BÖLÜM 4. SWOT (GZFT) ANAL - Planlama.Org - Şehir …€¦ · · 2012-04-201/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu Dördüncü Bölüm – SWOT (GZFT) Analizi

1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu Dördüncü Bölüm – SWOT (GZFT) Analizi

BÖLÜM 4. SWOT (GZFT) ANALİZİ

346


SWOT (GZFT) analizi, incelenen konunun güçlü ve zayıf yönlerini belirlemekte ve dış

çevreden kaynaklanan fırsat ve tehditleri saptamakta kullanılan bir tekniktir. SWOT

(GZFT) analizinden amaçlanan; iç ve dış etkenleri dikkate alarak, var olan güçlü yönler

ve fırsatlardan en üst düzeyde yararlanacak, tehditlerin ve zayıf yanların etkisini en aza

indirecek plan ve stratejiler geliştirmektir (Şekil 4.1).

Planlama alanında kontrol edilebilen etkenler ile kontrol dışında olan ve belirsizlik

oluşturan etkenlerin analizi, planlama sürecinin önemli bir parçasını oluşturmaktadır.

Kontrol Edilebilir Etkenler

Şekil 4.1. SWOT (GZFT) Analizi

Bu doğrultuda, 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nda, İstanbul İli’ne

ilişkin yapılan ayrıntılı mevcut “durum analizi” çalışmalarından elde edilen veriler daha

sistematik olarak değerlendirilerek; kentin güçlü, zayıf yanlarının, fırsat ve tehditlerinin

belirlenmesine yönelik SWOT (GZFT) analizi yapılmıştır.

SWOT analizi yapılmadan önce; hem SWOT analizini daha sistematik hale getirmesi

hem de oluşturulacak stratejik amaç, hedef, strateji ve uygulama araçlarına çerçeve

çizmesi amacıyla konu başlıkları ve bu konular için yapılacak SWOT analizlerine

ilişkin şablonlar belirlenmiştir.

SWOT analizinde kullanılan konu başlıkları Tablo 4.1’de, SWOT analizlerinde

kullanılan şablon ise Tablo 4.2’de verilmiştir.

Kontrol Dışı Etkenler

Z (Zayıf Yönler) l

S (Güçlü Yönler)

O (Fırsatlar) T (Tehditler)

347


Tablo 4.1. SWOT Analizi İçin Belirlenen Konular

DOĞAL YAPI

EKONOMİK YAPI

SOSYAL YAPI

KURUMSAL YAPI

Doğal Yapı Ekonomik Yapı Demografik ve

Sosyal Yapı Kurumsal Yapı

Sanayi Kültür ve Tabiat

Varlıkları

Ticaret ve Hizmetler Konut Turizm Sosyal Alt Yapı

Bilim ve Teknolojik

Gelişim Teknik Alt Yapı

Ulaşım Kentsel Yaşam

Kalitesi

Lojistik Kentsel Kimlik

Tablo 4.2. SWOT Analizleri İçin Kullanılan Şablon

İÇSEL FAKTÖRLER

DIŞSAL FAKTÖRLER KONULAR ALT GRUPLAR

Güçlü Zayıf Fırsat Tehdit

Genel Yapı Konunun özelliğine göre belirlenmiştir.

------ ------ ------ ------

Kurumsal Yapı

•Düzenlemeler •Yerel Katılım •Uygulama Araçları •Finans Temini •Kalite ve Rekabet •Plan ve Metropol İlişkisi

------ ------ ------ ------

Arazi Kullanım ve Yapılanmış Çevre

•Tarım Alanı •Çalışma Alanı •Konut Alanı •Ulaşım Alanı •Rekreasyon Alanı

------ ------ ------ ------

Nüfus ve Ekonomik Yapı

•Demografik Yapı •Ekonomik Yapı

------ ------ ------ ------

Yaşam Kalitesi

•Rekreasyon •Eğitim •Sağlık •Erişilebilirlik

------ ------ ------ ------

Afet Riskleri

•Doğal Riskler (deprem, sel vb.) •Teknolojik Riskler •İnsan Kaynaklı Riskler

------ ------ ------ ------

348


349

4.1. DOĞAL YAPI SWOT (GZTF) ANALİZİ

İstanbul’un doğal yapısına ilişkin güçlü ve zayıf yönler ile fırsat ve tehditler ortaya

konularak bu kriterler doğrultusunda izlenmesi gereken politikalara ilişkin ipuçları

belirlenmektedir.

İstanbul’un sahip olduğu doğal kaynaklar; artan nüfus, kente göçün devam etmesi ve

göçle gelenlerin genel olarak doğal kaynaklar etrafında yer seçmesi sonucu tahrip

edilmektedir. Kentsel gelişme baskısı altındaki doğal alanlar, koruma bilincinin de

yetersiz kalması ile tehlike altındadır. Bu noktada doğal çevreyi bütün olarak ele alan,

ekolojik ve biyolojik çeşitliliği koruyacak ve koruma-kullanma dengesini sağlayacak

“Ekolojik Planlama” önem kazanmaktadır. Özellikle plan bütünlüğünü bozucu parçacı

kararlarla, doğal alanlardaki kentsel gelişmeleri tetikleyen fonksiyonların yanlış yer

seçim kararları ve beraberinde getirdiği düzensiz ve çarpık yapılaşma nedeniyle

İstanbul’un ekolojik ve biyolojik öneme sahip alanları tahrip edilmektedir.

Doğal kaynakların, yörenin peyzajı ve özelliğine uygun faaliyetlerde (eko-turizm,

rekreasyon, ekolojik tarım v.b.) kullanılması, koruma-kullanma dengesi açısından da

önem taşımaktadır.


Tablo 4.3. Doğal Yapı SWOT (GZTF) Analizi

GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER

Özel öneme sahip orman alanlarının varlığı Ekolojik planlarının olmaması İstanbul için yaşam aktivitesi ve rekreasyon potansiyeli sunması

Otonom kararlarla orman alanlarının tahrip edilmesi (Golf, Formula 1 vb.)

İstanbul için yaşam aktivitesi/rekreasyon potansiyeli Rekreasyon potansiyelinden etkin bir şekilde yararlanılamaması

Koruma bilinci eksikliği

Orman alanları içerisinde yörenin peyzajı ve özelliğine uygun rekreatif faaliyetlerin yetersiz olması

İstanbul'un su ihtiyacını karşılayan yer üstü su kaynaklarının bulunması

Kaynakların artan nüfusun su ihtiyacını karşılayamaması

Mevcut su kaynaklarının yapılaşma baskısıyla atıl kalma riski (K.Çekmece Gölü)

Kente göçün devam etmesi ve göçle gelenlerin genel olarak su kaynakları etrafında yer seçmesi

İstanbul'un kıyı kenti olması Kıyı potansiyelinin yeterince değerlendirilememesi Kıyı Kanunu Otonom kararlarla kıyıların kamu tarafından kullanılmasının engellenmesine yönelik projelerin olması (Galataport vb.)

Denizlerdeki biyolojik çeşitlilik Denizlerde ve boğazda kirliliğin önüne geçilememesi sonucunda biyolojik çeşitliliğin yok olma sürecine girmesi

Greenpeace gibi uluslararası ve ulusal sivil toplum kuruluşlarının varlığı

İstanbul Boğazı'nda uluslararası tehlikeli madde taşımacılığı ve tankerlerin atıklarını denize bırakması

Organik Tarım Tarıma elverişli alanların yerleşime açılması Eko-turizm potansiyeli

Polonezköy Tabiat Parkı gibi kent içi doğal öneme sahip alanların ve rekreatif amaçlı kullanım potansiyeli taşıyan koruların varlığı

Düzensiz ve çarpık yapılaşma nedeniyle kent içi doğal kaynakların giderek bozulması

Doğal kaynakların korunmasına yönelik uluslararası sözleşmelere taraf olunması

Orman alanlarının işgal edilmesi ya da imar planlarıyla yapılaşmaya açılması (Siteler, Bireysel Konutlar, Gecekondular,...)

2B alanlarının orman dışına çıkarılması Hazine arazilerinin satışına ilişkin yasa teklifi

Doğal alanların korunmasında uluslararası ve ulusal mevzuat ile bilimsel doğa koruma ilkelerinin uygulanmasındaki eksiklikler

1999 Marmara Depremi'nden sonra kuzeydeki doğal alanlara yönelik artan yapılaşma talebi

Kıyı kenti olan İstanbul'da kıyılara erişimin zor olması

Çevre yönetimi faaliyetlerine ilişkin kurumlar arasında yetki ve görev tanımı çakışmalarının bulunması

Çevre konusunda Sivil Toplum Kuruluşlarının etkinliğinin giderek artması

Havza alanlarında ve dere kenarlarında sanayilerin yer seçmesi

Atık suların arıtılmasına yönelik merkezi, bölgesel atık su arıtma tesislerinin kurulması

Atık su arıtma tesislerinden etkin bir biçimde yararlanılamaması

Yenilenebilir enerji kaynaklarının yeterince değerlendirilememesi

Orman alanlarının korunmasına yönelik bilincin artmaya başlaması

Ormanların tahribatına yol açan yangınlar (Piknik, izmarit ve cam kırıklarından kaynaklanan)

Sivil Toplum Kuruluşlarının çalışmaları

Afet ve risk yönetimi konusuyla ilgili olarak, dünyadaki gelişmelerin ve bu alandaki teknolojik yeniliklerin yakından takip edilmesi; Türkiye'nin en donanımlı afet koordinasyon merkezinin (AKOM) İstanbul'da bulunması

Doğal afetlere karşı teşkilatlanmanın yetersiz olması, halkın bilinçli olmaması

İletişim teknolojilerinin gelişmesi sonucu afet konusunda bilgi paylaşımının artması

İstanbul Boğazı geçişinden kaynaklanan risklerin azaltılması

350


4.2. EKONOMİK YAPI SWOT (GZTF) ANALİZİ

Ekonomik Yapı kapsamında; genel ekonomik yapı, sanayi sektörü, ticaret ve hizmetler

sektörü, turizm sektörü, bilim ve teknolojik gelişim, ulaşım ve lojistik konularına ilişkin

SWOT analizi sonuçları yer almaktadır.

i. Ekonomik Yapı

İstanbul, günümüzde sahip olduğu ekonomik potansiyel ile bulunduğu bölgenin (Doğu

Avrupa, Balkanlar, Kafkaslar, Kuzey Doğu Afrika, Ortadoğu) en büyük şehri

konumundadır. Mevcut ekonomik yapı İstanbul'un küresel ekonominin önemli bir odağı

olarak gelişmesini sağlayacak, bölgesel ve küresel düzeyde rekabet edecek özelliklere

sahip olmaması dezavantaj yaratmaktadır. Üretici hizmetlere elverişli-yeterli bir

altyapının olmaması, istikrarlı bir iş ortamının sağlanamaması, nitelikli işgücü arzı

eksikliği söz konusu olumsuzluklar arasındadır.

Bununla birlikte, İstanbul'da finans, bankacılık ve reklamcılık gibi bazı sektörler

giderek önem kazanmaktadır.

Uzmanlaşmaya veya tamlaşmaya dayalı yığılma mekanlarının varlığına karşın yığılma

mekanlarının küresel ekonomiyle bütünleşememesi söz konusudur. İstanbul'da meydana

getirilen yeni işlerin katma değeri yüksek işler olmaması ve firmaların pazarlama

yeteneklerinin az olması ekonomik yapıyı olumsuz yönde etkilemektedir. Kent içinde

küçük ve dağınık üretim işletmelerinin bulunması ile girişimcilik hızının düşük olması;

firmaların kurulmaları, büyümeleri ve yarışabilmeleri önünde engeller oluşturmakta ve

genç işletmelerin ayakta kalmasını zorlaştırmaktadır. İleri teknoloji, yönetişim, bilişim,

tasarım gibi konulardaki faaliyetlerin yetersiz olması da küresel ekonomiye eklemlenme

konusunda dezavantaj oluşturmaktadır.

Dolayısıyla, İstanbul için uzun vadeli, sürdürülebilir ve bütüncül bir ekonomik gelişme

yaklaşımı bu konuda ön plana çıkmaktadır.

351


Tablo 4.4. Ekonomik Yapı SWOT (GZTF) Analizi


Uzun vadeli, sürdürülebilir ve bütüncül bir ekonomik gelişme yaklaşımının olmaması

Türkiye'nin kredi notunun yükselmesi ile orta ve uzun vadeli kredi bulabilme imkanının artması

Ekonomik kriz spekülasyonlarının çıkartılması

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ve Altın Borsa'sının kurulmasıyla şehrin hem ülkenin hem de içinde yer aldığı bölgenin sermaye merkezi haline gelmesi

Bilgi transferinin yetersiz düzeyde olması

Yabancı sermayenin İstanbul'da yer seçme eğilimde olması Yabancı yatırımların istenilen düzeyde olmaması Uluslararası finansal kurum ve kuruluşlara yönelik mevzuatın uluslararası standartlarla uyumlaştırılmasına yönelik çalışmaların olması

Yabancı sermaye yatırımlarının planlara uygun olmayan yer seçimi ve plan değişikliği

Yerel ve bölge dışındaki yatırımcıları bir araya getirecek merkezlerin olmaması

Ticaret hayatının canlı olması Kayıt dışı ekonominin varlığı

İstanbul'da yaratılan yeni işlerin katma değeri yüksek işler olmaması

İmalatta verimlilik artışının ve standartlaşmanın tam olarak sağlanamaması

Kent içinde küçük ve dağınık üretim işletmelerinin bulunması

Çok çekirdekli kentsel sistemin olmaması; mevcut merkezlerde aşırı yoğunluk

Girişimcilik kültürünün oluşturulmasına yönelik çalışmalarının yetersiz olması

İleri teknoloji, yönetişim, bilişim, tasarım gibi yaratıcılık konusundaki faaliyetlerin yetersiz olması

Yeni teknolojiler ve süreçlerle ilgili yatırımların yeterli düzeyde olmaması

İstanbul'da bazı sektörlerin giderek önem kazanması (finans ve bankacılık, reklamcılık)

Mevcut ekonomik yapının küresel düzeyde rekabet edecek özelliklere sahip olmaması

İstanbul'un stratejik konumunun ve sahip olduğu kaynakların kentin bir finans ve hizmet merkezi olarak küresel sistemde yer almasını kolaylaştırması

Uluslar arası ticaret stratejilerinin olmaması

Ekonomik canlanmada önemli olanak sağlayan ticaret ve sanayi fuarlarının yoğunlaşması

Global firmaların yeni pazar bulma ihtiyacı Uzakdoğu pazarının global firmaları çekmeye başlaması

Günümüzde sahip olduğu ekonomik potansiyel ile bulunduğu bölgenin (Doğu Avrupa, Balkanlar, Kafkaslar, Kuzey Doğu Afrika, Ortadoğu) en büyük şehri olması

Uluslararası düzeyde rekabet edebilirliğinin zayıf olması Avrupa Birliği ile üyelik müzakereleri ile ekonomik yapının güçlenecek olması

Ekonomik alanda yapısal reformların zamanında yapılamaması, siyasal bunalımlar ve ekonominin kırılganlığı

İşgücü beceri kalitesinin yeterli düzeyde olmaması

Göçle kente gelenlerin iş bulamamaları nedeniyle kayıtsız, vergisiz işlere yönelmesi

Kentin gelişmemiş kesimlerinde başta kadınlar olmak üzere çalışma çağındaki nüfusun ekonomik yaşama katılmada sorunlarla karşılaşması

352


ii. Sanayi Sektörü

Sanayinin hazır sistem ve teknolojileri satın alarak kullanma eğilimi, üretim

faaliyetlerini kendi AR-GE çalışmalarına dayalı olarak yürütmemesi ve bunların sonucu

olarak da teknoloji geliştirme yeteneğine sahip olmaması, İstanbul’da sanayi sektörü

açısından en önemli zayıflıklar olarak ortaya çıkmaktadır.

AR-GE faaliyetlerini teşvik eden destek programlarının geliştirilmesi ve

çeşitlendirilerek sürdürülmesi, küresel pazarlarda İstanbul sanayisine yeni fırsatlar

oluşturacaktır. Bunun gerçekleşmemesi durumunda ise, sanayi sektörü küresel

pazarlardaki mevcut rekabet gücünü de tamamen kaybetme tehdidi ile karşı karşıya

kalacaktır.

Küçük ölçekli sanayilerin yeni teknolojiyi üretim sistemlerine adapte edememeleri,

sanayi yapısının daha nitelikli, teknoloji üreten bir şekle dönüşmesi önünde ciddi bir

engeldir.

Kirletici sanayinin çevreye verdiği zarar ile yenilenemeyen doğal kaynaklar tahrip

edilerek, sürdürülebilirlik ilkesi göz ardı edilmektedir.

Kent içinde kontrolsüz gelişen, konut alanlarında sıkışmış, dağınık, niteliksiz ve

kalitesiz konut-altı imalat atölyeleri mekansal düzenleme eksikliğini ortaya

koymaktadır. Dolayısıyla, İstanbul’da gelişmesi hedeflenen sanayi alanlarının organize

bir şekilde düzenlenmesi ve konut politikalarıyla desteklenmesi ve işyeri-konut ilişkisi

dengesinin kurulması önemli faktörler arasında yer almaktadır.

353


Tablo 4.5. Sanayi Sektörü SWOT (GZTF) Analizi


İstanbul'un doğu ve batı yakasındaki sanayinin sektörel uzmanlaşması

Markalaşamama, taklit üretim

Şehirde sanayinin ve sanayi yığılma odaklarının sağladığı katma değer

Sanayi istihdamının en yüksek yığılma gösterdiği dokuma-hazır giyim alt sektörünün yarattığı katma değerinin düşük olması (Emek yoğun, küçük işletmeler, düşük verimlilik)

Çin'in artan rekabet gücü ve uluslararası rekabetin sağlanamaması

Makine sanayinin gelişmesine destek olacak yan sanayilerin gelişmemiş olması

Kurumlar arası koordinasyon ve eşgüdüm eksikliği Yasal mevzuatın olması Çevreye ilişkin yasal mevzuatın yetersizliği, olana uyulmaması ve mevcut cezai yaptırımların eksikliği

Sanayi sektöründe yapısal değişimi sağlayacak projelerin yetersizliği

Teknopark ve üniversitelerin sektöre destek verme potansiyeli

Sanayi-üniversite ilişkisinin gelişmemiş olması İleri teknoloji kullanan çevreye duyarlı yabancı sermayenin İstanbul'da yer seçmek istemesi

Yatırımcı ve finansör için mevcut bürokratik engellerin bulunması

Yığılma nedeniyle örgütlenebilme imkanının olması Örgütlenme ve işbirliği yetersizliği (Devlet üniversite ve sanayici üçgeni)

Ulusal ve uluslararası düzeyde katılım eksikliği

İstanbul'un sanayi için bir çekim merkezi olarak hala önemini koruması ve teşviklerin hala İstanbul'a yapılması

Plan kararları ile sanayinin desantralize edilerek bölgeler arası dengesizliğin ortadan kaldırılması

Sanayinin İstanbul'dan desantralizasyonunu destekleyecek plan kararları olmasına karşın, bu plan kararlarının sürekliliğinin olmaması

Küçük ve orta ölçekli işletmelerin sanayi yapısındaki değişim ve gelişimi sağlayacak, dönüşümlere ve yeni istihdam yapısı ve esnek üretim sistemine uyum sağlayabilme avantajı

Küçük ölçekli sanayilerin yeni teknolojiyi üretim sistemlerine adapte edememeleri ve geleneksel yapıları ile rekabet edememeleri

Büyük ölçekli sanayilerde AR-GE biriminin bulunması AR-GE birimlerine yeterince önem verilmemesi

Sanayinin konut alanlarındaki fason üretime yakınlığı

Kent içinde kontrolsüz gelişen, konut alanlarında sıkışmış dağınık, niteliksiz ve kalitesiz konut altlarındaki üretim kapasiteleri düşük imalat atölyeleri (Mekansal düzenleme eksikliği)

OSB'lerin raylı sistemler ile bağlantılarının olmaması, bu nedenle maliyet, zaman ve hizmet kalitesi bakımından sorunların ortaya çıkması

OSB'lerin kapasitelerinin tam dolu olmayışının desantralize edilecek sanayi için potansiyel alanlar oluşturması

OSB'lerin kapasitelerinin tam dolu olmayışı yani OSB'lerin çekici hale getirilememesi, desantralizasyonun sağlanamaması

Küçük Sanayi siteleri ile işletmelerin örgütlenebilme ve yeni teknolojinin daha kolay sisteme entegre edilebilmesi

Küçük sanayi sitelerinde finansman sıkıntısı ve atıl kapasite ile çalışılması

Sanayide kullanılmaya başlanan teknolojilerle verimliliğinin artması ve sanayi ve işgücü profilinin zamanla değişmesi

Sektörün dönüşmesi ile ortaya çıkacak işgücü fazlası İşgücünün vasıfsız olması

Sanayi alanlarına yakın olmak isteyen işgücünün sanayi alanlarının çevresinde oluşturduğu, kalitesiz niteliksiz ve plansız konut alanları ile çevre ve yaşam kalitesinin düşmesi

Planlarla birlikte planlı sanayi alanlarının etrafında planlı konut ve alanlarının oluşturulması ile işyeri -konut ilişkisinin dengelenmesi

Merkez alanlarında kalan büyüme imkanı bulamayan ve merkezin yoğunluğunu arttıran imalat atölyeleri

354


iii. Ticaret ve Hizmetler Sektörü

İstanbul'un stratejik konumu, Avrupa, Asya ve Ortadoğu pazarlarına yakınlığı ve sahip

olduğu kaynaklar kentin küresel sistemde bir finans ve hizmet merkezi olarak yer

almasını kolaylaştırmaktadır. Ancak, mevcut ekonomik yapı İstanbul'un küresel

ekonominin önemli bir odağı olarak gelişmesini, bölgesel ve küresel düzeyde rekabet

edebilmesini sağlayacak nitelikleri taşımamaktadır.

Ülkenin en önemli sermaye yatırımları İstanbul'a yığılmış olup, İstanbul'da finans ve

bankacılık, reklamcılık v.b.bazı sektörler giderek önem kazanmaktadır. Ancak hizmet

sektörünün istihdam içindeki payı (59%) gelişmiş dünya metropollerinin (80%) oldukça

gerisindedir.

Global firmaların İstanbul’da yer seçmesi İstanbul’un küresel ortamda söz sahibi olması

açısından önem taşımakla birlikte; yabancı yatırımların gerekli altyapı koşulları

düşünülmeden ve çevre bağlantıları göz ardı edilerek noktasal projelerle yanlış yer

seçim kararları sürdürülebilir gelişme ilkesi ile çelişmektedir.

Metropoliten bölgede egemen konumda bulunan İstanbul MİA'sı İstanbul'un ekonomik

kaynağının temelini oluşturmakta aynı zamanda vasıfsız işgücü için de çekim merkezi

olmaktadır. Göçle kente gelenlerin iş bulamaması kayıt dışı ekonominin

yaygınlaşmasına neden olmaktadır. Ayrıca, İstanbul’da hizmet sektörü istihdamının

mekansal dağılımında da dengesizlikler kentsel maliyetlerin artmasına neden

olmaktadır.

Ticaret ve hizmet alanlarının belli akslarda yoğunlaşması, homojen olarak dağılmaması

aşırı yoğunluk yaratmakta ve belirli merkezlerin yükünü hafifletecek alt merkezlere olan

gereksinimi arttırmaktadır.

Tarihi Yarımada’daki tarihi ve kültürel kimlik potansiyelinin turizme bağlı hizmet

alanları olarak geliştirilmesi, tarihi dokunun özgün yapısına uygun olarak gelişmesi

açısından büyük önem taşımaktadır.

355


Tablo 4.6. Ticaret ve Hizmet Sektörü SWOT (GZTF) Analizi


İstanbul'un vasıfsız işgücü için çekim merkezi olma durumunu devam ettirmesi

İstanbul’da hizmet sektörü istihdamının mekansal dağılımındaki dengesizliğin, işlevsiz MİA ilişkilerine ve kentsel maliyetlerin artmasına neden olması

Hizmetlerdeki iyileştirmenin İstanbul'un çekiciliğini arttırarak, nüfus artış hızını yükseltmesi

Göçle kente gelenlerin iş bulamamaları nedeniyle kayıtsız, vergisiz işlere yönelmesi

Kentin gelişmemiş kesimlerinde başta kadınlar olmak üzere çalışma çağındaki nüfusun ekonomik yaşama katılmada sorunlarla karşılaşması

İstanbul MİA'sının metropoliten bölgede egemen konumda bulunması ve İstanbul'un ekonomik kaynağının temelini oluşturması

İstanbul MİA'sının bölge içindeki yükünün artması ve bölge içinde dengesizlik yaratması

Ülkenin en önemli sermaye yatırımlarının İstanbul'a yığılmış olması

Büyükdere aksında plan bütünlüğünün avan projelerle bozulmuş olması

Levent-Maslak aksının yabancı yatırımları çeken uluslar arası düzeyde bir merkez olması

Yabancı yatırımların gerekli altyapı koşulları düşünülmeden ve çevre bağlantıları göz ardı edilerek noktasal projelerle yer seçmesi

Levent-Maslak aksında yer alan MİA'nın farklı ilçe belediyeleri sınırları içinde olmasından kaynaklanan plan karmaşası

Tarihi Yarımada’daki potansiyelin turizme bağlı hizmet alanları olarak geliştirilmesi

MİA'nın, özellikle Tarihi Yarımada'nın 24 saat yaşamasına imkan verecek fonksiyonların olmaması

Metropoliten Bölge'de İstanbul'un tek hakim merkez konumunda bulunması, işbirliği yapabileceği hizmetlerde uzmanlaşmış merkezlerin bulunmaması

Sanayi alanları dönüşümünün başlamış olması Sanayi alanlarının hizmet alanlarına dönüşmesi Sanayinin çevrede yarattığı olumsuzlukların hizmet gelişimini olumsuz etkilemesi

Olimpiyat Köyü’nün yapılmış olması Olimpiyat Köyünün yarattığı fırsatların yeterince değerlendirilememesi

Olimpiyat Köyü’nün çeşitli hizmet faaliyetleri geliştirmesi

Tarihi Eminönü bölgesinde potansiyel taşıyan boş binaların bulunması

Ticaret ve hizmet alanlarının belli akslarda yoğunlaşması, homojen olarak dağılmamasının aşırı yoğunluk yaratması

MİA'nın, özellikle Tarihi Yarımada'nın 24 saat yaşamasına imkan verecek fonksiyonların yetersiz olması

Uzun vadeli sürdürülebilir bir ekonomik gelişme yaklaşımının ve uluslararası ticaret stratejisinin olmaması

İstanbul'da bazı sektörlerin giderek önem kazanması (finans ve bankacılık, reklamcılık)

Mevcut ekonomik yapının İstanbul'un küresel ekonominin önemli bir odağı olarak gelişmesini sağlayacak, bölgesel ve küresel düzeyde rekabet edecek özelliklere sahip olmaması

İstanbul'un stratejik konumunun, Avrupa, Asya ve Ortadoğu pazarlarına yakınlığının ve sahip olduğu kaynakların kentin bir finans ve hizmet merkezi olarak küresel sistemde yer almasını kolaylaştıracak olması

Ekonomik alanda yapısal reformların zamanında yapılamaması, siyasal bunalımlar ve ekonominin kırılganlığı

Dünya ölçeğinde büyüklüğe ulaşan Türk şirketleri dolayısıyla, şehrin ekonomik gücünün ve kapasitesinin artması

Yabancı sermayenin İstanbul'da yer seçme eğilimde olması

Yabancı sermaye yatırımlarının planlara uygun olmayan yer seçimi ve plan değişikliği

Hizmet sektörünün her iki yakada dengeli bir şekilde dağılmamış olması

Kent merkezinde Tarihi Yarımada ve Beyoğlu bölgelerinde yapıların yenilenmesi ve atıl durumdaki mekanların değerlendirilmesi ile mevcut kapasitenin arttırılma imkanı

Tarihi konut alanlarına, binaların özellikleriyle uyuşmayan fonksiyonların yerleşmesiyle ortaya çıkan kullanım uyumsuzlukları ve binaların tahrip olması, eskime nedeniyle tam kapasite kullanılamaması

Tarihi süreç içinde gelişen ekonomik aktivitesi yüksek olan merkezlerin riski en yüksek alanlar olması

356


iv. Turizm Sektörü

İstanbul doğa, tarih ve kültür turizmi için elverişli ortamın sağlanabildiği nadir

kentlerden biridir. İstanbul’un kıyıları, ormanları, tarihi dokusu ve kültürü turizm

alternatifleri oluşturulmasında etkin rol oynamaktadır. Şile, Riva, Kilyos gibi kuzey

kıyıları ve Silivri bölgesinin yaz turizmi için kullanılması, Boğaziçi ve Haliç'in turizm

potansiyeli, orman alanlarının günübirlik kullanımı (trekking, kamping gibi), Tarihi

Yarımada-Galata-Beyoğlu'ndaki kültürel ve tarihi varlıkların turizm potansiyeli,

Kızkulesi, Galata Kulesi, saraylar, Boğaziçi köyleri, yalılar, fenerler, hisarlar gibi çeşitli

özelliklere sahip değerlerin varlığı ve uluslararası kültür ve sanat festivallerinin

düzenlenmesi (bienal, caz festivali vb.) İstanbul turizm aktiviteleri açısından önemli

potansiyellerdir.

Ancak, İstanbul’da turizme ilişkin politikalar geliştirilirken; parçacı kararlar alınması ve

merkezi yönetimin plan bütünlüğünü bozan projeler geliştirmesi İstanbul genelinde

bütüncül bir turizm planı yapılmasını engellemektedir. Kamunun turizm açısından

İstanbul'daki alt yapı yatırımlarına kısıtlı kaynak ayırması, projelerdeki finansman ve

kaynak yetersizliği, İstanbul’un reklam ve tanıtım stratejilerinin turist çekmede yeterli

olmaması, benzer kentler ile karşılaştırıldığında İstanbul'a gelen turistlerin ortalama

kalış sürelerinin düşük olması önemli sorunlardır.

357


Tablo 4.7. Turizm Sektörü SWOT (GZTF) Analizi

GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER Kongre turizmine uygun tesislerin, kongre merkezlerinin ve potansiyel tarihi yapıların bulunması

Kongre turizminin yetersiz olması Uluslararası teknik işbirliği olanaklarının varlığı Komşu ülkelerdeki savaş ve benzeri koşullar

Boğaziçi, Tarihi Yarımada ve Haliç'in turizm potansiyeli Tarihi kent olan Tarihi Yarımadanın potansiyelinin değerlendirilmemesi

İstanbul'da kültür turizmi potansiyeli taşıyan mekanların bulunması

Benzer kentler ile karşılaştırıldığında İstanbul'a gelen turistlerin ortalama kalış sürelerinin düşük olması

İstanbul'da turistlerin kalış süresinin azalmakta olması

Uluslar arası kültür ve sanat festivallerinin düzenlenmesi (bienal, caz festivali vb.)

Sektördeki aktörler arası koordinasyonsuzluk

Özel sektörün müze girişimleri (İstanbul Modern, Sabancı Müzesi gibi vb.)

Müzelere olan ziyaretlerin sınırlı sayıda olması

Şile, Riva, Kilyos gibi kuzey kıyıları, Adalar ve Silivri bölgesinin yaz turizmi için İstanbul’un kıyı kenti olması avantajlarının kullanılması

İstanbul'un özellikle Boğaz ve Marmara kıyılarının kirli olması ve yüzmek için yeterli kalitede olmaması

Formula 1 Organizasyonu Formula 1 pistinin havza içinde konumlanması, doğal öneme sahip alanları tahrip etmesi

Orman alanlarının günübirlik kullanımı (trekking, kamping ) Golf turizmi için havza alanlarında yer seçilmesi

Tarihi mesire yerlerinin yeniden canlandırılmasına yönelik projeler(Sadabad vb.)

Kış sporları merkezlerine, termal turizm merkezlerine, rafting, yürüyüş gibi doğa sporlarının yapıldığı yerlere yakınlık

Yasaların uygulanmasındaki zayıflıklar Turizm Teşvik Yasası

Yeni koruma yasalarının varlığı Sektördeki aktörler arası koordinasyonsuzluk Yeni aktörlerin sektörde yer almaya başlaması

Eminönü Platformu gibi turizm örgütlenmesine yönelik sivil toplum kuruluşlarının artması

AB-UNESCO gibi kurumların fonlarının değerlendirilememesi

Fonların ve kaynakların etkin kullanımına yönelik AB kentlerinin deneyimlerinden yaralanma fırsatı

Kamunun turizm açısından İstanbul'daki alt yapı yatırımlarına kısıtlı kaynak ayırması

Turizmde rekabet edebilirliği yüksek olan sektörlerin desteklenememesi

TURSAB, İKSV gibi kuruluşların varlığı Avrupa Birliğinin birlik içi seyahatleri destekleyici politikaları AB üyesi rakip ülkelerin birliğin bilgi ve finans desteklerinden yararlanarak rekabet güçlerini hızla artırmaları

Tarihi Yarımada'da sektör yığılmalarının/kümelenmelerinin olması

Turizm belgeli tesislerin düşük nitelikte olması

İstanbul'un iklim açısından 4 mevsim turizme uygun olması

Tarihi Yarımada-Galata-Beyoğlu'ndaki kültürel ve tarihi varlıkların, Kızkulesi, Galata Kulesi, Saraylar, Boğazköyleri, yalılar, fenerler, hisarların yarattığı turizm potansiyeli

Turizm faaliyetleri nedeniyle kentin çeşitli bölgelerinde değer artışı yaşanması ve kentlinin mekana yabancılaşması

Turizm sektörünün Türkiye ve İstanbul için küresel rekabet ortamında yarışması gerektiği konusunda toplumun geniş kesimlerinin fikir birliği içinde olması

Turizm nedeniyle yaşam maliyetlerinin artması

İstanbul’un reklâm ve tanıtım stratejilerinin turist çekmede yeterli olmaması

Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının İstanbul’u tanıtmada ve turist sayısını artırmada bir fırsat olması

Uluslar arası turizm firmaları ve tur organizasyonları ile ilişkilerin zayıf olması

Kentin tarihi ve kültürel canlılığının 24 saat yaşıyor olması Turizm danışma bürolarının ve kent içinde turisti yönlendirecek ve bilgilendirecek yazılı ve görsel malzemenin yetersiz olması

Kentteki suç oranlarının artmakta olması

358


v. Bilim ve Teknolojik Gelişim

Türkiye’nin ekonomik ve sosyal gelişiminin daha ileri aşamalara ulaşması ve

toplumumuzun hızla bilgi toplumuna dönüşmesi için bilim ve teknolojiden stratejik

birer araç olarak yararlanılmalıdır.

Doğal kaynakların üretim ve kullanım planlamasından, bankacılık sektörünün

yapılanmasına kadar her alanda tüm kurum ve kuruluşların yer aldığı geniş katılımlı

tüm eğitim ve iletişim araçlarının (yazılı ve görsel medya dahil) kullanımı ile

toplumumuza aktarılmalıdır.

Mevcut geleneksel sistemlerin yerine, bilinçli ulusal ve uluslararası teknoloji transferleri

ile hammadde, enerji, iş gücü verimi ve çevre duyarlılığı yüksek teknolojiler ikame

etmelidir.

İnsan kaynaklarındaki zayıflıklar giderilmeli; güçlü yanlar desteklenerek daha da

vurgulanmalı; genç nüfustan yararlanmayı mümkün kılacak eğitim ve istihdam

politikaları geliştirilmelidir. Bu yapılmadığı takdirde, iyi eğitilememiş ve işsiz kalmış

nüfusun neden olacağı tehditlerin önlenmesi mümkün olmayacaktır.

İstanbul’un bilim ve teknoloji politikasını ve sonuçlarını değerlendirip kurumsal ve

yasal düzenlemeler bağlamında çok daha somut politika önerileri ortaya koyması

gerekmektedir. Bu yapılırken bilim, teknoloji ve üretim politikalarının bir bütün olarak

ele alınması esas olmalıdır.

Üretimde yenilik ve kalite kavramlarının öneminin anlaşılmasıyla AR-GE faaliyetlerine

daha fazla önem verilmeye başlanmıştır. Bu konuda teknopark ve üniversitelerin sektöre

destek verme potansiyelleri bulunmakla beraber mevcut teknoloji altyapısının

yetersizliği söz konusudur.

359


Tablo 4.8. Bilim ve Teknolojik Gelişim SWOT (GZTF) Analizi


Politikaların uygulanmasında eksiklikler; kurumlar arasında eşgüdüm olmaması

Bilim ve teknoloji politikaları ve uygulayıcı kurumların varlığı

Uzun vadeli teknolojik gelişme planının ve stratejilerinin bulunmaması

Bilgi toplumuna dönüşüm sürecinin itici gücü olan bilişim teknolojileri alanında devletin bu teknolojilerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması yönünde bir politikasının olmaması

Sektörün kapasitesinin rekabet edebilirlik açısından yetersiz olması

Teknolojide öne çıkan ülkelerin ekonomik ilişkiler potansiyelini Karadeniz, Akdeniz ve Ortadoğu'ya yönlendirmesi

Uluslar arası normlara uygun olmayan hukuk sistemi, mevzuat eksikliği, bürokratik engeller, karar alma mekanizmalarındaki hantallık

Küreselleşen dünyada rakip metropoliten şehirlerin teknoloji yarışında İstanbul'dan ileride olmaları

Ekonomik kriz spekülasyonlarının çıkartılması, bölgesel terör ve savaş riski

İstanbul'un yurtiçinde ve yurtdışındaki ortaklıklarının zayıf olması, girişimlerin yeterince desteklenmemesi

Gelişmeye açık ve sürekli büyüyen iç pazar Mevcut teknoloji alt yapısının yeterli olmaması İç pazarın yetersizliği

Teknolojiyle ilgili sektörlere yeterli destek verilmemesi

Bilim ve eğitim hizmetleri veren merkez ve organizasyonlarının yetersizliği

Serbest ticaret bölgeleri ile hızlı ve bürokratik engeller olmadan teknoloji transferinin mümkün olması

Teknoloji pazarlama sektörünün ulusal ve uluslar arası deneyiminin olmaması

Üretimde yenilik ve kalite kavramlarının öneminin anlaşılmasıyla AR-GE faaliyetlerine daha fazla önem verilmeye başlanması

Firmaların Ar-Ge yatırımlarının istenilen düzeyde olmaması; kısıtlı kaynaklarla yürütülen Ar-Ge faaliyetleri

Kalite konusunda toplumsal bilincin oluşması

Teknoparkların gereken niteliklere sahip olmaması Teknopark projelerinin varlığı

Know how ve teknolojinin etkin ticarileşmesinin sağlanamaması

Buluşçu ve yenilikçi bir kültür olmaması, teknolojik yenilik üretme konusundaki zayıflık

e-Türkiye gibi bilgi toplumu olma yönündeki projelerin toplumda yaygınlaştırılmasına ilişkin girişimler; değişen toplumsal yapının bilgi teknolojilerine olan talebi

Yurt içi ve yurt dışında stratejik teknoloji alanlarında çalışan, uluslar arası nitelikte bilim ve sanayi insanlarının varlığı

Gelişmiş ülkelerin beyin göçünü özendiren politikaları sonucunda yetiştirilen nitelikli elemanların kaybedilmesi

Nitelikli işgücüne dayalı bilim ve teknoloji sistemine katkıda bulunmak üzere yönlendirilebilecek yabancı sermayenin varlığı

İstanbul'da yer seçecek batılı yabancı sermaye için nitelikli işgücünün ucuz olması

Çin, Hindistan gibi ucuz işgücüne sahip ülkelerin oluşturduğu uluslar arası rekabet

360


vi. Ulaşım

İstanbul’da ulaşım yönetiminde çok sayıda birimin olması; yetki karmaşasına ve parçacı

projelerin üretilmesine neden olmaktadır. Ayrıca planlama ve yatırım arasındaki

kopukluk, istikrarlı politikalar üretilememesi ve yeterli sayıda uzman personelin

bulunmaması; ulaşım planlarının, kentin sorunlarına cevap verecek düzeyde

geliştirilmesini engellemektedir.

İstanbul toplu taşıma sisteminde farklı sistemler arasında entegrasyon sağlanamamıştır.

Bununla birlikte, mevcut toplu taşıma sistemlerinin hizmet kaliteleri ve kapasiteleri de

İstanbul’daki yükü taşıyabilecek yeterlilikte değildir. Bu sorunlara paralel olarak işyeri-

konut-aktarma noktası mesafeleri de İstanbul’da özel araç kullanım oranının artmasına

neden olmaktadır. Özel araç kullanımının yüksek olmasına rağmen işyeri ve konut

alanlarındaki otopark yetersizliği de bir diğer sorundur.

İstanbul coğrafi konumu itibariyle deniz yolu taşımacılığı potansiyeline sahip olmasına

rağmen, kent içi ve uluslararası taşımacılıkta denizyolu ulaşımının payı oldukça

düşüktür.

361


Tablo 4.9. Ulaşım SWOT (GZTF) Analizi GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER

Ulaşım yönetiminde çok başlılık ve yetki karmaşası, bütüncül yaklaşımı gerçekleştirecek tanımlı bir kurumsal yapının olmaması

Tepeden inme merkezi projeler (3.Köprü önerisi)

Ulaşım Ana Planı'nın iptal edilmiş olması

Ulaşımda planlama ile yatırım arasında kopukluğun olması

Ulaşım planlamasında çalışmak üzere yeterli sayıda bilgili ve yetkin personelin bulunmaması

Toplu taşıma sistemleri arasında entegrasyon olmaması

Toplu taşımada denetimin yetersiz oluşu (Kuralsız ve denetimsiz minibüsler, halk otobüsleri ve denetimsiz taksiler)

Kent içi ulaşımında toplu taşımacılığın payının düşük olması

Özel araçlarının trafikteki payının yüksek olması Özel araç sahipliliğinin artması

Kent içi karayolu trafiğinde ve kentin bütün önemli arterlerinde özellikle sabah ve akşam doruk saatlerde tıkanıkların yaşanması ve ulaşım hızının düşmesi

Mevcut altyapısı acil durumlarda yetersiz kalan yolların varlığı

Yerleşim bölgelerinde, iş merkezlerinde ve aktarma noktalarında yeterli otopark alanlarının bulunmaması

Etkin bir trafik denetiminin olmaması

Planlanan ve projelendirilen yeni teknolojili kent içi raylı sistemler

Mevcut banliyö hattının son derece bakımsız olup, yolcuların can ve mal güvenliğinin tam olarak sağlanamaması

Asya ile Avrupa'yı demiryoluyla birbirine bağlayacak tüp geçiş projesi, İstanbul'da sona eren Pan-Avrupa IV. ve X. Koridorun, Trans-Asya Demiryolu Hatları ile bağlantısını da sağlaması

İki yaka arasındaki demiryolu aksları Haydarpaşa ve Sirkeci tren garlarının, kent içi güzergahlara raylı sistemlerle yeterli düzeyde bağlanmaması

İstanbul'un coğrafi konumundan kaynaklanan deniz yolu taşımacılığı olanakları

Üst ölçekli planların yapılması

Mevcut yolcu limanının kent içi erişim olanaklarının yetersiz oluşu

Sanayi liman bağlantılarının kent trafiğini zorlaması

Limanlardan alınan yükün taşınmasında karayolu ağının kullanılmasının kent içi trafiğe ek yoğunluk getirmesi

Yük taşımacılığında blok-tren ve RO-LA sistemlerine geçilmeye başlanması

Tankerlerin ve yüksek tonajlı gemilerin Boğaz'dan transit geçişi

Hava alanlarına erişimi destekleyecek toplu taşıma sistemlerinin yetersiz olması

Ulaşım planları ile yerleşim planlarının eş zamanlı yapılmaması

İstanbul'un doğal ve tarihi yapısının kentin merkez bölgelerinde yeni yol yapımına ve mevcut yolların genişletilmesine olanak vermemesi

362


vii. Lojistik

Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı kökenli lojistik şirketler dışındaki lojistik

şirketleri, dünyadaki lojistik eğilim ve oluşumlardan habersiz, lojistik faaliyetleri

konusundaki tecrübesizdir. Türkiye’de lojistik hizmeti ağırlıklı olarak nakliye ve

gümrüklemeden oluşmaktadır.

Lojistik birimler kent içinde plansız ve dengesiz olarak yer seçmiştir ve çevresiyle

uyumlu gelişmemektedir. Lojistik odaklarının büyük alan gereksinimleri vardır, ancak

plansız gelişmeden dolayı alan ihtiyacını çevresindeki tarım ve orman alanlarına doğru

gelişerek karşılamaktadır.

Ro-Ro taşımacılığında Türkiye’nin önemli limanlarından ikisi (Ambarlı ve Haydarpaşa

Limanı) İstanbul’da yer almaktadır. Buna rağmen liman kapasiteleri yetersizdir (gemi

yanaşma yerleri, rıhtımlar, rıhtım uzunlukları, derinlikler, liman geri bölgeleri, araç

parkları vb.). Ayrıca limanlardan alınan yükün kent içi karayolu ağı kullanılarak

taşınması kent içi trafiğe ek yoğunluk getirmektedir.

363


Tablo 4.10. Lojistik SWOT (GZTF) Analizi GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER

Mevcut ulusal ve yerel kurumsal yapının varlığı Ulaşım yönetiminde çok başlılık ve yetki karmaşası, bütüncül yaklaşımı gerçekleştirecek tanımlı bir kurumsal yapının olmaması

Tepeden inme merkezi projeler

e-devlet uygulamaları ve gümrük otomasyon çalışmaları Yasal mevzuatın yeterli olmayışı

Lojistik hizmetinin ağırlıklı olarak nakliye ve gümrüklemeden oluşması (geleneksel nakliyat anlayışı)

Çeşitli lojistik birimlerin varlığı Lojistik birimlerin kent içinde plansız, dengesiz dağılması Lojistik odakların, otonom kararlarla büyük ulaşım altyapı projelerini de beraberinde getirmesi (3.köprü, yeni karayolları)

Lojistik odakların büyük alan gereksinmelerinden dolayı alan ihtiyacını karşılamaya yönelik orman ve tarım alanlarına doğru gelişmesi

Büyük ölçekli hipermarketlerin ana yol üzerinde yer seçmelerinin trafiğe olumsuz etkisi

OSB'lerin demiryolu ile bağlantılarının olmaması

Kargoculuk sektörüne ilişkin düzenlemenin yetersiz olması ve sektörün verimli çalışamaması

Ro-Ro taşımacılığında Türkiye’nin önemli limanlarından ikisinin (Ambarlı ve Haydarpaşa Limanı) İstanbul’da yer alması

Liman kapasitelerinin yetersiz olması (Gemi yanaşma yerleri, rıhtım, rıhtım uzunlukları, derinlikler, liman geri bölgeleri, araç parkı vb.)

Demiryolu yükleme istasyonlarının yükleme-boşaltma alanları, fiziki kapasite, ekipman ve yönetim bakımından yetersiz olması

Limanlardan alınan yükün karayolu ağı kullanılarak kent içi trafiğe ek yoğunluk getirmesi

Yük taşımacılığında blok-tren ve RO-LA sistemlerine geçilmeye başlanması

Havaalanlarında lojistik hizmetler için yeterli alan olmaması

364


4.3. SOSYAL YAPI SWOT ANALİZİ

Sosyal Yapı kapsamında; demografik ve sosyal yapı, kültür ve tabiat varlıkları, konut,

sosyal ve teknik altyapı, kentsel yaşam kalitesi ve kentsel kimlik konularına ilişkin

SWOT analizi sonuçları yer almaktadır.

i. Demografik ve Sosyal Yapı

Türkiye’nin en gelişmiş kenti İstanbul aynı zamanda en yüksek göç alan bir kenttir. Bu

durum kentte sosyal, kültürel ve ekonomik çeşitlilik oluşturmakla birlikte; gelir

dağılımındaki eşitsizliğe, sosyal adaletsizliğe ve kamu huzurunun bozulmasına neden

olmaktadır. Bu sorunlar kentte yaşayanların kentle bütünleşmesini ve kentlilik bilincinin

gelişmesini engellemektedir.

Ancak genç nüfusun fazla olması, eğitim düzeyinde ve sosyal-kültürel aktivitelere

katılımda artış ve göçle gelenlerin kentle bütünleşmelerini sağlayacak sosyal

derneklerin/örgütlenmelerin bulunması kentte yaşayanların kentli olmasını

kolaylaştıracak etmenlerdir.

365


Tablo 4.11. Demografik ve Sosyal Yapı SWOT (GZTF) Analizi


Hızlı nüfus artışının getirdiği problemler, göçün engellenememesi

İç göç tehdidinin artması

Bazı bölgelerde yaşam kalitesini düşüren yüksek nüfus yoğunluğu

Doğu ve Batı yakaları arasında nüfus dağılımının dengesizliği

Göçle gelenlerin kentle bütünleşmelerini sağlayacak sosyal derneklerin/örgütlenmelerin bulunması

Yerel cemaat (topluluk) bilincinin İstanbulluluk bilincinden önde gelmesi, İstanbulluluk bilincinin eksikliği nedeniyle kentin problemlerine duyarlılığın yeterli düzeyde olmaması

Demografik ve kültürel çeşitlilik, sosyal sermaye Sosyal sermayenin örgütlenme eksikliği, sosyal sistemin zayıflaması

Türkiye'nin çeşitli illerinden gelenlerin yarattığı sosyal çeşitlilik

Azınlıkların sayısındaki azalmayla İstanbul'un sosyal çeşitliliğinin değişmesi

Gelir dağılımı arasındaki farkın sosyal adaleti ve kamu huzurunu bozması; toplumsal eşitsizlik

Gelen uluslar arası sermayenin sosyal kamu hizmetleri temelli ve dengeli kullanıldığı takdirde refaha önemli katkıda bulunacak olması

Üretim sürecine dahil olamayan vasıfsız kesimlerin üretim sürecine katılımının sağlanmasına yönelik eğitim programlarının varlığı

Üretim sürecine dahil olamayan kesimlerin yasadışı yoldan geçimini sürdürmeye çalışması

Ekonomik krizler

Enformel ağların ve ilişkilerin varlığı

İstanbul'da ikamet eden yardıma muhtaç ailelerin varlığı

Yaşlıların ve engellilerin kentsel yaşamdan dışlanması

Sosyal güvencesi bulunmayan bireylerin varlığı

Kamu güvenliğinin yeteri kadar sağlanamaması (trafik kazaları, asayiş olayları, terör)

Eğitim düzeyinde artış eğilimi Özellikle göçle gelenler arasında okuma yazma bilmeyenlerin olması

Eğitim seviyesinin yeterince yüksek olmaması

Genç nüfusun yeterli eğitilememesi

İstanbul'da kent sağlığı profilinin olmaması

Sosyal ve kültürel aktivitelerdeki artışa paralel katılımın oranının da artması

Aileye yönelik merkezlerin ve eğitim faaliyetlerinin yetersizliği

İnternet kullanımının gün geçtikçe artıyor olması Bilgisayar, internet gibi olanaklardan toplumun tamamının yararlanamıyor olması

366


ii. Kültür ve Tabiat Varlıkları

İstanbul’un tarihsel geçmişi, İstanbul kent kimliğinin oluşmasındaki en önemli etkendir.

Bu tarihsel geçmişin getirisi olarak İstanbul’da cazibe noktası oluşturacak çok sayıda

tarihi kentsel imge bulunmaktadır. Ancak, bu tarihi yapıların hepsi koruma altına

alınmamıştır. Ayrıca, tescil altında olsalar dahi bina sahiplerinin tutumu ve fonksiyon

yapı ilişkisinin olmaması nedeniyle yapılar büyük ölçüde tahrip olmuş durumdadır.

Cazibe noktalarının korunması ve kullanılması için yerli ve yabancı sermayenin bu

alanlara çekilerek projeler geliştirilmesi gerekmektedir. Bu projelerde alanların kültür

ve turizm potansiyeli ve doğal kaynakların koruma kullanma dengesi göz önünde

bulundurulmalıdır.

Kültür ve tabiat varlıklarının korunmasında karşılaşılan en büyük sorun bürokrasi

sorunudur. Kurumlarda teknoloji kullanımı minimum düzeydedir ve korumaya yönelik

uygulama araçları yetersizdir. Tüm bu olumsuzluklar bilimsel verinin uygulamaya

aktarılmasında sorun yaşanmasına neden olmaktadır.

İstanbul’da taşınmaz fiyatlarının artması ve gelişme alanlarının hızla büyümesi,

geleneksel kent dokusuna olan baskıyı arttırmaktadır. Geleneksel kent dokusu içinde ise

ticaret fonksiyonun konut fonksiyonuna baskısı ve bu alanlardaki gelişmenin sınırlı

olması bu dokuda yoğunluğun artmasına neden olmaktadır. Tüm bu olumsuz etmenler

tarihi kent dokusunun, donatı bakımından yetersiz ve yapı kalitesi düşük sağlıksız

alanlar olmasına neden olmaktadır.

367


Tablo 4.12. Kültür ve Tabiat Varlıkları SWOT (GZTF) Analizi GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER

İstanbul'un kimliği ile özdeşleşen sivil mimari örneklerinin ve cazibe oluşturacak kentsel imgelerin bulunması

Birçok önemli tarihi esere tescil verilmemiş olması Dünya kültürel miras listesinden çıkarılma tehlikesi

Tarihi değere sahip kentsel doku (Tarihi Yarımada ve Beyoğlu)

Tarihi kent dokularında fiziki ve sosyal dokunun tahribi, bütünle uyum sağlamama

Haliç'in kıyılarında kültürel faaliyetlere dönüşecek büyük potansiyel mekanların olması

Doğal ve kültürel varlıkların zenginliğinin turizm açısından sağladığı olanaklar

Doğal ve kültürel varlıklarla ilgili envanterin olmaması Uluslar arası sözleşmelere taraf olunması Büyük altyapı projelerinin doğal ve kültürel varlıkları dikkate almadan planlanması (barajlar, yollar, vb)

Beyoğlu, Nişantaşı, Maslak'ta film sektörü, moda tasarım, yazılım sektörleri gibi kültür endüstrilerinin yığılma alanlarının varlığı

Sit alanlarının varlığı Sit belirleme ve derecelendirme sistemindeki zayıflıklar

Tarihi eserlere sahip çıkma bilincinin toplumda yaygınlaşmamış olması

Ulusal ve uluslararası tarihi eser kaçakçılığı

Korumaya yönelik kurumların, sivil toplum kuruluşları ve meslek odalarının ve uluslar arası kuruluşların varlığı

Korumaya yönelik uygulama araçlarının yetersizliği Merkezi hükümetin siyasi tercihlerle dayattığı projeler

İlçe belediyelerinde tarihi çevre koruma ile ilgili birimlerin ve uzman personelin bulunmaması

Yeni gelişim alanlarının geleneksel kent dokusuna baskı yapması

Tarihi merkezlerdeki ticari fonksiyonlarının artması ile konut kullanımının düşmesi ve geceleri güvenlik sorunu yaşanması

Toplumda korumanın maliyetli olduğu düşüncesi ve koruma bilinci eksikliği

Mekansal eşitsizlikler ve soylulaştırma (gentrification)

Estetik kaygı ve tasarımdan yoksun yapılaşmalar Tasarım projelerinin varlığı

Köhnemiş tarihi yapıların deprem, yangın gibi nedenlerle tahrip olma ya da yok olma tehlikesi

Farklı kültürel coğrafyaların ortasında yer alması

İstanbul'un tarihsel geçmişinin kent kimliğinin önde gelen bir özelliği olması

Tanıtım eksikliği

İstanbul'un doğu şehirleriyle bağlantısının zayıf olması

368


iii. Konut

Büyüyen konut sektörü ve nüfus baskısı neticesinde kentsel arazi rantının giderek

artması kaçak yapılaşmaların ve spekülatif kazançların artmasına neden olmaktadır.

Planlı alanlardaki konut dokusunun yüksek yapılaşma ve yoğunluk göstermesi, plansız

ve ruhsatsız gelişen konut bölgeleri nedeniyle sağlıksız kent makro formları oluşmakta

ve konut alanlarının kentsel yaşam kalitesi olumsuz etkilenmektedir. Ayrıca plan

bütünlüğünü bozucu, parçacı ve otonom kararlarla toplu konut alanlarının yanlış yer

seçimleri, özel kanunlarla planlama yetkisi bulunan kurumların varlığı, toplu konut

alanlarında İstanbul'un kimliği ile bağdaşmayan yapıların yapılması da kent makro

formunun bozulmasına ve konut projelerinin üst ölçek planlarla uyumunun

sağlanamamasına neden olmaktadır.

Konut sektöründeki gelişme ile yeni projelerin geliştirilmesi süreci hızlanmıştır.

Mevcut konut stokunun varlığı, yoğunluğu düşük ama risk faktörü yüksek alanlarda

dönüşüm imkanı gibi etmenler dönüşüm projelerinin yapılmasını kolaylaştırmaktadır.

Bununla birlikte, 1999 depreminden sonra konut üretiminde denetimler artmış ve

depreme dayanıklı konut üretimine önem verilmeye başlanmıştır.

369


Tablo 4.13. Konut SWOT (GZTF) Analizi GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER

Restorasyon konusunda ülkemizdeki bilgi birikiminin varlığı Tarihi konut stokunun işgal altında olması, verimli değerlendirilememesi

Tarihi konut stokunun boş, bakımsız ve güvenliksiz (deprem) olarak çöküntü alanları haline gelmesi

Tarihi konut alanlarının insan kaynaklı yangınlarla yok edilerek, otopark vb. amaçlarla kullanıma açılması (Örn: Süleymaniye)

Tarihi dokunun sağlıklaştırılması için yararlanılabilecek uluslar arası fonlar

Planlı toplu konut alanlarında diğer bölgelere göre gerekli donatıların daha fazla bulunması ve mahalle brüt yoğunluklarının daha düşük olması

Kooperatifler aracılığı ile üretilen toplu konutların ekonomik nedenlerden dolayı yapı kalitesinin düşük olması

Dönüşüm yapılan alanlarda özgün alanların belirlenmesi; dokuların korunarak yeniden yapılmasının sağlanması

Plan bütünlüğünü bozucu, parçacı ve otonom kararlarla toplu konut alanlarının yanlış yer seçimleri

Yeni mevzi planlar ve GYO ile gelişen sitelerde yoğunlukların yüksek olması nedeniyle donatı standartları açısından yönetmeliği karşılamaması

Toplu konut alanlarında İstanbul'un kimliği ile bağdaşmayan yapıların yapılması

Konut yapımında kamu-özel sektör ortaklık olanaklarının yaratılabilmesi

‘Mortgage’ sistemine geçilmesi

Konut sektöründeki canlanma

Gayrimenkul sektörünün gelişme göstermesi Yabancı sermayenin konut sektörüne yatırım yapma isteği

Sermayenin kazancını en fazlaya çıkarmak için yoğunluğu arttırma isteği

Ağırlıkla orta ve üst gelir grubuna yönelik konut yapma isteği

Konut projelerinin üst ölçek plan bütünlüğüne uyumlu olmayacak şekilde gelişmesi

Koruma amaçlı planların hazırlanması Koruma amaçlı planların hazırlama sürecinde teknik deneyim ve envanter yetersizliği

Kaçak yapılaşma konusunda hukuki zorluklar

Yerel yönetimlerin kaçak yapılaşmayı önlemek için teknolojiyi kullanmaları, mevcut süreci takip etmeleri ve denetimi sağlamaları

Yerel yönetimlerin seçim kaygıları yüzünden kaçak yapılaşmaların imar planlarını yapmaları ve kaçak yapılaşmayı teşvik etmeleri

İmar Afları

Büyüyen konut sektörü ve nüfus baskısı neticesinde kentsel arazi rantının giderek artması ve bu durumun kaçak yapılaşmalar ve spekülatif kazançlara kaynak olması

Belirli bölgelerdeki yüksek yoğunluklu ve estetikten yoksun konut alanlarının kentsel yaşam kalitesini olumsuz etkilemesi

Islah İmar Planları

Plansız ve ruhsatsız gelişen konut bölgeleri sonucunda sağlıksız kent makro formlarının oluşması

İstanbul’a olan göçün göreceli olarak azalması

Eğitim ve sağlık gibi sosyal donatı alanlarının standartların altında olması

Konut alanlarına hizmet verecek ortak kullanım alanlarının yetersiz olması

Dere yatakları veya heyelan riski altındaki alanlardaki konutlar

1999 Depreminden sonra başlayan denetimli konut üretimi Olası yüksek şiddetli bir depreme dayanabilecek konut oranının düşük olması

Olası bir depremde ortaya çıkacak yüksek oranlarda konut kaybı ve bunun yol açacağı büyük ekonomik kayıplar

370


iv. Sosyal Altyapı

İstanbul nüfus yoğunluğu yüksek bir kent olması dolayısıyla, kişi başına düşen donatı

alanları imar mevzuatındaki standartların altındadır. Bu yoğunluk nedeniyle planlarda

yeterli donatı alanı ayrılamamakta, mevcut donatı alanları da farklı işlevlere

dönüştürülebilmektedir. Tüm bunlar, donatı alanlarının dağılımının dengesiz olması,

donatı alanlarının işletme ve yönetiminin yetersiz olması, toplumun donatı alanlarından

yararlanma düzeyinin yetersiz olması gibi sorunları ortaya çıkarmaktadır.

Diğer taraftan, İstanbul’un 2010 yılı Avrupa Kültür Başkenti olarak seçilmesi ile

uluslararası kültür ve sanat festivallerinin artması (bienal, film festivali, caz festivali

vb.), son yıllarda çok sayıda ve çeşitte fuarın düzenlenmesi ve İstanbul'un fuarcılıkta

adını duyurmaya başlaması, uluslararası birçok organizasyonun gerçekleştirilebileceği

spor tesislerinin yapılması gibi gelişmeler de olmaktadır.

371


Tablo 4.14. Sosyal Altyapı SWOT (GZTF) Analizi


Eğitim hizmetlerinden eşit yararlanmanın tam olarak sağlanamaması

Kamu eğitim kurumlarında derslik ve öğretmen başına düşen öğrenci sayısının çok fazla olması

Üniversitelerin varlığı Üniversite binalarının kentin belirli bir bölgesinde olsa bile dağınık bir biçimde yer alması

Üniversitelerin kent dışında kampus kurma eğilimi Üniversitelerin otonom kararlarla uygun olmayan yer seçimi

Eğitim kurumlarında bilgisayar-internet kullanımının yaygınlaşması

Eğitim kurumlarında teknolojik gelişime erişim imkanının ve bilimsel çalışmaların yetersiz olması

Kamu sağlık kurumlarında doktor ve yatak başına düşen hasta sayısının çok fazla olması

Sağlık hizmetlerinden eşit yararlanılamaması

Acil sağlık hizmetlerinin yetersiz olması

Kamu kurumlarında sağlık hizmetlerinde modernizasyonun istenilen düzeyde olmaması

İstanbul'da kaliteli hizmet veren sağlık kuruluşlarının bulunması ve uluslar arası ölçekte hizmet vermeleri

AB'ye kıyasla hizmetin daha ucuza sunulması

Uluslararası bir çok organizasyonun gerçekleştirilebileceği spor tesislerinin yapılması

Mahalle ölçeğinde spor tesislerinin sayı ve alan olarak yetersiz olması

Olimpiyat adaylığı ve Olimpiyat Yasası'nın varlığı Olimpiyat Yasa'sının gereklerinin uygulamaya tam olarak yansıtılamaması

Açık yeşil alanların deprem gibi acil durumlarda kullanılmasına yönelik düzenlemelerin yapılması

Rekreasyon alanlarının yetersiz olması

Kültürel faaliyetlerin ve tesislerin yetersizliği

Uluslar arası kültür ve sanat festivallerinin düzenlenmesi (bienal, caz festivali vb.)

Festivallerdeki kamu desteği oranının %3'lerde kalması İstanbul'un 2010 yılı Avrupa Kültür Başkenti olarak seçilmesi

Evde bakım gerektiren yatalak hasta, özürlü, yoksul, yardıma muhtaç ve sokak çocuklarına yönelik İBB'nin veri tabanı oluşturması

Yaşlı ve yalnız yaşayan insanlar için tedbirlerin yetersiz olması

AB tarafından sosyal hizmet projelerine verilen hibe desteklerin olması

Dezavantajlı kesimin gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması

Sokakta yaşayan çocuk, genç ve yetişkinlerin rehabilitasyonunda zorluklarla karşılaşılması

İstanbul'da son yıllarda çok sayıda ve çeşitte fuarın düzenlenmesi ve İstanbul'un fuarclıklıkta adını duyurmaya başlaması

Fuar alanlarının sayı ve kapasite olarak yetersiz olması; Anadolu Yakası'nda fuar alanının bulunmaması

AB adaylığı ve gelişen ekonomisi ile Türkiye'ye olan ilginin artması

Planlarda yeterli donatı alanı olmaması, olanların da işgal edilmiş olması, tapu tahsis belgelerinin verilmiş olması gibi sebeplerle tamamının uygulanamaması

Hizmet sunumunda kalitenin öneminin artmaya başlaması Kaliteli hizmet sunumunun istenilen düzeyde olmaması Hükümetin özel kurumlardan yararlanma imkanını getirmesi

Eğitim hizmetlerinden eşit yararlanmanın tam olarak sağlanamaması

372


v. Teknik Altyapı

İstanbul’da teknik altyapı konusunda en önemli sorunlardan biri hızlı kentleşme

sonucunda teknik altyapının yetersiz kalmasıdır.

Teknik altyapı konusunda yeterli donanım, bilgi birikimi ve deneyime sahip kadroların

olmasına karşın; gerekli altyapının gerçekleştirilmesinde programlama ve koordinasyon

eksikliği bulunmaktadır.

Kamunun finansman yetersizliği ve fiziki düzenleme ve işletmeye ilişkin mevzuat

boşluğunun neden olduğu sorunlar teknik altyapının geliştirilmesi konusunda

dezavantaj oluşturmaktadır. Parçacı çözüm arayışları da bu konudaki olumsuzlukları

gidermede yetersiz kalmaktadır. Teknoloji kullanımı ve teknolojiden yararlanma

imkanının, yüksek performanslı, bilgi ekonomisini destekleyecek iletişim ağlarının

yetersiz olması ve alternatif enerji kaynaklarını kullanmaya yönelik teknik yapı ve

kaynak eksiklikleri; bu konuda yaşanan en önemli sorunlar arasında yer almaktadır.

373


Tablo 4.15. Teknik Altyapı SWOT (GZTF) Analizi GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER

Teknik altyapı yapma kapasitesi; bu konuda yeterli teknik donanım, bilgi birikimi ve deneyime sahip kadroların varlığı

Hızlı kentleşme sonucunda teknik altyapı alanlarının yetersiz kalması

Yeni teknoloji ve malzeme olanakları Göç nedeniyle teknik altyapının yetersiz olması

Kamu-özel ortaklıklarının artması Teknik altyapının gerçekleştirilmesinde programlama ve koordinasyon eksikliği

Kamunun finansman yetersizliği Teknik altyapı için uluslar arası para piyasalarından kredi temin etmede kolaylık ve AB fonları

Parçacı çözüm arayışları

Enerji nakil hatlarının altında konut, eğitim vb. kullanımların bulunması

İstanbul'da içme suyu ihtiyacının sadece 10 yıllık bir süre için karşılanabilir durumda olması

Doğalgaz kullanımının artması Doğalgaz alımına ilişkin çeşitli ülkelerle anlaşmalar yapılması

Doğalgazda dışa bağımlılık

İstanbul'da yenilenebilir, alternatif enerji kaynaklarını oluşturma konusunda potansiyelin olması

Alternatif enerji kaynaklarını kullanmaya yönelik teknik yapı ve kaynak yetersizlikleri

Arıtma tesislerinin ve düzenli depolama alanlarının yetersiz olması

Kanalizasyon sisteminden yararlanma oranının artması (%68)

Kritik öneme sahip olan su toplama havzalarında kanalizasyon sistemine bağlı olmayan yapıların olması

İnternet kullanımının yaygınlaşması Bağlantı sorunları, hızın düşük olması

Telekomünikasyon alanındaki gelişmeler Yüksek performanslı, bilgi ekonomisini destekleyecek iletişim ağlarının yetersizliği

Yerel ve bölgesel portalların yetersiz olması

Şehrin tarihi özelliklerinin kapsamlı altyapı çalışmalarının yürütülmesini zorlaştırması

374


vi. Kentsel Yaşam Kalitesi

Kentsel yaşam kalitesi; kentte yaşayanların refahı için önemli bir etkendir. Kentsel

tasarımlarla yaşam kalitesinin arttırılabileceği planlı gelişmiş alanların varlığı, düşük

yoğunluklu alanların kentsel kaliteyi arttırma yönünde olanak vermesi, iletişim araçları

yoluyla yaşam kalitesi yüksek kentleşme bilincindeki artış kentteki yaşam kalitesini

arttıracak olumlu göstergelerdir.

Buna karşın; tarım alanları, orman alanları ve su havzaları üzerindeki yapılaşma baskısı

(konut, sanayi vb.), göçle birlikte ortaya çıkan gecekondulaşma, sosyal ve teknik altyapı

eksikliği ve dengesiz dağılımı, hırsızlık ve kapkaççılık olaylarındaki artışın şehrin

sakinlerini ve şehre gelen turistleri olumsuz etkilemesi, toplumsal eşitsizliklerin ve

mekansal ayrışmaların derinleşmesi yaşam kalitesini düşüren etkenlerdir. Kentin çirkin

ve bakımsız olması (görüntü kirliliği), estetik kaygı ve tasarım yokluğu, yeşil alanların

yetersizliği ve bakımsızlığı, özel araç sahipliliğinin artmasının neden olduğu trafik

yoğunluğu, hava kirliliği, stres vb. sorunlar, jeolojik sakıncalı alanlardaki sağlıksız

yapılaşma da kaliteli yaşamın önündeki engellerdir.

375


Tablo 4.16. Kentsel Yaşam Kalitesi SWOT (GZTF) Analizi


Korunabilir yerleşim dokularının varlığı Geleneksel kent dokusunun tahrip edilmesi (MİA’daki baskı, çöküntü alanları)

Kentsel sistemin kendi alt bölgeler şeklinde kurulmamış olması

Tarım alanları, orman alanları ve su havzaları üzerindeki yapılaşma baskısı (konut, sanayi vb.)

Yerel siyasetçilerin spekülatif davranışları

Sosyal ve teknik altyapı eksikliği, dengesiz dağılımı

Kentsel tasarım öğelerinin (tabela, durak, aydınlatma elemanları, bina cephelerindeki öğeler vb.) kalitesiz, yetersiz ve çevresiyle uyumsuz olması

Kentin çirkin ve bakımsız olması (Görüntü Kirliliği)

Kıyı ve deniz kullanım olanaklarının sınırlı olması

Kentsel tasarımlarla yaşam kalitesinin arttırılabileceği planlı gelişmiş alanların varlığı

Estetik kaygı ve tasarım yokluğu Tasarım projelerinin varlığı

Kenti temsil eden simgesel yapılar Üçüncü boyuttaki tasarım eksikliği

Kentteki tüm yaşam alanlarının birbirine benzetilmeye çalışılması, özgünlük olmaması

Kentsel gelişimin düşeyde ve yatayda kent görünümünü (siluet) olumsuz etkilemesi

Cami, kule, çeşme, çarşı ve diğer tarihi eserler gibi önemli mekanların aydınlatılması konusunda son yıllarda yapılan çalışmalar

Birçok kamusal mekanda, cadde ve sokaklarda yeterli aydınlatmanın olmamasıyla ortaya çıkan güvenlik sorunu

Yüksek göçle birlikte ortaya çıkan gecekondulaşma Kayıt dışı ekonominin mekansal etkileri (hisseli ve kaçak gelişmeleri teşvik)

Toplumsal eşitsizliklerin ve mekansal ayrışmaların derinleşmesi

Yeşil alanların yetersizliği, bakımsızlığı

Şehrin kritik noktalarının kameralarla izlenmesine başlanması

Hırsızlık ve kapkaççılık olaylarındaki artışın kent yaşamını olumsuz etkilemesi

Terör riski

Özel araç sahipliliğinin artması Özel araç sahipliliğinin artmasının neden olduğu trafik yoğunluğu, hava kirliliği, stres vb. sorunlar

İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin Hıfzısıhha laboratuarının gelişmiş araç ve personel yapısı ile hizmet veriyor olması

Üretim, dağıtım ve stoklama aşamalarında standartlara ve koşullara uyulmaması ve denetim eksikliği sonucunda zehirlenme ve ürünün neden olduğu hastalıkların ortaya çıkması

Gıdaların ambalajlanmış ve kodlanmış olmasının belediyelerin denetim faaliyetlerini kolaylaştırması

Gıda denetiminde kurumlar arasında yetki çakışması olması

Avrupa Birliği'ne giriş sürecinin, halk sağlığıyla ilgili düzenlemelerin yapılması ve yetersiz olan alanların iyileştirilmesinde önemli fırsatlar oluşturması

Yapılı çevrede depreme dayanıksız yapı stokunun varlığı

376


vii. Kentsel Kimlik

Farklı kültürel coğrafyaların ortasında yer alan İstanbul’un tarihsel geçmişi kent

kimliğinin önde gelen bir özelliğidir. Kentin tarihsel kimliğini destekleyen Tarihi

Yarımada, Galata ve Haliç'in oluşturduğu tarihi merkez ve Boğaziçi, şehir surları, tarihi

mesire alanları, korular gibi eşsiz mekanlar ve değerler, İstanbul’un özgünlüğü ve

kimlik özellikleri açısından önem taşımaktadır.

Kentsel politikaların sosyal ve tasarım boyutlarından uzak, sadece finansal boyutu

içeren yapıda olması, kentteki tüm yaşam alanlarının birbirine benzetilmesine ve özgün

değerlerin göz ardı edilmesine neden olmaktadır. Kente estetik bir kaygıyla

yaklaşılmamakta ve yeni yerleşim alanları kimliksiz ve aynılaşmış olarak gelişmektedir.

Toplumda kentlilik bilincinin gelişmemiş olması, kent kimliğini oluşturan özelliklere

zarar verilmesi ve son dönemde şehre anlam ve değer katan, onu farklı ve özgün kılan

anıtsal mimari eserlerin yapılmamış olması, kent kimliğini olumsuz etkilemektedir.

Kentin kuzeyinde kalan doğal kaynakların sınır oluşturması nedeniyle kent doğu-batı

aksında lineer formda gelişme gösterirken aynı zamanda arazi kıtlığı nedeniyle

yerleşimin kuzeye yönelmesi de söz konusudur. Bu durum İstanbul’un tarihi kimliği

yanında sahip olduğu eşsiz doğal güzelliklerinin de tahrip olmasına neden olmaktadır.

İstanbul kentinin kimliği konusunda öne çıkan bir diğer önemli nokta da kentin

tanıtımındaki yetersizliktir. Dünya kenti olma yolunda en önemli stratejilerden biri

kentin özgün yapısının ortaya çıkarılması ve bu özelliklerinin güçlü tanıtım

politikalarıyla desteklenmesidir.

377


Tablo 4.17. Kentsel Kimlik SWOT (GZTF) Analizi


Kentin tanıtım ve pazarlanmasının yetersiz olması

İstanbul'un Dünya Kenti olma konusundaki zayıflığı

Küresel sermayenin İstanbul üzerindeki projeleri

Kentin kuzeyinde kalan doğal kaynakların sınır oluşturması nedeniyle kentin doğu-batı aksında lineer formda gelişmesi

Arazi kıtlığı nedeniyle yerleşimin kuzeye yönelmesi 3.Köprü önerisi

Son dönemde şehre anlam ve değer katan, onu farklı ve özgün kılan anıtsal mimari eserlerin yapılmamış olması

Yol ve köprü gibi mühendislik yapılarının kent kimliğiyle uyumlu olmaması

Kente estetik bir kaygıyla yaklaşılmaması, yeni yerleşim alanlarının kimliksiz ve aynılaşmış olarak gelişmesi

Kentteki tüm yaşam alanlarının birbirine benzetilmeye çalışılması, özgünlük olmaması

Kentsel politikaların sosyal ve tasarım boyutlarından uzak, sadece finansal boyutu içeren yapıda olması

Farklı kültürel coğrafyaların ortasında yer alması

İstanbul'un tarihsel geçmişinin kent kimliğinin önde gelen bir özelliği olması

Tarihi Yarımada, Galata ve Haliç'in oluşturduğu tarihi merkezin kentin kimliğini destekler nitelikte olması

Tarihi dokuların ticarete dönüşümü ve yeni kullanıcıların gelmesi ile yaşam özelliklerini yitirmesi, köhneleşmesi

İstanbul Şehir Surları Surların harap olması, yıkılmış ya da yıkılmak üzere olması Restorasyon çalışmalarının yapılıyor olması

Adalar ve Boğaz'ın eşsiz bir kimlik özelliğine sahip olması

Tarihi mesire alanları ve koruların olması

Kültürel faaliyetlerin ön plana çıkartılmaması

Toplumda kentlilik bilincinin gelişmemiş olması Kente göçün önlenememiş olması

378


4.4. KURUMSAL YAPI SWOT ANALİZİ

Bu bölümde, İstanbul’un kurumsal yapısına ilişkin güçlü ve zayıf yönler ile fırsat ve

tehditler ortaya konulmaktadır.

İstanbul’da kurumsal yapıya ilişkin en önemli sorunlardan biri; merkezi ve yerel

yönetimler arasında işbirliğinin yetersiz olmasıdır. Yönetim kademeleri arasında yetki

ve sorumluluklarda karmaşa olması, kurumlar arası veri akışının etkin olmaması, her

kademede planlamanın teknik denetiminde eksiklik olması planların yapım ve

uygulama aşamasında aksaklıklara yol açmaktadır. Planların uygulama sürecindeki

kaynak yetersizlikleri bu süreci daha da zorlaştırmaktadır.

Planlama, “imar planlama” anlayışına indirgenmekle birlikte mevcut imar planlama

anlayışının da ekonomik, sosyal gelişmeye ilişkin içeriği eksik bırakılmakta; yönetim,

işletme, finansman ve zamanlama boyutlarını içermemektedir. Plan hazırlama

süreçlerinde; kurumlar arası (belediye, üniversiteler, meslek odaları ve STK’lar) ilişki

ve işbirliklerinin oluşturulması ile sağlanacak katılım doğrultusunda; geleneksel

planlama anlayışından stratejik planlama anlayışına geçilebilir.

Ayrıca, ıslah imar planları ile yasallaştırılmış alanlar oluşmakta ve imar aflarıyla kaçak

yapılaşma özendirilmektedir.

Stratejik planlama kavramının oturmamış olması ve mevcut kurumsal yapının işleyişine

adapte olamaması yaşanan zorluklar arasındadır. Ayrıca plan yapma sürecinde yaşanan

ölçek ve yetki sorunları, çoğu zaman planların onay ve uygulama sürecinde sorun

oluşturmakta ve hangi kurumun hangi ölçekte plan yapacağı konusu net bir şekilde

ortaya konulmamaktadır. Parçacı plan kararları ile plan bütünlüğü bozulmakta, yaşanan

karmaşa planların başarısını etkilemektedir.

379

1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu Dördüncü Bölüm – SWOT Analizi

Tablo 4.18. Kurumsal Yapı SWOT (GZTF) Analizi GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER

Yönetim kademeleri arasında yetki ve sorumluluklarda karmaşa olması

Islah imar planları ile yasallaştırılmış alanların olması

Kurumlar arası veri akışının olmaması

Yerel kademede Merkezi ve Yerel Yönetimler arasında işbirliğinin yetersiz olması

Kent ve kır yönetim yapısının birlikte çalışmaması

Yerel yönetimde "Sürekli Öğrenen Kurum" ve "Kapasite Geliştirme" niteliklerinin olmaması

İmar yasasının genel yaklaşımında ve içeriğinde eksiklikler olması

İlçe ve mahalle sınırlarının planlama alt bölgeleriyle örtüşmemesi

Yetişmiş uzman teknik kadroların varlığı Kamu kurum çalışanlarının mesleki eğitim yetersizliği

Üst ölçek planlarda yaptırıma yönelik yetersizlik

Ülkesel ve bölgesel düzeyde envanterin bulunmaması ve planların eksik bilgilere dayalı olarak üretilmesi

Bölge planlarını uygulayacak yerel kurumsal sahipliliğin olmaması

Anayasada şehirciliği destekleyici temel ilkelerin bulunması

Şehircilik ve planlama alanında kuralsızlaştırmaya ilişkin dış dayatmaların olması

Kentin rekabet edebilirliğinin düşük olması

Yerel yönetimin yeniden yapılanmasına rehberlik edecek nitelikte Gündem 21 uygulamasının bulunması

Stratejik planlama kavramının oturmamış olması ve mevcut kurumsal yapının işleyişine adapte olmasında yaşanan zorluklar

Yeni yasalarda stratejik planlama kavramının getirilmiş olması

Ülke bütününe ait bölge planlarının olmaması veya olanların yetersiz olması

Planlamanın “imar planlama anlayışı”na indirgenmesi ve mevcut imar planlama anlayışının ekonomik, sosyal gelişmeye ilişkin içeriğinin eksik kalması; yönetim, işletme, finansman ve zamanlama boyutlarını içermemesi

Askı süresinde plana itiraz edilebilmesi ve istenildiğinde dava açılabilmesi

Kurumlar arası (belediye, üniversiteler, meslek odaları ve bazı sivil toplum kuruluşları) ilişki ve işbirliklerinin oluşturulması

Yeni yasalarda katılımın sağlanmasına yönelik önerilerin, mekanizmaların bulunması

Sivil toplum kuruluşlarının katılımına olanak sağlayacak yasal çerçevenin olmaması

Plan hazırlama süreçlerinde katılım eksikliği

380

Documents

BÖLÜM 4. SWOT (GZFT) ANAL - Planlama.Org - Şehir …€¦ · · 2012-04-201/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu Dördüncü Bölüm – SWOT (GZFT) Analizi