Blajar matya jawa: Urutané kanggo memulangi

Language and Culture Archives

Linda Speyers, Author ©1998, SIL International

License

This document is part of the Language and Culture Archives of SIL International. It may not meet SIL standards for formal publication but it is shared ‘as-is’ in order to

make the content available under a Creative Commons license:

Attribution-NonCommercial-ShareAlike (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/).

More information is available at: www.sil.org/resources/language-culture-archives.

Blajar matya jawa: Urutané kanggo memulangi

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/

http://www.sil.org/resources/language-culture-archives

Lès 1

Mbalèni

1. Sakdurungé molai karo lèsé kudu nulis jeneng werna-werna nang bord dityampur

karo jenengé muridé terus muridé dikongkon nggolèki jenengé dèkné déwé.

2. Muridé dikon mbalèni suwara-suwara sangka lembaran 23 ing buku Lekas matya lan

nulis.

Tembung anyar: kaki

3. Gambarané dirembuk lan diblajari tembung anyar.

4. Dikongkon nduding tembung anyar ing dongèngané.

5. Dikongkon matya tembung anyar nang kartah:

kaki

Suwara anyar: ka, ki

6. Diblajari sangka saben kotak piwulangan ing ngisor iki.

Saben suwara diduding lan diwatya sing tyeta.

Muridé dikongkon niroké guruné.

Pada dikongkon matya bareng karo guruné.

Muridé dikongkon matya déwé.

kak

k

i

i

i

k

kak

i

i

i

ka

ka

a

ki

a

ka

ka

ki

i a ki i ki

ki ka ka a ka

7. Dikongkon matya suwara nang kartah:

i a ki ka

8. Diblajari sing nulis: ki, ka

Diblajari nulis aksara gedé: i, I

Nggandèng suwara

9. Dikongkon matya tembung-tembung nang bord:

i

ki

ki

ka

ki

ki

ka

ka

ki

10. Dikongkon matya tembung-tembung nang kartah:

iki kaki

11. Diblajari sing nulis: iki, Iki

Dongèngan

12. Blajar matya sing tyeta lan dunung:

Muridé dikongkon njajal matya dongèngané.

Terus ditakoni:

Tembung iki ngomongké sapa?

Dikongkon matya niroké guruné. (Aja lali, nèk matya kudu kaya nèk wong omong-

omongan.)

Dikongkon nggolèki tembung "kaki" sangka dongèngané.

Dongèngané terus diwatya bareng sing banter.

Dikongkon matya déwé.

13. Muridé dikongkon matya sangka kotak sing nang ngisoré dongèngané.

Penggawéan omah

14. Dikon matyaké dongèngané lès iki marang sedulur-seduluré tunggal omah.

Lès 2

Mbalèni

1. Muridé dikongkon matya lès 1 sepisan menèh.

Tembung anyar: nini



4. Diblajari nulis tembung anyar selarik.

2


kaki nini

Suwara anyar: ni






Nin

n

i

i

i

n

nin

i

i

i

i a ni ni na

ni na na ki ka


i a ki ni ka

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ka, na, ki, ni

Diblajari nulis aksara gedé: i, I

Nggandèng suwara


ni

ki

ki

na

ni

ni


iki nani niki nini kaki

11. Diblajari sing nulis: Iki nini.

(Muridé kudu diblajari nèk pada lekas nulis nganggo aksara gedé, lan nèk nutup karo

punt.)

Tembung liya-liyané: karo, iki


Saben larikan diduding lan diwatya.

Muridé dikongkon matya niroké guruné.



nini

kaki

nini

karo kaki

nini

kaki

nini

karo kaki nini karo kaki

kaki karo nini

nini

iki nini

kaki

iki kaki

nani

iki nani

nini karo kaki

iki nini karo kaki

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kowé weruh sapa nang gambarané?

Kuwi ndongèngké bap sapa?


omongan.)

Dikongkon nggolèki tembung "nini" sangka dongèngané.




Penggawéan omah


Lès 3

Mbalèni


nulis.

3

Tembung anyar: kuku



4. Diblajari nuis tembung anyar selarik.


kuku kaki nini

Suwara anyar: ku






ku ku

ku

ku

ku

ku

a I u ka ka ki ku

ka ki ku ki na ni nu

ku


ku nu ka ki ni i na

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ki, ku, ka, ni, nu, na

Diblajari nulis aksara gedé: k, K

Nggandèng suwara


i

ku

ku

ka

ku

ku


iki nini kaki nani kaku niki iku

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Iki kuku. Iki Kaki.


punt.)

Tembung liya-liyané: tuku, karo






nini tuku

tuku

kuku

kuku

kuku

tuku

nini tuku

kuku

kuku

kuku

"nini tuku kuku"

"kaki tuku kuku"

"Kaki tuku kuku."

kaki karo nini

nini

tuku kuku

tuku kuku

nini

kaki karo nini

tuku kuku

tuku kuku

"kaki karo nini tuku kuku"

"iki kaki karo nini"

"Iki kaki karo nini."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Nini kepéngin apa?

Kowé bisané ngerti kepriyé?


omongan.)

4

Dikongkon nggolèki tembung "kuku" sangka dongèngané.




Penggawéan omah


Lès 4

Mbalèni


nulis.

Tembung anyar: Niné





kaki nini kuku Niné

Suwara anyar: né






Ni né

né

Ni

né

né

é é né né ké

né ké ké ni ki

nu ku

na ka


né ka ki ku ni na nu ké ka

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ki, ku, ka, ké, ni, nu, né, na

Diblajari nulis aksara gedé: n, N, k, K, i, I

Nggandèng suwara


a

ku

ku

Ka

ki

ki

nani

nani

né

Ni

ni

ni

un

un

i

iné


Kaki iki iku naniné Nini uni uniné aku

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Iki kuku. Iki Niné. Iki Kaki.


punt.)

Tembung liya-liyané: putuné, lan






Niné

Niné

putuné Kaki.

putuné

putuné

Niné

Niné

putuné

putuné

putuné Kaki.

"Niné putuné Kaki."

"Niné putuné Nini."

Niné putuné

Kaki lan Nini.

Kaki lan Nini

Niné putuné

Kaki lan Nini

Kaki lan Nini.

5

"Kaki lan Nini"

"Nini lan Kaki"

"Niné lan Nini"

Dongèngan

13. Blajar matya sing tyeta lan karo dunung:


Terus ditakoni:

Apa Nini karo Kaki nduwé putu?

Putuné iku sapa?


omongan.)

Dikongkon nggolèki tembung sangka dongèngané:

Niné iku

putuné Kaki




Penggawéan omah


Lès 5

Mbalèni


nulis.

Tembung anyar: babi





kaki nini Niné kuku babi

Suwara anyar: ba, bi






bab

b

i

i

i

b

bab

i

i

i

b

b

abi

a

a

b

b

a

a

abi

a i u é ba ba bi bu bé

ba bi bu bé bi ka ki ku ké

bu na ni nu né

bé ba bi bu bé


bé bu ki ba ka nu bé é ké ku ni na

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: bi, ba, bu, bé

Diblajari nulis aksara gedé: b, B

Nggandèng suwara


kuku

kuku

né

na

na

bi

bi

biné

babi

babi

né


kukuné Kaki nani nabi uni iki Nini iku

6

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Iki Niné. Iki Kaki. Iki babi.

Tembung liya-liyané: lan






Niné putuné

Niné putuné

Kaki lan Nini.

Kaki.

Niné putuné

Niné putuné

Kaki.

Kaki lan Nini.

"Kaki lan Nini"

"Nini lan Kaki"

"Niné lan Nini"

Dongèngan


Muridé dikongkon njajal matya isiné dongèngané.

Terus ditakoni:

Kaki ngingu apa?


omongan.)


babiné

Kaki lan Nini




Penggawéan omah


Lès 6

Mbalèni

1. Muridé dikongkon matya lès 4 lan 5 sepisan menèh.

Tembung anyar: banah





banah babi nini kaki Niné kuku

Suwara anyar: nah






ban

n

ah

ah

ah

n

ban

ah

ah

ah

a a a nah nah kah bah

ah ah ah kah na ka ba

nah kah bah bah ni ki bi

nu ku bu

né ké bé


ah bah nah ké bé né ki bi ni na kah ka

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nah, kah, bah

(Yèn muridé pada takon bab "a" lan "ah" perlu diomongi yèn "a" perlu ènèng "h" ana

pungkasané.)


7

Nggandèng suwara


ba

ba

nah

nahé

ba

ba

nah

nahku

na

nah

nah

na

na

nah

nahé

ba

ba

bi

biné


banahé nanah nanahé banahku

kukuné babiné uniné naniné

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: nanah, nanahé, banah, banahé, banahku

Tembung liya-liyané: mangan, karo






Kaki

mangan banah.

mangan banah

mangan

Kaki

mangan

mangan banah

mangan banah.

"Kaki mangan banah."

"Nini mangan banah."

"Nini mangan nani."

"Kaki mangan nani."

Kaki karo Nini

Nini

mangan kuku.

mangan kuku.

Nini

Kaki karo Nini

mangan kuku.

mangan kuku.

"Kaki karo Nini mangan kuku."

"Kaki karo Niné tuku kuku."

"Kaki karo Niné mangan kuku."

"Kaki karo Niné tuku kuku."

"Kaki karo Nini tuku nani."

"Kaki karo Nini tuku babi."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Banahé dipangan apa?


omongan.)


Niné karo Nini

Niné

banah iki




Penggawéan omah


Lès 7

Mbalèni


Tembung anyar: buku-buku





Kaki Nini banah Niné buku-buku kuku babi

Suwara anyar: bu

8






bu

bu

bu

ku-buku

ku

bu

bu

bu

ku

ku-buku

i u a ah é bi bi bu ba bah bé

bi bu ba bah bé ba ni nu na nah né

bah ki ku ka kah ké

bu

bé


bu ba ku kah ni nu né nah ka bah ki bi

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: bu, ba, bé, bi

Diblajari nulis aksara gedé: n, N, k, K, i, I

Nggandèng suwara


bu

bu

ku

ku

kuné

buku-

buku

buku

buku-

buku-

buku

bukuné

ba

ba

nah

nah

nahé

banah-

banah-

banah

banah

banahé

ba

ba

bi

biné

babi-

babi

babi

babi-

babi-

babi

babiné

kuku

kuku

né

kuku-

kuku-

kuku

kukuné


bukuné buku-bukuné banahé banah-banahé

babiné babi-babiné kukuné kuku-kukuné

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Iki babi-babiné Kaki.

Tembung liya-liyané: tuku, karo






Nini tuku

tuku

kuku.

kuku

kuku

tuku

Nini tuku

kuku

kuku

kuku.

"Nini tuku kuku."

"Kaki tuku kuku."

"Kaki tuku banah."

"Nini tuku banah."

Kaki karo Nini

Nini

tuku kuku.

tuku kuku.

Nini

Kaki karo Nini

tuku kuku.

tuku kuku.

"Kaki karo Nini tuku kuku."

"Kaki karo Nini tuku kuku-kukuné."

"Kaki karo Nini tuku banah."

"Kaki karo Nini tuku banah-banahé."

"Kaki karo Nini tuku nani."

"Kaki karo Nini tuku nani-naniné."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Bukuné iku kanggo sapa?

Apa Niné seneng matya?


omongan.)


buku-buku

buku-bukuné

9




Penggawéan omah


Lès 8

Mbalèni


Tembung anyar: bungah





bungah buku-buku banah babi Niné kuku

Suwara anyar: ngah






bung

ng

ah

ah

ah

ng

bung

ah

ah

ah

a ah i é u nga nga ngah ngi ngé ngu

nga ngah ngi ngé ngu ngah na nah ni né nu

ngi ka kah ki ké ku

ngé ba bah bi bé bu

ngu


ngu ngé ngi ngah bi bé né ku nah nu ni na

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: né, ngé, nu, ngu, ni, ngi, na, nga

Diblajari nulis aksara gedé: n, N

Nggandèng suwara


bu

bu

ngah

ngahé

ba

ba

nah

nahé

ngi

ngu

ngu


ngingu buku-buku bungahé banahé nanahé tuku Niné

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: banah, banahé, nanah, nanahé, bungahé

Tembung liya-liyané: mangan, nanging






Kaki

mangan banah.

mangan banah

Kaki

mangan banah

mangan banah.


"Nini mangan banah."

10

"Nini mangan nani."

"Kiné mangan kuku."

Kaki tuku kuku nanging

nanging

Niné mangan kuku.

Niné mangan kuku

Niné mangan kuku

nanging

Kaki tuku kuku nanging

Niné mangan kuku

Niné mangan kuku

Niné mangan kuku.

"Kaki tuku kuku nanging Niné mangan kuku."

"Kaki tuku banah nanging Niné mangan banah."

"Nini tuku banah lan Niné mangan banah."

"Nini tuku nani lan Niné mangan nani."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa Nini bungah?

Apa Niné seneng matya?


omongan.)


bungah

bungahé




Penggawéan omah


Lès 9

Mbalèni


Tembung anyar: Nangun





Nangun buku-buku bungah bukuné banah babi

Suwara anyar: ngun






Nang

ng

un

un

un

u

ng

Nang

u

un

un

un

u u u u ngun ngun nun kun bun

un un un un nun ngan nan kan ban

ngun nun kun bun kun

bun


ngan ngun kan nan kun ban ni né bun ngah é kang

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ngan, ngun, kun, nga, ngi, ngé

Diblajari nulis aksara gedé: n, N, i, I, k, K

11

Nggandèng suwara


ka

ka

kang

kang

kangé

bu

bu

ngah

ngahan

b

bun-b

un

un

unan


bungahan bun-bunan putu kakangé ngingu uni nanah

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Iki banahé Nangun.

Tembung liya-liyané: karo, lan






Niné karo Nangun

Nangun

putuné Kaki.

putuné Kaki.

Nangun

Niné karo Nangun

putuné Kaki.

putuné Kaki.

"Nangun putuné Kaki."

"Niné karo Nangun putuné Kaki."

"Niné karo Nangun putuné Kaki lan Nini."

"Nini tuku banah lan nani."

"Nini karo Kaki tuku banah lan nani."

"Niné karo Nini mangan banah lan nani."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kaki iku apané Nangun?

Sapa waé putuné Kaki karo Nini?


omongan.)


Niné lan Nangun




Penggawéan omah


Lès 10

Mbalèni


Tembung anyar: kangkung





kangkung bungah buku-bukuné banah Niné babi

Suwara anyar: ang, ung






12

kangk

k

ung

ung

ung

u

k

kangk

u

ung

ung

ung

k

k

angkung

ang

ang

a

k

k

a

ang

ang

angkung

u u u u kung kung nung bung ngung

ung ung ung ung nung kang nang bang ngang

kung nung bung ngung bung kan nan ban ngan

ngung


ngi kung ngung ngan ngé nu né kah ku nah kah kang

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ngan, ngun, kung, ngung, kun, kang, ngé

Diblajari nulis aksara gedé: k, K, i, I, n, N

Nggandèng suwara


babi

babi

babi

-babi

-babiné

b

ab

ang

ang

ang

ng

bing

ung

ung

ung

ka

ka

kang

kang

kangé


kakang ngingu bingung bun-bunan abang babi-babiné buku-bukuné

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kaki ngingu babi-babiné.

Tembung liya-liyané: pada, ora






Kaki karo Nini pada

pada

tuku kuku.

tuku kuku.

tuku kuku.

pada

Kaki karo Nini pada

tuku kuku.

tuku kuku.

tuku kuku.

"Kaki karo Nini pada tuku kuku."

"Kaki karo Nini pada mangan kuku."

"Nini karo Niné pada mangan kuku."

"Nini karo Niné pada tuku kuku."

Nini ora mangan.

Nini mangan.

Nini mangan.

Nini ora mangan.

"Nini mangan kuku."

"Nini ora mangan kuku."

"Nini tuku kuku."

"Nini ora tuku kuku."

"Nini bungah tuku buku."

"Nini ora bungah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa Niné lan Nangun seneng kangkung?

Sapa sing mangan kangkung?


omongan.)


pada mangan

ora mangan




Penggawéan omah


13

Lès 11

Mbalèni


Tembung anyar: énak-énakan





énak-énakan banah Nangun kangkung bungah buku-buku

Suwara anyar: nak






én

én

n

ak-énakan

ak

ak

ak

a

n

én

én

a

ak

ak

ak

ak-énakan

a a a nak nak bak kak

ak ak ak bak nah bah kah

nak bak kak kak nan ban kan

nang bang kang


nak kak kah ngun ban nung an bi ni nga ngan

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nak, bak, kak, ngak

Diblajari nulis aksara gedé: a, A

Nggandèng suwara


a

a

nak

nak

naké

anak

anak

anak

-anak

-anakan

k

buk

buk

ak

ak

ak

akan

énak-

énak

énak


anak anak-anakan bukak anaké bingung bukakan ngingu

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nangun iku anaké Kaki. Anaké ngingu babi.

Tembung liya ing njero ukara: pada, sing






Kaki karo Nini pada tuku kangkung.

pada tuku kangkung

Kaki karo Nini

pada tuku kangkung

pada tuku kangkung.


"Kaki karo Nini pada tuku banah."

"Kaki karo Nini pada tuku buku."

Kaki karo Nini

Kaki karo Nini

sing tuku kangkung.

tuku kangkung

Kaki karo Nini

Kaki karo Nini

tuku kangkung

sing tuku kangkung.

14

"Kaki karo Nini sing tuku kuku."


"Kaki karo Nini pada mangan énak-énakan."

"Kaki karo Nini sing mangan énak-énakan."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa Niné déwé sing bungah?

Kenèng apa Kaki tuku énak-énakan?

Dikongkon matya niroké guruné.


pada tuku

sing mangan




Penggawéan omah


Lès 12

Mbalèni


Tembung anyar: angin





angin Nangun kangkung bungah buku-buku énak-énakan

Suwara anyar: ngin






ang

ng

in

in

in

i

ng

ang

i

in

in

in

i i i i ngin ngin nin bin kin

in in in in nin nging ning bing king

ngin nin bin kin bin ngang nang bang kang

kin ngung nung bung kung


ngin ngun nan nah kun kung bing ngung ning

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ngan, ngin, ngé, ngun, ngung, nging


Nggandèng suwara


bungah

bungah

an

na

nging

nging

bi

ngung

ngung

u

kru

ngu

ngu

ngu


krungu nanging bungahé bungahan ngingu bingung

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Anaké Kaki bingung, nanging Kaki bungah.

15

Tembung liya-liyané: saiki, terus






Kaki saiki

saiki

bingung.

bingung

saiki

Kaki saiki

bingung.

bingung

"Kaki saiki bingung."

"Kaki saiki bungah."

"Saiki Nini bungah."

"Kaki lan Nini pada bingung."

"Kaki lan Nini pada bungah."

"Saiki pada bungah."

"Kaki lan Niné saiki pada mangan banah."

"Saiki pada mangan banah."

"Nini lan Niné pada tuku banah."

"Saiki pada tuku banah."

Nangun terus

terus

mangan énak-énakan



terus

Nangun terus




"Nangun terus mangan énak-énakan."

"Nangun terus tuku énak-énakan."

"Nangun terus sing tuku énak-énakan."

"Nangun terus sing tuku banah lan kuku."

"Nini terus sing mangan banah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Nangun lan Niné ijik apa?

Kenèng apa kok pada bingung?

Apa pada wedi angin?



pada krungu

terus




Penggawéan omah


Lès 13

Mbalèni


Tembung anyar: udan





énak-énakan udan angin Nangun kangkung bungah

Suwara anyar: dan






16

ud

d

an

an

an

d

ud

an

an

an

a ah i u é da da di dah du dé

da dah di du dé di ba bi bah bu bé

dah nga ngi ngah ngu ngé

du na ni nah nu né

dé


da ba di bi dé bé du bu nak ngin ngun kung ngah

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: da, di, du, dé, dan, bu, ba, bi


Nggandèng suwara


é

dan

dan

kan

kan

dang

dang

dangé

ud

ud

ud

an

an

an-udan

an-udanan

n

an

an

ak

ak

ak

akku

d

ud

kud

an

an

anan


édan kandangé kudanan bingung udan-udanan anakku

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Anakku udan-udanan, nanging Kaki kudanan.

Tembung liya-liyané: awit, ora






Nini bingung, awit

awit

kudanan

kudanan

kudanan

awit

Nini bingung, awit

kudanan

kudanan

kudanan

"Nini bingung, awit kudanan."

"Nangun bingung, awit kudanan."

"Anakku bungah, awit udan-udanan."

"Anakku bungah, awit Kaki tuku buku."

"Nangun lan Niné pada bungah, awit tuku buku-buku."

anakku ora

ora

bingung

bingung

bingung

ora

anakku ora

bingung

bingung

bingung

"Anakku ora bingung, awit ora kudanan."

"Anakku ora bingung, awit udan-udanan."

"Nini ora bungah, awit kudanan."

"Nangun ora bingung, nanging bungah."

"Nangun ora tuku kuku, nanging tuku buku-buku."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa Nini bingung udan-angin?

Kenèng apa kok Niné bungah?

Kenèng apa Kaki ora bingung?



nanging udan

Nini bingung




17

Penggawéan omah


Lès 14

Mbalèni


Tembung anyar: dandang





dandang kangkung udan énak-énakan angin Nangun

Suwara anyar: dang






dand

d

ang

ang

ang

a

d

dand

a

an

ang

ang

a i u ah é dang dang din dung dah dé

da di du dah dé din bang bin bung bah bé

dang din dung dung

dah

dé


dung dé dang ning ngun bang nan ngin bé ba da dan bin

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: dung, dang, kung, bang, din, ding, da, ba, bin, dé


Nggandèng suwara


ka

anak ka

dang

dang

dang

ku

dung

dung

é

ké

dan

dan

danan

d

ad

ang

ang

dan

dan

dan

dan

dan-dandan

ku

du

du

dan

dan

dang

dang

dangé

a

nga

dang

dang

dang


kudu kudung adang dandangé dandan-

dandan

ngadang

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Anak-anak udan-udanan.

Tembung liya-liyané: terus






Bar tuku dandang

Bar tuku dandang

tuku dandang

terus adang. tuku dandang

Bar tuku dandang

Bar tuku dandang

terus adang.

18

Bar tuku dandang terus

terus

adang.

adang.

adang.

terus

Bar tuku dandang terus

adang.

adang.

adang.

"Bar tuku dandang terus adang."

"Bar adang terus tuku kangkung."

"Bar tuku kangkung terus tuku kuku."

"Bar tuku kuku terus mangan énak-énakan."

"Bar mangan énak-énakan terus dandan-dandan."

"Niné bar dandan terus adang."

"Nini lan Niné bar adang terus pada mangan."

"Nini lan Niné bar mangan terus pada tuku buku."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Dandang iku apa?

Kenèng apa Nini kok bungah?

Bar dandan-dandan terus pada mangan apa?



tuku dandang

adang




Penggawéan omah


Lès 15

Mbalèni


Tembung anyar: duku





duku udan énak-énakan angin kangkung dandang

Suwara anyar: du






du

du

u

ku

u

du

du

ku

u i a ah é du du di da dah dé

du di da dah dé di bu bi ba bah bé

da nu ni na nah né

dah ngu ngi nga ngah ngé

dé


di bi bé dé nung ngin din a du ngan bin

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: di, bi, da, ba, du, bu, dé, bé

Diblajari nulis aksara gedé: b, B, d, D

Nggandèng suwara


19

du

du

du

du

nung

nung


kudu kudung édan putuné dandan dudu dunung adang nangin

g

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kuku iku dudu nani.

Tembung liya-liyané: bisa, ora






Nini bisa adang

bisa adang

adang

karo dandang. adang

bisa adang

Nini bisa adang

karo dandang.

Nini ora

ora

bisa adang karo dandang.

bisa adang

bisa adang

ora

Nini ora

bisa adang

bisa adang

bisa adang karo dandang.

"Nini ora bisa adang."

"Nini ora bisa adang karo dandang."

"Nini ora bisa adang karo dandang, awit Kaki ora tuku dandangé."


"Kaki bisa mangan banah."

"Kaki bisa mangan duku, awit Nini tuku banahé."

"Kaki ora bisa mangan."

"Kaki ora bisa mangan duku."

"Kaki ora bisa mangan duku, awit Nini ora tuku dukuné."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa Kaki seneng duku?

Kenèng apa Kaki kok bungah?

Kenèng apa Nini ora bisa adang karo dandangé?



bisa mangan duku

sing tuku




Penggawéan omah


Lès 16

Mbalèni


Tembung anyar: kidang





kidang dandang duku udan énak-énakan angin

Mbalèni suwara: dang




20



kid

d

ang

ang

ang

d

kid

ang

ang

ang

a i u é dang dang ding dung dé

dang ding dung dé ding bang bing bung bé

dung ngang nging ngung ngé

dé nang ning nung né

kang king kung ké


dan ding dung dé dah nak bak kak ngan ngun ngin

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: din, dan, dun, dung, bé, dé, bang

Diblajari nulis aksara gedé: d, D

Nggandèng suwara


kan

kan

dang

dang

dangan

du

kun

kun

dan

dang

dang

dan

dan

dan

dan

dan-dandan

a

dia

dia

dang

dang

dang

dangké


kandangan dukun dandang dandan-

dandan

dunung durung diadang

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kaki dudu anaké Nangun, nanging Nangun anaké

Kaki.

Tembung liya-liyané: nduwé, bar






Nangun bungah, awit nduwé

nduwé

kidang.

kidang

kidang

nduwé

Nangun bungah, awit nduwé

kidang

kidang

kidang.

Nangun bungah, awit

awit

nduwé kidang.

nduwé kidang

nduwé kidang.

awit

Nangun bungah, awit

nduwé kidang

nduwé kidang

nduwé kidang.

"Nangun bungah, awit nduwé kidang."

"Nangun ora bungah, awit ora nduwé kidang."

"Nini bungah, awit nduwé dandang."

"Nini ora bungah, awit ora nduwé dandang."

"Niné bungah, awit nduwé buku."

"Niné ora bungah, awit ora nduwé buku."

Nini bar adang.

Nini adang.

Nini adang.

Nini bar adang.

Nini bar adang,

Nini bar adang.

terus mangan. Nini bar adang.

Nini bar adang,

terus mangan.

"Nini bar adang terus mangan."

"Bar mangan terus tuku buku."

"Nangun bar dandan-dandan terus mangan."

"Bar mangan terus tuku buku."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kidangé ora nduwé apa?

Kenèng apa Kaki lan Nini kok bingung?

Nangun dandan-dandan kandangé karo sapa?

Apa Kaki lan Nangun kudanan?

21



durung nduwé kandang

dandan-dandan




Penggawéan omah


Lès 17

Mbalèni


Tembung anyar: bukak





kidang dandang duku udan énak-énakan angin

Suwara anyar: kak






buk

k

ak

ak

ak

k

buk

ak

ak

ak

ak ak ak ak kak kak bak ngak dak

kak bak ngak dak bak kah bah ngah dah

ngak ka ba nga da

dak


nah nak da dah bah bak kak kah ka kan kang

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nak, bak, kak, dak, nan, nang

Diblajari nulis aksara gedé: d, D, b, B

Nggandèng suwara


bu

dibu

kak

kak

kak

dan

didan

dan

dani

a

dia

dang

dangi

du

nung

nung

ma

ma

ngan

ngani


didandani dibukak diadangi dunung putuné mangani

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kandangé babi dibukak.

Tembung liya-liyané: saiki, sing






22

Babiné saiki terus

saiki terus

mangani banah.

mangani banah.

mangani banah.

saiki terus

Babiné saiki terus

mangani banah.

mangani banah.

mangani banah.

"Babiné saiki terus mangani banah."

"Kandangé saiki terus dibukak."

"Nini saiki terus adang karo dandang."

"Nangun saiki terus dandan-dandan."

"Niné saiki terus dandan."

Nangun sing

sing

dandan-dandan.

dandan-dandan.

dandan-dandan.

sing

Nangun sing

dandan-dandan.

dandan-dandan.

dandan-dandan.

"Nangun sing dandan-dandan."

"Sing dandan-dandan nang udan-udanan."

"Nini sing bingung, awit Nangun kudanan."

"Sing kudanan ora bingung."

"Kaki sing tuku dandangé Nini."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Dongèngan sing mbok watya nang lès iki ndongèngké bap apa?

Sebap apa kok kandangé dibukak karo Kadi?

Kepriyé nggoné Nini ngrasaké?



sing bingung

putuné




Penggawéan omah


Lès 18

Mbalèni


Tembung anyar: kudung





bukak angin dandang kidang duku udan

Suwara anyar: dung






kud

d

ung

ung

ung

u

d

kud

u

ung

ung

ung

u u u u dung dung nung kung nging

ung ung ung ung nung dun nun kun ngin

dung nung kung ngung kung

ngung


dung nak nung dang nang dan kung nging ngun ngan ban bang ngin

23

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: dung, dang, kak, nak, nung, ngung


Nggandèng suwara


kand

kand

ang

angan

kud

kud

ung

ungan

kan

kan

dang

dangé

du

nung

nung

u

u

ku

dan

danan

danan


kudungan kandangan kandangé kudanan dunung

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kandangé kidang dibukak.

Tembung liya-liyané: awit






Nini bungah, awit

awit

kidangé mangan.

kidangé mangan.

kidangé mangan.

awit

Nini bungah, awit

kidangé mangan.

kidangé mangan.

kidangé mangan.

"Nini bungah, awit kidangé mangan."

"Nini ora bingung, awit kidangé ora kudanan."

"Kaki ora bingung, awit babiné nang kandangé."

"Niné bingung, awit udan-angin."

"Kaki bungah, awit kidangé nang kandangé."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kowé bisa ndongèngké lès iki karo tembungmu déwé?

Kenèng apa kok Kaki kudungan lan Kadi ora?



dunung

kandang iku

ora kudungan




Penggawéan omah


Lès 19

Mbalèni


Tembung anyar: busi





busi dandang kudung duku udan bukak

Suwara anyar: si





24


bus

s

i

i

i

s

bus

i

i

i

i a u é ah si si sa su sé sah

si sa su sé sah sa bi ba bu bé bah

su di da du dé dah

sé ni na nu né nah

sah ngi nga ngu ngé ngah


si dan nang kang dang du da di dé ngun ngu ngé

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: si, bi, di, ngi, sé, sa, su

Diblajari nulis aksara gedé: s, S

Nggandèng suwara

9. Dikongkon matya tembung-tembung sangka bord:

sisa-

si

sisi

sisi

sa

ngu

ngu

san

san

san

dang

dangan

bi

su

su

i

sin

sin

sa

iki

iki


sisa-sisi sangu sandangan saiki bisu isin

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nangun saiki isin.

Tembung liya-liyané: nang, budal






Kaki budal nang

budal nang

nang

kandangé babi.

kandangé babi.

kandangé babi.

nang

budal nang

Kaki budal nang

kandangé babi.

kandangé babi.

kandangé babi.

"Kaki budal nang kandangé babi."

"Kaki budal nang busi."

"Nangun budal nang busi."

"Kaki budal dandan-dandan."

"Kaki terus dandan-dandan."

"Niné budal tuku banah."

"Niné terus tuku banahé."

Kaki lan Nangun terus pada

pada

budal nang busi.

budal nang busi

budal nang busi

pada

Kaki lan Nangun terus pada

budal nang busi

budal nang busi

budal nang busi.

"Kaki lan Nangun terus pada budal nang busi."

"Kaki lan Nangun terus pada budal nang kandangan."

"Nini lan Niné terus pada budal nang kandangan."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Sapa sing budal nang busi?

Sapa sing kudungan?

Nangun sangu apa?



pada budal

ora kudungan

bar dandan-dandan


25



Penggawéan omah


Lès 20

Mbalèni


Tembung anyar: asu





asu kudung busi dandang kidang bukak

Suwara anyar: su






s

as

u

u

u

as

s

u

u

u

u a i é su su sa si sé

su sa si sé sa du da di dé

si ku ka ki ké

sé bu ba bi bé

ngu nga ngi ngé


su sé ngi ngu di dé bu bi nak suk dak ban ngung

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: si, su, sak, sun, sung, dan, dung, kun, kung, du


Nggandèng suwara


ngang

su

su

sang

sang

si

si

siné

nu

su

su

su

su

kak

kak

kak-sukak

sa

ngu

ngu


ngangsu sangsi sangsiné sangu saiki sukak-sukak

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Anaké kidangé nusu nang kandangé.

Tembung liya-liyané: pada






Kaki karo Nangun pada

pada

nang busi.

nang busi

nang busi

pada

Kaki karo Nangun pada

nang busi

nang busi

nang busi.

26

"Kaki karo Nangun pada nang busi."

"Kaki karo Nangun pada nang kandang."

"Kaki karo Nangun pada dandan-dandan nang kandangé."

"Kaki karo Nangun bar dandan-dandan, terus pada mangan."

"Nini karo Niné pada bungah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Sapa sing mèlu Kaki?

Enèng apa nang busi?

Kenèng apa Kaki lan Nangun sangsi?



udan angin

asuné Kaki




Penggawéan omah


Lès 21

Mbalèni


Tembung anyar: susuk





susuk busi asu kudung bukak kidang

Suwara anyar: suk






sus

s

uk

uk

uk

u

s

sus

u

uk

uk

uk

u u u u u suk suk nuk buk duk nguk

uk uk uk uk uk nuk sun nun bun dun ngun

suk nuk buk duk nguk buk sung nung bung dung ngung

duk su nu bu du ngu

nguk


suk nuk buk duk nguk sung kung bung ngun ngan ban bang san

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: su, suk, sa, sak, nu, nuk, na, nak


Nggandèng suwara


suk

ésuk

ésuk

-ésuk

bu

buk

buk

nu

suk

suk

sun

sun

duk

duk

duké

an

duk

duk

ku

kuk

kuk


27

ésuk-ésuk nusu nusuk anduk saiki isin sunduk

kuku kukuk susu susuk bubuk sing sunduké

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kaki sisi nang

Tembung liya ing njero ukara: awit, bisa






Kaki lan Kadi bungah, awit bisa

awit bisa

bisa

mangan énak-énakan.




bisa

awit bisa

Kaki lan Kadi bungah, awit bisa





"Kaki lan Kadi bungah, awit bisa mangan énak-énakan."

"Kaki bungah putuné bisa mangan énak-énakan."

"Kaki lan Nini pada bungah, awit putuné bisa mangan énak-énakan."

"Kaki lan Nini pada bungah, awit putuné bisa tuku buku-buku."

"Nini ora bungah, awit putuné ora bisa tuku buku-buku."

"Nangun lan Niné pada bungah, bisa mangan énak-énakan."

"Kadi bungah, awit bisa mangan duku."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Sapa sing budal nang busi?

Pada nggawa apa?

Kaki lan Nangun mangan apa?



nusuk

mangan




Penggawéan omah

15. Dikon nulis dongèngané sepisan lan sakbaré terus dikon matyaké sedulur-seduluré

tunggal omah.

Lès 22

Mbalèni


Tembung anyar: bérang





bérang asu susuk busi kudung bukak

Suwara anyar: rang





28


bér

r

ang

ang

ang

a

r

bér

a

ang

ang

ang

a i u é rang rang ring rung ré

ang ing ung é ring ra ri ru ré

rang ring rung ré rung sa si su sé

ré da di du dé

nga ngi ngu ngé


ra ri ru ré rang rung ring suk dan dung nung bé nak

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: rang, ru, ri, ré, nga, ngu, ngé, rung, ring

Diblajari nulis aksara gedé: s,S

Nggandèng suwara


sang

si

si

sa

ngu

ngu

a

a

rang

rang

rang-arang

ki

kir

kir


saiki budal sangu arang-arang kikir ngangsu sangsi

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Saiki Nangun sangu susuk nang busi.

Tembung liya ing njero ukara: arep, nduwé






Kaki karo Nangun arep

arep

tuku kikir.

tuku kikir

tuku kikir

arep

Kaki karo Nangun arep

tuku kikir

tuku kikir

tuku kikir.

"Kaki karo Nangun arep tuku kikir."

"Kaki karo Nangun arep mangan banah."

"Nini karo Niné arep mangan duku."

"Kadi arep mangan nani."

"Niné arep tuku buku."

"Kaki karo Nangun arep budal nang busi."

Nini nduwé

nduwé

dandang.

dandang

dandang

nduwé

Nini nduwé

dandang

dandang

dandang.

"Nini nduwé dandang."

"Nini nduwé dandang, nanging ora nduwé mangan."

"Niné nduwé buku-buku."

"Niné nduwé buku-buku, nanging ora nduwé nani."

"Nangun nduwé kidang, nanging ora nduwé babi."

"Kaki nduwé babi, nanging ora nduwé kidang."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kaki nggawa apa?

Sapa sing nggawa susuké?

Kaki ora nduwé apa?

Kenèng apa Nangun lan Kaki ora bisa budal nang busi?



sangu bérang

nduwé kikir



29


Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 23

Mbalèni

1. Muridé dikongkon matya lès 20, 21 lan 22 sepisan menèh.

Tembung anyar: kikir





kikir bérang asu susuk busi kudung

Suwara anyar: kir






kik

k

ir

ir

ir

i

k

kik

i

ir

ir

ir

i a u kir kir kar kur

ir ar ur kar kin kan kun

kir kar kur kur king kang kung

kak kuk

kah


kir bar sur kan bun king bang sung kah bah kak bar nak

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: kir, bar, sur, sir, king, bung, kuk, kar, ba, sung, ngung

Diblajari nulis aksara gedé: r, R

Nggandèng suwara


ngi

kir

kir

ki

diki

kir

kir

u

u

rang

rang

rangé

ku

ku

kur

kur

kur-kukur

u

u

u

dan

dan-udan

dan-udanan


ngikir urang urangé udan-udanan dikikir saiki

kuku kukuk kukur kukur-kukur kudu mangan

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Rini arang-arang ngangsu.

Tembung liya ing njero ukara: mulané, budal






Nini ora nduwé dandang, mulané

mulané

budal tuku dandang.

budal tuku dandang

budal tuku dandang

30

mulané

Nini ora nduwé dandang, mulané

budal tuku dandang

budal tuku dandang

budal tuku dandang.

"Nini ora nduwé dandang, mulané budal tuku dandang."

"Nangun ora nduwé bérang, mulané ora budal nang busi."

"Kaki nduwé susuk, mulané budal nusuk nang busi."

"Niné ora nduwé buku, mulané budal tuku buku."

"Nini ora nduwé énak-énakan, mulané budal tuku énak-énakan."

"Nini ora nduwé mangan, mulané budal tuku urang."

"Kakangé Kaki ora nduwé kidang, mulané ora nduwé kandang."

"Nangun nduwé kandang, mulané ngingu kidang."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Bérangé diapaké karo Nangun?

Nangun mangan apa?

Kaki bar ngikir bérang terus ngapa?



tuku kikir

ngikir bérangé




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 24

Mbalèni


Tembung anyar: saringan





bérang kikir susuk asu kudung busi

Suwara anyar: ring






sar

r

r

ingan

ingan

ing

ing

r

r

sar

ing

ing

ing

ingan

i i i i ring ring nging sing ning

ing ing ing ing nging rin ngin sin nin

ring nging sing ning sing rang ngang sang nang

ning rung ngung sung nung


ra ri ru ré rang rung ring suk dan dung nung bé nak

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: rang, ru, ri, ré, nga, ngu, ngé, rung, ring


31

Nggandèng suwara


na

nging

nging

si

si

ngi

ngi

ngi-singi


nanging angin singi-

singi

arang-arang urang ngangsu sangsi

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kaki ngikir bérangé.

Tembung liya ing njero ukara: déwé, mulané






Saiki Nini nduwé dandang

nduwé dandang

nduwé dandang

déwé.

déwé

nduwé dandang

nduwé dandang

Saiki Nini nduwé dandang

déwé

déwé.

"Saiki Nini nduwé dandang déwé."

"Saiki Niné nduwé buku déwé."

"Saiki Nangun nduwé bérang lan kikir déwé."

"Saiki Kadi nduwé asu déwé."

"Saiki Kaki nduwé kikir déwé."

Kaki nduwé kikir déwé, mulané

mulané

Kaki bungah.

Kaki bungah.

Kaki bungah.

mulané

Kaki nduwé kikir déwé, mulané

Kaki bungah

Kaki bungah

Kaki bungah.

"Kaki nduwé kikir déwé, mulané Kaki bungah."

"Nini nduwé dandang déwé, mulané Nini bisa adang."

"Niné nduwé buku-buku déwé, mulané Niné bungah."

"Nangun nduwé susuk déwé, mulané Nangun bisa nusuk."

"Nangun nduwé bérang déwé, mulané bisa bungah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Ing lès iki ndongèngké bap sapa waé?

Sebap apa kok Nini singi-singi?



adang

dandangé




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 25

Mbalèni


Tembung anyar: susah



32



susah bungah saringan kikir bérang susuk

Suwara anyar: sah






sus

s

ah

ah

ah

s

sus

ah

ah

ah

a ah i é u sa sa sah si sé su

sa sah si sé su sah na nah ni né nu

si ka kah ki ké ku

sé ba bah bi bé bu

su


sah sak nah nak ngah ngak né ku nah i ngi ba ku

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: sa, sak, ba, bak, ngak, nga, dak, da


Nggandèng suwara


s

us

dius

ir

ir

ir

ir

r

kur

ang

ang

ang

s

s

s

ing

ingi

ingi-singi

na

na

ngis

ngis

ngisi

ru

sak

sak

Ri

ni

ni


kurang Rini singi-

singi

diusir nangis rusak sangsi

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kaki dunung nak kudu kudungan, nanging Kadi

durung dunung iku.

Tembung liya ing njero ukara: kok, ora






Kadi kok arang

Kadi



Kadi

Kadi kok arang



"Kadi kok arang mangan énak-énakan."

"Susuké Kaki kok bisa rusak?"

"Kurungané Nangun kok bisa rusak?"

"Kaki lan Nini kok bisa kudanan?"

Nini ora

Nini

mangan urang.

mangan urang.

Nini

Nini ora

mangan urang.

mangan urang.

"Niné saiki mangan urang."

"Nini ora mangan urang."

"Kaki budal nusuk iwak nang busi."

"Nangun ora budal nusuk iwak nang busi."

"Kaki nduwé bérang karo kikir."

"Nangun ora nduwé kikir déwé."

"Kaki nak nang kandangé kidang kudungan."

"Kadi nak nang kandangé kidang ora kudungan."

Dongèngan



33

Terus ditakoni:

Apa ing lès iki sing narik atimu?

Sing ditangisi Rini iku apané?

Kenèng apa kok ditangisi?



ora mangan

ora bungah

ora dunung




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 26

Mbalèni


Tembung anyar: irus





irus susah saringan kikir bérang susuk

Suwara anyar: rus






ir

r

us

us

us

r

ir

us

us

us

a a i i u nas nas bas ngis dis kus

as as is is us bas nan ban ngin din kun

nas bas ngis dis kus ngis nar bar ngir dir kur

dis nang bang nging ding kung

kus nak bak kuk


nas ngas ngis dis dus nang nak duk dir bar dun ngung bir

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: du, dus, ngi, ngis, nis, ngir, ngak, ngas, ngang, di, dis


Nggandèng suwara


sa

sa

bun

bun

bunan

k

kuk

kuk

us

us

us

usan

r

sir

ah

ah

ah

ku

ku

kur

kur

kur-kukur

a

dus

dus

na

ngis

ngis

ka

sur

sur

10.Dikongkon matya tembung-tembung nang kartah:

sabun adus nangis nangisi sirah kukur-kukur kukusan

kuku kukuk kukur kukus saiki bingung kasur

11.Diblajari ngrungoké lan nulis: Rini kukur-kukur sirahé.

Tembung liya ing njero ukara: wis, mulané



34




Kadi susah,

Kadi susah,

wis ora bungah.

ora bungah.

Kadi susah,

Kadi susah,

ora bungah.

wis ora bungah.

"Kadi susah, wis ora bungah."

"Kadi bungah, wis ora susah."

"Rini susah, mulané nangisi kakangé."

"Rini ora susah, mulané wis ora nangisi kakangé."

"Nak Nini bungah terus singi-singi."

"Nak Nini ora bungah, terus wis ora singi."

"Niné bingung nak udan-udanan."

"Niné wis ora bingung, awit saiki wis bar udané."

Susuké Kaki rusak,

Susuké Kaki rusak.

mulané didandani. Susuké Kaki rusak.

Susuké Kaki rusak,

mulané didandani.

"Susuké Kaki rusak, mulané didandani."

"Nini ora nduwé kukusan, mulané terus tuku kukusan."

"Nangun ora nduwé kikir, mulané terus budal tuku kikir."

"Kadi wis nduwé sabun, mulané sing adus bisa sabunan."

"Nangun ngingu kidang, mulané didandani kandang."

"Kaki sisa-sisi, mulané ora budal."

"Kakangé Rini diusir, mulané Rini susah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Nèk kowé adang kudu nduwé bekakas apa waé?

Lah Nini ijik kurangan apa?

Ditukoké karo sapa?



tuku irus

nduwé irus



14.Muridé dikongkon matya sangka kotak sing nang ngisoré dongèngané.

Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 27

Mbalèni


Tembung anyar: nanas





nanas irus susah saringan susuk kikir

Suwara anyar: nas






35

nan

n

as

as

as

a

n

nan

a

as

as

as

a a i i u nas nas bas ngis dis kus

as as is is us ngas nan ban ngin din kun

nas bas ngis dis kus ngis nar bar ngir dir kur

dis nang bang nging ding kung

kus nak bak kuk



8. Diblajari ngrungoké lan nulis: du, dus, ngi, ngis, ngir, ni, nis, ngas, ngang, di, dis

Diblajari nulis aksara gedé: a, A, b, B

Nggandèng suwara


r

ur

ang

ang

ang

d

and

uk

uk

uk

ra

ngas

ngas

s

is

is

ah

ah

ah

ah-isah


adus anduk anak isah-isah urang kukusan mangan

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kadi durung kunung nak nang kandang kudu

kudungan.

Tembung liya ing njero ukara: pada






Anaké Niné

pada nangis.

pada nangis.

Anaké Niné

pada nangis.

pada nangis.

"Anaké Niné pada nangis."

"Anak-anaké pada budal tuku énak-énakan."

"Anak-anaké pada udan-udanan."

"Kaki lan Nini pada mangan karo urang."

"Nini lan Niné pada budal tuku sabun karo anduk."

"Bar tuku Nini lan Niné pada mangan."

"Kaki lan Nangun pada dandan-dandan kandangé."

"Bar dandan-dandan terus pada mangan."

"Bar mangan terus pada adus."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Anak-anak mangan apa?

Apa sing ora dipangan Nini?

Niné ijik ngapa?



ora mangan

mangan nanas




Penggawéan omah


tunggal omah.

36

Lès 28

Mbalèni


Tembung anyar: nangis





nanas irus susah saringan kikir bérang

Suwara anyar: ngis






nang

ng

is

is

is

ng

nang

is

is

is

i i i i ngis ngis ngin nging ngir

is in ing ir ngin ngas ngan ngang ngar

ngis ngin nging ngir nging ngus ngun ngung ngur

ngir



8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ngi, ngir, di, dis, ngang, ngas, ngak, ni, nis , bu, bus


Nggandèng suwara


d

kud

ang

ang

ang

d

ngud

ang

ang

ang

r

kur

ang

ang

ang

ku

ku

diku

dang

dang

dang-kudang

ngang

su

su


kudang ngudang sangsi kurang dikudang-kudang

nangis angin nanging bingung ngangsu

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Rini saiki ngangsu, nanging Nangun dandan-dandan.

Tembung liya ing njero ukara: ora, wis-wis






Nini ora

Nini ora

bisa ngangsu.

ngangsu.

Nini ora

Nini ora

ngangsu.

bisa ngangsu.

"Rini ngangsu."

"Nini ora bisa ngangsu."

"Kandangé kidang didandani Nangun."

"Kaki ora bisa dandan-dandan."

"Niné ngudang anaké."

"Nini ora bisa ngudang anaké Niné."

"Nini adang karo dandang."

"Anaké Niné ora bisa adang."

"Kaki nusuk iwak nang busi."

"Kadi ora bisa nusuk iwak nang busi."

Sing sisah-sisi

Sing sisah-sisi

ora wis-wis. Sing sisah-sisi

Sing sisah-sisi

ora wis-wis.

37

"Sing sisah-sisi ora wis-wis."

"Anaké sing nangis ora wis-wis."

"Sing ngudang anaké ora wis-wis."

"Nangun sing ngangsu ora wis-wis."

"Sing ngikir bérangé ora wis-wis."

"Sing dandan-dandan kandang ora wis-wis."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Ing lès iki kowé blajar kenal karo sapa?

Kenèng apa kok Niné sangsi?



dikudang-kudang

ngudang




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 29

Mbalèni


Tembung anyar: isah-isah





isah-isah nangis irus nanas susah

Suwara anyar: sah






is

is

s

ah-isah

ah

ah

s

is

is

ah

ah

ah-isah

ah ah ah ah ah sah sah kah bah nah rah

sah kah bah nah rah kah san kan ban nan ran

bah sang kang bang nang rang

nah sak kak bak nak rak

rah sar kar bar nar rar


bar bah kir suk kak dus bas ngis nung nging kas bus dus

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ki, kir, du, duk, ku, kur, bu, bun, su, sung, suk, ngu,

nguk


Nggandèng suwara


a

dia

dah

dah

dahi

a

dia

dah

dah

dahi

sa

sa

bun

bun

bunan

sa

bar

bar

ku

rang

rang

nu

nu

ru

ru

ru-nuru

38


dus adah diadahi sabun sabunan adus sabar nuru-nuru

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Bérangé diadahi nang dus.

Tembung liya ing njero ukara: wis, mulané






Kaki ora bisa

Kaki

dandan-dandan.

dandan-dandan

Kaki

Kaki ora bisa

dandan-dandan.

dandan-dandan.

"Nangun ngangsu."

"Kaki ora bisa ngangsu."

"Saiki udan-angin ora bisa budal."

"Niné ngudang anaké."

"Niné ora bisa isah-isah, awit ngudang anaké."

"Nangun ora bisa mangan, awit dandan-dandan."

Nangun nang busi

Nangun nang busi

terus udan waé.

terus udan

Nangun nang busi

Nangun nang busi

terus udan

terus udan waé.

"Nangun nang busi terus udan waé."

"Niné ngudang anaké, nanging nangis waé."

"Asuné kukur-kukur waé."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Niné nindaké apa waé ing lès iki?

Jalaran apa kok Niné terus bisa nyandak penggawéané?



nangis

ngangsu




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 30

Mbalèni


Tembung anyar: ngunduh





ngundu

h

isah-isah nangis nanas susuk

Suwara anyar: duh






39

ngund

d

uh

uh

uh

u

d

ngund

u

uh

uh

uh

u u u u u duh duh buh suh kuh nuh

uh uh uh uh uh buh duk buk suk kuk nuk

duh buh suh kuh nuh suh dus bus sus kus nus

kuh dung bung sung kung nung

nuh dun bun sun kun nun


duh bah kuh buk kak dus bas kis nung nging kas bus dus

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: du, duh, duk, ku, kuh, kuk, bu, buh, buk, su, suh, suk


Nggandèng suwara


san

ding

ding

ku

kuh

kuh

sa

sa

bun

bun

bunan

sa

bar

bar

d

nand

ur

ur

ur

un

ngun

duh

duh

duh


sanding adah diadahi sabun sabunan nandur sabar

kuku kukur kukus kukuk kukuh ngundu

h

Rinah

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Rinah kurang sabar.

Tembung liya ing njero ukara: arep, mulané






Nangun terus arep

Nangun

ngangsu.

ngangsu.

Nangun

Nangun terus arep

ngangsu.

ngangsu.

"Nangun terus arep ngangsu."

"Nangun bar ngangsu, terus arep adus."

"Nangun bar adus, terus arep mangan."

"Nangun bar mangan, terus arep ngikir bérangé."

"Rini saiki adang."

"Rini bar adang, terus arep mangan."

"Rini bar mangan, terus arep isah-isah."

Niné ora nduwé

Niné ora nduwé

Niné nduwé

kangkung, mulané arep nandur kangkung.

kangkung.

kangkung.

Niné nduwé

Niné ora nduwé

Niné ora nduwé

kangkung.

kangkung.

kangkung, mulané arep nandur kangkung.

"Niné ora nduwé kangkung, mulané arep nandur kangkung."

"Niné ora nduwé sabun, mulané arep tuku sabun."

"Nangun ora nduwé kikir, mulané arep tuku kikir."

"Nini ora nduwé banah, mulané arep ngunduh banah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Niné ngunduh apa?

Bar unduh-unduh terus ngapa?

Sing unduh-unduh diadahi apa?



sanding kandang

sabun

40




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 31

Mbalèni


Tembung anyar: sukun





ngundu

h

sukun isah-isah nangis nanas

Suwara anyar: kun






suk

k

un

un

un

k

suk

un

un

un

u u u u u kun kun bun sun ngun run

un un un un un bun kung bung sung ngung rung

kun bun sun ngun run sun kuk buk suk nguk ruk

ngun kuh buh suh nguh ruh

run kur bur sur ngur rur


duh bah kuh buk kak dus bas kis nung nging kas bus dus

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: duh, duk, kuh, buh, suh, suk, nuh, nuk, nguh, nguk

Diblajari nulis aksara gedé: k, K, n, N

Nggandèng suwara


r

kar

ung

ung

ung

san

san

ding

ding

dingé

d

kad

ung

ung

ung

a

dia

dah

dahi

a

nga

dus

dusi

a

dia

dus

dusi

ku

kuh

kuh

ku

kuk

kuk

ku

kur

kur

ku

kus

kus

ku

ku

ku


karung kurang kadung diadahi nandur sanding sandingé

kukuh kuku kukur kukus kukuk ngadusi diadusi

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nangun nandur banah sanding kandang babi.

Tembung liya ing njero ukara: wis, bar






Nangun wis bar

Nangun wis

Nangun

adus.

adus.

adus.

Nangun

Nangun wis

Nangun wis bar

adus.

adus.

adus.

41

"Nangun wis bar adus, terus singi-singi."

"Niné wis bar mangan, terus budal isah-isah."

"Niné wis bar ngadusi anaké, terus dikudang."

"Nini wis bar adang, terus budal mangan."

"Nangun wis bar ngikir bérangé, terus ngunduhi nanas."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Lès iki ngomongké bap apa?

Sukuné diadahi nang apa?



sandingé

diadahi




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 32

Mbalèni


Tembung anyar: sarung





sarung ngundu

h

sukun isah-isah nangis nanas

Suwara anyar: rung






sar

r

ung

ung

ung

u

r

sar

u

ung

ung

ung

u i a é rung rung ring rang ré

ung ing ang é ring ru ri ra ré

rung ring rang ré rang su si sa sé

ré nu ni na né

du di da dé


rung rang nak sak suk ning ké bin nan kung ngi kir dir

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: rung, rang, kir, kur, kung, dir, ngi, duk, duh

Diblajari nulis aksara gedé: i, I, r, R

Nggandèng suwara


ku

diku

kur

kur

kuri

b

ab

uh

uh

uh

a

bang

bang

ku

ning

ning

i

i

rung

rung

rungé

42


dikukuri abang kuning irung adus abuh saiki

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Irungé Nangun dikukuri mulané abuh.

Tembung liya ing njero ukara: awit






Rini ora bisa isah-isah,

Rini ora bisa isah-isah.

awit anaké nangis waé.

Rini ora bisa isah-isah.

Rini ora bisa isah-isah,

awit anaké nangis waé.

"Rini ora bisa isah-isah, awit anaké nangis waé."

"Niné tuku saringan, awit ora nduwé saringan déwé."

"Kaki ora bisa budal nang busi, awit udan waé."

"Niné ngangsu, awit arep ngadusi anaké."

"Nini tuku sabun adus, awit wis ora nduwé sabun adus."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Nini karo Kaki pada tuku apa?

Niné tuku apa?

Kenèng apa Nini, Niné lan Kaki pada bungah?



sabun

tuku sarung




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 33

Mbalèni


Tembung anyar: bakmi





bakmi nanas isah-isah ngundu

h

sukun nangis

Suwara anyar: mi






bakm

m

i

i

i

m

bakm

i

i

i

43

i a u é mi mi ma mu mé

mi ma mu mé ma si sa su sé

mu ri ra ru ré

mé di da du dé

ngi nga ngu ngé


mi ma mu mé si su ré ra ngi ngu di dé ku

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: mi, ma, mu, mé

Diblajari nulis aksara gedé: m, M

Nggandèng suwara


M

ak

ak

bi

Rubi

Mak Rubi

nah

nah

nah

nah

ma

ma

kan

kan

kani

ma

ngan

ngan

ra

ra

mé

mé

mé-ramé


mangan Mak Rubinah makani ramé-ramé irungé abang kuning

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Rini ngangsu, nanging Mak mangan.

Tembung liya ing njero ukara: terus






Mak bar

Mak bar

mangan terus adus.

mangan

Mak bar

Mak bar

mangan

mangan terus adus.

"Mak bar mangan terus ngangsu."

"Mak bar ngangsu terus isah-isah."

"Mak bar isah-isah terus adus."

"Kaki bar mangan terus makani kidang."

"Rini bar turu terus mangan."

"Rini bar mangan terus isah-isah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Saiki Kaki karo Nini ijik pada ngapa?

Sapa sing isah-isah?

Mak Rubinah nang kandang ngapa?



mangan bakmi

makani kidangé




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 34

Mbalèni


Tembung anyar: kamar-mandi


44




kamar-

mandi

bakmi sarung ngundu

h

nangis sukun

Suwara anyar: mar






kam

kam

m

ar-mandi

ar

ar

ar

m

kam

kam

ar

ar

ar

ar-mandi

i a u é mir mir mar mur mé

ir ar ur é mar sir sar sur sé

mir mar mur mé mur nir nar nur né

mé ngir ngar ngur ngé

dir dar dur dé


mir mar mur mé sur sé nar nir ngur ngar dor dir bir

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: mir, mar, mur, mé


Nggandèng suwara


ma

nuk

nuk

mam

bu

bu

um

dium

bah

bah

bah

s

kas

ur

ur

ur

u

tu

ru

ru

ru

r

kur

dikur

ung

ung

ung


manuk mambu diumba

h

kasur dikurung turu makani

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kidangé Mak Rubinah arang-arang dikurung.

Tembung liya ing njero ukara: lah






Sarung iki biru, lah

lah

kaé abang.

kaé abang

kaé abang

lah

Sarung iki biru, lah

kaé abang

kaé abang

kaé abang

"Sarung iki biru, lah kaé abang."

"Sarung iki abang, lah kaé kuning."

"Mak Rini makani kidang, lah Rinah énak-énak turu."

"Kaki dandan-dandan kandangé, lah Nini énak-énak turu."

"Nangun nandur nanas, lah Rini énak-énak sing mangani nanasé."

"Mak Rubinah ngangsu, lah anaké sing isah-isah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Mak Rubinah makani apa?

Kenèng apa Mak Rubinah terus adus?

Nini énak-énak ngapa?



nang kamar-mandi

45

nang kandang

nang kasur




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 35

Mbalèni


Tembung anyar: Simbah





Simbah kamar-

mandi

bakmi sarung ngundu

h

sukun

Suwara anyar: sim






si

si

i

i

mbah

m

m

i

i

si

si

m

m

mbah

i a a u é sim sim sam kam kum

im am am um é sam sih sah kah kuh

sim sam kam kum ké kam sing sang kang kung

kum sir sar kar kur

ké sik sak kak kuk


sim sam kam kum bung kang sik sak kur kir bir sah suh

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: si, sim, su, sum, da, dam, ku, kum


Nggandèng suwara


ku

ku

rung

rung

rungan

k

duk

un

un

un

n

man

uk

uk

uk

um

ngum

bah

bah

bah

am

ram

ban

ban

ban


kurungan ngumbah manuk makani ramban mangan mambu

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kurungané manuk rusak.

Tembung liya ing njero ukara: lan






46

Aku tuku sabun lan

Aku tuku sabun.

Rini tuku sarung.

Rini tuku sarung.

Aku tuku sabun.

Aku tuku sabun lan

Rini tuku sarung.

Rini tuku sarung.

"Aku tuku sabun lan Nini tuku sarung."

"Aku tuku anduk lan Nini tuku sandangan."

"Aku tuku urang lan Kaki tuku kikir."

"Aku tuku urang lan Kaki tuku kikir."

"Aku tuku urang nanging Kaki tuku kikir."

"Nangun nduwé kidang lan kidangé manak."

"Kaki nduwé babi lan babiné manak."

"Nangun nduwé asu lan asuné manak."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Simbah nduwé apa?

Sapa sing ngumbah kurungané manuk?

Nangun nduwé apa?



makani

ngumbah




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 36

Mbalèni


Tembung anyar: kura





kura Simbah kamar bakmi sarung ngundu

h

Suwara anyar: ra






kur

r

a

a

a

r

kur

a

a

a

ra da sa ra kura

kura duda bisa kira duda

bisa

kira


ra rah rak na nah nak sa sah sak da dah dak ngak

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: kura, murah, kira, kirang, bisa, isah-isah, rusak, duda,

dudah

Diblajari nulis aksara gedé: n, N, m, M

Nggandèng suwara


47

ku

ku

ra

rané

bi

bi

sa

sané

ki

ki

ra

rané

ki

ki

ra

raku

am

diam

bus

bus

bus-ambus

murah dudah-dudah isah-isah kirang

kura duda bisa kira

surak-surak kudang rusak kidang


kura kurané bisa bisané kira kirané kiraku diambus-ambus

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Anaké kura mangan kangkung.

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kurané Mak Rubinah nang endi?

Kurané terus diapaké karo kidangé?



diambus-ambus

dikurungi




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 37

Mbalèni


Tembung anyar: nimba





nimba kura Simbah kamar-

mandi

bakmi sarung

Suwara anyar: ba






nimb

b

a

a

a

b

nimb

a

a

a

nimba kura dina suka nimba nimba kura dina suka

ba ra na ka kura simbah kurang dian sukak

dina

suka


nimba simbah dina dian sukak bisa kura kurang

48

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nimba, simbah, kura, kurang, suka, sukak

Diblajari nulis aksara gedé: s, S, k, K

Nggandèng suwara


du

didu

si

si

si

su

mur

mur

ngum

ngum

bah

bah

bahi

san

san

dang

dang

dangan

du

du

kir

kir

kir-dukir

ku

ku

ra

rané

nim

nim

ba

baké

di

di

na

nané

bi

bi

sa

sané


didusi sumur ngambus-ambus dukir-dukir mangsak sandangan bisa

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Manuké dukir-dukir nang sanding kandang.

Tembung liya ing njero ukara: mulané, budal






Kandangé kidang rusak, mulané

mulané

didandani.

didandani

didandani

mulané

Kandangé kidang rusak, mulané

didandani.

didandani

didandani.

"Kandangé kidang rusak, mulané didandani."

"Kandangé kidang rusak, terus Kaki sing dandan-dandan."

"Kurungané manuk rusak, mulané didandani."

"Kurungané manuk rusak, terus Nangun sing dandan-dandan."

"Kamar-mandiné rusak, mulané didandani."

"Kamar-mandiné rusak, terus kakangé Nini sing dandan-dandan."

"Kursiné rusak, mulané didandani."

"Kursiné rusak, terus Nangun sing dandan-dandan."

Kaki lan Nangun budal

budal

nimba.

nimba

nimba

budal

Kaki lan Nangun budal

nimba

nimba

nimba.

"Kaki lan Nangun budal nimba."

"Kaki lan Nangun budal tuku kuku."

"Kaki lan Nangun budal mangan."

"Kaki lan Nini budal nimba."

"Niné lan Rini budal isah-isah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa Kaki, Nangun, lan Niné pada nang kandang?

Sapa sing ngadusi kidangé?

Nini ijik apa nang sanding sumur?



budal nimba

kidangé didusi




Penggawéan omah


tunggal omah.

49

Lès 38

Mbalèni


Tembung anyar: nangka





nangka nimba kura Simbah kamar-

mandi

bakmi

Suwara anyar: angka






nangk

angk

a

a

angk

nangk

a

a

anga ala aka ana sanga sanga kala ngala ana

sanga kala raka ana kala sangan kalah ngalah lanang

raka

ana


ara arah asa asang ala alah ana anas rus

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: sanga, sangan, kala, kalah, suka, sukak, ngala, ngalah


Nggandèng suwara


a

ra

sa

sa

ra

ra

sa

sané

nang

nang

ka

kané

di

na

na

ram

ban

ban


dina ramban sumur rasa rasané sangka nangkané mangan

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Sarni sangka ramban kangkung.

Tembung liya ing njero ukara: sangka, mèlu






Sarni sangka

sangka

kamar.

kamar

kamar

sangka

Sarni sangka

kamar

kamar

kamar.

"Sarni sangka kamar."

"Mak Rubinah sangka adus."

"Nangun sangka busi."

"Nangun sangka busi."

"Kaki budal nang busi."

"Mak Rubinah sangka adus."

"Nini budal adus."

Sarni mèlu isah-isah


Sarni isah-isah

Simbah. Sarni isah-isah



Simbah.

"Sarni mèlu isah-isah Simbah."

"Rini mèlu mangan."

50

"Nangun mèlu ramban Nini."

"Nangun mèlu unduh-unduh."

Dongèngan

13. Blajar matya sing tyeta lan dunungan:


Terus ditakoni:

Nangun nang endi?

Nangun mangan apa?

Kenèng apa Niné ora mangan nangkané?



sanding sumur

nangkané




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 39

Mbalèni


Tembung anyar: kalung





kalung nangka Simbah nangka nimba kura

Suwara anyar: lung






kal

l

ung

ung

ung

u

l

kal

u

ung

ung

ung

u ung ang ing é lu lu lung lang ling lé

lu lung lang ling lé lung ru rung rang ring ré

lang mu mung mang ming mé

ling su sung sang sing sé

lé ngu ngung ngang nging ngé


mar lin lung ana ban ram mar rung duh dé lé sam kak

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: lung, lé, lin, mé, mas, lu, dal, ban, ram

Diblajari nulis aksara gedé: l, L

Nggandèng suwara


sam

sam

bat

bat

batan

tu

ditu

ku

ku

su

kak

kak

mu

lih

lih

dé

sa

sa

Lék

mar

mar

la

rang

rang


sambatan ramé sukak larang mulih désa

Lékmar

dituku

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Rini ramban nang sanding sumur.

51

Tembung liya ing njero ukara: uga






Rini nang désa uga

uga

tuku kalung.

tuku kalung.

tuku kalung

uga

Rini nang désa uga

tuku kalung.

tuku kalung.

tuku kalung.

"Rini nang désa tuku kalung."

"Rini nang désa uga tuku sarung abang."

"Mak Rubinah nang désa tuku irus."

"Mak Rubinah nang désa uga tuku sabun adus."

"Nangun nang désa tuku bérang."

"Nangun nang désa uga tuku kikir."

"Simbah dukun nang désa tuku banah."

"Simbah dukun nang désa uga tuku kurungan."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kaki karo sapa nang Lékmar?

Kaki arep ngapa?

Niné tuku apa?



nang Lékmar

sambatan

kalung mas




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 40

Mbalèni


Tembung anyar: maling




5. Dikongkon matya tembung-tembung sangka kartah:

kalung maling Simbah nangka nimba kura

Suwara anyar: ling






mal

l

ing

ing

ing

l

mal

ing

ing

ing

ing ung ang u é ling ling lung lang lu lé

ling lung lang lu lé lung ring rung rang ru ré

lang ming mung mang mu mé

lu sing sung sang su sé

52

lé nging ngung ngang ngu ngé


suk ada dal ngin ba kan bus mung lang dang ina ngu lan

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: lung, ngin, lin, bus, mung, dang, ina, dal

Diblajari nulis aksara gedé: l, L

Nggandèng suwara


bu

dal

dal

di

di

na

na

ng-dina

ngin

ngin

dik

dik

diki

ba

baba

kan

kan

kan

na

mung

mung

a

nga

lang

lang

lang-alangi

ru

kru

ngu

ngu

ngu

la

mula

né

né

né

a

a

rang

rang

rang-arang

nga

dang

dang

da

lan

lan


ésuk dina budal namung babakan bus ngindiki ngalang-alangi

dalan ngadang sangka mulané dina-dina krungu maling arang-arang

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Anaké ngadang bus nang sanding dalan.

Tembung liya ing njero ukara: isik






Mak Rubinah isik ésuk

Mak Rubinah

budal ramban.

budal ramban.

Mak Rubinah

Mak Rubinah isik ésuk

budal ramban.

budal ramban.

"Mak Rubinah isik ésuk budal ramban."

"Simbah dukun isik ésuk wis mangsak."

"Rini isik ésuk budal tuku énak-énakan."

"Simbah isik ésuk wis ngumbahi kurungané manuk."

"Nangun isik ésuk wis makani kidangé."

"Kaki isik ésuk budal nang busi."

Dongèngan



Terus ditakoni:


Kenèng apa kok Kaki lan Nangun nèk ngendek bus nang sanding dalan?



ngadang bus

babakan bus




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 41

Mbalèni


Tembung anyar: lara




53


nangka nimba kura lara maling kalung

Suwara anyar: ara






la

a

ra

ra

a

la

ra

ra

anga amba anda ara sanga

sanga amba randa kara amba

randa

kara

sanga amba randa kara

sangan ambah-ambah rangas karang


ara arah asa asang iba bah ana anas rus

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ara, rah, aba, bah

Diblajari nulis aksara gedé: l, L, r, R

Nggandèng suwara


si

si

rah

rah

rahé

um

um

bah

bah

bah-umbah

ka

ka

ru

ru

ruan

na

mung

mung

nan

nan

dang

dang

dangi


sirahé umbah-umbah karuan namung nandangi bisané nimbaké

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Mak Rubinah lara, mulané anaké nimbaké lan isah-

isah.

Tembung liya ing njero ukara: uga, apa






Mak Rubinah

Mak Rubinah uga

ora bisa nimba.

ora bisa umbah-umbah.

Mak Rubinah uga

Mak Rubinah



"Mak Rubinah ora bisa ngangsu."

"Mak Rubinah uga ora bisa nimba."

"Simbah dukun ora bisa umbah-umbah."

"Simbah dukun uga ora bisa isah-isah."

Simbah

Simbah

Simbah

ora bisa nimba apa ngumbahi.

ora bisa nimba.

ora bisa ngumbahi.

Simbah

Simbah

Simbah

ora bisa ngumbahi.

ora bisa nimba.


"Nini ora bisa nimba apa ngumbahi."

"Rini ora bisa ngangsu apa ngumbahi."

"Rinah ora bisa isah-isah apa umbah-umbah."

"Kaki ora bisa nandur apa nandangi."

"Nangun ora bisa nusuk iwak apa budal nang busi."

"Kadi ora bisa nandangi apa-apa."

Dongèngan



54

Terus ditakoni:

Kenèng apa kok Mak Rubinah ora bisa tandang-gawé?

Sapa sing ngrumati Mak Rubinah dongé dèkné lara?



ora karuan

nandangi




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 42

Mbalèni


Tembung anyar: sikil





sikil lara maling nangka kalung nimba

Suwara anyar: kil






sik

k

il

il

il

k

sik

il

il

il

il ul al ul ul kil kil sul dal dul kul

kil sul dal dul kul sul kir sur dar dur kur

dal kis sus das dus kus

dul kan sun dan dun kun

kul


ung ngung kal kul dal sul uh buh asa kil lé bar

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: kul, kal, sul, dal, kil, lé, bar, ngung


Nggandèng suwara


k

ungk

ul

ul

ul

ung

ngung

kul

kuli

k

nak

al

al

al

d

bud

al

al

al

s

nus

ul

ul

ul

ni

ni

lik

lik

liki

ngu

ngu

rut

rut

ruti

b

ab

uh

uh

uh

as

ras

ras

a

a

ané


ungkul ngungkul

i

nusul niliki nguruti abuh

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Saiki Mak Rubinah bisa nimba lan ngumbah.

Tembung liya ing njero ukara: mèlu, awit



55




Simbah ora bisa mèlu

Simbah ora bisa

niliki anaké.

niliki anaké.

Simbah ora bisa

Simbah ora bisa mèlu

niliki anaké.

niliki anaké.

"Simbah ora bisa mèlu makani kimaré."

"Simbah ora bisa makani kimaré."

"Niné ora bisa mèlu karo Nangun niliki anaké."

"Nini ora bisa mèlu karo Kaki nandur nanasé."

"Nini ora bisa mèlu karo Niné tuku énak-énakané."

"Nini ora bisa mèlu karo anaké ngunduh sukun."

Nini ora bisa mèlu karo anaké,

Nini ora bisa mèlu karo anaké.

awit isik lara.

Nini ora bisa mèlu karo anaké.

Nini ora bisa mèlu karo anaké,

awit isik lara.

"Nangun ora bisa mèlu karo Kaki, awit isik makani kidangé."

"Simbah ora bisa mèlu karo Nini, awit isik nandur nanasé."

"Rini ora bisa mèlu karo Niné, awit isik adang."

"Mak Rubinah ora bisa mèlu karo Niné, awit isik isah-isah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Sikilé Nini kenèng apa?

Sapa sing nguruti sikilé Nini?

Sapa sing niliki kidangé?



isik lara

niliki




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 43

Mbalèni


Tembung anyar: manuk





sikil susuk nimba kura manuk maling

Suwara anyar: nuk






man

n

uk

uk

uk

n

man

uk

uk

uk

u u u u u nuk nuk suk duk buk kuk

56

uk uk uk uk uk suk nuh suh duh buh kuh

nuk suk duk buk kuk duk nul sul dul bul kul

buk nus sus dus bus kus

kuk nur sur dur bur kur


bur rus nung rak ngin mung san ngung ana ré ding bak

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nuk, suk, duh, buh, sul, rus, nung, bur, ngung


Nggandèng suwara


b

mab

ur

ur

ur

a

ma

ma

ra

ra

raké

ni

ni

ba

ba

baké

lu

nga

nga

ngin

dik

dik

ana

rana

rana

-réné


mara maraké niba nibaké manuké mabur ngindik lunga

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nini nang bandulan, sikilé isik lara.

Tembung liya ing njero ukara: apa






Simbah

Simbah


ora bisa nimba.

Simbah

Simbah

ora bisa nimba.


"Simbah ora bisa nimba apa ngumbahi."

"Rini ora bisa ngangsu apa ngumbahi."

"Mak Rubinah ora bisa isah-isah apa umbah-umbah."

"Kaki ora bisa nandur apa nandangi."

"Nangun ora bisa budal nang busi apa nusuk iwak."

"Kadi ora bisa nandangi apa-apa."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Manuk nang dongèngan iki wèké sapa?

Kenèng apa kok manuké mabur lunga?

Sikilé Nangun rasané kepriyé?

Kepriyé Nangun sikilé bisa lara?



manuké bingung

manuké mabur




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 44

Mbalèni


Tembung anyar: ngindik





57

ngindi

k

manuk sikil maling lara kura

Suwara anyar: dik






ngind

d

ik

ik

ik

d

ngind

ik

ik

ik

ik ik ikl ik ik dik dik sik kik nik ngik

dik sik dik nik ngik sik di si ki ni ngi

dik ding sing king ning nging

nik dir sir kir nir ngir

ngik dis sis kis nis ngis


dal nak mar ngin ngun mung ra ré ana mé sik nuk

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: dik, sik, duk, nuk, dal, mar

Diblajari nulis aksara gedé: a, A, m, M

Nggandèng suwara


m

kam

ar

ar

ar

mang

dimang

dimang

sak

sak

sak

saké

s

is

ik

ik

ik

ngin

ngin

dik

dik

diki

ra

ra

mé

mé

mé-ramé


ramé-ramé rana-réné mangsak dimangsak

é

isik ngindik

i

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Sikilé Nini isik abuh, anak-anaké sing dimangsaké.







Niné ora bisa niliki Nini,

Niné ora bisa niliki Nini.

awit isik masak bakmi.




"Kaki ora bisa énak-énak turu, awit Kadi namung ramé-ramé."

"Nangun ora bisa makani manuk, awit manuké mabur rana-réne."

"Nangun ora bisa lunga, awit sikilé lara."

"Nini ora bisa turu nang bandulan, awit udan-angin."

"Anak-anaké ora bisa ngadang bus, awit maling namung ngalang-alangi."

"Mak Rubinah ora bisa umbah-umbah, awit sirahé lara."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kaki ijik ngapa nang dongèngan iki?

Dèkné karo sapa?

Nangun nang endi ing wantyi iku?

Nak Nangun mèlu nang busi, terus kenèng apa?


58


nang kamaré

ngindik kidang




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 45

Mbalèni


Tembung anyar: dingklik





dingkli

k

kalung salin sikil nangka nimba

Suwara anyar: klik






dingkl

kl

k

ik

ik

ik

ik

k

kl

dingkl

ik

ik

ik

ik

ik i im um a klik klik kli blim blum ngla

kik ki bim bum nga kli kik ki bim bum nga

klik kli blim blum ngla blim

blum

ngla


klik kluk klak klim klum klam blum blam blang mla mlu mli kla

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: klik, kla, mla, blum


Nggandèng suwara


lu

nga

nga

a

kla

sa

sa

a

a

dik

dik

diké

a

nga

nam

nam

nam

ba

lik

lik

min

min

dik

dik

dik-mindik

te

te

rus

rus

rusan

ru

sak

sak

ban

ban

du

du

dulan

sa

bar

bar

ma

sak

sak

ding

ding

klik

klik

klik-dingkliké


lunga klasa adik nganam balik mindik-mindik bandulan

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Asuné mindik-mindik nang kamar-mandi. Asuné

klirak-klirik sangka kamar-mandi.

Tembung liya ing njero ukara: wis, pada




59



Dingklik-dingkliké

Dingklik-dingkliké

wis pada rusak.

rusak.

Dingklik-dingkliké

Dingklik-dingkliké

rusak.

wis pada rusak.

"Klasa-klasané wis pada rusak."

"Kurung-kurungané wis pada rusak."

"Kikir-kikiré wis pada rusak."

"Adik-adiké pada sisa-sisi."

"Mindak-mindiké pada udan-udanan."

"Asu-asuné pada kukur-kukur."

"Asu-asuné pada ngindiki manuk."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kaki dandan-dandan apa?

Niné karo adiké ijik ngapa?

Bar sing anam terus Niné ngapa?



wis pada rusak

wis balik

wis dadi




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 46

Mbalèni


Tembung anyar: blumbang





blumban

g

dingkli

k

kalung sikil nimba nangka

Suwara anyar: blum






blum

blum

bum

um

bang um

bum

blum

blum

bang

u i am in ik blu blu bli klam nglin klik

bu bi kam ngin kik bli bu bi kam ngin kik

blu bli klam nglin klik klam

nglin

60

klik


bus blus ngi ngli kik klik nga ngla ngam nglam kum klum blak

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: blum, klik, blam, nglam

Diblajari nulis aksara gedé: é, E

Nggandèng suwara


ngla

mun

mun

nan

nan

dur

dur

dur-nandur

é

é

suk

suk

suk-ésuk

ngun

ngun

duh

duh

duhi

nga

bah

brah

brah

ki

ki

dul

dul

dulé


nglamun ésuk-ésuk ngunduhi ngabrah kidulé unduh-unduh adus

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Sikilé Nini durung bisa mari, mulané Nini namung

nglamun.

Tembung liya ing njero ukara: uga






Niné nang désa

Niné nang désa uga

tuku kalung.

tuku kalung.

Niné nang désa uga

Niné nang désa

tuku kalung.

tuku kalung.

"Niné nang désa tuku kalung."

"Niné uga tuku sarung abang."

"Mak Rubinah nang désa tuku irus."

"Mak Rubinah uga tuku sabun adus."

"Nangun nandur blimbing."

"Nangun uga ngunduh nanas."

"Simbah dukun makani manuké."

"Simbah dukun uga ngumbah kurungané."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kaki ngunduh apa?

Kenèng apa Kaki nang kidulé blumbang?

Kaki terus nang endi manèh?



unduh-unduh

ngabrah




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 47

Mbalèni


Tembung anyar: réwang





61

réwang brambang blumban

g

dingkli

k

kalung salin

Suwara anyar: wang






réw

w

ang

ang

ang

w

réw

ang

ang

ang

ang an ak u é wang wang wan wak wu wé

wang wan wak wu wé wan lang lan lak lu lé

wak rang ran rak ru ré

wu sang san sak su sé

wé


wang wa wi wu wé bik ki kli bum blum kum klum mla

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: wang, rang, wé, ra, wi, wu, wak, rak, wan

Diblajari nulis aksara gedé: é, E

Nggandèng suwara


a

a

rang

rang

rang-arang

ka

ka

ru

ru

ruwan

i

i

bu

bu

bu-ibu

a

a

wan

wan

wan-awan

i

wak

wak

di

na

na

dé

sa

sa

ad

ad

ad

ik

iké

ikku

ra

ra

mé

méné

ré

ré

wang

wang

wangan


arang-arang karuwan ibu-ibu raméné iwak awan-awan unduh

réwangan arang désa dina adiké masak isah

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Esuk-ésuk Kaki nusuk iwak, lah awan-awan Nini

unduh-unduh nanas.

Tembung liya ing njero ukara: arep






Adikku arep budal

Adikku budal

nang désa kana.

nang désa kana.

Adikku budal

Adikku arep budal

nang désa kana.

nang késa kana.

"Kaki ngabrah blumbang ngunduh banah."

"Kaki arep ngabrah blumbang arep ngunduh banah."

"Mak Rubinah salin terus budal nang désa."

"Mak Rubinah arep salin terus arep budal."

"Nak wis bar adus, Nini arep turu énak-énak nang bandulan."

"Nak anaké wis turu, Niné arep énak-énak sing umbah-umbah lan isah-isah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa Niné karo adiké saiki budal réwang?

Sing réwang pada ngapa?



raméné

ngangsu

62




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 48

Mbalèni


Tembung anyar: brambang





brambang dingkli

k

kalung salin sikil nimba

Suwara anyar: bram






bram

bram

bam

bang bam

bram

bram

bang

am ah a ik um bram bram brah kra krik krum

bam bah ka kik kum brah blam blah kla klik klum

bram brah kra krik krum kra bam bah ka kik kum

krik

krum


ban bram mas ram ada brang wak lir kram krang kal rah mla

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: bram, kru, mra, blim, kra, lir, wang, klam, mas, kal,

wak

Diblajari nulis aksara gedé: é, E, b, B

Nggandèng suwara


a

ra

ra

sa

sa

sa

sané

kam

klam

klam

bi

bi

bi

biné

ram

ban

ban

ka

kla

ras

ras

ras

ba

bla

bla

sak

sak

sak

sakan

ang

sang

ka

ka

ka

Lék

mar

mar

ba

ba

kal

kal

kalé

kra

kra

wang

wang

wangan

a

wak

wak


klambiné ngirisi ramban klaras rasa Lékmar murah masak

krawangan bakalé klambi awak silir murah sangka mulih

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Asuné krusak-krusuk nang klaras banah. Kaki blasakan

ngunduhi blimbing.

Tembung liya ing njero ukara: ora






63

Bakalé klambi iku ora

Bakalé klambi iku

murah.

murah

Bakalé klambi iku

Bakalé klambi iku ora

murah

murah.

"Bakalé klambi iku larang."

"Bakalé klambi iku ora murah."

"Niné mulih masak lan adus."

"Nini durung mulih."

"Nangun bisa tuku buku."

"Kadi ora bisa tuku buku."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Niné ngapa nang Lékmar?

Kenèng apa Niné tuku nang Lékmar?

Niné tuku apa?

Sangka Lékmar terus Niné ngapa?



rasané silir

krawangan




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 49

Mbalèni


Tembung anyar: kawin





kawin réwang brambang blumban

g

dingkli

k

kalung

Suwara anyar: win






kaw

w

in

in

in

w

kaw

in

in

in

in a ak uh é win win awa wak wuh wé

win awa wak wuh wé awa lin ala lak luh lé

wak min ama mak muh mé

wuh rin ara rak ruh ré

wé sin asa sak suh sé


win awa wang wuh wé wak klik blum bram kl

i

nglam klum krung

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: wak, wuh, awa, wang

Diblajari nulis aksara gedé: w, W, m, M

Nggandèng suwara

64


kawin

kawin

kawin

an

ané

ramé

ramé

né

ru

karu

wan

wan

wan

sum

disum

bang

bang

bang

sum

sum

sum

bang

bangan

bangané

ré

ngré

wang

wangé

Sa

rah

rah

mu

mu

lan

lan

lané

nam

nam

pan

pan

pani


Sarah dina karuwan disumban

g

mulané adik ngréwangé

mulih klambi kawinané raméné nampani adiké krawangan

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nang réwangan ramé-ramé. Nini nang réwangan sing

adang lan Niné sing ngréwangi.

Tembung liya ing njero ukara: awit, mèlu






Nangun uga bungah,

Nangun bungah,

awit saiki mangan bakmi.


Nangun bungah,

Nangun uga bungah,



"Sangka busi Nangun bungah, awit bar nusuk iwak."

"Sangka busi Kaki uga bungah, awit bar nusuk iwak."

"Nini uga bungah, awit bar adang lan masak."

"Sarah uga bungah, awit saiki mangan bakmi."

"Niné nang Lékmar tuku kalung mas."

"Niné uga tuku bakalé klambi krawangan, awit bakal iku nang awak rasané silir."

"Sangka tuku bakal klambi Niné uga bungah, awit rada murah bakalé."

Nangun mèlu

Nangun

unduh-unduh adiké.

unduh-unduh.

Nangun

Nangun mèlu

unduh-unduh.

unduh-unduh

adiké.

"Sarah mèlu isah-isah Simbah."

"Niné mèlu mangan bakmi karo adiké."

"Nangun mèlu ramban Kaki."

"Nangun mèlu unduh-unduh adiké."

Dongèngan

13. Blajar matya sing tyeta lan karo kadunungan:


Terus ditakoni:

Nangun kawin karo sapa?

Rasané Niné kepriyé dongé Nangun kawinan?

Kenèng apa sumbangané ora ditampani karo Nangun?



nampani

sumbangané




Penggawéan omah


tunggal omah.

65

Lès 50

Mbalèni


Tembung anyar: areng





areng kawin réwang brambang blumbang dingklik

Suwara anyar: eng






ar

r

eng

eng

eng

e

r

ar

e

eng

eng

eng

e e e e e neng neng sel ker reng sem

ne se ke re se sel né sé ré bé sé

neng sel ker reng sem ker ne se re be se

reng

sem


ne neng se seng nge sem sel né sé reng win bram klik

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ne, né, se, sé, ke, ker, sel, sik, reng, re, wé

Diblajari nulis aksara gedé: e, E, i, I

Nggandèng suwara


ré

ngré

wang

wang

wangi

re

re

sik

sik

sik-resik

se

neng

neng

ke

sel

sel

ngu

ngu

sung

sung

sungi

ka

beka

kas

kas

kas

sak

sak

bar

bar

baré

u

u

sung

sung

sung-usung

i

reng

reng

ngung

ngung

kul

kul

kuli

é

wang

wang

ba

semba

rang

rang

rang


seneng ngréwangi ireng usung-usung sembarang ngungkuli

kesel sakbaré éwang resik-resik bekakas ngusungi

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Ibu-ibu bingung, nang réwangan kurangan brambang.

Nanging Kaki sabar lan lunga nang bakul brambang.

Tembung liya ing njero ukara: nganti, sing






Nangun sing ngangsu

Nangun sing ngangsu.

nganti awaké krasa kesel.

Nangun sing ngangsu.

Nangun sing ngangsu

nganti awaké krasa kesel.

"Kaki sing usung-usung dingkliké nganti klambiné ireng."

"Nangun sing mangan bakmi nganti warek."

66

"Niné sing ngadusi anaké nganti resik."

"Simbah dukun sing ngumbah kurungan nganti resik."

"Rini sing nguruti sikilé Nini nganti mari

"Mak Rubinah sing ngangsu nganti awaké krasa kesel."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Niné nang réwangan ngapa waé?

Kaki nganti kaya apa rupané?

Apa Kaki seneng réwang?



éwang-éwang

usung-usung




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 51

Mbalèni


Tembung anyar: wedus





areng wedus kawin brambang blumban

g

dingkli

k

Suwara anyar: we






we

we

e

dus e

we

we

dus

e e e e we we se ne re

we se ne re se wem sem nem rem

ne weng seng neng reng

re wel sel nel rel


ne neng se sel reng sem we né sé bé win bram klik

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ne, né, se, sé, we, wé, sem, sel, neng, reng

Diblajari nulis aksara gedé: w, W

Nggandèng suwara


se

neng

neng

we

we

ruh

ruh

ruhé

ba

semba

rang

rang

rang-barang

we

we

dus

dus

dusé

na

kal

kal

ba

kal

kal

si

si

wa

wa

wané

kang

Wim

Wim

kan

dikan

dang

dang

dangké

da

dida

dung

dung

dung

ru

ngru

sak

sak

sak

wa

é

é

67


siwané didadung nakal sembarang ngrusak bakal

seneng mangani wedusé dikandangké weruhé waé

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Wim seneng éwang-éwang sembarang, nanging awaké

suwé-suwé kesel.

Tembung liya ing njero ukara: nak, ora






Nak wedusé ora didadung

wedusé

bakal ngrusak sembarang.

bakal ngrusak sembarang

wedusé

Nak wedusé ora didadung

bakal ngrusak sembarang

bakal ngrusak sembarang.

"Nak wedusé ora didadung bakal ngrusak sembarang."

"Nak wedusé ora dikandangké bakal ngrusak sembarang."

"Manuké bakal mabur lunga."

"Nak manuké ora dikurungké bakal mabur lunga."

"Kidangé bakal mangani kangkung."

"Nak kidangé ora dikandangké bakal mangani kangkung."

"Babiné bakal mangani sembarang-barang."

"Nak babiné ora dikandangké bakal mangani sembarang-barang."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kowé bisa ndongèngké dongèngan iki karo tembungmu déwé?

Wedusé nduwèni watek kepriyé nang dongèngan iki?



weruhé

didadung




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 52

Mbalèni


Tembung anyar: iwak-wader





iwak-wader areng kawin wedus brambang kawin

Suwara anyar: der






68

iwak-wad

wad

d

er

er

er

er

e

d

wad

iwak-wad

e

er

er

er

er

e e e e e der der rem ken seng rek

er em en eng ek rem dir rim kin sing rik

der rem ken seng rek ken dur rur kun sung ruk

seng dar rar kan sang rak

rek


der sel süh wuh reng dur buh bal rus sung ren ser blum

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: der, dé, neng, ngé, rem, me, se, sek, rek

Diblajari nulis aksara gedé: e, E, w, W

Nggandèng suwara


a

ra

ra

sa

sa

sané

le

sah

sah

la

la

wuh

wuh

wuhé

im

imbah-im

buh

buh

buh

ke

sel

sel

wa

kuwa

rek

rek

reken

nga

suh

suh

me

rem

rem

se

sek

sek

a

ra

kra

sa

sa

sa


rasa rasané krasa imbah-

imbuh

lawuh kesel

ngasuh merem sesek kuwareken lesah adus kramas

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Sarah awaké lesah, mulané awan-awan Sarah adus

kramas nang kamar-mandi. Bar adus kramas, Sarah budal masak.

Tembung liya ing njero ukara: arep






Wim arep budal nang busi

Wim budal nang busi

nusuk iwak.

nusuk iwak.

Wim budal nang busi

Wim arep budal nang busi

nusuk iwak.

nusuk iwak.

"Wim arep budal nang busi nusuk iwak."

"Nangun arep ngandangké wedusé."

"Kaki arep ngusungi dingklik-dingkliké."

"Nangun arep kawin karo Sarah."

"Niné arep tuku bakal klambi krawangan."

"Rini karo adiké arep budal nang réwangan."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa Kaki seneng iwak-wader?

Kenèng apa Kaki nang kamar?



lawuhé




Penggawéan omah


tunggal omah.

69

Lès 53

Mbalèni


Tembung anyar: kendil





kendil iwak-wader areng kawin réwang brambang

Suwara anyar: ken






ke

ke

e

e

ndil

n

n

e

e

ke

ke

n

n

ndil

e e e e e ken ken ben reng nem sek

en en eng em ek ben kin bin ring nim sik

ken ben reng nem sek reng

nem ke be re ne se

sek ké bé ré né sé


sel dem ken wuh sim der kil rah sel bram blum klik lung

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ben, reng, ré, der, dé

Diblajari nulis aksara gedé: a, A, d, D

Nggandèng suwara


a

dem

dem

ke

ke

mul

mul

mulan

sa

ben

ben

bram

bram

bang

bang

bangan

la

la

la

wuh

wuh

wuhan

wuhané

ni

ni

lik

lik

liki


adem kemulan saben brambangan lawuhané niliki

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Awaké Niné krasa adem, mulané awan-awan isik

kemulan. Nanging Nini lara mulané Niné saiki kudu masak lan resik-resik.













"Kaki ora bisa énak-énak turu."

"Kaki ora bisa énak-énak turu, awit Kadi namung ramé-ramé."

"Nangun ora bisa makani manuk."

"Nangun ora bisa makani manuk, awit manuké mabur rana-réne."

"Mak ora bisa lunga."

"Mak ora bisa lunga, awit sikilé lara."

70

"Rini ora bisa turu nang bandulan."

"Rini ora bisa turu nang bandulan, awit udan-angin."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Sapa sing kudu masak lan resik-resik?

Kenèng apa Niné masak sak kendil?

Niné masak apa?



sikilé

niliki




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 54

Mbalèni


Tembung anyar: sawah





sawah kendil iwak-wader areng kawin réwang

Suwara anyar: wah






saw

w

ah

ah

ah

w

saw

ah

ah

ah

ah in ak eng uh wah wah win wak weng wuh

wah win wak weng wuh win rah rin rak reng ruh

wak lah lin lak leng luh

weng bah bin bak beng buh

wuh dah din dak deng duh


se win les me wuh nung bak lung deng dah ruh ker buh

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: wah, wuh, win, weng

Diblajari nulis aksara gedé: b, B, i, I

Nggandèng suwara


nung

menung

sa

sa

sa

du

sedu

sedu

lur

lur

lur

luré

le

ngen

ngen

mun

dur

dur

la

mla

ku

ku

ku

lung

mlung

ker

ker

ker

t

ment

ung

ung

ung

we

we

di

di

diné

ke

ke

dum

dum

duman

u

u

la

la

lané

san

kesan

dung

dung

dung


71

ula keduman lengen mlungker mentung wedi

menungsa sedulur mundur kesandung mlaku mulih

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Menungsa iku kudu sabar. Nak sabar bakal keduman.

Tembung liya ing njero ukara: sangking, terus






Kaki sangking ademé,

sangking ademé,

sangking ademé

ademé.

terus kemulan.

terus kemulan

ademé

sangking ademé,

sangking ademé,

Kaki sangking ademé,

terus kemulan

terus kemulan.

"Kaki sangking ademé, terus kemulan."

"Mak ora bisa resik-resik."

"Mak sangking keselé, terus ora bisa resik-resik."

"Sarah budal niliki seduluré."

"Sarah sangking bungahé, terus budal niliki seduluré."

"Niné sing isah-isah ora resik."

"Niné sangking malesé, terus sing isah-isah ora resik."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa Nangun lan Sarah iku seneng kangkung?

Kenèng apa Sarah terus mulih?

Sarah mlaku kepriyé sing mulih?



mundur

mentung




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 55

Mbalèni


Tembung anyar: mati





mati wedus sawah kendil iwak-wader areng

Suwara anyar: ti






72

mat

t

i

i

i

t

mat

i

i

i

i a e u é ti ti ta te tu té

ti ta te tu té ta di da de du dé

te ni na ne nu né

tu wi wa we wu wé

té li la le lu lé


te tuk bat wet reng tun ngah sat ngan li ke teng té

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tan, tun, ti, tah, tuk, bat, wet, te, té

Diblajari nulis aksara gedé: t, T

Nggandèng suwara


te

rus

rus

tan

dur

dur

wa

tuk

tuk

én

tuk

tuk

Tu

mang Tu

min

min

min

wé

wé

tan

tan

tané

te

nan

nan

ba

beba

reng

reng

rengan

ma

ma

tun

tun

tun-matuni

ngam

bang

bang

u

bat

bat

ki

baski

tah

tah

tah


terus tandur éntuk matun-

matuni

wétan baskitah

tenan masalah mulih bebarengan ngambang mang

Tumin

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Mang Tumin nang alas kudanan, terus lara watuk.

Adiké terus saiki tuku ubat watuk.

Tembung liya ing njero ukara: pada






Anak-anaké pada

pada

lara.

lara

pada

Anak-anaké pada

lara

lara.

"Klasané rusak."

"Klasa-klasané wis pada rusak."

"Kurungané rusak."

"Kurung-kurungané wis pada rusak."

"Kikiré ilang."

"Kikir-kikiré wis pada ilang."

"Asu-asuné pada bebarengan ngindik manuk."

"Sedulur-seduluré pada bebarengan niliki Kaki lan Nini."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Nangun karo Sarah pada ngapa nang sawah?

Kenèng apa iwaké mati?

Kenèng apa iwaké terus diliwet?



dimasak

dimasalah




Penggawéan omah


tunggal omah.

73

Lès 56

Mbalèni


Tembung anyar: sikat





sikat mati wedus sawah kendil iwak-wader

Suwara anyar: kat






sik

k

at

at

at

a

k

sik

a

at

at

at

a i e u kat kat wit met dut

at it et ut wit kak wik mek duk

kat wit met dut met kah wih meh duh

dut kang wing meng dung


kat lat mit lut wat wet te se rung lih nge kut lang

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: kat, lat, ti, tik, mit, lut


Nggandèng suwara


a

wit

wit

wa

diwa

dah

dah

dahi

ti

seti

tik

tik

tik

ti

seti

ti

ti

ti

rung

kut

kut

nge

lih

lih

ngan

ti

ti

si

si

kat

katan

me

sume

lang

lang

lang

ken

del

del

ken

dil

dil

ba

bat

bat

i

ilang-i

lang

lang

lang


sikatan wadah rungkut sumelang awit babat

nganti ngantuk setitik setiti kendil kendel

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Simbah sumelang nak udan angin, awit Tumin nang

alas. Tumin kendel nang alas déwé, mulané Tumin sing mulih nganti lat.







Tumin tuku énak-énakan


awit ngelih.



awit ngelih.

"Nini turu awit ngantuk."

"Kaki mangan awit ngelih."

74

"Nangun babat awit tandurané rungkut."

"Sarah nang setur awit arep tuku sabun."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa sikaté Sarah ilang-ilang waé?



diwadahik

setiti




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 57

Mbalèni


Tembung anyar: rawatan





rawatan sikat kendil iwak-wader areng kawin

Suwara anyar: tan






rawat

t

an

an

an

t

rawat

an

an

an

a i u e é tan tan tin tun ten té

ta ti tu te té tin dan din dun den dé

tan tin tun ten té tun ban bin bun ben bé

ten ngan ngin ngun ngen ngé

té nan nin nun nen né


tan ti ket tu me neng dur bat wa wat sak leng mi

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tan, ti, tu, bat, ket, te


Nggandèng suwara


su

ket

ket

tu

tu

kul

kul

kulé

me

sume

lang

lang

lang

se

neng

neng

tan

tan

dur

dur

dur-tanduran

ba

diba

bat

bat

bati

ram

diram

bat

bat

bati

u

diu

bat

bat

bati

wa

rawa

tan

tan

tan

w

sakw

at

at

at


suket tukul seneng sumelang ubat diubati

sakwat dibabati terusan dirambati rawatan kendel

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Adiké Tumin bakal tuku sikat untu.

75

Tembung liya ing njero ukara: nak, pada






Anak-anak seneng nak

seneng nak

pada udan-udanan.

pada udan-udanan.

pada udan-udanan

Anak-anak seneng nak

seneng nak

pada udan-udanan.

pada udan-udanan.

pada udan-udanan

"Anak-anak seneng nak pada udan-udanan."

"Simbah ora seneng nak udan angin."

"Sarah mesaké Nangun nak kudanan."

"Nak udan deres Tumin mesaké karo Kaki."

"Nak udan deres Kaki krasa adem."

"Nak udan-angin Tumin kendel budal nang busi."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Suket rawatan iku tukulé nang endi?

Apa rawatan iku barang apik?



ngrusak

dirambati




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 58

Mbalèni


Tembung anyar: ngarit





sikat ngarit rawatan sawah kendil iwak-wader

Suwara anyar: rit






ngar

r

it

it

it

r

ngar

it

it

it

a u e i kat kat dut met wit

at ut et it dut kak duk mek wik

kat dut met wit met kah duh

wit kang dung meng wing

76


kat lat mar men wat wet wi se ruh dek ngan kut dung

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ket, kat, lat, mit, mar, ruh, dek, lut


Nggandèng suwara


nga

suh

suh

man

dek

dek

Ka

mit

mit

men

dung

dung

wi

miwi

ti

ti

ti

we

ruh

ruh

wi

sakwi

sé

sé

sé


ngasuh wedus waé mandek Kamit miwiti

terusan mendung lekas sakwisé weruh mulih

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Rawatan suket sing tukulé bareng karo tandur-

tanduran.

Tembung liya ing njero ukara: terusan, waé






Sing resik-resik terusan waé,

Sing resik-resik

nganti lali mandek.

nganti lali mandek.

Sing resik-resik

Sing resik-resik terusan waé,

nganti lali mandek.

nganti lali mandek.

"Sing nusuk iwak nganti lali mangan."

"Sing nusuk iwak terusan waé, nganti lali mangan."

"Sing ramban nganti ora bisa mangan."

"Sing ramban terusan waé, nganti ora bisa mangan."

"Sing resik-resik nganti lali mandek."

"Sing resik-resik terusan waé, nganti lali mandek."

"Sing éwang-éwang nganti lali ngasuh."

"Sing éwang-éwang terusan waé, nganti lali ngasuh."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Nang dongèngan iki kowé bisa dunung apa?

Jalaran apa Kamit kok mandek sing ngarit?



mendung

mangan




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 59

Mbalèni


Tembung anyar: kupu



77



ngarit rawatan sawah sikat iwak-wader kupu

Suwara anyar: pu






kup

p

u

u

u

p

kup

u

u

u

u a e i é pu pu pa pe pi pé

pu pa pe pi pé pa tu ta te ti té

pe wu wa we wi wé

pi

pé


pu bur pan ngé tak let ké kir ké wé wis wit mes

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: pu, bur, pan, ngé, tak, let, ké, kir, wé, wis, wit, mes, lik

Diblajari nulis aksara gedé: p, P

Nggandèng suwara


a

pa

pa

ra

ra

rané

ngé

tan

tan

pi

takpi

kir

kir

kir

pi

pi

pi

kir

kiran

kiranku

mes

ti

ti

ke

ke

tek

tek

tekan

la

wang

wang

lu

nga

nga

ma

pan

pan

ké

wan

wan

sa

pi

pi


parané para ngétan pikiran takpikir mesti

ketekan lawang lunga mapan kéwan sapi

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Mandek-mandeké sing ngarit, sakwisé weruh nak

mendung lan miwiti udan.

Tembung liya ing njero ukara: saben






Saben ésuk anak-anak

anak-anak

pada diadusi.

pada diadusi

anak-anak

Saben ésuk anak-anak

pada diadusi

pada diadusi.

"Anak-anak pada diadusi."

"Saben ésuk anak-anak pada diadusi."

"Ibu-ibu pada masak lan resik-resik."

"Saben ésuk ibu-ibu pada masak lan resik-resik."

"Lanang-lanangan pada ngangsu."

"Saben ésuk lanang-lanangan pada ngangsu."

Dongèngan



78

Terus ditakoni:

Kowé bisa nitèni lakon apa nang dongèngan iki?

Kenèng apa kupu iku kok diarani sing pinter déwé?



takpikir

balik




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 60

Mbalèni


Tembung anyar: tipas





tipas kupu ngarit sikat rawatan mati

Suwara anyar: pas






ti

pas

pas

ti

pas

pas

as ak ik er éng pas pas pak pik per péng

pas pak pik per péng pak bas bak bik ber béng

pik was wak wik wer wéng

per

péng


pas min pak nga pik bam per nam ngin nget nas rang neng

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: pas, min, pak, nga, pik, bam, per, nam, pé, nget, nas,

rang, neng


Nggandèng suwara


ni

Sani

pak Sani

min

min

min

min

nga

nam

nam

nam-namané

bam

ban

ban

se

neng

neng

a

pik

pik

per

per

lu

lu

luné

ba

nget

nget

pa

pa

nas

nas

nasé

pé

kepé

ngin

ngin

ngin

nge

tuk

tuk

ban

ter

ter

ngu

ngu

rung

rung

rungi


bamban seneng apik pak Sanimin banget perluné

panas kepéngin ngetuk nam-namané ngurungi banter

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Saben ésuk kupu-kupu pada mabur parané ngétan.

Tembung liya ing njero ukara: nanging


79





Arit iku perluné nak ngarit,

Arit iku perluné nak ngarit.

nanging uga nak unduh-unduh.

Arit iku perluné nak ngarit.

Arit iku perluné nak ngarit,

nanging uga nak unduh-unduh.

"Tipas iku perluné nak panas."

"Tipas iku perluné nak panas, nanging uga nak masak karo areng."

"Susuk iku perluné nak nusuk."

"Susuk iku perluné nak nusuk, nanging uga nak ngurungi apa-apa."

"Irus iku perluné nak adang karo kukusan."

"Irus iku perluné nak adang karo kukusan, nanging uga nak ngetuk beras."

"Bérang iku perluné nak ngunduh nanas."

"Bérang iku perluné nak ngunduh nanas, nanging uga nak babat."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Tipas iku kanggoné dinggo ngapa waé?

Apa sing digawé tipas?

Kenèng apa pada seneng tuku tipasé pak Sanimin?



nganam

kepéngin




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 61

Mbalèni


Tembung anyar: lampu kumpan





rawatan sikat kupu sawah tipas ngarit

Suwara anyar: pan






lampu kump

kump

p

an

an

an

an

p

kump

lampu kump

an

an

an

an

an am ur ik uh pan pan pam pur pik puh

pan pam pur pik puh pam tan tam tur tik tuh

pur ran ram rur rik ruh

pik lan lam lur lik luh

puh

80


sam lam kum ben sim le pan tur nal pik nget ruh ngin

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: sam, lam, kum, ben, sim, le, pan, tur, nal, pik, nget, ruh


Nggandèng suwara


Sam

Simbah Sam

pé

pé

pé

tu

wa

wa

lam

lam

pu

pu

puné

se

tu

tu

se

tur

tur

ke

nal

nal

kenal

kenal

kenal

an

an-kenalané

lum

pang

pang

du

du

wit

wit

wité

me

me

tuk

tuk

tuki


tuwa lampuné setu kenalan-kenalané duwit

kenal lumpang setur Simbah Sampé metuki

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nak kepéngin tipasan sing apik kudu tipasan karo tipas

bamban nam-namané pak Sanimin.

Tembung liya ing njero ukara: sing, nduwé






Sing nduwé duwit

ora usah utang.

ora usah utang.

Sing nduwé duwit

ora usah utang

ora usah utang.

"Sing nduwé duwit ora usah utang."

"Sing nduwé lampu kumpan wis tuwa."

"Sing nduwé sapi-sapiné ngarit waé."

"Sing nduwé setur kenal apik karo simbah Sampé."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Lampu kumpan iku wèké sapa?

Pak Sampé nang setur ngapa?

Kenèng apa kok pak Sampé ora sida tuku lumpang?



lenga

lumpang




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 62

Mbalèni


Tembung anyar: kampu




81


kampu lampu kumpan tipas kupu ngarit rawatan

Suwara anyar: ampu






kamp

amp

p

u

u

u

p

amp

kamp

u

u

u

pu pi pé pu ampu ampu impi ampé umpu

ampu impi ampé umpu impi apu ipi apé upu

ampé ampu impi ampé umpu

umpu amu imi amé umu


amé apé ampé ipi imi impi amu ampu upu umpu

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: amu, apu, ampu, imi, ipi, impi, amé, apé, ampé


Nggandèng suwara


im

ngim

pi

pi

pi

am

kam

pu

pu

puné

an

ban

du

du

dulan

é

pé

kepé

nak

nak

nak

naken

Par

mak Par

mi

mi

mi

ti

ba

ba

u

mur

mur

ta

un

un

tu

ru

ru

a

wan

wan

ta

ngi

ngi

be

dah

dah


ngimpi kampuné bedah kepénaken bandulan tiba

umur taun turu awan-awan mak Parmi tangi

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Mak Parmi seneng tuku tipasé pak Sanimin.


telu papat lima nem pitu

telulas patbelas limalas nembelas pitulas

telung puluh patang puluh sèket sewidak pitung puluh

telung atus patang atus limang atus nem atus pitung atus

Dongèngan



Terus ditakoni:

Pak Sampé dongé turu ing wantyi apa?

Dèkné dongé turu terus ngapa?

Kenèng apa kok dèkné terus ora gelem turu nang bandulan menèh?



kepénaken

bandulané




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 63

82

Mbalèni


Tembung anyar: slambu





slambu kampu lampu kumpan tipas kupu ngarit

Suwara anyar: slam






sla

sla

sa

a

mbu

m

m

m

a

sa

sla

sla

m

m

m

mbu

am um a in ik slam slam blum dla nglin klik

sam bum da ngin kik blum sram brum dra ngrin krik

slam blum dla nglin klik dla

nglin

klik


klik ngli blum kat tik dil wah tan der ken win reng kil

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: sam, slam, blum, klik, bram, ngla, kla, klam, bla

Diblajari nulis aksara gedé: m, M, w, W

Nggandèng suwara


lum

lum

rah

rah

rahé

um

dium

bah

bah

bah

le

mut

mut

se

dise

lang

lang

langi

kum

krum

krum

krum

bu

bulan

ke

kre

kre

kre

kes

kes-krekes

ki

kri

kri

nget

nge

ngle

ngle

mer

si

lir

lir


krumbulan krekes-krekes lumrahé silir kluwung nglemer

diumbah bandulan kringet lemut diselangi karuwan

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Mang Wim wis pitung puluh lima taun umuré lan

saben-saben seneng turu nang kampuné.







Mak bingung

Mak bingung

awit lemuté ora karuwan. Mak bingung

Mak bingung

awit lemuté ora karuwan.

"Mak sing ngumbahi."

"Mak sing ngumbahi awit Simbah lara."

"Mang Wim sing turu kepénak."

"Mang Wim sing turu bisa kepénak awit anginé silir."

"Mak ora bisa turu."

"Mak ora bisa turu awit lemuté ora karuwan."

83

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kowé dunung apa sangka dongèngan iki?

Kenèng apa kok Nini ora bisa turu kepénak?



diumbah

diselangi




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 64

Mbalèni


Tembung anyar: iwak betik





iwak-betik slambu kampu lampu kumpan sawah kendil

Suwara anyar: tik






iwak-bet

bet

t

ik

ik

ik

ik

t

bet

iwak-bet

ik

ik

ik

ik

ik ik ik ik ik tik tik sik dik nik ngik

tik sik dik nik ngik sik ti si di ni ngi

dik ting sing ding ning nging

nik tir sir dir nir ngir

ngik tis sis dis nis ngis


tik sik dik nik ngik tat wer lir ngir wuh nis tat ngis

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tik, sik, dik, nik, ngik, tat, wer, lir, ngir, wuh, tat

Diblajari nulis aksara gedé: s, S, t, T

Nggandèng suwara


tu

maratu

maratu

wa

wa

wa

wané

man

man

tu

tu

tu-mantuné

wer

wer

na

na

na-werna

se

dise

neng

neng

nengi

se

tat

tat

la

wuh

wuh

di

di

na

na

nané

ma

ma

kan

kan

kani

mu

rah

rah

dé

wé

wé

84


maratuwané mantu-mantuné werna-werna lawuh disenengi dinané

setat dinané murah déwé makani setur

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nini iku maratuwané Sarah. Nini seneng mantu-

mantuné, nanging sing disenengi tenan namung Sarah.






Dongèngan



Terus ditakoni:

Nangun isik ngapa?

Sarah ngapa nang setur?

Kenèng apa Sarah tuku iwak-betik?



setat

setur




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 65

Mbalèni


Tembung anyar: asu putih





iwak-betik asu putih slambu kampu lampu kumpan tipas

Suwara anyar: tih






asu put

put

t

ih

ih

ih

ih

t

put

asu put

ih

ih

ih

ih

ih ih ih ih ih tih tih sih dih nih ngih

tih sih dih nih ngih sih tik sik dik nik ngik

dih ting sing ding ning nging

nih tir sir dir nir ngir

ngih tis sis dis nis ngis


tik sik dik nik ngik sih nih sir ngir dis nis tis ngis

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tik, tih, sik, sih, duk, dik, dih, lih, mit, rep

Diblajari nulis aksara gedé: a, A, p, P

85

Nggandèng suwara


m

Kam

it

it

it

sa

sa

sa

wang

wang

wangan

wangané

te

kete

mu

mu

mu

mu

lih

lih

bi

bi

bik

bik

biké

i

i

sin

sin

siné


tangi tenan arep ilang ketemu isin ngimpi mulih

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Bibik Parmi seneng tuku iwak betik, awit iku lawuh

sing murah déwé nang setur.

Tembung liya ing njero ukara: lan, uga






Kamit ora nduwé asu putih


lan uga ora nduwé sing ireng.



lan uga ora nduwé sing ireng.

"Kamit ora nduwé asu putih."

"Kamit ora nduwé asu putih lan uga ora nduwé sing ireng."

"Parmi ora nduwé adiké."

"Parmi ora nduwé adiké lan uga ora nduwé kakang."

"Sarah ora nduwé slambu."

"Sarah ora nduwé slambu lan uga ora nduwé kemul."

"Simbah Sanimin ora nduwé lampu kumpan."

"Simbah Sanimin ora nduwé lampu kumpan lan uga ora nduwé sentir."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Adiké Nangun jenengé sapa?

Kamit tangi arep ngapa?

Apa asuné putih bisa ketemu?



tangi

ketemu




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 66

Mbalèni


Tembung anyar: keluh





iwak-betik asu putih keluh slambu kampu tipas

86

Suwara anyar: luh






kel

l

uh

uh

uh

l

kel

uh

uh

uh

uh uh uh uh uh luh luh ruh buh wuh tuh

luh ruh buh wuh tuh ruh luk ruk buk wuk tuk

buh

wuh luh ruh buh wuh tuh

tuh lih rih bih wih tih


tuh tuk tih lih luh luk nut las apa ada kal wur ngen

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: pak, nut, rus, luh, las, ruh, apa, ada, mat, dé, sak, ngen,

nger, wit

Diblajari nulis aksara gedé: a, A, r, R

Nggandèng suwara


A

pak A

mat

mat

mat

n

man

ut

ut

ut

me

me

las

las

laské

su

kesu

wur

wur

wur

a

a

pik

pik

pik-apikan

dé

dé

sa

sa

sané

ki

ki

wa

wa

wa

te

kiwa-te

ngen

ngen

ngené

nger

ti

ti

a

sa

pa

pa

pa

na

kal

kal

ngen

dek

dek


weruh lawuh butuh puluh ngeluh unduh

pak Amat kesuwur melaské manut apik-apikan désané

kiwa kiwa-tengené ngerti sapa nakal ngendek

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Mak Rubinah nak turu karo slambu, awit lemuté ora

karuwan.

Tembung liya ing njero ukara: ora namung, nanging uga






Bisané urip iku ora namung sangka mangan,

Bisané urip iku ora namung sangka mangan.

nanging uga sangka dunung.

Bisané urip iku ora namung sangka mangan.

Bisané urip iku ora namung sangka mangan,

nanging uga sangka dunung.

"Klambi iku ora namung nutupi awak."

"Klambi iku ora namung nutupi awak, nanging uga nutupi isiné."

"Keluh iku ora namung apik-apikan."

"Keluh iku ora namung apik-apikan, nanging uga ngendek nakal sapi."

"Pak Amat kesuwur ora namung nang désané déwé."

"Pak Amat kesuwur ora namung nang désané déwé, nanging uga désa-désa ing

sak kiwa-tengené."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Jalaran apa sapiné kok dikeluh?

Sing tukang ngeluhi sapi iku sapa?

Sapa waé sing kenal pak Amat?


87


kiwa-tengené

kesuwur




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 67

Mbalèni


Tembung anyar: sepuluh





iwak-betik sikat sepuluh keluh asu putih slambu

Suwara anyar: luh






sepul

pul

l

uh

uh

uh

l

pul

sepul

uh

uh

uh

uh uh uh uh uh luh luh ruh suh nguh wuh

luh ruh suh nguh wuh ruh luk ruk suk nguk wuk

suh lu ru su ngu wu

nguh

wuh


luh luk ruh ruk wuh wu tung mur pin ana ter ngli un

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: kuh, wuh, wuk, suk, suh, ruh, ruk, tung, un, ter, ben,

ngli

Diblajari nulis aksara gedé: d, D, u, U

Nggandèng suwara


te

kan

kan

li

ngli

wat

wat

wati

i

i

tung

tung

tung-itung

i

i

tung

tungané

i

i

lang

lang

langé

pin

ter

ter

da

da

di

di

diné

di

di

na

na

nané

ta

keta

ra

ra

ra

Ri

nah

nah


ngliwati itung-itung itungané ilangé tekan

dadiné dinané ketara Rinah pinter

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Pak Amat sing tukang ngeluhi sapi sing nakal.




88



Tembung liya ing njero ukara: tekan






Sing itung-itung wis bisa

wis bisa

tekan sepuluh.

tekan sepuluh

tekan sepuluh

wis bisa

Sing itung-itung wis bisa

tekan sepuluh

tekan sepuluh

tekan sepuluh.

"Sing itung-itung wis bisa tekan sepuluh."

"Sing itung-itung wis bisa tekan patbelas."

"Sing itung-itung wis bisa tekan lima."

"Sing itung-itung wis bisa tekan nem."

"Sing itung-itung wis bisa tekan papat."

"Sing itung-itung wis bisa tekan pitung puluh."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Rinah wis pirang taun?

Kenèng apa Niné kok bungah?



ilangé

itungané




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 68

Mbalèni


Tembung anyar: sepédah





sepédah sepuluh keluh asu putih slambu kampu

Suwara anyar: pé






sep

p

p

édah

édah

é

p

p

sep

é

édah

édah

89

é é é é é pé pé né wé té ngé

pé né wé té ngé né pik nik wik tik ngik

wé

té

ngé


tik sik wé nik ngik sé né wat nah pé en ngin nak

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tik, té, sé, sik, duk, duh, apa, ada, wat, ngin, en, mat,

pé, pik

Diblajari nulis aksara gedé: u, U

Nggandèng suwara


ku

wat

wat

a

sa

pa

pa

Sar

ni

ni

pé

kepé

ngin

ngin

ngin

é

pé

kepé

nak

nak

nak

nak

en

en

di

di

di-endi

ru

diru

mat

mat

mati

a

pik

pik

se

dise

neng

neng

nengi


kepénak kepéngin disenengi Sarni sapa kuwat

endi-endi dirumati apik saiki nduwé tuku

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Umuré Sarni wis patang taun lan sing itung-itung wis

bisa ngliwati itungané umuré.

Tembung liya ing njero ukara: kudu






Nak nduwé slambu kudu

kudu

diumbah sing ati-ati.

diumbah sing ati-ati

kudu

Nak nduwé slambu kudu



"Nak nduwé slambu kudu diumbah sing ati-ati."

"Nak nduwé sentir kudu disulet.

"Nak nduwé lampu kumpan kudu setiti, awit mundak rusak."

"Nak nduwé anak kudu alon-alon diwulangi."

"Nak nduwé manuk kudu saben dina dipakani."

"Nak nduwé duwit kudu disimpeni."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa wong kabèh ora bisa tuku sepédah?

Sapa sing kepéngin nduwé sepédah?

Nak nduwé sepédah kowé kudu ngapa?



kepénak

kepéngin




Penggawéan omah


tunggal omah.

90

Lès 69

Mbalèni


Tembung anyar: témpé





sepédah témpé sepuluh keluh asu putih slambu

Suwara anyar: tém






té

té

é

mpé

m

m

é

té

té

m

m

mpé

é é é é é tém tém sém béng sén trés

ém ém éng én és sém tum sum bung sun

tém sém béng sén trés béng tem sem beng sen

sén

trés


tém tem tum sém sem pal sén sen sun peng béng num puk

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tém, tem, tum, num, pé, pik, par, pal, sém, sem, trés

Diblajari nulis aksara gedé: l, L, e, E

Nggandèng suwara


num

pak

pak

num

puk

puk

tum

tum

pak

pak

pakané

sén

dé

dé

sém

par

par

trés

na

na

én

slén

dang

dang

dang

sa

sa

wang

wang

wangané

sen

dal

dal

sem

pal

pal

én

tuk

tuk

tem

bé

bé


sémpar sempal sendal séndé tembé trésna

kepénak sléndang numpuk numpak tumpakané sawangané

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kadung aku wis bisa numpak sepédah déwé, aku

bungah tenan.

Tembung liya ing njero ukara: pada waé, karo






Nak tuku témpé pada waé karo

pada waé karo

nak tuku iwak sapi, pada larangé.

nak tuku iwak sapi

nak tuku iwak sapi

pada waé karo

Nak tuku témpé pada waé karo

nak tuku iwak sapi

nak tuku iwak sapi

nak tuku iwak sapi, pada larangé.

"Nak tuku sepédah pada waé karo nak tuku mas, pada larangé."

"Nak tuku sléndang pada waé karo nak tuku slaka, pada larangé."

"Nak tuku bérang pada waé karo nak tuku mesin, pada larangé."

91

"Nak tuku mas pada waé karo nak tuku panganan, pada murahé.

"Nak tuku slaka pada waé karo nak tuku klasa, pada murahé."

"Nak tuku kapal pada waé karo nak tuku prau, pada murahé."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Regané témpé madani apa larangé?

Bakulé témpé sing ider témpé nganggo apa?

Bakulé iku sugih apa ora?



sepédahé

sawangané




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 70

Mbalèni


Tembung anyar: alap-alap





témpé sepédah sepuluh asu putih slambu iwak betik

Suwara anyar: lap






al

al

l

ap-alap

ap

ap

ap

l

al

al

ap

ap

ap

ap-alap

ap ap ep ip up lap lap bap rep tip ngup

lap bap rep tip ngup bap lat bat ret tit ngut

rep lal bal rel til ngul

tip lak bak rek tik nguk

ngup lah bah re tih nguh


lap bap rep tip ngup kih ruh sih tik ing blum slam tan

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: lap, bap, rep, tip, ngup, lat, bat, ngut, ngis, kir, dur

Diblajari nulis aksara gedé: m, M, s, S

Nggandèng suwara


su

rup

rup

ke

rep

rep

tu

tup

tup

pi

tik

tik

ba

lik

lik

sam

pik

pik

ba

diba

lang

lang

langi

bim

blim

blim

bing

ku

tuk

tuk

a

ra

ra

sa

sa

sané

92


dibalangi kerep surup disulap tutup sampik

kutuk balik pitik blimbing rasa rasané

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Manuk alap-alap iku ora kutuk, nanging seneng

mangani pitik anakan.

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kowé dunung apa sangka dongèngan iki?

Kenèng apa manuké alap-alap teka waé?

Siwa sing mbalangi manuké nganti tangané kepriyé?



blumbang

dibalangi




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 71

Mbalèni


Tembung anyar: prau





prau alap-alap témpé sepédah sepuluh keluh

Suwara anyar: pra






pra

a

u

u

u

a

pra

u

u

u

am ah em ik um bram bram brah trem krik kru

m

bam bah tem kik kum brah blam blah tle klik klum

bram brah trem krik krum trem

krik

krum


rup pak dal ngang kan rus nu

m

man kit li wak tum dung

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: pa, pra, ta, tra, trem, rup, pak, ngang, ara, ana, awa,

ampa, kit

Diblajari nulis aksara gedé: t, T, p, P

Nggandèng suwara


93

su

su

rup

rup

rup-surup

sa

kamar sa

kit

kit

kit

wak

tu

tu

Si

si

wa

wa

waku

si

si

wah

wah

wahku

ten

tem

trem

trem

trés

na

na

tra

si

si

a

a

dik

dik

dikku

pa

tah

trah

trah


surup-surup tentrem patrah siwaku siwahku

trésna waktu trasi adikku kamar sakit

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Prauné durung ditumpaki sapa-sapa, mulané terus

ditebas karo kakangku.

Tembung kerjanan






tum

ditum

pak

pak

paki

ni

ni

lik

liki

liké

a

ka

keka

rep

rep

repané

"Kamit ora bisa numpak déwé."

"Saiki terus ditumpaké kakangé."

"Aku ora bisa budal niliki déwé."

"Bibikku sing terus niliké siwaku."

"Adikku arep sekolah."

"Adikku karep budal sekolah."

"Kekarepané adikku, saben ésuk perlu diterké sekolah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Nangun sing budal nang Tamansari numpak apa?

Tujuané ngapa dèkné nang Tamansari?

Siwané nampa apa waé dongé nang kamar sakit?



kembang

numpak




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 72

Mbalèni


Tembung anyar: plembungan





plembungan prau alap-alap sepuluh keluh témpé

Suwara anyar: plem



94




pl

pl

p

embungan

em

em

em

p

pl

pl

em

em

em

embungan

em i as eng un plem plem pli plas pleng plun

pem pi pas peng pun pli prem pri pras preng prun

plem pli plas pleng plun plas

pleng

plun


plem ple plan trang pas kuk nik ting tus pling pli tal trah

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: plem, plan, trah, pli, kuk, tal, trang, tus, pling, lur, reng

Diblajari nulis aksara gedé: b, B, p, P

Nggandèng suwara


ping

pling

pling

pling

ak

ak-plinguk

du

sedu

sedu

sedu

lur

lur

lur

lur-sedulur

lur-seduluré

ba

ba

beba

reng

rengan

ke

pan

plan

plantrang

kin

klin

klin

klin

tang

tang-klintung

ku

kru

kru

puk

du

sakdu

rung

rung

rungé

tu

maratu

maratu

wa

wa

wa

wané


plingak-plinguk sedulur klintang-klintung maratuwané sakdurungé

anakku krupuk sedulur-seduluré bebarengan keplantrang

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Blimbingé nang wit pada mateng-mateng.

Tembung kerjanan






dun

di

di

dum

dum

dumi

dumké

tu

nu

ditu

ditu

tup

tup

tup

tupké

tu

nu

ditu

ku

koké

koké

"Parmi dundum krupuk urang."

"Adikku didumi buku sekolahan."

"Krupuké didumké karo kakangku."

"Lawangé nutup déwé."

"Lawangé ditutup adikku."

"Lawangé ditutupké pamanku."

"Lawangé montor ditutupké karo siwaku."

"Mak tuku plembungan."

"Rubinah ditukoké plembungan."

"Simbah nukoké plembungan putuné."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa seduluré Rinah pada teka nang nggoné dèkné?

Wong-wong sing pada teka pada ngapa?

Sakbaré rampungan anak-anak pada didumi apa?


95


didumi

dundum




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 73

Mbalèni


Tembung anyar: radio





radio plembungan prau blumbang sepédah sepuluh

Suwara anyar: o






radi

di

i

o

o

o

o

i

di

radi

o

o

o

o

o o o o no no lo ro bo

no lo ro bo lo nuh luh ruh buh

ro nu lu ru bu

bo nuk luk ruk buk


bo to po so lo luh nuh bling plem nik bung ngla ngung

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: bo, so, ro, to, lo

Diblajari nulis aksara gedé: l, L, r, R

Nggandèng suwara


so

péso

péso

né

bo

kebo

kebo

né

ro

loro

loro

né

bo

tobo

tobo

né

luh

waluh

waluh

é

luh

keluh

keluh

é

suh

wisuh

wisuh

ané

ruh

weruh

weruh

i


péso waluh kebo keluh tobo weruh

loro wisuh waluhé keluhé wisuhané weruhi

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: pésoné, péso, waluhé, waluh, keboné, kebo, keluhé,

keluh


96

mi

mi

kir

kir

kiré

nam

pa

pa

en

ngen

di

di

di-endi

mu

ter

ter

wi

Pawi

Pak Pawi

ro

ro

ro

ro

so

ré

ré

ngom

bé

bé

ban

ter

ter

wé

dang

dang


banter muter nampa wédang mikir

ngombé ngendi-endi soré kono kana

14. Diblajari ngrungoké lan nulis: Maké Rinah tuku plembungan nang Lékmar.

Tembung kerjanan






ka

ka

dika

dika

bar

bar-kabar

bari

barké

"Iki kabar."

"Paké bisa nampa kabar-kabar sangka radioné."

"Aku dikabari karo kakangku

"Pada dikabarké nang radio."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Pak Pawiro sing tuku radioné nang endi?

Dèkné tuku radio iku kanggoné ngapa?

Dèkné nèk muter radioné nyambi ngapa?



soré

rusak




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 74

Mbalèni


Tembung anyar: kebo





radio kebo plembungan prau alap-alap kampu

Suwara anyar: bo






97

ke

bo

bo

ke

bo

bo

o o o o o bo bo lo po ro wo

bo lo po ro wo lo buh luh puh ruh wuh

po bu lu pu ru wu

ro bi li pi ri wi

wo bé lé pé ré wé


bo po puh buh wo pring suh plu plo pru pri tri se

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: so, su, bo, bu, ro, ru, lo, lu, to, tu


Nggandèng suwara


so

péso

péso

né

bo

kebo

kebo

né

ro

loro

loro

né

bo

tobo

tobo

né

luh

waluh

waluh

é

luh

keluh

keluh

é

suh

wisuh

wisuh

ané

ruh

weruh

weruh

i


péso waluh kebo keluh tobo weruh

loro wisuh waluhé keluhé wisuhané weruhi

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: loroné, loro, wisuhané, wisuh, toboné, tobo, weruhi,

weruh


ngo

ko

ko

bo

bo

to

to

toné

ngom

bé

bé

ko

lah

lah

ko

lak

lak

ka

ngen

ngen

ki

kli

kli

mis

ke

ke

bo

bo

boné

Ra

din

din


kolak kolah ngombé ngoko botoné

wisuh tobo keboné Radin klimis

14. Diblajari sing nulis: Keboné pak Pawiro ngombé sak tobo saben dina.

Tembung kerjanan






wi

diwi

suh

suh

suhi

ti

ni

diti

diti

lik

liki

liki

liké

sa

sa

disa

ba

bané

bani

"Aku wisuh déwé.

"Adiké diwisuhi kakangé."

"Radin niliki Siwa."

"Radin ditiliki Siwa."

"Radin ditiliké Siwa."

"Keboné pada saba."

"Keboku sabané nang sawah."

"Keboné disabani sapi."

Dongèngan



98

Terus ditakoni:

Pak Pakwiro nduwé ingon-ingon apa?

Jalaran apa pada wedi niliki pak Pawiro?

Jalaran apa pak Pawiro nganti kangen karo putu-putuné?



sampé

sabané




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 75

Mbalèni


Tembung anyar: omah





radio kebo plembungan prau alap-alap kampu

Suwara anyar: o






o

o

mah o

o

mah

o o o o o bo bo ngo po to wo

bo ngo po to wo ngo buh nguh puh tuh wuh

po buk nguk puk tuk wuk

to bu ngu pu tu wu

wo bé ngé pé té wé


bo po puh buh buk pring suh plu plo pru pri tri se

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: no, nu, né, ko, ku, ké, ru, ro, ré, so, bo

Diblajari nulis aksara gedé: o, O

Nggandèng suwara


péso

péso

né

kebo

kebo

né

loro

loro

né

tobo

tobo

né

waluh

waluh

é

keluh

keluh

é

wisuh

wisuh

ané

weruh

weruh

i


péso pésoné waluh waluhé kebo keboné

keluh keluhé tobo toboné wisuh wisuhané

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: pésoné, péso, waluhé, waluh, keboné, kebo, keluhé,

keluh


ko

no

no

a

ka

na

na

ru

sak

sak

ti

ba

ba

é

man

man

ba

u

u

wak

tu

tu

99

pla

ngah

ngah

nu

lung

lung

sanak-

sedulur

sedulur

lum

rah

rah

dé

sa

sa


kono kana rusak tiba bau waktu

plangah nulung sanak-sedulur lumrah désa sambatan

14. Diblajari sing nulis: Wis suwi banget ora pada teka nang omahé pak Pawiro.

Tembung kerjanan






dan

tak dan

dan

didan

dani

dani

dan-dandan

dani

ré

ré

diré

wang

wang-réwang

wangi

"Omahku tak dandani."

"Pak Pawiro arep budal dandan-dandan."

"Sing rusak-rusak pada didandani."

"Bibikku budal réwang."

"Sing réwang-réwang nganti soré."

"Aku sésuk kudu diréwangi."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Pak Pawiro nduwé watek sing kepriyé?

Lumrahé nang désa kono kepriyé?



tiba

bau




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 76

Mbalèni


Tembung anyar: baskom





baskom kebo radio plembungan prau alap-alap

Suwara anyar: kom






100

bask

k

om

om

om

o

k

bask

o

om

om

om

om on ok ot ong kom kom won dok tot bong

kom won dok tot bong won kum wun duk tut bung

dok

tot

bong


kom pan ana pon lo sok kum won bong tot to bo dok

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: no, nok,nu, nuk, ko, kon, ku, kun, do, dok, won, mong

Diblajari nulis aksara gedé: o, O, e, é, E

Nggandèng suwara


tot

otot

otot

é

sok

bosok

bosok

é

kok

rokok

rokok

é

bong

kobong

kobong

an

ata

mata

mata

né

asa

pasa

pasa

né

angka

nangka

nangka

né

apa

klapa

klapa

né


ototé matané rokoké kobongan pasané nangkané

klapané klapa mata pasa nangka bosok

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: klapané, klapa, nangkané, nangka, bosok, otot, rokok


wé

dok

dok

o

mong

mong

pa

won

won

Kli

kang Kli

won

won

won

en

ngen

dok

dok

dok

é

é

ram

ram

ram-éram

wa

dah

dah

te

men

men

di

di

na

na

nané


wédok omong endok ngendok dina éram-éram

kono pawon temen wadah kang Kliwon dinané

14. Diblajari sing nulis: Endoké diwadahi baskom.

Tembung kerjanan






wa

diwa

dah

dahi

di

ngong

dikong

kon

kon

koni

ngen

dinak-

aké

naké

"Botol wadah lenga."

"Endoké diwadahi baskom."

"Sikaté diwadahi nang kerdusé."

"Muridé dikon meneng waé."

"Sapa sing ngongkon kowé?"

"Awaké déwé dikongkoni lunga sangka sekolahan."

"Kang Kliwon ngenaké ngingu pitik."

"Kudu dinak-naké sing sekolah."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kang Kliwon nduwé ingon-ingon apa?

Jalaran apa dèkné kok ngenaké sing makani ingon-ingoné?

101



endok

ngendok




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 77

Mbalèni


Tembung anyar: botol





botol baskom kebo radio iwak-betik sikat

Suwara anyar: tol






bot

t

ol

ol

ol

o

t

bot

o

ol

ol

ol

ol ot ong ok on tol tol tot tong tok ton

tol tot tong tok ton tot tul tut tung tuk tun

tong

tok

ton


rot dok to lon ro kom tol lo tik anga ana brah brol

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: to, tol, tu, tul, do, dok, du, duk, ru, ro, rot, wong

Diblajari nulis aksara gedé: o, O, s, S

Nggandèng suwara


dol

bodol

bodol

é

po

po

rok

rok

roké

bo

bo

long

long

longané

o

o

rong

rong

rong-orongé

a

pa

pa

da

da

daké

a

la

la

ra

ra

rané

a

ba

ba

la

la

lané

a

ka

ka

ra

ra

rané


bodol pada bolong bala orong kara

larané balané padaké karané bolongané porok

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: padaké, pada, bodol, larané, lara, porok, poroké,

balané, bala, bolong, bolongané


102

pe

pe

des

des

desé

pe

kepe

tuk

tuk

tuk

o

o

brol

brol

brol-obrolan

o

o

o

mong

mong-omong

mong-omongan

Sen

kang Sen

tot

tot

tot

Pén

kang Pén

tong

tong

tong

Ngang

désa Ngang

su

su

su

tu

ketu

ron

ron

ron

pru

nan

nan


désa Ngangsu pedes keturon obrol-obrolan ngabrah

kang Sentot kang Péntong kepetuk omong-omongan prunan

14. Diblajari sing nulis: Prunané Sentot nak ngombé Kolah ora trima sak botol.

Tembung liya ing njero ukara






wa

kuwa

rek

reken

é

kepé

kepé

nak

nak

naken

pe

kepe

des

desen

"Wetengku warek tenan."

"Adikku kuwareken banah.

"Apa kowé wis warek?"

"Awaké déwé nganti kuwareken nanging adikku isik kaliren."

"Bakminé rasané énak."

"Adikku awaké ora krasa kepénak."

"Sangking kepénaken sing omong-omongan nganti wengi."

"Sambelé lombok pedes."

"Nanging kadung rampung mangan lombok terus kepedesen.

Dongèngan



Terus ditakoni:

Sentot lan Péntong iku apané pak Pawiro?

Sentot karo Péntong terus pada ngapa?

Kadung rampung pada kenèng apa lan terus pada ngapa?

Entèk-entèkané terus pada ngapa?



tomatis

kepetuk




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 78

Mbalèni


Tembung anyar: lombok





botol baskom kebo radio lombok sikat

Suwara anyar: bok


103





lomb

b

ok

ok

ok

o

b

lomb

o

ok

ok

ok

ok om ong on ot bok bok lom rong bon tot

bok lom rong bon tot lom buk lum rung bun tut

rong

bon

tot


rot dok to lon ro kom tol lo tik anga ana lung kil

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: wu, wung, wo, wong, du, dum, do, dom, bu, bun, bo,

bon

Diblajari nulis aksara gedé: l, L, k, K

Nggandèng suwara:


dol

bodol

bodol

é

po

po

rok

rok

roké

bo

bo

long

long

longané

o

o

rong

rong

rong-orongé

a

pa

pa

da

da

daké

a

la

la

ra

ra

rané

a

ba

ba

la

la

lané

a

ka

ka

ra

ra

rané


bodol pada bolong bala orong kara

larané balané padaké karané bolongané porok

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: karané, kara, orong-orongé, balané, bala, bolongané,

padadé, pada, bodolé, larané, lara


té

rong

rong

bu

tuh

tuh

ke

bon

bon

pi

pi

rang

rang

rang-pirang

sa

sa

lok

lok

loké


térong butuh kebon pirang saloké

14. Diblajari sing nulis: Anaké senengé éram-éram karo endok pitik.







ku

keku

rang

rangan

d

tak d

nged

dund

didum-d

umi

umi

umi

um

umké

"Lurahé dundum beras, nanging kurang waé."

"Keboné simbah pada kekurangan pangan."

"Lurahé dundum beras."

"Aku wis ngedumi duwit."

"Apa kaé mau wis tak dumi?"

"Berasé didum-dumké karo lurahé."

104

Dongèngan



Terus ditakoni:

Pak Pawiro nduwé tanduran apa waé nang keboné?

Nèk wantyiné ngunduh terus pawetuné diapaké?



kebon

nembung




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 79

Mbalèni


Tembung anyar: gagak





gagak botol baskom kebo radio lombok

Suwara anyar: gak






gag

g

ak

ak

ak

g

gag

ak

ak

ak

ak am u un e gak gak gam gu gun ge

gak gam gu gun ge gam kak kam ku kun ke

gu

gun

ge


gak bur wur reng ge gun gu dul pan lis ngré sik be

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: gak, kak, gur, kur, gi, ki, ga, ka, gam, bar, dik, nuk,

bur, wur

Diblajari nulis aksara gedé: g, G

Nggandèng suwara


gun

dul

dul

gam

gam

bar

bar

barané

ga

gang

gang

a

ga

nega

ra

ra

ra

gu

gu

lu

lu

luné

ge

lis

lis

gu

pak

pak

mén

dong

dong

te

kate

ka

kan

ko

tor

tor

koni-

koni

koni


gundul gambaran negara gagang koni-koni gelis

gulu gupak méndong katekan gulu kotor

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: kuru, guru, gagu, kaku, gagang, kakang, galak, kalah,

gelut, keluh, gila, kira

105

Tembung kerjanan






be

dibe

dibe

dil

dili

dilké

"Kakangku adol bedil."

"Alap-alapé dibedili karo kakangku."

"Wim dibedilké koni-koni."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa kok dibekér nak kowé nékat mbedil manuk gagak?



butuh

budal




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 80

Mbalèni


Tembung anyar: geger





geger gagak botol baskom kebo radio

Suwara anyar: ger






geg

g

er

er

er

e

g

geg

e

er

er

er

e a ah am i ge ge ga gah gam gi

ge ga gah gam gi ga nge nga ngah ngam ngi

gah ke ka kah kam ki

gam

gi


mun mat lis dok tok rep ara suk lem gah bot sok

106

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ger, nger, ge, nge, ken, klik, plem, go, gok, ngu, gu,

blum


Nggandèng suwara


gi

tok

tok

Gi

kang Gi

mun

mun

mun

ga

diga

wa

wa

wa

ga

diga

wé

wé

wé

gu

digu

gah

gah

gah

ga

wan

wan

go

sok

sok

gan

began

dring

dring

dringané

gam

pang

pang

té

poté

apoté

ker

ker

ker

ker

dok

dok

ter

ter

teran

ngu

sung

sung

na

rik

rik


gitok digawa digawé digugah kang Gimun gawan gosok

gampang apotéker dokteran ngusung begandringané narik uga

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Gegeré kudu digosok karo obat gosok.

Tembung kerjanan






ga

tak ga

diga

wé

wé

wé

ga

tak ga

diga

wa

wa

wa

go

tak go

digo

sok

sok

sok

gu

tak gu

digu

gah

gahi

gah

"Méndongé tak gawé dadi klasa."

"Klasané digawé turu."

"Anakku tak gawa lunga."

"Anakku digawa siwané nang setat."

"Bané montor tak gosok nganti resik."

"Sakbaré bané digosok terus kétok apik."

"Wong sak omah tak gugahi."

"Aku digugah karo anakku."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apané kang Gimun lara?

Gegeré kudu digosok karo apa?

Nak ora ngono, kenèng apa?



gitoké

ngusung




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 81

Mbalèni


Tembung anyar: degan




107


degan gagak geger botol baskom kebo

Suwara anyar: gan






deg

g

an

an

an

g

deg

an

an

an

an a e i u gan gan ga ge gi gu

gan ga ge gi gu ga gran gra gre gri gru

ge glan gla gle gli glu

gi

gu


ge gle gre ga gla pen lis kik tri gan lut ris wal

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ga, gla, gra, gap, gas, grom, gruk, get, gong, ges

Diblajari nulis aksara gedé: d, D, p, P

Nggandèng suwara


do

do

dol

dol

dolan

an

ti

tri

tri

ku

diku

peng

peng

pengi

ke

kre

mes

mes

mes

gi

gri

mis

mis

mis

ge

lis

lis

la

ris

ris

ge

lem

lem

ge

lut

lut

pen

ting

ting

da

wet

wet


dodolan antri penting gelis ngombé dikupengi

gelem dawet laris gelut grimis kremes

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Awan-awan Simbah lanang ngombé dawet nganti

telung lodong. Daweté énak tenan lan panasé dina iku pada waé ora nguwati.

Tembung kerjanan






an

dian

ngan

tri

triké

triké

"Aku antri tuku roti."

"Simbah diantriké roti putuné."

"Kakangku ngantriké roti Siwané."

"Nak udan-udan aku wegah budal lunga antri."

"Bibikku saben-saben diantriké lenga mangan ponakané."

"Arang-arang sing pada gelem ngantriké kenalané."

"Nak kowé lunga antri kowé kudu sabar."

"Gimun ora bisa tuku bukuné nak ora diantriké karo adiké."

"Gimun sing tukang ngantriké beras bibiké nang pasar."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Bakulé degan jenengé sapa?

108

Kenèng apa kok sing tuku nganti pada antri-antri?

Kenèng apa bakulé degan kok arang-arang kétok?



dikupengi




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 82

Mbalèni


Tembung anyar: mbengok





mbengok degan geger gagak botol baskom

Suwara anyar: mbe






mbe

mbe

be

e

ngok e

be

mbe

mbe

ngok

be bo bi bu ba mbe bingung butuh balik

mbe mbo mbi mbu mba mbo mbingungi mbutuhké mbalik

mbi

mbu

mba


mbe me mbi bi mlo ngé ngin kil sir tik slam blim mba

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: bu, mbu, bé, mbé, mle, mre, be, mbe, plem, ngon, pé,

bat, mba


Nggandèng suwara


gro

gro

bak

bak

baké

man

dek

dek

grum

grum

bul

bul

bulan

gre

ges

ges

en

dien

tup

tup

tupi

ngem

pet

pet

kru

kru

kup

kup

kupan

li

ngli

lir

lir

lir

be

mbe

ngi

ngi

ngi

mbe

mbe

ngi

nginé

a

kra

sa

sa


grobak mandek grumbulan greges dientupi

krukupan krasa nglilir mbengi ngempet

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Sapa seneng ingon-ingon kudu uga seneng ngaritké

ingon-ingoné. Nak krasa ora kepénak kudu gelis-gelis ngombé obat.

Tembung kerjanan


109





be

mbe

dibe

sik

siki

siki

bun

mbun

dibun

del

deli

deli

ba

mba

lik

lik

bing

mbing

ung

ungi

bu

mbu

tuh

tuhké

bu

mbu

wang

wang

"Wim besik-besik lataré."

"Wim mbesiki nang sanding kandang wedus."

"Latarku dibesiki karo Wim."

"Aku nduwé duwit tak bundel karo tali."

"Duwitku tak bundeli karo tali."

"Duwité dibundeli nang kertas."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa Sentot mbengok-mbengok?

Terus Sentot nang endi lan ngapa?

Apa Sentot kuwat ngempet larané?

Apa mbenginé bisa turu?



mbingungi




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 83

Mbalèni


Tembung anyar: mbubuti





mbubuti mbengok degan geger gagak botol

Suwara anyar: mbu






mbu

mbu

bu

u

buti u

bu

mbu

mbu

buti

bu bo bi be ba mbu mbu mbo mbi mbe mba

mbu mbo mbi mbe mba mbo bu bo bi be ba

mbi

mbe

mba


mbo mbe me ga gak gong gre glé ger mla mra

110

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: mbe, mbu, mbo, mba, mra, mle, ger, gur, gir, mla, gong

Diblajari nulis aksara gedé: b, B, r, R

Nggandèng suwara


gi

Legi

nah

nah

nah

pi

pi

tik

tik

tiké

a

a

pik

pik

pik-apik

min

tok

tok

u

u

sung

sung

sung-usung

kem

bang

bang

du

sedu

sedu

lur

lur

lur

lur-seduluré

mer

mer

ga

ga

gané

kum

pul

pul

nam

pa

pa


mintok kembang kumpul sedulur-seduluré gampang nampa

pitik apik merga usung-usung Leginah mbenginé

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Leginah budal nang pasar tuku werna-werna bumbu.

Bumbuné tekan omah terus digawé mbumboni saté.

Tembung kerjanan






bu

bu

dibu

mbu

but

butané

buti

buti

be

mbe

dol

dol

bum

mbum

bu

boni

bu

mbu

wang

wangi

bun

mbun

del

deli

"Saben setu Leginah ngréwangi Bibik mbubuti pitik."

"Pitiké bubutané gampang nak pinter sing mbubuti."

"Mintoké dibubuti karo Simbah lanang, mergané Leginah ora bisa mbubuti déwé."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa kok ènèng ramé-ramé?

Apa kebungahané Leginah sangka nampa sumbangan okèh?

Ing dongèngané iki kowé nitèni ènèng pernatan apa ora?



kado




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 84

Mbalèni


Tembung anyar: bètèt





bètèt mbubuti mbengok degan geger gagak

Suwara anyar: tèt


111





bèt

t

èt

èt

èt

è

t

bèt

è

èt

èt

èt

è è è è è bè bè rè wè gè pè

bè rè wè gè pè rè bé ré wé gé pé

wè be re we ge pe

gè

pè


bé we rè ré wèl gèl me mé mè té tèt nèng nge

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: bè, bé, kè, ké, né, nèk, gé, gèk, dé, dè, lé, lè.

Diblajari nulis aksara gedé: e, é, è, E

Nggandèng suwara


ba

mba

gèk

gèk

gèké

Rè

pak Rè

wèl

wèl

wèl

mu

lih

lih

nge

lih

lih

ka

bèh

bèh

be

bengak-be

ngok

ngok

ngok

ko

seko

lah

lah

lah

ba

mba

rang

rang

rang

dèk

né

né

ngé

ngé

ling

ling

lingké


mulih ngelih kabèh bengak-bengok sekolah mbagèké

nembung dèkné kuwi ngélingké pak Rèwèl mbarang

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Simbah saben-saben ngélingké aku nèk ènèng wong

teka kudu dibagèké. Awit lumrahé iku mau, luwih-luwih sing tuwa-tuwa perlu

dibagèké karo sing nom-nom.

Tembung kerjanan






ba

mba

rang

rang

rang

"Paimin tuku klambi."

"Adikku tuku klambi mbarang."

"Anaké siwaku mèlu tuku sepatu mbarang."

"Dèkné mbarang budal nonton kina."

"Pak Rèwèl tuku buku."

"Adikku tuku buku mbarang."

"Anaké pak Rèwèl mèlu tuku tas mbarang."

"Dèkné mbarang budal nonton kina."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Bètèté pak Rèwèl iku kapan senengé bengak-bengok?

Anaké pak Rèwèl kulinané dolanan karo sapa?

Kenèng apa nèk dong kok pada lali mangan?



dolanané


112



Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 85

Mbalèni


Tembung anyar: bèbèk





bèbèk bètèt mbubuti mbengok degan geger

Suwara anyar: bèk






bèb

b

èk

èk

èk

è

b

bèb

è

èk

èk

èk

è è è è è bèk bèk nèk wèk gèk pèk

bèk nèk wèk gèk pèk nèk bé ré wé gé pé

wèk bek nek wek gek pek

gèk

pèk


bèk kèt wèl nèh nèk neng rek ré bé bèh tep né bè

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: bèk, bé, ké, kèk, ngan, se, tok, ngu, nge, tep, bot, tèt,

dol, nèk, kar


Nggandèng suwara


sam

pèk

pèk

re

re

but

but

butan

ké

tok

tok

ba

diba

gèk

gèk

gèké

an

antep-an

tep

tep

tep

bo

bo

bot

bot

boté

gem

bèr

bèr

ma

ma

rak

rak

raké

mla

mla

ku

ku

kuné

mè

mè

kèng

kèng

kèng-mèkèng


antep-antep sampèk kétok boboté mlakuné

mèkèng-mèkèng rebutan gembèr kabèh maraké

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nak ènèng wong teka, lumrahé dibagèké. Bèn wongé

bisa krasa nak digatèké. Awit nak ora ngono, wongé ora bakal krasan sing dolan nang

omahmu.

Tembung kerjanan






113

re

re

dire

ngre

but

butan

buti

but

pa

dipa

dipa

kan

kani

kaké

"Pada ngrebut duwit."

"Wong-wong rebutan pangan."

"Kukuné direbuti sing gedé-gedé."

"Iki pakan sapi."

"Sapiné dipakani karo mamangku."

"Pakané sapi iku dipakaké sapiné."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Pak Rèwèl iku nduwèni trésna apa ora karo bèbèké?

Apa bèbèké iku gering-gering?

Bèbèké didoli kenèng apa?



dipakani




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 86

Mbalèni


Tembung anyar: mbedil





mbengok degan geger mbedil botol baskom

Suwara anyar: mbe






mbe

mbe

be

e

dil e

be

mbe

mbe

dil

be bo bi bu ba mbe mbe mbo mbi mbu mba

mbe mbo mbi mbu mba mbo me mo mi mu ma

mbi

mbu

mba


mbe me mbi bi mlo ngé ngin kil sir tik slam blim mba

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: bu, mbu, bé, mbé, mle, mre, mbe, plem, gas, pé, tun,

kru, tré, bat, mbat

Diblajari nulis aksara gedé: g, G, a, A

Nggandèng suwara

114


ga

ga

gas

gas

gasané

bing

mbing

ung

ungi

rés

trés

ditrés

na

na

na

nani

weng

mbeng

i

iné

ge

tun

tun


gagas Mbah ditrésnani mbenginé getun mbingungi mbarang

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Sapa seneng ingon-ingon kudu uga seneng ngaritké

ingon-ingoné. Nak krasa ora kepénak kudu gelis-gelis ngombé obat.

Tembung kerjanan






be

mbe

dibe

sik

siki

siki

bun

mbun

dibun

del

deli

deli

"Gimun besik-besik lataré."

"Gimun mbesiki nang sanding kandang wedus."

"Latarku dibesiki karo Gimun."

"Aku nduwé duwit tak bundel karo tali."

"Aku mbundeli duwit nang sarungku."

"Duwité dibundeli karo kertas."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Sing nang keboné Simbah ing dongèngan iki sapa?

Lah dèkné mbedil apa nang kono?

Jalaran apa adiké Simbah kok susah?

Sapa sing ngelu sirahé lan jalarané apa?



Mbah




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 87

Mbalèni


Tembung anyar: tèklèk





tèklèk bèbèk bètèt mbubuti mbengok degan

Suwara anyar: klèk






115

tèkl

kl

èk

èk

èk

è

kl

tèkl

è

èk

èk

èk

è è è è è klèk klèk nèk kèk pèk wèk

klèk nèk kèk pèk wèk nèk klèh nèh kèh pèh wèh

kèk klé né ké pé wé

pèk

wèk


klèk klé ke me mé nèng neng se sé sèn pen pèn wèl

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: klèk, nèk, kèk, ké, wèl, ben, te, se tè, dèk, né, en, nem,

wé, mlen, ngen

Diblajari nulis aksara gedé: u, U

Nggandèng suwara


pi

sepi

san

san

san

dèk

né

né

nem

tinem

bang

bang

bang

a

a

doh

doh

dohé

mlen

tung

tung

ka

bèh

bèh

en

en

di

di

di-endi

lung

lelung

an

an

an

mo

ro

ro

gam

pang

pang

ga

rega

né

né

né


sepisan dèkné tinembang adoh mlentung kabèh rusak

lelungan moro gampang okèh endi-endi larang mbanget

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nèk anak-anak pada ora manut, wong tuwané pada sedi

atiné.

Tembung kerjanan






li

kuli

na

na

na

kuli

kuli

dikuli

na

nané

naké

ma

ma

ra

ra

raké

"Rinah nduwèni kulina mangan roti saben ésuk."

"Kulinané adiké pada waé karo dèkné."

"Nak durung kulina kudu ndang dikulinaké."

"Brompitku rusak sing maraké aku ora bisa niliki kowé."

"Adikku wédok sing maraké aku durung bisa tuku montor."

"Aku kenal apik karo dèkné maraké dèkné sing ngréwangi aku ora éman."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Sapa sing kulina tèklèkan?

Kenèng apa sikilé pada mlentung?

Kepénaké kepriyé nèk tèklèkan?



dinembang




116

Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 88

Mbalèni


Tembung anyar: yuyu





yuyu tèklèk bèbèt mbubuti mbengok degan

Suwara anyar: yu






yuy

y

u

u

u

y

yuy

u

u

u

u a i o e yu yu ya yi yo ye

yu ya yi yo ye ya gu ga gi go ge

yi

yo

ye


ya yi gi gang yan yeng gak ger bo kom mbe mbu ngok

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ge, ye, gé, yè, pèng, len, yèn, yé, yang, yup, gem, mri,

bra, ngré, yat

Diblajari nulis aksara gedé: y,Y, u, U

Nggandèng suwara


pri

kepri

yé

yé

yé

gè

pèng

pèng

ru

gemru

duk

duk

duk

a

pa

wak

wak

wakané

su

rut

rut

gu

yup

yup

mri

yang

yang

bra

yat

yat

wa

yah

yah

ling

kéling

an

an


kepriyé gèpèng gemruduk pawakané surut mriyang guyup

wayah kabèh kélingan mlentung dèkné bener-oraké rusak

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Wong urip nak brayaté gedé mesti ya nak ènèng perlu

apa waé bisa èntèng, awit sak brayat bisa mèlu ngréwangi nak pada guyup sing

seduluran.

Tembung kerjanan






ti

ti

mbok ti

tèn

tèni

tèni

ti

ni

diti

tèn

tèni

tèni

"Aku bisa nitèni déwé."

"Iku kenèng mbok titèni tenan."

117

"Aku nitèni nak pada petel sing tandang gawé."

"Iku kenèng dititèni awit ènèng temené."

"Yuné nitèni nak adiké mriyang."

"Nang omongané kenèng dititèni nak mriyang."

"Kepriyé kowé bisané nitèni?"

"Kenèngé dititèni iku kepriyé?"

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kowé nampa piwulang apa sangka dongèngané yuyu?

Ing wantyi apa yuyu sing pada njedul?

Wantyi apa sing pada ngerong?



guyup




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 89

Mbalèni


Tembung anyar: payung





payung yuyu tèklèk mbubuti degan gagak

Suwara anyar: yung






pay

y

ung

ung

ung

y

pay

ung

ung

ung

ung in on èn up yung yung yin yon yèn yup

yung yin yon yèn yup yin gung gin gon gèn gup

yon

yèn

yup


yung gung ga ya yi yat mbi bra nge mri yé yang gok

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: yung, mbu, nèk, nas, mung, ga, ge, yon, ngung, mes,

but, sor, yar, yuk

Diblajari nulis aksara gedé: y, Y

Nggandèng suwara


mbu

mbu

tuh

tuh

tuhké

te

te

ge

ge

gesé

ngung

ngung

kul

kul

kuli

bi

bi

yar

yar

yarké

pa

pa

trap

trap

trapé

118

yup-

yup

yupan

pa

pa

yung

yung

yungan

pa

pa

yon

yon

yoné

pum

pung

pung

a

kema

yu

yu


mbutuhké tegesé ngungkuli patrap biyarké yup-yupan kesebut

payon guyup kemayu payung sitok sakdurungé payungan

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Yuku nak budal nang endi-endi seneng payungan.

Dèkné payungan ora sangka kemayuné nanging sangka setitiné. Anak-anak uga bisané

guyup nèk udan lan namung ènèng payung sitok.

Tembung kerjanan






si

si

tak si

mbok si

yar

yarké

yarké

yarké

si

disi

kok disi

yarké

yarké

yarké

"Aku sing tukang nata kabar-kabar sing disiyarké saben ésuk."

"Saben ésuk kabar-kabar tak siyarké sangka radio."

"Apa kabaré wis disiyarké?"

"Apa kabar-kabar wis mbok siyarké?"

"Kabar-kabar durung disiyarké."

"Kabar-kabaré kok durung disiyarké."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa saben wong mbutuhké payung?



yup-yupan




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 90

Mbalèni


Tembung anyar: layang





layang payung yu-yu bètèt mbengok degan

Suwara anyar: yang






lay

y

ang

ang

ang

y

lay

ang

ang

ang

119

ang uk ar é un yang yang yuk yar yé yun

yang yuk yar yé yun yuk gang guk gar gé gun

yar

yé

yun


yuk mbé bé guk mli klèk ngok dil tré mri ngla yar gar

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: yang, ngla, ga, yèn, ko, mbé, tré, suk, nal, ke, yan, yé,

ben, guk

Diblajari nulis aksara gedé: y, Y, s, S

Nggandèng suwara


Indo

Indo

Indo

né

nésie

ke

ke

ke

nal

nalan

nalanku

ngu

ngu

ngu

li

linah

la

ngla

yang

yangi

ga

nega

ra

ra

ra

Al

Gusti Al

lah

lah

lah

mbi

yèn

yèn

se

se

kolah

kolahané

mbé

suk

suk

tré

ditrés

na

nani

Ya

kang Ya

tin

tin

tin

Sa

yu Sa

yem

yem

yem


mbésuk mbiyèn kenalanku trésna ditrésnani sekolahané negara

mbok kang

Yatin

yu Sayem Gusti Allah ngulinah nglayangi Indonésie

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Mbiyèn aku seneng layang-layangan karo kenalanku

sing omahé nang désa liya. Yèn kowé kerep nulis layang iku apik, awit bisa ngulinahé

tulisanmu.

Tembung kerjanan






pe

pe

tak pe

ner

nerké

nerké

bu

dibu

mbok dibu

wang

wang

wang

né

kok né

kat

kat

"Aku nitèni nak ora pener, mulané tak penerké."

"Barang béngkong perlu tak penerké"

"Barang sing ora apik mbok dibuwang waé."

"Barang apik mbok disimpeni."

"Udan-udan kok nékat dolan."

"Sing wis sugih kok pandar ditambahi."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa yu Sayem saben dina nampa layang?

Kenèng apa dèkné kok bungah tenanan?

Adiké iku sing sekolah nang negara endi?



Suriname




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 91

120

Mbalèni


Tembung anyar: banyak





layang payung yuyu tèklèk bèbèk mbedi

l

Suwara anyar: nyak






bany

ny

ak

ak

ak

ny

bany

ak

ak

ak

ak i e u ok nyak nyak nyi nye nyu nyok

nyak nyi nye nyu nyok nyi ngak ngi nge ngu ngok

nye

nyu

nyok


nyok nyo nyuk nyu nyak ngak yak bèk mbe sor lut kom ngo

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ngak, nyak, yak, ngok, nyok, mbe, tik, nyik, gak, ger,

plem, blum, sor

Diblajari nulis aksara gedé: p, P, e, è, é, E

Nggandèng suwara


so

nyo

sor

sor

sori

sa

nya

pu

pu

pu

nye

kel

kel

no

no

sor

sor

sori

ngo

yak

yak

lé

na

na

li

li

ya

ya

yané

mbe

lis

lis

a

a

nèh

nèh

nèh-anèh

gan

began

dring

dring

dringan


léna iya ngoyak liya liyané begandringan nyekel

nosori gelut nyosori kabèh guyup anèh-anèh pikiran

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Banyak waé ora bisa guyup nèk pirang-pirang sak

kombong. Enèng sing nakal lan ngoyak. Nèk dong kaé guyup nanging nèk dong

namung pada gelutan.

Tembung kerjanan






pi

pi

kir

kiran

pi

dipi

kir

kir

pi

mi

kir

kir

"Aku mikir nèk begandringané bakalé penting banget."

"Kowé nduwèni pikiran apa?"

"Manungsa sing dipikir nèk dong anèh-anèh."

o

ngo

mong

mongi

o

dio

mong

mongi

"Pamanku dipèk kepénaké waé nèk ngomong."

"Sapa waé sing pada diomongi?"

"Kakangé ngomongi adiké nèk ora intuk mbelis."

121

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa yu Sayem seneng karo banyaké?

Kowé bisané nitèni nang apa?

Suwi-suwi yu Sayem nduwé pikiran kepriyé?



nyosori

ngoyaki




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 92

Mbalèni


Tembung anyar: penyu





penyu banyak layang payung yuyu mbengo

k

Suwara anyar: nyu






pe nyu

nyu

pe

nyu

nyu

u i e ok ak nyu nyu nyi nye nyok nyak

nyu nyi nye nyok nyak nyi ngu ngi nge ngok ngak

nye

nyok nyu nyi nye nyok nyak

nyak yu yi ye yok yak


nyu ngu nyok ngok nye nge nyen yèn nyak ngah tuk gan lep

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ngang, nyak, ngak, nyen, nge, nye, ye, ngok, nyok, ngu,

nyu, yèn

Diblajari nulis aksara gedé: t, T, p, P

Nggandèng suwara


te

te

ngah

ngah

ngah-tengahé

pe

kepe

tuk

tuk

tuk

sam

pèk

pèk

man

dek

dek

a

a

doh

doh

dohé

gro

bak

bak

mbi

yèn

yèn

o

dio

yak

yak

yak

ring

ring

kih

kih

kih-

ringkih

nya

wang

wang

a

nya

na

na

a

nyar

nyar


122

sampèk dèkné mbanget ngabrah tengah-tengahé nyana grobak

kepetuk mandek dioyak mbiyèn ringkih-ringkih anyar nyawang

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Penyu iku nèk nang banyu rosané kaya montor. Aku

nèk dong nyawang penyu kaé bisa gila déwé, awit mbiyèn aku wis tau dioyak karo

penyu.

Tembung kerjanan






ten

diten

dang

dangi

nen

keten

dang

dang

"Montoré nendang grobak kimar."

"Grobaké ketendang montor."

"Sing ringkih-ringkih pada ditendangi karo sing rosa-rosa."

pe

kepe

tuk

tuk

pe

dipe

tuk

tuki

"Aku wis suwi ora petuk karo kakangku."

"Kapan aku bisa petuk karo Simbah menèh?"

"Wingi soré Simbah kepetuk karo kakangé."

"Besaré dipetuki karo guru-guru sekolahan."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa pak Amat kok wedi penyu?

Apa pak Amat iku wong sing ora nduwèni kekendelan?

Penyu iku sabané nang endi?



mendang

ngabrah




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 93

Mbalèni


Tembung anyar: nyebar





nyebar penyu banyak layang payung yuyu

Suwara anyar: nye






ny

ny

ebar

e

e

ny

ny

ebar

e

e

123

e i u o a nye nye nyi nyu nyo nya

nye nyi nyu nyo nya nyi ne ni nu no na

nyu

nyo nye nyi nyu nyo nya

nya ye yi yu yo ya


nge nye ye nyi nyem yèn nyèn duh muh yah bah kèh nyak

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nge, nye, ye, nyi, ni, yi, yèn, nèn, muh, yah, kèh, nyok,

nyem

Diblajari nulis aksara gedé: t, T, b, B

Nggandèng suwara


tla

tèn

tèn

nye

nye

mek

mek

mek-nyemek

ren

ren

deng

deng

denga

n

mbé

suk

suk

san

nyan

ding

ding

ding

ngun

duh

duh

nyem

bah

bah

ga

bah

bah

pa

nèn

nèn

mba

yar

yar


gambar gabah nyebar nyembah mbayar mbésuk

wayah nyanding rendengan rampung panèn kepéngin

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Yu Sayem ngingu banyak pirang-pirang. Banyaké iku

seneng tarung lan nyosori liyané.

Tembung kerjanan






lu

nglu

muh

muh

muhi

"Aku nglumuhi tenan sing arep budal dolan."

"Tak nglumuhi tenan mlaku nang udan-udanan."

"Kok ora ènèng sing pada nglumuhi."

"Mbok pada nglumuhi nèk ora nduwé montor déwé."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Wayahé rendengan iku tegesé apa?

Kowé nèk kepéngin bisa ngunduh, perlu nduwèni watek apa?

Pak Panyul nduwèni watek apa?



nglumuhi

nyanding




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 94

Mbalèni


124

Tembung anyar: nylomprèt





nylomprèt nyebar payung tèklèk mbubuti degan

Suwara anyar: nylom






nyl

nyl

ny

omprèt

om

om

om

ny

nyl

nyl

om

om

om

omprèt

om am è en nylom nylom nylam nylé nylen

nyom nyam nyè nyen nylam nglom nglam nglé nglen

nylom nylam nylè nylen nylè

nylen


nylom nglom nyla nylen ngli nylo nglem slam slè nylè

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nylom, nylè, nglè, nylam, nglam, nyli, pit, mur, met,

tik, nylem

Diblajari nulis aksara gedé: ny, Ny, w, W

Nggandèng suwara


nya

menya

nyi

nyi

nyi

ma

in

in

tan

pa

pa

ko

seko

seko

lah

lah

lahan

nglem

pit

pit

nyle

nèh

nèh

nylo

rot

rot

nylen

tik

tik

nylem

pit

pit

nyli

mur

mur

ngli

ling

ling


menyanyi main sekolahan tanpa nylenèh nglempit

nylempit nylorot nglorot nyletik nglentik nylimur

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Aku lan kowé menawa durung tau nyinau nylomprèt.

Nanging saiki ènèng okèh sing bisa nylomprèt tanpa nyinau.

Tembung kerjanan






mlé

mlé

yat

yat

yat-mléyot

mbe

mbe

ngak

ngak

ngak-mbengok

"Aku durung bisa dandan-dandan, mulané ya mléyat-mléyot kabèh."

"Sapiné sewengi muput mbengak-mbengok waé."

"Nèk kaboten awak, mlakuné sentéyat-sentéyot."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa nak sekolah kowé bisa nyinau nylomprèt?

Nèk kowé nylomprèt kudu kepriyé napasmu?


125


nylenèh

menyanyi




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 95

Mbalèni


Tembung anyar: tyèrèt





tyèrèt nylomprèt nyebar banyak payung bètèt

Suwara anyar: tyè






tyèr

r

èt

èt

èt

r

tyèr

èt

èt

èt

ing an em ut é tying tying tyan tyem tyut tyé

tying tyan tyem tyut tyé tyan nying nyan nyem nyut nyé

tyem

tyut

tyé


nylom nglon tyan nyan tyut tyem nyem nylem nglem ngop

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tying, tyan, tyem, nyem, nglom, tyut, tyé, nyan, nying,

ngam

Diblajari nulis aksara gedé: w, W, m, M

Nggandèng suwara


tye

ditye

kel

kel

kel

tyi

tyri

wis

wis

wis

pan

tyèn

tyèn

tye

pet

pet

tyam

tyam

-tyaman

tye

tye

luk

luk

luk-tyeluk

mru

put

put

sam

pèk

pèk

re

get

get


dityekel tyriwis pantyèn tyepet tyam-tyaman

mruput sampèk reget ngombé tyeluk-tyeluk

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nang sekolahan anak-anak ora namung diwulangi nulis

lan menyanyi, nanging uga main musik. Enèng sing main kitar lan ènèng liyané sing

main orgel.

Tembung kerjanan

126






tyo

mentyo

mentyolat-mentyo

lot

lot

lot

lot

"Botyah-botyah seneng mentyolat-mentyolot."

"Bibikku mlakuné sentéyat-sentéyot."

"Anakku bolak-balik seneng takon."

"Duwité okèh, mulané bolak-balik nang setur."

"Sedina muput dèkné sing rana-réne."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa ta sing maraké simbah wédok ngelu?

Wédang apa sing disenengi karo Simbah wédok?



ngombé

ngelu




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 96

Mbalèni


Tembung anyar: mantying





mantying nylomprèt tyèrèt banyak payung bètèt

Suwara anyar: tying






manty

ty

ing

ing

ing

ty

manty

ing

ing

ing

ing an em ut é tying tying tyan tyem tyut tyé

tying tyan tyem tyut tyé tyan nying nyan nyem nyut nyé

tyem

tyut

tyé


nylom nglon tyan nyan tyut tyem nyem nylem nglem ngop

127

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tying, tyan, tyem, nyem, nglom, tyut, tyé, nyan, nying,

ngam


Nggandèng suwara


on

ti

ti

ke

bek

bek

tyin

tyin

tyang

tyang

tyang-tyintying

si

disi

nyi

sik

sik

siki

siki

pan

pan

man

tying

tying

tyingé

tying

tye

tèk

tèk

wan

tyi

tyi

tyi

tyi

lik

lik

lik-

tyilik

pi

kepi

sé

sé

sé


nyisiki wantyi tyintyang-tyintying onti pantyingé

kepisé tyetèk tyilik-tyilik kebek mentyolot

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Sapa waé seneng mantying kudu ora wedi blasakan

nang tengahé alas. Awit iwak iku ora ènèng sing uripé nang setat apa nang dalan

aspalan.

Tembung kerjanan






ngo

ngo

yak

yak

yak-ngoyak

"Sekauté ngoyak-ngoyak maling."

"Anakku bolak-balik seneng takon."

"Sedina muput dèkné sing rana-réne."

"Botyah-botyah seneng mentyolat-mentyolot."

"Wot-wotané kudu didandani, awit wis soyak-sayik."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Senengané mang Sukar ngapa tanpa nyambutgawé?

Kènèng apa kok mang Sukar nganti sentéyotan sing mlaku?

Dèkné sing mantying intuk iwak apa waé?



nyisiki

mruput




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 97

Mbalèni


Tembung anyar: ketyemplung



128



mantying tyèrèt nylomprèt nyebar ketyemplung layang

Suwara anyar: tyem






ketyem

tyem

plung

plung

plung

tyem

ketyem

plung

plung

plung

em an ah et ir tyem tyem tyan tyah tyet tyir

tyem tyan tyah tyet tyir tyan yem yan yah yet yir

tyah

tyet tyem tyan tyah tyet tyir

tyir nyem nyan nyah nyet nyir


yem nyen tyem tyir nyir yah nyet tyet tyah nyu pèk

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tyan, pèk, tyah, tye, nyu, èm, ngak, gèn, nyan


Nggandèng suwara


tye

pol

pol

èm

bèr

bèr

tye

tye

luk

luk

luk-tyeluk

nyu

wun

wun

nyan

ketyan

dak

dak

dak

gèn

tèr

tèr

mek

sa

sa

tye

ketye

dek

dek

deken

bo

tyah

tyah

pu

tyet

tyet

tya

tya

ya

ya

yané


tyepol èmbèr tyeluk-tyeluk nyandak gèntèr ketyandak

meksa putyet ketyedeken nyuwun botyah tyaya

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Simbah Sayem tanginé saben ésuk mruput tenan. Nèk

tangi sing dityekel ya tyèrèté.

Tembung kerjanan






tye

ketye

dek

deken

nyan

ketyan

dak

dak

nyem

ketyem

plung

plung

tye

ketye

pit

pit

"Seturé tyedek omah."

"Sing nglakoké montoré ketyedeken."

"Aku déwé durung bisa nyandak."

"Piwulangané saiki ketyandak tenan."

"Simbah nyemplung nang got."

"Simbah ora ketyemplung nang got."

"Kutyingé nyepit nang sanding ambèn."

"Sikilé ketyepit watu."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa kok mang Sukar bingung?

129

Sapa sing dityeluki karo dèkné?

Kenèng apa tyayané anaké kok malih putyet?



bengak-bengok




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 98

Mbalèni


Tembung anyar: tyriping





ketyemplung tyriping mantying nyebar mantying nylomprèt

Suwara anyar: tyri






tyri

tyri

tyi

i

ping

i

tyi

tyri

tyri

ping

tyi tyok tyè tyet tyri tyri tyrok tyrè tyret

tyri tyrok tyrè tyret tyrok tyli tylok tylè tylet

tyrè nyli nylok nylè nylet

tyret nyri nyrok nyrè nyret


ya tyèn tyri nyah gu tyah tèl gah ge tyret tylok

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tylok, tyret, ge, gah, tèl, tyah, gu, nyah, tyri, tyèn, ya,

tyrok, tyrè

Diblajari nulis aksara gedé: s, S, ty, Ty

Nggandèng suwara


tyri

wis

wis

tyrè

tyès

tyès

tyri

ta

ta

tyrat-

tyrèt

tyrèt

tyrak-

tyrok

tyrok

re

nyah

nyah

bes

tèl

tèl

we

gah

gah

nga

dek

dek

pan

tyèn

tyèn


tyriwis tyrok tyrètyès tyrat-tyrèt tyrita pantyèn

renyah bestèl wegah tyrak-tyrok ngadek botyah

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Botyah-botyah pada tyriwis waé. Sing babat uniné

tyrak-tyrok nang keboné. Banyuné pating tyrètyès sak kamar.

Dongèngan



130

Terus ditakoni:

Sebab apa tyripingé bisa renyah?

Kenèng apa kok Simbah ya seneng, ya uga ora seneng nèk ènèng sing nduwé

perlu?

Rasané tyripingé simbah kepriyé?



wegahé




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 99

Mbalèni


Tembung anyar: méntylok





tyriping méntylok ketyemplung nylomprèt tyèrèt mantying

Suwara anyar: tylok






méntyl

tyl

ty

ok

ok

ok

ok

ty

tyl

méntyl

ok

ok

ok

ok

tyok tye tya tyè tylok tylok tyle tyla tylè

tylok tyle tyla tylè tyle tyrok tyre tyra tyrè

tyla nyrok nyre nyra nyrè

tylè nylok nyle nyla nylè


nyle tylok tyra tyok nya nyla nylom mén tyi tyle mba

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nyrok, nyla, tyrè, tyle, nylok, tyra, nyrè, nyle

Diblajari nulis aksara gedé: y, Y, ty, Ty

Nggandèng suwara


Tyi

kang Tyi

min

min

min

wan

tyi

tyi

tyle

tylemat-tyle

mut

mut

mut

kla

wu

wu

pun

dak

dak


wantyi Tyimin tylemat-tylemut klawu pundak mbanget

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Ing wantyi ésuk mruput mang Sukar mantying nang

blumbang, nanging weruh nèk banyuné wis tyetèk. Mulané namung iwak tyilik-tyilik

sing gelem mangan pantyingé.

Tembung liya ing njero ukara: kabèh pada




131



Yèn wantyi ésuk kabèh pada

kabèh pada

mantying nang blumbang.

mantying nang blumbang


kabèh pada

Yèn wantyi ésuk kabèh pada



mantying nang blumbang.

"Yèn wantyi ésuk kabèh pada mantying nang blumbang."

"Yèn wantyi soré kabèh pada budal nimba.

"Yèn wantyi awan kabèh pada nyambut gawé.

"Yèn wantyi wengi kabèh pada mapan turu.

"Yèn wantyi rendengan kabèh pada nandur pari.

"Yèn wantyi sedi kabèh pada tangisan.

"Yèn wantyi bungah kabèh pada keplok tangan.

Dongèngan



Terus ditakoni:

Darané Tyimin rupané werna apa?

Apa darané pada wedi karo Tyimin?

Nèk dibukaki kombongé, terus kepriyé darané?



klawu

nyawang




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 100

Mbalèni


Tembung anyar: ndeplok





ndeplok méntylok tyriping tyèrèt mantying ketyemplung

Suwara anyar: nde






nde

nde

de

e

plok e

de

nde

nde

plok

de di da an nde nde ndi nda ndan

nde ndi nda ndan ndi mbe mbi mba mban

nda nye nyi nya nyan

ndan tye tyi tya tyan

132


nde mbe mba nda ndan mban ndi mbi nyle tyle tyi

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nde, mbe, nda, mba, ndi, mbi, ndan, yèk, gle, nyam,

pung, ngré, nye, sak, tuk

Diblajari nulis aksara gedé: i, I, l, L

Nggandèng suwara


nde

lok

lok

ndi

sik

sik

nda

sar

sar

nda

nda

dèk

dèk

dèké

dan

ndan

dan

dan

dani

la

dila

ndila

ndila

lah

lah

lah

lahé

pè

mè

yèk

yèk

yèk

da

da

gang

gang

gangané

se

nye

neng

neng

nengké

nyam

nyam

but

but

butgawé


ndelok ndisik ndasar ndadèké ndandani mèyèk

ndilalahé pèyèk dagangané nyenengké nyambutgawé nduwé

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Siwa lanang mandah adoh, nyambut gawé ndandani

pabrik watu. Nak durung telung sasi durung bisa rampung karo kontrakané, awit iku

wis digawé nang karangané.

Tembung kerjanan






dan

ndan

dan

dani

dasar

dasar

ndasar

ané

ké

de

dide

nde

plok

plok

plok

di

didi

ndi

sik

siké

sik

"Siwa dandan-dandan nang mburi omah."

"Lawang mburi sing ndandani pamanku."

"Dasarané bakul gedé mesti pepek."

"Sing ndasarké ditata unduh-usuk."

"Beras dideplok dadi gandum."

"Bibikku ndeplok sambel petyel."

"Sing kèri bakalé didisiké."

"Tekané kantoran aku saben-saben sing ndisik déwé."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa siwa Minah kok mruput nang pasar?

Sapa sing ngréwangi Siwa?

Lah kenèng apa kok ora siwa lanang sing ngréwangi?



bestèlan

ndilalahé




Penggawéan omah


tunggal omah.

Lès 101

Mbalèni

1. Muridé dikongkon matya lès 100 sepisan

133

Tembung anyar: ndodok





ndodok ndeplok méntylok tyriping ketyemplung mantying

Suwara anyar: ndo






ndo

ndo

do

o

dok o

do

ndo

ndo

dok

do dè da dang dan ndo ndo ndè nda ndang ndan

ndo ndè nda ndang ndan ndè mbo mbè mba mbang mban

nda nyo nyè nya nyang nyan

ndang tyo tyè tya tyang tyan

ndan yo yè ya yang yan


ndè mbè nya tyang yan ndan mbang nyè tyah ya ndang

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ndang, ya, tyah, nyè, mbang, ndan, kèk, tyang, sèn,

mbè, ndè, yem, wet

Diblajari nulis aksara gedé: g, G, e, é, è, E

Nggandèng suwara


dè

ndè

kèk

kèk

kèk

dan

ndan

dan

dan

dani

gi

Wagi

bibik Wagi

yem

yem

yem

yem

kas

bom

bom

ang

klo

klo

i

dii

sèn

sèn

sèni

su

disu

met

met

met

ti

diti

pas

pas

pasi

li

wet

wet


angklo ndèkèk bibik Wagiyem liwet disumet

kasbom ndandani ditipasi diisèni ndisik

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Ing dina iki siwa Minah mruput nang pasar. Tekan

pasar Siwa ndelok-ndelok ndisik sakdurungé tuku apa-apa.

Tembung kerjanan






dan

ndan

dan-dandan

dani

dida

nda

dar

dar

deplo

ndeplo

kan

k

"Nèk nang réwangan sing dandan-dandan bebarengan."

"Sing tukang ndandani montorku ora nang omah."

"Endoké didadar digawé lawuh mangan."

"Saben ésuk adikku seneng ndadar endok."

"Dinané saiki wis ora ènèng sing nduwé deplokan beras."

"Simbah ndeplok téla."

134

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa bik Wagiyem kulinané masak nang angklo?

Sapa sing dikon tuku kasbom?

Paiman arep ngapa?

Tujuané apa kok dingkliké didandani?

Geniné kudu diapaké bisané murup?



bolongané




Penggawéan omah


Lès 102

Mbalèni


Tembung anyar: ndandani





ndandani ndeplok ndodok méntylok tyriping ketyemplung

Suwara anyar: ndan






nda

nda

da

ndani

n

n

da

nda

nda

n

n

ndani

dan de du do ndan ndan nde ndu ndo

ndan nde ndu ndo nde mban mbe mbu mbo

ndu nyan nye nyu nyo

ndo yan ye yu yo


ya nge wé pin mat tèn sel ndo dèk lok nde tla ter

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: do, ndo, de, nde, du, ndu, ba, mba, beng, mbeng, bu,

mbu

Diblajari nulis aksara gedé: o, O, p, P

Nggandèng suwara


do

ndo

dok

dok

dok

de

nde

lok

lok

loké

du

ndu

wé

wé

wé

nge

nge

mat

mat

matké

pin

kapin

ter

ter

teran


ndodok ndeloké nduwé ngematké kapinteran tlatèn

sabar kesel adiké sepédahé kabèh dèkné

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nang endi-endi siwa Minah kondang pèyèké, nanging

dèkné ora gelem ndeplok déwé.

135

Tembung kerjanan






pin

kapin

ter

teran

bo

kebo

mbo

bol

bolan

bol

san

kesan

nyan

dung

dung

dung

"Anakku pinter banget sing sekolah."

"Kakangku nang negara liya, supaya éntuk kapinteran."

"Aku ngonangi dongé malingé isik mbobol omah."

"Anaké pamanku kebobolan maling.

"Anak-anak pada nyandung-nyandung sing pada mlaku."

"Simbah kesandung watu sikilé."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Paimin ijik apa?

Paimin nduwèni watek apa nèk dandan-dandan?

Kenèng apa kok adiké ngematké tenanan?



kapinteran




Penggawéan omah


Lès 103

Mbalèni


Tembung anyar: ndlongop





ndlongop ndandani ndodok ndeplok méntylok tyriping

Suwara anyar: ndlo






ndlo

ndlo

ndo

do

ngop do

ndo

ndlo

ndlo

ngop

dlo dlè dlé dlu ndlo ndlo ndlè ndlé ndlu

ndlo ndlè ndlé ndlu ndlè mblo mblè mblé mblu

ndlé tylo tylè tylé tylu

ndlu nylo nylè nylé nylu


136

ndlo mblè nde ndlè mla mbu gu nèng yon tyèn nylo

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ngop, dèk, gèt, nda, ndi, ya, ndlè, mla, ngèr, yot, dung,

tyèn, dok, pik

Diblajari nulis aksara gedé: o, O, u, U

Nggandèng suwara


da

nda

ran

ran

rani

la

dila

ndila

lah

lah

lahé

dlè

ndlè

ngèr

ngèr

ngèr

de

nde

lok

lok

lok-ndelok

dlo

ndlo

sor

sor

sor

dlo

ndlo

dok

dok

dok

bo

kebo

bol

bol

bolan

ma

morat-ma

rit

rit

rit

gu

yon

yon


ndarani guyon ndilalahé ndlèngèr ndelok ndlosor

ndlodok mlaku kebobolan morat-marit pantyèn mlebu

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Ora kabèh wong nduwé kapinteran ndandani sepédah,

awit wong tukang ndandani sepédah kuwi kudu nduwé sabar.

Tembung kerjanan






dlo

ndlo

sor

soran

sor

dlè

ndlè

ngèr

ngèran

ngèr

"Botyah-botyah pada dlosoran kaya ula."

"Ula iku ora bisa mlaku nanging ndlosor.

"Wong kok dlèngèran kaya sing ora genep."

"Sing durung nduwé kadunungan mesti ndlèngèr mlakuné."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa sing maraké ndlongop?

Kenèng apa kok dadi guyon?



kesandung




Penggawéan omah


Lès 104

Mbalèni


Tembung anyar: ngguyu





ngguyu ndlongop ndandani ndodok ndeplok méntylok

Suwara anyar: nggu


137





nggu

nggu

gu

yu gu

nggu

nggu

yu

gu go gon gè nggu nggu nggo nggon nggè

nggu nggo nggon nggè nggo ngu ngo ngon ngè

nggon nyu nyo nyon nyè

nggè tyu tyo tyon tyè


nggu klèng mla nggo nggon nde pèk bre nggè ngrè nya

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: dèk, tik, rèt, nggan, tol, gu, nggu, nyu, tyu, yu, nggon,

nggè, kèng, lèk, bre

Diblajari nulis aksara gedé: l, L, d, D

Nggandèng suwara


nggo

lèk

lèk

ngg

on

on

ngg

tangg

an

an

ané

nggè

nggè

rèt

rèt

rèti

rè

ngrè

wès

wès

wès

Mi

Pak Mi

nggu

nggu

nggu

bre

gebre

bek

bek

beken

klèng

klèng

kèng

kèng

kèngan

ta

ta

ngga

ngga

nggané

ka

kaing ka

ing

ing

ing


nggolèk nggon tangga nggèrèti ngrèwès Pak Minggu

dèkné nggo gebrebeken klèngkèngan kaing-kaing kabèh

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nèk wantyiné panas apa udan perlu nggolèk nggon

nggo ndelik.

Tembung kerjanan






go

nggo

nggo

lèk

lèk

lèké

go

digo

digo

lèk

lèki

lèké

"Nèk durung nduwé mesti pada golèk-golèk."

"Nèk wis nduwé ora usah nggolèk menèh."

"Nèk wis ilang, perlu pada digolèki."

"Nèk durung ngerti perlu ènèng sing nggolèké."

"Nèk ora bisa nemoké kudu digolèké."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa sing maraké pak Minggu ngguyu?

Kenèng apa asuné kok klèngkèngan?

Pitiké malah ngapa?



gebrebeken




138

Penggawéan omah


Lès 105

Mbalèni


Tembung anyar: nggambar





nggambar ngguyu ndlongop ndandani méntylok tyriping

Suwara anyar: nggam






ngga

ngga

ga

mbar

m

m

ga

ngga

ngga

m

m

mbar

gam go gan gon nggam nggam nggo nggan nggon

nggam nggo nggan nggon nggo ngam ngo ngan ngon

nggan nyam nyo nyan nyon

nggon tyam tyo tyan tyon


nggon nggan nggo nggu gam yang tla tung tèn ge pé

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: gon, nggon, ngon, nyon, tyon, nggo, nggan, gam, yang,

tla, tung, tèn, ge, pé

Diblajari nulis aksara gedé: l, L, ng, Ng

Nggandèng suwara


mu

semu

nggo

nggo

nggoné

pa

pa

nggon

nggon

nggonané

nggan

tung

tung

ka

nggo

nggo

gam

pang

pang

na

mena

wa

wa

wa

wa

yang

yang

na

sina

u

u

u

ngga

wé

wé


menawa semunggoné kanggo panggonané tlatèn

wayang gampang sinau nggantung nggawé

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Pak Minggu sing ngguyu wetengé sampèk lara. Dèkné

ngguyu, awit weruh nèk asuné ditotol pitik, sampèk klèngkèngan mlayu lunga,

nggolèk nggon nggo ndelik.

Tembung kerjanan






gam

nggam

baran

bar

gan

geman

tungan

tung

digan

nggan

nggan

tung

tung

tungké

"Adikku wédok sekolahé nang sekolahan sing nggawé gambaran."

"Dèkné wis bisa nggambar kaya sak mestiné."

139

"Lawa nèk wantyi awan pada gantungan."

"Nèk wohé iku mau kudu gemantung karo wité."

"Sing pada nggantung dimaré kurang duwur."

"Dagingé sapi pada digantung nang tyagaké."

"Sing liya-liyané pada ngréwangi nggantungké."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kapinterané pak Minggu iku ngapa?

Gambaran apa sing angèl gawéané?

Nèk kowé kepéngin dadi tukang nggambar, perlu ngapa?



semunggoné




Penggawéan omah


Lès 106

Mbalèni


Tembung anyar: slènggrèk





slènggrèk nggambar ngguyu ndlongop ndeplok tyriping

Suwara anyar: nggrèk






slènggr

nggr

gr

èk

èk

èk

gr

nggr

slènggr

èk

èk

èk

grèk gre gra grang nggrèk nggrèk nggre nggra nggrang

nggrèk nggre nggra nggran

g

nggre ngrèk ngre ngra ngrang

nggra grèk gre gra grang

nggrang nyèk nye nya nyang


nggra ngra nga nggre gre nggrèk rèk nggrang gel tyah angga

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nyèk, grèk, ngrèk, nggrèk, nye, gre, ngre, nggre, nya,

gra, ngra, nggra, nyang, ngrang, nggrang

Diblajari nulis aksara gedé: p, P, r, R

Nggandèng suwara


nggu

mun

mun

ang

tang

tang

ga

ga

gané

gre

nggre

sah

sah

sah

gre

nggre

sula

sula

sula

grang

nggrang

sang

sang

sang

140

gre

dek

dek

gre

nggre

get

get

getké

gre

nggre

meng

meng

meng

gre

nggre

neng

neng

neng


nggumun tangga nggresah nggresula nggrangsang gredek

nggregetké tanggané krungu nggreneng nggremeng gredek

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nèk dikongkon seneng pada nggresah. Tanggaku

nggoné nggresula ora ènèng entèké.

Tembung kerjanan






gru

gemru

duk

duk

duk

gra

gemra

yah

yah

yah

gre

gemre

meng

meng

meng

"Sing nom-noman pada mak gruduk mblayu lunga."

"Botyah-botyah gemruduk mulih sekolah."

"Anakku grayah-grayah nggolèki doté."

"Rayapé pada gemrayah nang nggedèk."

"Botyah-botyah pada pating gremeng."

"Simbah nèk nesu gemremeng waé kaya kombang."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Slènggrèk iku kanggoné digawé apa?

Kenèng apa kok Simbah nesu keras?

Sing nugelké slènggrèké iku wong tuwa apa botyah?



ngepèk




Penggawéan omah


Lès 107

Mbalèni


Tembung anyar: ténggok





ténggok slènggrèk méntylok tyriping tyèrèt nylomprèt

Suwara anyar: nggok






téngg

ngg

g

ok

ok

ok

g

ngg

téngg

ok

ok

ok

141

gok gak go ga nggok nggok nggak nggo ngga

nggok nggak nggo ngga nggak ngok ngak ngo nga

nggo gok gak go ga

ngga nyok nyak nyo nya


nyok gok ngok nggok nyak gak ngak nggak nyo go nggo

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nya, ga, nga, ngga, nyok, gok, gak, nggak, tyèn, pé, nri,

tyu, nggre, kup, yem, nggo

Diblajari nulis aksara gedé: u, U, w, W

Nggandèng suwara


ga

ngga

wé

wé

wé

go

nggo

lèk

lèk

lèk

ga

ngga

gas

gas

gas

ang

ger

ger

kang

go

go

gre

nggre

sah

sah

sah

gre

nggre

sula

sula

sula

tyu

kup

kup

kan

kan

tya

tya

tyané


nggawé nggolèk nggagas angger kanggo tangga

nggresah nggresula tyukup kantya kantyané tanggané

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nèk wantyiné panas apa udan perlu nggolèk nggon

nggo ndelik.

Tembung kerjanan






ge

gedèn-ge

dé

dènan

ge

gege

dé

dèn

ge

ngge

ngge

dé

dèni

dèké

ge

geme

dé

dé

"Simbah tuku klambi nanging gedé banget."

"Simbah ora seneng gedèn-gedènan omong."

"Klambiné simbah rodok gegedèn."

"Botyah-botyah namung nggedèké sing bal-balan."

"Kakangku ora gelem nggedèni pengomongané."

"Simbah ora tau gemedé tindaké."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Simbah lanang lan Simbah wédok ijik pada ngapa?

Wong loro kuwi apa nduwé kerjanan liyané?

Uripé Simbah lanang lan Simbah wédok apa kena dinggo tulada?



nganam




Penggawéan omah


Lès 108

Mbalèni


Tembung anyar: nggamel

142





nggamel slènggrèk ngguyu ndandani ndeplok méntylok

Suwara anyar: ngga






ngga

ngga

ga

mel ga

ngga

ngga

mel

ga aga gak gon ngga ngga angga nggak nggon

ngga angga nggak nggon angga nga anga ngak ngon

nggak nya anya nyak nyon

nggon tya atya tyak tyon


tya nggo mel gas nggap gir gèt gang pung ngin gil

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tya, nya, nga, ngga, atya, anya, anga, angga, tyak, nyak,

ngak, ngak, nggak, tyang, nyang, ngang, nggrang


Nggandèng suwara


Bang

mang Bang

gil

gil

gil

eng

dieng

go

go

go

ngang

go

go

ngga

gas

gas

gu

digu

gah

gah

gah

nggon

nggon

é

nggo

rèng

rèng

mang

gang

gang

peng

peng

peng

peng

gawé

gawéan

gawéané

tang

tang

gap

gap

gapan


dienggo nganggo nggagas digugah mang Banggil

nggoné nggorèng manggang tangapan penggawéané

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Sapa waé sing kepéngin dadi tukang nggambar kudu

sabar lan tlatèn sing sinau. Nèk ora sabar ora bakal bisa nggambar.

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa mang Banggil kurangan salin kok tuku klambi anyar?

Mang Banggil apa doyan turu?

Nèk nggamel iku apa saben wong bisa?



nggak

nganggo




Penggawéan omah


Lès 109

Mbalèni


143

Tembung anyar: ngglétak





ngglétak nggamel ténggok ndlongop ndodok mantying

Suwara anyar: ngglé






ngglé

ngglé

glé

tak glé

ngglé

ngglé

tak

glé glun gla gén ngglé ngglé ngglun nggla nggén

ngglé ngglun nggla nggén ngglun nggré nggru nggra

nggla ngré ngru ngra

nggén nglé nglu ngla


nglé ngglé ngré nggré nga ngla nggla nggrè nggén nggrang

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nglé, ngré, nggré, ngglé, ngglun, nggru, ngru, nglu,

nggla, nggra, ngra, ngla, nggén


Nggandèng suwara


glun

ngglun

dung

dung

dung

glo

ngglo

yor

yor

yori

glé

ngglé

yar

yar

yar-nggloyor

gla

nggla

wat

wat

wat

gén

nggén

dong

dong

dong

gra

nggra

yah

yah

yahi

gè

nggè

rèt

rèt

rèti

glè

ngglè

ngglélang-ngglè

lèng

lèng

lèng

lèng

o

ngo

ngo

yak

yak

yak

yak-oyak


ngglundung nggloyori ngoyak nggéndong nggléyar-nggloyor

nggrayahi nggèrèti ngglawat nggrangsang ngglélang-ngglèlèng

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Simbah nggéndong ténggok. Bibikku seneng

nggéndongi putuné lanang.

Tembung kerjanan






ngglélang-

ngglèlèng

ngglèlèng

nggléyar-

nggloyori

nggloyori

"Anak-anak sing mlaku pada ngglèlèng."

"Nèk bar nampa duwit pada ngglélang-ngglèlèng."

"Wong-wong ngombé saitik waé wis pada nggloyori."

"Wong nèk mabuk pada nggléyar-nggloyori."

Dongèngan



144

Terus ditakoni:

Asuné mang Banggil senengé glétakan nang endi?

Kenèng apa asuné kok dibopong?

Sakbaré iku terus asuné ngapa waé?



nggrayahi

ngglawat




Penggawéan omah


Lès 110

Mbalèni


Tembung anyar: wajan





wajan ngglétak ténggok ngguyu ndodok tyriping

Suwara anyar: jan






waj

j

an

an

an

j

waj

an

an

an

an e am i jan jan je jam ji

jan je jam ji je tyan tye tyam tyi

jam yan ye yam yi

ji nyan nye nyam nyi


ja je tye nye jam ye jan yem tyap nyang

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nyan, yan, tyan, jan, tye, ye, je, nye, yam, nyam, jam,

tyam, yi, ji, tyi, nyi

Diblajari nulis aksara gedé: j, J, g, G

Nggandèng suwara


ja

man

man

ta

jam-ta

ngan

ngan

ja

ja

ngan

ngan

nganan

je

ruk

ruk

jan

ji

ji

bo

bo

jo

jo

joné

ja

ja

la

la

lané

ker

ker

ja

ja

janan

je

bol

bol

ja

bangsa ja

wa

wa

wa


jaman jam-tangan janganan jeruk janji bojo

jala kerjanan jebol jawa kerja aja

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Anakku wis kerja nanging ijik durung jawa karo adiké.

Bangsa Jawa ijik nduwéni watek isinan.

Tembung kerjanan


145





je

dije

bol

boli

jang

jang

dijang

anan

anané

an

ja

dija

la

lani

"Sepatuku wis jebol kabèh."

"Lawangé omah pada dijeboli karo maling."

"Aku nandur janganan nang kebonku."

"Janganané pada didoli lan uga dijangan."

"Simbah tukang nggawé jala."

"Got sing nang sanding omahku kerep dijalani karo wong-wong."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Apa jaman saiki ijik ènèng wajan wesi?

Sapa sing nduwèni wajan wesi ing dongèngané?

Bojoné Wagiyem ijik apa?



janji

jalané




Penggawéan omah


Lès 111

Mbalèni


Tembung anyar: graji





graji wajan payung mantying ndlongo

p

nylomprèt

Suwara anyar: ji






graj

j

i

i

i

j

graj

i

i

i

i u a o è ji ji ju ja jo jè

ji ju ja jo jè ju yi yu ya yo yè

ja tyi tyu tya tyo tyè

jo nyi nyu nya nyo nyè

jè gi gu ga go gè


ji gi yi tyu nya jo nyo yu jan jam yèn aja tyè

146

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: tyi, ji, yi, ju, tyu, yu, tya, ya, ja, nyo, tyo, jo

Diblajari nulis aksara gedé: j, J, g, G

Nggandèng suwara


gra

nggra

ji

ji

grak-

grek

grek

gras-

gres

gres

gram

grompal-gram

pil

pil

pil

gre

ges

ges

ja

jaga-ja

ga

ga

ga

si

ji

ji

mu

jemu

wah

wah

wah

wan

tyi

tyi

eng

dieng

go

go

go


nggraji grak-grek gras-gres grompal-grampil greges jawa

jaga-jaga siji jemuwah kerjanan wantyi dienggo

kayu yuyu layang kantya kerja liya

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Simbah ijik ngunduh janganan. Bangsa jawa okèh-

okèhé seneng karo janganan.

Dongèngan



Terus ditakoni:

Graji bisané landep kudu dikapakna?

Apa mang Sukarmin iku wong males?

Kenèng apa grajiné kok perlu landep?




Penggawéan omah


Lès 112

Mbalèni


Tembung anyar: tyap-jempol





tyap-jempol graji wajan yuyu tyèrèt ngglétak

Suwara anyar: jem






tyap-j

j

empol

em

em

j

tyap-j

em

em

empol

em é a i u jem jem jé ja ji ju

jem jé ja ji ju jé yem yé ya yi yu

ja tyem tyé tya tyi tyu

ji nyem nyé nya nyi nyu

ju gem gé ga gi gu


nyé tya ji tyem gé yem jem ja tyap yu ju tyu ja

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: jem, tyem, yem, nyem, nya, ya, ja, ji, tyi, yi, jam, aja

Diblajari nulis aksara gedé: j, J

147

Nggandèng suwara


ga

ga

jih

jih

jihan

je

neng

neng

jem

jem

pol

pol

polé

ja

gat

gat

sé

sé

jé

jé

jé-séjé

ja

man

man

bi

mbi

yèn

yèn

yèn

di

di

tyap

tyap

tyapké

na

sena

jan

jan

jan

do

alam-do

nya

nya

nya

mli

yun

yun


séjé siji gajihan jeneng jempolé alam-

donya

mliyun

mbiyèn tyap dityapké senajan aja jaga-jaga jawa

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Aku nandur janganan nang kebonku. Janganané pada

didoli lan uga dijangan.

Tembung liya ing njero ukara: senajan






Senajan nang sak jagat okèh répoté

nang sak jagat okèh répoté


, nanging kowé aja nganti katut.

, nanging kowé aja nganti katut



Senajan nang sak jagat okèh répoté

, nanging kowé aja nganti katut

, nanging kowé aja nganti katut.

"Senajan nang sak jagat okèh répoté, nanging kowé aja nganti katut."

"Senajan nang alam-donya uripé bisa sugih, nanging aja nganti gemedé."

"Senajan anakku ijik nom, nanging kadunungan ngungkuli sing tuwa."

"Aja wedi, senajan angèl lan abot."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Wong sing kudu tyap-jempol, kepriyé?

Tyap-jempol iku kanggoné apa?

Apa sak jagat tyap-jempol iku pada waé?



kudu nèken jenengé

kudu menet jempolé



Penggawéan omah


Lès 113

Mbalèni


Tembung anyar: baya





baya tyap-jempol wajan ngglétak nggamel ténggok

148

Suwara anyar: aya






ba

a

ya

ya

ya

a

ba

ya

ya

ya

a ah é i u aya aya yah yé yi yu

aya yah yé yi yu yah aja jah jé ji ju

yé atya tyah tyé tyi tyu

yi aga gah gé gi gu

yu angga nggah nggé nggi nggu


yem mla lih pèk gèh lit gi jik mbe ngé kès tyip aya

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: jah, aja, aya, yem, ge, tyip, gè, mbe, nggé, ngé, mli

Diblajari nulis aksara gedé: y, Y, w, W

Nggandèng suwara


be

mbe

kès

kès

kès

gi

gi

la

la

lané

si

si

pat

pat

pat-kuping

mla

yu

yu

meng

meng

gèh

gèh

gèh-menggèh

pli

lit

lit

ké

ké

tok

tok

tok-kétoken

lin

lin

tyip

tyip

tyip-lintyip

mrin

ding

ding


mbekès gila gilané sipat-kuping mlayu mrinding

plilit kétok menggèh lintyip-lintyip kétok-kétoken bayané

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Kowé bisané weruh yuyu namung nang sanding laut

nèk wayahé surut.

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa Wgiyem kok nganti sipat kuping sing mblayu?

Jalarané apa kok Wagiyem ora bisa turu?

Nduwèni rasa kepriyé Wagiyem nèk kèlingan?



pating plilit

mlayu mulih



Penggawéan omah


Lès 114

Mbalèni


Tembung anyar: njogèt





njogèt baya tyap-jempol graji nggamel ténggok

149

Suwara anyar: njo






njo

njo

jo

gèt jo

njo

njo

gèt

jo ja jang jing jeng njo njo nja njang njing njeng

njo nja njan

g

njin

g

njen

g

nja ngo nga ngang nging ngeng

njang nyo nya nyang nying nyeng

njing nggo ngga nggang ngging nggeng

njeng tyo tya tyang tying tyeng


njo nya nge nye nja tya ya nyang ngeng nje je tye ye

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: njeng, njing, njang, nja, njo, ngo, nga, nggo, tyang, yu,

ju

Diblajari nulis aksara gedé: a, A, j, J

Nggandèng suwara


bla

mbla

jar

jar

jari

mu

jemu

ah

ah

ah

ja

nja

luk

luk

luk

ja

nja

jal

jal

jal

jang

njang

kah

kah

kah

jin

jin

jit

jit

jit-jinjit

jing

njing

klak

klak

klak-njingklak

a

a

jek

jek

jek-ajek

ja

nja

lar

lar

lari

tye

tye

tye

tye

ka

kakla

kaklakan


mblajari jemuah njaluk njajal njangkah

njingklak njalari ajek-ajek tyekaklakan jinjit-jinjit

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Bangsa Jawa ajek nduwé watek andap asor.

Tembung kerjanan






ja

nja

dija

jal

jal

jal

jang

njang

kah

kah

je

nje

ro

ro

ja

nja

ja

luk

luk

lukan

"Mbok kana dijajal sepédahé."

"Aku seneng njajali barang sing ijik anyar."

"Wong nèk duwur jangkahé saben jangkah kliwat sak mèter."

"Kabèh saiki kudu budal njangkah."

"Kadunungan sing jero perlu digolèki."

"Pitiké seneng mlebu njero omah."

"Nèk nduwèni jalukan aja sing anèh-anèh."

"Sapa gelem njaluk bakalé ya nampa."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Pak Jaya iku tukang apa?

Botyah-botyah njajal jogètan apa?

Botyah jaman saiki senengé jogètan apa?

150

Kenèng apa pak Jaya perlu sabar sing mblajari botyah-botyah?

Apa saben wong bisa dadi guruné jogètan iki?



njingklak-njingklak

jinjit-jinjit



Penggawéan omah


Lès 115

Mbalèni


Tembung anyar: njala





njala njogèt baya tyap-jempol graji nggamel

Suwara anyar: nja






a

ja

nja

la

la

la

ja

nja

la

la

la

ja jo ji je jeng nja nja njo nji nje njeng

nja njo nji nje njeng njo nya nyo nyi nye nyeng

nji nga ngo ngi nge ngeng

nje ngga nggo nggi ngge nggeng

njeng tya tyo tyi tye tyeng



8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nja, nya, nga, ngga, nji, ngi, nyi, nggi, nggu, nju, ju,

nyu

Diblajari nulis aksara gedé: k, K, m, M

Nggandèng suwara


ja

nja

gong

gong

gong

jeng

njeng

gleng

gleng

gleng

jam-

jam

jaman

ja

nja

wil

wil

wil

ja

nja

jal

jal

jal

de

nde

lik

lik

lik

ja

nja

jah

jah

jahi

ja

nja

ring

ring

ring

li

li

ya

ya

yané


njagong njenggleng jam-jaman njawil njajal ndelik

njajahi njaring liya liyané mantying aja

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Botyah jaman saiki nèk diblajari njogèt Jawa pada ora

sabar. Senengé jogètan sing njingklak-njingklak.

Tembung itung-itungan

12. Muridé diwulangi nulis itung-itungan wantyi ing tembung jawa, kaya déné:

151

1:00 jam siji 6:00 jam nenem

2:00 jam loro 7:00 jam pitu

3:00 jam telu 8:00 jam wolu

4:00 jam papat 9:00 jam sanga

5:00 jam lima 10:00 jam sepuluh

Dongèngan



Terus ditakoni:

Wong njala iku barang larangan apa ora?

Kenèng apa pak Amat budalé kok mruput?

Jalarané apa iwaké terus ora gelem mangan patyingé?



ora sabar mantying

ora sabar njagong



Penggawéan omah


Lès 116

Mbalèni


Tembung anyar: njengking





njengking njala njogèt nyebar nggamel tyèrèt

Suwara anyar: njeng






jeng

njeng

king

king

king

jeng

njeng

king

king

king

ja jo ji je jeng nja nja njo nji nje njeng

nja njo nji nje njeng njo nya nyo nyi nye nyeng

nji nga ngo ngi nge ngeng

nje ngga nggo nggi ngge nggeng

njeng tya tyo tyi tye tyeng



8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nje, je, ye, tye, nye, nge, ngge, jeng, nggeng, jet, jit, yup

Diblajari nulis aksara gedé: p, P, t, T

Nggandèng suwara


ja

nja

but

but

buti

a

ja

ja

wa

wa

wané

pi

dipi

jet

jet

jeti

je

nje

nje

nang

nang

nang

nangké

tyan

dil

dil

152

yup

yup

-yupan

se

ger

ger

a

ra

ra

sa

sa

sané

lè

rèn

rèn


njabuti jawané dipijeti njenang tyandil yup-yupan

seger rasané lèrèn rasa krasa njenangké

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Saben jemuah soré pak Jaya njaluk tulung anaké

kongkon ngréwangi botyah-botyah sing pada blajar njogèt.

Tembung kerjanan






ja

ja

wa

wané

jaw

kejaw

a

an

ja

dija

wa

waké

ja

nja

wa

waké

"Kétoké ijik nom, nanging kok jawa banget karo bangsané."

"Pekumpulan ènèng sing diarani kejawan."

"Tembung-tembung Landa perlu dijawaké."

"Simbah wis kulina njawaké tembung-tembung Krama."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Siwa Jum ijik ngapa ing wantyi iku?

Sapa sing jawané arep ngréwangi?

Maké Titik ijik ngapa ing wantyi iku?

Siwa Titik kepéngin jenang apa?



njaluk dipijeti

njaga bontoté



Penggawéan omah


Lès 117

Mbalèni


Tembung anyar: nyapu





nyapu njengking njogèt tyap-jempol baya njala

Suwara anyar: nya






nya

nya

a

pu a

nya

nya

pu

153

a e u i o nya nya nye nyu nyi nyo

nya nye nyu nyi nyo nye nja nje nju nji njo

nyu nga nge ngu ngi ngo

nyi ja je ju ji jo

nyo tya tye tyu tyi tyo



8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nya, nga, ja, nja, tya, ngo, nggo, njo, jo, tyo, yi, ji, nggi

Diblajari nulis aksara gedé: ny, Ny, ng, Ng

Nggandèng suwara


bi

mbi

yèn

yèn

yèn

a

nèh

nèh

me

nèh

nèh

ka

bèh

bèh

ja

nja

ba

ba

ba

nye

kel

kel

a

ga

nega

ra

ra

ra

ken

keken

tyeng

tyeng

tyengen

kang

dikang

go

go

goké


mbiyèn anèh kabèh menèh njaba nyekel

nyekel negara kekentyengen kanggo dikanggoké utyul

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Pak Jaya tlatèn lan pinter sing nuntun botyah-botyah.

Ajek-ajek dèkné njalari maraké sing pada blajar pada ngguyu tyekaklakan.

Tembung kerjanan






ta

ta

li

lèn

ta

dita

na

li

lèni

lèni

ta

dita

na

li

lèké

lèké

"Paiman tuku tali sepatu."

"Nganggo sepatu kudu talènan."

"Sepatuné mbok ditalèni sing bener."

"Sing nalèni sepatuné kekentyengen."

"Mbok sepatuné adikmu ditalèké."

"Sapa sing nalèké nèk kowé ora nandangi."

Dongèngan



Terus ditakoni:


Panggonan endi sing pantesé disapu karo sapu sada?



nyapu njaba

kudu kentyeng



Penggawéan omah


Lès 118

Mbalèni


Tembung anyar: njlimet


154




njlimet nyapu njengking njogèt baya tyap-jempol

Suwara anyar: njli






njli

njli

jli

ji

met ji

jli

njli

njli

met

jli jle jla jlè njli njli njle njla njlè

njli njle njla njlè njle nyli nyle nyla nylè

njla ngli ngle ngla nglè

njlè ndli ndle ndla ndlè


ndli ngle nyla njlè ngli nyle njla nyli njle njli ndla nglé ngga

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ndli, ngle, nyla, njlè, ngli, nyle, njla, nyli, njle, ndla,

nglé

Diblajari nulis aksara gedé: nd, Nd, nj, Nj, ty, Ty,

Nggandèng suwara


kè

jlekè

njlekè

tèt

tèt

tèt

tèt

la

dila

ndila

lah

lah

lah

lahé

jlè

njlè

rèt

rèt

rèt

jla

njla

rit

rit

rit

jèng

kèl

kèl

ji

nji

kuk

kuk

kuki

tyo

ketyo

ketyo

tyok

tyok

tyok

tyok-tyotyok

pi

dipi

mi

til

til

tili

tili

tyi

tyi

lik

lik

lik-tyilik


njlarit njlèrèt tyilik-tyilik njlekètèt jèngkèl

njikuk mitili ketyotyok-tyotyok ndilalahé dipitili

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Anak-anak sing ijik tyilik nèk blajar nulis pating jlarit.

Tembung kerjanan






bal

bal

i

èn

bola-

mbolan-

bali

bali

balèni

ba

mba

diba

li

lèni

lèké

"Tyimin wis bali."

"Sing pisahan wis balèn menèh."

"Aku bola-bali ketekan dayoh."

"Nèk aku tlaten mbolan-mbalèni mesti ndang inter."

"Aku mbalèni sing wis tak watya mau."

"Barang selangan kudu ndang dibalèké."

Dongèngan



155

Terus ditakoni:

Botyah-botyah sing nyambutgawé kepriyé?

Sing kurang resik diapaké?

Kenèng apa kok nganti njlimet sing mbuwangi ndasé urang?

Pada kepéngin apa botyah-botyah?



njlekètèt

pedes mripaté



Penggawéan omah


Lès 119

Mbalèni


Tembung anyar: mbludak





mbludak njlimet nyapu njengking tyap-jempol graji

Suwara anyar: mblu






mblu

blu

bu

dak bu

blu

mblu

dak

blu bla ble blo mblu mblu mbla mble mblo

mblu mbla mble mblo mbla ndlu ndla ndle ndlo

mble ngglu nggla nggle ngglo

mblo njlu njla njle njlo


ndlu mbla nggle njle mbla ndle nggla njlo ngeng nggo gung

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: mblu, mbla, ndlu, njla, ngglu, ndle, mblo, njle, ngglo,

njlo

Diblajari nulis aksara gedé: s, S, b, B

Nggandèng suwara


go

nggo

dok

dok

dok

ja

gung

gung

ja

nja

gong

gong

gong

ngeng

ngeng

kreng

kreng

krengké

ker

ker

ja

ja

janan

bla

mbla

yang

yang

yang

nya

ut

ut

ji

diji

kuk

kuk

kuké

ngang

go

go

bra

mbra

kot

kot

koti


nggodok jagung ngengkrengké njagong nyaut

mblayang dijikuké nganggo mbrakoti kerjanan

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Anaké mblayu sipat-kuping mulih.

Dongèngan


156


Terus ditakoni:

Kenèng apa kendilé kok gelis-gelis dibukak?

Sarinah iku wong males apa petel?

Kepriyé kok Sarinah bisa lali nèk nggodok jagung?



mbrakoti jagung

nggodok jagung



Penggawéan omah


Lès 120

Mbalèni


Tembung anyar: mbrangkang





mbrangkang mbludak njlimet tyap-jempol nyapu njengking

Suwara anyar: mbrang






mbrang

mbrang

brang

kang brang

mbrang

mbrang

kang

brang brè bro bre mbrang mbrang mbrè mbro mbre

mbrang mbrè mbro mbre mbrè mblang mblè mblo mble

mbro ndlang ndlè ndlo ndle

mbre njlang njlè njlo njle


ndlu mbra nggle njle mbla ndle mbrang njlo ngeng mbrè gung

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: nggo, tyé, ngglun, mbla, njli, mri, mbrè, nggu, mbro,

nglu

Diblajari nulis aksara gedé: p, P, m, M

Nggandèng suwara


go

nggo

lèk

lèk

lèki

glun

ngglun

dung

dung

dung

bla

mbla

der

der

der

mri

pat

pat

brè

mbrè

bès

bès

bès

bro

mbro

bos

bos

bos-mbrobos

nglum

nglum

puk

puk

puké

po

mo

yok

yok

yoki

pé

pé

rak

rak

rakan

jo

gan

gan


nggolèki ngglundung mblader mripat mbrèbès njagong

mbrobos nglumpuké moyoki pérakan jogan jagung

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Botyah-botyah ijik pada njlimet mitili urang. Ndilalahé

urangé ora tyilik-tyilik mbanget, mulané botyah-botyah ya pada tlatèn.

Tembung kerjanan


157





brang

mbrang

kangan

kang

brobos

brobos

mbrobos

ané

-mbrobos

"Anakku sing ragil brangkangan nang ngisor méja."

"Nèk kadang mbrangkang ora kenèng diendek."

"Brobosané saiki ditutupi kabèh karo pamanku."

"Tukangé ngindik mbrobos-mbrobos nang alasan."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Kenèng apa Mané kok brangkangan?

Dèkné dipoyoki kepriyé karo adik-adiké?

Dongé Mané digeguyu adik-adiké, dèkné kepriyé?



ngglundung

nglumpuké



Penggawéan omah


Lès 121

Mbalèni


Tembung anyar: hawané sumuk





hawané sumuk mbrangkang mbludak njlimet nyapu njengking

Suwara anyar: ha






ha

ha

ha

wané

wa

ha

ha

ha

wa

wané

a é em o u ha ha hé hem ho hu

ha hé hem ho hu hé wa wé wem wo wu

hem ja jé jem jo ju

ho ga gé gem go gu

hu ka ké kem ko ku


ha wa ho wo ja nja nep hu tyam hé pur bre kra

158

8. Diblajari ngrungoké lan nulis: ja, ha, wa, ho, wo, hem, hé, wé, jé, nje, tyam, bre,

mbre, kra, nja, pèk, prèt

Diblajari nulis aksara gedé: h, H, y, Y

Nggandèng suwara


je

nje

prèt

prèt

ngi

nep

nep

ho

tèl

tèl

tyam

pur

pur

mung

gah

gah

ha

yuk

yuk

ho

yak

yak

hé

bat

bat

hur

mat

mat

ha

kim

kim

ho

rek

rek

bre

mbre

bek

bek

beki

a

a

doh

doh

doh-adoh

kra

kra

sa

sa

sané


horek hotèl hayuk hoyak mbrebeki njeprèt

hébat hawa hurmat hakim adoh-adoh tyampur

nginep munggah krasa krasané Indonésia Suriname

11. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nèk wayahé terangan hawané sumuk lan anginé jan

hébat banget. Dong-dongan nganti horek kabèh nèk wantyiné angin teka. Tyagah-

tyagah nganti hoyak kabèh, lan okèh payon pada kabur.







kar

Jakar

kuta Jakar

wong Jakar

ta

ta

ta

ta

ta

né

doné

Indoné

negara Indoné

sia

sia

sia

sia

sia

ja

Nja

wa

wa

wa

na

rina

Surina

negara Surina

me

me

me

me

me

(Muridé uga pada diwulangi nèk nulis jenengé kuta, negara apa panggonan kudu

karo aksara gedé, kaya déné: kuta Jakarta, wong Suriname, negara Indonésia, bangsa

Jawa.)

"Aku ora sangka kuta Jakarta."

"Wong Jakarta béda karo wong Suriname."

"Negara Indonésia iku negara sing gedé tenan.

"Bapakku wong sangka Njawa."

"Aku manggoné nang negara Suriname."

"Makku uga wong Suriname."

Dongèngan



Terus ditakoni:

Adiké Nini manggoné nang kuta endi?

Kenèng apa Nini ora seneng manggon karo adiké?

Nèk arep nang kuta Jakarta kowé perlu numpak apa?



Njawa

Jakarta



Penggawéan omah


159

Lès 122

Mbalèni


Tembung anyar: mbrondong





mbrondong hawané sumuk mbludak njlimet nyapu njengking

Suwara anyar: mbron






mbron

mbron

bron

on

dong on

bron

mbron

mbron

dong


bron bre bro brè mbron mbron mbre mbro mbrè

mbron mbre mbro mbrè mbre nggron nggre nggro nggrè

mbro njron njre njro njrè

mbrè ndon nde ndo ndè

8. Muridé saiki dikongkon matya suwara kabèh sing wis diwulangké karo suwara anyar

sangka kartah:

mbron mbrè nggo ngglun mbreng ngli tyon kut ngga mer

9. Diblajari ngrungoké lan nulis: mbron, mbrè, nggo, ngglun, mbreng, ngli, tyon, kut,

ngga, mer

Diblajari nulis aksara gedé: i, I, l, L

Nggandèng suwara


breng

mbreng

kut

kut

kut

bre

mbre

bek

bek

beki

li

ngli

wat

wat

wati

le

ngle

bu

bu

boni

mer

mer

tyon

tyon

tyoné

rang

rang

kul

kul

kul-rangkulan

la

Taun La

was

was

was

a

Taun A

nyar

nyar

nyar

nggu

rak

rak

pra

sepra

pat

pat

pat


rangkul-rangkulan mbrengkut mbrebeki ngliwati ngleboni

mertyoné Taun Lawas Taun Anyar nggurak seprapat

12. Diblajari ngrungoké lan nulis: Nèk wayahé Taun Anyar wis dadi lumrahé bangsa

Suriname gedé-tyilik, kabèh mesti pada mbrondong mertyon.

Dongèngan



Terus ditakoni:

Iki wantyi apa, kok pada mbrondong mretyon?

Lumrahé bangsa Suriname kepriyé?

Regané mertyon iku larang apa murah?

Lumrahé jam pira nggoné pada mbrondong mertyon?

Kenèng apa anak-anak pada surak-surak?


160


Taun Anyar

Taun Lawas



Penggawéan omah


Documents

Blajar matya jawa: Urutané kanggo memulangi