T.C.

İstanbul Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

Bilgi Okuryazarlığı ve Üniversite Kütüphaneleri:

Bilgi Okuryazarlığı Planı

Hazırlama Unsurları

Duygu Kızılaslan

2501040371

Tez Danışmanı: Yrd. Doç Dr. Ümit Konya

İstanbul, 2007

II

ÖZ

Bilgi okuryazarlığı yaşam boyu öğrenme sürecinin temellerini

şekillendirir. Yaşam boyu öğrenen olabilmek için öncelikle bilgi okuryazarı birey

olmak gerekmektedir. Bu görev başta eğitim ve öğretim kurumlarına ve daha sonra

toplum bilinci oluşmuş, sosyal statü sahibi bireyin kendisine aittir. Eğitim ve

öğretim kurumları bilgi üreten toplumlar yaratmada aktif rol almalıdırlar, bu sebeple

birey hayata atılmadan önce öğrenmeyi öğrenmiş, bilgi okuryazarı bir birey

olmalıdır. Bu çalışmanın parçası olan üniversitelerin ve kütüphanelerinin, bireye

bilgi okuryazarlığı becerilerini kazandırmak için belli bir sistem ve standarda göre

bir eğitim yolu izlemeleri gerektiğini söyleyebiliriz.

Çalışmada kullanılan araştırma yöntemleri; belgesel kaynak analizi ve

betimleme yöntemleridir. Kullanılan veri toplama teknikleri ise konu ile ilgili olarak

yapılan daha önceki çalışmaların yayınlandığı belgelerin analizi, sistematik

örnekleme ve gözlem teknikleridir. Araştırma üç bölümden oluşmaktadır. İlk

bölümde bilgi okuryazarlığının tarihçesi incelenmiş ve ilgili kavramlar açıklanmıştır.

İkinci bölümde üniversite kütüphaneleri ile bilgi okuryazarlığı ilişkisi araştırılmış ve

üçüncü bölümde üniversite kütüphaneleri için bilgi okuryazarlığı planı hazırlama

unsurlarına yer verilmiştir, çalışma sonuç, öneriler ve kaynakça ile sonlandırılmıştır.

III

ABSTRACT

Information literacy shapes the primary foundations of lifelong learning

process. In order to be a lifelong learner one first needs to be an information literate

individual. This responsibility first belongs to educational institutions and then the

individual himself who has developed a social consciousness and attained a social

status. The educational institutions should actively participate in creating societies

that would generate information. To achieve this end the individual should have

learnt learning and information literacy before beginning his life outside. We can

now say that as part of such a study, the universities and their libraries should follow

a certain pattern and develop standarts for helping the individual attain information

literacy skills.

The research methods used in the study are documentary resource

analysis and description methods. The data collection techniques are the analysis of

documents about previously carried out studies in the related field, systematic

sampling and observation techniques. The study has three main parts. In the first

part, the history of information literacy is analyzed. In the second part, the relations

of university libraries and information literacy and in the third part, the premises of

developing a plan of information literacy for university libraries are covered. This

study is concluded with the conclusion and suggestions and bibliography.

IV

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖZ ............................................................................................................... II

ŞEKİL ve TABLO LİSTESİ ..................................................................... VIII

KISALTMALAR LİSTESİ ...................................................................... IX

ÖNSÖZ ....................................................................................................... X

GİRİŞ .......................................................................................................... 1

1 . BÖLÜM: BİLGİ OKURYAZARLIĞI

1.1 BİLGİ OKURYAZARLIĞI İLE İLGİLİ KAVRAMLAR 1.1.1 Okuryazarlık ve Bilgi……………………………………………….. 5

1.1.1.1 Görsel Okuryazarlık……………………………………………….. 11

1.1.1.2 Medya Okuryazarlığı………………………………………………. 12

1.1.1.3 Bilgisayar Okuryazarlığı…………………………………………… 12

1.1.1.4 Sayısal Okuryazarlık……………………………………………….. 13

1.1.1.5 Ağ Okuryazarlığı…………………………………………………… 14

1.1.1.6 Kütüphane Okuryazarlığı………………………………………....... 15

1.2 BİLGİ OKURYAZARLIĞI 1.2.1 Kavramsal Gelişimi ve Tanım………………………………………. 16

1.2.2 Bilgi Okuryazarlığı Modelleri……………………………………… 23

1.2.2.1 Alberta Modeli……………………………………………………… 24

1.2.2.2 Big6 Modeli…………………………………………………………. 26

1.2.2.3 RAC Modeli………………………………………………………… 27

1.2.2.4 McKenzie Araştırma Döngüsü Modeli…………………………....... 28

1.2.2.5 7 Sütun Modeli…………………………………………………….. 30

1.2.2.6 Kuhlthau Modeli…………………………………………………… 33

1.2.2.7 8W Modeli………………………………………………………….. 40

V

1.2.2.8 Bilgiye Giden Yol Modeli………………………………………...... 43

1.2.2.9 Dokuz Adımda Bilgi Becerileri Modeli…………………………….. 45

1.2.2.10 Araştırma Süreci Modeli……………………………………………. 46

1.2.2.11 Info Zone Modeli……………………………………………………. 48

1.2.2.12 Yaşam Boyu Öğrenim İçin Louisiana Bilgi Okuryazarlığı Modeli… 48

1.2.3 Bilgi Okuryazarlığı Becerileri………………………………………. 52

1.2.3.1 Bilgi İhtiyacını Farkında Olma..…………………………………….. 54

1.2.3.2 Bilgiye Erişim……………………………………………………….. 55

1.2.3.3 Bilginin Değerlendirilmesi………………………………………...... 56

1.2.3.4 Bilgiyi Kullanma/Sunma……………………………………………. 57

1.2.4 Bilgi Okuryazarlığı ve Yaşam Boyu Öğrenim İlişkisi……………….. 59

2. BÖLÜM: ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE BİLGİ

OKURYAZARLIĞI

2.1 Üniversite Kütüphaneleri ve Amaçları………………………………. 65

2.2 Üniversite Kütüphanelerinde Bilgi Okuryazarlığı…………………… 70

2.3 Üniversite Kütüphaneleri Bilgi Okuryazarlığı Standartları…………. 76

2.3.1 ACRL …………...………………………………………………….. 77

2.3.1.1 ACRL Bilgi Okuryazarlığı Standartlar…………………………....... 77

2.3.2 ANZIIL……………………………………………………………… 79

2.3.2.1 ANZIIL Bilgi Okuryazarlığı Standartlar…….………………………. 79

2.4 Bilgi Okuryazarlığı Becerileri Kazandırma Eğitimleri……………… 90

2.4.1 Bağımsız/ Birebir Kullanıcı Eğitimleri……………………………… 91

2.4.2 Çevrimiçi Eğitimler…………………………………………………. 93

2.4.3 Kılavuz Kitapçıklar…………………………………………………. 96

2.4.4 Ders İçerikli Eğitimler………………………………………………. 96

2.4.5 Dersle Bütünleştirilmiş Eğitimler…………………………………… 97

2.5 Üniversite Kütüphaneleri İçin Bilgi Edinme Yetkinlikleri Örnekleri 98

2.5.1 Kaliforniya State Üniversitesi Sistemi…………………………….. 98

VI

2.5.2 New York State Üniversitesi Sistemi……………………………… 99

2.5.3 Massachusetts Üniversitesi Sistemi……………………………….. 101

2.5.4 Arizona Üniversitesi Sistemi……………………………………… 102

3. BÖLÜM: ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİ İÇİN BİLGİ

OKURYAZARLIĞI PLANI HAZIRLAMA

3.1 Bilgi Okuryazarlığı Planı………………………………………….. 104

3.2 Plan Hazırlamayı Planlama…………………………………………. 106

3.2.1 Planlama Grubu Oluşturma………………………………………… 108

3.2.2 İhtiyaçların Belirlenmesi…………………………………………… 111

3.2.3 Geriye Dönük Bilgilerin Elde Edilmesi……………………………. 113

3.2.4 Bağlı Kalınacak Zamanın Belirlenmesi……………………………. 114

3.2.5 Planda Yer Alacak Konuların Belirlenmesi……………………….. 114

3.2.6 Planı Yazacak Grubun Oluşturulması……………………………… 118

3.2.7 Öneri ve İpuçlarının Kullanılması………………………………….. 119

3.3 Planın Yazma Aşamasının Hazırlanması…………………………… 119

3.3.1 Yazma Stratejileri…………………………………………………... 119

3.3.2 Planın Ana Hatlarının Belirlenmesi………………………………… 120

3.3.3 Planda Yer Alacak Önemli Noktalar……………………………….. 120

3.3.4 Planın Uygulanacağı Hedef Kitle…………………………………… 122

3.3.5 Planın Yazılma Aşamasının Zamanlanması………………………… 124

3.4 Planın Yazılması……………………………………………………. 126

3.4.1 Planda Yer Alacak Bölümlerin Belirlenmesi……………………….. 126

3.4.2 Planı Organize Etme………………………………………………… 130

3.4.2.1 Üniversitedeki Sınıflara Yönelik Plan……………………………….. 131

3.4.2.2 Hedef Gruba Uygulanacak Eğitime Göre Planı Bölümlendirmek…… 133

3.4.2.3 Öğretim Programı veya Bilim Dalına Göre Planı Bölümlendirmek…. 133

3.4.2.4 Eğitimin Verileceği Yere Göre Planı Bölümlendirmek………………. 134

3.4.2.5 Eğitimin Verileceği Yönteme Göre Planı Bölümlendirmek………… 134

VII

3.4.3 Zaman Tablosunu Tamamlama……………………………………… 135

3.5 Planın Değerlendirilmesi, Düzeltilmesi ve Tanıtımı………………… 136

3.5.1 Plandaki Eksikliklerin Tespit Edilmesi……………………………. 137

3.5.2 Değerlendirme Stratejileri Oluşturma……………………………….. 137

3.5.3 Planın Pazarlanması/Tanıtılması…………………………………….. 139

3.5.4 İşleyiş Raporu……………………………………………………….. 141

SONUÇ ve ÖNERİLER……………………………………………… 142 KAYNAKÇA……………………………………………………………. 149

VIII

ŞEKİL LİSTESİ Sayfa

Şekil 1. Bilgi İle İlgili Kavramlar…………………………………….. 10

Şekil 2. Bilgi Okuryazarı Bireyin Özellikleri………………………… 21

Şekil 3. Bilgi Okuryazarlığı İle İlgili Kavramlar……………………... 23

Şekil 4. McKenzie Araştırma Döngüsü Modeli………………………. 29

Şekil 5. 7 Sütun Modeli……………………………………………….. 32

Şekil 6. 8W Modeli…………………………………………………… 42

Şekil 7. Bilgi Okuryazarlığı Yetkinlikleri……………………………. 54

Şekil 8. Bilgi Okuryazarlığı ve Yaşam Boyu Öğrenme……………… 60

Şekil 9. Kurumsal Bilgi Okuryazarlığı Planı Hazırlama Aşamaları…. 106

Şekil 10. Stratejik Planlama…………………………………………… 107

TABLO LİSTESİ

Tablo 1. Alberta Modeli........................................................................ 25

Tablo 2. Kuthlhau Modeli .........................................…………........... 34

Tablo 3. Bilgi Okuryazarlığı ve Yaşam Boyu Öğrenme Karşılaştırması 64

IX

KISALTMALAR

a.e. : Aynı eser

a.g.e. : Adı geçen eser

ACRL : Association of College & Research Libraries

ALA : American Library Association

ANZIIL : Australian and New Zealand Institute for Information Literacy

bs. : Basım

c. : Cilt

CAUL : Council of Australian University Librarians

CILIP : The Chartered Institute of Library and Information Professionals

CLRIT : Committee for Learning Resources and Information Technology

Çev. : Çeviren

ed. : Edition

ed.by : Edited by

IFLA : The International Federation of Library Associations and Institutions

MEGEP : Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi

ODTÜ : Ortadoğu Teknik Üniversitesi

OECD : Organisation for Economic Co-operation and Development

s. : Sayfa/ Sayfalar

SCONUL : Society of College, National and University Libraries

UNESCO : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

vb. : ve benzeri

vol. : volum

Yay. Haz. : Yayına Hazırlayan

YÖK : Yükseköğretim Kurulu

X

ÖNSÖZ

Yaşadığımız çağa adını veren bilgi, geçmişte olduğu gibi günümüzde de

her kapının anahtarı olmuştur. Çağa adını verebilecek kadar önemli olan bilgi,

artışıyla doğabilecek karmaşaya karşı da daha fazla bilgilenmeyi gerektirmektedir.

Bilgi ihtiyacı fark edilmeyip, bulunmaz, kullanılmaz ve paylaşılmazsa bilgi bilgi

olmaktan çıkar. Bilgiyi bilgi yapan onu etkin ve etkili kullanmaktır. Bilgi toplumuna

ait bireyler olabilmek için bilgiyi hem üretmek hem de tüketmek gerekmektedir.

Bunu yapabilmenin yolu da bilgi okuryazarı birey olmaktan geçmektedir.

1980’lerden sonra telaffuz edilmeye başlanan bu kavramın asıl amacı yaşam boyu

öğrenen bireyler, toplumlar yaratmaktır. Bu görev ise çalışmaya konu olan üniversite

kütüphanelerinin önemli sorumlulukları arasındadır. Araştıran, sorgulayan bireyler

için üniversite ve kütüphane işbirliğinde çalışmalar yürüterek, belli bir sistem ve

standart içinde bilgi okuryazarlığı becerileri kazandırmak için eğitimlere ağırlık

vermelidir. Bunun için yapılması gereken, ihtiyaçları belirlenen öğrenci ya da kurum

çalışanlarına uygun bilgi okuryazarlığı planı hazırlamaktır. Bilgi okuryazarlığı

becerileri belli bir sistem benimsenerek kazandırılmaya çalışılırsa kısa sürede

hedeflenen noktaya gelinecektir. Her üniversite ve benzeri kurum kendi yapısına,

teknolojik ve personel durumuna göre bir plan hazırlayıp bilgi okuryazarlığı

konusunda standartlaşabilecek ve kütüphane çatısı altında düzenlenen bu eğitimler

öğretimin bir parçası haline gelecektir.

Bu çalışmanın amacı, bilgi okuryazarlığının üniversite kütüphaneleri

açısından önemini ortaya koyarak, bilgi okuryazarı yetiştirme sorumluluğunu

üstlenen/üstlenecek kurumlar olan üniversiteler için bilgi okuryazarlığı planının nasıl

hazırlanması gerektiğini detaylarıyla göstermektir. Bu araştırmada başka ülkelerde,

bu alanda yapılan çalışmalar incelenmiş ve ülkemizde de bu standartlaşmanın

sağlanabileceği ve bilgi okuryazarlığı eğitimlerinin belli bir sistem ve program

içinde verilebileceği gözlenmiştir.

XI

Araştırmanın hazırlanmasında öncelikle, konunun seçiminden başlayarak

araştırmanın her aşamasında karşılaştığım sorunların çözümünde yardımcı olan, tezi

sabırla ve titizlikle inceleyerek yöneten tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Ümit

Konya’ya teşekkür ederim.

Araştırma sırasında destekleyici tutumları ile değerli fikirlerini

esirgemeyen Prof. Dr. Hasan Keseroğlu’na, İstanbul Üniversitesi Bilgi ve Belge

Yönetimi Bölümü Başkanı Prof. Dr. Ayşe Üstün’e teşekkür ederim.

Araştırmamla ilgili olarak kendileriyle yaptığım görüşmeler sırasında

fikir ve eleştiriler veren Koç Üniversitesi Kütüphane Direktörü olan Didar Bayır’a

teşekkür borçluyum.

Bu çalışma sırasında beni destekleyen yaklaşımları için mesai

arkadaşlarım olan tüm Koç Üniversitesi Kütüphanesi çalışanlarına çok teşekkür

ederim.

Çalışmanın gerçekleşebilmesi adına gerekli yayınların sağlanabilmesi

için yardımlarını gördüğüm tüm kütüphaneci dostlarıma teşekkürlerimi iletmek

isterim.

Son olarak, bu çalışmamı sonuna kadar destekleyen ve beni hep

varlıklarıyla her konuda yüreklendiren çok değerli aileme ve sevgili Tolga’ya

teşekkürlerimi sunarım.

Duygu Kızılaslan

İstanbul, 2007

1

GİRİŞ

Bulunduğumuz çağın bilgi çağı olması bilginin niteliksel ve niceliksel

olarak değerinin artmasına sebep olmuştur. Bilginin değerini fark eden toplumlar

bilgi toplumu olarak adlandırılırken onları diğer toplumlardan farklı kılan en büyük

özellik bilgiye ihtiyaçlarının farkında olmaları, türlü yöntemler geliştirip bilgiye

türlü yollardan erişebilen ve buldukları bu bilgileri sentezleyip kullanan bireyler

olmalarından kaynaklanmaktadır. Günümüzde bilgiyi kullanan olmak kadar üreten

olmak da büyük önem taşımaktadır. Buradan yola çıkarak bilgi okuryazarı olmak

için neden, ne zaman ve nasıl sorularına cevap verebilir olmak ve sağlanan bilgiyi

eleştirel düzeyde düşünmek ve değerlendirmek gerekmektedir. Sadece bu

toplumların bilgi üretebileceği unutulmamalıdır.

Bilgi okuryazarlığı, eleştirel düşünebilme ve anlamlandırabilme ile

bireylerin toplumsal tüm sorumluluklarda aktif rol almalarını amaçlamaktadır. Bu

amaçtan yola çıkarak bilgi okuryazarı birey yetiştirme görevinin eğitim ve öğretim

kurumlarının sorumluluğunda olması doğru olacaktır. Bireyler eğitim ve öğretim

hayatları boyunca öğrenmeyi öğrenen, öğrendiklerini paylaşabilen bireyler olarak

yetiştirilebilirlerse sağlam bir gelecek ve yaşanabilir bir hayat yapılandırılmış

olacaktır.

Bireylerin öğretimlerinin en son durağının üniversiteler olduğu

düşünülürse, üniversite hayatına kadar bilgi okuryazarı olamamış bireyler için

üniversitede olmak bir şans olmalıdır. Bu sebeple üniversiteler ve kütüphanelerinin

amacı mezun olacak her öğrenciyi bilgi okuryazarı olarak mezun etmek olmalı ki

birey yaşam boyu öğrenimine devam edebilsin. Üniversite kütüphaneleri, olanakları

ölçüsünde düzenlemiş oldukları eğitimlerle öğrencilerine, öğretim üyelerine ve

çalışanlarına bu konuda destek olmaktadırlar. Bilgi okuryazarlığı becerileri

kazandırma eğitimlerinin belli bir standartta verilebilmesi, herkesin eşit düzeyde

eğitim alabilmesi bireyler arasındaki farkı ortadan kaldıracaktır. Amacı, bilgi

2

okuryazarlığının üniversite kütüphaneleri açısından önemini ortaya koyarak, bilgi

okuryazarı yetiştirme sorumluluğunu üstlenen/üstlenecek kurumlar olan üniversiteler

için bilgi okuryazarlığı planının nasıl hazırlanması gerektiğini detaylarıyla

göstermektir göstermek olan bu çalışmanın hipotezi de bu düşünceden hareket

ederek oluşturulmuştur.

Araştırmanın hipotezi, üniversite kütüphanelerinin bilgi okuryazarı

bireyler yetiştirmeden sorumlu olduğunu göstermekle beraber üniversite

kütüphanelerinin kütüphane kaynaklarının tanıtımı dışında, bilgiye nasıl

erişilebileceğini ve bilginin ne şekilde, hangi etik kurallar içinde kullanılabileceğini,

kurumlarının yapısına, bütçesine, teknolojik yeterliliklerine göre hazırlayacakları

bilgi okuryazarlığı planı doğrultusunda yapabileceğidir.

Araştırmada birden fazla araştırma yöntemi ve veri toplama tekniği

kullanılmıştır. Kullanılan yöntemler; belgesel kaynak analizi ve betimleme

yöntemidir. Veri toplama teknikleri ise, yüz yüze görüşme, gözlem ve sistematik

örnekleme tekniklerini içine almaktadır.

Araştırmaya, konuyla ilgili belgesel kaynak analizi ile başlanmıştır.

Öncelikle genel bibliyografik kaynaklardan Türkiye Bibliyografyası 1928’den,

Türkiye Makaleler Bibliyografyası 1995’ten günümüze, Cumhuriyet Dönemi

Makaleler Bibliyografyası (1923–1999), Abdullah Savaşçı ve Nurten Eke tarafından

hazırlanan Türk Kütüphanecilik Bibliyografyası, YÖK Yayın ve Dokümantasyon

Tez kataloğu 1987’den günümüze incelenmiştir. Ayrıca kütüphanecilik alanındaki

süreli yayınlardan Türk Kütüphaneciliği (Eski adı Türk Kütüphaneciler Derneği

Bülteni) 1952’den günümüze, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

Kütüphanecilik Dergisi: Belge Bilgi Araştırmaları ve Üniversite-Araştırma

Kütüphanecileri Derneği Dergisi Bilgi Dünyası’nın ilk sayılarından günümüze kadar

gözden geçirilmiştir.

3

Yabancı bibliyografik kaynaklar arasında Library and Information

Science Abstract (LISA) (1969–2006), Library Literature (1933–1998) ile OCLC

First Search: Article First, Ebsco: Business Source Premier, Academic Search

Premier, Library, Information Science & Technology Abstract (LISTA), Cambridge

Journals Online, Sage Journals Online, Taylor& Francis veritabanları taranmıştır.

Ayrıca İstanbul Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, Sabancı Üniversitesi,

Marmara Üniversitesi, Koç Üniversitesi, Bilgi Üniversitesi, Ankara Üniversitesi,

Hacettepe Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Dairelerinin kataloglarına

başvurulmuştur. Yapılan taramalar sonucunda, bilgi okuryazarlığı konusunda yayın

bulunmasına karşın, üniversite kütüphaneleri için bilgi okuryazarlığı planı hazırlama

konusunu inceleyen yayın bulunmadığı saptanmıştır. Türkiye’de karşılanamayan

kaynaklar da yurt dışından sağlanmıştır.

Tezin hazırlanabilmesi için özellikle Esther S. Grassian and Joan R.

Kaplowitz’in “Information Literacy Instruction” isimli kitabından, Michael B.

Eisenberg, Carrie A. Lowe, Kathleen L. Spitzer’in “Information Literacy: Essential

Skills for the Information Age” kitabından, Joanna M. Burkhardt, Mary C.

MacDonald ve Andree J. Rathemacher’in “Creating Comprehensive Information

Literacy Plan” isimli kitaplarından yararlanıldı. Bu yayınlar bilgi okuryazarlığı planı

hazırlamanın üniversite kütüphaneleri açısından önemini anlayabilme açısından

oldukça önemliydi.

Ayrıca Türk kütüphaneciliğinde önemli bir yayın olan “Türk

Kütüphaneciliği” dergisinden oldukça yararlanıldı. Ancak erişilen ve tez

çalışmasında kullanılan yayınlarda bilgi okuryazarlığı ile ilgili yayınlar bulunmasına

karşın “üniversite kütüphaneleri için bilgi okuryazarlığı planı hazırlama” konusuna

rastlanmamıştır.

Tez üç bölümden oluşmaktadır. Önce konuyla ilgili temel kavram ve

tanımlar gözden geçirilmiştir. İkinci bölümde üniversite kütüphaneleri ve bilgi

okuryazarlığı ilişkisi incelenmiş ve üniversite kütüphanelerinde bugüne kadar yapıla

4

gelmiş uygulamalar dünyadan örnekler verilerek incelenmiş ve üniversite

kütüphaneleri için belirlenmiş bilgi okuryazarlığı standartları ortaya konarak

ülkemizde yapılabilecek çalışmalara örnek gösterilmiştir. Son bölümde ise üniversite

kütüphaneleri için bilgi okuryazarlığı planı hazırlama teknikleri ve plan

hazırlanırken dikkat edilmesi gereken önemli noktalar yer almaktadır. Bu çalışma

sonuç ve kaynakçanın yer aldığı bölümle tamamlanmaktadır.

Bu araştırmada, bilgi okuryazarı yetiştirme bilinci taşıyan üniversite

kütüphanelerine, planlı ve programlı bir biçimde üniversitenin tüm bireylerini

kapsayacak şekilde nasıl bir plan hazırlanabileceğini gösterebilmek için gayret

edilmiştir. Bu çalışmanın tüm üniversite ve benzeri kütüphanelere yarar sağlaması

umulmaktadır.

5

1 . BÖLÜM

BİLGİ OKURYAZARLIĞI

1.1. BİLGİ OKURYAZARLIĞI İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

Üniversite kütüphanlerinde bilgi okuryazarlığı etkinliği ve model

oluşturma konusunda bir değerlendirmeye geçmeden önce okuryazarlık, bilgi ilişkisi

ve bilgi okuryazarlığı kavramının daha net anlaşılabilmesi için okuryazarlık

çeşitlerini oluşturan diğer kavramlar ve bu kavramların birbirleriyle olan ilşkisi ve

tarihsel gelişimi bu bölümde açıklanmaya çalışılacaktır.

1.1.1. Okuryazarlık ve Bilgi

Okuryazarlığın tanımı, toplumu oluşturan bireylerin ortak katkıları ile

devamlı yenilenmekte ve anlamlandırılmaktadır.1 Her anlamlandırılan tanım ise

bulunulan ortam, kullanılan araç ve/veya istenilen amaca yönelik değişebileceğini ve

farklı okuryazarlıkların olabileceği düşüncesini yansıtır. Öncelikle, okur-yazar

olmak sadece basılı simgeleri algılamak ve bu simgeleri belirli normlar çerçevesinde

kâğıda dökebilmek değil; bir bağlamda, kültür veya toplum içerisindeki değer

yargılarını anlayıp uygulayabilmektir. Matbaanın icadının ortaçağ toplumları

üzerinde bıraktığı etki ile okuryazarlığın tanımı nasıl yeniden yapıldı ise2, internet

ortamlarında görünen hızlı değişimler de, günümüz toplumları üzerinde önemli

etkiler bırakacak ve okuryazarlığın tanımının yeniden gözden geçirilmesini zorunlu

kılacaktır.

1 S.J. McCarthy & T.E. Raphael, Alternative research perspectives. In J.Irwin & M.A. Doyle (Eds.), Reading-Writing Connections: Learning from Research. Newark, DE: International Reading Association, 1992, s. 9. 2 E. L. Eisenstein, The Printing Press as an Agent of Change: Communications and Cultural Transformations in Early-Modern Europe. Cambridge: Cambridge University Press., 1979, s.89.

6

Okuryazarlık en temel anlamıyla okuması yazması olan, öğrenim görmüş

birey olarak tanımlanmaktadır.3 Salter’ın da değindiği gibi okuyup yazabilme

okuryazar kelimesine karşılık anlamlar olabilir4. Artan bilgiyle beraber

okuryazarlığın önemi de ayrı bir önem kazanmıştır. Daha geniş manada okuryazar

terimini inceleyecek olursak Salter aynı eserinde okuryazarın yazı dili kültürü ile

iletişim kurabilen birey olduğunu vurgulayarak aslında okuryazarın sadece okuyup

yazan olmadığının da altını çizmektedir. Buna bağlı olarak okuryazarlık sadece

okuma ve yazma yeteneğinin dışında başka bir içerik daha kazanmıştır ki o da

eleştirici/irdeleyici okuryazarlıktır. Bu nedenlerle, okuma yazma; salt yazının

anlaşılması ya da seslendirilmesi değil, okuyanla yazan arasında kurulan bir köprü;

insanlıkla ilgili tüm değerlerin korunması ve geliştirilmesi konusunda temel ve

yaşamsal bir etkinlik olarak anlaşılmalıdır. UNESCO’nun tanımına göre

okuryazarlık; değişik türdeki yazılı kaynakları, kayıtları kullanarak tanımlama,

anlama, yorumlama, bir araya getirme, iletişim kurma ve hesap yapma yeteneğidir.

Toplumun geniş bir kitlesine hitap edebilmek, bilgisini ve gücünü geliştirerek

hedeflerine ulaşması için bireye olanak veren olgudur5. Yüzyıllarca okuryazarlık

hakkında, eğitimli, okuması yazması olan şeklinde benzer tanımlamalar yapılmıştır.

Bilginin öneminin artması ve okuryazarlık ile bilginin yan yana kullanılmaya

başlanmasıyla içeriği zenginleşmiştir. Bu sebeple en yalın anlamından uzaklaşılarak

yapılmış tanımlamalara bakarak kavramın önemi aşağıdaki tanımlarda

vurgulanmaktadır.

• Okuryazarlık, temel okuma ve yazmanın ötesinde, son zamanlarda genel olarak

anlayabilme ve okunan bilginin başarılı bir şekilde işlevsel hale getirmesini de

kapsamaktadır.6

3 Türk Dil Kurumu Türkce Sözlük[Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.tdk.gov.tr (14.04.2007) 4 Jeffrey L. Salter & Charles A. Salter, Literacy and the Library, Kolorado: Libraries Unlimited, Inc., 1991, s. 1. 5 United Nations Literacy Decade: UNESCO Education [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://portal.unesco.org/education/en/ev.phpURL_ID=40338&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html, 14.04.2007. 6Elizabeth A. Dupuis, “The Information Literacy Challenge: Adressing the Changing Needs of Our Students Through our Programs”, Internet Reference Services Quarterly, 2(2-3), 1997, s. 102.

7

• Okuryazarlık, toplumda yer edinebilmek için, ihtiyaç olunan bilgiyi edinebilme

yeteneğidir.7

• Okuryazarlık, dinleme, konuşma, okuma, yazma ve eleştirel düşünmeyi

kapsamaktadır. Aynı zamanda okuryazarlık, bir konuşmacıya, okur veya yazara,

değişik düzeydeki toplumlara nasıl ve hangi dille yaklaşabileceğine olanak tanıyan

bir kültürel bilinç içermektedir.8

• Okuryazarlık, toplumun ilerlemesi için birey olarak işlevinin farkında olmayı

olanaklı kılan, iletişim becerilerinde yetkinliği gösteren bir olgudur.9

• Okuryazarlık, kendi kendine okuyabilme, yazabilme ve konuşabilme, problemin

farkında olma ve çözebilme, amaç ve bilinç geliştirebilme potansiyelidir.10

Görüldüğü gibi okuryazarlık tanımı her geçen gün değişmektedir.

Kavram okuma ve yazmanın dışında, anlayabilme, konuşabilme, eleştirel

düşünebilme ve problem çözebilme yeteneğini de kapsamaktadır. Okuryazarlık,

yaşam boyu öğrenme bilincini yaratma, bu bilinci yayma ve daha etkin öğrenme için

bireylerin yeni becerileri kazanmaları yönünde bir etkiye sahiptir.11

Okuryazarlık ve bilgi arasında organik bir bağ bulunmaktadır.

Okuryazarlık yazılı her türlü bilginin edinilmesini sağlamaktadır. Bu sebeple

okuryazar bireylerin bilgiye sahip olabilme şanslarının okuryazar olmayan bireylere

göre daha fazla olduğunu düşünmek mümkündür ancak öğrenilen her bilginin bireye

ne tür bir faydasının dokunabileceğini anlayabilmek için sadece okuryazar olmak

yeterli değildir. Öncelikle edinilen bilginin ne tür bir bilgi olduğunu ve nasıl

işleneceğini bilmek gerekmektedir. Bunun için bugüne kadar bilgi ile ilgili olarak

yapılan tanımları incelemekte yarar vardır.

7David Bawden, “Information and Digital Literacies: A Review of Concepts”, Journal of Documentation. 57(2), 2001, s. 224. 8Campbell Beverly, “What is literacy? Acquiring and Using Literacy Skills”, Australasian Public Libraries and Information Services. No. 3, 1990, s. 151. 9 Robert L. Hillerich, “Toward an Assessable Definition of Literacy”, The English Journal, Vol. 65, No. 2. (Feb., 1976), s. 53. 10 Bawden, a.g.e. s.222. 11 Stan Jones, Irwin Kirsch, Scott Murry ve Alber Tuijman, Literacy, economy and society: results of the first international adulty literacy survey, Paris: OECD, 1995, s.22.

8

Çağlar boyunca bilginin tanımı tartışılmasına rağmen, herkesin kabul

edeceği bir tanıma varmak olanaklı değildir. Günümüzde de bu kargaşa devam

etmektedir. Neyin bilgi neyin bilgi olmadığının tartışması kişiden kişiye değişiklik

göstermektedir. Bu bağlamda bilginin çeşitli zamanlarda yapılmış olan tanımlarını

irdelemek yararlı olacaktır.

En güncel anlamıyla “bilgi” şöyle tanımlanmaktadır:

“İnsan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin bütünü, bili,

malumat”.12

“Öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile elde edilen gerçek, malumat,

vukuf”.13

Bilgi aynı zamanda felsefi bir temele de dayanmaktadır. Tanımlar da

bunu kanıtlayacak doğrultuda yapılmaktadır. Felsefi açıdan bilgi, ne özel tip bir

nesnedir, ne de herhangi bir şeyin içeriğidir. Bilgi, nesne ile içerik arasındaki

ilişkiyi, karşılıklı iletişimi oluşturandır.14

Bilgi tüm disiplinleri ilgilendiren bir kavramdır. Matematik, tarih,

kütüphanecilik gibi tüm alanların konusudur. Toplumların gelişmesinde, bireylerin

düşünce ve davranışlarının şekillenmesinde bilginin rolü çok büyüktür. Bilgi insan

hayatı için bu kadar organik bir önem taşımasına rağmen herkesçe kabul edilen bir

tanımının yapılamaması veya tanımlamaya yönelik çalışmaların eksik kalması dikkat

çekmektedir.

Bilgiyi tanımlarken karşılaşılan en büyük sorunlardan bir tanesi de bilgi

(information), bilgi (knowledge) ve veri (data)’nin aynı anlamlarda kullanılıyor

12 Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, [Çevrimiçi]Elektronik Kaynak: http://www.tdk.gov.tr/, 25.03.2006. 13 Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, [Çevrimiçi]Elektronik kaynak: www.tdk.gov.tr , 25.03.2007. 14 Zhang Yuexıao. “Definitions and Sciences of Information”. Information Processing and Management,1988, XXIV, 4: 483.

9

olmasıdır. Bu anlam kargaşasını ortadan kaldırabilmek için bu üç kavram

irdelenmelidir.

Veri (data), işlenmemiş, düzenlenmemiş ham gerçeklerdir. Veri bilginin

kaynağıdır. Bilgi(information) toplanmış, anlamlı bir şekilde işlenmiş veridir. Veri,

bilginin (information) ham maddesini oluşturur. Kararların alınmasına yardımcı

olacak bilgiyi (information) üretmede veriden yararlanmaktadır. 15

Bilgi (knowledge), bilgiden sonraki basamağı oluşturmaktadır, daha

sonraki oluşumu ifade etmektedir. Bilgi (knowledge), bilginin (information)

ötesinde, bilginin yorumlanması, belli bir değere göre işlenmesi, bilgiyi alanın

etkinlikleri doğrultusunda hazırlanmasıdır.16

“Information” anlamındaki bilgi için değişik zamanlarda değişik ama

birbirine yakın tanımlar yapılmıştır.

Günlük kullanıma bakıldığında bilgi (information), kişi ve iletişimiyle

bağlantılıdır. Bilginin alınması ve verilmesi bilinçli bir şekilde yapılmaktadır.

Veri (data); işlenmemiş, düzenlenmemiş ham gerçeklerdir. Veri, bilginin kaynağıdır.

Bilgi(information)toplanmış, anlamlı bir şekilde işlenmiş veridir. Veri, bilginin

(information) ham maddesini oluşturur. Kararların alınmasına yardımcı olacak

bilgiyi (information) üretmede, veriden yararlanılır. Her tür bilginin oluşumunu

sağlayan kaynak veridir.17

15Larry Long. Introduction to Computers and Information proccessing. Englewood Cliff: Prentice Hall., 1991, s.11. 16 Manfred Kochen, Information for Action: From Knowledge to Wisdom, New York: Academic Press, 1975, s. 5. 17 Nazan (Özenç)Uçak, “Bilgi üzerine kuramsal bir yaklaşım”, Bilgi Dünyası, 2000, 1(1):146.

10

Şekil1: Bilgi İle İlgili Kavramlar18

Kütüphanecilik ve bilgiye bilim açısından bakıldığında, 1965’e kadar bu

alanlarda geçerli olacak bir tanım bulmak olanaksızdır. Bilgi bilim konusunda

geliştirilen ilk tanım: “Bilgi; ham, saf ve işlenmemiş veriler topluluğundan ibarettir”

şeklinde yapılmıştır. Daha sonra geliştirilen tanımlarda, bilginin iletilebilme özelliği

üzerinde durulmuş, “bilgi karşılıklı iletilebilme özelliği olan nesne” olarak

tanımlanmıştır. Sonraki çalışmalarda, bilginin toplum için yararı, ideolojik görüşler

ışığında tanımlara yansıtılmıştır. Bilgi konusunda çalışmalar ilerledikçe, bilginin

problem çözümü ve bu açıdan sağladığı yararlar ön plana çıkarılmış ve bilgi bu

özelliği ile tanımlanmıştır.19

Yalvaç, enformasyon/bilgi kavramını “sayılar, imgeler, görüntüler,

biçimler, formüller, kodlar, çizgiler, sesler ve diğer tüm formlardaki bilgi, düşünce

ve insan yaratmalarının taşıyıcıları/ortamları ve bu taşıyıcıların/ortamların

bilgilendirme amacıyla aktarılması/iletilmesi ve kullanılması olarak ele almıştır.20

18 Jesus Lau, International Guidelines On Information Literacy, Mexico, 2004, s.5. [Çevrimiçi], Elektronik Adres: http://bivir.uacj.mx/DHI/DoctosNacioInter/Docs/Guidelines.pdf, 05.02.2007. 19 Uçak, a.g.e., s.148. 20 Mesut Yalvaç, “21. Yüzyılda enformasyon profesyonellerinin eğitim ve öğretiminde enformasyon okuryazarlığı standartları”, Türk Kütüphaneciliği, 2001, 15(2): 139.

Bilgi

Öz bilgi Veri

Tecrübeler

Bilgi: Çeşitli kaynaklar kullanarak biçimleri bulma,

kaydetme ve sunma

11

Adını bir çağa yazdıracak kadar hayatımızda önemli bir noktaya gelmiş

olan bilginin artması okuryazarlığı ve bilgiyi biribirinden ayrılmaz iki kelimeye

dönüştürmekle beraber okuryazarlığa başka türler de getirmiştir. Tezin genel konusu

olan “bilgi okuryazarlığı”nın daha iyi anlaşılabilmesi için diğer okuryazarlık

türlerinin de incelenmesinde fayda bulunmaktadır.

1.1.1.1 Görsel Okuryazarlık

Görsel okuryazarlık; görüntülerle ilgili düşünme ve öğrenebilmeyle bu

görüntülerin anlaşılması ve kullanılması olarak açıklanabilir21. Görsel bilgi araçları

olarak fotoğraf, çizimler ve bilgisayar grafiklerini sayabiliriz. Bu tür bilgiler

algılarımızı güçlendiren bilgilerdir. Görsel okuryazarlık üç bölümde incelenebilir.

• Görsel öğrenme

• Görsel düşünme

• Görsel iletişim

Görsel öğrenme; görsel olguyla etkileşimin sonucu olarak bilginin

kazanılması ve yapılandırılması olarak tanımlanmaktadır.22 Görsel düşünme;

zihinsel görüntüleri şekiller, çizgiler, renkler, dokular ve komposizyonlarla beraber

düzenleme biçimidir.23 Görsel iletişim ise; görsel sembollerin düşüncelerin

açıklanması ve anlam taşıması için kullanılması biçiminde açıklanmaktadır.24

Her ne kadar görsel okuryazarlık kimilerinde doğuştan kazanılmış olsa da

birçoğumuz için böyle değildir. Görsel okuryazarlık teknolojinin hayatımıza

girmesiyle, zamanla gelişerek kazanılmıştır.

21 Michael B. Eisenberg, Carrie A.Lowe, Kathleen L.Spitzer, Information Literacy: Essential skills for the information age, London, Libraries Unlimited, 2004, s.7. 22 David M. Moore and Francis M. Dwyer, Visual Literacy: A spectrum of visual learning, Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology Publications, 1994, s.107. 23 Eisenberg, a.g.e. s.7. 24 Moore&Dwyer, a.g.e. s. 109.

12

1.1.1.2 Medya Okuryazarlığı

1992 yılında medya okuryazarlığı üzerine düzenlenen Ulusal Liderlik

Konferansında medya okuryazarlığının tanımı, vatandaş olarak, spesifik sonuçlar

için bilgi üretme, bilgiye erişme ve bilgiyi analiz etme şeklinde yapılmıştır.25 Medya

okuryazarlığı toplumu her zaman kolayca etkisi altına alabilen televizyon, sinema,

radyo, müzik kayıtları, gazeteler ve dergiler gibi medya araçları tarafından kolayca

hayatımıza girmektedir. Kolayca hayatımıza girmesi demek istenilen ve onaylanan

biçimde olduğu anlamına gelmemektedir. Eğitimciler medya okuryazarlığının da

eğitimde yer alması gerektiğini vurgulamaktadırlar.

Medya okuryazarlığı eğer denetimli ve düzen içinde geliştirilirse, görsel

zekânın, yaratıcılığın buna paralel üretmenin artmasına katkı sağlayacağı

kuşkusuzdur. Önemli olan çocuklara medya okuryazarlığı kültürünün tüm

okuryazarlık türlerinde olduğu gibi erken dönemlerde verilmesidir. Eğitim

dönemlerinde okullarda kredili ders olarak konulması veya derslerde konu olarak

işlenmesi istenmedik durumları engellemeye yardımcı olacaktır. Bilinçli medya

okuryazarı birey, neyi izlemek, okumak, görmek istediğinin bilinçli olarak farkında

olur ve izlediği, okuduğu gördüğü bilgiyi değerlendirebilir. Sağlıklı toplumlar

oluşturmada medya araçlarının etkisinin önemini medya okuryazarlığı açısından

görmezden gelmek mümkün değildir.

1.1.1.3 Bilgisayar Okuryazarlığı

Cole ve Kelsey’in makalelerinde yer verdiği bilgisayar okuryazarlığı

kavramı değişik zamanlarda yapılan tanımlamalara göre; Mackey 1992’de bilgisayar

okuryazarlığını çok genel olarak “bilgisayar kullanabilme” olarak tanımlarken Bork

1985’te “minimum bilgiyle bilgisayarı nasıl kullanabileceğini bilme yetisi” şeklinde

bir tanım getirmiştir. Hunter 1983 yılında yaptığı tanımla aslında bilgisayar

okuryazarlığının yıllara göre pek de anlamını yitirmediğini bize göstermektedir.

25 Eisenberg, a.g.e. s.7.

13

Hunter bilgisayar okuryazarlığını, “zaman ve kişiler değişse de ihtiyaçlar

doğrultusunda bilgisayar kullanabilme ve yine ihtiyaçlar doğrultusunda öğrenme”

olarak açıklamıştır.26

En yeni tanımıyla aslında bilgisayar okuryazarlığının içeriğinin

genişlediğini görebiliriz. Bilgisayar okuryazarlığı kişisel bilgisayarlarla çeşitli

yazılımlar, veritabanları ve bilgisayar ortamında metin yaratma programlarıyla

doküman, dolayısıyla bilgi yaratabilmektir.27 Bu özelliğin kazandırılabilmesi için

eğitim kurumlarında özel bilgisayar dersleri açılmalıdır. Eisenberg ve Johnson’a

göre bilgisayar, bilgi üretme ve bilgi edinmede yeteneklerimizi çoğaltma olanağı

tanır.28 Temel olarak bilgisayar okuryazarlığı, teknolojiyi nasıl kullanabileceğini

bilme, bilgiyi etkin ve etkili bir şekilde yaymak için kullanabilmektir diyebiliriz.

1.1.1.4 Sayısal Okuryazarlık

Sayısal okuryazarlık; büyük oranda çevrimiçi erişilebilir kaynaklara

erişebilme ve eleştirel bir gözle değerlendirebilme olarak tanımlanmaktadır. Sayısal

okuryazarlığın önemi değişik yapıdaki bilgilerin teknolojiyle beraber hayatımıza

girmesiyle artmıştır. Eğitim açısından bakılacak olursa sayısal okuryazarlık öğrenme

sürecini kısaltan ve bilginin yayılmasını sağlayan hızlı bir ortamdır. Alkalı ve

Hamburger’ın yaptığı araştırmada sayısal okuryazarlığın yaşlara göre algılanma ve

anlaşılmasının farklılıklar gösterdiğini ortaya koymuştur. Ancak yaş ne olursa olsun

sayısal okuryazarlık öğrenmeyi ve anlamayı geliştiren çok güçlü bir araç olduğu da

vurgulanmaktadır.29

26 Ian J. Cole, Amanda Kelsey, “Computer and information literacy in post-qualifying education”, Nurse Education in Practice, Vol 4, 2004, s.191. 27 Eisenberg, a.g.e., s.8. 28 Michael B. Eisenberg and Doug Johnson, “Computer Skills for Information Problem-Solving: Learning and Teaching Technology in Context, ERIC Digest, 2002, s.1, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.doug-johnson.com/dougwri/compskills02.pdf, 14.04.2007. 29 Yoram Eshet Alkalı and Yair Amichai Hamburger, “Experiments in Digital Literacy”, Cyberpsychology& Behavior, vol.7, no.4, 2004, s. 425.

14

1.1.1.5 Ağ Okuryazarlığı

Ağ okuryazarlığı, bilgisayar okuryazarlığının kapsadığı ama giderek

anlamı değişen bir terimdir, diğer bir deyişle internet okuryazarlığıdır. “World Wide

Web” gibi ağ ortamlarındaki bilgiyi bulma ve bilgiye ulaşma olarak açıklamasını

yapmak olanaklıdır. Ağ ortamındaki bilgiyi bulan ve bilgiye erişen kişiye de ağ

okuryazarı denmektedir.

Geleneksel basılı ve görsel-işitsel dermelerden farklı olarak ağ bilgisi

elektronik veya sayısal bir ortamda bulunmaktadır. Buna rağmen bu tür bilgiye de

mikro bilgisayarlar, “dumb”terminaller veya elektronik ya da iletişim araçları

sayesinde erişilebilmektedir. Ağ bilgileri kendi ortamlarına, formlarına

“host”sistemlerine, bilgiye erişme yollarına, bilgiyi sağlayan ve üretene veya hedef

kitle olan son kullanıcıya göre sınıflandırılabilir. Bu sınıflama ağ okuryazarlığı için

eğitim programları hazırlamada faydalı olacaktır. 30

Ağ okuryazarlığı:

• Genel ağ bilgi kaynakları ve hizmetlerini tanıma,

• Günlük gereksinimleri karşılama ve problem çözmede ağ bilgisini kullanma ve

işlevini anlama,

• Ağ bilgisinin üretilme, yönetilme ve kullanılır hale getirilme sisteminin

bilinmesi,

Ağ okuryazarlığı becerileri:

• Belirli bir neden için ihtiyaç olunan bilginin tanımlanması

• İhtiyaç olunan bilgiyi etkili yöntemler, beceriler ve araçlarla ağ üzerinde

belirleme

• Verilen konuda ağ üzerinden sahip olunan bilginin seçilip değerlendirilebilmesi

30Chengren Hu, Network Literacy: New Task for Librarians on User Education , 62nd IFLA General Conference - Conference Proceedings - August 25-31, 1996, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.ifla.org/IV/ifla62/62-huch.htm, 22.03.2007.

15

• Ağ bilgisinin geliştirilebilmesi için diğer kaynaklardan elde edilen bilgilerle

işlenmesi ve düzenlenmesi

• Ağ bilgisini yaşam boyu öğrenme ve problem çözmek için kullanma, analiz etme

ve sunma.31

Yukarıda sayılan tüm bu becerilerin gerçekleştirilebilmesi okuryazar

olmaya bağlıdır. Sadece okuryazar olmanın bu becerileri kazandırması

düşünülmemelidir. Okuryazar birey bilgi okuryazarı olabilirse bu becerileri tüm

okuryazarlık türlerine uygulayabilir.

1.1.1.6 Kütüphane Okuryazarlığı

Kütüphane okuryazarlığının iki anlamı bulunmaktadır. İlki kütüphaneleri

kullanabilme yetkinliğidir. Aynı zamanda bilgi kaynaklarına erişebilme becerisiyle

beraber gelişen “bilgi okuryazarlığı” teriminden önce kullanılan terimdir.

Kütüphanelerde oluşturulan okuma yazma programları ve bu programların

değerlendirilmesi ve orta yaş grubuna bilgisayar destekli okuma yazma derslerinin

verilmesi kütüphane okuryazarlığının ikinci anlamını oluşturmaktadır. Ancak bizim

ilgilendiğimiz tanım ilk tanımdır.

1987 yılında kaleme alınan bir makalede, kütüphane okuryazarının bilgiye ve

ilgili metinlere erişmede sistematik yol izleyen kişi olarak tanımı yapılmış ve

kütüphane okuryazarlığının aşamalı safhaları olduğuna açıklık getirilmiştir. Buna

göre kütüphane okuryazarlığı dört aşamadan oluşmaktadır:

• Kütüphane okuryazarı olmadan önceki dönem: Yardım olmadan kişi raftaki bir

kitabı bulamaz

• Yarı kütüphane okuryazarı: Kişi katalogda kitap tarayabilir, raftaki yerini

bulabilir, kullanıcı rehberleri sayesinde makalelere erişebilir

31 McClure, Charles R. “Network Literacy: A Role for Libraries?” Information Technology and Libraries, vol 13, no2, 1994, s.117.

16

• Kütüphane okuryazarı: Kişi araştırdığı konuyla ilgili kaynakları bulmak,

değerlendirmek için sistematik bir araştırma stratejisi geliştirir.

• Kütüphaneyi ileri düzeyde kullanan: Elde edilen bilginin ve ilgili yayının

örüntülerini anlar, ihtiyaç duyulan her türlü bilgiye erişmek için genellemeler

yaparak değişik arama teknikleri geliştirir.32

Yukarıdaki açıklamalara bakıldığında kütüphane okuryazarlığı, bilgi

okuryazarlığı ile çok yakın anlamlara gelmektedir. Kütüphane okuryazarlığı bilgi

okuryazarlığından önce bibliyografik eğitim ve kütüphane becerileri terimleri ile eş

anlamlı olarak kullanılmaktaydı. Bilginin biçimi ve ortamları çeşitlendikçe, kart

katalog tarayarak kitap bulma devri kapanıp, çevrimiçi ortamlarda bilgi aranmaya

başlanmış, çevrimiçi ortamlarda bilgi bulunup değerlendirilmiş ve yine sadece kitap

ve benzeri ortamlar dışında sayısal ortamda bilgiye sahip olma devri başlayınca

kütüphane okuryazarlığı terimi yerini “bilgi okuryazarlığı” terimine bırakmıştır.

1.2 BİLGİ OKURYAZARLIĞI

1.2.1 Kavramsal Gelişimi ve Tanım

Çağlar boyunca bilgi önemli bir gereksinim olmuştur. Her geçen gün

başa çıkılamaz bir artış göstermesiyle hem içinde bulunduğumuz çağa ismini vermiş

hem de bilgiye erişmenin önemini ortaya koymuştur. Bu önlenemez bilgi artışı

içinde bilgiye etkili ve etkin bir şekilde erişme yöntemleri geliştirilmiştir. Bu

yöntemlerinin bütününe kısaca bilgi okuryazarlığı demek mümkündür.

İlk kütüphane eğitiminin 1820’li yılların başlarında Harvard

Üniversitesi’nde kütüphaneciler tarafından nadir kitaplar üzerine verildiği ifade

edilmektedir. 1858’lerde kitaplara nasıl erişileceğini gösteren birine ihtiyaç

olduğuna dikkat çekilip “kitapların profesörü” deyimi o yıllarda literatüre girmiştir.

19. yüzyılın sonlarına doğru üniversitelerde kredili olarak “bibliyografya” dersi

32 Jill B. Fatzer, “Library Literacy”, RQ 26(3), 1987, s. 313.

17

konulmuştur. Bu ders, kitaplar ve basım konularını kapsayan ve temelinde

kütüphane kullanımının anlatıldığı bir içerikten oluşmaktaydı. Bu kredili ders ile

beraber kütüphaneciler aynı zamanda eğitimler, kütüphane turları ve kitaplar

hakkında bilgi içeren oturumlara devam etmişlerdir. Bu eğitimler zamanla daha

profesyonelce hazırlanmış kütüphane eğitimine diğer bir deyişle kullanıcı eğitimine

kütüphanecilerin geliştirdiği programlarla dönüştürülmüştür. 1879 yılında

öğrencilerin bütün bunlara rağmen kütüphane bilgilerinin sınırlı olduğu tespit

edilmiştir.33 Bu tarihten itibaren eğitimler kütüphane tanıtımından daha çok bilgiye,

kaynağa nasıl erişilebileceğini gösterir hale gelmiştir. Aynı yıllarda kullanıcı

eğitiminin kütüphane hizmetlerinde ve akademik çevrede kütüphanenin öneminin

anlaşılmasında anahtar olduğu fikrine varılmaktadır.

1900’ lü yıllarda referans hizmetleri kütüphanelerle bütünleşti.

Kütüphane eğitimleri referans hizmetlerinin parçası olarak görülse de maalesef bu

yıllarda akademik ders programlarına girmeyi başaramamıştır. Yapılan araştırmalar

1800’lü yıllarda başlayan (kredili ders olarak verilen) kütüphane eğitimlerinin

1900’lü yıllardan sonra verilmediğini göstermiştir. Bu dönemlerde bir başka

düşüncenin daha ortaya atıldığını görmekteyiz. Kütüphane eğitimini kütüphanecinin

değil eğitmenin vermesi gerektiğidir. Ancak bu olumsuz gibi görünen görüş

günümüzde de benimsenen kütüphaneci öğretim üyesi dayanışmasıyla öğrencilere

kütüphane kullanımı ve kaynaklara erişim bilincinin verileceğidir.34

1924 yılında 3 bölümden oluşan kütüphane eğitimi hazırlanmıştır. İlk

bölüm kütüphaneci tarafından verilen eğitim, ikinci bölüm kütüphane turu ve son

bölüm ise ne öğrenildiğinin test edildiği soru cevap kısmı. Eğitimler kütüphane

kullanımı kadar, ihtiyaç duyulan kaynağa nasıl erişileceğini, nasıl kitap yazılacağını

ve bibliyografyanın nasıl hazırlanacağı gibi konuları içermektedir.35

1950’li yıllarda kütüphane eğitimlerinin dört konuda zayıf olduğu tespit edilmiştir. 33 Esther S. Grassian, Joan R. Kaplowitz, Information Literacy Instruction: Theory and Practice, Neal Schuman Publishers, New York, 2001, s.14. 34 Grassian, Kaplowitz, a.e., s.15. 35 Grassian, Kaplowitz, a.g.e., s.18.

18

• Kütüphaneci, oryantasyon ve eğitim arasındaki farkın farkında değildi bu

sebeple sadece oryantasyon tercih ediliyordu.

• Eğitimler öğrenci gereksinimleri ve kütüphane hakkında bilmeleri gerekenleri

göz önünde bulundurmuyorlardı.

• Eğitimin içeriği, kütüphanecilerin aldıkları referans eğitimlerinden oluşmaktaydı.

• Kütüphaneciler, yüksek öğretimdeki değişimlere, gelişmelere ayak

uyduramıyorlardı36.

1960’lı yıllara gelindiğinde büyük bir bilgi patlaması yaşandığı ve bu

dönemde kütüphane ve üniversitelerde ciddi olarak kütüphane eğitim programları

hazırlanmaya başlandığı görülmektedir. Kütüphanelerde bilgi kaynaklarının uğradığı

değişim bilginin elde edilmesindeki önemi ön plana çıkarmıştır.37

Bilgi okuryazarlığı terimi 1970’li yılların başlarında enformasyon

teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte gelişmiş, şekillenmiştir. Kullanıcı eğitimi,

bibliyografik eğitim, kütüphane becerileri eğitimi gibi terimler “bilgi

okuryazarlığı”ndan önce kullanılmıştır.

Kütüphane eğitimi bibliyografik eğitim ile çoğu zaman aynı anlamda

kullanılmaktadır. Bu iki kavramı, kütüphane kataloğunu kullanarak, ansiklopedi,

makale, danışma kaynakları vb. kütüphane kaynaklarına nasıl erişilebileceğinin

öğretilmesi olarak tanımlamak mümkündür. 1970’lerde ACRL kütüphane eğitimini

şöyle tanımlamaktadır:

“Kütüphane kullanıcı gruplarına, öğrenme araçlarının kazandırılması için

materyal ve kaynakların kullanımında gerekli koşulların sağlanması amacıyla verilen

eğitim”.38

36 Mary F. Salony, “The History of Bibliographic Instruction: Changing Trends from Books to the Electronic World”, Reference Librarian, 51/52, 1995, s. 35. 37 Mary F. Salony, a.g.e., s. 42. 38 Lori Arp, “Library Literacy”, RQ, Vol. 35 Issue 4, 1996, s.478.

19

1974’ten beri de bilgi okuryazarlığı kütüphanecilere ve enformasyon

profesyonellerine yönelik ilginin arttığı bir alan olmuştur.

Paul G. Zurkowski ilk defa “bilgi okuryazarı” terimini 1974 yılında,

“Kütüphane ve Bilgi Bilimi Ulusal Komisyonu”nda kendi gereksinimlerinde

kullanmak üzere bilgi kaynaklarına erişim için eğitim alan kişileri tanımlamak için

kullanmıştır. Zurkowski’ye göre, bilgi okuryazarı birey günlük yaşamında

karşılaştığı problemi çözme ve çözüm üretmek üzere, ihtiyacı olan bilgiye nasıl

ulaşacağını bilen kişidir.39

Patricia S. Breivik 1985 yılında bilgi okuryazarlığını bütünleşmiş beceri

grubu ve bilgi kaynakları ve araçlarını bilme yeteneği olarak tanımlamıştır. Bunun

yanında Breivik bilgi okuryazarlığının problem çözme eylemi ve elde edilen bilginin

değerlendirilebilmesi ve detaylarına önem vermek olduğunu da vurgulamıştır. 40

Amerikan Kütüphane Derneği 1989 yılında (The American Library

Association- ALA) bilgi okuryazarlığını, gereksinim duyulan bilgiyi fark etme,

arama, bulma, elde etme, değerlendirme ve etkin bir biçimde kullanma yeteneği41

olarak tanımlamış ve bilgi okuryazarı bireyin öğrenmeyi öğrenen kişi olduğunu

belirtmiştir.

1990’ların başında kütüphane eğitimi kavramı, öğrencilerin bilgi

okuryazarı olabilmesi için çeşitli tekniklerin verildiği bibliyografik eğitim

doğrultusunda hazırlanan program olarak genişletilerek tekrar tanımlanmıştır. Bilgi

okuryazarlığının başlangıcı ise eğitimlerin öğretici merkezli olmasından çıkıp

öğrenci ve grup odaklı olmasıdır. Böylelikle her bir öğrenci/bireyin araştırma tekniği

geliştirme yönünde beceri kazanması bu grup eğitimleri tarafından sağlanması hedef

39 Michael B. Eisenberg, Carri A. Lowe, Kathleen L. Spitzer, Information Literacy: Essential Skills for the Information Age, 2.nd ed., Libraries Unlimited, London, 2004, s.3. 40 Patricia S. Breivik, Putting libraries back in the information society, American Libraries, 16(10), 1985, s.723. 41 American Library Association, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.ala.org/ala/acrl/acrlissues/acrlinfolit/infolitoverview/introtoinfolit/introinfolit.htm#what, 12.11.2006.

20

alınmıştır. Böylece öğrenmenin öğrenilmesinin önem kazandığı bir dönem üniversite

çevrelerinde başlamış oldu.

Mellon’a göre kütüphane eğitimi kavramı sadece kütüphane aktivitelerini

içermekteydi. Bu da bilgi elde etme ve bilgi elde etme araçları geliştirme, eleştirel

düşünebilme gibi bilgi okuryazarı bireyde olması gerekli sayılan nitelikleri

içermekte yetersiz kalıyordu.42

Doyle, bilgi okuryazarının tanımını yaparak bilgi okuryazarlığını

anlatmaya çalışmıştır. Doyle’ye göre bilgi okuryazarı kişi bilgi ihtiyacının farkında

olur, doğru kararların temelini oluşturabilmek için tam ve doğru bilgiyi kullanır,

bilgi için var olan kaynakları tespit eder ve belirler, araştırma teknikleri geliştirir,

bilgisayar ortamındaki veya diğer teknolojilerdeki bilgi kaynaklarına erişir, bulduğu

bilgiyi değerlendirir, bilginin kolay kullanılabilmesi için bilgiyi düzenler, var olan

bilgiyi yeni bilgi ile entegre eder ve bu bilgiyi eleştirel düşünmede ve problem

çözmede kolayca kullanabilir".43

42 Susie Andretta, Information Literacy: A Practitioner’s Guide, Oxford, Chandos Publishing, 2005, s. 7. 43 Christina Doyle, Outcome measures for information literacy within the national education goals of 1990: final report of the National Forum on Information Literacy. Summary of findings. Washington, DC: US Department of Education. (ERIC document no; ED 351033). [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2/content_storage_01/0000000b/80/23/4a/12.pdfl, 07.01.2007.

21

Şekil 2: Bilgi Okuryazarı Bireyin Özellikleri44

Bu tanıma göre bilgi okuryazarlığı, bireyin bilgiyi bulmaktan

kullanmaya kadar geçen sürede ortaya koyduğu yetenekler bütünüdür diyebiliriz.

Lenox ve Walker ise bilgi okuryazarlığına bilgi okuryazarının kim

olduğunu açıklayarak bir tanım getirmeye çalışmışlardır. Lenox ve Walker bilgi

okuryazarı bireyi araştırma sorularını yanıtlayabilmek ve sonuçları

değerlendirebilmek için analitik ve eleştirel düşünme yeteneğinin bu soruların

44 Serap Kurbanoğlu, Bilgi Okuryazarlığı, 42. Kütüphane Haftası Sunumu, Goethe Enstitüsü, İstanbul, 2006. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.goethe.de/ins/tr/ist/wis/sbi/fvt/trindex.htm, 10.05.2006.

Bilgi okuryazarı

bireyin özellikleri

Eleştirel düşünme becerisine sahiptir

Bağımsız bir bilgi

tüketicisidir

Bilgi üreticisidir

Kendi kendine

öğrenebilir

Kendini yönlendirebilir

Değişime hazırlıklıdır

Yaşam boyu öğrenir

Bilginin nasıl düzenlendiğini bilir

Bilgiyi nasıl bulacağını

bilir

Bilgiyi nasıl

kullanacağını bilir

22

cevaplarını formüle etmek için kullanan, bilginin her çeşidine bu yolla ulaşan kişi

olarak tanımlamışlardır.45

2005 yılında İngiltere’de Kütüphane ve Bilgi Profesyonelleri Lisanslı

Enstitüsü - CILIP bilgi okuryazarlığı konusunda daha kısa ve öz bir tanım yapmıştır:

Bilgi okuryazarlığı, bilgiye ne zaman, niçin ihtiyaç olduğunun, nereden

bulunacağının ve nasıl değerlendirileceğinin bilinip etik sınırlar içinde

kullanılmasıdır.46

Bilgi okuryazarlığı yetkinliği eğitimdeki hedeflerin başarılı bir şekilde

Gerçekleştirilmesinin ilk basamağını oluşturmaktadır. Bununla beraber yaşam boyu

öğrenme becerisinin topluma kazandırılmasında büyük rol oynamaktadır.

Yapılan tanımlar, eleştirel düşünebilme ve bilginin etik olarak

kullanılmasının önemini vurgulamaktadır. Bilgi bir ses kaydı, bir grafik, resim,

animasyon veya kelime işlemciler sayesinde okunabilir veya klasik basılı ortamda

olabilir ancak bilgi okuryazarlığı becerisi edinmiş her birey her zaman araştırma

stratejisi geliştirebilir, bulduğu bilgiyi değerlendirip eleştirebilir.

Aşağıdaki şekil incelendiğinde ise bilgi okuryazarlığının hangi

kavramlarla desteklenebileceğini görmek mümkündür. Sağlıklı, bilinçli toplumlar

oluşturabilmesi için öncelikli olarak bilgi okuryazarlığı bilinci hayatın her alanına

girmelidir.

45 Mary F. Lenox and Michael L. Walker, “Information Literacy in the Educational Process”, The Educational Forum, 57 (2), 1993, s.322. 46 Chartered Institute of Library and Information Professionals (CILIP), [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.cilip.org.uk/professionalguidance/informationliteracy/definition/ ,22.04.2007.

23

Şekil 3: Bilgi Okuryazarlığı İle İlgili Kavramlar47

1.2.2 Bilgi Okuryazarlığı Modelleri

Bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılabilmesi için birçok kişi, kurum

ve kuruluş tarafından çeşitli modeller geliştirilmiştir. Bu modellerin ortak noktası

araştırma yapmayı bilen, bu özelliği hayatın her alanına uygulayabilen öğrenmeyi ve

düşünmeyi bilen bireyler yetiştirmektir. Bilgi okuryazarlığı unsurları üzerine

temellendirilen modelleri incelemekte fayda vardır:

47 Jesus Lau, “Guidelines On Information Literacy for Lifelong Learning: Final Draft”, IFLA 2006, s. 9. [Çevrimiçi], Elektronik Adres: http://www.ifla.org/VII/s42/pub/IL-Guidelines2006.pdf , 22.06.2007.

24

1.2.2.1 Alberta Modeli

Kanada Eğitim Bakanlığı tarafından araştırma yapmayı öğretmek için

geliştirilmiş bir modeldir. 1980’li yıllarda Alberta Eğitim Vakfı bu modeli

politikalarına koymuşlardır.

Bu politikada aşağıda verilmiş olan söylem ile yer almıştır:

“Alberta okullarında bulunan tüm öğrenciler eğitim programlarıyla

bütünleştirilmiş okul kütüphanesi programına öğrencilerin başarı düzeylerini

arttırabilmeleri ve ellerindeki fırsatları geliştirebilmeleri için erişebilmelidirler. “

Alberta Eğitim politikalarını okul kütüphaneleri ve öğretmen-

kütüphanecilerin rol aldığı “öğrenme odaklı” bir model üzerine geliştirmiştir.

Öğrenme odaklı bu modelin asıl amacı nasıl araştırma yapılacağının öğretilmesidir.

1985 yılında öğrenme odaklı olarak geliştirilen bu model 1990 yılında öğretmen ve

öğretmen- kütüphaneciler tarafından gelen talep üzerine “araştırma odaklı” olarak

geliştirilmiştir.

Araştırma odaklı Alberta Modeli aşağıda belirtildiği gibi beş aşamadan

oluşmaktadır.

25

AŞAMALAR BECERİLER

Planlama

• Konu belirleme • Bilgi kaynaklarının tespit edilmesi • Sunum yapılacak topluluğun ve sunum şeklinin belirlenmesi • Değerlendirme kriterlerinin oluşturulması • İşlemlerin gözden geçirilmesi

Bilgi erişim

• Kaynakların bulunması • Kaynakların toplanması • İşlemin gözden geçirilmesi

Bilginin işlenmesi

• İlgili bilginin seçilmesi • Bilginin değerlendirilmesi • Bilginin organize edilmesi ve kaydedilmesi • İlişkilendirme ve anlamlandırma • Sonuçlandırma • Sonucun gözden geçirilmesi ve düzeltmelerin yapılması • İşlemin gözden geçirilmesi

Bilginin paylaşılması

• Bulguların sunulması • Sunum yapılan topluluğa hazırlanan bilginin açıklanması, ispatlanması • İşlemin gözden geçirilmesi

Değerlendirme

• Ürünün değerlendirilmesi • Araştırma teknikleri ve becerilerinin değerlendirilmesi • İşlemin gözden geçirilmesi

Tablo 1:Alberta Modeli48

48 Dianne Oberg, “Teaching the research process - for discovery and personal growth”, 65th IFLA Council and General Conference Proceedings, Bangkok, Thailand, August 20 - August 28, 1999, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.ifla.org/IV/ifla65/papers/078-119e.htm, 05.05.2007.

26

1.2.2.2 Big6 Modeli

Mike Eisenberg ve Bob Berkowitz tarafından 1990 yılında geliştirilmiş

bir programdır. Big6 bilgi ve teknoloji becerilerinin öğretilmesinde en çok bilinen ve

kullanılan yaklaşımdır ve ilköğretim okullarında ve yüksek öğrenimde yürütülebilen,

bilgi ve teknoloji okuryazarlığı model ve öğretim programıdır. Big6 bazıları

tarafından bilgi problemi çözme stratejisi olarak da tanımlanmaktadır. Big6 modelini

oluşturan aşamalar aşağıda alt aşamalarla birlikte verilmiştir.

1. İşin Tanımı

a. Bilgi probleminin tanımlanması

b. Bilgi ihtiyacının belirlenmesi/ fark edilmesi

2. Bilgi Arama Stratejileri

a. İşe yarayabilecek tüm kaynakların saptanması

b. En iyi kaynağın seçilmesi

3. Bulma ve Elde Etme

a. Kaynakların yerinin belirlenmesi (zihinsel ve fiziksel olarak)

b. Aranan bilginin kaynaklar arasında saptanması

4. Bilginin Kullanımı

a. Elde edilen kaynaklarla aranan bilgi arasında bağlantı kurulması (Okuyarak,

duyarak, görüntüleyerek, dokunarak vb.)

b. İlgili bilginin seçilmesi

5. Sentezleme

a. Bilginin birden fazla kaynaktan bulunup organize edilmesi

b. Bilginin sunulması

27

6. Değerlendirme

a. Elde edilen bilginin değerlendirilmesi (yararlılık açısından)

b. Bilginin elde edilme sürecinin değerlendirilmesi (etkinlik ve yeterlilik açısından)

Başarılı bir şekilde problem çözmek veya bilgiye erişmek amaçlanıyorsa yukarıda

belirtilen Big6 aşamalarının belirtilen sırada olmasa da yerine getirilmesi yeterli

olacaktır.49

1.2.2.3 RAC Modeli (Research, Analys, Communication)/

(Araştırma, Analiz etme, İletme)

RAC Model™’i öğrencilere, araştırma, analiz etme ve iletişim kurmayı

onlara öğretim programlarında verilen konuları daha iyi anlayabilmeyi sağlamak

amacıyla oluşturulmuş eğitim planlama çerçevesidir.

RAC (AAİ) Modeli™’nin özellikleri şunlardır:

• Ders programıyla bütünlük sağlar

• Öğrenmeyi öğrenci odaklı yapar

• Öğrencilere eleştirel düşünebilme becerisi kazandırır

• Performansa dayalı sınıflara kolayca dâhil edilir

• Öğrencilerin ödev ve performanslarını değerlendirebilme fırsatı verir

• Öğrencilere araştırma, analiz etme ve iletişim kurma becerilerini uygulama

fırsatı verir

RAC Analiz Etme Becerileri™ ise şunları kapsamaktadır:

• Sorunları analiz etme

49 The Big6, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.big6.com/showarticle.php?id=415, 30.04.2007.

28

• Farklı bakış açılarıyla bakabilme

• Bulguları sınıflama

• Bulguları karşılaştırma

• Sonuçlandırma

• Karar verme

• Ayrıntılı inceleme

• Değerlendirme

• Bulgularla genelleme yapabilme

• Keşfetme

• İspatlama

• Sunma 50

1.2.2.4 McKenzie Araştırma Döngüsü Modeli

Araştırma Döngüsü modeli ilk olarak 1995 yılında geliştirilmiştir. 1996

yılında tekrar gözden geçirilen modeli diğer modellerden ayıran özellik ise alt ve

esas sorular üzerine odaklanmasıdır. Sorular üzerine yoğunlaşılmasının nedeni

öğrencilerin neyi bilmediklerini sorular yoluyla sorgulayarak ihtiyaç duydukları

bilgiye erişimi sağlamak olarak gösterilmektedir. 51

McKenzie araştırma döngüsünün temel aldığı bilgi okuryazarlığı

becerileri şunlardır:

50 The RAC Model, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://cep.cl.k12.md.us/RAC/RACSite/RACSkills.html, 15.03.2007. 51 Jamie McKenzie, “The Research Cycle 2000”. FNO, From Now On, The Educational Technology Journal, 9(4), 1999. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://questioning.org/rcycle.html, 11.07.2007.

29

Şekil 4: McKenzie Araştırma Döngüsü Modeli52

• Soru Oluşturma: Döngünün ilk adımını oluşturan soru sorma aşaması, bireyin

soru sorma yöntemiyle bir soru formu oluşturularak beyin fırtınası yapmasını

sağlamaktadır. Bu sayede konuya açıklık getirilir ve ihtiyaç olunan bilgilerin neler

olduğu belirlenir. Oluşturulan sorular daha sonra gerçekleşecek araştırma için yol

gösterici olacaktır.

• Planlama: Yapılacak araştırma ile ilgili sorular belirlendikten sonra bu soruların

cevabına nasıl erişileceği, konuyla ilgili bilgi kaynaklarına nasıl erişilebileceği

planının yapıldığı aşamadır. Amaç stratejik yöntemler geliştirerek en iyi bilgi

edinme yolunu bulmak ve elde edilen bilginin nasıl saklanacağı ve

sınıflandırılacağına karar vermektir.

52 McKenzie, a.e.

30

• Elde Etme: Eğer planlama aşaması başarılı bir şekilde yapılmış ise ilgili ve faydalı

bilgiye etkin bir şekilde ulaşılacaktır. Uygun ve ilgili bilginin elde edilebilmesi için

bilgi kaynaklarından yararlanılacaktır. (kitap, veritabanı, internet, vb)

• Düzenleme ve Ayıklama: Elde edilen kaynakların hızlı ve anlamlı bir biçimde

okunup ihtiyaç olunan bilginin gereksiz bilgiler arasından ayıklanması ve

düzenlenmesidir. Bu aşamada birey en sistematik ve en zaman kazandırıcı şekilde

bilgi elde etmenin yolunu bulmalıdır. Bu aşama başarılı bir biçimde yapıldığında

sentezleme aşamasının başarılı geçeceğini göstermektedir.

• Sentezleme: Raporda belirtilecek bilgiler derinlemesine incelenir ve ortaya

konulan bilgiler düzenlenir.

• Değerlendirme: Araştırmanın başında oluşturulan sorular ile gelinen sonuç

arasında yapılan değerlendirmedir. Elde edilen bilginin yeterli olup olmadığı,

bilgilerin güvenilirliği bu aşamada belirlenir. Gelinen noktada bilgilerin yetersiz

olduğu saptaması yapılırsa raporlamadan önceki eksik yönler yine bu aşamada

tamamlanır.

• Rapor Hazırlama: Elde edilen bilgilerin başkalarıyla paylaşıldığı aşamadır. Bu

aşamada aynı zamanda ürünün hangi şekilde etkili bir sunum verileceğinin kararı

verilmektedir. 53

1.2.2.5 7 Sütun Modeli

Aralık 1998 tarihinde yüksek öğrenim öğrencileri için bilgi becerileri

üzerine bir rapor hazırlamak üzere Kolej, Milli ve Üniversite Kütüphaneleri

Topluluğu (Society of College, National and University Libraries – SCONUL)

tarafından bir çalışma grubu oluşturulur.

Yüksek öğrenim gören öğrencilerin araştırma yaparken kullandıkları

tekniklerin, doğru bilgiye erişme açısından öneminin fark edilmesi üzerine böyle bir

girişimde bulunulmuştur. Teknolojinin tüm yaşamı etkisi altına almasıyla birlikte

ortaya çıkan etik sorunlar ve erişim sorunları bilgi toplumu oluşturabilmede olumsuz

etkiler bırakmaktadır. Bu olumsuz etkileri ortadan kaldırabilmek, yüksek öğrenim 53 McKenzie, a.e.

31

öğrencilerine ister basılı ister Internet ortamında doğru bilgiye nasıl erişilebileceği

ve bu bilginin nasıl değerlendirilebileceği 7 aşamalı bir model ile gösterilmiştir.

1. Bilgi ihtiyacını belirleyebilme- tanıma-farkında olabilme

2. Bilgi boşluğunu/ihtiyacını gidermek için hangi yolların kullanılacağını ayırt

etme

a. Basılı ve basılı olmayan bilgi taşıyıcıların çeşitlerini bilmek

b. Bulunan kaynaklar arasında en iyisini seçmek

c. Kaynaklara etkili erişimi kavrayabilmek

3. Bilgiyi bulmak için yöntemler geliştirebilme

a. Karşı görüşlerdeki kaynakları karşılaştırabilmek için bilgiye ihtiyacın açıkça

ifade edilmesi

b. İhtiyaca yönelik sistematik ve uygun bir yöntem geliştirmek

c. Veritabanı kullanımı ve özelliklerini bilmek

4. Bilgiyi bulma ve erişebilme

a. Uygun arama tekniklerini geliştrime

b. İletişim ve bilgi teknolojilerini ulaslararası akademik ağ terimlerini de içine

alacak şekilde kullanmak

c. Uygun veritabanı, atıf ve öz indekslerini kullanmak

d. Güncel kaynak ve metodları takip etmek

5. Elde edilen bilginin değişik kaynaklardaki bilgilerle karşılaştırılması ve

değerlendirilmesi

a. Önyargı, yanlı ve yetki, otorite konuları hakkında bilgi sahibi olmak

b. Bilimsel yayınlar hakkında bilgi sahibi olma, ayırdedebilmek

c. İhtiyaç olunan bilgiyle elde edilen bilgiyi karşılaştırıp uygun çıkarımları yapmak

6. Uygun diğer yollarda bilgiye erişme ve uygun şartlarda organize edebilme

a. Tez ve projelerin bibliyografik künyelerini tarama, atıfta bulunmak

b. Kişisel bir bibliyografik sistem geliştirmek

c. Eldeki problem için bilgiye başvurmak

d. Etkili iletişim için uygun ortamın yaratılması

e. Telif hakları ve intihal konularını anlamak

32

7. Elde edilen bilgilerin sentezlenip, varolan bilginin üzerine eklenmesi ve yeni

bilgilerin ortaya çıkarılması, üretilmesi 54

Şekil 5: 7 Sütun Modeli55

54 SCONUL, “Information Skills in Higher Education: SCONUL Position Paper”, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.sconul.ac.uk/groups/information_literacy/papers/Seven_pillars.html , 05.05.2007. 55 Coşkun Polat, Üniversitelerde Kütüphane Merkezli Bilgi Okuryazarlığı Programlarının Geliştirilmesi: Hacettepe Üniversitesi Örneği (Doktora tezi), Ankara: Bilgi ve Bilgi Yönetimi Anabilim Dalı, Hacettepe Üniversitesi, 2005, s. 74.

33

1.2.2.6 Kuhlthau Modeli

Kuhlthau, kullanıcı açısından bilgi arama süreci üzerine odaklı bir model

önerir. Kuhlthau Modeli üniversite öğrencilerine kazandırılacak olan bilgi

okuryazarlığı becerileri kazandırma çalışmalarına uygun bir model olarak

sunulmaktadır. Kuhlthau 6 aşamalı bilgi arama süreci sunar. Bunlar:

1. Çalışmayı Başlatma – Bilgi arama sürecinin başlaması. Genel konunun

belirlenip, tanımlanması ve konuyu daha iyi algılayabilmek için genel düşüncelere

yer verilip yeni fikirlerin var olan bilgilerle bir araya getirildiği aşamadır.

2. Konu Seçimi - Araştırmanın en yararlı alanlarının tespit edilebilmesi için genel

konunun çok genel fikirlerle seçildiği aşamadır.

3. Konuya odaklanmadan önceki araştırmalar – Konu ve araştırma sürecinin

belirsizliği ve konuyla ilgili kararsızlığın, bireysel anlama ve var olan düşüncelerin

bir düzene koyulabilmesi için gözden geçirilmesi aşamasıdır.

4. Düzenlemeye odaklanma - Konuyu belirlerken oluşan artan fikirler tarafından

karşılaşılan bilgilere yenilerini ekleyerek bilginin düzenleme sürecine odaklanma

aşamasıdır.

5. Bilginin toplanması – Konuyu yeterince açıklayabilecek bilgilerin toplanması

ve gözden geçirilmesi aşamasadır.

6. Sunum – Bulguların ne kadar doğru olduğuna olan güven ile toplanan, işlenen

bilginin paylaşılması, hedef gruba sunulması.56

56 Carol Kuhlthau, “Inside the Search Process: Information Seeking from the User's Perspective”, Journal of the American Society of Information Science, 42 (5), 1991, s.365.

34

1.Aşama—Çalışmayı Başlatma

Görev Düşünceler Sezgiler Faaliyetler Stratejiler

Konu

seçiminde

karar verme

için

hazırlanma

Konunun

tasarlanması

Önceden edinilmiş

deneyim ve

öğretilerin çalışma

içinde yer alması

Olabilecek başka

konuları göz

önünde

bulundurma

Çalışmayı

kavrama

Belirsizlik

Başkalarının

görüşlerini

alma

Kütüphane

kaynaklarını

tarama

Beyin fırtınası

yapmak

Tartışmak

Olabilecek

başka konuları

tasarlamak

Belirsizlikle

baş etmek

35

2. Aşama – Konunun Seçimi

Görev Düşünceler Sezgiler Faaliyetler Stratejiler

Araştırma

için

konuya

karar

vermek

Konun kişisel ilgi,

projenin

gerektirdikleri,

konuyla ilgili

bilgilere

erişilebilirlik ve

zaman aşımı

kriterleri

doğrultusunda

tartılması

Muhtemel

seçeneklerin

sonuçlarını tahmin

etme

Potansiyel başarı

için konun seçilmesi

Karışıklık

Bazen

endişe

Seçimden

sonra içten

mutlu olma

ve gurur

duyma

Muhtemel

görevi,

amacı

öngörme

Danışmanlar

dışında

kişilerin fikrini

alma

Kütüphane ön

taramalarının

yapılması

Danışma

kaynaklarının

kullanılması

Muhtemel

konuların

tartışılması

Seçimlerin

sonuçlarının

tahmin

edilmesi

Muhtemel

konunun

gözden

geçirilmesi için

genel

kaynakların

kullanılması

36

3. Aşama -- Konuya odaklanmadan önceki araştırmalar

Görev Düşünceler Sezgiler Faaliyetler Stratejiler

Bir odak

konu bulmak

için bilgiyi

araştırmak

Genel konu

hakkında

bilgilenmek

Genel konu

içinde

odaklanılacak

konuyu aramak

Muhtemel

birçok adak

tespit etmek

İhtiyaç duyulan

bilgiyi kesin

olarak ifade

edememe

Karışıklık

Şüphe

Bazen

korku

Kesin

olamama

İlgili bilginin

bulunması

Bilgi

edinebilmek

için okumalar

yapmak

Konular ve

olaylar

hakkında notlar

alma

Bibliyografik

kaynak listesi

oluşturma

Konuyu öğrenmek

için okumak

Karşılaşılan bilgide

tutarsızlık ve

uyuşmazlık ile baş

edebilme

Kasıtlı olarak

muhtemel

konuların aranması

Betimleyicilerin

listelenmesi

37

Stage 4 -- Düzenlemeye odaklanma

Görev Düşünceler Sezgiler Faaliyetler Stratejiler

Elde edilen

bilgiden

odaklanılacak

başka bir alt

konu

çıkarmak

Muhtemel alt

konunun

sonuçlarını

tahmin etme

Kişisel ilgi,

yapılacak işin

gerektirdikleri,

materyallerin

elde

edilebilirliği ve

zamanın

kullanımı

kriterlerinin göz

önünde

bulundurulması

Odaklanılacak

alt konu için

fikirler üretmek

İyimserlik

Araştırmanın

tamamlanabileceğine

karşın kendine

güvenme

Notların

okunması

Notlarla

ilgili

anketler

yapılması

Muhtemel

alt

konuların

listelenmesi

Belirli bir

konunun

seçilmesi

38

5. Aşama -- Bilginin toplanması

Görev Düşünceler Sezgiler Faaliyetler Stratejiler

İncelenecek

konuyu

açıklayan,

destekleyen

ve

genişleten

bilgiyi elde

etmek

Konuyu

desteklemek

için bilgi

aramak

Elde edilen bilgi

doğrultusunda

konuyu

tanımlayabilmek

ve

genişletebilmek

İlgili bilgiyi

elde etmek

Alınan notlar ile

bilgiyi

düzenlemek

Kapsamlı yapılacak

işlerin

gerçekleşmesi

Görevi

tamamlayabilmenin

güveni

İlginin artması

Kütüphane

kaynaklarının

ilgili bilgiyi

elde edebilmek

için

kullanılması

Kütüphaneciden

spesifik

kaynakların

istenmesi

Bibliyografik

atıfların dikkatli

bir şekilde not

edilmesi

İlgili bilgilerin

aranıp bulunması

için açıklayıcıların

kullanılması

Çok kapsamlı bir

arama işlemi

gerçekleştirebilmek

için danışma

kaynakları, dergi

gibi çeşitli

kaynakların

kullanılması

Dizinlerin

kullanılması

Kütüphaneci

desteğinin alınması

39

6. Aşama – Araştırmanın tamamlanması

Görev Düşünceler Sezgiler Faaliyetler Stratejiler

Bilgi

aramasının

sonlandırılması

Eklenebilecek

başka bilgilerin

tespit edilme

ihtiyacı

Araştırmanın

bitiş zamanının

göz önünde

bulundurulması

İlginin

azaltılması

Abartılı

ifadelerin

artırılması

Kaynakları

bitirme

Rahatlama

hissetme

Bazen

tatmin

olma

Bazen

hayal

kırıklığı

Son bir kez

yapılanları ve

kaynakları

kontrol etme

Kullanılan

kaynakların,

yapılan

atıfların teyit

edilmesi

Kütüphaneye

araştırmanın

özeti için geri

dönmek

Yazma işleminin

sonuna kadar

kütüphaneden

alınan

kaynakların geri

verilmemesi

Tablo 2: Kuhlthau Modeli 57

57 Humbolt State University Library, [Çevrimiçi], Elektronik Adres: http://library.humboldt.edu/ic/general_competency/kuhlthau.html, 06.05.2007.

40

1.2.2.7 8W Modeli

8W modeli ortaöğrenim öğrencilerine kazandırılacak bilgi okuryazarlığı

becerilerine dayalı bir modeldir. 8W öğretmenlerin, medya uzmanlarının,

öğrencilerin ve kütüphanecilerin değişen rolleri üzerine odaklanmış ve bilgi ve

iletişim süreci içinde öğrencilerin projeler hazırlama ve geliştirebilme süreçlerini de

takip etmektedir. Ortaöğretim düzeyindeki öğrencilerin bilgi okuryazarlığı

unsurlarınının geliştirilebilmesi üzerine uygulanan bir modeldir. Öğrenme merkezli,

bilgi zengini, araştırma tabanlı projelerin gelişmesi üzerinde önemle durmaktadır.

• Keşfetme (Watching) Öğrencilerden çevrelerinde varolanları keşfetmek için

gözlem yapmaları beklenir. Amaç; öğrencilerin aile gereksinimlerinden başlayarak

genel ihtiyaçları saptayabilme özelliğini kazandırmak.

• Soru Sorma (Wondering) Düşünce üretebilme, beyin fırtınası yapabilme,

problemleri saptayabilme ve cevaplara geliştirebilme özelliğini kazandırmak

hedeflenmektedir.

• Aramak (Webbing) Öğrencileri bulmaya, araştırmaya ve fikirler ile bilgiler

arasında bağ kurmaya yönlendirir. Edilen küçük bilgiler büyük parçalara erişimi

mümkün kılar ve bu parçalar arasından ilgili olan en yakın kaynağı belirler.

• Değerlendirme (Wiggling) Öğrenciler için en zor kısım değerlendirme kısmıdır.

Elde edilen bilgilerden genellikle emin olmaz ve ne bulduğunu ve bulunan bilgiyi

projede nasıl kullanacağını bilemez. Değerlendirmenin amacı öğrenciye değişik

açılardan bakarak elindeki bilgiyle neler yapabileceği fikrini, bilgisini

kazandırabilmektir.

• Sentezleme (Weaving) Sentezleme, fikirlerin organize edilmesine , model

yaratabilmeye ve eldeki bilgiyle planlar formule edebilme amacına dayanmaktadır.

41

Bilginin kullanılabilmesi, analiz edilebilmesi ve sentezlenebilmesi üzerine

odaklanmıştır.

• Yaratma (Wrapping) Fikirler ve çözümler üretmeyi içine alır. Niçin önemlidir?

Bu konuyu kim bilmek ister? Düşünceleri karşıdakilere nasıl kabul ettirilebilir) vb.

soruların yanıtını bulabilme becerisini kazandırmayı amaçlamaktadır.

• İletişim kurma (Waving) Öğrencinin fikirlerini, elde ettiği bilgileri sunum

yaparak, yazılı ya da başka yollarla paylaşabilir duruma gelebilmesidir.

• Değerlendirme (Wishing) Bir araya getirilen bilgilerden elde edilen sonucun

değerlendirilmesie aşamasıdır. Öğrenciler bu aşamada projenin nasıl gittiği ve

gelecekte neler olabileceği üzerine düşünebilir duruma gelirler. 58

58 Annette Lamb, “The 8Ws Model for Information Literacy: An Overview”, [Çevrimiçi], Elektronik Adres: http://eduscapes.com/tap/topic71.htm, 06.05.2007.

42

Şekil 6: 8W modeli59

59 Lamb, a.e.

43

1.2.2.8 Bilgiye Giden Yol Modeli

Bilgiye Giden Yol Modeli60 Follet’in desteklediği ve Marjorie L.Pappas ve

Ann E. Tepe tarafından geliştirilmiştir. Çocuklar ve gençler için geliştirilmiş bir

modeldir. Bilgiye Giden Yol Modeli (Follett’s Pathway to Knowledge) doğrusal

olmayan model olarak tanımlanmaktadır. Bilgiyi bulma, kullanma ve değerlendirme

unsurları üzerine odaklanmış modelin ana unsurlarını şöyle sıralamak olanaklıdır:

Memnuniyet ve Keyif Alma

Dünyayı incele

Bireylerin edebiyat, sanat, doğa ve etraflarında bulunan bilgileri hikâyeler, filmler,

resimler, müzik, kitaplar dergiler, Web gibi çok çeşitli ortamlar aracılığıyla anlamaları

mümkündür. Bilme memnuniyeti çoğu zaman merak ve hayal etmeyi teşvik eder.

Hayal ve merak bireyleri araştırmaya yönelten bir davranış biçimine dönüşür. Bu

arama davranışı sonucunda bireylerde öğrenme zevki gelişir ve olgunlaşır. 61 Modelin

bu aşamasında amaç araştırma yapacak bireylere araştırmayı sevdirme ve ilgili

duyulacak alanları keşfetmedir.

Araştırma öncesi

Genel bir bakış geliştir; ilişkileri keşfet

"Araştırma öncesi, araştırmacının araştırma konusu ve önceden sahip olduğu bilgiler

arasında ilişkilendirme yapabildiği aşamadır. Birey beyin fırtınası yapmaya başlar,

araştırma konusu hakkında neler bilmek istediğini bu aşamada şekillendirir. Bu

işlemler genel kaynakların araştırılmasından yola çıkarak alt konulara inilmesi ve

bunların tespitini yapılmasını gerektirir. Araştırma öncesi aşaması geliştirilen tarama 60 Follet Eğitim Hizmetleri, [Çevrimiçi], Elektronik adres: http://www.fes.follett.com/follett_fes_general/about_follett_educational_services.cfm, 15.05.2007. 61 Marjorie L. Pappas & Ann E. Tepe, Pathways to Knowledge and Inquiry Learning, Libraries Unlimited, 2002, s. 4.

44

stratejileri yoluyla genel konularını daraltabilme, spesifik sorular sorabilme ve bilgi

ihtiyacını tanımlayabilme imkanı tanır.62

Araştırma

Bilgi sağlanabilecek ortamları tespit et; bilgi kaynaklarını seç, ilgili bilgiyi araştır

Araştırma aşaması süresince araştırmacı, araştırmasıyla ilgili bilgiyi veya bilgi

ihtiyacını karşılayabilmek için, bilgi kaynakları ve araçlarını tespit eder ve tanımlar,

daha sonra araştırma sürecini planlar, araştırma teknikleri geliştirir. Araştırmacıların

basılı, elektronik ve sayısal tüm kaynakları kullandığı aşamadır.63

Yorum

Bilgiyi yorumla

"Ham bilgi gerçek bilgiye dönüşmeden önce yorumlanmayı, açıklanmayı gerektirir.

Yorum aşaması bilgiyi analiz etme, sentezleme, değerlendirebilme süreci içinde

araştırmacının elde ettiği bilgi ile ihtiyaç duyduğu bilgiyi ilişkilendirebildiği

dönemdir. Yorum aşaması süresince araştırmacı edindiği bilgileri kendine göre

anlamlandırır.64

İletişim

Bilgiyi kullan; yeni bilgiyi paylaş

İleşim aşamasında araştırmacı bilgiyi organize eder, kullanır ve elde ettiği yeni bilgiyi

eski bilgilerle sentezleyip sunar. Yeni edinilen bilgiyi düzenlemek için biçim

belirlenerek araştırma sonucunda bir ürün meydana getirilir65.

Değerlendirme

Süreci ve ürünü değerlendir

Doğrusal olmayan bilgi sürecinde bilgiye erişmek için bazı yöntemlerinin

geliştirebildiği görüldü. Değerlendirme bu aşamaların en son kısmını oluşturmaktadır.

Bu aşamada araştırmacı kendi araştırma sürecini, stratejilerini ve ortaya koyduğu

ürünü değerlendirebilir, gözden geçirip gerekli eklemeleri ve yenilikleri yapabilir. Bu

62 Pappas& Tepe, a.g.e., s. 6. 63 Pappas& Tepe, a.g.e., s. 8. 64 Pappas& Tepe, a.g.e., s. 16. 65 Pappas& Tepe, a.g.e., s. 19.

45

durum araştırmacının bağımsız bir araştırmacı olabileciğini gösterir. Tüm aşamalar

araştırmacının bireysel olarak ortaya koyduğu yeteneklerle biçimlenip bundan sonraki

çalışmalarda bağımsız bir biçimde kendi yöntemini belirleyebilecek düzeye

gelmektedir.66

1.2.2.9 Dokuz Adımda Bilgi Becerileri Modeli

1985 yılında Ann Irving, bilgi becerilerinin müfredata girmesi fikrini

ortaya atmıştır. Irving’e göre bilgiye gereksinim günlük hayatın her aşamasında vardır.

Yaşam boyu öğrenimi gerçekleştirebilmek için bireylere bilgi becerileri okul

dönemlerinde kazandırılmalıdır. Bu sebeple Irvin tarafından kaynak tabanlı öğrenme

modeli olarak ortaöğrenim düzeyindeki öğrencilere yönelik dokuz adımlı bir model

geliştirilmiştir.

Bilgi becerileri öğrenci, öğretmen ve kütüphaneci işbirliğiyle

kazandırılabilir.

1985 yılında ortaya çıkan dokuz adımda bilgi becerileri fikrinden sonra

yeni modeller ortaya çıkmasına rağmen bu model hala okullarda kullanılmaktadır.

Dokuz adımda bilgi becerileri modelinin aşamaları şöyledir:

• Düzenlemek, biçimlendirmek

• Belirlemek

• Yöntem belirlemek

• İncelemek

66 Pappas& Tepe, a.g.e., s.21.

46

• Kullanmak

• Kayıt etmek, yazılı hale getirmek

• Yorumlamak

• Biçimlendirmek

• Değerlendirmek67

1.2.2.10 Araştırma Süreci (Pitts/Stripling) Modeli

Pitts ve Stripling Araştırma süreci modelinde öğretirken ve öğrenirken

kullanılan çalışma ve düşünce becerilerini temel alınmıştır. Model on aşamadan

oluşmaktadır ve öğrenciye her aşamada ne yaptığının sorgulatılarak, araştırmanın

özünün anlaşılması sağlanmaktadır. Modeldeki bu yaklaşım biçimi “yansıtma

noktası” olarak belirtilmektedir.

Modelin aşamaları ve yansıtma noktaları şöyledir:

Adım 1: Geniş konunun seçilmesi.

Adım 2: Konunun genel olarak incelenmesi.

Adım 3: Konunun daraltılması.

Yansıtma noktası: Seçilen konu iyi bir konu mu?

Adım 4: Bir tez veya amaç geliştirme.

Yansıtma Noktası: Ortaya koyulan tez veya amaç araştırma konusunu anlatabilmeye

yardımcı olabilecek mi? 67 Ann Irving, Study and Information Skills Across the Curriculum, London: Heinemann Educational Books, 1985, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://virtualinquiry.com/inquiry/irving.htm, 11.06.2007.

47

Adım 5: Araştırmaya öncülük edebilmesi için soruların formule edilmesi

Yansıtma Noktası: Sorular araştırma için bir temel oluşturuyor mu?

Adım 6: Araştırma ve ürün için plan yapılması

Yansıtma Noktası: Araştırma/ürün planı uygun mu?

Adım 7: Bul/Analiz et/ Kaynakları değerlendir

Yansıtma Noktası: Kaynaklar kullanışlı ve yeterli mi?

Adım 8: Kanıtları, alınan notların ve kaynakçanın değerlendirilmesi.

Yansıtma Noktası: Araştırma tam mı?

Step 9: Sonucun oluşturulması ve bilginin düzenlenmesi.

Yansıtma Noktası: Sonuç araştırma sonucunda elde edilen kanıtlar ile

ilişkilendirilebilmiş mi? Kanıtlar ve sonuçlar mantıksal çerçevede biçimlendirilebilir

mi?

Adım 10: sonuç ürünün oluşturulması ve sunulması.

Yansıtma Noktası: Hazırlanan proje tatmin edici mi?68

68 B.Stripling, J. Pitts, Brainstorms and blueprints: Teaching research as a thinking process, Englewood, CO: Libraries Unlimited, Inc., 1988, s.53.

48

1.2.2.11 InfoZone Modeli

InfoZone Modeli Kanada Assiniboine Güney Okulu Winnipeg Bölümü

tarafından ortaöğretim düzeyinde bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması için

geliştirmiş oldukları bir modeldir. Model altı aşamadan meydana gelmektedir:

• Merak etme

• Araştırma

• Gereksinim duyulan bilgilerin seçimi

• İletme

• Üretme

• Değerlendirme/eleştirme69

1.2.2.12 Yaşam Boyu Öğrenim için Louisiana Bilgi Okuryazarlığı

Modeli

21.yüz yılın öğrencileri bilgiyi bağımsız bir şekilde kullanabilme

yetkinliğine sahip hale gelmelidir ve bilgi zengini değişen toplum içinde

yaşayabilmeye hazırlıklı olmalıdırlar. Teknolojinin hızla artan yükselişi bilgiye

erişebilme yollarının da değişmesine sebep olmuştur. Dolayısıyla bilgi ihtiyacını

farkında olabilme, bilgiye erişebilme, bilgiyi değerlendirebilme ve verimli bir biçimde

kullanabilme becerileri de bilgi çağının vazgeçilemez unsurları haline gelmiştir. Eğer

karar veren, analitik düşünebilen, hayatın her aşamasında bilgiyi nasıl bulabileceğini

ve kullanabileceğini bilen bireyler yetiştirilmesini istiyorsak her bireyin bilgi

okuryazarlığı becerilerini kazanması gerekmektedir. Bu becerileri kazanabilmiş bilgi

okuryazarı öğrenciler kendi yönünü çizebilen öğrenenler, analitik düşünerek bir ürün

ortaya koyabilen, yaratıcı ve üretici bir vatandaş demektir.

69 InfoZone Research Skills Area, daha fazla bilgi için web sayfası ziyaret edilebilir, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://web.archive.org/web/20031207123351/www.assd.winnipeg.mb.ca/infozone/

49

Bilgi okuryazarlığı becerileri sosyal hayattan ayrı düşünülmemelidir,

günlük yaşantımıza, okullardaki öğretim- öğrenim programlarına entegre edilmesi

gerekmektedir. Yaşam boyu öğrenim için bilgi okuryazarlığı modeli hayatın her

aşamasına girebilecek becerileri topluma kazandırabilmek amacıyla ortaya çıkmış bir

modeldir.

Bu modelde öğretmen ve her düzeydeki öğrenci, yaşam boyu bağımsız

öğrenen bireyler olabilmek için aynı çerçeve içinde yer almaktadırlar. Yaşam boyu

öğrenim için bilgi okuryazarlığı modeli şu unsurlardan oluşmaktadır:

1. Tanımlama/ Odaklanmak: İlk önemli nokta bilgi ihtiyacının farkında olunması,

tanımlanması. Bu aşamada öğrenci daha önceki bilgilerinden yararlanarak hangi çeşit

bilgiye ihtiyacı olduğuna karar verir.

2. Kaynakların ve araçların seçilmesi: Öğrenci bilgiye ihtiyacı olduğuna karar

verdikten sonra bilgiye erişebilmek ve konuyla ilgili kaynaklara kolayca erişebilmek

için kendine uygun olan arama stratejisini belirler. Böylece okul kütüphanesinde,

bilgiye erişebileceği diğer ortamlarda kaybolmadan bilgiye erişebilme yolları

kazanmış olacaktır.

3. Seçmek ve not almak: Öğrenciler bu aşamada bulduğu kaynaklar arasından en

uygun olanı tespit etmeye çalışır, hangi kaynağın faydalı olup olmadığını ayırt eder.

Ayrıca okuma, gözden geçirme ve dinleme gibi bir takım yollarla yaptığı araştırma

sonucunda projesiyle ya da ortaya koyacağı ürünle ilgili anahtar kelimeleri saptayarak

araştırmasında kullanabileceği notlar alır.

50

4. Bilginin işlenmesi: Kaynakların seçilmesi ve notların alınması aşamasından sonra

öğrenci elinde bulunan verileri değerlendirmelidir. Öğrenciler kategorize ederek,

analizleyerek, değerlendirip gerekli karşılaştırmaları yaparak bilgi ile etkileşim içinde

olmalıdırlar. Ancak bu işlemlerden sonra öğrenci bulduklarını temellendirebilir ve bir

sonraki aşamaya geçebilir.

5. Bilginin düzenlenmesi: Öğrenciler bilgiyi etkili bir biçimde ayırır, işler ve organize

eder ve bu bilgiyi nasıl kullanacaklarını ve hangi şekilde sunacaklarına karar verirler.

6. Bulguların/elde edilen bilginin sunumu: Öğrenciler bu kısımda öğrendiklerini

iletirler, çeşitli yollarla sunarlar. (araştırma raporu, proje, kitap, şekil, grafik, görsel

işitsel sunum şeklinde)

7. Gösterilen çabanın değerlendirilmesi: Bilgi problemi çözme süreci içinde

öğrenci göstermiş olduğu çabayı, harcamış olduğu emeği değerlendirir. Bu da

öğrenciye araştırma sürecinin etkili olarak devam edebilmesi için yardımcı olur.

Ürünün iletildiği öğretmen, öğrenci grubu da araştırma süreci ve bu ürünü

değerlendirebilir.

Bu model öğretmenlere ve kütüphanecilere bilgi okuryazarı öğrenciler

yetiştirme ve bilgi okuryazarlığını yaşam boyu kullanabilmek için eğitimler

geliştirebilme olanağı tanımaktadır ve eğitim programları hazırlarken başvurulabilecek

önemli modellerden biridir.

Louisiana Bilgi Okuryazarlığı modeline göre öğrenci:

1. Tanımlama/ Odaklanma

1.1 Problem, konu, görevi açıklayacak,

1.2 İhtiyaç olunan bilgiyi var olan bilgi ile ilişkilendirecek,

51

1.3 Araştırma sorusunu formüle edebilmek ve konuya odaklanabilmek için beyin

fırtınası yapacak.

2. Kaynakların ve araçların seçilmesi

2.1 Basılı ya da basılı olmayan ve elektronik kaynakları saptayacak.

2.2 Kaynaklara erişebilmek için etkili araştırma teknikleri geliştirecek.

2.3 Kaynakların uygunluğunu değerlendirecek ve en iyi kaynağı aralarından seçecek.

3. Seçmek ve not almak

3.1 Bilgi kaynaklarına erişecek.

3.2 Bulduğu kaynakları okuyacak, dinleyecek, görüntüleyecek ve geriye dönük bilgi

oluşturabilmek için ilgili tüm bilgileri inceleyecek.

3.3 Anahtar kelimeler ve önemli fikirler için bulduğu bilgi kaynaklarını gözden

geçirecek ve ayrıntılı inceleyecek.

3.4 En ilgili bilgileri geliştirmiş olduğu not alma sistemiyle kayıt edecek ve önemli

detayları not alacak.

4. Bilginin işlenmesi

4.1 Doğru ve ilgili bilgiyi gereksiz bilgiden ayıracak.

4.2 Kullanılabilirlik için bilgiyi sınıflayacak, analiz edecek ve sentezleyecek.

4.3 Önyargıları, propagandaları, kültürel çeşitliliği ve bakış açılarını belirleyecek,

tespit edecek

4.4 İhmal edilmiş, mantıksal hataları tespit edecek.

4.5 Araştırmayı tamamlayabilmek için bilgi kaynaklarını tekrar gözden geçirecek.

52

5. Bilginin düzenlenmesi

5.1 Bilgiyi sınıflandıracak, işleyecek ve mantıksal çerçevede düzenleyecek.

5.2 Bulguları en iyi şeklide nasıl iletebileceğine karar verecek.

5.3 Görevin tamamlanması için analitik düşünmeye ve problem çözmeye başvuracak.

6. Bulguların/elde edilen bilgini sunumu

6.1 Bilgiyi çok çeşitli kaynaklar yardımıyla sunmaya başvuracak.

6.2 En uygun sunum biçimini seçecek.

6.3 Doküman kaynaklarını uygun bir biçimde kullanacak.

6.4 Gerekli düzeltmeler ve projenin kriterleri tekrar kontrol edilecek.

6.5 Bilginin iletileceği gruba uygun sunum hazırlayacak.

7. Gösterilen çabanın değerlendirilmesi

7.1 Sunumun etkililiğini değerlendirecek.

7.2 Açıklanan ihtiyaçlar veya çözümlenen problemin projede ne kadar anlatılabildiğini

tespit edecek. .

7.3 Hangi yeni becerileri ve bilgileri kazandığını değerlendirecek70

1.2.3 Bilgi Okuryazarlığı Becerileri

Bilgi okuryazarlığı becerileri, ilk olarak ALA tarafından 1989 yılında

belirlenen standartlardan oluşmaktadır:

• Bilgi ihtiyacını farkındalık

• Bilgiye erişme

70 Lousiana Information Literacy Model for Lifelong Learning. [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak: http://mconn.doe.state.la.us/lessonplans/lit_model.htm, 26.03.2007.

53

• Bilgiyi değerlendirme

• Bilgiyi kullanma

ALA’nın saptamış olduğu bilgi okuryazarlığı becerileri daha sonra CAUL,

ANZIIL ve SCONUL’a da kaynak olmuştur. IFLA Yaşam boyu Öğrenim için Bilgi

Okuryazarlığı Rehberi’nde71 bilgi okuryazarlığı becerilerini yukarıda adı geçen

derneklerin standartlarını temel alarak tekrar ele almıştır.

• Erişim

• Değerlendirme

• Kullanma

71 Jesus Lau, International Guidelines On Information Literacy, Mexico, 2004 [Çevrimiçi]Elektronik kaynak: http://www.ifla.org/VII/s42/pub/IL-Guidelines2006.pdf, 05.02.2007.

54

Şekil 7: Bilgi Okuryazarlığı Yetkinlikleri72

1.2.3.1 Bilgi İhtiyacını Farkında Olma

McKenzie’ye göre bilgi ihtiyacını farkındalık, soru sorma ile

başlamaktadır.73 Birey soru sormaya başlayarak bilgiye olan ihtiyacının boyutunu

belirler ve sınırlarını saptamaya başlar.

Kuhlthau ise bilgi ihtiyacını farkındalık aşamasını, bireyin ne bilip

bilmediğinin sorgulandığı, hangi soruların olduğunu belirlediği ve sorunu çözmek için

cevaplara nasıl ulaşacağını planladığı aşama olarak açıklamaktadır. 74

72 Lau, a.e. s.17. 73 Jamie McKenzie, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.fno.org/dec99/rcycle.html, 13.06.2007. 74 Kuhlthau, C. C, “Developing a model of the library search process: Cognitive and affective aspects”, Reference Quarterly, 28(2), 1988, s. 237.

55

Eisenberg ve Berkowitz’e göre bilgi probleminin tanımlandığı ve bilgi

ihtiyacının ne olduğunun belirlendiği aşamadır.75

CILIP bilgi ihtiyacının fark edilmesini, bilgiye neden ihtiyaç olunduğunun

bilinmesi, ne çeşit bilgiye ihtiyaç olunduğunun açıklanması, bilginin ne tür ortamlarda

bulunabileceğinin tespit edilip soru oluşturma ve bir araştırma tekniği geliştirme

dönemi olarak açıklamaktadır.76

IFLA “Yaşam Boyu Öğrenim İçin Bilgi Okuryazarlığı Rehberi”nde bilgi

gereksinimini farkındalık aşamasını erişim başlığı altında gösterip bilgiyi bulabilmek

için harekete geçilen, ihtiyaç olunan bilgiyi tanımlanıp açıklandığı ve arama işleminin

başlandığı aşama olarak görülmektedir.

Yukarıdaki tespitlerden de anlaşıldığı gibi bilgi okuryazarlığı unsurlarının

ilk aşaması olan bilgi ihtiyacını farkındalık son derece önemli bir dönemdir. Bireyden

bu aşamada hangi bilgiye ihtiyacı olduğunu anlayıp, araştırmanın planını tasarlaması

,çeşitli araştırma teknikleri geliştirilebilmesi beklenir. Bu da yapılacak araştırmanın

haritasının bu aşamada çıkarıldığı anlamına gelmektedir. Kazanılan bu beceri günlük

hayat ve çalışma hayatında bireye problemlere karşı çözüm üretebilme özelliği

kazandırmaktadır.

1.2.3.2 Bilgiye Erişim

ACRL, bilgi okuryazarı bireyin bilgiye etkin ve etkili bir şekilde

erişebildiğine dikkat çeker. Bu aşamada birey bilgiye erişebilmek için en uygun

metodu veya bilgi erişim sistemlerini belirler aynı zamanda geliştirdiği uygun tarama

teknikleri yardımıyla bilgiye erişir. 75 What is Big6? [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://big6.com/showarticle.php?id=415, 15.06.2007. 76 Chartered Institute of Library and Information Professionals (CILIP), “Information Literacy: The Skills”. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.cilip.org.uk/professionalguidance/informationliteracy/definition/skills.htm, 16.06.2007.

56

McKenzie’nin araştırma döngüsü planında belirttiği gibi bilgi okuryazarı

birey bilgi ihtiyacını fark edip araştırma planı hazırladıktan sonra uygun bilgi

kaynaklarını belirler, en doğru ve etkili bilgiyi etkin bir şekilde sağlar. 77

IFLA’nın bilgi okuryazarlığı standartlarına göre bilgiye erişim, potansiyel

bilgi kaynaklarının belirlenmesi, araştırma tekniklerinin geliştirilmesi, belirlenen bilgi

kaynaklarına erişilmesi olarak görülmektedir.78

Bilgiye erişimde çözülmesi gereken, en iyi hangi yöntemin olduğunu

belirlemek, ihtiyaç olunan bilgi aranırken uygun kelimeleri tespit etmek ve hangi bilgi

kaynaklarının ve sistemlerinin kullanılacağına karar vermektir. Bilgi ihtiyacını

farkında olma ile başlayan süreç bu aşamada belirlenen uygun araştırma teknikleriyle

gereksinim duyulan bilgi elde edilir.

1.2.3.3 Bilginin Değerlendirilmesi

Bilgiye erişildikten sonra elde edilen bilgilerin bir araya getirilip, uygun

olabilecek bilgilerin değerlendirilmesinin yapıldığı evredir.

Eisenberg ve Berkowitz’e göre ürünün etkili olup olmadığının ve sürecin

etkinliğinin değerlendirildiği aşamadır.79

Kurbanoğlu ise “bilginin/bilgi kaynaklarının kullanılması” olarak

adlandırıldığı bu aşamada elde edilen bilginin değerlendirildiği ve yorumlandığına

dikkat çekmektedir.80

77 Jamie McKenzie, “Beyond Technology: Questioning, Research and the Information Literate School”, FNO Press, Bellingham, 2000, s. 97. 78 Lau, a.g.e., s.17. 79 Eisenberg ve Berkowitz, a.g.e. [Çevrimiçi] Elektronik kaynak: www.big6.com, 21.06.2007. 80 Serap Kurbanoğlu, “Ögrencilere Bilgi Okuryazarlığı Becerilerinin Kazandırılmasının Önemi ve Okul Kütüphanecilerinin Bu Alandaki Rolü”. Bilgi Dünyası, 2(1), 2001: 7.

57

Kuhlthau ve Todd’a göre bilginin doğruluğunun ve konuya yakınlığının

karşılaştırıldığı, bireyin elde ettiği bilgilere kendi açısından bakabildiği ve fikir

edinebildiği, yanıltıcı ve doğru olmayan bilgileri tespit edebildiği, problemin çözümü

için en uygun bilginin seçildiği aşamadır.81

Değerlendirme aşaması bireyin, bilginin içeriğini değerlendirebildiği,

araştırma ile ilgili ipuçlarını sentezleyip, düşünceler geliştirerek, konuyla ilgili bakış

açısı kazanmasını sağlamaktadır. Böylelikle birey hayatın hangi aşamasında olursa

olsun elde ettiği bilginin değerini ve gerekliliğini eleştirebilecek düzeye gelmektedir.

1.2.3.4 Bilgiyi Kullanma/Sunma

Kuthlathu’ya göre araştırmanın bittiği ve problemin çözüldüğü aşamadır.82

Eisenberg ve Berkowitz ise bu aşamayı ilgili bilgilerin bir araya getirilmesi ve bilginin

duyma, görüntüleme ve okuma yoluyla kullanılması olarak görmektedir.83

Coşkun Polat’ın doktora tezinde de yer verdiği üzere SCONUL bilgiyi

kullanma aşamasını “bilginin düzenlenmesi, uygulanması ve başkalarına en uygun

format ve yöntemle iletilmesi” olarak tanımlarken, bu aşamada kazandırılması gerekli

becerileri de şu başlıklarla vermiştir:

• Ödevlerde ve tezlerde bibliyografik kaynakların gösterilmesi,

• Kullanılacak bibliyografik sisteme karar verilmesi,

• Araştırma sorusuna yanıt olacak biçimde bilginin düzenlenmesi,

• Uygun bir ortam kullanılarak bilginin etkin bir biçimde iletilmesi.

81 Carol C. Kuhlthau & Ross J. Todd, “Implementing Guided Inquiry through the school library”. [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak: http://www.cissl.scils.rutgers.edu/guided_inquiry/implementation.html, 21.06.2007. 82 Kuhlthau, [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak: http://www.asis.org/Bulletin/Feb-99/kuhlthau.html, 25.06.2007. 83 Eisenberg ve Berkowitz, a.g.e.

58

ACRL bilgi okuryazarlığı standartlarında da “bilgi okuryazarı öğrenci

bireysel ya da bir grup üyesi olarak belli bir amacın gerçekleştirilmesinde bilgiyi etkin

olarak kullanır” ifadesiyle belirtilen kullanma aşamasında, kazandırılması gerekli

beceriler şunlardır:

1. Belirli bir ürün ya da performansın planlanması ve oluşturulmasında yeni ve

eski bilginin birleştirilmesi.

a. Bilginin belli bir yaklaşımla düzenlenmesi ve bu doğrultuda ürünün/performansın

formatının oluşturulması örn. Taslak, plan, vb.

b.Ürünün/performansın planlanmasında önceki deneyimlerden yararlanılması,

c. Alıntı ve kendi sözcüklerinin birleştirilerek ürünün amaca uygun olarak ortaya

konması,

d.Amacı destekleyici her türlü nesnenin kullanılması (dijital metin, görüntü, ses, vb),

2. Ürün geliştirme sürecinin her aşamasının değerlendirilmesi,

a. Ürün geliştirme sürecine ilişkin günlük/plan oluşturulması,

b.Geçmişteki başarıların/yanlışların ortaya konması ve alternatif stratejilerin

belirlenmesi,

3. Ürünün/performansın başkalarına etkin bir biçimde iletilmesi.

a. Amaç ve hedeflere en uygun iletim formatının hitap edilecek kitlenin göz önünde

bulundurularak seçilmesi,

b.Ürünün oluşturulmasında bilgi teknolojisinin kullanılması,

c. Ürünün hitap edilecek kitleye açık ve net bir biçimde iletilmesi,84

84 Polat, a.g.e., s. 110.

59

Bilgi okuryazarı birey aradığı bilgiyi farkında olan, nereden bulabileceğini

bilen ve bunu en iyi nasıl kullanıp sunabileceğini planlayabilen kişidir.

IFLA tarafından desteklenen Jesus Lau tarafından hazırlanan “Yaşam Boyu

Öğrenme İçin Bilgi Okuryazarlığı İlkeleri’ ise bilgiyi kullanma ve sunma aşamasını iki

durumda ele almaktadır:

1. Bilginin kullanılması:

• Bilgiyi kullanmak, sunmak ve iletişim kurmak için yeni yolların bulunması

• Elde edilen bilgiyi kullanma

• Var olan bilgiyi elde edilen bilgi ile sentezlemek

• Bilgi ürününü sunmak

2 Bilginin etik bir şekilde kullanımı ve sunumu:

• Bilginin etik kullanımını anlama

• Bilginin legal kullanımına saygı göstermek

• Fikri haklar gözetilerek öğrenilen ürün ile iletişim kurma

• İlgili bildirme biçimini kullanma85

1.2.4 Bilgi Okuryazarlığı ve Yaşam Boyu Öğrenme

Bilgi okuryazarlığı ve yaşam boyu öğrenme, bireylerin, kurum ve

kuruluşların küreselleşmiş bilgi toplumu içinde yer alabilmesi için stratejik ve birbirini

destekleyen büyük bir önem taşımaktadır. Eğer 21. yüzyılı, bilgi toplumuna dahil

olabilmiş bireyler olarak geçirmek istiyorsak bilgi okuryazarlığı ve yaşam boyu

öğrenme terimlerinin aralarındaki ilişkiyi iyi bir şekilde anlamamız gerekmektedir.

Bilgi okuryazarlığı ve yaşam boyu öğrenim:

85 Lau, a.g.e., s. 18.

60

• Büyük ölçüde kendiliğinden motive edici ve güdümleyicidir. Her ne kadar saygı

duyulan bir arkadaşın, koç ya da hocanın öneri ve yardımları faydalı olsa da, bilgi

okuryazarlığı ve yaşam boyu öğrenme bireyin kendisinin ötesinde, dışarıdan bir birey,

örgüt ya da sistemin aracılığını gerektirmez

• Kendi kendini yetkilendiricidir. Bireylerin sosyal ve ekonomik statüsü, toplum

içindeki rol ve yer, yaş cinsiyet, din ve etnik kökenlerini gözetmeksizin her yaş

grubundan insanların kendilerine yardımcı olmayı hedefler.

• Harekete geçiricidir. Bireyin bilgi okuryazarlığı arttıkça, birey bilgi

okuryazarlığını öğrenmeye bir o kadar destek verir ve bu alışkanlıklarını geliştirir,

özellikle yaşamın tümünde uygulanırsa gerçekleşen bireysel aydınlanma çoğalır86.

İki kavram birbirine öyle bağlı ki bilgi okuryazarı olunmadan yaşam boyu

öğrenme gerçekleşemez. Birey öncelikle öğrenmeyi öğrenebilmeli. Eğer bu amaçla

yola çıkmak gerekirse bilgi okuryazarı nasıl olunur sorusu çözümlenmelidir.

Şekil 8: Bilgi Okuryazarlığı ve Yaşam Boyu Öğrenme87

86 Lau, a.g.e. s. 12

61

Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP)

tarafından yayınlanan yaşam boyu öğrenme politika belgesinde yaşam boyu öğrenime

şöyle bir açıklama getirilmektedir:

“Yaşam boyu öğrenme; kişisel, toplumsal, sosyal ve/veya istihdam ile

ilişkili bir bakış açısı içinde bilgi, beceri ve yetkinlikleri geliştirmek amacıyla tüm

yaşam boyunca üstlenilen her türlü öğrenme etkinlikleri olarak tanımlanmaktadır. Bu

yüzden yaşam boyu öğrenme bilgi ve yetkinliklerin gelişimini destekleyen tüm eğitim,

öğretim ve öğrenme etkinliklerini içerir. Amacı tüm vatandaşların bilgiye dayalı

topluma uyum sağlamalarına ve yaşamlarını daha çok kontrol edebilmeleri için sosyal

ve ekonomik hayatın tüm evrelerine aktif bir şekilde katılmalarına imkân vermektir”.88

Bilgi okuryazarlığı tüm bilgi kaynaklarının ve formatlarını öğrenme ve

öğretme olarak değerlendirilebilir. Bilgi okuryazarı birey olmak için neden, ne zaman

ve nasıl sorularına cevap vermek ve sağlanan bilgiyi eleştirel düzeyde düşünmek ve

değerlendirmek gerekir.

Bilgi okuryazarlığı eleştirel düşünebilme ve anlamlandırabilme ile aktif

katılımı amaçlamaktadır. İnsanların bilgi kaynaklarını kullanmaları doğrultusunda

kaynağı doğru değerlendirme ve doğru yargılara varma süreçlerinde etkin hale getirir.

Ancak göz önünde bulundurulması gereken bir önemli nokta daha vardır ki bilgi

okuryazarlığı kişileri toplumda aktif katılımcı olmaya yöneltir. Bilgi okuryazarlığı bir

bakıma kişilerin yaratıcılık kabiliyetlerini geliştirmeleri demektir.

87 Kurbanoğlu, a.g.e. [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak: http://www.goethe.de/ins/tr/ist/wis/sbi/fvt/trindex.htm, 04.09.2007. 88 Derya Büyüktanır, v.d. “Türkiye’’nin Başarısı İçin İtici Güç Yaşam Boyu Öğrenme Politika Belgesi”. [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak: http://www.megep.meb.gov.tr/megep/genel/yaşam boyu/Yaşam boyuOgrenmePolitikaBelgesiEkim2006.pdf, 27.06.2007.

62

Bilgi okuryazarlığı ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim noktasında her

yurttaşa verilen temel hakların da bir parçasıdır. Bu doğrultuda bilgi okuryazarlığını

demokrasinin inşası ve devamı noktasında da bir etmen olarak görmek gerekmektedir.

Bilgi okuryazarlığı yaşam boyu öğrenme sürecinin temellerinin

şekillendirir. Okuryazarlığın doğası ve gelişimindeki farklılıklar öğrenme

biçimlerindeki değişiklikler farklı ülkelerde değişiklikler gösterir. Bu sadece bilgi

okuryazarlığında değil tüm disiplinlerde, tüm çevrelerde ve eğitimin her kademesinde

görülen bir durumdur. Daha fazla kendi kendine yetebilecek hale gelmek ve öğrenme

sürecinde daha fazla kontrollü olmak bilgi okuryazarlığının bir diğer getirisidir. Bilgi

okuryazarlığı, ulusal müfredatlarda yer aldığı kadar, üçüncül kaynaklarda, formel

olmayan öğrenme süreçlerinde de sunulmalıdır.

Yaşam boyu öğrenmeyi oluşturmada önemli katkısı bulunan bilgi

okuryazarlığı bir plan dâhilinde yapılmalıdır. Abdelaziz Abid’e göre” bütün toplumu

kapsayacak şekilde geliştirilen etkili bir bilgi okuryazarlığı programı geliştirilmeli ve

bu program iki kısımda sunulmalıdır. Bunlardan biri formel eğitim, diğeri de resmi

olmayan eğitimdir (günlük aktiviteler ve yaşam boyu devam eden öğrenme süreci).

Hedef kitle sadece eğitmenler ve eğitilenleri değil, uzmanları, karar verme

mekanizmalarının başında bulunanları kısacası karar verme aşamasında doğru bilgiye

ulaşma ihtiyacı olan her kesimi kapsamalıdır”.89

Bilgi okuryazarlığı ve yaşam boyu öğrenmenin toplumlardaki olumlu

etkilerini şöyle sıralayabiliriz:

• Kişisel, ailesel ve sosyal sorunlar bağlamında bireye kişisel seçimler ve

alternatifler oluşturma olanağını geliştirir.

89 Abdelaziz Abid, “Information Literacy for Lifelong Learning”, World Library and Information Congress: 70th IFLA General Conference and Council, 22–27 August 2004, Buenos Aires, Argentina. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.ifla.org/IV/ifla70/papers/116e-Abid.pdf, 10.04.2007.

63

• Eğitim ve öğretimin işgücüne katılmadan önceki yasal okul ayarlarında ve daha

sonra da resmi olmayan, mesleki, hizmet içi eğitim düzenlemelerinde kalite ve faydacı

bir tutum geliştirilmesini sağlar.

• Tatmin edici bir iş bulma ve bu işe devam etmeye ve kariyer basamaklarını hızla

tırmanmaya uygun ödüllerle ve verimli maliyet hesaplarıyla, ustaca ekonomik ve iş ile

ilgili kararlar verecek düzeye gelinir.

• Birey, sosyal, kültürel ve politik içerikli yerel topluluk düzeyleri ve daha üst

düzeylere katılımı ve profesyonel hedef ve amaçlarının tespit ve teşhis edilmesinde

sorumluluk almaktan çekinmez.

Bilgi okuryazarlığı bir beceriler bütünüdür, öğrenilebilir. Bu becerilerin

birçok teknik ve yöntem geliştirilerek bireye kazandırılması mümkündür.

Yaşam boyu öğrenme ise bir yaşam ve davranış biçimidir. Yaşam boyu

öğrenmeyi merak, öğrenmeye duyulan istek ve bilgi açlığı tetiklemektedir. Bilginin

hayatın her aşamasında ihtiyaç olduğunu fark etmek bireyleri yaşam boyu öğrenme

alışkanlığı edinmeye itmektedir.

64

Arasındaki ilişki

• Güdümleyici

• Motive edici

• Yetkilendirici

• Harekete geçirici

Katkıları

• Kişisel seçim ve seçenekler bütünü

• Eğitimde kalite ve faydayı arttırır

• İş bulma ve işe devamın yollarını gösterir

• Sosyal konulara etkili katılımı artırır

Farklılıklar

• Bilgi okuryazarlığı beceriler bütünüdür

• Yaşam boyu öğrenme iyi bir alışkanlıktır

Tablo 3: Bilgi Okuryazarlığı ve Yaşam Boyu Öğrenme Karşılaştırması90

90 Lau, 2004, a.g.e. s. 13.

65

2 . BÖLÜM

ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE BİLGİ OKURYAZARLIĞI

Bu bölümde üniversite kütüphanelerinin amaçları ortaya konarak bilgi

okuryazarlığının öğrencilere kazandırılmasında üsteleninen rol, bilgi okuryazarlığının

kazandırılması etkinliğinde olması gereken standartların değerlendirmesi yapılacaktır.

Üniversite kütüphaneleri için bilgi okuryazarlığı standartlarına örnek olarak yapılmış

ilk çalışmalar olma özelliği taşıdığından Amerikan Kolej ve Araştırma Kütüphaneleri

Derneği (ACRL) ile Avusturya ve Yeni Zelanda Bilgi Okuryazarlığı standartlarına

değinilecek ve üniversite kütüphanelerinde bilgi okuryazarlığı becerileri kazandırma

eğitimleri hakkında bilgi verilerek uygulama yapan üniversite kütüphanelerinden

örnekler verilecektir.

2.1 Üniversite Kütüphaneleri ve Amaçları

Bilgi toplumunun kuramsal yapısının açıklanmasında öncü isimlerden olan

Daniel Bell oluşmakta olan toplumun temel kurumu olarak üniversiteleri

görmektedir.91 Çünkü üniversiteler hem bilginin üretilmesinde hem üretilen bilgilerin

ekonomik ve toplumsal yarara dönüştürülmesinde hem de bireyin yaratıcılığının en üst

düzeyde geliştirilmesinde önemli potansiyelleri olan kuruluşlardır. Üniversitelerin bu

nitelikleri, onları dönüşüm için öngörülen altyapı çalışmalarında ne denli dikkate

alınmaları gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.

Üniversite kütüphaneleri, üniversite olarak tanımlanan yüksek öğretim ve

araştırma kurumlarında eğitim, öğretim ve araştırma faaliyetlerine ilişkin olarak

gereksinim duyulan bilgi kaynaklarının sağlanması düzenlenmesi ve iletilmesi

yolunda özellikle öğretim elemanı, öğrenci ve araştırmacılara kütüphane hizmeti

vermekle yükümlü bulunan bir kuruluştur. Kütüphanenin amacı ise parçası bulunduğu

üniversitenin eğitim, araştırma ve benzeri diğer işlemlerinin gerçekleştirilmesine

91 Daniel Bell, The Coming of Post Industrial Societies. New York, 1973, s.18.

66

kütüphane hizmetleri aracılığı ile katkıda bulunmaktır.

Üniversite kütüphaneleri Jale Baysal tarafından “üniversite içinde öğretim,

üniversite içinde ve yakın çevresinde bilimsel araştırma ve geliştirme çalışmalarını

desteklemek, her gün gelişip ilerleyen, yeni yayınlarla zenginleşen dünya biliminin

son verilerini izlemekle görevli kütüphaneler” olarak tanımlamaktadır.92

Meral Alpay’ın üniversiteler ve üniversite kütüphaneleri için

Kütüphanecilik Terimleri isimli kitabında yaptığı açıklamalar ise şöyledir:

“Üniversiteleri, araştırmaya yönelmiş diğer araştırma kurumlarından ayıran

en önemli özellik öğretim ve eğitim yapmalarıdır. Üniversite kütüphanesi bağlı

bulunduğu üniversitenin yapısına, örgütlenmesine ve amacına göre gelişir.

Kütüphaneyi örgütlemek ve yönetmek o üniversitenin amacını bilmekle olur. 19.

yüzyılda gelişen üniversite kütüphaneleri evrensel araştırma kütüphaneleridir. 20.

yüzyılda kurulan üniversite kütüphaneleri ise gelişme ağırlıklarını birkaç bilim dalına

bağlamak zorunda kalmışlardır. Üniversite içinde yapılacak her çalışma üniversite

kütüphanesi ile yakın ilişki istediğinden, bir üniversite kütüphanesinin tarihi, aynı

zamanda o üniversitenin de tarihidir”.93

Üniversitelerin temel işlevlerinden olan eğitim ve araştırma, kütüphane

olmadan gerçekleştirilemez. Öğretim ve öğrenimin gücü kütüphanenin desteğine

bağlıdır. Üniversitenin üretmekle yükümlü olduğu yeni bilgi, araştırmalar sonucu

ortaya çıkar. Bilgiye bağımlı bir süreç olan araştırma, gerekli bilginin yer aldığı çeşitli

kayıt ortamlarının toplanıp düzenlendiği ve yarara sunulduğu birim olan kütüphaneden

yararlanmayı gerektirir. Üniversitenin yayınlar üretme, araştırmalar sonucu elde edilen

bilgiyi yorumlama, bu bilgiyi toplum katmanlarına duyurup yayma, öğrencilere ömür

boyu sürecek yeni bilgi edinme ve araştırma yapma alışkanlığı kazandırma gibi diğer

92 Jale Baysal, Kütüphanecilik Alanında Yeni Kavramlar Araçlar Yöntemler, 2.bs., İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü, 1987, s.12. 93 Meral Alpay, Kütüphanecilik Terimleri, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1868, Kütüphanecilik Bölümü No: 1, 1973, s.75.

67

asıl işlevlerini gerçekleştirebilmesi ise, yine iyi yönetilen güçlü bir kütüphanenin

varlığına bağlıdır.94

2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunun 3. maddesinde “Bilimsel özerkliğe

ve kamu tüzel kişiliğine sahip yüksek düzeyde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma,

yayım yapan; fakülte, enstitü, yüksek okul ve benzeri kuruluş ve birimlerden oluşan

bir yüksek öğretim kurumudur” şeklinde tanımı yapılan üniversitelerin amaçlarını

İrfan Çakın şöyle belirlemiştir:

• Teknik ve bilimsel bilgi düzeyini geliştirmek

• Toplumun gereksinim duyduğu alanlarda yüksek düzeyde kalifiye eleman

yetiştirmek

• Öğrencilerin entelektüel gücünü ve kültürünü arttırarak, onların özgür düşünceli,

araştırıcı ve yaratıcı niteliklere sahip kişiler olarak yetişmesinin sağlamak

• Hizmetinde bulunduğu toplumun ortak kültür ve standardını yükseltmek

Bilindiği gibi üniversiteler, ülkelerin ekonomik, toplumsal ve kültürel

gelişim ile ilgili hedeflerine ulaşabilmeleri için gerekli olan üst düzeyde insan gücünü

yetiştiren kurumlar olarak kabul edilirler. Belirlenen amaçları doğrultusunda

üniversitelerin üstlendikleri işlevleri gereğince yerine getirebilmeleri ise güçlü bir

kütüphanelerinin olmasına bağlıdır. Kütüphaneler ülke gelişimine katkıda bulunmayı

hedefleyen üniversitelerin en büyük desteğidir. Yalnızca gelişmiş ülkeler değil,

gelişmekte olan ülkeler de üniversitelerin büyük yardımcısı olan kütüphanelerin

öneminin bilincindedirler. Bu anlayışla, hem ülkemizde hem de gelişmekte olan

94 Ann Wolpert, “Services to Remote Users: Marketing the Library’s Role”, Library Trends, Vol. 47, No: 1, 1998, s.25.

68

ülkelerde üniversite kütüphaneleri oluşturulmuştur.95

İrfan Çakın’ın üniversiteler için belirlediği amaçlar ışığında üniversite

kütüphanelerinin en temel amaçlarının neler olduğunu saptamak mümkündür.

Yukarıda belirtilen amaçlardan anlaşıldığı üzere kütüphanelerin teknik hizmet

bölümlerinin belirleyici amaçları oluşturmadığıdır. Bu sebeple üniversite

kütüphanelerinin belirleyici amaçlarının neler olduğunu beş temel katkıda

sıralayabiliriz:

1. Kütüphaneler eğitimsel ve bilgi araştırma desteğine ayrılmış kurumsal kaynakların

yönetilmesi ve güçlendirilmesinden sorumludur.

2. Kütüphaneciler nerede olursa olsun gereken bilginin kullanılmasını ve

yerleştirilmesini sağlayarak bilimin kalitesine katkıda bulunurlar.

3. Kütüphaneler bir kurumun en çok ilgilendiği eğitim ve araştırma disiplinlerindeki

yaklaşımları belgelerler.

4. Üniversite kütüphaneleri, bir nesil önceki bilginin hayatta kalmasını garanti

ederler.

5. Üniversite kütüphaneleri, kültürün gelişmesine katkıda bulunurlar.96

Üniversite kütüphanelerinin üniversitelerin gelişimi için odak olmasına

rağmen kendi gelişimlerini etkileyen engeller vardır. Gelişmekte olan ülkelerde

üniversite kütüphanelerinin gelişimini etkileyen engeller 1968 yılında Gelfand

tarafından ele alınmıştır. Günümüzde hala geçerliliğini koruyan bu engellerin başında

üniversite ve kütüphanenin amaçlarının yeterince tanımlanmaması gelmektedir.

Üniversite yetkilileri ve öğretim üyelerince kütüphanenin öneminin anlaşılamaması,

kütüphanenin gelişimi için bu kesimlerden destek gelmemesi, yetişmiş meslekten ve 95 İrfan Çakın, “Üniversite Kütüphane İlişkisi”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, C. 32, No: 2, 1983, s.61. 96 Wolpert, a.g.e., s.25.

69

meslek dışından personelin olmaması, yetkili ve işinin ehli bir kütüphane yöneticisinin

atanamaması, atandığı takdirde ona önemli sorumluluklarına uygun yetkinin

verilmemesi, kütüphanecilerin mesleki niteliklerinin öneminin anlaşılamaması,

kütüphanecilik mesleği konusundaki bilgisizlik ya da yanlış bilgilenme durumu,

dermelerin nicelik ve nitelik bakımından yetersizliği, ülke içinde nicelik ve nitelik

bakımından yeterli bilgi kaynaklarının bulunmaması, bütçelerin azlığı, ciddi kaynak

dış alımı, karmaşık satın alma işlemleri ve diğer yönetim kuralları, kütüphanecilerin

kitap kayıtlarından kişisel olarak sorumlu tutulması gibi engeller söz konusudur.

Gelişmekte olan ülkeler teknoloji çağına girme sürecinde dikkate değer güçlükler

yaşamaktadırlar. Teknoloji, bir şekilde kütüphane bünyesine girmiş olsa bile

uygulamalarda sorunlarla karşılaşılmaktadır. Alt yapı unsurları gelişmemiş olduğu için

teknolojik uygulama tam anlamıyla başarılı olamamaktadır. Bu durum gelişimin

engellerinden biri olarak da değerlendirilmektedir. Ayrıca ülkemizde üniversite

kütüphanesi kullanıcısının gerçek gereksinimlerini ve bilgi arama alışkanlıklarını

belirleyecek nesnel araştırmalar gereğince yapılmamış olmaması da bir diğer

sorundur.97

Üniversite Kütüphanesi, üniversite olarak tanımlanan yüksek öğretim ve

araştırma kurumlarında eğitim, öğretim ve araştırma faaliyetlerine ilişkin olarak

gereksinim duyulan bilgi kaynaklarının sağlanması düzenlenmesi ve iletilmesi

yolunda özellikle öğretim elemanı, öğrenci ve araştırmacılara kütüphane hizmeti

vermekle yükümlü bulunan bir kuruluştur. Kütüphanenin amacı ise parçası bulunduğu

üniversitenin eğitim, araştırma ve benzeri diğer işlemlerinin gerçekleştirilmesine

kütüphane hizmetleri aracılığı ile katkıda bulunmaktır.

Eğitim, öğretim ve araştırma faaliyetlerinde üretiminin arttırılabilmesi için

üniversite kütüphanelerinin desteklenmesi gerekmektedir. Artan bilgiyle beraberinde

gelen erişim sorunu da üniversite kütüphanelerine farklı amaçlar geliştirme

zorunluluğu getirmektedir. Üniversiteler, bilgi toplumu oluşturma amacı içinde 97 Nazlı Alkan, “Üniversite Kütüphaneleri ve Ulusal Bilgi Politikası”, Türk Kütüphaneciliği, C.11, No:3, 1997, s235.

70

gelecek nesilleri günlük ve iş yaşamlarına yeterince hazırlayıp hazırlayamadıklarını

sorgulamalılar. Bu doğrultuda kütüphaneleriyle birlikte işbirliği yaparak öğrencileri

geleceğe nasıl hazırlayabilecekleri üzerine plan yapabilme ve bir strateji geliştirme

olanağı bulacaklardır.

2.2 Üniversite Kütüphanelerinde Bilgi Okuryazarlığı

Kütüphanelerin üniversiteler için oldukça önemli hizmetler verdikleri artık

herkes tarafından kabul edilmektedir. Kütüphane olmadan üniversitelerin öğretim ve

araştırma merkezleri olarak işlevlerinin sürdürmeleri mümkün değildir.

Kütüphanesinde bulunan dermesinin zenginliği üniversiteler için akademik kalitenin

bir göstergesidir.98

Modern eğitim, öğrenciyi aktif bilgi kullanıcısı olarak tanımlamaktadır.

Bilginin güç olduğu yaşadığımız bilgi çağında, bu bilginin hızla tüketilmesi bilgi

kaynaklarının yoğun bir şekilde kullanımını gerektirmektedir. Bu durum kütüphane ve

bilgi merkezlerinin ön plana çıkıp bilgiye erişimde ne kadar önemli noktalar

olduklarını göstermektedir.

Yaşam boyu öğrenimin bir parçası sayılan ve yaşam boyu öğrenmenin

destekleyicisi olarak görülen bilgi okuryazarlığı üniversitelerde büyük öneme sahiptir.

Üniversiteler bilgi okuryazarları ve yaşam boyu öğrenenlerin yetiştiği yerlerdir. Bilgi

kaynaklarına erişim yerlerinin üniversitelerde kütüphaneler olduğu düşünülürse bilgi

okuryazarı ve yaşam boyu öğrenen bireyler yetiştirebilmek önemli ölçüde

kütüphanelerin amaçları arasında yer alır. Bu konuları içeren bilgi okuryazarlığı

programlarının hazırlanması da kütüphanecilerin sorumluluk alanına girmektedir.99

98 G.D, Kuh, R.M Gomyea, The Role of the Academic Library in Promoting Student Engagement in Learning, Charlote, Nort Caroline, ACRL Eleventh National Conference, April 10- 13, 2003, s.1. 99 Serap Kurbanoğlu, “Öğrencilere Bilgi Okuryazarlığı Becerilerinin Kazandırılmasının Önemi ve Okul Kütüphanecilerinin Bu Alandaki Rolü”, Bilgi Dünyası, 2(1), 2001, s.15.

71

Bundan dolayı üniversite kütüphaneleri bilgi okuryazarlığı programları geliştirmede

aktif rol almalıdır.

Kütüphaneler bilgi okuryazarlığı becerilerini kullanıcılarına kazandırmak

için yüzyılı aşkın süredir çalışmalarda bulunmaktadır. Polat, kütüphanelerde

gerçekleştirilen bilgi okuryazarlığı programlarıyla ilgili olarak, “kullanıcıların ihtiyaç

duydukları bilgiyi hızlı ve etkin olarak nasıl elde edebileceklerini öğretmek” olarak

tanımlanan bu programlar kullanıcı eğitimi, kütüphane eğitimi, kütüphane

oryantasyonu, bibliyografik eğitim gibi kavramlar ile kütüphanecilik literatüründe

geniş yer bulmuştur demektedir. Kullanıcı eğitim programlarının en yoğun

gerçekleştirildiği kurumlar ise üniversite kütüphaneleridir. 100

Ülkemizde yükseköğretimin mevcut durumuna ilişkin 2003 yılında

hazırlanmış bir raporda, içinde bulunulan ve görünür gelecekte de geçerliliğini

koruyacak olan sosyoekonomik ve teknolojik konjonktürün gerektirdiği

yükseköğretim mezunu kişilerde aranan temel nitelikler şöyle belirtilmektedir:

• Disiplinler arası proje gruplarında çalışabilme yeteneği

• Sorun çözebilme ve analitik düşünme yeteneği

• Kendi dilinde ve en az bir yabancı dilde yazılı ve sözlü iletişim yeteneği

• Bilgisayar okuryazarlığı

• Bir mesleki alanda derinlik yanında ilgili bir yan alan ile değişik bir alanda

genişlik.101

Öğrenciler artan bilgi ile karşılaştıklarında bilgiyi etkin ve etkili

kullanabilme yeteneğini kazanmış olmalıdırlar. Bu açıdan bakıldığında üniversite

kütüphaneleri bu ihtiyaca cevap vermekle yükümlü çok önemli birimlerdir. Bilgi

okuryazarlığı becerileri üniversite kütüphaneleri tarafından hazırlanan eğitim 100 Coşkun Polat, “Bilgi Okuryazarlığı ve Üniversiteler”, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://eprints.rclis.org/archive/00007268/01/Nil%C3%BCfer_Tuncer'e_Armagan.pdf ,09.07.2007. 101 Polat, a.e, s. 263.

72

programları tarafından öğrencilere kazandırılmaktadır. Bu eğitim programının

içeriğini şu yöntemler oluşturmaktadır:

1. Oryantasyon: Kütüphane ile kullanıcının tanıştırılması aktivitesidir.

2. Ders-İlişkili Eğitim: Dersin kapsamı içerisinde kütüphanenin öğrencilere ilgili

kaynakları tanıtma sürecidir.

3. Ders-Entegreli Eğitim: Bu dersin amaçlarından bir tanesi de kütüphane

kullanımının öğretilmesidir.

4. Takım Öğretimi: Kütüphaneci ve öğretim üyeleri işbirliği sonucu öğretim

programıyla ilişkili çalışmalardır.

5. Ayrı Kurslar: Kütüphaneci tarafından kredili veya kredisiz verilen ve kurumun

öğretim programının bir parçası olarak düşünülen derslerdir.102

1989 yılında ALA tarafından hazırlanan raporda kütüphanecilerin daha

fazla bilgi okuryazarlığı hakkında eğitim alması gerekliliği yer almıştır.

Kütüphanelerde bilgi okuryazarlığının önemi 1950’li yıllardan sonra anlaşılmaya

başlanmıştır. Ancak o dönemlerde kütüphanelerde verilen eğitimler bibliyografik

eğitim veya kütüphane eğitimi olarak adlandırıldığından bilgi okuryazarlığının sadece

günümüzün konusu olduğu düşünülmektedir.

Kullanıcı eğitimi tanımı 1990’da ALA, Bilgi Okuryazarlığı İçin Kullanıcı

Eğitimi Komitesi (User Instruction for Information Literacy Committee) tarafından

bilgi okuryazarlığına adapte edilmiş ve mesleki ve kişisel yaşamda bilgiyi bulma,

değerlendirme ve etkin olarak kullanma becerisi biçiminde yeniden ele alınmıştır. 103

Türkiye’de üniversite kütüphanelerinde kullanıcı eğitimi çalışmalarının

1970’li yıllarda başladığı bilinmektedir. 1980’li yıllarda ise Hacettepe Tıp Fakültesi,

102 Wenxian Zhang, “Building Partnerships in Liberal Arts Education: Library Team Teaching”, Reference Services Review, XXIX, sayı 2, 2001, s.142. 103 Lawrence J. McCrank, “Academic Programs for Information Literacy: Theory and Structure”, RQ, XXXI, 4, 1992, s.490.

73

ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’nde formal kütüphane eğitimleri verilmeye

başlanmıştır. Genellikle kütüphane merkezli sunumlar ve materyaller kullanılmıştır.104

Üniversite kütüphanelerinin başarılı bilgi okuryazarlığı programlarını

planlarken göz önünde bulundurması gereken bazı noktalar vardır. Bunlar Nimon

tarafından şöyle açıklanmıştır:

• Bilgi okuryazarlığı tüm öğrencilerin eğitimi için önemli bir unsurdur.

• Öğrencinin etkin bir bilgi okuryazarı olması bilgi okuryazarlığı stratejilerinin

temel öğretim aktiviteleri içerisinde yer almasını gerektirir.

• Kütüphaneciler eğitim ve öğretim aktivitelerinin oluşturulması ve yürütülmesi

sürecinde bu konudaki deneyimlerini paylaşmalıdır.

• Bunun yapılması için de kütüphanecilerin eğitim ve öğretim konusunda bilgi ve

beceri sahibi olmaları gerekmektedir.

• Öğrencinin eğitimi ile ilgili tüm kişiler ile yakın ilişki içersinde olmak

zorundadırlar.105

Programların beklenilen düzeyde gerçekleşmesi hiç şüphesiz, üniversiteyi

oluşturan tüm unsurlar arasındaki koordinasyonu, daha doğrusu işbirliği içerisinde

hareket etmeyi gerektirmektedir. Üniversitelerde bilgi okuryazarlığı programlarının

planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi konusunda kütüphanenin ve

kütüphanecilerin üzerine düşen görevleri aşağıdaki gibi özetlemek olanaklıdır:

• Kendi uzmanlık alanlarındaki her türlü bilgi ile donatılmış olmanın yanında,

değişen çevre ve şartlara uyum gösterebilme yönünde yaşam boyu öğrenme

becerilerine sahip olma,

104 Kurbanoğlu, a.g.e, s.79. 105 Maureen Nimon, “Developing lifelong learners: controversy and the educative role of the academic librarian”, ALIA Publishing, 33(1), 2002. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.alia.org.au/publishing/aarl/33.1/full.text/nimon.html, 20.04.2007.

74

• Bilgi okuryazarlığı eğitim programı düzenlemenin kütüphane için bir açılım

olacağının farkında olma ve bu düşünce ile hareket etme,

• Bilgi erişim ve kullanımına yönelik teknolojik gelişmeleri sürekli takip etme,

• Bilgi okuryazarlığı programının planlanması, yürütülmesine yönelik gerekli

altyapı ve desteği sağlama (personel, donanım, finansman, yasal prosedür, vb.)

• Dikkatle seçilmiş, gereksinimlere uygun, yaşam boyu öğrenmeyi destekleyici bir

kütüphane koleksiyonu oluşturma; bu amaçla kullanıcı gereksinimlerini takip etme,

• Her formattaki bilgiye erişim sağlama,

• Diğer kütüphaneler ve bilgi merkezleri ile işbirliği yoluyla, kullanıcılarına kendi

koleksiyonu dışındaki kaynaklara erişim konusunda yardımcı olma,

• Bilgi okuryazarlığı programlarının başarısında çağdaş eğitim-öğretim yöntem ve

tekniklerinin uygulanmasına bağlı olduğunun farkında olma ve bu doğrultuda

eğitimcilerle işbirliği içerisinde olma,

• Bilgi okuryazarlığı kapsamındaki becerileri kendi ders programları ile

bütünleştirmek isteyen bölümlerle/akademisyenlerle ortaklaşa çalışmak,

• Bilgi okuryazarlığı becerilerini ortak zorunlu ders kapsamında tüm öğrenciler

tarafından alınabilir olması yönünde gerekli destek ve işbirliğini sağlamak,

• Kullanıcıların bilgi okuryazarlık gereksinim ve düzeylerini belirleyici çalışmalar

yaparak, bireylere ve gruplara yönelik farklı programlar tasarlamak ve yürütmek,

• Bilgi okuryazarlığı alanındaki gelişmeleri takip ederek bunu programa yansıtmak,

75

• Yürütülmekte olan bilgi okuryazarlığı programının başarısını değerlendirmeye

yönelik geribildirim çalışmaları yapmak ve programları bu doğrultuda geliştirmek,106

Üniversitelerin temel amacı bilgi okuryazarlığı becerilerini öğrencilere

kazandırabilmek için öğrenme ve öğretme işlemini destekleyici programlar

geliştirmek olmalıdır. Boyer Commision Report of April 1998’de üniversite eğitiminin

kalitesinin artırılması için kaynak tabanlı öğrenmenin en uygun model olduğu

vurgulanmaktadır. 107

21.yüzyılda üniversite kütüphaneleri, en yeni teknolojileri kullanan, bilgiye

erişimi ve bilginin kullanımını en üst düzeyde sağlayabilen durumda olmalıdır.

Öğreten, araştıran ve sunan olarak kütüphaneler üniversitelerin işbirliği içinde olduğu

ve bilgi toplumu ve yaşam boyu öğrenen bireyler yaratmada ortaklaşa, eşgüdüm içinde

çalışabilen birimler olmalıdırlar. Üniversite kütüphaneleri her zaman her tür bilgi

sağlayan, bilgiyi organize eden, bilgi kaynaklarını koruyan ve bu kaynaklara nasıl

ulaşabileceğinin öğretim hayatı dışında da bir bilgiyi nasıl elde edebileceğinin

eğitiminin verildiği yerlerdir.

Üniversite kütüphaneleri öğrenci, öğretim üyeleri ve personelini eğitim

ihtiyaçlarını, araştırma ve öğretme ihtiyaçlarını ve bilgi ihtiyaçlarını sağlamakla

sorumludurlar. Kütüphaneciler ise bilginin nasıl kullanılacağını, bilginin etik

kullanımı ve entelektüel özgürlükleri, bağlı oldukları üniversitenin ürettiği bilgileri

koruyabilen ve danışma hizmetini gereksinimlere cevap verecek şekilde yürütebilen

bireylerden oluşmalıdır. Kütüphane kullanıcısının ihtiyaçlarını doğru belirleyebilen

üniversite kütüphane ve kütüphanecileri üniversiteleriyle ortaklaşa uyum içinde

106 Polat, a.g.e, s. 115. 107 A. C. Schaffner, L. Stebbins, S. Wyman, “Quality undergraduate education in a research university – The role of information literacy”, Racing toward tomorrow: Proceedings of the ninth national conference of the Association of College & Research Libraries, April 8-11, 1999, s.2.

76

çalışarak bilgi okuryazarı bireyler yetiştirebilmek için uygun programlar

hazırlayabilirler.

2.3 Üniversite Kütüphaneleri Bilgi Okuryazarlığı Standartları

Dünyada çeşitli ülkelerin, kütüphane ve kütüphanecilikle ilgili çeşitli

oluşum ve dernekleri üniversite kütüphanelerinde bilgi okuryazarlığı becerilerinin

belli bir standartta verilebilmesini sağlamak amacıyla, ülkelerinin eğitim ve öğretim

yapılarına uygun bir takım standartlar geliştirmiştir. Örnek olması açısından bu

standartların incelenmesi faydalı olacaktır.

2.3.1 Amerikan Üniversite ve Araştırma Kütüphaneleri Derneği

(ACRL)

Amerikan Üniversite ve Araştırma Kütüphaneleri Derneği (ACRL)

üniversite kütüphanecileri ve diğer ilgili kişiler için Amerikan Kütüphane Derneğinin

bölümü olarak kurulmuş, profesyonel çalışmaları destekleyen ve yürüten bir dernektir.

Derneğin en önemli amacı akademik kütüphane ve bilgi profesyonellerinin yüksek

öğrenim grubuna bilgi ihtiyaçlarını en iyi şekilde sunabilmek ve öğrenme, öğretme ve

araştırma yapabilme becerilerinin geliştirmektir.

ACRL ALA’nın en geniş grubudur. ALA üyelerinin %20si, 13,249 kişi

ACRL üyesidir. ACRL üyelerine geniş eğitim hizmetleri ve programları sunmaktadır.

ACRL birçok alanda olduğu gibi bilgi okuryazarlığı alanında da bir takım önemli

çalışmalara öncülük etmektedir. Üniversite kütüphanelerinde bilgi okuryazarlığı

becerilerinin gelişmesine bu kütüphaneler için standartlar hazırlayarak katkıda

bulunmuştur. 2000 yılında ACRL standartlar kurulu tarafından hazırlanıp ACRL

Yöneticiler Kurulu tarafından onaylanarak oluşturulmuştur. ACRL standartları şu

önemli maddelerden oluşmaktadır:

77

2.3.1.1 ACRL Bilgi Okuryazarlığı Standartları

Standart 1

İhtiyaç duyulan bilginin boyutunu saptayabilmelidir.

- Bilgi ihtiyacını tanımlar ve açık bir şekilde ifade eder

- Bilgi kaynakları arasındaki farklılıkları ve benzer noktaları bilir

- Bilgiyi elde etmenin maliyetlerini ve yaralarını göz önünde tutar

- Bilgi ihtiyacının boyutunu yeniden değerlendirir

Standard 2

Bilgiye etkili ve verimli bir şekilde erişebilmelidir.

- Bilgiye erişmek için en uygun araştırma metotlarını ve enformasyon erişim

sistemlerini seçer

- Etkili olarak tasarlanmış araştırma stratejilerini oluşturur ve uygular

- Çevrimiçi veya şahsen çeşitli metotları kullanarak bilgiye erişir

- Gerektiğinde arama stratejisini kendisi oluştur

- Bilgiyi ve onun kaynaklarını alır, kaydeder ve yönetir

Standart 3

Bilgiyi ve onun kaynaklarını eleştirel olarak değerlendirir ve seçilen bilgiyi kendi

bilgi temeline ve değer dizgesine/sistemine katar.

- Elde edilen bilgiden alınmış olan temel fikirleri özetler

- Bilgi ve onun kaynaklarının her ikisini değerlendirmede aşağıdaki kriteri açık bir

şekilde ifade eder uygular:

o Güvenirliği, geçerliliği, doğruluğu, yetkiyi, zamana uygunluğu ve görüş açısını

veya önyargıyı değerlendirmek için çeşitli kaynaklardan bilgiyi inceler ve karşılaştırır.

- Yeni görüşler oluşturmada temel fikirleri sentez haline getirir.

78

- Katılan değeri, tutarsızlıkları veya enformasyonun başka benzersiz özelliklerini

belirlemek için önceki bilgi ile yeni bilgiyi karşılaştırır.

- Yeni bilginin bireyin değer sistemine bir etki yapıp yapmayacağını belirler ve ı

farklılıkları uzlaştırmak için tedbir alır.

- Başka bireyler, konu alanındaki uzmanlar veya pratisyenler ile ciddi ciddi ve

ayrıntılı konuşma veya yazışma aracılığıyla bilginin yorumunu ve kavrayışı onaylar.

- Gözden geçirilerek düzeltilmiş olması gerekli aşağıdaki kriterin düzeltilip

düzeltilmediğini belirler.

o Orijinal bilgi ihtiyacı tatmin edilmişse veya ilave bilgiye ihtiyaç olmuşsa bunu

belirler.

- Araştırma stratejisini yeniden gözden geçirir ve zorunlu olarak ilave edilen fikirleri

birleştirir.

- Kullanılan bilgi erişim kaynaklarını yeniden gözden geçirir ve onlara, ihtiyaç

duyulan diğerlerinin katarak kaynakları genişletir.

Standart 4

Bilgiyi, bireysel olarak veya bir grubun üyesi olarak belirli bir amacı başarmada

etkili şekilde kullanır.

- Belirli bir ürünü veya performansı planlama ve yaratmada yeni ve önceki bilgiyi

uygular.

- Ürün veya performans içi süreç geliştirmeyi gözden geçirip düzeltir.

- Ürün veya performansı başkalarına etkili olarak bildirir.

Standart 5

Bilgi kullanımı etrafındaki ekonomik, yasal ve sosyal meselelerin bir çoğunu anlar,

bilgiye etik kuralları içinde ve yasal olarak erişir ve onu kullanır.

- Bilgi ve bilgi teknolojisi çevresindeki etik, yasal ve sosyoekonomik meselelerin

çoğunu anlar.

79

- Bilgi kaynaklarının erişimi ve kullanımı ile ilgili yasaları, yönetmelikleri,

kurumsal politikaları ve görgü kurallarını izler ve kavrar.

- Ürün veya performansı bildirirken bilgi kaynaklarının kullanımını da bildirir.108

2.3.2 Avustralya – Yeni Zelanda Bilgi Okuryazarlığı Enstitüsü

(ANZIIL)

Avustralya ve Yeni Zelanda Bilgi Okuryazarlığı Enstitüsü

(ANZIIL)eğitimde kurum ve kuruluşların, organizasyonların ve bireylerin bilgi

okuryazarlığına teşvik edilmelerini desteklemek amacıyla kurulmuştur.

ANZIIL’in hedef kitlesi yüksek öğrenim kurumlarıdır. Enstitü uluslarası

kuruluşlar, forumlar ve gruplar ile bilgi okuryazarlığını geliştimek için işbiliği içinde

çalışmaktadır.109 ANZIIL standartları, CAUL’ın 2001 yılında çıkarmış olduğu bilgi

okuryazarlığı standartlarını aynı şekilde benimseyerek Avustralya ve Yeni Zelanda

için ortaklaşa oluşturulan bilgi okuryazarlığı çatısı için 2004 yılında temel alınmıştır.

2.3.2.1 ANZIIL Bilgi Okuryazarlığı Standartları

Standartlar 2000 yılında ilk olarak ACRL tarafından oluşturulmuştur. Daha

sonra Amerikan Yüksek Öğrenim Derneği ve ilgili diğer oluşumlar tarafından uygun

görülüp onaylanmıştır.

Standart 1

Bilgi okuryazarı kişi bilgi ihtiyacını farkında olur, gereksinim duyduğu bilginin

yapısını ve ona nasıl erişebileceğini bilir.

108 ACRL, Information Literacy, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.ala.org/ala/acrl/acrlstandards/standards.pdf s.8- 14. 24.05.2007 109 ANZIIL, [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.anziil.org/about/index.htm, 17.07.2007.

80

Sonuçlar

1.1 Bilgi okuryazarı birey gereksinim duyduğu bilgiyi tanımlar ve açıklar.

Örnekler

1.1.1 Uzmanlar ve ilgili çevreyle müzakere ederek, yüzyüze ve elektronik

ortamlardaki tartışmalara katılarak araştırma konusunu veya diğer gereken bilgileri

tanımlar.

1.1.2 Konuyla ilgili kaynak sayısını artırmak için yeni bilgi kaynakları keşfeder.

1.1.3 Gereken bilgilerin haritasını çıkararak anahtar kavramları/kelimeleri ve

terimleri tanımlar ve bu formüllerden sorulara yoğunlaşır.

1.1.4 Bilgi ihtiyacını tanımlayarak veya değişik şekillerde inceleyerek kontrol

edilebilir bir yoğunlaşma noktası elde eder.

1.1.5 Bilginin orjinal fikirle, deneylerle ve/veya analiz ile birleştirilip yeni bilgiler

üretilebileceği fikrini benimser.

1.1.6 Onların varolan bilgi çatısını tanımlar

1.2 Bilgi okuryazarı birey çeşitli bilgi kaynaklarının amacını, uygunluğunu ve

kapsamını anlar.

Örnekler

1.2.1 Bilgi üretiminin resmi ve gayriresmi süreçlerini anlar ve bilginin nasıl organize

edildiğini ve yayıldığını bilir

1.2.2 Bilginin disiplinlere ayrılarak organize edildiğini bilir ki bu disiplinler bilgiyi

oluşturma, organize etme ve zıt disiplinler arasındaki geçişin yollarına etki eder.

1.2.3 Aralarındaki farkları ayırır ve çeşitli potansiyel bilgi kaynaklarına değer biçer,

mesela insanlar, veritabanları, çoklu ortamlar, web siteleri, görsel işitsel malzemeler

ve kitap.

1.2.4 Asıl amacın ve kullanıcıların olası bilgi kaynaklarını belirler, bilimsel veya

bilimsel olmayan kaynaklar, geçmiş veya güncel bilgiler olabilir.

1.2.5 Birincil ve ikincil kaynakları ayırdeder, kullanımlarını ve önemlerini her

disiplin için ayrı olarak belirler.

81

1.2.6 Bilginin birincil kaynaklardan ham bir şekilde alınıp işleneceğini farkeder.

1.3 Bilgi okuryazarı birey, ihtiyaç duyduğu bilginin değerini ve faydasını bilir.

Örnekler

1.3.1 Gereken bilginin kullanılabilirliğini kararlaştırır ve bilgiyi arayış işleminin

arada bulunan kaynakların ötesine götürülmesi hakkında kararlar alır. Örneğin farklı

yerlerde bulunan kaynakları kullanma, resimler videolar yazılar sesler elde etme gibi.

1.3.2 Yeni bilgileri toplamak için kazanılacak yeni yeteneklerin uygunluğunu

düşünür ve bunların içeriklerini, başka bir disiplinin ya da bilgi çatısının ötesinde olup

olmadığını anlar.

1.3.3 Gereken bilgiye ulaşmak için gerçekçi bir taslak ve zaman çizelgesi belirler.

1.4 Bilgi okuryazarı birey bilgi gereksiniminin yapısını ve kapsamını tekrar

değerlendirir.

Örnekler

1.4.1 Soruyu açıklığa kavuşturmak, düzenlemek ve sadeleştirmek için bilgi ihtiyacını

tekrar gözden geçiririr.

1.4.2 Kriterleri karar verme ve yeni seçenekler yaratma için kullanır.

Standart 2

Bilgi okuryazarı birey bilgiye etkili ve etkin bir şekilde ulaşır.

Sonuçlar

2.1 Bilgi okuryazarı birey bilgiye erişmede en uygun araştırma metodlarını ve

erişim yollarını kullanır.

Örnekler

2.1.1 Uygun araştırma metodları belirler.

2.1.2 Çeşitli araştırma metodlarının yararlarını ve uygulanabilirliğini araştırır.

2.1.3 Bilgiye ulaştıracak araçların kapsamını, içeriğini ve düzenini araştırır.

82

2.1.4 İhtiyaç olunan bilgiye erişebilmek için etkin ve etkili yaklaşımlar, araştırma

yöntemleri seçer.

2.1.5 Bilgiye ulaştıracak gereçleri tanımlamaya yardım için bilgi profesyonellerine

danışır.

2.2 Bilgi okuryazarı birey etkili bir şekilde araştırma yöntemleri geliştirebilir ve

uygulayabilir.

Örnekler

2.2.1 Araştırma yöntemine uygun araştırma planı geliştirir.

2.2.2 İhtiyaç duyulan bilgiyle ilgili anahtar kelimeleri, eşanlamlı kelimeleri ve ilişkili

terimleri belirler.

2.2.3 Bilgiye erişim araçlarına veya disipline uygun kelimeleri veya sınıflandırmayı

seçer.

2.2.4 Seçilen erişim aracı için uygun komutlar kullanarak araştırma stratejisi

geliştirir.

2.2.5 Uygun komut dili, protokolü ve arama parametresi kullanarak çeşitli bilgi

erişim araçlarındaki arama stratejilerini uygular.

2.2.6 Disipline uygun araştırma metodlarıyla araştırmasını yürütür.

2.3 Bilgi okuryazarı birey çeşitli yöntemler kullanarak bilgiye erişir.

Örnekler

2.3.1 Çeşitli bilgi biçimleri elde etmek için çeşitli bilgi erişim aracı kullanır.

2.3.2 Çeşitli sınıflandırma şemaları ve diğer sistemleri kullanır, örneğin yer

numarası ya da dizin kullanarak kütüphane içindeki bilgi kaynaklarını saptar ya da

farklı bilgilere erişebilmek için Internet kaynaklarını kullanır.

2.3.3 Bilgi elde edebilmek için özel çevrimiçi veya birebir verilen hizmetleri

kullanır. Örnek: Doküman sağlama hizmeti, dernekler, enstitü araştırma merkezleri

gibi.

83

2.3.4 Birincil bilgiye erişmek için anketler, mektuplar, görüşmeler ve diğer

soruşturma teknikleri kullanır.

Standart 3

Bilgi okuryazarı birey, bilgiyi ve bilgi kaynaklarını eleştirel bir biçimde değerlendirir,

sahip olduğu bilgiler ile yeni bilgileri sentezler.

Sonuçlar

3.1 Bilgi okuryazarı birey, elde ettiği bilginin ona sağlayacağı faydayı

değerlendirebilir.

Örnekler

3.1.1 Bilgiye ulaştıracak alternatif araçların ya da araştırma metodlarının kullanılıp

kullanılmamasının gerekliliğini anlamak için araştırma sonuçlarının

ilişkilendirilebilirliğini, sayısını ve kalitesini tayin eder.

3.1.2 Elde edilen bilgilerin arasındaki yakınlığı tanımlar ve arama stratejisinin

değişiririlip değiştirilmemesine karar verir.

3.1.3 Eğer gerekli ise araştırmasını gözden geçirmiş olduğu araştırma metodlarıyla

tekrarlar.

3.2 Bilgi okuryazarı birey elde ettiği bilgiler yardımıyla anafikri özetler.

Örnekler

3.2.1 Yazıyı okur ve ana fikirleri seçer.

3.2.2 Yazıyla ilgili olan fikirleri kendi kelimeleriyle tekrar ifade eder ve bilgiyi

isabetli şekilde seçer.

3.2.3 Daha sonra düzenli şekilde alıntı yapılabilecek metnin orjinalini tanımlar.

3.3 Bilgi okuryazarı birey bilgi ve bilgi kaynaklarını değerlendirmek için birincil

ölçütlere başvurur.

84

Örnekler

3.3.1 Değişik kaynaklardan gelen bilgilerin, güvenliğini, geçerliliğini isabetli olup

olmadığını, zamanlı olup olmadığını, önyargı olup olmadığını ve görüş açısını

değerlendirmek için karşılaştırır ve sunar.

3.3.2 Destekleyici iddaların ya da metodların yapı ve mantığını analiz eder.

3.3.3 Önyargı, aldatmaca ya da çıkarlar doğrultusunda değiştirilmiş bir şeylerin olup

olmadığını sorgular ve farkeder.

3.3.4 Bilgiyi daha iyi anlamak için bilginin ortaya çıktığı fiziksel ve kültürel ortamı

inceler.

3.3.5 Kendi önyargısının ve kültürel yapısının farkındadır ve anlar.

3.4 Bilgi okuryazarı birey kendisiyle aynı alanda çalışan bireylerle ortak

çalışmalar yapabilir, onlardan bilgi alma yolları geliştirir ve aynı alanda çalışma

yaman uzmanlarla iletişim kurabilir.

Örnekler

3.4.1 Dengi olan gruplara ve diğer tartışmalara katılır.

3.4.2 Elektronik iletişim forumlarına katılarak bilgi paylaşır veya bilgi edinir.

3.4.3 e-posta, görüşme yoluyla veya listeler yoluyla uzman fikirlerini arar.

3.5 Bilgi okuryazarı birey birincil sorgunun gözden geçirilip geçirilmediğini

saptar.

Örnekler

3.5.1 Orjinal bilgiye olan ihtiyacın tatmin edilip edilmediğine ya da yeni bilgiye

ihtiyaç olup olmadığını belirler.

3.5.2 Araştırma stratejisini yeniden gözden geçirir ve gerektiğinde araştırmaya yeni

kavramlar katar.

3.5.3 Bilgiye ulaştıracak araçları yeniden gözden geçirir ve gerektiğinde yenilerini

ekleyerek genişletir.

85

Standart 4

Bilgi okuryazarı birey elde ettiği bilgiyi sınıflar, biriktirir, işler ve şekillendirir.

Sonuçlar

4.1 Bilgi okuryazarı birey bilgi ve bilginin kaynaklarını özenle belirler, kaydeder

ve kullanır.

Örnekler

4.1.1 En uygun teknolojiyi bilgiyi tespit edebilmek için kullanır. Fotokopi, tarama ve

görsel işitsel malzemelerin kullanımı, vb.

4.1.2 Bilgiyi düzenlemek ve kullanabilmek için sistemler geliştirir. Endnote veya

kart dosyalar oluşturmak gibi.

4.1.3 Değişik kaynaklardan değişik şekillerde elde edilmiş bilgiyi kullanırken her bir

kaynağın nasıl atıf edileceğini bilir.

4.1.4 Gelecekte kullanılmak üzere tüm bibliyografik bilgileri kaydeder.

4.1.5 Sayısal ortamda bulunan bilgiyi orijinal ortamlarından alıp kendi

araştırmalarında kullanabilmek için bilgiyi transfer etmenin yollarını bilir.

4.2 Bilgi okuryazarı birey bilgi kaynakları, ekipman ve sistem bütünlüğünü

korur.

Örnekler

4.2.1 Bilgi kaynakları erişim haklarına uyar ve bilgi kaynaklarına hasar vermez.

4.2.2 Kullanılan kaynakları doğru bir şekilde kullanır ve atıflarını doğru bir şekilde

gösterir.

4.2.3 Herhangi bir bilgi kaybına imkân vermemek için bilgisayar virüslerine karşın

önlem alır.

4.3 Bilgi okuryazarı birey resim bilgi veya ses kayıtlarını hukuka uygun bir

şekilde elde eder.

86

Örnekler

4.3.1 Ahlaki hak ve benzer mevzuatların koşullarına uyar.

4.3.2 Fikir haklarına saygı gösterir ve uyar.

4.3.3 Telif haklarını ve özel kanunları bilir ve diğerlerinin fikir haklarına saygı

gösterir.

4.3.4 Kişilik hakları ve telif haklarını ihlal etmeden bilgiyi sağlar ve yayınlar ve

yayar.

4.3.5 Eğitim ve araştırma materyallerinin kullanım kurallarına bilir ve bu kurallara

saygı gösterir.

Standart 5

Bilgi okuryazarı birey bilgisini geliştirir, yeni bir çerçeveye sokabilir ve yeni bir bilgi

birikimi yaratabilir. Bunu da var olan birikimini yeni elde edilen bilgilerle entegre

ederek başarır.

Sonuçlar

5.1 Bilgi okuryazarı birey eski ile yeni bilgiyi yeni bir ürün yaratmak amacıyla

bir araya getirerek kullanır.

Örnekler

5.1.1 Hangi disiplinden olursa olsun bilgi ve bilgi birikimi elde etme sosyal yorumun

bir ürünüdür. Bilgi okuryazarı birey her tür bilgiye edindiği tecrübeler sonucunda

erişebilir.

5.1.2 Elde edilen içeriği usulüne uygun bir şekilde düzenler.

5.1.3 Eski tecrübelerine başvurarak ürün yaratma aşamasını planlar.

5.1.4 Eski ile yeni bilgiyi ürünün amacına uygun bir şekilde entegre eder.

5.2 Bilgi okuryazarı birey, ana fikirleri yeni fikirler ortaya çıkarmak için

sentezler.

87

Örnekler

5.2.1 Fikirler arasındaki ilişkiyi tanımlar ve elde edilen delilleri desteklemek

amacıyla birincil ifadeleri birleştirir.

5.2.2 Yeni hipotezler geliştirebilmek için oluşturulan sentezleri genişletir.

5.2.3 Fikirlerin ve diğer olguların karşılıklı etkileşimini sağlamak amacıyla bilgi

teknolojilerinden yararlanır. Örnek: Veritabanı, görsel işitsel malzemeler.

5.3 Bilgi okuryazarı birey yeni anlayışları daha önce edinilmiş bilgilerle

karşılaştırarak bilginin değerini, özelliğini varsa çelişkilerini tespit eder.

Örnekler

5.3.1 Elde edilen veya ihtiyaç duyulan bilginin yapılan araştırma için yeterli olup

olmadığını saptar.

5.3.2 Bilinçli seçilmiş ölçütlerle, elde edilen bilginin karşıtlığını veya doğruluğunu

başka kaynaklar kullanarak doğrular.

5.3.3 Elde edilen bilgilere göre sonucu yapılandırır.

5.3.4 Disipline uygun tekniklerle teorileri test eder, araştırır.

5.3.5 Soru sorma yoluyla bilginin kaynağına ulaşır, sınırlamalarını yapar, bilgi

toplama yöntemlerini geliştirir ve daha önce elde edilmiş bilgilerle sonuç oluşturulur.

5.3.6 Araştırma konusuna delil oluşturması açısından gerekli olan bilgileri seçer.

5.4 Bilgi okuryazarı birey ürün geliştirme işlemini gözden geçirir, düzeltmelerini

yapar.

Örnekler

5.4.1 Bilgi arama, değerlendirme ve aktarma sürecini kaydeder.

5.4.2 Geçmiş başarılar, başarısızlıklar ve alternatif stratejiler üzerine düşünür.

5.5 Bilgi okuryazarı birey ürünü etkili bir biçimde aktarabilir

88

Örnekler

5.5.1 Bilginin ilgili gruba aktarımı için en uygun ortam ve biçimi seçer.

5.5.2 Ürün yaratmak için en uygun bilgi teknolojileri uygulamalarını kullanır.

5.5.3 Tasarlama ve aktarmanın temel ilkelerini çevre ile bütünleştirir.

5.5.4 Bilgiyi hedef kitleye araştırmanın amacını destekler ve açık bir biçimde aktarır.

Standart 6

Bilgi okuryazarı birey bilginin yasal, ahlaki ve saygılı bir şekilde kullanımını kültürel,

ekonomik, yasal ve sosyal konuları dikkate alarak yapar

Sonuçlar

6.1 Bilgi okuryazarı birey bilgi ve bilgi teknolojileri ile ilgili kültürel, ahlaki, yasal

ve sosyoekonomik konuları bilir, anlar.

Örnekler

6.1.1 Basılı ve elektronik ortamda bulunan bilginin güvenilirliğini ve özelliğini

açıkça beliryebilir ve ifade edebilir.

6.1.2 Ücretli ve ücretsiz bilgi kaynaklarını tespit edebilir ve bunlarla ilgili fikirlerini

açıkça belirtebilir.

6.1.3 Sansür ve konuşma özgürlüğü ile ilgili konularda açıkça fikir yürütebilir.

6.1.4 Fikir hakları, telif hakları konularını bilir ve bu konulara açıklık getirebilir.

6.1.5 Bilgisizlikten doğan sosyoekonomik ayrılıklara yol açacağının farkındadır.

6.2 Bilgi okuryazarı birey bilgi ve bilgi kaynaklarına erişim ve bunların

kullanımıyla ilgili olarak kanunları, yönetmelikleri, kurumsal politikaları ve etik

konusuyla ilgili kuralları takip eder.

Örnekler

6.2.1 Veri, doküman, resim ve ses gibi bilgi ve bilgi taşıyıcılara yasal bir biçimde

sahip olur ve kullanır.

89

6.2.2 Bilgiye erişmek için kurumsal kurallara saygı gösterir ve gelişmeleri takip

eder.

6.2.3 İntihal ve başkalarının fikirlerini kendi fikirleri gibi göstermenin suç olduğunu

bilir.

6.2.4 Etik araştırmalarla ilgili olarak kurumsal kurallar geliştirir ve uygular.

6.2.5 Elektronik ortamda bulunan tartışma listelerinde İnternet adabına uygun

yazışmalar yapar

6.3 Bilgi okuryazarı birey, ürünün iletilmesinde bilgi kaynaklarının kullanılması

gerektiğini bilir.

Örnekler

6.3.1 Uygun bir atıf biçimi belirler ve doğru bir biçimde atıf yaptığı kaynakları

belirtir.

6.3.2 Kaynakları telif haklarına uygun bir şekilde kullanır.

6.3.3 Yerel ve kültürlerarası bilgi kullanım kurallarına saygı gösterir.

Standart 7

Bilgi okuryazarı birey yaşam boyu öğrenim için bilgi okuryazarı ve katılımcı vatandaş

olmak gerektiğini farkındadır.

Sonuçlar

7.1 Bilgi okuryazarı birey, bağımsız bir yaşam boyu öğrenen olabilmek için

durmadan öğrenmek ve bilgi teknolojileri geliştirmek gerektiğini yaşam boyu

öğrenim için bilgi ve bilgi teknolojilerini öğrenmek gerektiğini bilir.

Örnekler

7.1.1 Karar vermek için çok çeşitli kaynaklar kullanır.

7.1.3 Bilgi kaynaklarını, bilgileri güncel tutmak için takip eder.

7.1.4 Bilgiyi bulmak ve kullanmaktan memnun ve tatmin olur.

90

7.1.5 Bilgi teknolojileri, kaynakları ve erişim kanallarını günceller ve yeni yöntemler

geliştirir.

7.1.6 Bilgi tarama/arama işleminin evrimsel ve doğrusal olmadığını bilir.

7.2 Bilgi okuryazarı birey, yeni bilginin demoktarik kuruluşlar ve bireylerin

değer sistemleri için bir çıkarım olup olmadığını ve farklılıklarının

uzlaştırılabileceğini bilir.

Örnekler

7.2.1 Yeni bilginin toplum değerlerine aykırı olup olmadığını bilir.

7.2.2 Çıkarım yapmadan önce değişik bakış açılarına başvurur.

7.2.3 Bilgi ve deneyimler yardımıyla tutarlı düşünce ürünleri ortaya koyar.110

2.4 Bilgi Okuryazarlığı Becerileri Kazandırma Eğitimleri

Üniversiteler ve benzeri eğitim ve öğretim kurumlarında geçmişten bu yana

bilgi okuryazarlığı becerilerini öğrencilere kazandırabilmek için çeşitli eğitim

yöntemlerinin geliştirildiği bilinmektedir. Eğitimler kurumun elinde bulundurduğu

imkânlar ve de kütüphane kullanıcısının ihtiyaçları belirlenerek şekillenmektedir.

Buna göre aşağıdaki eğitim biçimlerini inceleyerek bu alanda neler yapılabileceğini ve

neler geliştirilebileceğini görmekte fayda vardır.

110 Information Literacy Standards, Council of Australian University Librarians, 1st edition, 2001, [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak: http://www.library.qut.edu.au/ilfs/CAUL_InfoLit-Standards1.pdf , 15.05.2007.

91

2.4.1 Bağımsız/ Birebir Kullanıcı Eğitimleri

Bağımsız kullanıcı eğitimleri modern kütüphane eğitimlerinin temelini

oluşturmaktadır. Farber bağımsız kullanıcı eğitimlerini “kullanıcı grubuyla yüz yüze

yapılan eğitimler olarak, ders programına uygun bir şekilde verilen eğitimler”111

olarak tanımlamaktadır. Diğer taraftan Dudley her zaman her yerde verilen,

uygulamalı eğitimlerin de bu grup içinde yer aldığına dikkat çekmektedir. 112

Kullanıcı eğitimleri incelendiğinde iki tür eğitimi birbirinden ayrı görmek

mümkün değildir. Günümüzde yüz yüze, eş zamanlı, müfredata uygun, sadece

kütüphanede değil dersliklerde de verilen eğitimleri bağımsız kullanıcı eğitimleri

başlığı altında toplayabiliriz. Farber ilk defa 1964 yılında Earlham Üniversitesinde

geleneksel kullanıcı eğitimi programı hazırlamıştır. Böylelikle kütüphaneciler ve

öğretim üyeleri bu tarihten itibaren, kullanıcı eğitimlerinin müfredata girmesi yönünde

çalışmalar yapmıştır böylelike kütüphaneciler ve fakülte üyeleri bu tarihten itibaren,

kullanıcı eğitimlerinin müfredata girmesi yönünde çalışmalar yapmış, konulara,

sınıflara, uygulacak gruba ve dersin içeriğine uygun eğitimler hazırlamaya başlamıştır.

1998- 1999 yıllarında tüm öğrencilere erişebildiklerini tespit etmişlerdir.

1987 yılında ACRL kendi içinde “Eğitim Bölümü” kurarak kütüphane

eğitimlerini destekleyen programlar yürütmeye başlamıştır. Kütüphanecileri de teşvik

etmek amacıyla bu konuyu içeren ödüllü yarışmalar düzenlenmiştir.

Türkiye’de 1980 yıllarında Hacettepe Tıp Fakültesi, ODTÜ ve Boğaziçi

Üniversitesinde kütüphane oryantasyonları ve sunumlar şeklinde eğitimler verildiğini

görmekteyiz. 1970’li dönemlerde daha klasik anlamda, kütüphane turlarından oluşan

eğitimler verilmektedir.

111 Esther S. Grassian, Joan R. Kaplowitz, Information Literacy Instruction: Theory and Practice, 2001, New York, Neal- Schuma Publishers, Inc., s.16. 112 Grassian, Kaplowitz, a.e., s.16

92

Ülkemizde de kütüphanecileri bu konuya yönlendirebilecek, derneklerle

ortaklaşa çalışmalar yürütülerek, birçok üniversite bu konuda daha bilinçli hale

getirilebilir. Kullanıcı eğitimleri sırasında karşılaşılan en büyük sorun fakülte üyesi ve

üniversitelerin genel olarak desteğini görememektir. Üniversite yönetimlerine bilgi

okuryazarlığının önemi vurgulayan çalışmalar geliştirilerek bu tür eğitimlerin sadece

kütüphanede verilmesinin yeterli olmadığı kredili ders olarak verildiğinde sonucun

daha tatmin edici olacağı üniversite kütüphanesinin hazırlayacağı plan ve programlarla

anlatılabilecektir.

Kütüphane kullanıcı eğitimlerinin kredili ders olarak verildiği üniversitelere aşağıdaki

örnekleri verebiliriz:

New Mexico State Üniversitesi: LSC 311 kodlu kredili ders olarak eleştirel

düşünebilme ve teknoloji becerilerini geliştirebilmek amacıyla geliştirilmiştir.

Öğrenciler, elektronik ortamdan veya sınıf ortamında derse katılabilmekte, uygulamalı

testleri doldurmakta ve araştırma projesi geliştirmektedirler. 113

Purdue Üniversitesi: Purdue Üniversitesi Bilgi Stratejileri adlı GS 175 koduyla, bilgi

arama ve erişme stratejilerini konu alan, araştırma kütüphaneleri veya bilgisayar

sistemlerinden bilgilere erişebilmenin ve bu bilgileri kullanabilecekleri ortama transfer

edebilmenin yollarını gösteren içerikte verilen dersler geliştirilmiştir.

Washington Üniversitesi: Washington Üniversitesi INFO 220 kodlu akademik alanla

bağlantılı zorunlu ders olarak alınacak kredili bir program geliştirmiştir. Bu program,

akademik araştırmalar hazırlanmasında öğrencileri desteklemek, bilgi gereksinimini

tespit etmek, bilgiyi aramak ve değerlendirmek ve sunmak, ilgili diğer kaynaklara

erişmek üzerine odaklanmış bir programdır. Üniversite kütüphanesi kütüphanecileri

tarafından geliştirilmiştir.

113 Grassian, Kaplowitz, a.e., s.133

93

Wisconsin- Parkside Üniversitesi: Üniversitenin öğrencilerine bilgi okuryazarlığı

gereklerinin anlatıldığı, seminerler ve kütüphane web sayfasında bulunan bilgilendirici

dokümanlar ile bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırıldığı bir programdır.

Kütüphane içinde kütüphaneciler tarafından hazırlanmış eğitimler ile

desteklenmektedir. Aynı zamanda derslerde bu konuyla ilgili çeşitli testler öğrencilere

uygulanmaktadır. 114

Kütüphaneciler kullanıcı bilgi gereksinimleri hakkında daha iyi

çıkarımlarda bulunmak ve onların bilgi ve teknik beceri gereksinimlerine uygun

eğitim programları geliştirmek amacıyla kullanıcılarla yakın iletişim içinde

olmalıdırlar.

Bu eğitim programlarının içeriği, araştırma stratejileri, yeni kütüphane

teknolojileri, özel koleksiyonlar, ileri düzeydeki arama teknikleri ve kütüphaneyle

ilgili diğer hizmetleri kapsamaktadır.

2.4.2 Çevrimiçi Eğitimler

Birçok üniversite kütüphanesi çevrimiçi eğitimler geliştirmektedir.

Eğitimler basitten daha karmaşık olana doğru ve çevrimiçi kaynak tarama, web sitesi

değerlendirme, atıf yapma, bilginin etik kullanımı ve bilgi okuryazarlığıyla ilgili diğer

konular üzerine odaklıdır.

Bu tür eğitimlerin tercih edilmesinin sebebi daha çok kütüphane

kullanıcısına ulaşabilmek, sınırlı olan kütüphane bütçeleri ve kütüphanecileri ile az

maliyetli ama etkileyici görsel ve işitsel eğitim sunulabilmektir. Ayrıca bu tür

eğitimler genel kullanıcı eğitimleri ile birlikte çevrimiçi olarak yürütülebilir ve

öğrencilerle birlikte örnek çalışmalar yapılabilmesini sağlayabilir. Çevrimiçi eğitim

programları görsel olarak da daha ilgi çekici ve akılda kalıcı unsurlar taşımaktadır.

114 Grassian, Kaplowitz, a.e., s.134.

94

Kullanılabilecek grafikler veya resimler öğrencilerin ilgisini çekmede daha başarılı

olacaktır. Önemli olan bir nokta ise bu tür eğitim programları webde olacağından

herkes tarafından anlaşılabilir ve açık ifadeler taşımalıdır. Yukarıda da bahsedildiği

gibi çevrimiçi eğitimler bilgi okuryazarlığı becerileri kazandırmak için hazırlanan

diğer programlarla birlikte sunulabilmektedir.

Bu çalışmalara yurtiçi ve yurtdışından pek çok örnek vermek mümkündür:

Cornell Üniversitesi: Olin Kroch Uris Kütüphaneleri internet web tabanlı, etkili bir

kütüphane araştırması yapabilmeyi yedi adımda anlatan bir eğitim programı

hazırlamıştır. Konu araştırmak ve bulmak, konuyla ilgili geriye dönük bilgi edinmek,

kütüphanede bulunan ilgili kitaplara erişebilmek için katalog taraması yapmak,

elektronik dergi ve dizin kullanmak, İnternet kaynakları bulmak, onları

değerlendirmek ve elde edilen tüm kaynakların nasıl referans gösterileceği üzerine

kurulu bir çevrimiçi eğitim programıdır.115

James Madison Üniversitesi: Öğrencilerin genel eğitimlerinin yer aldığı, bilgi arama

ve teknoloji becerilerini geliştirme içerikli eğitimlerdir. Kütüphane Kariyer Danışman

kütüphanecileri tarafından, web tabanlı, bireysel erişimin mümkün oluğu “go for gold”

isimli bir program hazırlanmıştır. Her bir modül, öğrenme unsurları, alıştırmalar,

veritabanı tarama, bilgi kaynakları bulma, İnternet kaynakları kullanma, bilgiyi

değerlendirme, referans gösterme ve arama yöntemi geliştirme konularından

oluşmaktadır. 116

Louisville Üniversitesi: Louisville Üniversitesinde bu programlar Bilgi okuryazarlığı

ofisi tarafından hazırlanmaktadır. Öğretim üyeleri ve öğrencilere iki ayrı web sitesi

hazırlanmıştır. Öğretim üyelerinin sayfası, İnternet’te bulunan bilgilerin nasıl

115 Cornell University Library, daha fazla bilgi için web sayfası ziyaret edilebilir, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.library.cornell.edu/olinuris/ref/tutorialsguides.html, 10.07.2007. 116 James Madison University Library, daha fazla bilgi için web sayfası ziyaret edilebilir, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.lib.jmu.edu/gold/default.aspx .10.07.2007.

95

değerlendirileceğini ve üniversite dışındaki İnternet yoluyal erişebilecekleri bilgi

kaynaklarını içermektedir. Öğrenciler için hazırlanan sayfada ise kütüphanenin nasıl

kullanılacağı, kaynakların nasıl bulunacağı, veritabanlarının nasıl kullanılacağı,

İnternet’in nasıl kullanılacağı ve bilginin nasıl değerlendirileceğinin yanı sıra

araştırmayla ilgili yazının nasıl yazılacağı ve kaynakların nasıl referans gösterileceği

anlatılmaktadır. 117

Koç Üniversitesi: Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi, araştırmaların nasıl

yapılabileceğini ve bilgi ihtiyacının nasıl karşılanabileceğini anlatan programı web

sayfaları üzerinde tüm kullanıcılarının hizmetine sunmaktadır. Konu seçimi, konuyla

ilgili ihtiyaçların neler olduğunun belirlenmesi, geriye dönük bilgi edinilmesi, bilgi

kaynaklarının nasıl kullanılacağını, kütüphanedeki kaynağa nasıl erişilebileceğini, elde

edilen basılı veya İnternet kaynakların nasıl değerlendirileceğini ve referans

gösterileceğini anlatan bir çevrimiçi eğitim kaynağıdır. 118

Çevrimiçi eğitimlerin faydalarını şöyle sıralamak mümkündür:

a. Web kaynakları ile doğrudan etkileşim söz konusudur,

b. Kütüphane web sayfasının farklı parçalarından bilgi kaynakları birleştirilebilir (ya

da ayrılabilir),

c. İstenildiğinde ögrenim ortamı tüm ögrenciler için 24 saat açıktır,

d. Kullanıcıların konuya en uygun kaynaklara ulaşması ve kullanması üzerinde

yoğunlaşması sağlanabilir,

117 Lousville University Library, daha fazla bilgi için web sayfası ziyaret edilebilir.[Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://library.louisville.edu/infoliteracy/, 10.07.2007. 118 Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi, daha fazla bilgi için web sayfası ziyaret edilebilir. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.ku.edu.tr/ku/index.php?option=com_content&task=view&id=455&Itemid=864 , 10.07.2007.

96

e. Etkileşimli, esnek ve kullanıcı dostudur,

f. Eğitim-öğretim seçeneklerini artırır ve kütüphane kaynaklarının kaybolma ve

yıpranma risklerini azaltır.119

2.4.3 Kılavuz Kitapçıklar

Kılavuz kitapçıkların amacı, öğrencilerin ilgili konularda bağımsız

araştırmalar yapmalarını sağlamaktadır. Kılavuz kitapçıklar kimi zaman belli bir

konuda araştırmanın nasıl yapılacağını anlatırken kimi zaman da genel olarak bilgiye

ihtiyacın saptanmasından, kullanma, değerlendirme ve sunmaya kadar gelinen evrenin

anlatıldığı kitapçıklardır. Bu kitapçıklar hem basılı hem de çevrimiçi olarak

kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır ve sadece anlatım değil resimlerle de

desteklenebilmektedir. Kılavuz kitapçıklar üniversite kütüphanesi tarafından web

ortamına konularak sürekli erişimi sağlamaktadır.120

2.4.4 Ders İçerikli Eğitimler

Ders içerikli eğitimler öğretim üyesi ve kütüphaneci arasında ortak bir

çalışma ile gerçekleştirilmektedir. Bu tür eğitimler öğrencileri kütüphane araştırma

çalıştaylarına, öğretim üyelerine özel eğitimlere, İnternet eğitimlerine ve fakülte üyesi

kütüphaneci işbirliği ile konuya ilişkin eğitim programları hazırlamaya yöneliktir.

Öğretim üyeleri, öğrencileri için bu tür eğitimleri isteyebilecekleri konusunda

kütüphaneciler tarafından bilgilendirilmelidirler. Derste işlenilen konular ve öğretim

119Nancy H. Dewald, “Transporting Good Library Instruction Practices into the Web Environment: An Analysis of Online Tutorials”. The Journal of Academic Librarianship, 25(1), January 1999: 28. 120 Temple University Library, [Çevrimiçi]Elektronik Adres: http://library.temple.edu/services/library_instruction/materials/schol_vs_pop.pdf http://library.temple.edu/services/library_instruction/materials/deciphering_citations.pdf , 10.07.2007.

97

üyelerinin istekleri göz önünde bulundurularak kütüphaneciler tarafından hazırlanan

ve uygulanan eğitim programıdır.

Kütüphaneciler tarafından yapılan anketlerde en yaygın eğitim

yöntemlerinden biri olduğu tespit edilmiştir. 121

2.4.5 Dersle Bütünleştirilmiş Eğitimler

Birçok üniversite kütüphanesinde kütüphane eğitimleri derslerle

bütünleştirilmeye başlamıştır. Bu tür yaklaşım bilgi okuryazarlığı becerileri

eğitimlerini daha anlamlı kılmaktadır. Bilgi okuryazarlığı programlarının

uygulanmasında en iyi yöntem olarak belirlenmiştir. Türkiye’de henüz bu tür

eğitimlere rastlanmamaktadır. Ancak Amerika’da bu tür eğitimlere geçiş söz

konusudur. Bu tip eğitimlerin öncüsü olarak Arizona Üniversitesi sayılabilir. On yedi

konuda ders ile entegre edilmiş programları bulunmaktadır. Öğrenciler bu belirlenmiş

konuları içeren dersleri seçtikleri takdirde bir proje veya ödev hazırlamak

durumundadırlar. Böylelikle öğrenciler araştırmanın nasıl yapılacağını, uygulamalarla

öğrenmektedirler. Bu programlar diğer eğitim türlerinde olduğı gibi yine kütüphaneci

ve öğretim üyeleri işbirliği ile hazırlanmaktadır.

2.5 Üniversite Kütüphaneleri İçin Bilgi Edinme Yetkinlikleri

Örnekleri

Bilgi okuryazarlığı üniversiteler için oldukça önemli bir konudur. Kullanıcı

eğitimleri, çevrimiçi eğitimler, dersle bütünleşmiş ve ders içerikli eğitimler üniversite

kütüphanelerinin temel çalışma alanlarını oluşturmaktadır. Üniversite ve üniversite

kütüphanelerinin ortak amacı bilgi okuryazarı bireyler yetiştirerek topluma yaşam

boyu öğrenen bireyler kazandırmaktır. Bir üniversite ve onun kütüphanesi ve öğretim

üyeleri işbirliği içinde çalışırlarsa öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir bilgi

121 Polat, a.g.e, s. 117.

98

okuryazarı programı oluşurmak kaçınılmazdır. Bu amaçla yola çıkan üniversiteleri bu

tür programlar hazırlayacak üniversitelere örnek olarak göstermek faydalı olacaktır.

2.5.1 Kaliforniya State Üniversitesi

Kaliforniya State Üniversitesi Kütüphane Yöneticileri Konseyi 1993

yılında, Öğrenme Kaynakları ve Öğretim Teknolojileri Komisyonu(CLRIT)

yardımıyla üniversitenin ve öğrencilerin gereksinimlerini göz önünde bulundurarak

bilgi yetkinlikleri geliştirme ve tespit etme konusunda ortaklaşa bazı çalışmalar

yürütmüşlerdir. Bu çalışmanın amacı bilgi kaynaklarını ve teknolojilerini kullananlara

çalışmalarında destek olacak politikalar hazırlamaktır. Bu iki grubun çalışmaları

sonucunda “Kaliforniya State Üniversitesini 21.yüzyıla Hazırlamak” isimli bir

stratejik plan oluşturulur. Bu stratejik plan ile okul yönetiminden destek alınarak

üniversite için bilgi yetkinlikleri diğer bir deyişle bilgi okuryazarlığı standartlarının

hazırlanması için çalışmalar başlatılır. Öncelikli olarak literatür taraması yapılır,

konunun uzmanlarına danışılır, bilgi yetkinliklerinin hedef kitleye uygunluğunun

tespiti için çeşitli anketler yapılır. Bu anketler yoluyla bugüne kadar bilgi

okuryazarlığı becerileri olarak ne tür uygulamaların yapıldığı öğrencilerin bunlardan

ne kadar faydalanabildikleri ölçülmeye çalışılır. Ayrıca bir çalışma grubu

oluşturularak “bilgi yetkinliği” teriminin anlamı ve kapsamı üzerinde durulur. Bu da

yine üniversite genelinde öğrencilerin katılımı da sağlanarak gerçekleştirilir.

Sonucunda “bilgi yetkinliği” terimi kütüphane okuryazarlığı, bilgisayar okuryazarlığı,

medya okuryazarlığı, teknoloji okluryazarlığı, ahlaki ve eleştirel düşünme ve iletişim

becerilerini kapsadığı konusunda hemfikir olunur. Üniversite genelinde geçekleştirilen

çalıştay ve anket çalışmaları ve literatür araştırmaları sonucunda şu yetkinlikler

geliştirilmiştir:

1. Araştırma sorusu oluşturma, problem veya konu sadece bir disiplin içinde

düşünülmemeli fakat araştırmayla ilgili olmalı.

99

2. Araştırma sorusu için bilgi ihtiyaçlarının belirlenmesi, birçok bilgi kaynağının

kullanılabileceği araştırma tekniklerinin geliştirme.

3. Araştırma konusuyla ilgili bilginin bulunması, değişik biçimlerdeki bilgiye

teknolojik becerileri de kullanarak erişme.

4. Analiz edilebilecek, değerlendirilebilecek, sentezlenip anlaşılabilecek şekilde

bilginin organize edilmesi.

5. Her türlü medya olanaklarını kullanarak bilginin etkili bir şekilde kullanılabilmesi.

6. Bilgi konusundaki tüm etik, yasal, sosyo politik konuların bilinip bunlara önem

verilmesi.

7. Erişilen ve işlenen bilginin etkili bir şekilde sunulması. 122

2.5.2 New York State Üniversitesi

New York State Üniversitesi bilgi okuryazarlığı unsurlarının belirlenmesi

ve öğrenciler için bu becerilerin hayata geçirilmesi için bir takım programlar

hazırlanması ve bu programların ders programına koyulması amacıyla “Kütüphane

Yönecileri Bilgi Okuryazarlığı Girişimi Komitesi” kurulmuştur. 1997 yılında bu grup

tarafından hazırlanan raporda her alana uygulanabilecek dokuz bilgi okuryazarlığı

unsuru oluşturulmuştur. Bu raporda bilgi okuryazarlığı, bilgi ihtiyacının farkında

olunması, bilginin bulunması, değerlendirilmesi, etkin kullanım ve etkin iletim

becerileri olarak tanımlanmıştır. 123

122 Eisenberg, a.g.e., s. 140-141. 123 State University of New York (SUNY), Information Literacy Initiative, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.sunyconnect.suny.edu/ili/final.htm, 11.07.2007.

100

New York State Üniversitesi Kütüphane Yönecileri Bilgi Okuryazarlığı

Girişimi Komitesi’nin üniversite için hazırlamış olduğu bilgi okuryazarlığı unsurları

şöyledir:

1. Bilgi ihtiyacının farkedebilmek,

2. Bilgiyi uygun kaynaklardan elde etmek,

3. Bilgi teknolojilerinin kullanımında yeni beceriler geliştirmek,

4. Eleştirel olarak bilgiyi analiz etme ve değerlendirmek,

5. Bilgiyi düzenlemek ve işlemek,

6. Bilgiye etkili ve yaratıcı karar vermede kullanmak,

7. Ürünü ortaya çıkarmak ve bilgiyi etkili bir şekilde sunmak,

8. Bilgi ve teknolojilerini etik kurallar çervesinde, yasal olarak kullanılacağını

bilmek,

9. Yaşam boyu öğrenime öncülük edebilecek davranışlar geliştirmek.124

Komitenin bu unsurları geliştirmesindeki amaç bilgi okuryazarlığının

önemini vurgulamak ve bilgi okuryazarlığını New York State Üniversitesi’nde verilen

derslerle bütünleşmesini sağlamaktır. Ayrıca bu çalışmaların kütüphaneciler tarafından

yürütülmesinin gerekliliği önemle vurgulanmaktadır. Bu sebeple bu eğitimleri verecek

ve programları geliştirecek kütüphanecilerin de öğrenme ve öğretme unsurları üzerine

eğitim almaları da önemle üzerinde durulması gereken konular arasında sayılmaktadır.

124 Eisenberg, a.g.e., s.145.

101

2.5.3 Massachusetts Üniversitesi

Massachusetts Üniversitesi’nde bilgi okuryazarlığı projesi 1996 yılında

Rektör Ofisi maddi desteği alınarak başlamıştır. Bilgi okuryazarlığı projesi için

kurulan komite kütüphaneciler ve öğretim üyelerinden oluşmaktadır. Bu proje için

bilgisayar mühendisliği bölümü hocalarına danışılmış ve bilgi okuryazarlığı unsurları

geliştirmek için ise üniversitnin tüm öğretim üyelerinden fikir ve destek alınmıştır.

Yapılan çeşitli toplantılar sonucunda ALA bilgi okuryazarlığı standartlarının

Massachusetts Üniversitesi’ne uyarlanacağına karar verilmiştir. ALA’nın geliştirdiği

standartlar, olduğu gibi değilse de üniversitenin yapısına göre uyarlanıp

oluşturulmuştur.

Massachusetts Üniversitesi için geliştirilen bilgi okuryazarlığı becerilerine

göre öğrenciler:

1. Bilgi ihtiyacının farkında olacak,

2. İhtiyaç duyulan bilgiye göre sorular geliştirecek,

3. Bilgi elde edebileceğimiz potansiyel bilgi kaynaklarını tesbit edebilecek,

4. Başarılı arama teknikleri geliştirebilecek,

5. Bilgiyi değerlendirebilecek,

6. Bilgiyi etkili bir şekilde kullanabilecek.

Bilgi okuryazarlığı Proje Komitesi tarafından rektör ofisinden alınan mali destek ile

bir web sayfası oluşturularak öğrencilerin hizmetine sunulmuştur.125

125 Massachusetts University Library, daha fazla bilgi için web sayfası ziyaret edilebilir, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.lib.umassd.edu/libraryinfo/infolit/InfoLitComp.html, 11.07.2007.

102

2.5.4 Arizona Üniversitesi

Arizona Üniversitesi’nde, öğrencilerin bilgi ihtiyaçlarına daha iyi cevap

verebilmek, öğrencilerin ihtiyaçlarını belirleyebilmek ve elde edilen veriler

doğrultusunda üniversite için bir bilgi okuryazarlığı modeli oluşturabilmek amacıyla

bu çalışmaları yürütebilecek bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Üniversiteyi böyle bir

proje başlatmaya iten güç ise öğrencilerin bilgi ihtiyaçlarını farkedememeleri, bilgiyi

nasıl arayacaklarını bilmemeleri ve bilgisayar ortamında bu bilgileri organize

edemediklerinin farkedilmesidir. Projenin amacı bilgi okuryazarlığı becerilerini temel

alan kampus geneline hitab edecek bir program geliştirmektir. Proje grubunun bağlı

bulundukları üniversiteye uygun bilgi okuryazarlığı becerileri standartları

oluşturmalarının sebebi bilgi okuryazarlığını kampüs içinde pazarlayabilmek,

çevrimiçi eğitimlerin önemini ön plana çıkarmak ve bu becerileri kazandırabilmek için

öğretim üyeleriyle işbirliği içinde kütüphane eğitimlerine dikkatin çekilmesini

sağlamak ve kütüphanenin bu becerileri kazandırmak için en önemli role sahip

olduğunu göstermektir.

Üniversite kütüphaneleri yaşam boyu öğrenen bireyler yaratmada önemli

sorumluklara sahiptir. Yukarıda verilen örneklerden yola çıkarak, üniversite

kütüphanelerinin bilgi okuryazarlığı konusunda önemli çalışmalara öncülük etmesi

gerekmektedir. Ülkemizde üniversite kütüphaneleri bazında bu tür örgütlenmelere

rastlanmamaktadır. Kütüphane kullanıcı eğitimleri verilmekte ancak kendi

standartlarımızı ortaya koyacak bir örgütlenme içine girilmemiştir. Her üniversite

kendi öğrenci grubu gereksinimlerini göz önünde bulundurarak, okutulan dersler

dikkate alınarak bir program geliştirmek zorundadır. Örneklerden anlaşıldığı gibi

öğretim üyeleri ve üniversite yönetimi ile işbirliği içinde olmak bu amacı

gerçekleştirmeyi kolaylaştıran bir yöntemdir. Bilgi okuryazarlığı becerilerinin bilgi

toplumu yaratmanın bir basamağı olduğunu, eleştirel düşünen, yaratıcı beyinler

yetiştirmenin bu becerilerle mümkün olacağını üniversite yönetimleri ve öğretim

üyelerine ve tabiki öğrencilere anlatabilecek en önemli birim ise kütüphane ve onun

kütüphanecileridir.

103

Artan bilginin yeni gelen nesle bir kargaşa ortamı yaratmaması ancak bilgi

okuryazarı bireyler yetiştirerek mümkün olacaktır. Ülkemizde yukarıda verilen

örneklerdeki gibi programlar hazırlanmış olmasa da içeriğini oluşturan eğitimler,

çalışmalar üniversitelerimizde düzenlenmektedir. Önemli olan nokta standartlaşmayı

sağlayabilmek, bütünlük ve birlik içinde hareket edebilmektir.

104

3. BÖLÜM

ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİ İÇİN BİLGİ

OKURYAZARLIĞI PLANI HAZIRLAMA

Bu bölümün amacı, hayat boyu öğrenen bilgi okuryazarı

bireyler yetiştirebilmek için üniversite kütüphanelerinin bilgi okuryazarlığı

becerilerini planlı bir şekilde bireylere vermesinin önemini ortaya koyarak,

planın nasıl hazırlanması ve uygulanması gerektiğini detaylarıyla

açıklamaktır.

3.1 Bilgi Okuryazarlığı Planı

Plan kavramının anlaşılabilmesi için öncelikle kelime anlamını açıklamakta

fayda vardır. Plan, Türk Dil Kurumu sözlüğününe göre;

“Bir işin, bir eserin gerçekleştirilmesi için uyulması tasarlanan düzen” 126anlamına gelmektedir.

“Planlama, çeşitli alanlarda yapılacak aktivitelerin düşünce işleminin bir

şablon üzerinde gösterilmesi, tasarlanmasıdır”.127

Tanımlardan da anlaşıldığı gibi planlama ortaya atılan bir fikrin

gerçekleşmesi için oluşturulan, yapılacaklar ve bu süreçte uyulacak kuralların

sistematik biçimidir.

126 Türk Dil Kurumu Çevrimiçi Sözlük, [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak: http://www.tdk.gov.tr/TR/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&Kelime=plan, 11.07.2007. 127 Wikipedia, Free Encyclopedia. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://en.wikipedia.org/wiki/Planning, 11.07.2007.

105

Üniversite kütüphaneleri bilgi okuryazarlığı becerilerinin öğrencilere ve

diğer kullanıcılarına kazandırılması aşamasında planlı bir program izlenmelidir.

Üniversite ve benzeri eğitim ve öğretim kurumlarında kapsamlı bir bilgi

okuryazarlığı planın varlığı o kurumun bilgi okuryazarlığı konusunda aldığı büyük

sorumluluğun ve yaşam boyu öğrenen bireyler yetiştimenin önemini kavramın önemli

göstergesidir.

Bilgi okuryazarı planı, öğrencileri, öğretim üyeleri ve çalışanlarının bilgi

ihtiyaçlarının dikkate alındığını ve aynı zamanda bu bilgi ihtiyacının nasıl

karşılanacağını göstermekte faydalı olacaktır.

Bilgi okuryazarlığı planı hazırlamak, öğrenci, fakülte üyesi ve çalışanların

ihtiyaçlarını akademik topluluğun üyeleri olan, kurumun yöneticilerine, üniversite

rektör ve dekanlarına, gelecek öğrenci ve öğrenci ailelerine açık bir şekilde sunma

imkânı tanımaktadır. Bu plan ile birlikte öğrenci, öğretim üyesi ve çalışanlarının bilgi

çağıyla nasıl başedebilen bireyler olacağını bizlere göstermektedir.

Bilgi okuryazarlığı planı, uygulanacak programın rotasını, kimlere nasıl

uygulanacağını ve bu program aracılığıyla varılmak istenen hedefi gösterecektir.

Eğitim kurumları olarak bilgi okuryazarı bireyler yetiştirmek en önemli

hedef olmalıdır. Bunun için de belirli stratejiler geliştirerek bilgi okuryazarlığı planını

kurumun bir parçası haline getirmek gerekmektedir. Planı oluşturmadan önce şekilsel

olarak plandan önce ve sonraki aşamaları şu şekilde gösterebiliriz.

106

Şekil 9: Kurumsal Bilgi Okuryazarlığı Planı Hazırlama Aşamaları128

Bu çalışmada üniversite kütüphaneleri için bilgi okuryazarlığı planı

hazırlama konusu incelenecektir.

3.2 Plan Hazırlamayı Planlama

Plan hazırlarken kim, ne zaman, nerede ve nasıl sorularının öncelikli

olarak cevaplanması gerekmektedir. Yapılacak planın tek başına yeterli olabileceği

düşünülmemelidir. Planın kimler için hazırlanacağı, zamanlama, karşılaşılabilecek

olası durumlar ve neyin yapılmak istenildiği üzerine düşünülmesi gerekmektedir.

Bağlı bulunulan kurumun yazılı veya yazılı olmayan kuralları belirlenmeli

ve üniversitenin nasıl çalıştığı hakkında detaylı bilgiler edinilmelidir.

128 Lau, a.g.e., s. 22.

107

Şekil 10: Stratejik Planlama129

ACRL’nin 2005 yılında verdiği Kapsamlı Bilgi Okuryazarlığı Planı

Oluşturma kurs dokümanında plan grubu oluşturulurken ön bir çalışma yapılması

gerekliliği önemle vurgulanmaktadır Bunun için sorulardan oluşan bir listenin

yardımıyla elde edilmek istene bilgiler kolayca saptanabilir.

• Kim hangi bölüme veya idari birime bağlı?

• Kim hangi bölümle ilgili çalışmaları yönetecek?

• Nasıl bir raporlama yolu izlenecek?

• Onay için kim yeni bir program sunacak? Kime sunulacak?

129 Lau, a.g.e., s.24.

108

• Onaylama süreci ne kadar zaman alacak?

• Onaylama işlemi üniversite dışında yapılabilecek mi?

• Program üniversite içinde nasıl pazarlanacak, tanıtılacak?

• Üniversitenin en yoğun ve sakin zamanları nelerdir?

• Katılanabilecek bilgi okuryazarlığı ile ilgili herhangi bir toplantı veya konferans

var mı?130

Planlamayı planlama aşamasında kim, ne zaman, nerede bu planı

hazırlayacak soruları üzerinde durulacaktır.

3.2.1 Planlama Grubu Oluşturma

Planlama grubu oluştururken önemli olan; kurumun, üniversitenin ne

kadar büyük veya küçük olduğu değil bu planı kimlerle hazırlanacağının tespit

edilmesidir. Grubun kimlerden oluşacağının belirlenmesi stratejik bir karar

olacağından planın ortaya çıkış sürecini de etkileyen bir etken olmaktadır. Bu sebeple

üniversitenin organizasyonel yapısının çıkarılması planlama grubunda kimlerin yer

alabileceğinin tespitini kolaylaştıracaktır. Üniversite içindeki her birim ve kişi dikkate

alınmalıdır. Rektör ofisinden en küçük birime kadar herkesin fikrinin alınması planın

daha kapsamlı oluşturulmasına yardımcı olacaktır. Eğer herkesin katılımının zor ve

karmaşaya sebep olacağı düşünülürse kütüphane komitesi, dekanlar kurulu, öğretim

üyeleri kurulu veya öğrenci birliği ile iletişim kurulması gerekmektedir. Bunların

yanısıra anahtar kişiler üzerine odaklanılması işin akışını ve işleyişini hızlandıracaktır.

130 ACRL, “Creating a Comprehensive Plan for Information Literacy”, Çevrimiçi Eğitimin Dokümanı, 2005, s.5.

109

Takım yöneticileri, birim yöneticileri gibi anahtar grupların içinde kimin kime rapor

verdiği, kim kimin yöneticisi, kim kimden sorumlu gibi soruların da yanıtlanması

planlama aşamasında büyük önem taşımaktadır. 131

Grup oluşururken dikkat edilmesi gereken önemli konulardan biri de

grubun büyüklüğü ile ilgilidir. Çok büyük bir grupta herkesin fikrinin alınması ve

bunlar üzerine yorum yapılması çok zaman alacağından planın ve programın

aksamasına sebep olabilir, grubun küçük olması durumunda, bilgilerin toplanması ve

üniversitedeki ilgili birimlerden elde edilen bilgilerin düzenlenmesi aşamasında bazı

gecikmeler söz konusu olabilmektedir.132 Yöneticilerden, öğretim üyelerinden,

kütüphanecilerden, üniversitenin bilgi sistemeleri bölümünden, eğitim geliştirme

uzmanlarından, öğrenciler vb. oluşturulan planlama grubu nasıl bir araya getirildiyse

yapılan işin amacı ve sorumlulukları belirlendiğinde bilgi okuryazarlığı planı

hazırlayabilmek için belli ölçülerde her tür gereksinimin ortaya net bir şekilde çıktığı

görülecektir.

Diğer taraftan planlama grubunu biçimlendirme görevi kütüphanelere değil

de bağlı bulunulan kurumun kendi kurallarına, politikalarına, denetim ve yönetimine

bırakılmış olabilir. Bu durumda kütüphane ve kütüphanecilerin fikirlerinin,

oluşturulacak plan grubu ve program için taslak planı hazırlayıp ilgili mercilere

sunmaları bu tür bir çalışmanın içinde yer alabilmek için etkili bir yöntem olacaktır.

Planın en önemli kısmının grubun kimlerden oluşacağına karar verilme

aşaması olduğuna yukarıda bahsedilmişti. Bu konuyla ilgili beyin fırtınası yapabilmek

için aşağıda örneği verilen formun hazırlanması gruba kimlerin ne faydası

olabileceğinin tespitine yardımcı olacaktır.

131 Joanna M. Burkhardt, Mary C. MacDonald, andree J. Rathemacher, Creating a Comprehensive Information Literacy Plan: How to do it Manual and Cd-Rom for Librarians, New York, Neal Schuman Publishers, Inc., 2005, s. 3. 132 Nancy Kranich, “Building Information- Smart Communities”, American Libraries, 2000, 31(11), s.7.

110

Planlamayı planlama aşamasının ikinci önemli aşaması ise bilgi

okuryazarlığı planı oluşturma konusuyla ilgili yapılacak toplantıların formatı ve

zamanının belirlenmesidir.133 Çok çeşitli toplantı biçimleri bulunmaktadır. Açık alan

toplantıları birçok kişinin kendini rahat hissetmesine ve bilgi okuryazarlığı ve bunun

üniversite veya bağlı olunan kuruma olan etkileriyle ilgili fikirler yaratmasına

yardımcı olacaktır. Ortamın rahat olması daha yaratıcı fikirler ortaya çıkmasını

sağlayacaktır. Bu toplantıların grubun hoşuna gidebilecek bazı aktiviteler ve

ikramlarla desteklenmesi motivasyon arttırıcı bir etki yaratmaktadır.

Grup bu tip toplantıların yanı sıra belirlenen zaman aralıklarında bir araya

gelip ya bir tam gün veya gerekli süreye göre yarım gün sadece bu konu üzerine

odaklanıp bir arada fikirler üretme yoluna gidebilir. Kampus içinde üniversitedeki

diğer grupları da bu çalışmanın içine dâhil edip fikir alışverişlerinde bulunulmak

istenirse bilgi okuryazarlığı planı üzerine bir çalıştay üniversite genelinde

düzenlenebilir ve her tür gruba ait bireyle görüşme imkânı elde edilebilir Bu

seçeneklerin dışında üniversite birden fazla kampuslerden oluşuyorsa ve fiziksel

buluşmalar zorlaşıyorsa da üniversitenin diğer kampuslerinde hedef grup belirlenip

uzaktan iletişim yolları seçilerek de toplantılar gerçekleştimek doğru bir yol olacaktır.

İletişim sürecinde sorunlarla karşılaşılmaması için her bir grup için grup lideri

belirlenmesi hedefe ulaşma zamanını olumlu yönde etkileyecektir.

Konuyla ilgili toplantı çeşitleri şöyle sıralanabilir:

• Çalışma kolları toplantısı

• Kampus içinde sakin alanlarda toplantı

• Açık alan toplantıları

• Uygun olan tüm toplantı çeşitlerinin hepsinin şartlara göre uygulanması134

133 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.8. 134 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.9.

111

Toplantıların biçimi konusundan sonra gelen diğer konu ise düzenlenecek

bu toplantıların ne zaman yapılacağı konusudur. Bu konula ilgili olarak en doğru yol

üniversitenin akademik takvimine göre hareket edilmesidir. Bunun yanı sıra planlama

için oluşturulan grupların en yoğun olabilecekleri dönemin tespitinin yapılması

gerekmektedir. Bunun tespiti için sorulması gereken sorular şunlardır:

• Okulun ilk ve son haftaları, buluşmak için uygun mu?

• Kış veya bahar tatilleri grup çalışanları için uygun olacak mı?

• Bütün çalışma grubu hangi tarihlerde birlikte tam zamanlı çalışabilecek?

• Her üyenin tatile çıkış zamanları nelerdir?135

Bu soruların yanıtlanması zaman çizelgesi çıkartılırken önem kazanacak ve

hangi grup hangi tarihlerde daha aktif çalışabilir konusu açıklık kazanacaktır.

3.2.2 İhtiyaçların Belirlenmesi

Planlama grubu bilgi okuryazarlığı planı için nelerin gerekli olduğunu

saptamalıdır. İhtiyaçların saptanmasının nedeni bağlı bulunulan üniversiteye gerçekçi,

açık - anlaşılır bir plan hazırlayabilmektir. Bunun için doğru ve tam bilgilerin

toplanması, elde edilmesi gerekmektedir. Eğer istekler, ihtiyaçlar doğru bir şekilde

ortaya konabilirse, üniversite yönetiminden maddi ve manevi destek görmek zor

olmayacaktır.

İhtiyaçlar belirlenirken pasif ve aktif metodlar kullanılabilmektedir.

Önemli olan hangi metodun bizim çalışmamıza daha yararlı olacağının kararının

verilmesidir. Pasif yolla ihtiyaçların belirlenmesi nedensel, daha önce denenmiş ve

gözlemlenmiş kanıtların elde edilmesi anlamına gelmektedir. Aktif bilgi ihtiyacı

135 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.7.

112

saptama metodu ise hedef grubu basılı ya da çevrimiçi anketlerde kullanma,

görüşmeler yoluyla bilgi edinebilme anlamına gelmektedir. 136

Aktif yolla ihtiyaçların belirlenebilmesi için, kütüphaneciler, öğretim

üyeleri ve öğrencilerle anket ve görüşmeler yapılabilir, görüşme yapılan grupların ve o

günün ihtiyaçlarına göre hazırlanacak olan bilgi okuryazarlığı planı için ihtiyaçlar

belirlenir. Anket seçilmiş bir gruba veya üniversitenin geneline uygulanmaktadır.

Ancak üniversitenin büyüklüğüne göre bu seçim yapılmaktadır. Eğer üniversite

öğrenci sayısı çok fazla ise herkese ulaşmak ve ve anketleri değerlendirmek zaman

alacağından fokus gruba anket uygulamak tercih edilirse daha kısa sürede istenilen

bilgiler elde edilmiş olacaktır.137 Bunun yanısıra e-posta yoluyla anket veya sayısal

ortamda hazırlanıp link olarak gönderilecek anketler de bilginin elde edilip

değerlendirme sürecini kısaltan aynı zamanda maliyeti düşük yöntemlerdir.138

İhtiyaçları belirlemek için yapılabilecek çalışmalara örnek olarak şunları

söylemek mümkündür:

• Öğrenci anketi düzenleme

• Daha önceki deneyimleri ve sonuçlarını gözden geçirme

• Danışma masalarına gelen araştırma sorularının sayılması

• Kampus e-posta listesinden sorular yöneltme

• Grup görüşmeleri düzenleme

• Kütüphane kullanıcılarını araştırma yaparken gözlemleme

• Seçilmiş kütüphane kullanıcısına belli aralıklarla küçük sınavlar hazırlama139

136 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.10. 137 Mignon S. Adams, J. A. Beck, User Surveys in College Libraries, Chicago: College Library Information Packet Committe, College Libraries Setion, Association of College and Research Libraries, American Library Association, 1995, s. 63. 138 Linda B. Bourque, Eve P. Fielder, How to Conduct Self- Administrated and Mail Surveys, The Survey Kit 3. Thousand Oaks, CA: Sage, 1995, s. 93. 139 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.12.

113

3.2.3 Geriye Dönük Bilgilerin Elde Edilmesi

Planlama grubu, kütüphanenin ve üniversitenin oraganizasyon şemasını

incelemelidir. Üniversite ve kütüphanenin uzun ve kısa vadede neler yapmak

istediklerini stratejik planlardan yola çıkarak, bugüne kadar neler yaptıklarının elde

edilmesi yapılacakları planlarken çizilecek tablonun oluşmasına yardımcı olacaktır.

Kurum içinde öğrencilerin başarı grafiği artırmaya yönelik ne gibi çalışmalar

yapıldığının, kütüphanenin bu çalışmaların hangi aşamasında görev aldığınının ve bu

çalışmaların tarihçesinin öğrenilmesi gerekmektedir. Bu konularda elde edilen bilgiler

planlama grubunun büyük resmi görmesini sağlayan faydalı bir yol olacaktır. Bu

bilgileri elde etmek için üniversitenin uzun süredir fakülte üyeliği yapan kişilerden,

yönetim birimlerinden ve destek görevlilerinden bilgi alınabilir. Bunun dışında,

üniversitede bugüne kadar açılmış kurs kataloglarının, mezunlar tarafından çıkarılan

yayınların, toplantı raporlarının, yıllık raporların, üniversite için hazırlanmış bilgi

verici kitapçık ve broşürlerin, politika ve kuralların incelenmesi de detaylı bilgi

edinebilmek açısından büyük önem taşımaktadır.

Planlama grubu geriye dönük bilgileri elde ederken grub kendini de bilgi

okuryazarlığı konusunda geliştirmelidir. Ülkede bugüne kadar yapılan çalışmalar, bu

konuyla ilgili devlet tarafından yapılan çalışmalar, alınan kararlar araştırılıp

okunmalıdır. Diğer ülkelerde daha önce yapılmış çalışmalar gözden geçirilmeli,

kütüphane derneklerinin faaliyetleri örnek olması açısından incelenmelidir. Değişik

ülkelerin kütüphanecilik dernekleri tarafından hazırlanmış bilgi okuryazarlığı

standartlarının derlenmesi kendi koşullarımıza uygun standartlar oluşturmayı

kolaylaştıracaktır

Planlama grubunda yer alan kütüphaneciler bu konuda kendilerini bireysel

olarak da geliştirmeye durmadan devam etmeliler. Bilgi okuryazarlığı, plan ve

program konusunda bir kaynakça hazırlanıp okumalar bu konuda bireysel eğitime

yardımcı olacaktır. Okumaların yanı sıra ulusal ve uluslararası toplantılar, çalıştaylar

114

ve konfreransları takip etmek ve bunlara katılmak güncel bilgi edinmek, paylaşmak

bunları uygulamaya dökmek için uygun bir zemin oluşturmaya yardımcı olmaktadır.

Bu konuda hazırlanmış web sayfaları, e-posta yoluyla bilgi edinme,

forumlarda bilgi paylaşarak da bir takım veriler elde etmenin başka yoludur.

3.2.4 Bağlı Kalınacak Zamanın Belirlenmesi

Planlama grubu içinde plan bölümlere ayrılıp ilgili gruplara verilir. Bu

bölümün ne kadar sürede biteceği ve bitmesi gerektiği belirlenmelidir. Bu sebeple bir

zaman tablosu oluşturulmalıdır. Toplantı tutanaklarının hazırlanması, elde edilen

bilgilerin raporlanması belli bir zaman içinde yapılmalıdır. Ne kadar zamanda bir

raporun hazırlanacağının, toplantı raporlarının ne kadar sürede herkesin bilgisine

sunulacağının belirlenmesi eşgüdüm içinde çalışmayı sağlamaktadır. Hazırlanan

raporlar zaman geçirmeden e-posta, grup çevrimiçi listesi, web sayfaları, kütüphane

bültenleri aracılığıyla paylaşıldığında grup arasında bilgilerin akıcı bir şekilde

dolaşımı sağlanmış olacaktır. Planlama grubunu oluşuran küçük grupların bağlı

bulundukları birimleri toplantı konu ve sonuçlarıyla ilgili bilgilendirmeyi yapmaları

üniverisite içindeki iletişimi de güçlendirmektedir.

Büyük projeleri tamamlamak için proje zaman dilimlerine bölünmelidir.

Bitiş tarihlerinin belirlenmesi grup üyelerini bu işi zamanında bitirmeye

güdülemektedir. Her bir konu için ne kadar zamanın harcandığı ölçülmeli, biten her

küçük proje sonunda yorumlar ve bulgular yazılmalıdır. 140

3.2.5 Planda Yer Alacak Konuların/Başlıkların Belirlenmesi

Üniversite hakkında bu aşamaya gelene kadar detaylı bilgiler edinildi.

Projede kimlerin, ne zaman nasıl yer alacağı saptandı. Bunlara bağlı kalınarak bir

140 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.19.

115

zaman tablosu oluşturuldu. Bu bilgiler edinilmeye çalışılırken üniversitenin neye

ihtiyacı olduğu anlaşıldı. İncelenen diğer proje ve planlar neler üzerinde durulması

gerektiğiyle ilgili plan ve proje grubuna fikirler verdi.

Kütüphaneciler kütüphane eğitimleri üzerine düşünerek nasıl bir bilgi

okuryazarlığı planı hazırlanması gerektiği üzerinde araştırma yaparak planda yer

alacak yeni fikirleri ve uygulamaları, bunların doğurabileceği sonuçları birçok yolla

elde etmek mümkündür. Günümüzde çevrimiçi eğitici dokümanlar, bu konuda

hazırlanmış web siteleri, seminerler ve çalıştayları takip ederek güncel bilgileri elde

etme yoluna gidilmektedir.

Elde edilen konuyla ilgili bilgilerin yanı sıra, görevler, amaçlar, hedefler,

planlar, idari ve kurumsal destek, müfredatla ilgili gerekli açıklamalar, işbirliği,

pedagoji, projede görevlendirilecek kişiler, tanıtım faaliyetleri ve değerlendirme

bölümleri raporda ayrıntılı bir şeklide verilerek üniversite yönetimi ve ilgili birimlerin

bu projeye dikkati çekilerek önemi anlatılmış olacaktır.141 Projenin planında bu

başlıklara yer verilmelidir, kurumun yapısına göre bunları arttırmak mümkündür. Her

bir başlık ayrı bir araştırma ve detaylı bir çalışma gerektirmektedir.

Burkhardt, MacDonald ve Rathemacher’a göre “iyi, dikkatli, özenli ve

detaylı hazırlanmış öğrencilerin öğrenme süreçlerini devam ettiren ve destekleyen bir

bilgi okuryazarlığı planı bütün parçaları birlikte, sorunsuz çalışan iyi yağlanmış bir

motora benzer”. Buradaki benzetmeden anlaşılacağı gibi, her detayın önceden

düşünülmüş olması bilgi okuryazarlığı programında önceden çıkabilecek sorunların,

varsa eksikliklerin görülmesine imkân verir.

Bilgi okuryazarlığı planında hedefler, amaç ve görevler bölümü

hazırlanırken anlam ve içerikte boşluklar kalmamasına özen gösterilmelidir. Bunun

için kurumun, üniversitenin amaçları gözden geçirilmelidir. Kütüphanenin stratejik

141 ACRL, a.g.e. s.15.

116

planı veya amaçlarını ortaya koyan dokümanın incelenmesiyle kütüphane ve bağlı

olduğu kurumun amaç ve hedeflerine göre hareket edilmiş olacaktır.142 Bununla

beraber üniversitenin diğer birimlerine ait stratejik planların incelenmesi de

hazırlanacak bilgi okuryazarlığı planının derinliğini arttıracaktır. Üniversite içinde

bulunan bölümlerin amaç ve hedeflerinin bilinmesi planın geniş bir düzlemde

incelenme ve içeriğinde nelerin olması gerektiğine işaret eden noktaları ortaya

koyacaktır. Bilgi okuryazarlığı planının herkesi kapsaması isteniyorsa her bireyin

bulunduğu öğretim ortamı incelenerek saptamalar yapılmalıdır.

ACRL’ye göre planda bulunması gerekli olan bölümler/konular şöyle sıralanmıştır:

• İdari ve kurumsal destek

• Müfredat ile uyum

• Pedagoji

• Projede görev alacaklar

• Tanıtım hizmetleri

• Değerlendirme

• Süre

• Bütçe

Bu sayılan önemli başlıklar yukarıda da bahsedildiği gibi kurumsal yapının

durumuna göre arttırılabilmekte veya değişikliğe uğrayabilmektedir.

İdari ve kurumsal destek: Birçok kurum için bu konu oldukça zordur. Birçok

yönetici bilgi okuryazarlığı planı oluşturulmasının gerekliliğini, iyi bir fikir ve iyi bir

hedef olduğunu savunur. Ancak bütçe ve eleman sağlama konuları söz konusu

olduğunda bu desteğin azaldığı görülmektedir. Bu sebeple planı ekonomik açıdan

destekleyebilecek başka imkânlar yaratılmalı, finansal kaynak bulunmalıdır. Bu

sağlanamadığı takdirde eldeki imkânların en verimli biçimde nasıl kullanılabileceğinin

142 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e. s.21.

117

programı da plana eklenmelidir. Bunun yanı sıra bağlı bulunulan kurumdan bu plan ve

programı hazırlayan grubun üyelerinin sürekli eğitimi desteklenmeli ve var olan bilgi

okuryazarlığı toplantı, konferans ve eğitimlerine katılımları desteklenmelidir.

Müfredat ile uyum: Planlama grubu eğer kampus içindeki değişik birimlerden

kişilerce oluşturulmuşsa bu bölümlerle ilgili detaylı bilgi edilebilmiş sayarsak bilgi

okuryazarlığı planı hazırlarken her akademik birimin, bölümün beklentileri alınmış

olacaktır. Öğretim teknikleri ve konularına göre bir plan oluşturmak kaçınılmazdır.143

Pedagojik çalışmalar: Bu konu detaylı ve dikkatli bir çalışma gerektirmektedir.

Planlama grubu öğrenme yöntemlerini, öğrenme biçimlerini ve bilgi okuryazarlığı

modellerini bilmelidir.144 Günümüzde en yaygın pedagoji uygulamaları öğrenciyi

kaynak, problem tabanlı öğrenmeye yönelten öğrenci merkezli öğrenmedir.145

Bu konuda bilimsel verilere göre hareket etmek adına üniversitenin psikolojik

danışmanlık bölümüyle işbirliği içine girmek gerekebilir.

Projede görev alacaklar: Kütüphanecilerin birçoğu bilgi okuryazarlığı bilgi ve

becerilerini yaymada, tanıtma ve öğretmede her zaman aktif rol alan kişilerdir. Ancak

yine de kütüphane içinden bu projede yer alacakların belirlenmesi gerekmektedir.

Bunun için çalışanların iş yükü, ellerindeki işlerin bitiş tarihi, yakın vadede

yapacakları dikkatlice incelenmeli ve uygun kişi bu ölçütlere göre belirlenmeli.

Bununla beraber kütüphanecilerin dışında kimlerin bu projeye dâhil olacağının da

tespit edilmesi gerekmektedir. Yukarıda sıralanan ölçütler bu kişilerin seçiminde de

göz önünde bulundurulmalıdır.146

Tanıtım hizmetleri: Plan ve programın tanımı için çeşitli tanıtım planları

yapılmalıdır. Bunun için kampus bülteni, üniversite web sitesi, e-posta yöntemi,

143 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.23. 144 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.24. 145 Peter Roberts, Education, Literacy, and Humanization: Exploring the Work of Paulo Freire, Westport, Conn. : Bergin & Garvey, 2000, s.80. 146 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.24.

118

mezun bültenleri, kütüphane bültenleri, kampus içinde varsa yayın yapan TV veya

radyo gibi bilindik yöntemler kullanılmaktadır.

Değerlendirme: Bilgi okuryazarlığını hazırlarken başvurulacak bilgiler arasında

kütüphane eğitimlerini, öğrencilerin öğrenme düzeylerini belirleyecek çalışmaları,

eğitim verenin öğretme düzeyini belirleyecek çalışmaları sayabiliriz. 147Bu aşamada

bu çalışmaların değerlendirmesi yapılmaktadır. Bunun yanı sıra kütüphane bu güne

kadar düzenlenen eğitimlerden yola çıkarak öğrencilere bilgi okuryazarlığı

becerilerinin ne kadar kazandırılabildiği de değerlendirilmelidir.148 Bu veriler bundan

sonra yapılacakları göstermek açısından bir yol haritası çıkartmaya yardımcı olacaktır.

3.2.6 Planı Yazacak Grubun Oluşturulması

Planı yazacak grubun küçük olması her şeyin toparlanıp bir araya

getirilmesi daha kolay ve zaman kazandırıcıdır. Önemli olan yazıp toparlanan

bilgilerin belirlenen sürelerce grup üyelerine rapor edilmesidir. Rapor edilen bilgiler

diğer grup üyeleri tarafından gözden geçirilip varsa düzeltmeler, eklemeler veya

çıkartmalar yapılarak plan adım adım yazılır. Yazma işlemi başka bir şekilde de

gruplara ayrılabilir. Örneğin kredili ders olarak verilmesi düşünülürse öğretim

üyelerine bu kısım verilebilir, kütüphane politika ve kuralları ve eğitim programları ile

ilgili bölüm kütüphaneciler tarafından yazılabilir. Ancak sonuçta hepsi bir araya

getirilerek bütünsel bir bakışla değerlendirme yapılmalıdır. Plan yazma ekibi şu kişiler

arasından belirlenebilir:

• Kütüphaneciler

• Öğretim üyeleri

• Yöneticiler

• Yazma Komitesi149

147 ACRL, a.g.e. s.12. 148 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.25. 149 ACRL, a.g.e. s. 16.

119

3.2.7 Öneri ve İpuçlarının Kullanılması

Burkhardt, MacDonald ve Rathemacher’a göre plan hazırlanırken şu

noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir:

• Olabildiğince açık ve detaylı olunmalı

• Seçenekler, öneriler sunulmalı

• Adım adım ve modüler düşünülmeli

• Hazırlanan plan ulusal standartlar ile veya başka ülkelerin hazırladığı standartlar

ile karşılaştırılmalı

• Öğretme yöntemleri çeşitlendirilmeli

• Ölçülebilir sonuç elde etme yöntemleri geliştirilmeli

• Plan öğrencilerle sınırlandırılmamalı

• “Büyük düşün, yavaş yavaş başla, ama başla” mantığı yürütülmeli.

3.3 Planın Yazma Aşamasının Hazırlanması

Plan için gerekli bilgiler sağlandıktan sonra yazma işlemine geçilecektir.

Bu işlemin sorunsuz ve vaktinde tammamlanması için bir takım hazırlıklar ve bunun

için de bir planlama yapılması gerekmektedir.

3.3.1 Yazma Stratejileri

Bir önceki aşamalarda yazma grubu oluşturulmuştu. Yazma stratejileri için

bu grup bilgi okuryazarlığı ile ilgili belirlenen hedeflerin neler olduğu konusunda

toplanmalı ve hedefler hakkında karar vermelidir.

Hedeflerin belirlenmesi aynı zamanda yazılacak plan için stratejiler

geliştirilmesini kolaylaştıracaktır. Planın nasıl yazılacağının planlanması da programın

taslağını ve detayını ortaya koyacaktır. Toplantı zamanları, görevlerin yazılması,

120

taslakların dijital ortamda paylaşılması yazılacak olan planda dikkate alınması gereken

unsurlardır. 150

3.3.2 Planın Ana Hatlarının Belirlenmesi

Hedefler ve bu hedeflerin nasıl gerçekleştirileceği sırasıyla ayrıntılı bir

biçimde yazılmalıdır. Bazı durumlarda yazmaya başlamadan önce planın şeklini

oluşturmak zordur ve bu sebeple hazırlanmış planlar incelenerek fikir edinilebilir.

ACRL’nin hazırladığı Bilgi Okuryazarlığı Yetkinlikleri dokümanı incelenebilir.151

Planın şekli önemlidir. Planın şekli okunmasını kolaylaştırabilir de

zorlaştırabilir de. Bu sebeple planı sade ve açık bir şeklide hazırlamak iyi bir tercih

olacaktır.152 Herkesin anlayabileceği bir dilde yazılması da planın anlaşılıp faydalı

hale dönüştürülmesinde etkili olacaktır.

3.3.3 Planda Yer Alacak Önemli Noktalar

Planda önceliğin hangi başlıklara verileceği bu aşamada belirlenecektir.

Giriş ve gerekçe: Bilgi okuryazarlığı planının neden, kimler için kimler tarafından

hazırlandığının anlatılması gereken bölüm.

Hazırlanan planın uygulayıcılarının bilgilendirilmesi ve hazırlanması: Plan kimler

tarafından hedef kitleye uygulanacak, bilgi okuryazarlığı eğitimini kimler verecek.

Eğer öğretim üyeleri verecekse onların ne kadar eğitime ihtiyacı olduğu saptanacak,

kütüphaneciler verecekse nasıl bir eğitim üzerinden gidilecek bu konular açıklanacak.

150 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.33. 151 ACRL Information Literacy Competency Standarts for Higher Education, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.ala.org/ala/acrl/acrlstandards/informationliteracycompetency.htm, 18.07.2007. 152 ACRL, a.g.e. s. 17.

121

Kredili ders olarak bilgi okuryazarlığı dersi verilmesi üzerine fikirler: Bilgi

okuryazarlığı derslerinin kredili ders olarak verilmesi önerilecekse bu konuyla ilgili

düşüncelerin kâğıda aktarıldığı aşamadır. Daha önce yapılmamış bir uygulama

olduğundan bu derslerin gerekliliği ve sonuçların faydaları anlatılmalıdır.

Öğretim üyeleriyle işbirliği: Bilgi okuryazarlığı programı geliştirmek ve yürütmek

için öğretim üyeleriyle işbirliği içinde olmak şarttır. Plan hazırlanırken de bu konunun

öneminin hem öğretim üyelerine hem de yönetim birimlerine anlatılması bilgi

okuryazarlığı becerilerini kazandırmak için düşünülen uygulamaların onay görmesini

sağlayacaktır. Kredili ders olarak okutulması veya öğrencilerin konu spesifik eğitimler

için kütüphanelere getirilmeleri için kütüphaneci ve öğretim üyeleri eşgüdüm içinde

çalışmalıdırlar.

Lisans ve yüksek lisans öğrencilerinin karşılaştırılması: Planın hangi grupları

kapsadığı planda yer almalıdır. Lisans öğrencileri mi yoksa yüksek lisans

öğrencilerinin mi böyle bir programa ihtiyacı var bunun saptanması gerekmektedir.

Eğer kredili ders düşüncesi söz konusuysa bunun yüksek lisans öğrencilerini kapsayıp

kapsamayacağı konusu açık bir şekilde ifade edilmelidir. Her iki grubu kapsayan bir

program oluşturmak da mümkündür. İki grubun da gereksinimleri yapılan anket ve

gözlemlerle belirlenip karşılaştırıldığında ortaya çıkacak tabloya göre hareket

edilmesinde fayda vardır. Bu da planın yazım aşamasında olması gerekli önemli

bölümlerdendir.

Konuya özel eğitimler: Plan hazırlanmadan önce öğretim üyeleri ve kütüphanecilerin

ortak çalışmalarıyla öğrencilere konu spesifik eğitimler veridiyse bu planda örnek

çalışmalar olarak açık bir şekilde yer almalıdır. Eğitim isteklerinin kütüphane

tarafından nasıl karşılandığı, öğretim üyelerinin istekleri ve öğrencilerin ihtiyaçlarının

bu eğitimler sayesinde ne kadar karşılanabildiği yazılacak raporda belirtilmelidir.

122

3.3.4 Planın Uygulanacağı Hedef Kitle

Bilgi okuryazarlığı konusu her bireyi yakından ilgilendiren bir konudur.

Daha önceki bölümlerde bilgi toplumuna dâhil olabilmek için bilgi okuryazarı olmak

gerektiği vurgulanmıştı. Dolayısıyla üniversite içindeki öğrenciler dışındaki gruplar da

bu konunun çekim alanına girmektedir. Önemli olan hazırlanan bilgi okuryazarlığı

planının kimleri kapsayacağına başta karar vermektir. Eğer bu konu bilinirse o hedef

kitle üzerinde çalışmalar ve araştırmalar başlatılıp, o grubun profiline göre bir program

hazırlanabilecektir. Örneğin öğrenciler bu planın kendilerine nasıl bir yarar

sağlayacağını, iş hayatında ve okul hayatında nasıl bir yardımı olacağını merak

edecekler. İdari birim ise bu planın olmasının üniversite nüfusunu nasıl etkileyeceğini,

herhangi bir maddi harcamaya sebep olup olmayacağını merak edecek. Önemli olan

plan yazma grubunun her iki grubun ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir plan ve program

oluşturabilmesidir.. Her grup için değişik içerikte planlar hazırlamak da mümkündür.

Plan yazmadan önce aşağıdaki grupların göz önünde bulundurulması

gerekmektedir:

• Kurumsal Yönetim Birimi: Kurumun reklâmı için bir araç olarak kullanabilir.

Yöneticiler (rektör, dekan, müdür) her ne kadar yoğun kişiler olsalar da tüm

ayrıntıları, önemli noktaları ve sonuçları bilmek isterler. Onlar için önemli olan

noktalardan biri de bu planın hazırlanmasının nasıl bir maliyet getireceğidir. Bu

sebeple yöneticiler önce büyük resmi ve daha sonra da resmin detaylarını görmek

isteyecektir. İçerikte bu ihtiyaçlar da dikkate alınmalıdır.

• Kütüphane Yönetimi: Kütüphane yönetimi en küçük detayla ilgilenen birimdir. Bu

plan hazırlandığında sorulara maruz kalacak grup kütüphanecilerdir. Bundan dolayı

plan her soruya cevap vermelidir.

123

• Öğretim üyeleri: Öğretim üyeleri bu planın öğretim hayatını nasıl değiştireceğini

bilmek isteyeceklerdir. Bu plan işlerini kolaylaştıracak mı yoksa zorlaştıracak mı?

Daha fazla çalışmayı gerektirecek mi? Bu konularla ilgili beklenen olumlu sonuçlar ve

bu planı sınıflara nasıl uygulayabilecekleri hakkında ayrıntılı bilgilere yer verilmelidir.

• Öğrenciler: Öğrenciler planı okuyacak kişiler grubuna girmeyebilir ama muhtemel

okuyucu grubuna sokuldukları takdirde onların ilgisini çekecek konular bu planda yer

verilemlidir. Örneğin araştırmalarında ve öğretim hayatları dışında bu becerileri

kazanmanın ne gibi faydaları olacağı açıklanmalıdır.

• Gelecek öğrenciler ve aileleri: Birçok öğrenci ve aileleri üniversite ve kütüphanesi

hakkında okula başlamadan önce bilgi sahibi olmak ister. Bu sebeple hazırlanacak bu

plan ailelerin verecekleri kararları olumlu yönde etkileyecektir. Bu düşünceden

hareket edilerek hazırlanacak planla bu grubun da dikkati çekilmelidir.

• Mezunlar: Mezunlar üniversiteye yeni katılacak öğrenciler için kurumun

referanslarıdır. Okulda hayatı yeni gelecek öğrencilere tavsiye edebilir, araştırma

yapabilme olanakları konusunda bu plan ve yapılanlar mezunlar tarafından örnek

gösterilebilir. Bu sebeple plan hazırlanırken mezunlarla ilgili kısımlar üzerine

düşünürken şu soruların cevabını bilmek faydalı olacaktır. Bu planı okumak mezunlar

için anlamlı olacak mı? Yeni öğrencilere bu planın önemini anlatabilecekler mi?

Öğrenciler için bu planın faydalarını fark edebilecekler mi? Eğer bu soruların yanıtları

bilinirse planda bu gruba yer verilip verilmeyeceğine de kolaylıkla karar verilebilir.

• Gelecek çalışanlar: Böyle bir planın hazırlanması grubun bilgi okuryazarlığına ne

kadar önem verdiğini gösterir. Yeni gelecek çalışanların kurumun bireye verdiği

önemi anlaması açısından bilgi okuryazarlığı önem taşımaktadır. Bu plan yeni gelecek

çalışanları bilgilendirmek ve etkilemek için de kullanılabilir.153

153 David L. Morgan, Alice U. Sannel, Planning Focus Groups, Focus Grup Kit 2, Thousand Oaks, CA: Sage, 1998, s. 57.

124

Yukarıda saydığımız gruplar planda hangi detayları görmek isteyeceklerdir:

• A’dan Z’ye her şey

• Amaç ve izlenecek yol

• Bilgi okuryazarlığı kuruma nasıl uyar

• Bilgi okuryazarlığı Programı için hangi dersler, programlar ve gruplar pilot

çalışma için seçilecek

• Programı kim verecek

• Bölümler bu plandan nasıl etkilenecek

• Öğrenme işleminin muhtemel sonuçları

• Ne kadar sürede verilecek

• Değerlendirme için nasıl bir plan yapılacak

• Bütçe ve personel

3.3.5 Planın Yazılma Aşamasının Zamanlanması

Genel olarak bu tür yenilikler yeni dönemin başında kullanıcıların

hizmetine sunulmaktadır. Dolayısıyla yöneticiler bilgi okuryazarlığı planının yeni

öğretim yılına kadar hazır edilmesini isteyebilir. Ancak eğer yazma aşaması için belli

bir bitiş tarihi öngörülmedi ise bu zamanı planı yazacak grup belirlemelidir.

Beklenmedik durumların doğabileceğine karşın zaman biraz esnek bırakılabilir ama

asla çok uzun bir zamana yayılmamalıdır, aksi takdirde yazma işlemi uzun zaman

alabilir.

Planın yazılma aşamasında zamanı ayarlarken dikkat edilmesi ve eşgüdüm

içinde çalışılması gereken bölümler bulunmaktadır. Plan grubu okulun/üniversitenin

diğer çalışanlarını da kapsadığından o birimlerin çalışma zamanları, en yoğun

oldukları dönemleri, bu birimlerin dikkatlerini toplayabildikleri en iyi zamanların

hangi dönemler olduğunun iyi araştırılması gerekmektedir.

125

Bunun yanı sıra yazılacak bölümlerin hangisi yazacak kişiye göre daha

akılda kalıcı ve çekici ise yazma işlemi oradan başlamalıdır. Sevilen ve akılda olan

konular daha hızlı bir şekilde yazılmaktadır. Böylelikle yazmaya yoğunlaşmak için

vakit harcanmamış olacaktır. Bir de uygun zaman ve şartlarda yazılmaya başlanan her

plan planlandığı şekilde zamanında tamamlanır.

Zamanlamaya uyulması bakımından yazılan bölümlerin kime rapor

edileceğinin de önceden bilinmesi önemlidir. Onay verecek birimlerden yazılan

bölümlerin onayının geri gelmesi ve varsa düzeltmelerin yapılması zaman alabilir.

Örneğin plan grubu kendi grup üyelerine yazılanları raporlayabilir, kütüphane

müdürüne, akademik komitelere ve üniversite yönetimine bu raporlamalar yapılabilir.

Her birim birbirinden farklı ve iş yükü ve planı inceleyebilecekleri zaman aralığı

farklılıklar göstermektedir.

Bir zaman çizelgesi oluşturulurken yazma grubu ne kadar sıklıkla bir araya

gelecek, yazılanlar e-posta yoluyla mı paylaşılacak, toplantılar çevrimiçi ortamlarda

yapılabilecek mi? Önemli olan nokta en kolay ve en etkili biçimde yazılanlar nasıl bir

araya getirilir bunun hesabını yapabilmektir. Plan için yukarıda sayılan tüm noktalar

göz önünde bulundurularak ilk aşama için 6 ay süre vermek doğru olacaktır. Bu süre

içinde taslak plan hazırlanacak, taslak plan, kütüphane komitesi ve yönetimine

sunulabilmesi için uygun hale getirilecek, taslak plan zamanında sunulan birimlerden

geri alınacak ve bu birimlerden gelen fikirler ve düzeltmeler yine zamanında

düzeltilecek.154 Planda bu şekilde ilerleme zamanında sağlanabilecektir. Öneri almak

için gönderilen taslak planın mutlaka zamanında geri gönderilmesi vurgulanmalıdır,

aksi takdirde gecikmeden bu birimler sorumlu tutulur veya fikirleri göz önünde

bulundurulmadan ilerleme sağlanabilir. Bu da grubun hatayı anlamasına sebep olur.

154 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.52.

126

3.4 Planın Yazılması

Planın yazılması en önemli aşamalardandır. Birçok kimse her türlü

raporun, planın, tezin vb. in en bezdirici kısmı yazma kısmı olarak görmektedir. Eğer

proje, yapılacaklar, hedefler ve bitirilecek süre açık bir şekilde belirtilmişse yazmaya

yoğunlaşmak kolaylaşır ve süreç sorunsuz bir biçimde tamamlanır. Planın

yazılmasında küçük adımlar hedeflendiği takdirde yazma işlemi bezdirici bir iş

olmaktan çıkıp eğlenceli bir hal alır. Plan yazılırken amacında asla sapılmamalı ve

nasıl, ne zaman, nerede ve kime sorularından uzaklaşılmadan bilgi okuryazarlığı planı

yazılmalıdır.

Planın yazma aşamasında genel çerçeve çizilmeli, nelere dikkat edileceği

ve her bir bölümde neler olacağı tasarlanmalı ve buna bağlı kalınmalıdır. Bilgi

okuryazarlığı planı yazılırken sürekli olarak büyük resim düşünülmeli ve

tamamlanılan bölümler gözden geçilerek zayıf kalan kısımlar veya fazla ayrıntılı

bölümler tekrar ele alınmalıdır.

Bilgi okuryazarlığı planı yazılırken belli başlı uygulanması gerekli

çalışmalar bulunmaktadır. Konuyu daha iyi anlayabilmek için bu unsurları ele almakta

fayda vardır.

3.4.1 Planda Yer Alacak Bölümlerin Belirlenmesi

Bilgi okuryazarlığı planının hazırlık aşamasında üzerinde önemle durulan

konu bu planın kimler için ve neden hazırlandığıyla ilgiliydi. Bundan dolayı yazılacak

planın belirlenen bu kişilerce anlaşılması ve uygulanmasının neden önemli olduğunun

açık bir dille ifade edilmesi gerekmektedir. Konunun iyice anlaşılabilmesi için

öncelikli olarak planda yer alacak terimlerin tanımlanması ve planın neden gerekli

olduğu ayrıntılı ancak sade bir dille ifade edilmelidir.

127

Burkhardt, MacDonald ve Rathemacher’a göre planda yer alması gerekli temel

bölümler şunlardır:

1. Terimlerin tanımın yapıldığı, kısaltmaların neler olduğunun açıklandığı, neden bu

terimlerin önemli olduğunun ve bu dokümanda ne kadar bilgi bulacaklarının

açıklandığı giriş bölümü.

2. Üniversitede uygulanan, kütüphane eğitimleri ve programlarının tarihi

3. Hedef ve amaçlar

4. Planın bütünü

5. Denetim

6. Değerlendirme

7. Planın gerçekleşme/tamamlanma süreci

8. Planın pazarlanması

Giriş: Bilgi okuryazarlığı planı hazırlama grubu üyeleri planın ismi ve üniversitenin

uygulamalarını yansıtan terimlerin neler olacağına karar vermelidir. Bunun için “bilgi

okuryazarlığı” terimi tanımlanmalı ve bu terime yakın terimler incelenip hangisinin

uygun olacağına ve anlamını açıkça ortaya koyacağının belirlenmesi gerekmektedir.

Bilgi okuryazarlığı planının sunulacağı ve uygulanacağı grubun bu terimden neler

anlayabileceği varsa bu kelimeyle eş anlamlı kelimeler araştırılmalıdır. Bunun için ise

tezin ilk bölümünde “bilgi okuryazarlığına giriş” kısmından yararlanılabilir. Burada

terimin ortaya çıkışı, o tarihe kadar bu tür uygulamalara verilen adlar incelenip hangisi

uygunsa o seçilmelidir.

Bununla beraber terimin uluslar arası tanımları incelenmeli ve planın giriş kısmında bu

tanımlar da yer almalıdır. Bilgi okuryazarlığı terimiyle ilişkili terimlere de bu kısımda

yer verilip gerekli tanımlamalar, aralarındaki benzerlikler ve ayrılıklar

vurgulanmalıdır.

128

Programın uygulanacağı grubu daha fazla aydınlatmak amacıyla bu kısımda bilgi

okuryazarlığının neden önemli olduğu, öğrencilerin gelecekte nasıl işe yarayacağının

önemi de bu kısımda yer almalıdır.

Üniversitede uygulanan, kütüphane eğitimleri ve diğer uygulamaların tarihi:

Planın bilgi okuryazarlığı ve kütüphanecilik konusunu çok az bilen kişiler tarafından

okunacağı unutulmamalıdır. Bu sebeple Kütüphanecilik tarihinde kütüphane

eğitimlerinin geçirdiği evreler, kütüphanelerin bugünkü durumları, kütüphanelerde

değişen bilgi arama stratejileri ve gelişen, artan bilgi kaynağı çeşitleri ve bunlar

arasından bilgiye erişebilme yöntemleri hakkında bilgi verilerek bugün gelinen

noktanın açıklanması konunun öneminin anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Kurumun

kendi kütüphanesinin tarihi, geçmişte bilgi okuryazarlığı konusuyla ilgili yapılanlar,

kütüphanede nelerin değiştiği, ne tür hizmetlerin geliştiği, şu an hangi uygulamaların

yapıldığına ve daha nelere ihtiyaç duyulduğuna da planda ayrıca yer verilmelidir.

Kütüphanenin teknolojik gelişmeleri kendi bünyesine nasıl adapte edebildiği ve henüz

kütüphanede uygulanamayan hangi çalışmaların eksik olduğu planda anlatılarak

kütüphanenin yenilikleri takip ettiği ve hizmetlerinin geliştirmek istediği

vurgulanmalıdır.

Planın hedef ve amaçları: Planın bu bölümünde hedefler açık bir biçimde ortaya

konmalıdır. Hedefler büyük resmi ortaya çıkarmalıdır. Uzun vadeli fikirler, tasarılar ve

büyük düşünme hedeflerin sağlam temeller üzerine oluşturulmasına yardımcı

olacaktır. 155

Hedefler oluşturulurken planın oluşmasında temel olarak ele alınacak bilgi

okuryazarlığı standartları incelenmeli ve üniversitenin amacı ile birlikte bilgi

okuryazarlığına getirdiği tanım da dikkate alınmalıdır. Önemli olan sadece hedefler

belirlemek değil, yapılabilecek hedefler belirlemektir. Kurum olarak, bilgi

okuryazarlığı planı hazırlama grubu olarak nelerin gerçekleştirilebileceği farkında

155 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e.s.74.

129

olunmalı ve o doğrultuda hedefler oluşturulmalıdır. Planda gerçekleştirilemeyecek

hedefler yer alırsa bu planın ve dolayısıyla onu hazırlayacak ve uygulanmasında rol

alacak grubu başarısız konuma sokacaktır. Bu nedenle ulusal veya uluslar arası

standartlar, yetkinlikler incelenmeli ancak aynen kopya edilmemeli kendi ülke ve

kurumumuz şartlarına göre yeniden düzenlenmelidir.

Planın bütünü: Planın bu kısmında detaylı bilgilerin açık bir şekilde aktarılabilmesi

için hangi düzende verilmesi gerektiği saptanmaktadır. Burkhardt, MacDonald ve

Rathemacher’a göre plan genel olarak şu düzende hazırlanmalı:

• Ulaşılmak istenen tüm gruplar belirlenip, açıklama yapılmalı

• Her bir gruba aktarılacak bilgiler sıralanmalı

• Hedeflerin gerçekleştirilmesi için farklı metot ve teknolojilerin kullanılmalı

• Kullanılacak personel, zaman ve donanım belirtilmeli

• Planı başarıya götürecek noktalar belirlenmeli

• Pazarlama/tanıtım planı hazırlanmalı ve planda yer verilmeli

Denetim: Bu kısımda planın yazması tamamlanan kısımlarının kimlere hangi sırada

rapor edileceği belirlenir. Aynı zamanda planla ilgili olarak kimlerin karar verici

olduğu da saptanmış olacaktır. Karar vericilere onaylatılan raporlar/yazımı bitmiş

bölümler planın geneli hakkında da bilgi verecektir.

Değerlendirme: Yazımı tamamlanmış bölümlerin başarılı olup olmadığının

değerlendirildiği bölümdür. Oluşturulan denetim mekanizmasından gelecek olan

fikirler ve kararlar doğrultusunda yazılmış bölümler anlatım ve açıklık düzeyine

bakılarak değerlendirilecektir. Bu işlem aynı zamanda planın şekilsel olarak da belli

bir biçime sokulduğu aşama olacaktır.

Planın gerçekleşme/tamamlanma süreci: Yazılı bir zaman tablosu sadece

tahminlere dayanarak oluşturulmuştur. Birçok nedenle oluşturulan bu tablonun

130

gösterdiği zaman aralıkları değişebilir. Esnek bir süreç tablosu oluşturmak her zaman

için plan yazan grup için olumlu sonuçlar doğurur. Planlama grubu kesin zamanlarla

sıkıştırılmadığı sürece ortaya her zaman daha güzel sonuçlar çıkacaktır. Bundan dolayı

planlama grubu o dönemki iş akışına göre zaman tablosunda belli değişiklikler yapma

ve uygulama hakkına sahip olmalıdır. Bu kısımla ilgili olarak çalışmanın ilerleyen

bölümlerinde daha detaylı olarak bilgi verilecektir.

Planın Pazarlanması: Planı başarıya götürecek en önemli aşama planın pazarlanma

aşamasıdır.

Planın hangi bölümü önce tanıtılmak isteniyorsa ona uygun bir pazarlama

yöntemi oluşturulmalıdır. Bunun için de planın uygulanacağı hedef kitlenin bilgi

okuryazarlığı ve bilgi okuryazarlığının kurumun misyonuyla nasıl örtüştüğü hakkında

bilgi verilmelidir. Eğer bilgi okuryazarlığı kavramı açıklanırsa ve neden gerekli

olduğu açık bir şekilde ifade edilirse hedef kitlenin bu plana ve uygulamalara ilgisi

artacaktır. 156

3.4.2 Planı Organize Etme

Plan, bilgi okuryazarlığı programını uygulamada kullanım kılavuzu olarak

kullanılacaktır. Bu konuda yürütülecek çalışmalarda plan doğrultusunda hareket

edilerek herkesin dikkati plana çekilmiş olacaktır. Bu sebeple planın düzenlenme

biçimi planı kullanırken sağlayacağı kolaylık ve fayda açısından çok önemlidir.

Planı organize ederken okulda bulunan öğrenci sayısı, öğretim, bilgi

okuryazarlığı eğitim şekli, eğitimin verileceği yer dikkate alınırsa hazırlanan planın

uygulanacağı hedef kitlenin ihtiyaçlarına göre bir plan ortaya çıkarılmış olacaktır.

156 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e. s.75.

131

Kurum içinde bilgi okuryazarlığı planın belirlenen gruplara yönelik

olmasını istiyorsak aşağıda verilecek detaylar göz önünde bulundurulmalıdır.

3.4.2.1 Üniversitedeki Sınıflara Yönelik Plan

Planı bu hedefi içine alacak şekilde kurmak için öncelikle öğrenci sayısı ve

bu öğrencilerin bilgi ihtiyacı düzeylerinin bilinmesi gerekecektir. Önemli olan

öğrencilerin hangi aşamada bilgi okuryazarlığı eğitimi almaları gerektiğinin

belirlenmesidir. Bundan dolayıdır ki kurumun öğrencilere vereceği öğretim

programının bilinmesi gerekmektedir. Planı hazırlayacak olan grup öğretim üyeleriyle

ortak çalışmalar yapıp müfredat hakkında yeterli bilgi edinebilirlerse hangi tip

öğrencinin neye, ne zaman, hangi düzeyde ihtiyacı olduğunu kolayca tespit edecektir.

1. sınıf öğrencileri için bilgi okuryazarlığı: Birinci sınıf öğrencileri için yıl sonuna

kadar olmaları beklenen düzey belirlendikten sonra bilgi okuryazarlığı yetkinliklerini

kapsayan eğitim programları hazırlanmalıdır. Birinci sınıf sonunda öğrenci,

• Kütüphane binası ve hizmet noktalarını biliyor olmalı

• Kitapların yerlerini tespit edebilmek için var olan kütüphane kataloğunda

tarama yapabilir düzeye gelmeli

• Konu başlıklarının ne anlama geldiğini bilmeli

• Kütüphanede kullanılan sınıflama ve raf sistemini öğrenmiş olmalı

• Kütüphane kataloğu ve dizinler arasındaki farkı biliyor olmalı

• Bilimsel dergi ve diğer magazinler arasındaki farkları biliyor olmalı

• Dergi dizininin ne olduğunu bilmeli

• Elektronik kütüphane kaynaklarına nasıl erişebileceğini bilmeli

• Kütüphanenin abone olduğu veri tabanlarından araştırma konusuyla ilgili

makalelere nasıl erişebileceğini öğrenmiş olmalı

132

2. 3. ve 4. Sınıf öğrencileri için bilgi okuryazarlığı: Bu grupta bulunan öğrencilere

konuya özel kütüphane programları hazırlamak tercih edilmelidir. Bu programlar

hazırlanırken öğretim üyeleriyle işbirliği yapılmalıdır. Okutulacak ders ve içereceği

konular bilinerek, öğrenci düzeyleri göz önünde bulundurularak bir program

hazırlamak uygun olacaktır. 2. sınıf öğrencileri için hazırlanacak program araştırma

teknikleri, hedefe nasıl erişileceği ve ödevin/çalışmanın nasıl hazırlanacağı konularını

içermelidir. 3. sınıfa gelindiğinde araştırmaların derinliğine uygun olarak eğitimler

geliştirilip programın sonunda öğrencilerin bilgiyi nasıl elde edebilineceğini ve

değerlendirilebileceğini bilir düzeye gelmesi sağlanmış olmalıdır. 4. sınıf öğrencileri

ödev, bitirme tezi, projeler için genel konu tespit edip araştırma yapılabilecek özel bir

konu seçebilecek düzeye gelerek araştırmasını teknikler geliştirerek yürütebilecek

durumda olmalıdır. Yukarıda sayılan tüm bu araştırma becerileri öğrencilere çalışma

hayatında da gerekli olabilecek yetkinlikleri kazanmasında yardımcı olacaktır.

Analitik düşünebilen, sistemli ilerleyebilen, problem çözebilen bireylerin hayata

hazırlanmasında bilgi becerileri büyük önem taşımaktadır.

Mezun olmuş ve yüksek lisansa devam eden öğrencilerde ise biraz daha

farklı bir yol izlenmelidir. Yüksek lisans düzeyindeki her öğrenci bilgi becerilerine

hâkim olmayabilir. Üniversite hayatında bu becerileri kazandırmaya yönelik eğitimler

verilmeyebilir veya öğrenci verilen bu eğitimlerden bir kazanç elde etmemiş olabilir.

Bu sebeple bu tür gruplara eğitim verilirken değişik yollar tercih etmek mümkündür.

Örneğin hiçbir bilgiye sahip olmadıkları düşünülerek en basitten gelişmiş araştırma

tekniklerini içeren bir eğitim düzenlenebilir. Randevu sistemi şeklinde ihtiyacı

olduğunu düşünen kişilerin isteklerine göre bir eğitim uygulanabilir. Daha önce eğitim

almış ve almamış gruplar çeşitli yöntemlerle tespit edilip iki ayrı gruba yönelik eğitim

programları düzenlenerek herkesin bu tür eğitimler alması sağlanır.

133

3.4.2.2 Hedef Gruba Uygulanacak Eğitime Göre Planı

Bölümlendirmek

Hedef gruba uygulanacak eğitime göre planı bölümlendirmek için grupla

ilgili gerekli olacak tüm bilgilerin elde edilmiş olması gerekmektedir. Öğretim üyeleri

ile ortaklaşa yapılacak çalışmalar öğrencilerin neye ihtiyacı olup neye olmayacağını

ortaya koyacaktır. Planın her aşamasında olduğu gibi yine öğretim üyelerinin desteği

bu aşamada da alınmalıdır. Onlarla birlikte bir eğitim modülü hazırlanmalı ve plana

konmalıdır. Bu çalışma planın her bir bölümü için uygulanabilir bir çalışmadır.

3.4.2.3 Öğretim Programı veya Bilim Dalına Göre Planı

Bölümlendirmek

Bazı üniversite kütüphanelerinde bilim dalına göre referans hizmeti ve

kütüphane kullanıcılarının diğer ihtiyaçlarına göre hizmet verilmektedir. Bu sebeple

konu uzmanları veya o bilim dalının referans kütüphanecisi kendi alanıyla ilgili eğitim

programları düzenleyebilmektedir. Konu uzmanları veya referans kütüphanecileri

sorumlu oldukları alanın detaylarını, bilgi kaynaklarını, o bölüm öğrenci ve öğretim

üyelerinin ihtiyaçlarını daha iyi tespit ederek kütüphane eğitim programı hazırlanması

aşamasında aktif rol almaktadırlar. Bölümün öğretim üyeleriyle işbirliği içinde

çalışarak kütüphanede verilen eğitimlerin yanı sıra müfredatta da bu konuda

çalışmalar yapılabilir. Böylece öğrencilerin büyük çoğunluğunun gereksinimlerine

göre bir yol tercih edilip bu yönde bir plan hazırlamak mümkündür.

134

3.4.2.4 Eğitimin Verileceği Yere Göre Planı Bölümlendirmek

Eğitimler kütüphane dışında değişik mekânlarda verilecekse bu durumun

iyi ve kötü tarafları değerlendirilmelidir. Kütüphane dışında yapılacak eğitimlerin bir

takım kötü tarafları olabilir. Teknoloji ve kütüphanenin sağladığı diğer hizmetlerden

uzak kalınacağından birçok donanıma ihtiyaç duyulacaktır. Eğer bu türden eğitimler

yapılacaksa bu dezavantajlar düşünülmelidir. Yüz yüze yapılacak eğitimlerim

mekânına karar verilmelidir. Eğitim odası, kütüphane, bilgisayar laboratuarı, misafir

okutmanlar için sınıf ortamı gibi birçok ortam üniversite içinde eğitim verilecek

alanlar olarak belirlenebilir. Her biri için nasıl bir program hazırlanabileceği önceden

belirlenmelidir. Önemli olan nokta eğitimin her yerde verilebileceği ancak eğitimin

verileceği grubun sürekli değişebileceğdir. Bu düşünceyle yola çıkarsak, kimlere

nerelerde eğitim verileceği üzerinde düşünerek program hazırlamak faydalı olacaktır.

Her kullanıcı grubu için nerelerde eğitim verileceği belirlendikten sonra bu eğitimlerin

avantaj ve dezavantajları da çok detaylı düşünülmelidir. Bu aşamadan sonra kurum

için hala faydalı olduğu düşünülüyorsa program bu şekilde bölümlendirilebilir.

3.4.2.5 Eğitimin Verileceği Yönteme Göre Planı Bölümlendirmek

Eğitimin verileceği yöntem verileceği yer ile oldukça ilgilidir. Bu şekilde

planı bölümlendirmek için eğitimin kaç değişik şekilde verilebileceğini belirlemek

gerekmektedir.

• Çevrimiçi eğitici dokümanlar

• Videolar

• Kredili dersler

• Çalıştaylar

• Seminerler

• Çalışma kitapları

135

• Bir defalık eğitimler157

Yukarıdaki tespitlerin yapılmasının ardından öğrencinin bu eğitimleri

nerden takip edeceği, eğer üniversite dışındansa teknoloji gereksinimleri belirlenmeli,

bu eğitimler esnasında bilgisayar kullanımına gerek olup olmadığı, eğitimle ilgili

donanımın neler olduğunun tespiti iyi yapılıp plan bunları açıklayıcı bölümlerden

oluşturulmalıdır. Aynı şekilde eğer bu eğitimler kredili ders olarak veya bir defalık

eğitimler şeklinde verilecekse bu eğitimlerin de gerektirdikleri önceden saptanmalı ve

plan yine bu ihtiyaçlar doğrultusunda hazırlanmalıdır.

Bilgi okuryazarlığı planı hazırlarken düşünülmesi gereken en önemli nokta,

hazırlanan planın kurumun hedeflerine ne kadar uyduğunun belirlenebilmesidir.

Yukarıda geçen planın bölümlendirilmesiyle ilgili olarak yine kurumda bulunan

öğrencilerin ihtiyaçları, üniversitenin müfredatı ve hangi bilimleri dalları mevcut ise o

yönde bir program oluşturulmasının zorunluluğunu vurgulamak gerekmektedir. Eğer

kütüphaneciler öğretim üyeleri ile işbirliği içine girebilir ve onlardan bu eğitimlerin

hazırlanması ve uygulanması aşamasında destek alabilirlerse hazırlanan plan kurum

içinde de büyük değer ve önem kazanacaktır. Eğer plan iyi organize edilebilirse

uygulanma ve planın kurum yöneticilerine kabul ettirilmesi aşamasında bir problem

yaşamadan hayata geçirilme imkânı bulunacaktır.

3.4.3 Zaman Tablosunu Tamamlama

Planın bu aşamasında bilgi okuryazarlığı planının ne zaman, kaç kişi

tarafından, hangi şartlarda hazırlandığı açıklanacaktır. Bunun sebebi planı

onaylayacak kişilere her bir bölümün ne kadar sürede hayata geçirilebileceği ve bilgi

okuryazarlığı yetkinlikleri kazandırmak için hazırlanan uygulamaların ne kadar

zamanda tamamlanacağını açık bir şekilde göstermektir. Böylece bu planın

hazırlanmasında nasıl bir çalışma takip edildiğini göreceklerdir. Diğer taraftan planda

157 ACRL, a.g.e. s.27

136

yer alan her bir bölümün nasıl gerçekleştirildiği, hangi sürelerde ve koşullarda

hazırlandığının belirtilmesi planın ne kadar gerçekçi bir yapı üzerine kurulduğunu

gösterecektir. Bu da planın onaylanmasını hızlandırıp çalışmaların önemli bir

bölümünü oluşturacaktır.

Planın yazma aşamasının tamamlanmasının ardından başka önemli bir

süreç daha başlamaktadır ki o da onay sürecidir. Planda yer alan bilgi okuryazarlığı

yetkinliklerinin kazandırmak için öne sürülen fikirlerin gerçekleşmesi için

üniversiteden bir takım destekler alınması gerekecektir. Tezin ilk ve ikinci

bölümlerinde bilgi okuryazarlığı yetkinliklerini kazandırmak için müfredata kredili

dersler konulabileceği, kütüphanede öğrenci gruplarının özelliklerine göre eğitim

programları düzenlenebileceğine değinilmişti. Tüm bunları eksiksiz bir biçimde

gerçekleştirebilmek için teknolojik donanımın yeterli olması gereklidir. Bu sebeple

planın uygulanabilirliğini olumsuz etkilememek için plan uygulamaya konulmadan

tüm ihtiyaçlar karşılanmış olmalıdır. Her kurumda bu tür isteklerin kabul edilmesi

zaman alan işlemlerdir. Plan içinde yer alan her bir bölümde gerekecek her türlü

donanım, maddi destek ve personel desteği için zamanında istekler yapılıp planın

uygulanacağı döneme eksiksiz başlamak gerekecektir. Böyle yapıldığı takdirde planın

başarısızlığa uğrama ihtimali azalacak belki de yok olacaktır.

3.5 Planın Değerlendirilmesi, Düzeltilmesi ve Tanıtımı

Planın değerlendirilmesi, düzeltilmesi ve tanıtımının yapılması aşamasında

planın amacından sapılmayarak, planın hazırlanmasındaki temel amaç ile gelinen

nokta arasında bulunan benzerlikler, eksik kalan yönler incelenip, varsa

tamamlanmalıdır. Planın tanıtımı, sunumu esnasında hedef kitleyi olumsuz etkileyecek

bir durum ortaya çıkamaması için bu işlemler planın hedef kitlelere sunulmadan önce

yapılması gerekli çalışmalardır. Bu çalışmalarla ilgili önemli bilgiler vermekte fayda

vardır.

137

3.5.1 Plandaki Eksikliklerin Tespit Edilmesi

Bilgi Okuryazarlığı Planı planlama ve yazma grubunda yer alan kişiler

planın eksik kalmış ve gözden kaçan yanlarını tespit etmekten sorumludur. Ancak bu

işlem için ayrı bir grup oluşturmak çok daha yararlı olabilir. Planı planlayan ve yazan

kişiler son yapılacak işlemlerde bu eksiklikleri tespit etmekte zorlanabilirler. Uzun

süredir aynı proje ile meşgul olmak, konuyu kanıksamak eksiklikleri tespit etmeyi

zorlaştıracaktır. Bu nedenle en son okumaları yapıp bu eksiklikleri tespit edecek başka

bir grup daha iyi olacaktır. Bu grubun üyeleri belirlenirken bilgi okuryazarlığı

konusundaki bilgisi de ölçülüp eğer eksik tarafı varsa tamamlanmalı veya her zaman

yeni fikirler üretebilen, yaratıcı, durumlara başka açılardan bakabilen kişiler arasından

seçilmelidir. Hatta bu grup içinde kütüphane dışından da kişiler olursa planın nasıl

algılandığını gözlemleme şansı bulunacaktır.

Oluşturulan bu grup tarafından yapılan son okumalar esnasında en son yine

bağlı bulunulan kurumun kural ve yönetmelikleri, hiyerarşik yapıları incelenmeli ve

bunlarla ilgili dokümanlar da dikkatli bir şekilde tekrar gözden geçirilmelidir.

Plan incelenirken sorumlulukların net bir şekilde kimlere ait olduğunun ve

neler olduğunun açıklanıp açıklanmadığına dikkat edilmelidir. Planı kimlerin

yöneteceği, hangi bölümlerin bu planda aktif rollere sahip olduğu da açıklanmalıdır.

Bu açılardan planın eksik yönlerinin tespit edilmeye başlanması planı inceleyen gruba

kolaylık sağlayacaktır.

3.5.2 Değerlendirme Stratejileri Oluşturma

Kapsamlı bir bilgi okuryazarlığı planının en zor taraflarından biri de planın

işleyiş ve başarısının nasıl ölçülebileceğidir.158 Başarıyı ölçebilmek çok zor

işlemlerden biridir. Kütüphanecilik açısından ise kütüphane eğitimlerinin 158 Wai-yi Cheuk, “A Marketing Approch to the Design of Education Programs for Undergraduates”, Reference Services Review, 27, n.1, 1999, s.65.

138

değerlendirilebilmesi, sonuçların elde edilebilmesi, amaçları ve istekleri ortaya

koyabilmek açısından büyük önem taşımaktadır. Bu sebeple planın ve benzeri

çalışmaların değerlendirmesini yapabilmek için çeşitli stratejiler geliştirilmesi

gerekecektir.

Temel olarak iki değerlendirme biçimi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi

nicel değerlendirmedir. Nicel değerlendirme istatistikler doğrultusunda

yapılabilmektedir. Bazı durumlarda basit istatistikî bilgiler ya da nicel başka bilgiler

programla ilgili olarak temel bilgiler sağlanması açısından faydalıdır.

İkinci tip değerlendirmesi nitel değerlendirme biçimidir. Bu tür bilgiler,

açık uçlu sorular, gözlemler, anketler ve karşılıklı görüşme yoluyla elde edilebilen

bilgiler ışığında yapılan değerlendirme şeklidir.159 Bazı durumlarda kişilerden elde

edilen nitel bilgiler nicel bilgilerden daha faydalı olmaktadır.

Bilgi okuryazarlığı planın değerlendirebilmek için kapsamlı ya da daha az

kapsamlı stratejiler geliştirilebilmektedir. Bunlara örnek olarak aşağıdaki

değerlendirme biçimlerini verebiliriz:

• Eğitim sırasında değerlendirme

• Öğrenci öğrenme sonuçlarını değerlendirme

• Programın genel performansını değerlendirme

• Eğitmenin öğretme biçiminin değerlendirilmesi160

Kredili dersi değerlendirme: Bilgi okuryazarlığı planında yer alan kredili ders olarak

bilgi okuryazarlığı yetkinliklerinin verilmesi basılı ya da sayısal ortamda hazırlanan ve

uygulanan anket ve testler bu dersin öğrencilere nasıl bir faydasının olduğunu ölçmede

yardımcı olacaktır.161

159 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e., s.95. 160 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e. s.95. 161 Cheuk, a.g.e., s.66.

139

Öğrenci öğrenme sonuçlarını değerlendirme: Çok klasik olarak anketler, ödevler,

testler, dönem ödevleri, proje ödevleri, araştırmaya dayalı sunumlar bu

değerlendirmeyi yapmada yardımcı olan araçlardır.

Programın genel performansını değerlendirme: Bu değerlendirme de yukarıda

saydığımız gibi anket, görüşme gibi yöntemlerle değerlendirilebilir. İstatistikler

sayesinde elde edilecek bilgiler bize programla ilgili büyük fotoğrafı görmemizi

sağlayacaktır. Bu sebeple öncelikle bu istatistikler elde edilmeli.162

Eğitmenin öğretme biçiminin değerlendirilmesi: Bilgi okuryazarlığı yetkinlikleri

kazandırılmak üzere hazırlanan kütüphane eğitimleri, sınıf eğitimleri için çoğu zaman

eğitim sonunda anketler yoluyla değerlendirilmektedir. Eğitim sonunda öğrencilere

çevrimiçi veya basılı ortamda çok fazla zaman almayacak şekilde hazırlanmış anketler

yoluyla eğitim süresince eğitmenin sergilediği performans değerlendirilebilir.

Yapılan bu değerlendirmeler planın amaca yönelik uygulanıp uygulanmadığının, varsa

eksiklerin tespiti için etkili bir uygulamadır. Plandan beklenilen sonuçların bu

değerlendirmeler sonucunda gerçekleşmediği anlaşılırsa planda değişikliğe ve

uygulamalarda başka yollar aranmaya gidilmelidir.

3.5.3 Planın Pazarlanması/Tanıtımı

Bu bölümün en önemli aşamalarından biri de bilgi okuryazarlığı planının

tanıtım kısmıdır. Amaç kampusta bulunan herkese ulaşabilmek olmalıdır. Sadece

öğrenciler, öğretim üyeleri değil bu konuyla ilgili olabilecek her birim, şahıs bu plan

hakkında bilgilendirilmelidir. Kampus içinde planın tanıtımı için, bültenler, e-postalar,

birim toplantıları gibi birçok yol kullanılabilir. Önemli olan bu plan kimlere tanıtılırsa

beklenen ilgiyi ve önemi kazanır.

162 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e. s.97.

140

Planın tanıtımı için öncelikle hangi gruplarla işbirliği yapılmalı sıralamakta fayda

vardır:

Kurum içindeki karar mercileri: Bilgi okuryazarlığı ve plan hakkında bu grubun

bilgilendirilmesi alınacak kararların hızlanmasında kolaylık sağlayacaktır ve diğer

gruplara planın tanıtımında destek verecektir.

Yönetim kurulu: Planla ilgili böyle bir raporun yönetim kuruluna sunulması oldukça

iyi bir etki yaratacaktır. Yönetim kurulunun kurumun ne tür faaliyetler ve projeler

geliştirdiğini görmesi, bunu kurumla ilgili her bireyi ilgilendiren bir çalışma

olduğunun anlaşılması olumlu etkiler yaratacak ve herkes tarafından bilgi

okuryazarlığının anlaşılması bu konularda yapılacak çalışmaları hızlandıracaktır.

Örneğin kurum kredili ders konmasıyla ilgili bazı sorunlar yaşıyorsa, planın verdiği

açıklayıcı bilgiler bu teklifin kabul edilmesini kolaylaştıracaktır. Yani yönetim

kurulunun da desteğini alan bir çalışma, kurum bünyesinde kolayca benimsenecektir.

Kütüphaneciler: Kütüphaneciler planın tanıtımını profesyonel bir şekilde yapabilecek

kişilerdir. Kütüphane web sayfası üzerinde yer alması bile planı birçok kişiye

ulaştırmak anlamına gelecektir. Başka üniversite ve benzeri kurum bilgi okuryazarlığı

planı hakkında web üzerinde bir araştırma yaptığında araştırma sonuçlarında

hazırlanan bu planda yer alacaktır ve bu yolla bu planı birçok kişi görmüş olacaktır.

Bunun yanı sıra kütüphanecilerin bu konuda bilimsel makaleler yazması, kurumun

kütüphanecilerinin hazırlanan planı örnekleyerek bilimsel sunumlar yapıp yayınlar

çıkarması da etkili bir tanıtım olacaktır. Bu yayınların uluslararası yayınlarda yer

alması ise plan hazırlayacak diğer kişilere yardımcı olacaktır. Tüm bunların yanında

kütüphaneciler bilgi okuryazarlığı planının amacını, kapsamını, gerekliliğini ortaya

koyan sunumlar hazırlayıp öğretim üyeleri, öğrenciler ve ilgili görülen diğer gruplara

ulaşma imkânı bulacaktır. Bu sebeple kütüphaneciler bu planın tanıtımında birincil

role sahip gruptur.

141

Bununla beraber plan, bu planın hazırlanmasında görev alan almayan

herkese detaylı bir biçimde anlatılmalıdır. Eğitim verecek ve bilgi okuryazarlığı

planını yayacak kişiler kütüphaneciler olacağına göre tanıtım faaliyetleri öncesi tüm

kütüphane çalışanları bu konuda hizmet içi eğitimlerle bilgilendirilmelidir.

Öğretim üyeleri, kurum çalışanları ve idari birimler: Bu gruba planın, öğrencilerin

araştırma ve güncel hayatlarını nasıl değiştireceği, araştırma yaparken öğrencilerin

bilgileri nasıl değerlendirebileceği ve intihal yapmanın tehlikeleri ve yanlışlıkları, iş

hayatlarını nasıl kolaylaştıracağını gözlemlenebilir değişikliklere sebep olacağı

açıklanmalıdır.163 Bunun önemini yeterince anlayan grup planla ilgili her türlü desteği

verecektir.

3.5.4 İşleyiş Raporu

Planın genel değerlendirilmesinin yapılabilmesi için planın uygulandığı her

yıl için yıl sonunda bir rapor hazırlanırsa planın eksik yönleri veya uygulamadan sonra

başarıyı neyin getirdiği, gelecek için nelere ihtiyaç olduğu saptanmış olacaktır.

Raporla birlikte istatistikler, bilgi okuryazarlığı planı için hazırlanmış özel yayınlar,

planın başarısını geniş kitlelere yaymak için hazırlanan dokümanlar olarak

kullanılabilir.

163 Burkhardt, MacDonald, Rathemacher, a.g.e. s.103.

142

SONUÇ ve ÖNERİLER

Bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin hızla yaygınlaşması ile bilginin

öneminin artması yaşam boyu öğrenme, öğrenmeyi öğrenme ve bilgi okuryazarlığı

becerileri etkinliklerini gerçekleştirebilmek için kullanabilme eğitimde, öğretimde ve

güncel hayatta önemli bir noktaya gelmiştir. Bilgi çağı dediğimiz 21.yüzyılda birey

yaşam boyu öğrenen olmak için tüm eğitim ve öğretim hayatı boyunca

desteklenmelidir. Yaşam boyu öğrenen kişi her türlü bilgiye çok çeşitli kaynaklardan

farklı yollarla erişebilen, bu kaynakları kullanabilen ve değerlendirebilen kişidir.

Bilgi okuryazarının tanımı, bilgi ihtiyacını farkında olan, bu ihtiyacını

karşılayabilmek için bilgiye erişme yolları geliştirip erişebilen, kullanan ve

değerlendiren kişi olarak yapılmıştı. Görüldüğü gibi yaşam boyu öğrenen kişi olmanın

temelini bilgi okuryazarı birey olma oluşturmaktadır.

Bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılmasından ilköğretimden itibaren

tüm eğitim ve öğretim kurumları sorumludur. Bilgi çağını yakalayabilen, bilgi üreten

toplumlar yetiştiren bir ülke olabilmek için eğitim ve öğretim kurumlarının sistemli bir

biçimde plan ve programlar oluşturulmalı. Bu yolla devletin ilgisini çekilerek devlet

desteğiyle her bireye bu becerilerin kazandırılması yönünde çalışmalar yürütülmelidir.

Öğrencilere soru sorma, araştırma, analitik düşünebilme becerisi kazandırabilmede en

fazla görev üniversite kütüphanelerine düşmektedir. Hayata atılmadan önceki son

duraklardan biri olan üniversite, o döneme kadar araştırma, sorgulama, bulma,

değerlendirme ve sunma becerisi kazanamamış bireylere türlü eğitimlerle bu becerileri

kazandırmayı hedefleri arasına koymalıdır. Araştırmanın, bilimin merkezi olan

üniversiteler, kütüphaneleri tarafından beslenmektedir.

Üniversite kütüphanelerinde bilgi türü ve yoğunluğu, üniversitenin değerini

ortaya koymaktadır. Bu sebeple üniversite kütüphaneleri, araştıran bireyler

yetiştirmede önemli rollere sahiptir. Bunların başında kütüphane kaynaklarını etkin ve

etkili bir biçimde kullandırabilmek için verilen eğitimleri sıralamak mümkündür.

143

Önceden basılı malzemeye dayalı kütüphane kaynaklarının şimdilerde biçim

değiştirip, elektronik bilgi kaynaklarına dönüşmesi bu eğitimlerin verilmesinde ve

becerilerin kazandırılmasında bazı değişikliklere sebep olsa da amaçtan sapılmadığı

görülmektedir. Hedef, bilgi türü ve biçimi ne olursa olsun ona erişmek olduğundan bu

eğitimlerin sadece günümüz koşullarına uyarlanarak verildiğini gözlemekteyiz. Bu

durum sebebiyle kütüphaneler sadece bilgilerin depolandığı alanlar olmaktan çıkıp bu

bilgilerin kullandırıldığı, milyonlarca arasından ihtiyaca uygun olanlarının seçildiği

yerler olmuştur. Bu nedenle verilen eğitimlerde amaçlardan biri de sadece var olan

bilgi kaynaklarının tanıtımı olmaktan çıkıp bu kaynaklara en kısa ve etkili biçimde

nasıl ulaşılacağı olmuştur yani eğitimler sadece kaynak tanıtım aracı olmaktan

çıkmıştır. Bu değişim beraberinde bazı gelişmeler de getirmiştir. Eğitimlerin içeriği,

veriliş biçimi değişmiştir. Bütün bunlar bilgi okuryazarlığı becerilerinin belli bir plan

ve program içinde yürütülmesini gerektirmiştir. Bilgi okuryazarlığı becerilerinin

kazandırılmasında planlı bir şekilde ilerlemek eğitim ve öğretim çevrelerinde

standartlaşmayı getireceğinden her kurumun kendi yapısına uygun plan ve program

geliştirmesi yaşam boyu öğrenen bireylerin standart bir çizgide yetiştirilmesini

sağlayacaktır. Buradan da anlaşılmalıdır ki kütüphaneler yaşam boyu öğrenen birey

yetiştirmede etkin rol almaktadır.

Bu çalışmada üniversite kütüphanelerinde bilgi okuryazarlığı becerilerinin

kazandırılmasında bilgi okuryazarlığı planı hazırlamanın gerekliliği vurgulanmış ve

nasıl bir yol izlenebileceği konusunda bilgi verilmiştir.

Hipotezin doğrulanabilirliğini araştırmak üzere, çalışmada birden fazla

araştırma yöntemi ve veri toplama tekniği kullanılmıştır. Yapılan yerli ve yabancı

literatür taramalarında araştırmanın konusunu destekleyen yayınlar bulunmuş, ve

araştırmada kullanılmıştır. Araştırma teorik bilgilerin yanı sıra araştırmalar sonucu

elde edilen daha önce yapılmış uygulamalarla da desteklenmiş ve bilgi okuryazarlığı

planının önemi ortaya konmuştur.

144

Konuyla ilgili elde edilen ayrıntılı sonuçlar şöyledir:

- Bu çalışmada öncelikle, bilgi okuryazarlığı kavramı ve ilgili kavramlar ile bilgi

okuryazarlığı becerileri detaylı olarak incelenmiş, üniversite kütüphaneleri ile olan

ilişkisi incelenip üniversite kütüphanelerinin bilgi okuryazarlığı becerileri

kazandırmada ne kadar etkili olduğu kanıtlanmıştır.

- Üniversite kütüphanelerinin ilk kütüphane eğitimleri verilen yerler olduğu yapılan

literatür araştırmaları sonucunda ortaya çıkmıştır.

- İlk kütüphane eğitimleri kütüphane ve kaynak tanıtımına yönelik eğitimlerdir,

daha eksik yönler tespit edilip, kütüphanede kullanıcı ihtiyaçlarına yönelik eğitimler

hazırlanmaya başlanmıştır.

- Çalışmada eğitim verecek kütüphanecilerin de, eğitim verme konusunda belli

formasyonlara sahip olması ve bilgi okuryazarlığı becerilerinin tümüne hakim olması

gerekliliği saptanmıştır.

- Kütüphane eğitimleri ile bireyin bilgi ihtiyacını fark eden, bilgiye erişebilen,

bilgiyi değerlendirebilen ve kullanabilen bir bilgi okuryazarı olması hedeflenir.

- Dünyada uygulanmış pek çok bilgi okuryazarlığı planından 12’si üniversite

kütüphaneleri açısından incelenmiş, ülkemizde oluşturulacak herhangi bir planda

temel alınacak uygunlukta olduğu belirlenmiştir.

- Bilgi okuryazarlığı planının temelinde yatan düşünce yaşam boyu öğrenen

bireyler yetiştirmektir.

- Bilgi okuryazarlığı, yaşam boyu öğrenmenin temelini oluşturmaktadır. Bilgi

okuryazarı olunmadan yaşam boyu öğrenen olunamaz.

145

- Bilgi okuryazarlığı her ne kadar yaşam boyu öğrenmeden ayrı düşünülemese de

bazı farklılıkları bulunmaktadır. Bilgi okuryazarlığı beceriler bütünüdür, yaşam boyu

öğrenme ise iyi bir alışkanlıktır.

- Öğrencinin etkin bir bilgi okuryazarı olması ile bilgi okuryazarlığı stratejilerinin

temel öğretim aktiviteleri içerisinde yer alması gerektiği anlaşılmıştır.

- Bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılmasında bağımsız kullanıcı eğitimleri,

çevrimiçi eğitimler, kılavuz kitapçıklar, ders içerikli eğitimler ve dersle

bütünleştirilmiş eğitimlerin kullanılan en uygun ve yaygın eğitim türleri olduğu

saptanmıştır.

- Bilgi okuryazarlığı eğitimlerinin, bilgi okuryazarı birey yetiştirmekteki rolü ve

bilgi okuryazarı olmanın önemi bireylere anlaşılır bir biçimde anlatılmalıdır. Bunu en

kolay yapabilmenin yolu ise bilgi okuryazarlığı planı hazırlamaktır.

Bu sonuçlardan yola çıkarak konuyla ilgili öneriler aşağıda verilmiştir:

- Yaşam boyu öğrenen olabilmek için bilgi okuryazarı bireyi olmanın önemi başta

kütüphanecilere ve daha sonra bilgi toplumunu oluşturacak her bireye etkili bir

biçimde anlatılmalıdır.

- Üniversite öğrencilerinin araştıran, sorgulayan, bilgiye kolay erişen ve erişilen

bilgiyi değerlendiren bireyler olabilmeleri için kütüphanelerin sonsuz desteği

gerekmektedir. Bu desteği öğrencilere verebilmek için kütüphanecilere ise kurum

yönetimi ve bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılmasıyla ilgili tüm birimlerin

desteği verilmelidir.

- Bilgi okuryazarlığı ile ilgili yenilikçi ders programları hazırlanmalıdır.

146

- Bilgi okuryazarlığı planı hazırlanmadan önce öğrencilerin ya da planın

uygulanacağı grubun ihtiyaçları belirlenmelidir.

- Öğretim üyeleri ile işbirliğinde olunmalıdır. Bu işbirliği sayesinde öğrencilerin

ihtiyaçları daha kolay belirlenecek ve planın uygulanmasında öğretim üyelerinin

desteği alınarak bilgi okuryazarlığı becerileri daha iyi bir şekilde öğrencilere

aktarılabilecektir.

- Bilgi okuryazarlığı planının kurum yöneticilerinin dikkatinin çekilmesi öğretim

üyeleri aracılığıyla daha kolay olacaktır.

- Bilgi okuryazarlığı planında, programın rotası, kimlere, nasıl, ne zaman

uygulanacağı ve varılmak istenen hedefin ne olduğu açıklanmalıdır.

- Bilgi okuryazarlığı planı hazırlanmadan önce kapsamlı bir plan yapılmalıdır. Bu

planda kimlerin, hangi görevlerde bulunacağı açıklanmalıdır. Personelin ve bütçenin

yeterli olup olmadığı konusunda araştırma yapılıp eksik kalan yönler tamamlanmaya

çalışılmalıdır.

- Planla ilgili olarak nasıl bir raporlama tekniği kullanılacağı belirlenmelidir.

- Planı kimler onaylayacak başta bunlar belirtilmeli ve ona göre raporlama biçimleri

oluşturulmalıdır.

- Planın uygulanması için en uygun zaman belirlenmelidir.

- Planın kurum içinde nasıl tanıtılacağı ve pazarlanacağı tasarlanmalıdır.

- Planı hazırlayacak kişiler belirlenmeli ve bir plan grubu oluşturulmalıdır. Bu

kişiler başta kütüphanecilerden seçilmeli daha sonra ise planın etkili bir şekilde

147

pazarlanabilmesi için en etkili kişilerin yardımı alınmalı, planın onaylanmasında

zaman kaybı olmaması için idari birimlerin bu planda görev alması sağlanmalıdır.

- Planın hazırlanması ve uygulanması için gerekli zamanın belirlenmesi için bir

zaman tablosu oluşturulmalıdır.

- Planda yer alacak konular saptanmalıdır.

- Planın uygulanacağı gruba ait geriye dönük bilgiler, öğretim üyeleri ve hazırlanan

anketlerle elde edilmelidir.

- Planı yazacak grup oluşturulmalıdır.

- Plan herkes tarafından anlaşılır, açık ifadelerden oluşmalıdır.

- Bilgi okuryazarlığı ile ilgili tüm kavramlar tüm ayrıntılarıyla açıklanmalıdır.

- Bilgi okuryazarlığı planında, bilgi okuryazarlığı becerileri kazandırmak için

verilen eğitimlerin hangisinin, hangi koşullarda daha etkili olabileceği açıklanmalıdır.

- Bilgi okuryazarlığı eğitimlerinin seçmeli ders olarak verilmesinin kurumda ve

öğrencilerde ne tür olumlu faklılıklar yaratacağı detaylı bir biçimde ifade edilmelidir.

- Bilgi okuryazarlığı planının, kurumun saygınlığına öğrenci kalitesi açısından nasıl

bir etkide bulunacağı planda belirtilmelidir. Araştıran, analitik düşünebilen, yaratıcı,

bilgiye erişebilmek için yöntemler geliştirebilen bireyler mezun oldukları kurumun

aynası olacaklardır ve bulundukları üniversiteye ayrıcalık getireceklerdir. Bu sebeple

planın üniversitenin tanıtımı için etkili olacağı vurgulanmalıdır.

- Üniversite ve kütüphaneleri, bilgi okuryazarı bireyler yetiştirmede sorumluluk

almalıdırlar. Bilinçli bir toplum ve üreten bir ülke olabilmek için akademisyenler,

148

kütüphaneciler, eğitimciler, yöneticiler, karar vericiler işbirliği içinde çalışarak yaşam

boyu öğrenen bireyler yetiştirmek için her türlü çalışmada görev almalıdırlar.

- Kütüphaneciler her fırsatta gelişen teknolojiye ayak uydurabilmek, artan bilgiyle

baş edilmek için yeni stratejiler geliştirmeli ve bunların bilinçli bir şekilde

yapılabilmesi için dönem dönem hizmetiçi eğitimler ya da bilgi okuryazarı bireyler

yetiştirmede sorumluluk alan kurumlardan destek alarak sürekli eğitimlerine devam

etmeleri sağlanmalıdır.

- Ülkemizi gelişmiş ülkeler düzeyine taşımak istiyorsak, bilgi üreten bir toplum

olmanın önemini kavramak zorundayız. Bilgi üreten toplumlar bilgi ihtiyacının

farkında olan, araştıran, bulan, bilgiyi kullanan ve paylaşan, değerlendiren bireylerden

oluşmaktadır. Bilgi üreten toplum olabilmenin önemini anlayabilmek için eğitim ve

öğretim kurumlarına büyük sorumluluklar düşmektedir. Derslerle bütünleştirilmiş

bilgi okuryazarlığı becerileri, ders programlarının araştırma odaklı hazırlanması

toplumu bilgi çağına uyum sağlar hale getirmek için etkili olacaktır. Bu tür

çalışmaların yaygınlaşması için uygulanabilir bilgi okuryazarlığı planları hazırlayarak

devletin ilgisi çekilip desteği alınmalıdır.

- Eğitim ve öğretim kurumları için hazırlanan resmi eğitimin parçası haline

getirilmek üzere hazırlanan bilgi okuryazarlığı planı dışında tüm toplumu kapsayacak

şekilde geliştirilen etkili bir bilgi okuryazarlığı planı da geliştirilmelidir. Formel

olmayan bilgi okuryazarlığı eğitimi sadece eğitici ve eğitilenleri değil, uzmanları,

karar verme mekanizmalarının başında bulunanları, kısacası karar verme aşamasında,

doğru bilgiye ulaşma ihtiyacı olan her kesimi kapsamalıdır.

149

KAYNAKÇA

ABID, Abdelaziz: Information Literacy for Lifelong Learning, World Library and

Information Congress: 70th IFLA General Conference and Council, 22–27 August

2004, Buenos Aires, Argentina. [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.ifla.org/IV/ifla70/papers/116e-Abid.pdf ,10.04.2007.

ACRL: Information Literacy: Web sayfası, [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.ala.org/ala/acrl/acrlstandards/standards.pdf , 24.05.2007.

ACRL: Information Literacy Competency Standarts for Higher Education,

[Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.ala.org/ala/acrl/acrlstandards/informationliteracycompetency.htm,

18.07.2007.

ACRL: “Creating a Comprehensive Plan for Information Literacy”, Eğitim Dokümanı,

2005.

ADAMS, Mignon S. Ve BECK, J. A.: User Surveys in College Libraries, Chicago:

College Library Information Packet Committe, College Libraries Setion, Association

of College and Research Libraries, American Library Association, 1995.

ALKALI, Yoram Eshet ve HAMBURGER, Yair Amichai: “Experiments in Digital

Literacy”, Cyberpsychology& Behavior, vol.7, no.4, 2004: 421- 429.

ALKAN, Nazlı: “Üniversite Kütüphaneleri ve Ulusal Bilgi Politikası”, Türk

Kütüphaneciliği, C. 11, No: 3, 1997: 234- 237.

ALPAY, Meral: Kütüphanecilik Terimleri, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat

Fakültesi Yayınları No: 1868, Kütüphanecilik Bölümü No: 1, 1973.

150

American Library Association- ALA: [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.ala.org/ala/acrl/acrlissues/acrlinfolit/infolitoverview/introtoinfolit/introinfo

lit.htm#what, 12.11.2006.

ANDRETTA, Susie: Information Literacy: A Practitioner’s Guide, Oxford,

Chandos Publishing, 2005.

ANZIIL(Austrilian& New Zealand Institute for Information Literacy): Web sayfası

[Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.anziil.org/about/index.htm , 11.06.2007.

ARP, Lori: “Library Literacy”, RQ, Vol. 35 Issue 4, 1996:476- 483.

BAWDEN, David: “Information and Digital Literacies: A Review of Concepts”,

Journal of Documentation, 57(2), 2001: 218- 259.

BAYSAL, Jale: Kütüphanecilik Alanında Yeni Kavramlar Araçlar Yöntemler,

2.bs., İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2933

Kütüphanecilik Bölümü No: 3, 1987.

BELL, Daniel: The Coming of Post Industrial Societies, New York, 1973.

BEVERLY, Campbell: “What is Literacy? Acquiring and Using Literacy Skills”,

Australasian Public Libraries and Information Services, No. 3, 1990: 149–152.

BOURQUE, Linda B. Ve FIELDER, Eve P.: How to Conduct Self- Administrated

and Mail Surveys, The Survey Kit 3. Thousand Oaks, CA: Sage, 1995.

BREIVIK, Patricia S.: “Putting Libraries Back in the Information Society”, American

Libraries , 16(10), 1985: 723.

151

BURKHARDT, Joanna M. , MACDONALD, Mary C. ve RATHEMACHER, Andree

J.: Creating a Comprehensive Information Literacy Plan: How to do it Manual

and Cd-Rom for Librarians, New York, Neal Schuman Publishers, Inc., 2005.

BÜYÜKTANIR, Derya: "Türkiye''nin Başarısı İçin İtici Güç Yaşam boyu Öğrenme

Politika Belgesi". [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak:

http://www.megep.meb.gov.tr/megep/genel/yaşam boyu/Yaşam

boyuOgrenmePolitikaBelgesiEkim2006.pdf , 27.06.2007.

Cornell Üniversitesi: [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.library.cornell.edu/olinuris/ref/tutorialsguides.html

(10.07.2007)

CILIP (Chartered Institute of Library and Information Professionals), "Information

Literacy: The skills". [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.cilip.org.uk/professionalguidance/informationliteracy/definition/skills.htm,

16.06.2007.

CILIP (Chartered Institute of Library and Information Professionals): Web Sayfası

[Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.cilip.org.uk/professionalguidance/informationliteracy/definition/,

22.04.2007.

COLE, Ian J., KELSEY, Amanda: “Computer and Information Literacy in Post-

qualifying Education”, Nurse Education in Practice, Vol 4, 2004:190- 199.

CAUL (Council of Australian University Librarians): Information Literacy

Standards, [ISBN 0 86803 695 1]2001. [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak:

www.caul.edu.au/caul-doc/InfoLitStandards2001.doc , 26.04.2007.

152

ÇAKIN, İrfan: “Üniversite Kütüphane İlişkisi”, Türk Kütüphaneciler Derneği

Bülteni, C. 32, No: 2, 1983: 61-62.

DEWALD, Nancy H. :“Transporting Good Library Instruction Practices Into The Web

Environment: An Analysis of Online Tutorials”, The Journal of Academic

Librarianship, 25(1), January 1999: 26–32.

DOYLE, Christina: Outcome Measures for Information Literacy Within the

National Education Goals Of 1990: Final Report Of The National Forum on

Information Literacy. Summary Of Findings, Washington, DC: US Department of

Education. (ERIC document no; ED 351033). [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2/content_storage_01/0000000b/80/23/4a/1

2.pdfl , 07.01.2007

DUPUIS, Elizabeth A.: “The Information Literacy Challenge: Adressing The

Changing Needs Of Our Students Through Our programs”, Internet Reference

Services Quarterly, 2(2–3), 1997: 93- 111.

EISENBERG, Michael B. Ve JOHNSON, Doug: "Computer Skills for Information

Problem-Solving: Learning and Teaching Technology in Context”, ERIC Digest,

2002, s.1-13, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.doug-

johnson.com/dougwri/compskills02.pdf , 14.04.2007.

EISENSTEIN E. L.: The Printing Press As An Agent Of Change:

Communications and Cultural Transformations in Early-Modern Europe,

Cambridge: Cambridge University Press., 1979.

Follet Eğitim Hizmetleri: [Çevrimiçi], Elektronik adres:

http://www.fes.follett.com/follett_fes_general/about_follett_educational_services.cfm

, 18.05.2007.

153

FTAZER, Jill B.: Library Literacy, RQ 26(3), 1987: 313-314.

GRASSIAN, Esther S. Ve KAPLOWITZ: Information Literacy Instruction:

Theory and Practice, New York, Neal- Schuma Publishers, Inc., 2001.

HILLERICH, Robert L.: “Toward an Assessable Definition of Literacy”, The English

Journal, Vol. 65, No. 2. (Feb., 1976): 50–55.

HU, Chengren: Network Literacy: New Task for Librarians on User Education,

62nd IFLA General Conference - Conference Proceedings - August 1996, s.25- 31.

http://www.ifla.org/IV/ifla62/62-huch.htm, 22.03.2007.

Humbolt State University Library: (Web Sayfası) [Çevrimiçi], Elektronik Adres:

http://library.humboldt.edu/ic/general_competency/kuhlthau.html , 06.05.2007.

INFOZONE Research Skills Area: [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://web.archive.org/web/20031207123351/www.assd.winnipeg.mb.ca/infozone/

,02.03.2007.

IRVING, Ann: Study and Information Skills Across the Curriculum, London:

Heinemann Educational Books, 1985, [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://virtualinquiry.com/inquiry/irving.htm , 23.04.2007

James Madison University: [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.lib.jmu.edu/gold/default.aspx ,10.07.2007.

JONES, Stan, KIRSCH, Irwin, MURRAY, Scott ve TUIJNMAN, Alber: Literacy,

Economy and Society: Results of the First International Adulty Literacy Survey,

Paris: OECD, 1995.

154

KOCHEN, Manfred: Information for Action: From Knowledge to Wisdom, New

York: Academic Press, 1975. Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi. [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.ku.edu.tr/ku/index.php?option=com_content&task=view&id=4

55&Itemid=864, 10.07.2007.

KRANICH, Nancy: “Building Information- Smart Communities”, American

Libraries, 2000, 31(11): 5- 28.

KUH, G.D ve GOMYEA, R.M. : “The Role of the Academic Library in Promoting

Student Engagement in Learning”, Charlote, Nort Caroline, ACRL Eleventh National

Conference, April 10- 13, 2003.

KUHLTHAU, C. C.: “Developing a Model of the Library Search Process: Cognitive

and Affective Aspects”, RQ, 28(2), 1988: 232–242.

KUHLTHAU, Carol C.ve TODD, Ross J.: "Implementing Guided Inquiry through the

school library". [Çevrimiçi] Elektronik Kaynak:

http://www.cissl.scils.rutgers.edu/guided_inquiry/implementation.html , 21.06.2007.

KUHLTHAU, Carol: “Inside the Search Process: Information Seeking from the User's

Perspective”, Journal of the American Society of Information Science, 42 (5),

1991: 361-371.

KURBANOĞLU, Serap: Bilgi Okuryazarlığı, 42. Kütüphane Haftası Sunumu,

Goethe Enstitüsü, İstanbul, 2006. [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.goethe.de/ins/tr/ist/wis/sbi/fvt/trindex.htm , 10.05.2006.

155

KURBANOĞLU, Serap: “Ögrencilere Bilgi Okuryazarlıgı Becerilerinin

Kazandırılmasının Önemi ve Okul Kütüphanecilerinin Bu alandaki Rolü”, Bilgi

Dünyası, 2(1), 2001: 1-19.

LAMB, Annette:"The 8Ws Model for Information Literacy: An Overview",

[Çevrimiçi], Elektronik Adres: http://eduscapes.com/tap/topic71.htm , 06.05.2007.

LAU, Jesus: "Guidelines on Information Literacy for Lifelong Learning: Final draft",

[Çevrimiçi]Elektronik kaynak: http://www.ifla.org/VII/s42/pub/IL-

Guidelines2006.pdf , 09.06.2007.

LAU, Jesus: International Guidelines On Information Literacy, Mexico, 2004,

[Çevrimiçi], Elektronik Adres:

http://bivir.uacj.mx/DHI/DoctosNacioInter/Docs/Guidelines.pdf , 05.02.2007.

LENOX, Mary F. ve WALKER, Michael L.: “Information Literacy in the Educational

Process” The Educational Forum, 57 (2), 1993: 312-324.

LONG, Larry: Introduction to Computers and Information proccessing.,

Englewood Cliff: Prentice Hall., 1991. Lousiana Information Literacy Model for Lifelong Learning. [Çevrimiçi]

Elektronik Kaynak: http://mconn.doe.state.la.us/lessonplans/lit_model.htm,

26.03.2007.

Lousville University Library: [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://library.louisville.edu/infoliteracy/, 10.07.2007.

Massachusetts University Library: [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.lib.umassd.edu/libraryinfo/infolit/InfoLitComp.html , 11.07.2007.

156

McCARTHY S.J. ve RAPHAEL T.E.: Alternative research perspectives, In J.Irwin

& M.A. Doyle (Eds.), Reading-Writing Connections: Learning from Research.

Newark, DE: International Reading Association, 1992.

McCLURE, Charles R.: “Network Literacy: A Role for Libraries?” Information

Technology and Libraries, vol 13, no2, 1994: 115–125.

McCRANK, Lawrence J.: “Academic Programs for Information Literacy: Theory and

Structure", RQ, XXXI, 4, 1992: 485- 497.

McKENZIE, Jamie: [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.fno.org/dec99/rcycle.html , 13.06.2007.

McKENZIE, Jamie: "The Research Cycle 2000". FNO, From Now On, The

Educational Technology Journal, 9(4), 1999. [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://questioning.org/rcycle.html ,11.07.2007.

McKENZIE, Jamie: Beyond Technology: Questioning, Research and the

Information Literate School, FNO Press, Bellingham, 2000.

EISENBERG, Michael B., LOWE, Carrie A., SPITZER, Kathleen L.: Information

Literacy: Essential Skills for the Information Age, London, Libraries Unlimited,

2004.

MOORE, David M. ve DWYER, Francis M.: Visual Literacy: A Spectrum of Visual

Learning, Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology Publications, 1994.

MORGAN, David L. Ve SANNEL, Alice U.: Planning Focus Groups, Focus

Group Kit 2, Thousand Oaks, CA: Sage, 1998.

157

NIMON, Maureen: "Developing Lifelong Learners: Controversy and the Educative

Role of the Academic Librarian", ALIA Publishing, 33(1), 2002. [Çevrimiçi]

Elektronik Adres: http://www.alia.org.au/publishing/aarl/33.1/full.text/nimon.html,

20.04.2007.

OBERG, Dianne: Teaching the Research Process for Discovery and Personal

Growth, 65th IFLA Council and General Conference Proceedings, Bangkok,

Thailand, August 20 - August 28, 1999, [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.ifla.org/IV/ifla65/papers/078-119e.htm , 05.05.2007.

PAPPAS, Marjorie L.ve TEPE, Ann E.: Pathways to Knowledge and Inquiry

Learning, Libraries Unlimited, 2002.

POLAT, Coşkun: "Bilgi Okuryazarlığı ve Üniversiteler", [Çevrimiçi] Elektronik

Adres:

http://eprints.rclis.org/archive/00007268/01/Nil%C3%BCfer_Tuncer'e_Armagan.pdf ,

09.07.2007.

POLAT, Coşkun: Üniversitelerde Kütüphane Merkezli Bilgi Okuryazarlığı

Programlarının Geliştirilmesi: Hacettepe Üniversitesi Örneği(Doktora tezi),

Ankara: Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı, Hacettepe Üniversitesi, 2005.

ROBERTS, Peter: Education, Literacy, and Humanization: Exploring the Work

of Paulo Freire, Westport, Conn. : Bergin & Garvey, 2000.

SALONY, Mary F. : “The History of Bibliographic Instruction: Changing Trends

from Books to the Electronic World”, Reference Librarian, 51/52, 1995:31–51.

SALTER, Jeffrey L. VE SALTER, Charles A.: Literacy and the Library, Kolorado:

Libraries Unlimited, Inc., 1991.

158

SCHAFFNER, A. C. STEBBINS, L. ve WYMAN, S.: Quality Undergraduate

Education in a Research University – The Role of Information Literacy, Racing

toward tomorrow: Proceedings of the ninth national conference of the Association of

College & Research Libraries, April 8-11, 1999: 109-114.

SCONUL: "Information Skills in Higher Education: SCONUL Position Paper",

[Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.sconul.ac.uk/groups/information_literacy/papers/Seven_pillars.html,

05.05.2007.

State University of New York (SUNY): Information Literacy Initiative. [Çevrimiçi]

Elektronik Adres: http://www.sunyconnect.suny.edu/ili/final.htm , 11.07.2007.

STRIPLING, B.ve PITTS, J.: Brainstorms and Blueprints: Teaching Research as a

Thinking Process, Englewood, CO: Libraries Unlimited, Inc., 1988.

The Big6: [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://www.big6.com/showarticle.php?id=415, 30.04.2007.

The RAC Model: [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://cep.cl.k12.md.us/RAC/RACSite/RACSkills.html, 15.03.2007.

Temple University Library, [Çevrimiçi]Elektronik Adres:

http://library.temple.edu/services/library_instruction/materials/schol_vs_po

p.pdf

http://library.temple.edu/services/library_instruction/materials/deciphering

_citations.pdf, 10.07.2007.

Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www.tdk.gov.tr

, 14.04.2007, 11.07.2007, 25.03.2007.

159

UÇAK, Nazan (Özenç): “Bilgi Üzerine Kuramsal Bir Yaklaşım”, Bilgi Dünyası,

2000, 1(1):143–159.

United Nations Literacy Decade: UNESCO Education [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://portal.unesco.org/education/en/ev.phpURL_ID=40338&URL_DO=DO_TOPIC

&URL_SECTION=201.html , 14.04.2007.

What is Big6?: [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://big6.com/showarticle.php?id=415

, 15.06.2007.

Wikipedia, Free Encyclopedia. [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

http://en.wikipedia.org/wiki/Planning , 11.07.2007.

WOLPERT, Ann: “Services to Remote Users: Marketing the Library’s Role”,

Library Trends, Vol. 47, No: 1, 1998: 21- 41.

YALVAÇ, Mesut: “21. Yüzyılda Enformasyon Profesyonellerinin Eğitim ve

Öğretiminde Enformasyon Okuryazarlığı Standartları”, Türk Kütüphaneciliği, 2001,

15(2): 136- 156.

YUEXIAO, Zhang: “Definitions and Sciences of Information”, Information

Processing and Management, 1988, XXIV, 4: 479- 491.

ZHANG, Wenxian: “Building Partnerships in Liberal Arts Education: Library Team

Teaching", Reference Services Review, XXIX(2), 2001: 141- 150.