Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Bir Erken ve Yoğun Davranışsal Eğitim Programı Olarak OÇİDEP
Prof. Dr. Gönül Kırcaali İftar
7 Mayıs 2018
Ankara Üniversitesi
OSB
OSB’li Bireylere YönelikBilimsel Dayanaklı Eğitim
• UDA: Uygulamalı Davranış Analizi(ABA: Applied Behavior Analysis)
• ASAT: www.asatonline.org
• NAC: www.nationalautismcenter.org
• NPDC: autismpdc.fpg.unc.edu
UDA
Klinik ve Tıbbi Çalışmalar
• Davranışsal farmakoloji
• Klinik davranış analizi
Örgütsel Çalışmalar
• İş verimliliğini artırma
• Liderlik becerilerini geliştirme
Eğitsel Çalışmalar
• Davranış ve sınıf yönetimi
• Otizme yönelik uygulamalar
2017 Verilerine GöreDavranış Analisti Sertifikasyon Kurulu’ndan
Akredite Olan UDA Programları *www.bacb.com]
Dünyada Davranış Analistliğinin Yaygınlığı
OSB’li Bireylere Yönelik UDA Temelli Uygulamalar
• Ayrık denemelerle öğretim
• Davranış zincirleme
• Davranışa şekil verme
• Doğrudan öğretim
• Etkinlik çizelgeleri
• Fırsat öğretimi
• İşlevsel
değerlendirme ve analiz
• İşlevsel iletişim öğretimi
• Model olma/videoyla model olma
• Replik silikleştirme
• Yanlışsız öğretim
OSB’li Bireylere Yönelik UDA Temelli Eğitim Programları
UDA
Ev/Merkez
EYDE
ESDM
Okul
PCDI
May
Kaynaştırma
LEAP
Project Data
EYDE: Erken ve Yoğun Davranışsal Eğitim(EIBI: Early and Intensive Behavioral Intervention)
O. Ivar Lovaas
Lovaas kimdir?
• 1927 yılında Norveç’te dünyaya geldi.
• Nazi işgali sırasında ailesiyle ABD’ye göç etti.
• Üniversitede önce keman eğitim aldı; sonra psikoloji doktorası yaptı.
• 1960’lı yıllarda UCLA’de YAP (Young Autism Project) projesini başlattı.
• 2010 yılında yaşama veda etti.
• Otizmin bazı çocuklarda üstesinden gelinebildiğini öne süren dünyadaki ilk uzman oldu.
EYDE nedir?
• Erken: 2-8 yaş
• Yoğun: Haftada 20-40 saat
• Davranışsal: UDA’ya dayalı
• Eğitim: Ev/merkez ortamı
Danışman ve eğitmenler
Bire-bir ağırlıklı
Otizme özgü müfredat
Ayrık denemelerle öğretim
Oyun ark., sosyal beceri gr. vb. destekler
Eğitim ortamında ve kurumda izleme
En az 2 yıl uygulama süresi
EYDE Kitapları
EYDE’nin Geçirdiği Evrim
Ceza uygulaması
ADÖ/Yanlışsız öğretim
Müfredat kapsamı
EYDE Programının 5 Temel Öğesi
1. Olumlu etkileşimler:– Önceleri çocuğun favori etkinliklerini kullanarak ve
çocuğun tüm iletişim girişimlerine karşılık vererek sağlanır.
2. Güdülenme:– Çocuk için aşina materyallerin ve çocuğa-özgü
pekiştireçlerin seçilmesiyle teşvik edilir.
3. Başarı:– Hedef davranışların giderek daha düzgün biçimlerinin
olumlu pekiştirmeyle geliştirilmesiyle ve ipucu sunma-silikleştirme süreçlerinin kullanılmasıyla garanti edilir.
4. Anne-baba katılımı:
– Çocuğun uyanık olduğu tüm ortamların eğitim amaçlı kullanımını sağlamak üzere verilen aile eğitimleriyle ve işbirlikleriyle sağlanır.
5. Programın ilk zamanlarında:
– İstek bildirme becerisinin öğretimine, dil ve iletişim becerilerinin kazandırılmasına, taklit becerilerinin öğretimine ve oyun becerilerinin geliştirilmesine özel bir önem verilir.
EYDE’ye İlişkin Araştırmalar
Betimsel ve bağıntısal araştırmalar 34
Deneysel araştırmalar 18
– Geriye dönük değerlendirme: 3
– Yarı-deneysel: 12
– Tam-deneysel: 2
– Tek-denekli: 1
Toplam 52
EYDE Araştırmalarının Yürütüldüğü Ülkeler
ABD AvustralyaHong Kong
İngiltere İsrail İsviçre
Kanada Malezya Norveç
Deneysel EYDE Araştırmaları
1. Lovaas, 1987
2. Birnbrauer ve Leach, 1993
3. McEachin, Smith ve Lovaas, 1993
4. Smith ve diğ, 1997
5. Sheinkopf ve Siegel, 1998
6. Smith, Groen ve Wynn, 2000
7. Eikeseth ve diğ, 2002
8. Howard ve diğ, 2005
9. Sallows ve Graupner, 2005
10. Cohen, Amerine-Dickens ve
Smith, 2006
11. Eldevik ve diğ, 2006
12. Eikeseth ve diğ, 2007
13. Magiati, Charman veHowlin, 2007
14. Remington ve diğ, 2007
15. Zachor ve diğ, 2007
16. Hayward ve diğ, 2009
17. Kovshoff, Hastings ve Remington, 2011
18. Eikeseth ve diğ, 2012
İlk Deneysel EYDE Araştırması(Lovaas, 1987)
• Deney Grubu: Haftada 40 saat EYDE
• Kontrol Grubu: Haftada 10 saat EYDE ya da çeşitli özel eğitim programları
• Normal işlevselliğe ulaşanların oranı:
– Deney Grubu: %47 - Kontrol Grubu: %3
• İleri derecede otistik özellikler gösterenlerin oranı:
– Deney Grubu: %11 - Kontrol Grubu: %53
EYDE’ye İlişkin Meta-Analizi Araştırmaları
• Eldevik ve diğ. (2009)
• Reichow ve Wolery (2009)
• Eldevik ve diğ. (2010)
• Peters-Scheffer ve diğ. (2011)
Son EYDE Meta-Analizi Çalışması:Peters-Scheffer ve diğ. (2011)
• EYDE programlarının etkilerini inceleyen öntest-sontest ve kontrol grup karşılaştırmalı 11 deneysel araştırmada yer alan 344 otizmli çocuktan elde edilen veriler tekrar analiz edilmiştir.
• EYDE programlarına devam eden otizmli çocukların zihinsel, iletişimsel ve uyumsal becerilerinde, başka programlara devam eden çocuklara kıyasla çok daha önemli ilerlemeler olduğu belirlenmiştir.
EYDE hizmetlerinden kimler en çok, kimler en az yararlanmaktadır?
• EYDE’ye başladığında
– daha küçük yaşta olan,
– daha yüksek işlev düzeyinde bulunan ve
– daha uzun süre programda kalan
• çocuklar en fazla ilerlemeyi göstermektedir.
• En az ilerleme gösteren çocukların özellikleri, EYDE’ye başladıkları sırada, diğer çocuklardan farksızdır.
• Perry ve diğ. (2011)
EYDE Hizmeti Sunan Örnek Kurumlar
1. Autism Partnership, ABD:www.autismpartnership.com
2. CARD, ABD:www.centerforautism.com
3. Geneva Centre for Autism, Kanada: www.autism.net
4. Lovaas Institute, ABD:www.lovaas.com
5. WEAP, ABD: www.wiautism.com
EYDE Hizmetlerinin Finansmanı
• Finansman çok çeşitli kaynaklardan sağlanmaktadır.
• Örneğin:
– Federal ya da Eyalet Sağlık Bakanlıkları
– Federal ya da Eyalet Eğitim Bakanlıkları
– Özel Sağlık Sigortaları
– STK’lar
– Aileler
EYDE Programlarına İlişkinMaliyet-Fayda Analizleri
• ABD’nin Pennsylvania eyaletinde yapılan bir araştırmaya göre, EYDE programlarının çocuk başına yaşam boyu devlete sağladığı tasarruf:
• 650 bin ile 1 milyon Amerikan Doları arasında (Jacobson ve diğ., 1998)
• Hollanda’da yapılan bir araştırmaya göreyse, EYDE programlarının çocuk başına yaşam boyu devlete sağladığı tasarruf:
• 1,103,067 Avro (Peters-Scheffer ve diğ., 2012)
EYDE neden Avrupa’da yaygın değildir? İsviçre Örneği
• Yüksek maliyet ve bu maliyetin karşılanmasında yaşanan zorluklar
• Nitelikli uzman yetiştirme ve cazip koşullarda istihdam etmede yaşanan zorluklar
• Farklı çocuklar için farklı düzeylerde etkili olması
• Halen araştırılması gereken bazı özelliklere sahip olması
• Studer ve diğ. (2017)
OÇİDEP:Otistik Çocuklar İçin Davranışsal Eğitim Programı
OÇİDEP nerede ve nasıl geliştirilmiştir?
• Ortam:
– Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü
• Deneyim:
– UDA ve yanlışsız öğretim
• Yazılı kaynak:
– Lovaas, 2003
• Kurumsal gözlem:
– WEAP (Wisconsin Early Autism Project), ABD
OÇİDEP’in Kapsamı
1. Taklit: Tek-basamaklı taklit, yüz hareketlerinin taklidi, iki basamaklı taklit, gömülü taklit
2. Eşleme ve sınıflama: Üç ve iki boyutlu eş olan ve olmayan nesneleri eşleme, sınıfa göre eşleme, ayırma, sınıflama
3. Oyun: Tek basamaklı oyun, çok basamaklı oyun, gömülü oyun
4. Alıcı dil: Tek ve iki basamaklı alıcı dil becerileri
5. Adına tepki verme
6. İfade edici dil: Sözel, jestsel ve görsel iletişim becerileri
7. Ortak dikkat: Ortak dikkat girişimine tepki verme, ortak dikkat başlatma
8. Tuvalet becerileri
9. Soyunma-giyinme becerileri
10.Beslenme becerileri
11.Blok dizaynı
12.Adı söylenen nesneyi ve eylemi belirleme
13.İşitilen sesin kaynağını belirleme
14.El becerileri: Çizim yapma, makasla kesme
15.Kavramlar: Renk kavramı, şekil kavramı, zıtlık kavramı
Öğretimden Örnekler
OÇİDEP’in Yürütülmesi
• Haftalık program
– Tam günlük program: Sabah 3, öğleden sonra 3 saat olmak üzere günde 6 saat
– Yarım günlük program: Günde 4 saat
• Günlük program
– 45 dakika ders-15 dakika teneffüs döngüsü
– Kısa öğretim oturumları ve oyun zamanları
• Öğretim oturumları
– Yanlışsız öğretime göre yürütülen ADÖ
– Sosyal pekiştireç artı yiyecek-içecek/etkinlik pekiştireci
• Diğer çalışmalar
– PECS, video modelle öğretim vb.
– Akran etkileşimi
– Kaynaştırma desteği
OÇİDEP ADÖ Kontrol Listesi
A. Tepki fırsatı sunma:
1. Çocuğun göz kontağını yakala, dikkatini çek, gerekirse fiziksel ya da sesli dikkat çekici kullan.
2. Araçları (eğer, varsa) ve yönergeyi sun; yönerge sunarken çocuğun adını kullanma ve yönergeyi tekrarlama.
B. İpucu sunma:
3. Aşamalı yardım kullan.
C. Doğru tepkiyi pekiştirme:
4. Doğru tepkiyi, pekiştirme tarifesi doğrultusunda, sosyal pekiştireç ve yanı sıra yiyecek, içecek ya da etkinlik pekiştireçlerinden biriyle pekiştir.
D. Yanlış tepkiyi önleme ya da düzeltme:
5. Yanlış tepki başladığında çocuğu durdur, göz kontağını kes ve 2 saniye süreyle araçları (eğer, varsa) kenara çek.
6. Araçları (eğer, varsa) ve yönergeyi tekrar sun.
7. Doğru tepkiyi garantileyen ipucunu sun.
8. Coşkulu olmayan sözel pekiştirme yap (ör., ‘peki’, ‘tamam’, ‘güzel’ vb.).
E. Denemeler arasında bekleme:
9. 1-6 sn. süreyle bekledikten sonra yeni bir deneme başlat; yeni bir denemeye geçmeden önce pekiştirme işlemlerinin sona erdiğinden (ör., çocuğun yiyeceği-içeceği bitirdiğinden) emin ol.
OÇİDEP Vaka Örnekleri
• Okan:
Normal işlevselliğe ulaşan ve desteksiz kaynaştırmaya devam eden bir öğrenci
• Kerem:
Orta düzeyde ilerleme gösteren bir öğrenci
Okan
• OÇİDEP’e başlama yaşı: 2 yaş 4 ay
• OÇİDEP tarihleri: Ocak 2008-Ocak 2010
• Eğitim yoğunluğu:
– İlk 8 ay, haftada 25 saat OÇİDEP
– İzleyen 12 ay, haftada 20 saat OÇİDEP
– Son 4 ay, haftada 16 saat OÇİDEP
– OÇİDEP’in yanı sıra okulöncesi kaynaştırma
Okan’ın OÇİDEP Programı
• Temel taklit
• Eşleme
• Alıcı dil
• Oyun
• İfade edici dil (fırsat öğretimi)
• Yüz hareketleri taklidi
• İki basamaklı taklit
• İki basamaklı alıcı dil
• Sınıflama
• Blok dizaynı
• Tuvalet becerileri
• Soyunma-giyinme
• Beslenme
• Gömülü taklit
• Adı söylenen nesneyi belirleme
• Adı söylenen eylemi belirleme
• Aynı konu üzerinde ortak dikkat sağlama
Okan: Önce
Okan: Sonra
Kerem
• OÇİDEP’e başlama yaşı:
9 yaş
• OÇİDEP tarihleri:
Eylül 2006-Eylül 2009
• Eğitim yoğunluğu:
Haftada 5 gün, günde 6 saat OÇİDEP
Kerem’in OÇİDEP Programı
• Temel taklit
• Eşleme
• Alıcı dil (jest destekli)
• Oyun
• Yüz hareketleri taklidi
• İfade edici dil (PECS)
• İki basamaklı taklit
• Soyunma-giyinme
• Beslenme
• Yaklaşık 2,5 ay haftada bir buçuk saat oyun grubu
Kerem: Önce
Kerem: Sonra
EYDE’nin Yararları ve Sınırlılıkları
Çocuklar
Aileler
Eğitim ekibi
Türk kültürü
Türkiye İçin Öneriler
• Erken ve isabetli tanılama çalışmalarının yaygınlaştırılması
• Bilimsel dayanaklı erken müdahale, özel eğitim ve kaynaştırma hizmetlerinin yaygınlaştırılması
• Gerekli niteliklere sahip öğretmenlerin, uzmanların ve yardımcı elemanların yetiştirilmesi
• Tüm hizmetlerin devlet tarafından güvence altına alınması
• Toplumsal farkındalığın artırılması