İçindekiler :

Kavram ÖğretimiTutum Öğretimiİlke ÖğretimiBilişsel Strateji Öğretimi

Hedefe ulaşabilmek için kullanılacak en kestirme yoldur diyebiliriz. Anlaşılacağı üzere hedefe göre strateji seçilir ya da geliştirilir. Bir hedefi gerçekleştirmeye yönelik kullanılan bir plan ya da yöntem de diyebiliriz.

Aslında her öğrenme stratejik düşünmeyi ve davranmayı gerektirir. Başarılı bir strateji kullanımında her strateji amaca uygun olarak seçilir,

bilinçli olarak uygulanır, dikkatlice takip edilir ve sonuçları değerlendirilir. Eğer strateji amaçlı biçimde işe koşulmazsa ne kadar kapsamlı olursa olsun davranışın stratejik olduğunu söyleyemeyiz. Örneğin, başarısız

öğrenciler bazen arkadaşlarının stratejilerini uygular ama sonuç alamayınca şaşırırlar. Oysa ki arkadaşı o stratejiyle yüksek notlar almayı

başarırken, kendi alamamıştır. Aslında yapması gereken hedefini ve kendi durumunu iyi analiz edip değerlendirerek daha uygun stratejileri seçmesi

gerekir.

Bilişsel stratejiler birbiri ile ilişkili birçok konuyu kapsayan bir kavramdır. Bilişsel stratejiler, genellikle bilginin edinilmesi ve kullanılmasıyla ilgili zihinsel süreçlere dayanır. Bundan dolayı, birçok insanın öğrenme stratejisi olarak isimlendirdiği kavramı, bazı yazarlar bilişsel strateji kavramı olarak kullanmaktadırlar. Bir noktaya kadar doğrudur ama yeterli değildir. Çünkü öğrenme stratejilerinin bazılarının duyuşsal, devinimsel boyutları da vardır.

Öğrenciler her öğrenme görevi için farklı stratejiler kullanabilirler.Uygun stratejiye karar verebilmekte stratejik düşünebilmeyi gerektirir. Çoğu zaman öğrenciler duruma bağlı olarak birden çok stratejiyi işe koşarlar. Zaten araştırmalar da, başarılı öğrencilerin çok sayıda stratejiden yararlandığını göstermektedir.

Öğrenme stratejileri kabaca “öğrenmeyi gerçekleştirmek için öğrencilerin yaptıkları” olarak görülmektedir. Weintein ve Mayer, başarılı bir öğretimin, öğrencilere öğrenmeyi öğrenme, anımsama, düşünme ve kendi kendilerini güdülemeyi öğretmesi gerektiğini belirtmektedir. Tüm bireylerin uyarıcıları dikkatli biçimde seçmesi, algılaması, düşünmesi, bilgiyi işlemesi, düzenlemesi, saklaması, bütünleştirmesi, anlamlandırması ve kullanması konularında yetkinlik kazanması gerekmektedir.

En yalın biçimiyle bilişsel strateji, bir sorunu çözmek ya da görevi tamamlamak için aklın etkin biçimde kullanımıdır. Bilişsel stratejiler için işlemsel kolaylaştırıcılar (Bereiter ve Scardamalia, 1987) ya da işlemsel ipuçları (Rosenshine, 1997) da denilmektedir. Bir diğer ilişkilendirilen kavram da “metabiliş”tir.

Bu kavram bir öğrencinin başarılı bir şekilde öğrenebilmesi için kendini yansıtması ya da kendi düşünmesi hakkında düşünmesi anlamına gelmektedir (Flavell, 1987).

Bilişsel stratejiler, belirli bir görev, bir dizi adımları izleyerek tamamlandığında işe koşulan genel bir öğrenme yapısı sağlar. Ayrıca, bilişsel bir strateji, öğrencilerin zorlu bir görevin üstesinden gelebilmesi için içsel süreçler geliştirmelerini destekler. Örneğin, okuduğunu anlama, bilişsel stratejilerin gerçekten önemli olduğu bir alandır. Kendi kendine sorgulama stratejisi, öğrencilerin ne okuduklarını anlamalarına yardımcı olabilir.

Bilişsel stratejilerin etkili kullanılması, öğrencilerin akademik anlamdaki öğrenme çabalarının verimliliğini arttırır. Bilişsel stratejilerin kullanıldığı bir sınıfta öğretmenin rolü hayati bir önem taşımaktadır çünkü öğrenecek öğrenci ve öğrenilecek içerik arasındaki açığı öğretmen görmeli ve kapatılmasını sağlamak için önlem almak zorundadır.

Öğrenciler stratejik düşünmeye başladıklarında işlevsel stratejileri

başarıyla kullanabildiklerinde genelde şu kazanımları elde ederler:

· Kendi akıllarına güvenirler. · Bir şeyi yapmanın birden çok yolu

olduğunu görürler. · Hatalarını anlar ve düzeltmeye

çalışırlar. · Kendi ürün ve davranışlarını

değerlendirirler. · Bellekleri zenginleşir. · Öğrenme düzeyleri yükselir. · Öz saygıları artar. · Kendilerini güçlü hissederler. · Sorumluluk duyguları gelişir. · İşi tamamlama ve doğru yapma

oranında artış olur. · Çaba göstermeyi öğrenirler. · Göreve daha çok odaklanırlar.

Bu amaçlara hizmet etmek üzere öğrenme süreçlerinde hangi stratejilerin kullanılması gerektiği, etkili ve verimli biçimde çalışan öğrencilerin ne yaptıklarında gizlidir. Başarılı öğrenciler, hangi stratejilerin ne tür amaçlara ulaşmada başarı sağlayacağını bilirler. Bundan dolayı, her öğrenci ya da ders için “en uygun strateji” diye bir şey yoktur. Uygun stratejinin seçimi, hem programın gereklerine hem de öğrencilerin gereksinimlerine bağlıdır. Yeri geldiğinde bazı stratejilerin kullanımı, ötekilere oranla, çoğu zaman daha başarılı sonuçlar ve yüksek öğrenci performansı sağlamaktadır.

Strateji öğretimindeki yavaşlığın ya da yetersizliğin birçok nedeni vardır. Öncelikle, öğretmen merkezli öğretim yaklaşımlarında öğrencilerin nasıl öğrendikleri yerine, ne kadar öğrendikleri üzerinde durulmaktadır. İkincisi, öğrenci merkezli yaklaşımlar henüz yaygınlaşabilmiş değildir. Üçüncüsü, öğretmenler, öğretim programlarını yetiştirebilme ve öğrencileri sınava hazırlama konusunda baskı altında oldukları için strateji öğretimine zaman ayırmakta güçlük çekmektedirler.

Öğrencilerin eğitim yaşamlarında başarılı olabilmeleri için hem dersteki konuları, hem de bunları nasıl öğrenileceğini bilmeleri gerekir.Bilişsel stratejilerin öğretimi belirli yeterlikleri kapsamaktadır. Bilişsel strateji nedir? Ne tür stratejiler vardır? Hangisi ne zaman etkilidir? Hangi strateji nasıl uygulanır? Strateji seçmede nelere dikkat etmeliyiz? Strateji kullanımında karşılaşılan sorunlar nasıl giderilebilir? Öğrenciler bu sorulara cevap verebiliyorsa o yeterliklere sahip demektir.

Strateji öğretiminde genel olarak iki temel yaklaşım vardır. Dolaylı öğretim ve doğrudan öğretimdir. Doğrudan öğretimde, bilişsel stratejiler bağımsız bir program ya da ders etkinliği olarak ele alınır. Dolaylı öğretimde ise, bilişsel stratejileri yeri geldikçe derslerdeki konularla birlikte öğretilir. Burada öğretmen model işlevi görür ve dersteki etkinlikleri tamamlayabilmek için izlenen yol ve yaklaşım olarak bilişsel stratejiler öğretilir. Bunun için önce stratejiyi anlaşılır biçimde açıklar, sonra ne işe yarayacağı belirtir, ardından kendisi uygular ve son olarak öğretilen straetjiyi öğrencilerin kullanmasını sağlar.

Etkili strateji öğretimi, içerik alanı ya da konu ne olursa olsun, sınıftaki eğitimin önemli bir parçasıdır, fakat bağımsız bir ders ya da öğretim alanı değildir. Strateji öğretimi ayrı bir ders ya da destekleyici program gibi değildir, yıl boyunca süren ve her dersin içinde geliştirilen bir yeterlik alanı olarak görülmelidir. Sınıftaki her öğrencinin yeni stratejiler geliştirmesi ve bunları arkadaşlarıyla paylaşması için yoğun bir çaba gösterilmelidir.

Uygulama Önerileri

Örgün eğitim programlarının özellikleri dikkate alındığında, etkili bir bilişsel strateji öğretiminin temel aşamalarını şöyle özetleyebiliriz.

Öğretilecek stratejiyi belirleyin. Öğrenciler üzerinde çalışılacak bilişsel stratejinin ne olduğu ve hangi amaçlarla kullanıldığı konusunda uygun bir anlayış geliştirmelidirler. Bu kapsamda stratejinin nasıl tanımlandığı, temel varsayımların ne olduğu, ne tür üstünlük ve sınırlıklar taşıdığı, hangi etkinlikleri/çalışmaları öngördüğü, niçin önemli olduğu, nasıl kullanılacağı ve öğrenme üzerinde ne tür etkiler yaratabileceği açıklanmalıdır.

Stratejinin kullanımını modelleyin. Öğretmen önce stratejiyi modeller ve nasıl uygulanacağını öğrencilere gösterir. Bunu yaparken, hem sözel açıklamalarda bulunmalı hem de strateji kullanımını en ideal biçimiyle örneklemelidir. Öğretmen, olası hatalara ve tuzaklara karşı öğrencileri uyarmalıdır. Bu aşamada, özellikle nelerin yapılmaması gerektiği, olası tüm sonuçlarıyla birlikte açıklanmalıdır.

Stratejinin uygulanması için yardım ve zaman ayarlayın. Açıklamalar ve gösterimden sonra, öğrencilere bir durum verilmeli ve betimlenen koşullar altında öğretilmeye çalışılan stratejiyi kullanmaları istenmelidir. Bu aşamada öğretmen uygulamayı izler, gerekirse kayıtlar tutar, saptadığı ortak sorunların çözümüne yönelik açıklamalar yapar, ipuçları verir, herkesin katılımını özendirir ve elde edilen sonuçlar hakkında işlevsel geribildirim sunar.

Öğrenciye kendini izleme ve değerlendirme olanağı verin. Öğrenciler, uygulamasını yaptıkları stratejinin işe yaradığını ya da öğrenme sorunlarının çözdüğünü görürlerse kullanma eğilimi sergileyecekler ve kullanılan her strateji onların öğrenme yapılarının bir parçası olacaktır. Böylece hem bilişsel hem de metabilişsel yeterlikleri gelişecek ve zengin kişisel strateji dağarcığı oluşturacaklardır.Öğrenilen stratejinin sürekli kullanımı özendirin. Öğrencilerin yetkinlik kazanmaya başladıkları her bilişsel stratejiyi, öğrendikleri koşullardan farklı olarak başka öğrenme durumlarında kullanmaları sağlanmalıdır. Bu yaklaşım, stratejilerin kullanımı alanlarını genişletecek, bir durumdan başka bir duruma transfer etmeye olanak tanıyacak ve karşılaşılan her öğrenme görevi için öğrencinin elinde çoklu strateji seçenekleri bulunacaktır. Bunların arasından uygun stratejilerin seçimini yapabilmek bile stratejik düşünmeye bir katkı olacaktır.Şimdide Bilişsel strateji öğretiminin tasarım sürecinde nasıl ele alınabileceğini inceleleyelim.Diğer bölümlerde de olduğu gibi ,bilişsel strateji öğretimini de giriş,kurgu,uygulama,özet ve değerlendirme basamaklarında ele alacağız.

Bilişsel strateji öğretiminin giriş basamağında öğrenenlerin dikkatlerini toplamak için öğretilecek bilişsel strateji ile ilgili ilginç bir durum,olay hikaye,fıkra anlatılıp,resim video gösterilebilir.Öğrenenlerin dikkatini sağladıktan sonra derste anlatılacaklar ile ilgili bilgi verilerek bilişsel strateji kullanımının öneminden söz edilir.İlgili strateji ile ilgili ön bilgiler hatırlatıldıktan sonra günlük hayatta söz konusu olan bilişsel stratejinin kullanımı konusunda bir sorgu yaratılır.Böylece öğrenenlerin ilgi ve motivasyonlarının devamının sağlanması amaçlanır.

Bu adımda tasarımıcının öncelikle birleştirici(embeded) ya da ayrıştırıcı(detached) yaklaşımlarından birini belirlemesi gerekmektedir.Eğer birleştirici yaklaşım belirlenirse bu kez de yöntemle ilgili karar verilmesi gerekmektedir.Burada karşımıza rehberli katılım,kitap ya da derslerdeki strateji öğretimi,öz öğretimsel çalışma yöntemleri çıkmaktadır.

Bilişsel strateji öğretiminin uygulama aşamasında öğrenenlerin daha önceleri kullana geldikleri belli başlı stratejilerin olup olmadığını belirlemekle işe başlıyabilirsiniz .Şayet önceki bilgilerinde bazı bilişsel stratejilerin kullanıldığı biliniyorsa ,yeni sunacağınız stratejileri öncekiler ile karşılaştırılarak yeni strajelerin getirileri konusunda bilgilendirme yapabilirsiniz.Daha önceden bir strateji kullanımı söz konusu değil ise ,bu durum da sunulan ve uygulaması yaptırılmak istenen stratejiye ilişkin örnek durumlar hazırlayarak işe başlayabilirsiniz .Sunulan örnek olaylar üzerinden,bireylerin strateji tercihi yapmaları istenip ,bunlar hakkında “neden” sorusu yöneltilebilir.Bu cevapların öğrenenler tarafından tartışılması veya daha önceden yapılan tartışmalar üzerinde konuşulması farkındalık yaratmak açısından önemlidir.Bu durumda uygulamalara geçiş daha anlamlı hale gelebilecektir.Uygulama sürecinde sık sık dönütler vermeyi de unutmayınız.

Bu basamakta yapılması gereken ilk şey hangi yaklaşımın benimseneceğine karar verilmesidir.seçeceğimiz yaklaşım birleştirici(embedded) ise stratejiyi konudan ayırıp açıklamak ,kullanıldığı farklı yerler ile ilgili örnekler vererek bu stratejinin avantajlarını açıklamak ,öğrencilerden öğrendikleri bu stratejinin uygulanabileceği örnek durumlar istemek ,stratejileri farklı yaşantılarda kullanabilecekleri durumları örneklendirmek ve bilişsel stratejilerin transferini sağlamak gerekmektedir.Seçilen yaklaşım ayrıştırıcı(detached) ise stratejinin bir dış konu ile kaynaştırılması,öğrencilere kullanımla ilgili soru sormaları için olanak verilmesi ,soruların yanıtlanması,strateji kullanımını kolaylaştıracak materyaller hazırlanması,strateji kullanımını gerektirecek yaşantılarla ilişkilendirilmesi ve transferinin sağlanması gerekmektedir.Görüldüğü gibi,seçilen yaklaşım ne olursa olsun her ikisinde de ortak olan stratejinin günlük yaşamla ilişkilendirilmesi ve bilşsel stratejinin transferinin sağlanmasıdır.

Bir öğretim sürecinde yürütülen bilişsel strateji öğretiminin değerlendirilmesi için aşağıdaki kriterleri kullanabiliriz:

Bilişsel stratejinin ne olduğunun ifade edilmesi.

Bilişsel stratejinin uygulanabileceği ortamların

seçilebilmesi.

Bilişsel stratejinin uygulanması

Uygun sonuçların elde edilmediğinin

denenmesi