spawiski, S. Urbaczyk, Gramatyka..., op. cit., s. 249.6 K. Dugosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna jzyka polskiego, Wydaw-

nictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1998, s. 86.7 A. Bakowski, Sownik etymologiczny jzyka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2000, t. 1, s. 44. A. Bakowski przyjmuje nastpujcy rozwj semantyczny

Wanda Decyk-Ziba36

Rzeczownik piecza jest wyrazem odziedziczonym z prasowiaszczyzny, zasig jego wystpowania by ograniczony tylko do obszaru jzykw p-nocnosowiaskich (zachodnio- i wschodniosowiaskich). Jest powiad-czony w jzykach: czeskim (pe rodz. . opieka, troskliwo, troska, stara-nie), polskim i rosyjskim (dialektalne pa troski, kopoty; zmartwienie). Prasowiaski wyraz *pea troska, zmartwienie jest derywatem utworzo-nym za pomoc sufiksu *-ja od czasownika *pekti s martwi si, troszczy si. Znaczenie to jest znaczeniem przenonym, pierwotne znaczenie tego czasownika to by parzonym (pieczonym); cierpie bl od gorca, ognia (por. polskie piecze mnie, pieczenie o blu, staroczeskie pi s piec si; o czowieku: by pieczonym (parzonym), cierpie bl od gorca, ognia itp.. W redniowiecznych tekstach religijnych by moe pod wpywem starocze-skiego p bl, ao, smutek, zmartwienie piecza pojawia si jako tu-maczenie aciskiego cura, por. w Psaterzu floriaskim: rzuci i na Gospodna piecz twoj [iacta ... curam tuam] on cie odkarmi 54,25), byby to zatem bohemizm biblijny8. Wyraz w dawnej polszczynie mia znaczenie troska, staranie, opieka, dbao; wzgld, branie pod uwag kogo lub czego, dzi ma charakter ksikowy.

1. Formacje utworzone za pomoc sufiksu -o i -stwo od przymiotnika przezpieczny/bezpieczny

Wspczesne sowniki historyczne (Sownik staropolski Sstp9, Sownik polszczy-zny XVI wieku SXVI10, Sownik jzyka polskiego XVII i 1. poowy XVIII wieku

przymiotnika bezpieczny: beztroski, spokojny nieostrony, lekkomylny, niedbay, pewny siebie, odwany niczym niezagroony; niezagraajcy, na skutek ekspansji antonimu niebezpieczny nieniebezpieczny, wolny od niebezpieczestwa (ibidem). W wietle danych leksykograficznych znaczeniem podstawowym sowa (powiadczonym przykadami uycia) byo nie zagroony niebezpieczestwem; wolny od obaw/od troski. Tak te rozumia ten wyraz Onufry Kopczyski: bezpieczny = bez pieczy, to jest ten, co bez pracy i pilnoci okoo siebie, wolny jest od bojani i wszelkiej zej przygody (Gramatyka dla szk narodowych na klas III). Na pocztku XX wieku uycie bezpieczny w znaczeniu niefraso-bliwy, lekkomylny traktowano jako kalk semantyczn z jzyka rosyjskiego. Zob. Rusy-cyzmy i inne bdy jzykowe, wybrane z warszawskiego wiata, Poradnik Jzykowy 7, 1907, z. 9, s. 6; H. Kara, Rusycyzmy sownikowe w polszczynie okresu zaborw, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1996, s. 248.

8 A. Bakowski, op. cit., t. 2, s. 546.9 S. Urbaczyk i in. (red.), Sownik staropolski, t. I (A-), V-VII (N-Rozproszy), Zakad

Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw-Warszawa-Krakw, Warszawa 19531955, 19651977.

10 M.R. Mayenowa i in. (red.), Sownik polszczyzny XVI wieku, t. II (Baczysty-Butynko-wa si), XVII (Nie-Nierosy), Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw-Warszawa-Kra-kw 1967, 1987, t. XXIV (Pi-Pniowy), XXXII (Przemija-Przodujcy), Instytut Bada Lite-rackich PAN. Wydawnictwo, Warszawa 1996, 2004.

Etymologia i znaczenie wyrazu bezpieczestwo 37

SXVII11), sowniki dziewitnastowieczne (Lindego SL12, Orgelbranda, zwany wileskim Swil13, dwudziestowieczne (pod red. J. Karowicza, A.A. Kryskiego i W. Niedwiedzkiego, zwany warszawskim SW14, pod red. W. Doroszewskiego SDor15, H. Zgkowej PSJP16) i sownik pod red. S. Dubisza (USJP17) daj moliwo przeledzenia historii wyrazu od wieku XV do dzisiaj. Przedmiotem opisu s formacje sowotwrcze (nomina essendi), utworzone sufiksami -o i -stwo od przymiotnikw przezpieczny/bezpieczny. Peny ich przegld zosta przedstawiony w tabeli 1.

Tabela 1. Przegld formacji utworzonych od przezpieczny/bezpieczny za pomoc sufiksw -o i -stwo

sownikfoma wyrazowa Ss

tp

SPX

VI

SJPX

VII

SL Swil

SW SDor

SPJP

USJ

P

przezpieczno (przepieczno, przespieczno)

+ (9) + (16) + +

nieprzezpieczno (nieprzepieczno, nieprzespieczno)

+ (8) + (63) + +

przezpieczstwo (przepieczstwo) + (1)

nieprzezpiecznictwo + (4)

nieprzezpiecznistwo + (1)

bezpieczestwo (bepieczestwo) + (166) + + + + + + +

niebepieczestwo (niebezpieczestwo) + (656) + + + + +

11 Wersja elektroniczna: Elektroniczny sownik jzyka polskiego XVII i XVIII wieku (http://www.xvii-wiek.ijp-pan.krakow.pl; dostp 5.01.2015 r.).

12 S.B. Linde, Sownik jzyka polskiego, t. I (A-F), III (M-O), IV (P), wyd. II, Druk. Zakadu Ossoliskich, Lww 1854, 1857, 1858.

13 A. Zdanowicz i in. (red.), Sownik jzyka polskiego, t. I-II, Druk. Maurycego Orgel-branda, Wilno 1861.

14 J. Karowicz, A.A. Kryski, W. Niedwiedzki (red.), Sownik jzyka polskiego, t. I (A-G), III-V (N-R), nakadem prenumeratorw, Warszawa 1900, 1904, 1908, 1912.

15 W. Doroszewski (red.), Sownik jzyka polskiego, t. I, V-VII, Pastwowe Wydawnic-two Naukowe, Warszawa 1958, 1963, 1964, 1966.

16 H. Zgkowa (red.), Praktyczny sownik wspczesnej polszczyzny, t. IV (Be-Bk), XXIII (Nard-Niepodny), Wydawnictwo Kurpisz, Pozna 1995, 1999.

17 S. Dubisz (red.), Uniwersalny sownik jzyka polskiego, t.1 (A-J), t. 2 (K-),Wydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

http://www.xvii-wiek.ijp-pan.krakow.plhttp://www.xvii-wiek.ijp-pan.krakow.pl

Wanda Decyk-Ziba38

bezpieczno (bepieczno) + (78) + + + + +

niebezpieczno (niebepieczno) + (235) + + + +

przepieczestwo (przezpieczestwo) +(31) +

nieprzepieczestwo (nieprzespiecze-stwo, nieprzezpie-czestwo)

+ (33) +

Z zestawienia wynika, e w jzyku doby staropolskiej wystpoway tylko postaci utworzone od przezpieczny (przepieczny) za pomoc -o i -stwo (wyjtkowo -istwo18), formacje zakoczone na -o maj wicej powiadcze. Podstaw formy przespieczstwo stanowi wyraenie przyimkowe przez pieczy19. Formacji bezpieczno i bezpieczestwo nie notuje Sownik staropolski, cho s w nim powiadczone przymiotniki bezpieczny i bezprzezpieczny (oba pojawiaj si w tym samym kontekcie: Ku bezpiecznemu (war[iant] kal[iski]: cu bez-przepiecznemu) przewodu in comitatu tutele gratia contra adversarios). Zabytkiem, w ktrym pojawia si bezpieczny jest Biblia krlowej Zofii. Jest to o tyle istotne, e podstaw tumaczenia stanowi tekst staroczeski, co ponie-kd moe wyjania obecno w polskim przekadzie formy bezpieczny20.

W wieku XVI przewag zyskuj formacje utworzone od przymiotnika bez-pieczny. Uwzgldniajc rwnie formacje zaprzeczone z nie-, w Sowniku polsz-czyzny XVI wieku wszystkich form na -o odnotowano 392, na -stwo za 886. W porwnaniu z poprzednim okresem zasza wic istotna zmiana. Wyrana jest dominacja formacji na -stwo, formacje na -o reprezentuj typ regresywny. Stan ten trwa w wieku XVII do poowy wieku XVIII, o czym zawiadcza materia przykadowy przytoczony pod hasami bezpieczestwo i bezpieczno w Sowniku jzyka polskiego XVII i 1. poowy XVIII wieku21. Potwierdzaj ten stan rwnie wczesne sowniki: Grzegorza Knapiusza (1643) i Abrahama Troca (1764). W obu sownikach hasem jest bespieczestwo, nie bespieczno.

Bespieczestwo/ bespieczno/ wolno od niebespieczestwa/ Securitas (...) Asylia22.

18 Zob. K. Kleszczowa (red.), Sowotwrstwo jzyka doby staropolskiej. Przegld formacji rzeczownikowych, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 1996, s. 293.

19 Moliwe, e jest to kalka ac. securitas (-stwo odpowiadaoby ac. -tas).20 Wyraz nie zosta jednak uwzgldniony w opracowaniu M. Basaja i J. Siatkowskiego:

Bohemizmy w jzyku polskim. Sownik, Warszawa 2006. 21 W sowniku nie zostaa podana liczba wystpie wyrazw w rdach objtych

ekscerpcj. 22 G. Knapiusz, Thesaurus polonolatino graeci tomus I, druk. F. Cezary, wyd. II, Krakw

1643, s. 20 (dostp: http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=16083&from=FBC).


Bespieczestwo, bezpieczestwo, bespieczno, bezpieczno. 1) Sicherheit. 2)Vertrauen, Freyheit die man sich nimmt. 3) Gemths=Ruhe. 1) sret, scurit. 2) assurance; libert, quon prend. 3) tranquilit de lesprit. 1) bezpieczestwo w krolestwie skarb naywikszy; gdzie bezpiecznoci niemasz, tam, cho w obfito-ci, przebywa przykro. 2) zkd si bezpieczestwo wzio do mnie przychodzi; upraszam aby mi t bezpieczno zgani nie raczy. 3) w wielkiey umys moy bez-piecznoci; bezpieczno umysu23.

W sowniku Troca w przykadach ilustrujcych uycie wyrazu pojawiaj si wycznie formy z nagosowym bez-.

W sowniku Lindego hasem jest forma bezpieczestwo, po niej autor wymienia wyrazy bezpieczno i bezpiecza. Notuje te przymiotnik przespieczny, ale uznaje za wspczenie nieuywany (haso odesane do bezpieczny). W Sowniku wileskim odrbnymi hasami s: bezpieczestwo (obacz: bezpiecz-no), bezpieczno (obacz: bezpieczestwo), bezpiecza (obacz: bezpieczno) i prze-spieczno (przymiotnik przespieczny nie jest notowany). W Sowniku warszaw-skim pod hasem gwnym bezpieczestwo podano te formy synonimiczne: bezpieczno, przezpieczno i bezpiecza. Trzy ostatnie wyrazy i przepieczestwo s te hasami osobnymi (odesanymi do bezpieczestwo).

Jeli chodzi o sowniki wspczesne24, wyraz bezpieczno notuje Sownik jzyka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, niebezpieczno za Praktyczny sownik jzyka polskiego pod red. H. Zgkowej, adnego z tych wyrazw nie notuje natomiast Uniwersalny sownik jzyka polskiego.

Ju w dobie staropolskiej, o czym zawiadcza pisownia, zmianie ulega posta fonetyczna wyrazu przezpieczno. W grupie spgoskowej -zp- nast-pio upodobnienie pod wzgldem dwicznoci i mikkoci: przezpieczno przespieczno przepieczno. Podobny proces obj te przymiotnik bezpieczny i utworzone od niego derywaty. Dzisiaj te formy wystpuj w gwarach25.

W polszczynie literackiej zaginy stopniowo znane staropolszczynie formacje utworzone za pomoc sufiksw -o i -stwo od przymiotnika prze-zpieczny, czyli przezpieczno, przezpieczestwo (a take ich antonimy: nieprze-zpieczno, nieprzezpieczestwo). Zanik te wyraz motywujcy te derywaty26.

23 A. Troc, Nowy dykcjonarz to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski..., t. 3, nak. J. F. Gle-ditsch, Lipsk 1764, szp. 3334 (dostp: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?i-d=7138&from=publication).

24 Wydawaoby si, e wyraz bezpieczestwo naley do podstawowej warstwy sownic-twa wspczesnego. Zastanawiajcy jest zatem brak wyrazu wrd 15 tysicy hase, bd-cych najczciej uywanymi wyrazami wspczesnego jzyka polskiego, w opracowanym w latach 20072012 wersji prbnej elektronicznym Wielkim sowniku jzyka polskiego (http://www.wsjp.pl/ data dostpu: 15.12.2014).

25 Zob. J. Reichan (red.), Sownik gwar polskich, t. II, Ossolineum, Wrocaw 1983, s. 9091; idem (red.), Indeks alfabetyczny wyrazw z kartoteki Sownika gwar polskich, t. II (P-), Instytut Jzyka Polskiego PAN, Krakw 1999, s. 162.

26 Przymiotnik bezpieczny, ktry w wieku XV mia pojedyncze powiadczenia, w XVI--wiecznych rdach pisanych ma 565 powiadcze, przepieczny 120.

file:///D:/zguw-2015/575%20bezpiecze%c5%84stwo%20mi%c4%99dzynarodowe/javascript:submit1_1()file:///D:/zguw-2015/575%20bezpiecze%c5%84stwo%20mi%c4%99dzynarodowe/javascript:submit5_1()file:///D:/zguw-2015/575%20bezpiecze%c5%84stwo%20mi%c4%99dzynarodowe/javascript:submit5_1()http://www.wsjp.pl/http://www.wsjp.pl/

Wanda Decyk-Ziba40

Z uycia wysza te forma bezpieczno (i niebezpieczno) powiadczona w r-dach pisanych w XVI wieku27. Zanik tych form jest wynikiem krystalizowa-nia si dominanty sowotwrczej28. Twory odprzymiotnikowe na -o wobec formacji na -stwo byy wariantami (dubletami) nazewniczymi, z rywalizacji w tym wypadku wysza zwycisko formacja utworzona sufiksem -stwo.

2. Rozwj znaczeniowy wyrazw przezpieczno i bezpieczestwo

W wietle danych ze Sownika staropolskiego leksemowi przezpieczno waciwa bya rozlego semantyczna, wynikaa ona po czci z wieloznacznoci pod-stawy (przezpieczny29, piecza), po czci ze wzgldu na typ tekstw, czsto byy to tumaczenia z jzyka aciskiego z przejmowania znacze wyrazw aciskich, ktrych wyraz by odpowiednikiem.

Tabela 2. Znaczenia wyrazu przezpieczno w Sowniku staropolskim

zn. wyrazu ac.

odpowiednik

liczba powiad

cze

synonim antonim zn. antonimu

1. bezpie-czestwo, brak zagroe-nia

securitas; securitas = fiducia

9 _ nieprzezpiecze-stwo,nieprzezpiecz-nictwo

stan rzeczy zagraajcy komu, niebezpiecze-stwo, pericu-lum, discrimen

2. zabezpie-czenie, gwarancja

cautio 1 przez-piecz-stwo

nieprzezpiecze-stwo

nieostrono, brak dbaoci, lekkomylno, imprudentia, temeritas(?)

3.troska, opieka

cura, tutela 2 _ _ _

4.powaga gravitas 2

27 Forma ma swoje odpowiedniki we wspczesnych jzykach: czeskim bezpenost, sowackim bezpenos, ukraiskim i biaoruskim .

28 Zob. M. Biaoskrska, Zanikanie leksemw pochodzenia prasowiaskiego w historii jzyka polskiego, [w:] H. Popowska-Taborska (red.), Leksyka sowiaska na warsztacie jzykoznawcy, Slawistyczny Orodek Wydawniczy, Warszawa 1997, s. 722; E. Mrz-Ostrowska, Forma-cje z przyrostkiem na -o w strukturze jzykowej XVI wieku, Polska Akademia Nauk, Warszawa 1953.

29 Znaczenia wyrazu odnotowane w Sowniku staropolskim: 1. bezpieczny, niezagroony, wolny od lku, 2. stay, niezmienny, niewzruszony, 3. doskonay, 4. jasny.


Wyraz przezpieczno jest wyrazem wieloznacznym, najczciej w tekstach nalecych do kanonu rde jest powiadczony w znaczeniu bezpiecze-stwo, brak zagroenia. Formacje zaprzeczone nios treci przeciwstawne do znaczenia bezpieczestwo, brak zagroenia. 30

Tabela 3. Znaczenia wyrazw bezpieczestwo, bezpieczno, przespieczno i przepieczestwo w Sowniku polszczyzny XVI wieku

wyrazznaczenie

bezpieczestwo bezpieczno

przepieczno

przepieczestwo

1. sytuacja niczym nie zagraajca; securitas (asylia)

+ (42)30 + (20) + (13) + (22)

2. poczucie braku zagroenia, spokj, odwaga, zaufanie (fiducia, securitas)

+ (87) _ + (3) + (5)

3.lekkomylno, zbytnia pewno siebie (fiducia, impundentia)

+ (34) +(13) _ + (4)

4.pewno, upewnienie, niezawodno

+ (3) +(5) _ _

Tabela 4. Znaczenia wyrazw bezpieczestwo i bezpieczno w Sowniku jzyka polskiego XVII i 1.poowy XVIII wieku

wyrazznaczenie bezpieczestwo bezpieczno

1. niezagroenie, nienaruszalno; spokj

+ +

2.pewno, niezawodno + +

3. miao, zuchwalstwo, bezczel-no

+ +

4. lekkomylno, niedbao +

W Sowniku jzyka polskiego Samuela B. Lindego pod hasem bezpiecze-stwo, bezpieczno, bezpiecza podane s dwa znaczenia:

1. wolno od pieczy, od troski, obawy, spokojno, pewno, nieobawa, opuszczanie si, zaleganie, poleganie; oznaczone jako nieuywane (*) miaa poufao, pozwolenie sobie, niewstrt, nieobawa, postpo-wanie z kim za panie bracie, familiarno;

30 Liczba w nawiasie okrgym informuje o liczbie notacji.

Wanda Decyk-Ziba42

2. stan rzeczy, uwalniajcy od wszelkiej obawy. Wyraz bezpiecza jest opatrzony dwiema gwiazdkami, ktre znamionuj,

e uywanie to poetom czyli wierszopisom uchodzi. Jest to wyraz poetycki, ktrego uy Jacek Przybylski w tumaczeniu Raju utraconego Miltona, wyda-nego w 1791 r.: Na wierzchoku niebios siedzcy w bezpieczy31.

Tabela 5. Znaczenie leksemw bezpieczestwo i bezpieczno w Sowniku wileskim

wyrazznaczenie

bezpieczestwo

bezpieczno

przespieczno

bezpieczanieuywany

1. nie podleganie niebezpieczestwu, troskom, obawie

+ + przestarzay

2. Poufao, familiar-no,postpowanie z kim za pan bracie

przestarzay przestarzay

3. Spokj, spokojno; pewno, zaufanie

+ +

Tabela 6. Znaczenie leksemu bezpieczestwo w Sowniku warszawskim

wyrazznaczenie

bezpieczestwo

bezpieczno

staropol-ski

gwarowy

przezpieczno staropol-

ski

przepieczestwogwarowyprzezpieczestwo

staropolski,

gwarowy

bezpieczamao

uywany

1.stan rzeczy uwalnia-jcy od wszelkiej obawy

+

2.wolno od pieczy, od troski, nietroszcze-nie si, spokojno, opuszczanie si, gnuno, spoczywanie na laurach

staropolski

3.miao, poufao, familiarno, pozwala-nie sobie

staropolski

31 Podobnie ma si sprawa z form bezpiecze, ktrej uycie autorzy Sownika warszaw-skiego ilustruj cytatem z tekstu Sowackiego: Niech le u JW. Pana moje towary w bez-pieczu i opatruj uwag: w wyra[eniu]: w bezpieczu = bezpiecznie.


4. lampa bezpiecze-stwa

fizyczny

5. odporno wobec chorb zaraliwych, niepodlegliwo (immunitas)

lekarski

W sownikach wileskim i warszawskim niektre z omwionych form pojawiaj si z kwalifikatorami, kwalifikatory te maj charakter chronolo-giczny (staropolski, przestarzay, nieuywany) i spoeczno-rodowiskowy (gwa-rowy, fizyczny, lekarski).

Ze wspczesnych sownikw oglnych jzyka polskiego bezpieczno notuje tylko sownik pod red. Doroszewskiego. Wyraz jest opatrzony kwalifikatorem przestarzay, definicja wskazuje na relacj formaln pomidzy wyrazem a jego podstaw sowotwrcz: rzecz[ownik] od bezpieczny. Przykady ilustrujce uycie wyrazu pochodz z tekstw Sienkiewicza i Konopnickiej.

W sowniku pod red. Doroszewskiego bezpieczestwo jest definiowane jako:1. stan niezagroenia; pewno, e nic nie zagraa; stan pewnoci, spo-

koju, zabezpieczenia2. potoczna nazwa Komitetu do Spraw Bezpieczestwa Publicznego

przy Prezydium Rady Ministrw (poprzednio: Urzd Bezpieczestwa Publicznego).

Podobn definicj wyrazu podaje Uniwersalny sownik jzyka polskiego:1. stan niezagroenia, spokoju, pewnoci; 2. potoczny: organa wadzy majcej piecz nad sprawami bezpieczestwa

publicznego.W sowniku pod red. H. Zgkowej obok tych dwu znacze, podane

Documents

Bezpieczeństwo międzynarodowe Polska–Europa–Światwnpism.uw.edu.pl/media/SOBN/Archiwum WDiNP/Bezpieczenstwo... · konspiracji niepodległościowej w latach II wojny światowej