Biyolojik Çeşitliliğin Hukuken Korunması Ve Kamu Yararı

BYOLOJK ETLLN HUKUKEN KORUNMASI VE KAMU YARARI

Conservation of Biological Diversity by Law and Public Interest

Dr. N. Mnci AKMAK*

I) Biyolojik eitlilik Biyoeitlilik, II) Biyoeitlilii Anlamak, III)Trkiyenin Biyolojik eitlilik Zenginlii, IV) Biyolojik eitliliin nemi, V) Uluslararas Metinlerde Biyolojik eitlilik, 1) Biyolojik eitlilik Szlemesi, 2) Avrupa'nn Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarn Koruma Szlemesi (Bern Szlemesi), 3) Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szleme (Ctes Szlemesi), 4) zellikle Afrikada Ciddi Kuraklk ve/veya llemeye Maruz lkelerde llemeyle Mcadele in Birlemi Milletler Szlemesi, 5) Avrupa Peyzaj Szlemesi, 6) zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar Hakknda Szleme (Ramsar Szlemesi), VI) Biyolojik eitlilii Tehdit Eden Unsurlar, 1)Avlanma, 2) stilac Trler, 3) Erozyon, 4) evre Sorunlar, 5) Habitat Tahribi, 6) Koruma Eksiklii, 7) Doal Tehlikeler, 8) Genetik Yaps Deitirilmi Organizmalar, 9) Nesli Tkenen Canllar, VII) Kamu Yarar ve Biyolojik eitlilik, VIII) Biyolojik eitliliin Korunmas, IX) Koruma Blge ve Alanlar, 1) Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Antlar ve Tabiat Koruma Alanlar, 2) Yaban Hayat Koruma ve Yaban Hayat Gelitirme Sahalar, 3) Ramsar Alan ve Sulak Alanlar, 4) Tabiat Varlklar ve Doal Sit Alanlar, 5) zel evre Koruma Blgeleri, 6) Dier Koruma Alan ve Merkezleri, 7) Duyarl Yreler (evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii Uyarnca Korunacak Alanlar), X) Ekosistem ve Canllarn Korunmas Hususunda Anayasa Hkmleri, 1) Kylarn Kullanm ve Kamu * Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi dare Hukuku Bilim Dal Aratrma Grevlisi.

AKMAK AHFD Yl 2008

134

Yarar, 2) Erozyonla Mcadele, 3) ayr ve Meralarn Korunmas, 4) Tabiat Varlklarnn Korunmas, 5) Ormanlarn Korunmas, Sonu

ZET Genel olarak biyolojik eitlilik (biyoeitlilik) bir blgedeki tr

eitliliini ifade etmektedir. Bir blgedeki hayvan ve bitki tr saysnn fazla olmas, biyolojik eitliliin zengin olmas anlamna gelmektedir. Biyolojik eitliliin korunmas insanolu iin son derece nemli bir husustur. Doal dengeler, besin kaynaklarmz, sanayi ve ekonomi gibi konular biyolojik eitlilikle dorudan ilgilidir. Bu nedenle, trlerin yok olmas, gelecekte insanolunun da yok olmas anlamna gelmektedir. Biyolojik eitlilii tehdit eden pek ok faktr vardr. Koruma alanlar, istilac trlerle mcadele, biyogvenlik almalar ve genlerin korunmas gibi eitli koruma yntemleri ile biyolojik eitlilik korunmaya allmaktadr. Korumann toplumu ilgilendirmesi, kamu yarar kavramn gndeme getirmektedir. Biyolojik eitliliin korunmasnda var olan kamu yararnn belirgin ve bamsz bir ekilde anlalmas gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Biyolojik eitlilik, biyoeitlilik, kamu yarar, srdrlebilir kalknma, evre

ABSTRACT Generally, biological diversity (biodiversity) means the diversity of

species in an area. Greater numbers of animal and plant species mean the richness of biological diversity on a particular plot of land. Conservation of biological diversity is very important for mankind. Subjects like natural balance, food resources, industry and economy are directly related to biological diversity. As a result, extinction of species means extinction of mankind in the future. There are many factors which threaten biological diversity. Biological diversity is conserved by some conservation methods like protection areas, figthing with invasive species, biosecurity works and protection of genes. Since conservation is related to public, this points to the term public interest. The public interest, which is in the conservation of biological diversity, shall be clear and shall be understood independently.

Keywords: Biological diversity, biodiversity, public interest, sustainable development, environment

I) Biyolojik eitlilik - Biyoeitlilik Biyolojik eitlilik, Biyolojik eitlilik Szlemesinin 2. maddesinde

yle tanmlanmtr: Kara, deniz ve dier su ekosistemleri ile bu

C.57 Sa.1 [133-166] Biyolojik eitliliin Hukuken Korunmas ve Kamu Yarar

135

ekosistemlerin bir paras olduu ekolojik kompleksler de dahil olmak zere tm kaynaklardan canl organizmalar arasndaki farkllama anlamndadr; trlerin kendi iindeki ve trler arasndaki eitlilik ve ekosistem eitlilii de buna dahildir.

Biyolojik eitlilik, bir yerdeki tr eitliliini, genetik eitlilii ve doal alanlarn eitliliini ifade eder.1 Buna karn bir blgenin biyolojik eitlilii genelde tr eitlilii ile llr.2

Bugn Dnyamzda tanmlanm tr says ortalama 1.4 milyondur. Henz tanmlanmayan trlerin says bilinmemekle beraber, mikro-organizmalar dnda toplam 12 milyon eit trn yaad dnlmektedir.3

Biyolojik eitlilik asndan ekosistem kavram ok nemlidir nk ekosistemler biyoeitliliin ve unsurlarnn ilevsel paralardr. 4 Ekosistem, birbirleriyle ilikili canl ve cansz unsurlardan oluan ve bu unsurlar arasndaki madde ve enerji dolam ile kendini besleyebilen ve yenileyebilen fonksiyonel mekan birimidir. 5 Biyolojik eitlilik Szlemesinin 2. maddesine gre ekosistem, bitki, hayvan ve mikro-organizma topluluklar ile bunlarn cansz evrelerinin ilevsel bir birim olarak karlkl etkileen dinamik bir kompleksi ifade etmektedir. Bir sistem olarak dndmzde, en byk ekosistem dnya ekosistemi olmakla birlikte; orman ekosistemi, akarsu ekosistemi veya Ankara ekosistemi, Tuz Gl ekosistemi olarak belli bir corafi alana veya corafi snra da indirgemek suretiyle ekosistem eitlerine ulamak mmkndr.6

II) Biyolojik eitlilii Anlamak Ekolojik dengeler ve olaylar, iyi veya kt anlamda olabilirler. nemli

olan doann kendini yenileyecek ekilde kalmas, tamamen ortadan kalkmamasdr. rnekle izah edersek kuru ve orak bir alann orman haline getirilmesi ile bir ormann yanarak kuru ve orak hale gelmesi, biyoeitlilik asndan ayn derecede felakete yol aabilir. Bu noktada nemli olan husus, biyolojik eitliliin korunabilmesidir. 1 Yldz, Kazm/engn Sipahiolu/Mehmet Ylmaz, evre Bilimi, Geniletilmi 2.Bask,

Ankara 2005, s. 229. Biyolojik eitlilik hakknda daha fazla bilgi iin bkz. ahinolu, Erdoan, Trkiyenin Biyolojik Zenginlikleri, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, s. 414 vd.; UNEP: State of the Marine and Coastal Environment in the Mediterranean Region. MAP Technical Reports Series No.100, UNEP, Athens, 1996, s. 64; OECD: Handbook of Incentive Measures for Biodiversity, Design and Implementation, OECD 1999, s. 28.

2 Yldz/Sipahiolu/Ylmaz, s. 246.

3 Swanson, Timothy, Global Action For Biodiversity, An International Framework For Implementing The Convention On Biological Diversity, 1997, IUCN, s. 8.

4 OECD, s. 41.


6 Turgut, Nkhet, evre Hukuku, Yenilenmi kinci Bas, Ankara Kasm-2001, s. 117.

AKMAK AHFD Yl 2008

136

evreye ynelik olan her olumlu faaliyet biyolojik eitlilik asndan yararl olmayabilir. Szgelimi aalandrma, bilinsiz yapld takdirde sz konusu alanda yaayan flora veya fauna iin, ve zellikle endemik olan canllar iin zararl olabilir. Baz aalandrma almalar genelde aasz, step ve bozkr alanlarda yaplmaktadr ve ne yazk ki endemik bitki trleri bu alanlarda daha zengindir. Aalandrlan alann ekolojik yapsnn deimesi veya yetersiz k sebebiyle bu alandaki bitkilerin yok olmas tehdidi sz konusudur. 7 Grld gibi bir bozkr alann tamamen aalandrmak suretiyle ormana dntrmek ilk bakta olumlu ve yararl bir faaliyet olarak grnse de, o bozkr alannda yaayan baz hayvan ve bitki trlerinin orman ekosisteminde yaamas mmkn deildir. Byle bir durumda hayvanlar ya yok olacak ya da yeni yaam alanlar bulmak iin baka blgelere g edeceklerdir. Bitkiler ise byk bir ihtimalle yok olacaktr. Sz konusu canllar endemik ise sonsuza kadar tamamen ortadan kalkma tehdidi altna girmi olacaklardr.

Bak amz geni tutmakta fayda olduu kanaatindeyiz. Biyolojik eitlilii korumak demek; olan, olduu gibi korumak olmaldr. Elbette ki planl yaplan doal almalar kastetmiyoruz. Bu itibarla bir lkenin tamamn gerekli aratrmalar yapmadan ve bilinsizce ormanlarla kaplamak, yabanc trleri (hayvan veya bitki) topraklarmza sokmak, yerli trlerle yabanc trleri melezlemek gibi faaliyetler biyolojik eitlilik asndan zararldr.

Biyoeitlilii korumak farkl, doay, hayvanlar ve bitkileri korumak farkl eydir. Biyoeitlilii srdrebilmek ve korumak amacyla gerekirse baz hayvan trleri ldrlebilir veya baz bitki trleri imha edilebilir. Bu durum evresel deerlere aykr bir davran gibi grnse de aslnda dolayl olarak evrenin korunmasn salamaktadr. rnein Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliin 53. maddesi uyarnca ... yabanc trlerden, habitatn yerli bitki ve hayvan trlerine, tarm arazilerine, evcil hayvanlara, insanlara, ekonomiye ve ekolojiye olumsuz etkileri olanlarla mcadele, bu trlerin biyolojik zellikleri dikkate alnarak Genel Mdrln 8 belirledii usul ve esaslar erevesinde il mdrl tarafndan yaplr veya yaptrlr.

Ayn Ynetmeliin 51. maddesine gre, Yaban hayatnn bulunduu alanlarda, zayf ve hastalkl bireylerin ortamdan uzaklatrlmasnn salanmas amacyla yrtc varlnn korunmas esastr. Ancak, ay, kurt, akal, tilki, sansar, gelincik ve benzeri yrtc memeliler, kartal, doan, ahin ve benzeri yrtc kular, ylan ve benzeri yrtc srngenler ile dier

7 Ekim, Trkiye Floras ve Endemikleri, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say

5, evre zel Says, s. 427-428. 8 Doa Koruma ve Mill Parklar Genel Mdrl.


137

yrtclarn, dier Av ve yaban hayvan trlerine zarar verecek seviyeye ulamas durumunda; bu yrtc trlerle mcadele Genel Mdrln 9 belirledii usul ve esaslara gre il mdrl tarafndan yaplr veya yaptrlr. Maddede dorudan biyolojik eitlilik nedeniyle mcadele yaplaca dzenlenmemi olmasna ramen bu uygulama, dier trleri koruduundan dolay biyolojik eitlilie katkda bulunmaktadr.

III) Trkiyenin Biyolojik eitlilik Zenginlii Trkiye, hem flora hem de fauna asndan ok byk bir zenginlie

sahiptir.10 Dnyada mevcut 37 ayr flora blgesi vardr, bunlardan farkl bitki corafyas blgesi ise Trkiyede yer almaktadr.11 Trkiyenin bu farkl bitki corafyasnn birletii noktada olmas, floristik zenginliin sebeplerinden bir tanesidir.12

Trkiyede ortalama 3000 tanesi endemik olmak zere 9000 bitki tr vardr, tm Avrupa ktasnda ise 2750 tanesi endemik olmak zere 12000 bitki tr yaamaktadr.13 Grld gibi bitki zenginlii asndan Trkiye, tek bana bir ktadan daha zengindir.

Fauna asndan ise Trkiyede ortalama 120 memeli tr, 413 ku tr, 93 srngen tr, 18 kurbaa tr, 276 deniz bal tr ve 236 i su balk tr ve alt trleri bulunmakta ve ayrca 60-80 bin aras sayda bcek tr yaamaktadr. 14 Tr zenginlii, fauna asndan da Trkiyeyi ne karmaktadr.

Btn Dnyaya yaylm ve temel besin maddesi olan bir ok bitkinin anavatan yani gen merkezi Trkiyedir. Bata buday olmak zere arpa, yulaf, fi, nohut ve mercimein yabani atalar Trkiyede bulunur; ayrca kiraz, vine, incir, fndk, erik, asma, kays ve bademin anavatan da Trkiyedir.15

Yeryznde 9 adet gen merkezi vardr ve bunlarn 2 tanesi Trkiye snrlar ierisindedir.16

IV) Biyolojik eitliliin nemi Biyolojik eitlilik kavram, ekolojik, etik ve bilimsel neminin ve

deerinin yan sra gl bir ekonomik nem ve deere sahiptir.17 Baka 9 Doa Koruma ve Mill Parklar Genel Mdrl.

10 Trkiyenin sahip olduu biyolojik eitlilik ile ilgili rnekler ve detayl bilgi iin bkz. ahinolu, s. 415-416.


12 Ekim, s. 423.



15 Grpnar, Tansu, Trkiyenin Doal evresine Genel Bir Bak, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, s. 413; Yldz/Sipahiolu/Ylmaz, s. 249.


AKMAK AHFD Yl 2008

138

bir ifade ile doal deerinin yannda byk bir ekonomik deer ihtiva etmektedir.

Biyolojik eitliliin zengin olduu blgelerde doal dengenin bozulmas da zorlamaktadr. Tr bakmndan zengin olan ekosistemler, fakir ekosistemlerden daha dengelidir ve kendilerini daha kolay yenilerler.18

Tarm, tp, endstri ve turizm gibi alanlarda nemli bir yere sahip olan canl doal kaynaklarn oluturduu biyolojik eitlilik, ayn zamanda kalknma potansiyelinin de bir gstergesidir.19

Yenilenemeyen kaynaklarn tkenecek olmas nedeniyle biyolojik eitlilik insanln gelecekteki sigortas durumundadr.20

Biyolojik eitliliin nemini daha iyi kavramak iin bitkilerle ilgili baz bilgiler vermek yeterli olacaktr. Bitkiler bir ok maddenin kaynan oluturmaktadrlar. Bu nedenle ekonomik ve ticari deerleri sz konusudur. Besin kaynaklarmzn %80i, 20 eit bitkiden elde edilmektedir.21 Bundan baka tp, sanayi maddeleri (boya, koku), yeni hibridler retme, ss amacyla kullanm, gen kayna olmak (belirli genlerin akraba trlere aktarlmas ve dayankl, yeni rklar elde edilmesi) gibi pek ok alanda ve sektrde bitkilerden faydalanlmaktadr.22

Kaynak olarak kullanlan bitkilerin endemik olmas, nemlerini bir kat daha artrmaktadr. Endemik bitki, Dnyada sadece o lkenin snrlarnda var olduu iin, bu bitkinin retimde kullanlmasndan elde edilecek fayda da sadece o lkeye ait olmaktadr. Bu nedenle lkeler, snrlar ierisinde yer alan bitkileri korurken endemik olanlarn korunmasna daha fazla zen gsterirler. Endemik bitkilerin istisnalar dnda toplanmas ve bilimsel amalarla bile olsa yurt dna gtrlmesi yasaktr.23

Nitekim mevzuatmzdaki dzenlemelerden birisi olan, Doal iek Soanlarnn Skm, retimi ve Ticaretine likin Ynetmeliin 6/a maddesi uyarnca Trkiye'de endemik ve nesilleri tehlike altnda olan doal iek soanlarnn skm ve ticareti yasaktr.

17

Aruoba, elik, Biyolojik eitlilik Szlemesinin 11. Maddesi: Ekonomik Tevikler, Biyogvenlik Protokol ve Biyolojik eitlilik Szlemesinde Tevikler, Tartma Toplants 17-18 ubat 2005, Mays 2005, Trkiye evre Vakf Yayn, s. 39.


19 Kence, Aykut, Biyolojik eitlilik ve Kalknma, Srdrlebilir Kalknma El Kitab, Ocak 1991, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, s. 61.

20 Kence, s. 61.

21 http://internt.nhm.ac.uk/eb/biodbenefit.shtml .

22 Ekim, s. 424.

23 Ekim, s. 424.


139

V) Uluslararas Metinlerde Biyolojik eitlilik Biyolojik eitlilii korumaya ynelik bir ok uluslararas szleme

vcuda getirilmitir. 24 Bu anlamalarn bir ksm Trkiye tarafndan da onaylanmtr. Biyolojik eitlilikle ilgili balca uluslararas szlemeler25:

1) Biyolojik eitlilik Szlemesi (Convention on Biological Diversity26)

Szlemenin 1. maddesine gre Szlemenin amac, biyolojik eitliliin korunmas, srdrlebilir kullanm salamak ve genetik kaynaklarn kullanmnn dzenlenmesidir. Biyolojik eitlilik Szlemesi, biyolojik eitliliin korunmasnda etkin rol oynayan temel szleme olmakla beraber, bu Szlemeye bal olan Biyogvenlik Cartagena Protokol27 ise genetii deitirilmi organizmalar hakknda dzenlemeler getirmektedir. Bu Protokoln amac ise insan sal zerindeki riskler gz nnde bulundurularak ve zellikle snr tesi hareketler zerinde odaklanarak, biyolojik eitliliin korunmas ve srdrlebilir kullanm zerinde olumsuz etkilere sahip olabilecek ve modern biyoteknoloji kullanlarak elde edilmi olan deitirilmi canl organizmalarn gvenli nakli, muamelesi ve kullanm alannda yeterli bir koruma dzeyinin salanmasna katkda bulunmaktr.

2) Avrupa'nn Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarn Koruma Szlemesi (Bern Szlemesi) (Convention on The Conservation of European Wildlife and Natural Habitats-Bern Convention28)

Szlemenin amac; yabani flora ve faunay ve bunlarn yaama alanlarn korumak ve ayrca bu hususta devletler aras ibirliini salamaktr. Nesli tehlikede olan, tehlikeye dme ihtimali olan ve gmen olan trlere zel nem verilecei belirtilmektedir.

24

Alpine Convention, Bern Convention, Bonn Convention, European Landscape Convention, Helsinki Convention, Ospar Convention, Cotonou Agreement, CITES Washington Convention, Global Ballast Water Convention, Ramsar Convention, Aarhus Convention, Convention on the Protection and Use of Transboundary Watercourses and International Lakes, Convention on the Transboundary Effects of Industrial Accidents, Espoo Convention, Geneva Convention, Barcelona Convention, Climate Convention, Convention to Combat Desertification, World Heritage Convention (http://biodiversity-chm.eea.europa.eu/convention/other_conv).

25 Szlemelerle ilgili bilgi ve metinler www.milliparklar.gov.tr adresinden alnmtr.

26 RG: 27.12.1996-22860.

27 RG: 11.08.2003-25196.

28 RG: 20.02.1984-18318.

AKMAK AHFD Yl 2008

140

3) Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szleme (CITES Szlemesi) (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora29)

Szleme, nesilleri tehlikede olan yabani hayvan ve bitki trlerinin ticaretini dzenlemek amacyla imzalanmtr. Sz konusu trler, adet liste eklinde oluturulmu bulunan gruplara ayrlmtr.

CITES Madde 2: 1. Ek I, ticaretten etkilenen veya etkilenebilen ve nesli tkenme

tehlikesiyle kar karya bulunan btn trleri kapsayacaktr. Nesillerinin devamn daha fazla tehlikeye maruz brakmamak iin bu trlerin rneklerinin ticaretinin zellikle sk mevzuatlara tabi tutulmas ve bu ticarete sadece istisnai durumlarda izin verilmesi zorunludur.

2. Ek II : a. Halen nesilleri mutlak olarak tkenme tehlikesiyle kar karya

olmamakla birlikte, nesillerinin devamyla badamayan kullanmlar nlemek amacyla rneklerinin ticareti sk mevzuatlara tabi tutulmad takdirde soyu tkenebilecek olan trleri; ve

b. bu fkrann (a) bendinde bahis edilen belirli trlerin rneklerinin Ticaretinin etkili ekilde denetim altna alnabilmesi iin mevzuata tabi tutulmas gereken dier trleri kapsar.

3. Ek III, Taraflardan herhangi birinin, kullanmn nlemek veya kstlamak amacyla kendi yetki alan iinde dzenlemeye tabi tutulduunu ve ticaretinin denetime alnmasnda dier Taraflarla ibirliine ihtiya duyduunu belirttii btn trleri kapsar.

4) zellikle Afrikada Ciddi Kuraklk ve/veya llemeye Maruz lkelerde llemeyle Mcadele in Birlemi Milletler Szlemesi (United Nations Convention to Combat Desertification in Countries Experiencing Serious Drought and/or Desertification, Particularly in Africa30)

Szlemenin 2. maddesine gre: 1. Bu szlemenin amac, etkilenen lkelerde srdrlebilir

kalknmann salanmasna katkda bulunmak zere Gndem 21 ile uyumlu entegre bir yaklam erevesinde uluslararas ibirlii ve ortaklk dzenlemeleri ile desteklenen her dzeyde etkin eylemler yoluyla, zellikle Afrikada olmak zere ciddi kuraklk ve/veya llemeye maruz lkelerde, llemeyle mcadele etmek ve kurakln etkilerini hafifletmektir. 29

RG: 20.06.1996-22672. 30

RG: 16.05.1998-23344.


141

2. Bu amaca ulamak iin, etkilenen alanlarda, ayn anda hem arazinin verimliliini iyiletirerek, hem de arazi ve su kaynaklarnn rehabilitasyonunu, korunmasn ve srdrlebilir ynetimini salayarak zellikle yerel topluluklar dzeyinde hayat artlarnn iyiletirilmesi zerinde odaklaan uzun dnemli stratejilerin uygulanmas gerekecektir.

5) Avrupa Peyzaj Szlemesi (European Landscape Convention31) Szlemenin amac peyzaj korunmasn, ynetimini ve planlamasn

gelitirmek ve peyzaj konularnda Avrupa ibirliini dzenlemektir. (Madde 3)

2. madde uyarnca ... bu Szleme Taraflarn lkelerinin tamamna uygulanr ve doal, krsal, kentsel alanlar ve banliyleri kapsar. Karay, kta ii sular ve deniz alanlarn ierir. zellikleriyle ne ktklar dnlebilecek peyzajlar ve ayn zamanda her gnk ya da bozulmu peyzajlar ilgilendirir.

6) zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar Hakknda Szleme (Ramsar Szlemesi) (Convention on Wetlands of International Importance Especially As Waterfowl Habitat (The Ramsar Convention on Wetlands)32)

Szlemenin 1. maddesine gre Szlemenin kapsam ve amalar: 1. ... doal veya yapay, devaml veya geici, sular durgun veya

akntl, tatl, ac veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin ekilme devresinde alt metreyi gemeyen derinlikleri kapsayan, btn sular, bataklk, sazlk ve trbiyerler sulak alanlardr.

2. ... ekolojik olarak sulak alanlara baml olan kular, su kulardr. VI) Biyolojik eitlilii Tehdit Eden Unsurlar Biyolojik eitlilii dorudan veya dolayl olarak tehdit eden pek ok

unsur vardr. Bunlar: 1) Avlanma Avcl bir ok kanun ve ynetmelik dzenlemektedir. 33 Avcln

biyolojik eitlilie olan etkisi, yasa d avlanma faaliyetleri ile gndeme gelmektedir. 31

RG: 27.07.2003-25181. 32

RG: 17.05.1994-21937. 33

evre ve Orman Bakanl Dner Sermayeli letmeler Ynetmelii, evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun, evre ve Orman Bakanl Merkez Tekilatnn Grevleri, alma Esas ve Usulleri Hakknda Ynetmelik, Kara Avcl Kanunu, Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, Av ve Yaban Hayvanlar le Bunlardan

AKMAK AHFD Yl 2008

142

Yasa d avlanma, Kara Avcl Kanunu kapsamnda korunan veya avna izin verilen yaban hayvan trlerini; izin verilen yerler, belirlenen zamanlar, miktarlar dnda ve/veya zehirleyerek, tuzak ve kapan kurarak veya men edilen dier usullerle canl veya l ele geirmeye almay veya ele geirmeyi ifade etmektedir (Madde 2). Tanmdaki unsurlar incelendiinde koruma altnda olan hayvanlar avlamak yasa d avcln bir eidini oluturmaktadr. Dier eidi ise avlanmasna izin verilen trlerin kurallara uyulmadan avlanmasdr.

2) stilac Trler stilac tr kavramnn anlam zerinde durmam gerekmektedir. stilac

trler dediimiz zaman aslnda yabanc istilac trleri kastetmekteyiz. Hayvan ve bitki trlerinin baka alanlara nakledilmesi uygarlkla

ilikilendirilmektedir. Kolonileme hareketleri de bu konuda nemli rol oynamtr.34

Gnmzde ise 4T olarak adlandrlan Trade, Transport, Travel, Tourism yani ticaret, tamaclk, seyahat ve turizm, tr hareketliliini olduka hzlandrmtr.35

Yabanc trlerin yeni blgelerle tantrlmas kastl veya kastsz olmaktadr. Kastl olarak yaplan tr nakilleri tarm, ormanclk, balklk gibi biyolojik retim amal; peyzaj ve ssleme amal veya hayvanat baheleri, akvaryumculuk gibi amalarla yaplmaktadr. Kastl olmayan tr nakilleri ise ticaret, tamaclk, seyahat ve turizm faaliyetleri nedeniyle farknda olmadan meydana gelmektedir.36 Baz durumlarda yabanc trler biyolojik kontrol amal yani zararl olan baka trlerle mcadele etmek iin kullanlmaktadr. Fakat bazen yeni braklan tr kontrolden kmakta, olumlu etkilerinin yannda olumsuz etkileri de olabilmektedir.37

Belli bir ekosistemde oluan ve yerli olmayan trler, bir ok kelime ile ifade edilmektedir. Bunlar; yerel olmayan, yerli olmayan, egzotik, yabanc, yeni, pest(zararl) gibi kavramlardr.38

Elde Edilen rnlerin Bulundurulmas, retimi ve Ticareti Hakknda Ynetmelik, Avlaklarn Kuruluu, Ynetimi ve Denetimi Esas ve Usulleri le lgili Ynetmelik, Merkez Av Komisyonu, l ve le Av Komisyonlarnn Grevleri, alma Esas ve Usullerine Dair Ynetmelik.

34 Clare Shine, Nattley Williams and Lothar Gndling (2000), A Guide to Designing Legal and Institutional Frameworks on Alien Invasive Species. IUCN, Gland, Switzerland Cambridge and Bonn, s. 4. (www.iucn.org).

35 Shine/Williams/Gndling, s. 4.





143

evre ve Orman Bakanl Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliin 3. maddesi uyarnca stilac tr: Doaya, dier trlere, insan salna ve ekonomiye zarar veren trleri anlatmak iin kullanlan bir terimdir.

Bir trn normal dalm alan dnda var olmas, yeni var olduu alan iin yabanc olduunu gstermektedir. Nedeni ise bu trn kendi imknlar ile bu alana ulaamayacak olmasdr.39

Ancak bir trn yabanc tr olmas onun, yabanc istilac tr olduu anlamna gelmemektedir. Baka bir ifade ile her yabanc tr, istilac tr deildir. Bir trn yabanc istilac tr saylabilmesi iin ekosistemi, habitat veya dier trleri tehdit ediyor olmas gerekmektedir.40

stilac trleri rneklerle aklamak durumun ne kadar ciddi olduunu gsterecektir. Su smbl (Water Hyacinth - Eichhornia Crassipes) Gney Amerikaya zg bir su bitkisi trdr. Ancak bugn 5 ktada 50den fazla lkeye yaylm durumdadr. Gzel ve gsterili olmas nedeniyle gller iin ssleme amal olarak tercih edilen bu bitki, ok hzl bir reme zelliine sahip olup 12 gn ierisinde saysn ikiye katlayabilmektedir. Su yzeyini kaplad iin su yollarn tkamakta, deniz aralarnn ulamna engel olmakta, yzme ve balklk gibi faaliyetlere mani olmaktadr. Ayrca suya gne nlarnn ve oksijenin girmesini engelledii iin su altndaki bitkileri de olumsuz ynde etkilemektedir.41

lkemizde yabanc trlerle mcadele konusunda almalar devam etmektedir. Ulusal Biyolojik eitlilik Stratejisi ve Eylem Plan Tasla 200742 ierisinde de yabanc trlerle mcadele edilecei dzenlenmektedir.

eitli mevzuatta43 doaya yabanc trlerin braklamayaca ve zararl olan yabanc trlerle ilgili hkmler getirilmitir. rnein Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliin 53. maddesi uyarnca Herhangi bir nedenle yabanc veya istilac bir trn kendi habitatndan farkl bir 39

Shine/Williams/Gndling, s. 1. 40

Shine/Williams/Gndling, s. 2. 41

Lowe S., Browne M., Boudjelas S., De Poorter M. (2000) 100 of the Worlds Worst Invasive Alien Species A selection from the Global Invasive Species Database. Published by The Invasive Species Specialist Group (ISSG) a specialist group of the Species Survival Commission (SSC) of the World Conservation Union (IUCN), s. 11. First published as special lift-out in Aliens 12, December 2000. Updated and reprinted version: November 2004. Elektronik format (pdf): www.issg.org/booklet.pdf.

42 Taslaa www.cbd.gov.tr adresinden ulalabilir.

43 Kara Avcl Kanununun 19. maddesi, Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliin 24, 31, 53 ve 54. maddeleri.

AKMAK AHFD Yl 2008

144

doal yaam ortamna girmesi ve bu alanda hzl bir ekilde reyerek, yayln geniletmesinden dolay; habitatn yerli bitki ve hayvan trlerine, tarm arazilerine, evcil hayvanlara ve insanlara olumlu ve olumsuz ekonomik ve ekolojik etkileri Genel Mdrln 44 koordinasyonunda aratrlr. Bu yabanc trlerden, habitatn yerli bitki ve hayvan trlerine, tarm arazilerine, evcil hayvanlara, insanlara, ekonomiye ve ekolojiye olumsuz etkileri olanlarla mcadele, bu trlerin biyolojik zellikleri dikkate alnarak Genel Mdrln belirledii usul ve esaslar erevesinde il mdrl tarafndan yaplr veya yaptrlr. Gerek ve tzel kiilerin sebebiyet verdii durumlarda 4915 sayl Kara Avcl Kanununun 26 nc maddesi ile 2872 sayl evre Kanununun 28 inci maddesi hkmlerine gre ilem yaplr.

Bir baka dzenleme de Sulak Alanlarn Korumas Ynetmeliinin 12. maddesinde yer almaktadr. Madde uyarnca Doal sulak alanlara, hangi amala olursa olsun, bilimsel aratrma yaplmadan ve Bakanln uygun gr alnmadan yabanc trler atlamaz, braklamaz. Gemite atlm ve bilimsel aratrmalar sonucunda sulak alan ekosisteminde ciddi olumsuzluklar yaratt tespit edilen yabanc trlerin alandan uzaklatrlmas, bu mmkn olmuyorsa poplasyonlarnn kontrol edilmesi ilgili Bakanlklarca salanr.

Biyolojik eitliliin korunmas iin yabanc istilac trlerle mcadele etmek gerekmektedir. Bu trler yerli trlerin yok olmasna ve hatta endemik trlerin dnya zerinden tamamen silinmesine sebep olacak kadar tehlikeli olabilirler.

3) Erozyon Erozyon, dier adyla toprak anm topra tutan bitki rtsnn

tahrip edilmesi sonucunda rtsz kalan topran su ve rzgar etkisiyle anmas ve tanmasdr.45 Erozyonun sebeplerini; jeolojik yap, iklimsel olaylar, arazinin eimi, arazilerin yanl kullanm, ar otlatma ve ormanszlama balklar altnda gruplayabiliriz.46 Erozyonun biyoeitlilie olan olumsuz etkisi, topran ortadan kaybolmas sonucu bitkilerin ve dolaysyla bu bitkilerle iliki iinde olan faunann yok olmas eklindedir.

Erozyonun zararl etkileri ve Trkiyenin her yl 500 milyon ton topra erozyon nedeniyle kaybetmesi 47 hatrlandnda, ekosistemimizin ve dolaysyla biyolojik eitliliin maruz kald tehdidin boyutlarn anlamak mmkndr.

44

Doa Koruma ve Mill Parklar Genel Mdrl. 45

TEMA Vakf, Trkiyenin Sessiz Krizi: Erozyon, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, s. 450.

46 TEMA Vakf, s. 450-451.

47 Trkiyenin evre Sorunlar, s. 220.


145

Bata Anayasa olmak zere Milli Aalandrma ve Erozyon Kontrol Seferberlik Kanunu, evre Kanunu, l zel daresi Kanunu ve eitli mevzuattaki hkmlerle erozyona kar mcadele edilmektedir.

4) evre Sorunlar evre sorunlarnn byk bir ksm, biyoeitlilii de etkileyen sorunlar

olmaktadr. Ayrca biyoeitliliin zarar grmesi de bal bana bir evre sorunudur. evre sorunlarnn banda evrenin kirlenmesi yer almaktadr. evre kirlilii, zararl maddelerin hava, su, toprak ve gdalar gibi tm alc ortamlara karmas durumudur. 48 Yenilenemeyen enerji kaynaklarnn (kmr, petrol, doal gaz) byk lde kullanlmas, evre sorunlarn nemli lde artrmaktadr.49

Hava kirliliine neden olan gazlar, bitkilerin gzeneklerini tkamak suretiyle fotosentezi yavalatmakta; baz durumlarda da asit yamuru eklinde orman alanlarna zarar vermektedir.50

Su kirlilii de son derece nemli bir problem olarak karmza kmaktadr. Akarsular, gller ve sulak alanlarn kirlenmesi, biyolojik eitliliin zarar grmesine neden olmaktadr.

5) Habitat Tahribi Habitatlar tahrip eden unsurlar, byk ounlukla evre sorunlarnn

sonulardr. Balca evre sorunlar; nfus art, kentleme, dzensiz kentleme, g, yerleim alanlarnn bymesi, hava-su-toprak kirlilii, sanayi, atmosferden kaynaklanan bir takm sorunlar, atk sular, pler, ormanlarn yok edilmesi, ar otlatma, tarm ilalar, sulak alanlarn kurutulmas, turizm ve tarla ama 51 gibi problemler olarak karmza kmakta ve bu yzden habitatlar yok olmaktadr.

Habitat tahribi kavramn her zaman olumsuz faaliyetlerin canllarn habitatlarn yok etmesi olarak dnmemeliyiz. Olumlu bir takm faaliyetler de canllarn habitatlarn kaybetmesine neden olabilir. Yukarda grdmz gibi ormansz alanlarda yaamaya adapte olmu canllarn yaam alanlar orman haline getirildii takdirde bu canllar risk altna gireceklerdir. Bu nedenle orak alanlarn slah, bilinsiz aalandrma faaliyetleri 52 de habitatlar tahrip etmekte ve biyolojik eitliliin zarar grmesine neden olmaktadr.

48

Yldz/Sipahiolu/Ylmaz, s. 106. 49

Akaln, Melih, Enerji, Yeni Kaynaklar ve Srdrlebilirlik, Srdrlebilir Kalknma El Kitab, Ocak 1991, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, s. 50.

50 Trkiyenin evre Sorunlar 2003, Trkiye evre Vakf Yayn, Aralk 2003, s. 29.

51 Keten, Mustafa, evre Korumada Hedef ve Politikalar, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, s. 157; Ekim, s. 426.

52 Ekim, s. 426-427.

AKMAK AHFD Yl 2008

146

Habitatlarn tahrip olmas hususunda kentleme faktrnn nemi byktr. Kentleme, bitki ve hayvanlarn yaam alanlarn olumsuz ynde etkilemektedir. Kentlerin giderek bymesi nedeniyle doal yaam alanlar klmektedir. Ayrca kentlemenin evresel etkileri de sz konusudur. Bunlar, hava kirlilii, su kaynaklar zerindeki olumsuz etkiler, iklim zerindeki etkiler, topraklar ve kr zerindeki olumsuz etkilerdir.53

Ormanlar biyolojik eitlilik asndan ayr bir nem ihtiva ederler. Ormanlar, su havzalarnn ve tatl su kaynaklarnn korunmasnda, biyolojik eitlilik kayna ve biyolojik kaynaklara ilikin zengin depo ve gen kayna olmada, fotosentez yoluyla ekolojik sreleri srdrmede; yerel, ulusal, blgesel ve alt blgesel dzeylerde dengeyi salamada yaamsal neme sahiptir.54

Ormanlarn korunmas ok nemlidir. Hatta srdrlebilir kalknmann sreklilii, ormanlarn sreklilii ile e anlaml bir duruma gelmitir. 55 Yaama dzeninde sregelen her trden deime ve gelime kanlmaz olarak ormanlar da dorudan ve dolayl biimde etkilemektedir. 56 Ormanlar yok eden bir ok sebep vardr. Ne yazk ki kamuoyu ve medya, yangnlar dndaki ormanszlama nedenleriyle ilgilenmemektedir.57

ayr ve meralar da ayrca nem ihtiva etmektedir. ayr ve meralarla ilgili kapsaml tanm Mera Kanununda yer almaktadr. Kanunun 3. maddesine gre: ayr: Taban suyunun yksek bulunduu veya sulanabilen yerlerde biilmeye elverili, yem retilen ve genellikle kuru ot retimi iin kullanlan yeri, Mera: Hayvanlarn otlatlmas ve otundan yararlanlmas iin tahsis edilen veya kadimden beri bu amala kullanlan yeri, Otlak: Mera ile ayn niteliklere sahip yeri ifade eder.

Meralar aslnda ekolojik adan bozkr ekosistemi zelliine sahip olup zellikle bitki tr eitlilii asndan yaamsal neme sahiptir.58 ayr ve meralar ar ve/veya erken otlatma, ama d kullanm gibi faaliyetler tehdit etmektedir.59

53

Ulusoy, Ahmet/Tekin Akdemir, Mahalli dareler, Geniletilmi 4. Bask, Ankara 2006, s. 268.

54 alar, Ycel, Srdrlebilirlik ve Trkiye Ormancl, Srdrlebilir Kalknmann Uygulanmas, Tartma Toplants 11-12 Aralk 1997, Mart 1998, Trkiye evre Vakf Yayn, s. 63.

55 Fisunolu, H. Mahir, Srdrlebilir Kalknma ve Ekonomi, Srdrlebilir Kalknma El Kitab, Ocak 1991, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, s. 15.

56 alar, Ycel, Srdrlebilir Kalknma in Ormanlar ve Ormanclmz, Srdrlebilir Kalknma El Kitab, Ocak 1991, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, s. 43.

57 alar (1991), s. 47.




147

6) Koruma Eksiklii Bata yurt dna ihra ve yurt ii kullanm60 ile yabanclarn yurt dna

bitki ve hayvan karmas 61 olmak zere eitli faaliyetler nedeniyle biyolojik eitlilik zarar grmektedir.

7) Doal Tehlikeler Doal olaylar sonucu meydana gelen deiiklikler nedeniyle flora veya

fauna zarar grebilmektedir. Doal tehlikeler olarak adlandrabileceimiz bu faktrler (sel, deprem, frtna gibi) ok az kontrol edilebilen veya hi kontrol edilemeyen yer ve atmosfer hareketleriyle ilgilidir.62

8) Genetik Yaps Deitirilmi Organizmalar Genetik yaps deitirilmi organizmalar, geleneksel slah metotlar

ve doal reme-oalma srelerinin dnda, modern biyoteknoloji uygulamalaryla genetik yaps deitirilmi canllardr.63

Genetik yaps deitirilmi canllarn doaya braklmas, evrimsel ileyiin geriye dn olmayacak bir ekilde bozulmas riskini tamakta ve bu durum gen rezervlerinin korunmasnn ok nemli olduunu bir kez daha hatrlatmaktadr.64

Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik hkmleri uyarnca Genetik eitlilii azalm poplasyonlara ait, kopyalanm veya genetik yaps deitirilmi bireyler ile melez trler yerletirme, yeniden yerletirme ve stok artrmak amacyla kullanlamazlar. Yabanc trler bilinli veya kastl olarak her ne ekilde ve her ne amala olursa olsun Trkiye doasna yerletirilemez. Ancak, ekolojik olarak tehdit oluturmad, reme ve genetik adan bir saknca bulunmad CITES Bilimsel Mercii ve bilimsel mercii tarafndan belgelenen bu yabanc trlerin doal yaam alanlara komu olmamak artyla, yar doal veya suni yaam ortamlarna yerletirilmesine, yerletirilecei sahann mlkiyet ve kullanm hakkna sahip kurulularn uygun grleri alnmak suretiyle Genel Mdrlke izin verilir.(Madde 31)

60

Ekim, s. 426-427. 61

Ekim, s. 427. 62


Talu, Nuran, Biyogvenlik (Cartagena) Protokol ve Trkiyede Durum, Biyogvenlik Protokol ve Biyolojik eitlilik Szlemesinde Tevikler, Tartma Toplants 17-18 ubat 2005, Mays 2005, Trkiye evre Vakf Yayn, s. 11.

64 Talu, s. 11.

AKMAK AHFD Yl 2008

148

Bitki ve hayvanlarn genleri ile ilgili baz koruyucu ve dzenleyici hkmler mevcuttur.65

9) Nesli Tkenen Canllar Nesli tkenmekte olan trlerin korunmas son derece nemli bir

konudur. Bir hayvan veya bitki trnn yok olmas demek ilgili habitatn biyoeitlilii asndan byk bir kayp anlamna gelmektedir. Sz konusu trn endemik olmas halinde, ilgili tr sonsuza kadar yok olmaktadr.

Mevzuatmzda nesli tkenen canllar koruma altna alan baz hkmler bulunmaktadr. evre Kanununun 9/f maddesine gre Biyolojik eitliliin srdrlebilirliliinin salanmas bakmndan nesli tehdit veya tehlike altnda olanlar ile nadir bitki ve hayvan trlerinin korunmas esas olup, mevzuata aykr biimde ticarete konu edilmeleri yasaktr.

Hayvanlar Koruma Kanununun 4/e maddesine gre Nesli yok olma tehlikesi altnda bulunan tr ve bunlarn yaama ortamlarnn korunmas esastr. Ayrca 8. madde uyarnca Bir hayvan neslini yok edecek her trl mdahale yasaktr. Bir hayvana tbb amalar dnda, onun trne ve etolojik zelliklerine aykr hale getirecek ekilde ve dozda hormon ve ila vermek, eitli maddelerle doping yapmak, hayvanlarn trlerine has davran ve fizik zelliklerini yapay yntemlerle deitirmek yasaktr.

Bitkiler asndan ise Doal iek Soanlarnn Skm, retimi ve Ticaretine likin Ynetmeliin 6/a maddesine gre Trkiye'de endemik ve nesilleri tehlike altnda olan doal iek soanlarnn skm ve ticareti yasaktr.

Nesli tkenen canllarn ticareti ise Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szlemenin 66 Uygulanmasna Dair Ynetmelik hkmleri kapsamnda dzenlenmektedir.

lgili mevzuat 67 nesli tkenen canllarn durumlar hakknda eitli tedbirler ngrmektedir. Bununla birlikte uluslararas bir kurulu olan

65

Bitki Genetik Kaynaklarnn Toplanmas Muhafazas ve Kullanlmas Hakknda Ynetmelik, Hayvan Gen Kaynaklarnn Korunmas Hakknda Ynetmelik, Hayvan Islah Kanunu, Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna likin Kanun ve Ynetmelii, Patent Haklarnn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararname, Tohumculuk Kanunu, Hayvanlar Koruma Kanunu, evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun, Av ve Yaban Hayvanlar le Bunlardan Elde Edilen rnlerin Bulundurulmas, retimi ve Ticareti Hakknda Ynetmelik, Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, Hayvan Irklarnn Tesciline likin Ynetmelik.

66 Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szlemenin Uygulanmasna Dair Ynetmelik ksaca CITES Ynetmelii olarak da adlandrlmaktadr. (CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora).


149

IUCN 68 tarafndan dzenlenen, nesli tkenmekte olan canllar eitli snflara ayran ve Krmz Liste (Red List)69 olarak adlandrlan sistem de mevzuatmzda kabul edilmitir. Krmz Liste, tehlike altnda olan canllar; EXTINCT (EX), EXTINCT IN THE WILD (EW), CRITICALLY ENDANGERED (CR), ENDANGERED (EN), VULNERABLE (VU), NEAR THREATENED (NT), LEAST CONCERN (LC) ve DATA DEFICIENT (DD) isimleri altnda tasnif etmektedir. Bu kategorilerin mevzuatmzdaki karlklar ve tanmlar ise evre ve Orman Bakanl Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik hkmlerinin 3. maddesinde yaplmaktadr. Buna gre:

Nesli tkenmi tr: Dnyada sonuncu bireyinin de ld kesin olarak saptanan tr,

Nesli doada tkenmi tr: Doal yaama alanlar haricinde kltre alnm, bakm altnda, hayvanat bahelerinde; poplasyon veya poplasyonlar halinde yaad bilinen bir tr,

Kritik seviyede olan tr: Yakn bir gelecekte tkenme riski yksek olan tr,

Nesli tehlikede olan tr: Yakn bir gelecekte tkenme riski yksek olan ancak kritik seviyede olmayan tr,

Duyarl tr: Doada orta vadede yksek tkenme riskiyle kar karya olan ancak, nesli kritik seviyede veya tehlike altnda olmayan tr,

Nesli tehdit altnda olan tr: Yakn bir gelecekte nesli tkenmi tr, nesli doada tkenmi tr ve kritik seviyede olan tr snflandrmalarna dhil edilme imkn yksek olan trleri,

Nadir trler: u an iin tehlike altnda veya zarar grmeye ak durumda olmayan, ama risk altnda bulunan kk poplasyonlu trleri ihtiva eden ve belirli corafik alanlarda ya da geni bir alanda seyrek 67

evre Kanunu, evre ve Orman Bakanl Dner Sermayeli letmeler Ynetmelii, Hayvanlar Koruma Kanunu, Kara Avcl Kanunu, Doal iek Soanlarnn Skm, retimi ve Ticaretine likin Ynetmelik, evre ve Orman Bakanl Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, Yaban Hayat Koruma ve Yaban Hayat Gelitirme Sahalar le lgili Ynetmelik.

68 Asl ad The World Conservation Union olan bu organizasyon 1948 ylnda kurulmu, 1956 ylnda ismini The International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) olarak deitirmitir. Organizasyon, 181 lkeden 110 devlet kuruluu, 800den fazla bamsz kurulu, 10.000 bilimadam ve uzman bir araya getirmektedir. www.iucn.org.

69 Detaylar iin bkz. IUCN. (2001). IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1. IUCN Species Survival Commission. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK., s. 14 vd.

AKMAK AHFD Yl 2008

150

olarak bulunan, tehdit snflandrmalarndan birine dhil edilmeyen ancak, risk altnda bulunan kk poplasyonlu trleri,

Dk risk altndaki trler: Tehdit snflandrmalarna gre deerlendirildiinde; nesli doada tkenmi tr, kritik seviyede olan tr ve nesli tehlikede olan tr snflandrmalarna dhil edilmesi mmkn olmayan trleri,

Yetersiz verili tr: Yayl ve poplasyon durumu ile ilgili, yukardaki tehdit snflandrmalarna ilikin veri bulunmayan ve bir deerlendirme yapmann mmkn olmad trleri, ifade etmektedir. Ynetmelikte,

Nesli tkenmi tr: EXTINCT (EX), Nesli doada tkenmi tr: EXTINCT IN THE WILD (EW), Kritik seviyede olan tr: CRITICALLY ENDANGERED (CR), Nesli tehlikede olan tr: ENDANGERED (EN), Duyarl tr: VULNERABLE (VU), Nesli tehdit altnda olan tr: NEAR THREATENED (NT), Dk risk altndaki trler: LEAST CONCERN (LC) Yetersiz verili tr: DATA DEFICIENT (DD) kavramna karlk

gelmektedir. Buna karlk Nadir trler olarak dzenlenen kategori, bir nceki versiyon70 Krmz Listede yer alan snflandrmaya ait olup mevcut Krmz Liste ierisinde yer almamaktadr.

VII) Kamu Yarar ve Biyolojik eitlilik Kamu yarar ok ilevli bir kavram olduu iin tanmlanmas ve

ieriinin belirlenmesi olduka zordur.71 Kamu yararnn konumuz asndan nemi ise toplumun ortak karlarnn nasl belirlenecei sorusunun72 yant olan kamu yararnn ierisinde yatan ortak kar olgusunun, ekoloji kavramna yansmasdr. zetle toplumun ortak kar var ise kamu yarar vardr, biyolojik eitliliin korunmasnda da toplumun ortak kar sz konusu olduu iin biyolojik eitlilik kamu yarar ihtiva etmektedir gibi bir dnceyi savunmaktayz.

Biyolojik eitliliin korunmas demek ilgili yredeki hayvan ve bitkilerin korunmas, yaam dngsnn korunmas, trler yaayabildii iin 70

Krmz Liste versiyonlar, Version 1.0: Mace and Lande (1991), Version 2.0: Mace et al. (1992), Version 2.1: IUCN (1993), Version 2.2: Mace and Stuart (1994), Version 2.3: IUCN (1994), Version 3.0: IUCN/SSC Criteria Review Working Group (1999), Version 3.1: IUCN (2001) bkz IUCN. (2001). IUCN Red List Categories and Criteria, s. 2-3.

71 Yldrm, Turan, Kamu Yarar ve Disiplin Cezalarnn Aff, Anayasa Yargs Dergisi, C. 18, 2001, s. 440.

72 Yldrm, s. 440.


151

lkesel zenginliin salanmas, bitki ve hayvanlardan elde edilen ekonomik karlarn devamllnn salanmas ve yrede yaayanlarn ekonomik durumlarnn korunmasdr. Bu olgular topluca kamuya yararl olarak nitelendirilebilecei gibi ayr ayr balklar altnda yer verebileceimiz ekonomi, evre, tarm gibi konular asndan da biyolojik eitlilii, kamuya yararl olarak nitelendirebiliriz.

Kastetmek istediimiz, biyolojik eitlilii korumada var olan kamu yarar dncesinin bamsz bir olgu haline gelmesi, evre odakl kamu yarar yaklamlarnn iinden kmasdr. Biyolojik eitlilii korumak veya bu yolda yaplan faaliyetler bal bana kamu yarar ihtiva eder. zetle, biyolojik eitliliin korunmas gerektii somut bir davada mahkemelerin, biyolojik eitliliin korunmasnda kamu yarar vardr eklinde ak ve net bir gerekelendirmeye gitmesi temennisindeyiz. Elbette ki baka kavramlar kullanlsa dahi biyolojik eitlilik korunacaktr ancak nasl ki evre olgusu bir kurum olarak hkmlere yerletiyse, biyolojik eitliliin de yerlemesini istemek veya baka bir ifade ile biyolojik eitlilii evre kavramndan bamszlatrmak, biyolojik eitliliin hak ettii bir gereklilik olarak karmza kmaktadr.

Hastane kamuya yararl bir binadr, salk hizmeti de kamuya yararl bir hizmettir. Bu noktada farkl fikirde olmak ciddi bir gerekelendirme gerektirir. Ancak Ky Kanununun 7. maddesinde yer alan Kamu yararnn gerektirdii hallerde, uygulama imar plan karar ile deniz, gl ve akarsularda ekolojik zellikler dikkate alnarak doldurma ve kurutma suretiyle arazi elde edilebilir hkm gereince belli bir ky doldurulmak suretiyle hastane yaplacan dnelim. Bu ky veya sahil eridi nesli tkenmekte olan bir hayvann reme sahas olduu takdirde (Caretta caretta gibi) kamu yarar nasl anlalacaktr? Bu hayvan neslinin korunmasndan da kamunun yarar hatta tm dnyann menfaati sz konusudur. Grld gibi iki ayr yarar birbiriyle yarmaktadr. Bu hususta amacmz, yararlar arasnda stnlk kurmaya alrken uluslararas deerlerin stn tutulmasn savunmak deildir. Kamu yarar tespiti yaplrken baz olgularn uluslararas etkilerinin sz konusu olduunu iddia etmek suretiyle kamu yarar olduuna karar vermek baka bir konudur. Kanaatimiz iki veya daha fazla kamu yarar ihtiva eden faaliyetin kar karya gelmesi durumunda, biyolojik eitliliin kolay kolay ikinci plana atlmayacak derecede nemli olduunu vurgulamaktr.

Biyolojik eitliliin zarar grmesi ve trlerin yok olmas sonucu doal dengenin bozulmas kanlmazdr. Doal dengenin bozulmasyla birlikte insanolunun da yaamas tehlikeye decektir. Ayrca biyoeitliliin yok olmas, dolayl olarak byk ekonomik kayplara da neden olacaktr. O halde biyoeitliliin korunmasnda belirgin bir kamu yarar olduu gze arpmaktadr.

AKMAK AHFD Yl 2008

152

Doal hayatn korunmas hedefli kamu yarar anlay, belirgin bir ekilde ifade edilmese de baz yarg kararlarnda aka grlmektedir. Bu durum doal yaamn ve dolaysyla biyolojik eitliliin korunmasna nemli katklar salamaktadr. Nitekim Dantay, ekolojik dengenin bozulma tehlikesi altnda olduu durumlarda, serbest blge kurulmasnda kamu yarar olmadna hkmetmitir.73 Yine serbest blge kurulmas ile ilgili olarak; orman, evre, kltr ve tabiat varlklar ve kylarla ilgili mevzuat dikkate alnmadan serbest blge alan belirlenmesinin hukuka uygun olmad belirtilmitir.74 Benzer bir kararda ise kaplumbaalarn reme alan ve su kularnn habitat olan, endemik trleri barndran bir blgede turizm merkezi almasnda kamu yarar olmad sonucuna varmtr.75

Park ve rekreasyon alanlar ile ilgili bir kararnda ise Dantay, park ve rekreasyon alanlar oluturmakta stn kamu yarar olduunu belirtmitir.76 73

Dantay 10. D., 28/04/1992 tarihli ve K. 1992/1672, E. 1990/2278 sayl karar: Yerinde yaplan gzlem ve incelemeler ve nceki almalarn deerlendirilmesi ile mevcut kirlilik durumunun doal bitki rts ve tarmsal rnler zerinde olumsuz etkiler yapt aklanmtr. Sonu olarak, dava dosyas ierii ve bilirkii raporunun kesin sonularndan Bakanlar Kurulu kararyla ngrlen serbest blgedeki enerji retim faaliyetleriyle snai tesislerin iletmeye almas halinde ekolojik dengenin olumsuz etkilenecei anlalmaktadr. Bu nedenle, uyumazlk konusu yrede sanayi amal serbest blgenin kurulmas ve bunlara enerji salayacak retim faaliyetlerinde bulunulmas ve blgedeki zel mlkiyete konu tanmaz mallarn acele kamulatrlmas yolundaki dava konusu kararnamede kamu yarar bulunmadndan iptaline karar verildi. Dan. Der. Say 86.

74 Dantay 10. D., 05/07/2005 tarihli ve K. 2005/3949, E. 1999/474 sayl karar: te yandan, yer ve snr tesbiti yaplrken; serbest blgeler iin de, uyulmas zorunlu hkmler ieren orman, evre, kltr ve tabiat varlklar, ky, tarm ve Hazine arazileri ile ilgili mevzuat hkmlerinin dikkate alnmas; idarece yaplacak inceleme ve tespitler sonucunda, serbest blgenin amacna uygun faaliyet alanlar saptanp buna uygun nitelikte ve yeterli miktarda arazi belirlemesi yaplarak karar verilmesi gerekmektedir...Bu durumda, serbest blge yer ve snrlarnn belirlenip kurulmas karar verilmesinden nce yukarda belirtilen ynlerden yaplmas gereken aratrma, inceleme ve deerlendirmeler yaplmadan karar verilmi olmas nedeniyle dava konusu ilemde hukuka uyarlk grlmemitir.

75 Dantay 6. D., 08/11/1999 tarihli ve K. 1999/5278, E. 1998/3572 sayl karar: Dosyada yer alan bilgi ve belgeler ile bilirkii raporunun birlikte deerlendirilmesinden, dava konusu turizm merkezi kararnn blgenin zellikleri gznnde bulundurulduunda, ehircilik ilkelerine, planlama esaslarna ve kamu yararna uygun olmad sonucuna varlmaktadr. Aklanan nedenlerle, dava konusu ilemin PTALNE 8.11.1999 gnnde oybirliiyle karar verildi.

76 Dantay 6. D., 17/06/1997 tarihli ve K. 1997/3020, E. 1996/5362 sayl karar: Uyumazlk konusu olay; plan btnl ve plann kapsad tm alan, kentsel servis alanlar, eitim ve sosyal tesisler alan, niversite, spor, dinlenme ve rekreasyon alanlar, orman, ... Kamps ve yakn evresi, ... Blgesi, ... Gl ve yakn evresi, ... Kent Makroformu, salkl ve dzenli bir evre oluturulmas abas asndan birlikte ele alnarak deerlendirildiinde, belirtilen bu ilev ve kullanmlarla uyumlu ve tutarl olan park ve rekreasyon alan kullanmnda stn kamu yarar bulunduu, bu stn kamu yararn anlan fabrikann ekonomik deeri, kamulatrma bedelinin yksek oluu gibi olgularn ortadan kaldramayaca sonucuna ulalmaktadr. mar planlarnn temel


153

Benzer bir kararda da orman ve rekreasyon alan olan bir blgede akaryakt ve eitli tesisler ina edilmesinde kamu yarar olmadna karar vermitir.77

VIII) Biyolojik eitliliin Korunmas evre Kanununun 9/a maddesinde Doal evreyi oluturan biyolojik

eitlilik ile bu eitlilii barndran ekosistemin korunmasnn esas olduu, ayrca Biyolojik eitlilii koruma ve kullanm esaslar, yerel ynetimlerin, niversitelerin, sivil toplum kurulularnn ve ilgili dier kurulularn grleri alnarak belirlenecei ifade edilmektedir.

evre Kanununun 9/d maddesi ise biyoeitliliin korunmas amacyla Bakanlar Kurulu tarafndan ilan edilecek zel evre Koruma Blgelerini dzenlemektedir. Madde uyarnca lke ve dnya leinde ekolojik nemi olan, evre kirlenmeleri ve bozulmalarna duyarl toprak ve su alanlarn, biyolojik eitliliin, doal kaynaklarn ve bunlarla ilgili kltrel kaynaklarn gelecek kuaklara ulamasn emniyet altna almak zere gerekli dzenlemelerin yaplabilmesi amacyla, zel evre Koruma Blgesi olarak tespit ve ilan etmeye, bu alanlarda uygulanacak koruma ve kullanma esaslar ile pln ve projelerin hangi bakanlka hazrlanp yrtleceini belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. zel evre Koruma Blgelerine zarar verilmesini engellemek iin de idari cezalar ngrlmektedir.

evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun 2/v maddesine gre Mill parklar, tabiat parklar, tabiat antlar, tabiat koruma alanlar ve orman ii mesire yerleri ile biyolojik eitliliin, av ve yaban hayat alanlarnn tespiti, ynetimi, korunmas, gelitirilmesi, iletilmesi ve ilettirilmesini salamak Bakanln grevlerindendir.

amalarndan biri, kamu yararnn korunmas ve bu amacn gerekletirilmesi dorultusunda toplumun genel kullanmna ak kentin rekreasyon alanlarna olan ihtiyacn giderebilecek nitelikte yeil alan trnde alanlarn retilmesi olduuna gre, kamu yararnn en belirginletii kullanmlardan biri olduunda duraksama bulunmayan park ve rekreasyon alan oluturulmasna ynelik dava konusu revizyon imar plannda hukuka aykrlk bulunmadndan aksi ynde verilen kararda isabet bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle ... dare Mahkemesinin ... gnl, ... sayl kararnn BOZULMASINA, karar verildi.

77 Dantay 6. D., 14/12/1999 tarihli ve K. 1999/6551, E. 1998/7240 sayl karar: Daval idarenin ilem tesisine dayanak gsterdii hususlar ehircilik ilkeleri ve planlama esaslaryla birlikte irdelendiinde, akaryakt sat ve servis istasyonlarnn, yer aldklar ulam aks zerinde giri ve klarda tehlikeler oluturmas, anlan tesislerde yanc ve patlayc maddelerin depolanmas nedeniyle evre kirlilii yannda evre ve halk saln ilgilendiren olumsuzluklara yol almas ve yangn gibi tehlikelerin sz konusu olmas karsnda orman olduu tartmasz bir alanda bylesine sakncal bir kullanmn kamu yararna olduundan sz edilemeyecei, ayrca olayn geliimi gznnde bulundurulduunda plan deiiklii yaplmas artlarnn olumad aktr. Aklanan nedenlerle, dava konusu ilemin PTALNE, ... gnnde oybirliiyle karar verildi.

AKMAK AHFD Yl 2008

154

Biyolojik eitlilikle ilgili koruma almalar yaplrken teknik kavramlara dikkat edilmelidir. rnein, ne kadar geni alan kaplarsa kaplasn her aa topluluu orman saylmamaktadr. Benzer ekilde hem baz tarihi maaralar hem de baz aa topluluklar tanmaz tabiat varl olarak snflandrlmaktadrlar. Maaralar cansz, aalar ise canl varlklar olmasna ramen ayn terime konu olabilmektedirler.

Biyolojik eitliliin korunmasnda endemizm son derece nemli bir konu olarak karmza kmaktadr. evre ve Orman Bakanl, Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliinin 3. maddesine gre endemik tr, bir blgeye, lokal bir alana veya belirli bir ekolojik ortama zg olan tr ifade etmektedir. Tanmdan da anlalaca zere endemik canllar, Dnyada sadece o alanda yaarlar. rnek vermek gerekirse Ankara Keisi, Ankara Kedisi, Van Kedisi, Kangal Kpei, Abant Alabal ve Van Gl nci Kefali Anadoluya ait endemik trlerdir.78

Biyolojik eitliliin korunmas, ekoloji kavramnn iyi anlalmas ile yakndan ilgilidir. Ekoloji, insan ve dier canllar ile bunlarn canl ve cansz evreleri arasndaki iliki ve etkileimleri ile yaamn devamn salayan madde ve enerji dnglerini, kendilerini yenileyebilen mekan birimleri iinde inceleyen bilim daldr. 79 Daha ksa ve zet bir tanm vermek gerekirse ekoloji, organizmalarn birbirleriyle ve yaadklar cansz ortam ile ilikilerini inceleyen bilim dal olarak tanmlanmaktadr.80

Ekoloji kavram son derece nemli bir kavramdr. evre hukukunun temelleri, ilkeleri, zellikleri ve aralar hep ekoloji yasalarnn gereklerinin hukuk alanna yanstlmas sonucunda ortaya kmtr.81

lkemizde yaamakta olan bir ok hayvan tr tehlike altndadr. Faunay tehdit eden bir ok etken vardr. Yaam alanlarnn tahrip edilmesi (ormanlar, gller, akarsular, meralar), ehirleme, karayollar ann genilemesi, tarm ilalar, kontrolsz yaplan hayvanclk, kastl olarak ldrme, kaak avclk 82 gibi nedenlerden dolay hayvan trleri tehdit altndadr. Deniz kaplumbaalar, Akdeniz foku, Ankara ve Van Kedileri, Kangal Kpei, da keisi ve ala geyik bata olmak zere baz trler koruma altna alnmlardr.83

Biyolojik eitliliin korunmasnda rol oynayan hususlar, koruma yntemleri ve srdrlebilir kalknma kavramlar arasnda ekillenmektedir.

78



Turgut, s. 116. 81

Turgut, s. 115. 82

Yldz/Sipahiolu/Ylmaz, s. 249-252. 83

Yldz/Sipahiolu/Ylmaz, s. 252.


155

In-situ Koruma: Biyoeitlilik Szlemesine gre in-situ koruma, ekosistemlerin ve doal yaam ortamlarnn korunmas, yaayabilir tr poplasyonlarnn doal evrelerinde; evcilletirilmi veya kltre alnm trlerinse ayrt edici zelliklerini gelitirdikleri evrelerde muhafazas ve geri kazanlmas anlamndadr. Ksaca bu koruma ekli, canllarn kendi yaadklar yerlerde korunmasn ifade etmektedir. Milli Parklar, Tabiat koruma alanlar, biyogenetik rezerv alanlar gibi uygulamalar in-situ korumay amalarlar.84

Ex-situ Koruma: Bu koruma ekli ise in-situ koruma ynteminin aksine canllarn kendi doal yaam alanlar dnda korunmasdr. Bitkilerin tohum veya dier reme organlarnn tohum bankalarnda saklanmas, zel koruma parsellerinde veya botanik bahelerinde yetitirilmesi ex-situ koruma yntemleridir.85

Srdrlebilir kalknma: Bu kavramn Dnya gndemine girmesi ve nem kazanmas, 1987 ylnda yaynlanan Dnya evre ve Kalknma Komisyonunun raporu ile olmutur.86

1987 ylnda Birlemi Milletlerin yapt tanma gre srdrlebilir kalknma; gelecek kuaklarn iktisadi ihtiyalarn karlayabilme yeteneklerini tehlikeye drmeden imdiki kuaklarn ihtiyalarnn karlanmasdr.87

Biyolojik eitlilik Szlemesinin fonksiyonundan bir tanesi de srdrlebilir kullanmdr (dierleri biyolojik eitliliin korunmas ve genetik kaynaklarnn kullanmndan elde edilen menfaatlerin eit blmdr).88

Srdrlebilir kaynak kullanm, hem biyolojik eitliliin yerel dzeyde korunmas, srdrlmesi ve gelitirilmesine dayanmakta hem de bu kavramlar pekitirmektedir.89

84

Ekim, s. 429. 85

Ekim, s. 429. 86

Fisunolu (1991), s. 11. 87

Fisunolu, Mahir, Srdrlebilir Kalknma ve Ekonomi, Srdrlebilir Kalknmann Uygulanmas, Tartma Toplants 11-12 Aralk 1997, Mart 1998, Trkiye evre Vakf Yayn, s. 13. Srdrlebilir kalknma hakknda detayl bilgi iin bkz. Akal, Rza, Srdrlebilir Kalknma, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, s. 39 vd.; Uslu, Orhan, Ekonomik ve Ekolojik Uygulamalarda Srdrlebilir Kalknmann Yeri, Srdrlebilir Kalknmann Uygulanmas, Tartma Toplants 11-12 Aralk 1997, Mart 1998, Trkiye evre Vakf Yayn, s. 43 vd.; Fisunolu (1991), s. 11 vd.; OECD, s. 34-35.

88 OECD, s. 33.

89 Saltk, Ahmet, Doal Kaynaklarn Srdrlebilir Ynetimi: Kavramsal Bir Yaklam, Srdrlebilir Kalknmann Uygulanmas, Tartma Toplants 11-12 Aralk 1997, Mart 1998, Trkiye evre Vakf Yayn, s. 32.

AKMAK AHFD Yl 2008

156

Srdrlebilirlik kavram ekonomik anlamda algland iin ekoloji kavram bu bak as ile bir aksesuar konumunda olmaktadr; oysa srdrlebilir kalknmann salanabilmesi iin ekoloji ekonominin iinde deil, tersine ekonomi ekoloji erevesi iinde yer almaldr.90

evre Kanununun 9/f maddesi Biyolojik eitliliin srdrlebilirliliinin salanmas bakmndan nesli tehdit veya tehlike altnda olanlar ile nadir bitki ve hayvan trlerinin korunmas esas olup, mevzuata aykr biimde ticarete konu edilmeleri yasaktr eklinde bir dzenleme getirmitir.

Srdrlebilirliin kesin tanmn yaparken kullanlacak olan kriter zerinde fikir birliinin salanmas, baka bir zorluk olarak karmza kmaktadr. rnein kk ve orta lekte srdrlebilirlii salayan baz faaliyetler, byk lekli uyguland zaman srdrlebilirlii salamayabilmektedir.91

Srdrlebilir kalknma kavram, daha fazla tketme ve kirletme anlamna geldii iin eletirilmektedir. Kalknmann iinde retim kavramnn olmas, tketim kavramnn iinde de kirlenmenin olmas nedeniyle srdrlebilir kalknma olgusu yerine srdrlebilir yaam olgusunun benimsenmesi gerektii savunulmaktadr. 92 Bu gre gre kalknmak iin daha fazla retilecek, daha fazla retim beraberinde fazla tketimi getirecek ve bylelikle tketim arttka kirlilik de artacaktr.

Biyolojik eitliliin korunmasnda ekoturizmin de yararl olduunu sylemek mmkndr. Ekoturizm, doal alanlara yaplan, bir yandan evre korumas salarken dier yandan da yerel halkn refahn srdrlebilir klan bir seyahat tr olarak tanmlanmaktadr.93 Tanmdan da anlalaca zere doal alanlarda yaplacak turizm faaliyetleri, sz konusu alanlarn korunmasn gerektirecek ve bylece doal yaamn korunmas salanacaktr. Ekoturizmi gelitirme faaliyetleri, Trkiye Turizm Stratejisi 2023 ierisinde de yer almaktadr.94

90

Uslu, s. 43. 91

OECD, s. 35. 92

Karaca, Hayrettin, Srdrlebilir Bir Yaam in nsan Verimlilii, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, s. 67.

93 Christ Costas et. al., Tourism And Biodiversity Mapping Tourisms Global Footprint, UNEP, s. 4. http://www.unep.fr/pc/tourism/library/mapping_tourism.htm.

94 Karadeniz Blgesinde yer alan Bolu, Zonguldak, Bartn, Kastamonu ve Sinop illerini kapsayan blge, Antalyann i kesimlere doru dousu, Toroslarn eteklerinde Antalya ve Mersinin birletii alanlar ve GAP Koridoru ile K Koridorunu birletiren GAP Eko-Turizm Koridoru biyolojik eitlilik asndan ve eko-turizm potansiyeli asndan Trkiye Turizm Stratejisinde ncelikle eko-turizmin gelitirilecei blgeler olarak belirlenmitir. Trkiye Turizm Stratejisi 2023, Kltr ve Turizm Bakanl, RG: 02/03/2007 tarih, Say 26450, s. 55. Elektronik format iin bkz. www.kultur.gov.tr.


157

IX) Koruma Blge ve Alanlar Trkiyede bir ok koruma alan ve koruma stats bulunmaktadr.

Bunlar: 1) Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Antlar ve Tabiat

Koruma Alanlar Milli parklar ve ilgili dier koruma alanlar (tabiat park, tabiat ant ve

tabiat koruma alanlar) Milli Parklar Kanununda dzenlenmektedir. Kanunun amac 1. maddede belirtildii zere yurdumuzdaki milli ve milletleraras dzeyde deerlere sahip milli park, tabiat park, tabiat ant ve tabiat koruma alanlarnn seilip belirlenmesine, zellik ve karakterleri bozulmadan korunmasna, gelitirilmesine ve ynetilmesine ilikin esaslar dzenlemektir. Kanun, her ne kadar Milli Parklar Kanunu olarak adlandrlsa da esasen drt eit koruma ekli ngrmektedir. Bu ekiller:

a) Milli park; bilimsel ve estetik bakmndan, milli ve milletleraras ender bulunan tabii ve kltrel kaynak deerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarna sahip tabiat paralarn.

b) Tabiat parklar; bitki rts ve yaban hayat zelliine sahip, manzara btnl iinde halkn dinlenme ve elenmesine uygun tabiat paralarn,

c) Tabiat ant; tabiat ve tabiat olaylarnn meydana getirdii zelliklere ve bilimsel deere sahip ve milli park esaslar dahilinde korunan tabiat paralarn,

d) Tabiat koruma alan; bilim ve eitim bakmndan nem tayan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yz tutmu ekosistemler, trler ve tabii olaylarn meydana getirdii sekin rnekleri ihtiva eden ve mutlak korunmas gerekli olup sadece bilim ve eitim amalaryla kullanlmak zere ayrlm tabiat paralar olarak Kanunun 2. maddesinde tanmlanmaktadr.

Milli parklar, tabiat parklar, tabiat antlar ve tabiat koruma alanlarnda:

a) Tabii ve ekolojik denge ve tabii ekosistem deeri bozulamaz, b) Yaban hayat tahrip edilemez, c) Bu sahalarn zelliklerinin kaybolmasna veya deitirilmesine sebep olan veya olabilecek her trl mdahaleler ile toprak, su ve hava kirlenmesi ve benzeri evre sorunlar yaratacak i ve ilemler yaplamaz, d) Tabii dengeyi bozacak her trl orman rnleri retimi, avlanma ve otlatma yaplamaz, e) Onaylanm planlarda belirtilen yap ve tesisler ve Genelkurmay Bakanlnca ihtiya duyulacak savunma sistemi iin gerekli tesisler dnda kamu yarar asndan vazgeilmez ve kesin bir zorunluluk bulunmadka her ne suretle olursa olsun hibir yap ve tesis kurulamaz ve iletilemez veya bu alanlarda var olan yerleim sahalar dnda iskan yaplamaz. (Madde 14).

AKMAK AHFD Yl 2008

158

Dantay ilgili kararnda ... K Sporlar Turizm Merkezi olarak ilan edilen blgenin bir ksmnn ... Milli Park ierisinde yer ald ve su kaynaklar beslenme ve koruma alanlarn kapsad, bu haliyle evre ve doa asndan olumsuz etkiler yarataca gerekesiyle sz konusu ilemi iptal etmitir.95

Milli parklar, tabiat parklar, tabiat antlar ve tabiat koruma alanlarnn korunmas bu yerlerin tahrip olmas durumunda da devam etmektedir. Bu yerlerin statlerinin hukuken veya fiilen deitirilmesi, Kanunun 15. maddesinde yasaklanmtr.

Bugn Trkiyede 33 adet Milli Park, 16 adet Tabiat Park, 58 adet Tabiat Ant ve 35 adet Tabiat Koruma Alan vardr.96

2) Yaban Hayat Koruma ve Yaban Hayat Gelitirme Sahalar Yaban Hayat Koruma ve Yaban Hayat Gelitirme Sahalar le lgili

Ynetmelik 97 bu alanlar detayl olarak tanmlamaktadr. Ancak bu Ynetmelik, Kara Avcl Kanununun 4. maddesine dayanlarak hazrlanmtr. Bu nedenle flora asndan dorudan bir etkisi bulunmamaktadr. Madde 3/p):

Yaban Hayat Koruma Sahas: Yaban hayat deerlerine sahip, korunmas gerekli yaam ortamlarnn bitki ve hayvan trleri ile birlikte mutlak olarak korunduu ve devamllnn saland sahalar, r) Yaban Hayat Gelitirme Sahas: Av ve yaban hayvanlarnn ve yaban hayatnn korunduu, gelitirildii, av hayvanlarnn yerletirildii, yaama ortamn iyiletirici tedbirlerin alnd ve gerektiinde zel avlanma pln erevesinde avlanmann yaplabildii sahalardr.

Bir alann Yaban Hayat Koruma Sahas olarak seilebilmesi iin eitli kriterler gerekmektedir. Bu kriterler, Kara Avcl Kanunu kapsamna giren av ve yaban hayvanlarndan; a) Endemik trlerden gerekli grlen, b) Nesilleri tehlike altnda grlen, c) Gen kayna deerini muhafaza bakmndan korunmas gereken trlerin yaad, asgari yaam alan byklne sahip, d) Biyolojik eitlilii yksek,

alanlardan seilmesi gerekmektedir. (Madde 4) Yaban Hayat Koruma Sahalarnda bilimsel amal almalar ve

aratrmalar ile eko turizm haricinde her trl faaliyet yasaktr. (Madde 21)

Yaban Hayat Gelitirme Sahalar ise Av ve yaban hayvanlarnn veya biyolojik eitliliin korunmas gereken alanlarn muhafazas veya gmen trlerin g yollarn gvence altna almak iin, yaama ortamlarnn 95

Dantay 6. D., 20/10/1999 tarihli ve K. 1999/5011, E. 1998/1455 sayl karar. 96

www.kultur.gov.tr. 97

RG: 08.11.2004-25637.


159

korunduu, gelitirildii, av hayvanlarnn yerletirildii, yaama ortamlarn iyiletirici tedbirlerin alnd ve gerektiinde zel avlanma plan erevesinde avlanmann yaplmas amac ile ierisinde hedef tr veya trlerin doal olarak bulunduu veya yeniden yerletirildii, av ve yaban hayvanlarnn barnma, beslenme ve uygun yaama koullar ile doal peyzaja sahip alanlardan seilir. (Madde 5)

Kanunun 6. maddesi uyarnca Yaban hayat koruma ve gelitirme sahalar, alan ve hayvan poplasyonu asndan belli byklkte olmas gerekmektedir. Ancak yine 6. madde uyarnca endemik, nesli tehlike altnda olan veya benzer statde bulunan trlerin poplasyon miktarna baklmakszn yaama alanlar, yaban hayvan koruma sahas olarak ilan edilebilmektedir.

Yaban hayat gelitirme sahalarnda amenajman planlar yaplrken biyolojik eitliliin korunmasnn esas alnmas zorunludur. (Madde 22)

3) Ramsar Alan ve Sulak Alanlar Ramsar alanlar ile sulak alanlarn korunmas, Sulak Alanlarn

Korunmas Ynetmeliinde98 dzenlenmektedir. Ynetmeliin 1. maddesi uyarnca Ynetmeliin amac, zellikle Su

Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar Hakknda Szleme (Ramsar Szlemesi)nin uygulanmasna ynelik, uluslararas neme sahip olsun veya olmasn tm sulak alanlarn korunmas, gelitirilmesi ve bu konuda grevli kurum ve kurulular arasnda ibirlii ve koordinasyon esaslarn belirlemektir.

Ynetmeliin 4. maddesi sulak alanlar Sulak Alan 99 , Uluslararas neme Sahip Sulak Alan100 ve Ramsar Alan101 olarak e ayrmaktadr. 11. Madde uyarnca bu alanlarda Bakanln uygun gr alnmadan; nadir, endemik, nesli tehlikede veya tehlikeye debilecek doal bitki trleri kesilemez ve sklemez, yabani hayvanlar, yumurtalar ve yavrular toplanamaz, yuvalar bozulamaz ve ayrca doal sulak alanlara, hangi amala olursa olsun, bilimsel aratrma yaplmadan ve Bakanln uygun gr alnmadan yabanc trler atlamaz, braklamaz. (Madde 12)

98

RG: 17.05.2005-25818. 99

Szlemenin amac bakmndan, alak gelgitte derinlii alt metreyi amayan deniz suyu alanlarn da kapsamak zere, doal ya da yapay, srekli ya da geici, durgun ya da akar, tatl, ac ya da tuzlu btn sular ile bataklk, sazlk, slak ayr ve turbalklar.

100 Szlemenin Taraflar Toplantsnda kabul edilen "Uluslararas neme Sahip Sulak Alan Kriterleri"nden en az birine sahip olan alanlar.

101 Szlemenin 2 nci maddesi gereince,"Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar

Listesi"ne dahil edilen sulak alanlar.

AKMAK AHFD Yl 2008

160

4) Tabiat Varlklar ve Doal Sit Alanlar Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 3. maddesine gre

tabiat varlklar; jeolojik devirlerle, tarih ncesi ve tarihi devirlere ait olup ender bulunmalar veya zellikleri ve gzellikleri bakmndan korunmas gerekli, yer stnde, yer altnda veya su altnda bulunan deerlerdir.

Kanunun 6. maddesi uyarnca Korunmas gerekli tanmaz kltr ve tabiat varlklar unlardr: a) Korunmas gerekli tabiat varlklar ile 19 uncu yzyl sonuna kadar yaplm tanmazlar, Tarihi maaralar, kaya snaklar; zellik gsteren aa ve aa topluluklar ile benzerleri; tanmaz tabiat varl rneklerindendir.

5) zel evre Koruma Blgeleri zel evre Koruma Kurumu Bakanl, evre ve Orman

Bakanlnn bir bal kuruluu olup; Bakanlar Kurulunun ilan ettii zel evre koruma blgeleri ile ilgili esas ve usulleri dzenlemek, bu blgeleri korumak ve imar planlarn yapmakla grevlendirilmitir.

zel evre Koruma Blgeleri; Belek, Data-Bozburun, Fethiye-Gcek, Gkova, Gksu Deltas, Glba, Ihlara, Ka-Kekova, Kyceiz Dalyan, Pamukkale, Patara, Tuz Gl ve Uzungldr.102

Bu blgelerdeki koruma faaliyetleri dorudan biyolojik eitlilik veya ekolojik adan deil, imar planlarnn dzenlenmesi (bina veya tesis yapm gibi) bak as ile yaplmaktadr. Baka bir ifade ile ilgili blgeler arlkl olarak imar planlar dzenlemek suretiyle korunmaktadr.

6) Dier Koruma Alan ve Merkezleri Orman Bakanlnn gzetiminde olan retme stasyonlar, Muhafaza

Ormanlar, Gen Koruma Ormanlar, Tohum Mecereleri, A Tipi Ormanii Dinlenme Yerleri ve B Tipi Ormanii Dinlenme Yerleri 103 de koruma altndaki alanlar olup biyolojik eitliliin korunmasna katk salamaktadr.

7) Duyarl Yreler (evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii104 Uyarnca Korunacak Alanlar)

evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmeliine gre Duyarl Yre; evresel etkilere kar biyolojik, fiziksel, ekonomik, sosyal ve kltrel nitelikli zellikleri ile duyarl olan veya mevcut kirlilik yk evre ve halk saln bozucu dzeylere ulat belirlenen yrelerle, lkemiz mevzuat ve taraf olduumuz uluslararas szlemeler uyarnca korunmas gerekli grlen EK-V de yer alan alanlar kapsamaktadr. Bu alanlar Ynetmeliin 102

Blgelerle ilgili detayl bilgi ve dokman iin bkz. www.ockkb.gov.tr. 103

Biyolojik eitliliin Korunmas, evre ve Orman Bakanl, E-kitap, http://www.cevreorman.gov.tr/ekitap/01.pdf, s. 21.

104 RG: 16.12.2003-25318.


161

Ek V numaral listesinde tek tek saylmtr. Yukarda saymaya altmz koruma alan ve blgelerini de iine almaktadr. Saylan hususlar evre koruma amal olup dorudan biyolojik eitlilii korumaya ynelik deildir. Ancak evresel etki deerlendirmesinin olumlu sonular biyolojik eitlilie dolayl olarak fayda salamaktadr.

X) Ekosistem ve Canllarn Korunmas Hususunda Anayasa Hkmleri

Anayasada ekoloji, ekosistem, biyoeitlilik veya evre korumas gibi hususlarn yer almas son derece nemlidir. Ancak anayasalar temel metinler olduklar iin soyut ve genel olma nitelikleri daha ar basmakta, bu nedenle anayasalarda yer alan konular her durumda detayl olarak belirtilememektedir.

Anayasamz dorudan biyoeitlilii koruyan hkmler getirmemitir. Buna karlk Anayasann koruma altna ald konular dolayl olarak biyoeitliliin korunmasn salamaktadr. Bu konular; kylar, erozyon, ayr ve meralar, tabiat varlklar ve ormanlardr.

1) Kylarn Kullanm ve Kamu Yarar Anayasann 43. maddesi uyarnca Kylar, Devletin hkm ve

tasarrufu altndadr. Deniz, gl ve akarsu kylaryla, deniz ve gllerin kylarn evreleyen sahil eritlerinden yararlanmada ncelikle kamu yarar gzetilir. Kylarla sahil eritlerinin, kullanl amalarna gre derinlii ve kiilerin bu yerlerden yararlanma imkan ve artlar kanunla dzenlenir.

Ky blgelerinde yaayan ve/veya kylar reme alan olarak kullanan trler iin bu madde nem arz etmektedir. Bu alanlarn korunmas, bilinsiz ve plansz bir ekilde kullanma almamas gerekir. Kamu yarar kavram dikkate alnrken mevcut biyoeitlilii korumak tek bana bir kamusal yarar olarak dikkate alnmaldr.

2) Erozyonla Mcadele Anayasann 44. maddesi uyarnca devlet, topran erozyonla

kaybedilmesini nlemek amacyla gerekli tedbirleri almakla grevlidir. 3) ayr ve Meralarn Korunmas Anayasann 45. maddesinde Devlet, tarm arazileri ile ayr ve

mer'alarn ama d kullanlmasn ve tahribini nlemek, tarmsal retim planlamas ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal retimi artrmak maksadyla, tarm ve hayvanclkla uraanlarn iletme ara ve gerelerinin ve dier girdilerinin salanmasn kolaylatrr eklinde bir dzenleme getirilmitir. Madde uyarnca ayr ve meralarn korunmasnda devlet aktif rol oynayacaktr. Ancak maddedeki koruma biyoeitlilik asndan deil; tarm ve hayvanclkla uraan kiilerin ayr ve meralar tahrip etmesini

AKMAK AHFD Yl 2008

162

nleyici nitelikte bir hkmdr. Baka bir ifadeyle devlet, tarm ve hayvanclkla uraan kiilere eitli kolaylklar salamak suretiyle koruma faaliyetinde bulunmaktadr.

4) Tabiat Varlklarnn Korunmas Anayasann 63. maddesinde tabiat varlklarndan bahsedilmektedir.

Maddede Devlet, tarih, kltr ve tabiat varlklarnn ve deerlerinin korunmasn salar, bu amala destekleyici ve tevik edici tedbirleri alr biiminde bir dzenleme getirilmitir.

5) Ormanlarn Korunmas Doal zenginlikleri ve floray korumak asndan Anayasada en

kapsaml dzenlenen hkmler, ormanlarn korunmasn dzenleyen 44, 169 ve 170. maddelerdir. 169. maddede Devletin, ormanlarn korunmas ve sahalarnn geniletilmesi iin gerekli kanunlar koyaca ve tedbirleri alaca; yanan ormanlarn yerinde yeni orman yetitirilecei, bu yerlerde baka eit tarm ve hayvanclk yaplamayaca; btn ormanlarn gzetimi Devlete ait olduu; Devlet ormanlarnn mlkiyetinin devrolunamayaca; Devlet ormanlarnn kanuna gre, Devlete ynetilecei ve iletilecei; Devlet ormanlarnn zamanam ile mlk edinilemeyecei ve kamu yarar dnda irtifak hakkna konu olamayacaklar hkm altna alnmtr. Yine ayn maddenin devamnda ormanlara zarar verebilecek hibir faaliyet ve eyleme msaade edilemeyecei; ormanlarn tahrip edilmesine yol aan siyasi propaganda yaplamayaca; mnhasran orman sular iin genel ve zel af karlamayaca; ormanlar yakmak, orman yok etmek veya daraltmak amacyla ilenen sularn genel ve zel af kapsamna alnamayaca; orman olarak muhafazasnda bilim ve fen bakmndan hibir yarar grlmeyen, aksine tarm alanlarna dntrlmesinde kesin yarar olduu tespit edilen yerler ile 31/12/1981 tarihinden nce bilim ve fen bakmndan orman niteliini tam olarak kaybetmi olan tarla, ba, meyvelik, zeytinlik gibi eitli tarm alanlarnda veya hayvanclkta kullanlmasnda yarar olduu tespit edilen araziler, ehir, kasaba ve ky yaplarnn toplu olarak bulunduu yerler dnda, orman snrlarnda daraltma yaplamayaca belirtilmektedir.

Orman kylsnn korunmasn dzenleyen 170. maddede ise Ormanlar iinde veya bitiiindeki kyler halknn kalkndrlmas, ormanlarn ve btnlnn korunmas bakmlarndan, ormann gzetilmesi ve iletilmesinde Devletle bu halkn ibirliini salayc tedbirlerle, 31/12/1981 tarihinden nce bilim ve fen bakmndan orman niteliini tamamen kaybetmi yerlerin deerlendirilmesi; bilim ve fen bakmndan orman olarak muhafazasnda yarar grlmeyen yerlerin tespiti ve orman snrlar dna kartlmas; orman iindeki kyler halknn ksmen veya tamamen bu yerlere yerletirilmesi iin Devlet eliyle anlan yerlerin ihya edilerek bu halkn yararlanmasna tahsisi kanunla dzenlenir. Devlet, bu halkn iletme ara ve gereleriyle dier girdilerinin salanmasn


163

kolaylatrc tedbirleri alr. Orman iinden nakledilen kyler halkna ait araziler, Devlet orman olarak derhal aalandrlr hkm yer almaktadr.

Anayasann 44. maddesindeki hkme gre Topraksz olan veya yeter topra bulunmayan iftiye toprak salanmas, retimin drlmesi, ormanlarn klmesi ve dier toprak ve yeralt servetlerinin azalmas sonucunu douramaz.

SONU Biyolojik eitliliin korunmas son derece nemli bir konu olarak

karmza kmaktadr. Biyolojik eitlilik sahip olduu doal deerinin yannda byk bir ekonomik deere de sahiptir.

Doal yaam koruyan pek ok mevzuat bulunmaktadr. Bunlarn bir ksm biyolojik eitlilii dorudan hedeflemekte, dier hkmler ise dolayl olarak katk salamaktadr. Temennimiz biyolojik eitliliin daha fazla dikkate alnmas, ve zellikle biyolojik eitliliin korunmasnda en byk gereke olarak dndmz kamu yarar kavramnn n plana kartlmas, bu durumun teorik ve yargsal alana yansmasdr.

AKMAK AHFD Yl 2008

164

KAYNAKA

Akaln, Melih, Enerji, Yeni Kaynaklar ve Srdrlebilirlik, Srdrlebilir Kalknma El Kitab, Ocak 1991, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, ss. 49-55.

Akal, Rza, Srdrlebilir Kalknma, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, ss. 39-44.

Aruoba, elik, Biyolojik eitlilik Szlemesinin 11. Maddesi: Ekonomik Tevikler, Biyogvenlik Protokol ve Biyolojik eitlilik Szlemesinde Tevikler, Tartma Toplants 17-18 ubat 2005, Mays 2005, Trkiye evre Vakf Yayn, ss. 31-40.

Biyolojik eitliliin Korunmas, evre ve Orman Bakanl, E-kitap, http://www.cevreorman.gov.tr/ekitap/01.pdf

Christ Costas et. al., Tourism And Biodiversity Mapping Tourisms Global Footprint, UNEP, s. 4. http://www.unep.fr/pc/tourism/library/ mapping_tourism.htm

Clare Shine, Nattley Williams and Lothar Gndling (2000), A Guide to Designing Legal and Institutional Frameworks on Alien Invasive Species. IUCN, Gland, Switzerland Cambridge and Bonn. xvi + 138 pp. (www.iucn.org)

alar, Ycel, Srdrlebilirlik ve Trkiye Ormancl, Srdrlebilir Kalknmann Uygulanmas, Tartma Toplants 11-12 Aralk 1997, Mart 1998, Trkiye evre Vakf Yayn, ss. 61-75. (alar)

alar, Ycel, Srdrlebilir Kalknma in Ormanlar ve Ormanclmz, Srdrlebilir Kalknma El Kitab, Ocak 1991, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, ss. 39-48. (alar 1991).

Ekim, Tuna, Trkiye Floras ve Endemikleri, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, ss. 417-432.

Fisunolu, H. Mahir, Srdrlebilir Kalknma ve Ekonomi, Srdrlebilir Kalknma El Kitab, Ocak 1991, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, ss. 11-18. (Fisunolu 1991)

Fisunolu, Mahir, Srdrlebilir Kalknma ve Ekonomi, Srdrlebilir Kalknmann Uygulanmas, Tartma Toplants 11-12 Aralk 1997, Mart 1998, Trkiye evre Vakf Yayn, ss. 13-21. (Fisunolu)

Grpnar, Tansu, Trkiyenin Doal evresine Genel Bir Bak, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, ss. 410-413.


165

IUCN. (2001). IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1. IUCN Species Survival Commission. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK. ii + 30 pp.

Karaca, Hayrettin, Srdrlebilir Bir Yaam in nsan Verimlilii, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, ss. 64-69.

Kence, Aykut, Biyolojik eitlilik ve Kalknma, Srdrlebilir Kalknma El Kitab, Ocak 1991, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, ss. 57-66.

Keten, Mustafa, evre Korumada Hedef ve Politikalar, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, ss. 156-161.

Lowe S., Browne M., Boudjelas S., De Poorter M. (2000) 100 of the Worlds Worst Invasive Alien Species A selection from the Global Invasive Species Database. Published by The Invasive Species Specialist Group (ISSG) a specialist group of the Species Survival Commission (SSC) of the World Conservation Union (IUCN), 12pp. First published as special lift-out in Aliens 12, December 2000. Updated and reprinted version: November 2004. Elektronik format (pdf): www.issg.org/booklet.pdf.

OECD: Handbook of Incentive Measures for Biodiversity, Design and Implementation, OECD 1999.

Saltk, Ahmet, Doal Kaynaklarn Srdrlebilir Ynetimi: Kavramsal Bir Yaklam, Srdrlebilir Kalknmann Uygulanmas, Tartma Toplants 11-12 Aralk 1997, Mart 1998, Trkiye evre Vakf Yayn, ss. 27-33.

Swanson, Timothy, Global Action For Biodiversity, An International Framework For Implementing The Convention On Biological Diversity, 1997, IUCN.

ahinolu, Erdoan, Trkiyenin Biyolojik Zenginlikleri, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, ss. 414-416.

Talu, Nuran, Biyogvenlik (Cartagena) Protokol ve Trkiyede Durum, Biyogvenlik Protokol ve Biyolojik eitlilik Szlemesinde Tevikler, Tartma Toplants 17-18 ubat 2005, Mays 2005, Trkiye evre Vakf Yayn, ss. 11-29.

TEMA Vakf, Trkiyenin Sessiz Krizi: Erozyon, Yeni Trkiye, Temmuz-Austos 1995, Yl 1 Say 5, evre zel Says, ss. 449-460.

AKMAK AHFD Yl 2008

166

Turgut, Nkhet, evre Hukuku, Yenilenmi kinci Bas, Ankara Kasm-2001.

Trkiyenin evre Sorunlar 2003, Trkiye evre Vakf Yayn, Aralk 2003.

Ulusoy, Ahmet/Tekin Akdemir, Mahalli dareler, Geniletilmi 4. Bask, Ankara 2006.

UNEP: State of the Marine and Coastal Environment in the Mediterranean Region. MAP Technical Reports Series No.100, UNEP, Athens, 1996.

Uslu, Orhan, Ekonomik ve Ekolojik Uygulamalarda Srdrlebilir Kalknmann Yeri, Srdrlebilir Kalknmann Uygulanmas, Tartma Toplants 11-12 Aralk 1997, Mart 1998, Trkiye evre Vakf Yayn, ss. 43-55.

Yldrm, Turan, Kamu Yarar ve Disiplin Cezalarnn Aff, Anayasa Yargs Dergisi, C. 18, 2001, ss. 438-449.

Yldz, Kazm/engn Sipahiolu/Mehmet Ylmaz, evre Bilimi, Geniletilmi 2.Bask, Ankara 2005.

http://internt.nhm.ac.uk/eb/biodbenefit.shtml (02.08.2007) www.ockkb.gov.tr (04.09.2007) www.kultur.gov.tr (04.09.2007) http://biodiversity-chm.eea.europa.eu/convention/other_conv (06.11.2007) www.milliparklar.gov.tr www.iucn.org http://www.cevreorman.gov.tr/ekitap/01.pdf www.cbd.gov.tr www.issg.org/booklet.pdf http://www.cevreorman.gov.tr/ekitap/01.pdf http://www.unep.fr/pc/tourism/library/mapping_tourism.htm

Documents

Biyolojik Çeşitliliğin Hukuken Korunması Ve Kamu Yararı