VeselkaKyjiv 1966

V oryginanomu naukovo-fantastynomu romani-kazci rozpovidajesia pronadzvyajno cikavi pryhody venoho, jakomu vdalosia zmenyty sebe v sotni raziv iproyty blyko soroka rokiv u Krajini Trav sered riznomanitnych komach, i prote, jak vin povernuvsia v misto enk.

Ale o ce za krajina? De vona znachodysia? Zi sliv liudej, kotri v nij pobuvaly,pymennyk i vede svoju rozpovi.

Maliunky V. Hryhorjeva

Zvyajno, Sonciu nemaje nijakoho dila do liudyny. Prote v liudyny zavdy bulodilo do Soncia. Bi jak dvi tysiai rokiv tomu Eratosfen z dopomohoju tini vid Sonciaobyslyv rozmiry zemnoji kuli, pidrachuvav, o Zemlia maje dovynu okrunosti poekvatoru 250 000 stadij, pryblyzno 38 000 verst! Ale toj svit, o joho mih znaty sta-rohrekyj geograf Eratosfen, buv takyj malyj, takyj malyj

Ja rysuju na pisku Eratosfeniv svit bez Ameryky, bez Avstraliji. Tepli berehySeredzemnomorja Persija Skija Svit buv takyj malyj! A o postala pered Era-tosfenom pryholomlyva cyfra 250 000 stadij! I ne pereliak, ne bezporadnis, a zavzi-attia, adoba diznatysia, vidkryty, pobayty ovolodily dueju liudyny. Pered Eratosfe-nom svit yrav i rozrostavsia postupovo, vid odnoho nekvaplyvoho matematynoho pi-drachunku do inoho. A peredi mnoju svit i rei vyrosly vidrazu. Raptovo! U sto, u dvistiraziv. alena hodyna, nezrozumila my!

Siohodni ja zavjazav svoju doronu torbu. V nij odennyk sposteree i vid-kryttiv, jaki ja zrobyv u cij krajini. Bezkrajij liach, neozori prostory, o jich ja muuprojty z mojeju vjunoju tvarynoju. Nespokij i strach ochopliuju mene.

Sutinky chovaju rysunky na pisku. as spatyDopysuju cej ostannij arkuyk za 2876 rano-vranci.Uora, koly ni schovala rysunky na pisku, ja dovho dyvyvsia na zirky. omu po-

dumav, o yvu vony samotnio j sumno v svojemu nebi. Poaliv jich. Ja skazav jim:Ne urisia! Za dopomohoju vodianych postriliv-potovchiv ruchajesia lyynka babky.Za cym pryncypom lety u nebo vohniana raketa pid as velykych sviat i narodnychhulia. Za takym samym sposobom liudy povedu svoji povitriani korabli z Zemli naMisia i do vas, daleki planety. Veselie j teplie stane na nych vid liudkoho homonu ismichu. o? Do vas daleko? Nioho, liudyna dolety! Lyynka babky ce yvyj raketnyj

dvyhun! Joho ja pobayv tut u diji. Ce lye odne z bahatioch vidkryttiv, o jich ja zapy-sav u svojemu odennyku, jakyj ponesu i peredam liudiam.

Zakryvajuy kameniukoju vchid do svojeji oseli, ja skazav zirkam: Na dobrani!I vony e jaskravie zasiajaly meni u vidpovi i navi le-le chytnuly v nebi svojimyvijamy-promeniamy. Siohodni ja vkladaju v odennyk vidkryttiv i cej arkuyk. Jak cho-roe! Na serci spokijno. Ni pobojuva, ni strachiv. Vjuna tvaryna na pryponi. Dion-va Dionva Jdu pereviryty pohodu za joho barometrom. Poky jov, dumav pro Po-lyvanova Barometr proviaje: jasno, teplo.

Ote, v dorohu! Za dovhi roky odnoho razu ne obduryv mene cej barometr

Stepan Jehorovy Tarasevy, dyrektor enkoho pedagoginoho instytutu, le po-mitno vsmichnuvsia:

Nezvyajnis textu, zhadka pro neisnujuu systemu barometra, a tako te, ochto navio v desiatky raz zmenyv text nevidomym sposobom, a, joho dovelosiaytaty pid due synoju lupoju, aby prodyktuvaty drukarci, vse ce razom uziate moespravdi spantelyyty bu-koho.

Pry ciomu Stepan Jehorovy pyno hlianuv na sirnykovu korobku, v jakij ja prynistoneseki i krychitni arkuyky z mikrotextom.

Vy kaete, o ci arkuyky buly u buketi kvitiv, jakoho vypadkovo kynuly do vasu nomer hoteliu! Tak? Ale ce art! Vy zaraz peresvidyte. Ja vyklyu studenta Bieli-ankina, i vin rozjasny nam, omu dlia artivlyvoho lystuvannia z druziamy vin obravdyvnyj metod i takyj dyvnyj text.

I zmenennia cioho textu za dopomohoju fotoaparata, oevydno, te bulozrobleno, ob poartuvaty?

Ave! Prote student Bieliankin ue vidmovyvsia: ne vin pysav, ne vin zmenuvav ci

arkuyky. Tak i skazav? Vam? U prysutnosti studentiv? Same tak! Nu, znajete!.. Vy liudyna nova, ua v instytuti. Profesor Tarasevy nekva-

plyvo j rozmireno postukav zihnutym pacem po stolu, z le prychovanoju ironijeju po-dyvyvsia na mene. Vy, zdajesia, literator z Moskvy? V instytuti jde svoje zvyajneyttia, i raptom bach! Zjavliajetesia vy, neznajoma liudyna, u rukach buket kvitiv isirnykova korobka. U korobci jaki arkuyky, a v nych vyklad fantastynych vyhadoki pouttiv Bieliankina. Ne dyvno junak znijakoviv, rozhubyvsia: ni, ne ja pysav!

Ale v lysti, jakyj my dopiru proytaly, nemaje odnoho artivlyvoho y smichot-lyvoho slova, a je schvyliovana rozpovi pro jaku podoro, pro Eratosfena, pro jakutam vjunu tvarynu

Zhoden, dyvno. Ale hadaju i pysav, i zmenuvav z dopomohoju fotoaparataBieliankin. ob poartuvaty! Zaraz vyklyu joho. Dyrektor vidynyv dveri: IrynoSergijivno, bu laska Vybate Vin obernuvsia do mene: Sekretarky nemaje namisci. Zaraz studentiv poprou poklykaty.

Dyrektor piov.De u dovhych korydorach instytutu lunko perekouvalo: Bieliankina do dyrek-

tora Bieliankina do dyrektora!

Jak use ce stalosia? Ade v enku ja lye projizdom. Meni treba buty v kasach

paroplavstva, jichaty dali morem do odnoho z kurortnych misteok, a ja v Pedagogi-nomu instytuti i sydu v kabineti dyrektora v kirianomu krisli. Zamis blyskotinniamorkoji chvyli vyblyskuvannia skla knykovych af; zamis bezmenoji hladini zeleni, zlehka vycvili na sonci tory na viknach. Nao ja ekaju studenta Bieliankina jdyrektora instytutu Stepana Jehorovya Tarasevya? Syvyj, spokijnyj, trochy vtomlenyjolovik, vin, mabu, vino j nevymueno spilkujesia iz studentamy, zavdy vchody vusi podrobyci instytutkoho yttia.y skoro vin povernesia?

Ostanni dni i noi v Moskvi, nevhomonni j klopitki, spovneni tryvoh i pobojuvaza uspich pjesy, vkraj stomyly mene. Ja siv u pojizd. Try doby probuv u dorozi. Zupyny-vsia v enku, ob peresisty na paroplav.

Pojizd prybuv uora rano-vranci. Z vokzalu ja vidrazu popriamuvav na prysta.Spytav, jak z paroplavom.

Vidpovily: Zaekajte! Paroplav u potribnomu vam napriamku bude zavtra.Potim ja ohliadav misteko. Obidav. A ve pislia cioho piov u hote. Z centranoji

vulyci, povz mahazyny z velykymy svitlymy vitrynamy pid parusynovymy tentamy, jazavernuv u provulok, o zbihav z hory.

Provulok brukuvaly. Har vid hariaoho asfatu i kuriava stojaly v povitri. Ale so-lodkyj zapach rezedy, tiahuyj, mjakyj aromat levkojiv, husti pachoi trojand stru-muvaly z usich palisadnykiv provulka i ni na krok ne vidstavaly vid mene.

Zvidkilia dolynav spivuyj zvuk poperenoji pylky y ciukaly-ciukaly sokyryuryvasto j itko, to perebyvajuy, to nazdohaniajuy odna odnu.

Dvopoverchovyj budynok hoteliu buv sporudenyj, mabu, due davno. Vyhliad vinmav dosy nezhrabnyj. Peryj poverch buv kamjanyj, druhyj derevjanyj. Na peromupoversi, oevydno, koly mistylysia kramnyky dvoch vlasnykiv: dvoje dverej z obochkinciv budynku vely na druhyj poverch. Teper erez odni dveri zachodyly v hote; nadnymy vyviska Chvylia. Druhi dveri vely, mabu, v kvartyry.

V svitlomu korydori hoteliu za stolom sydila divyna. Ja pobayv rivnyj prodil idvii obkrueni navkolo holovy kosy. Divyna nyko schylyla nad knykoju.

y je u vas vini nomery?Ne vidryvajuy vid knyky, divyna movyla: Prosti, Edmon Prosti zarady mene, zarady moho kochannia do vas! Ja ne Edmon, ne graf Monte-Kristo, skazav ja divyni z knykoju. Hidnis zaminioji inky zupynyla poryv zmuenoho sercia, proytala vho-

los divyna i, trymajuy vkazivnyj pale na riadku v knyci, hlianula na mene: Pro-bate, hromadianyne, nijak ne mou vidirvaty.

y je vini nomery? olo jiji schylylo maje do pidlohy Meni potribnyj nomer na odnu dobu. Zavtra ja vidjidaju. Graf kynuvsia do nejiPidniavy svij emodan, ja ruyv do dverej i chotiv buv pity, davy divyni mo-

lyvis i dali ytaty vholos roman Diuma Graf Monte-Kristo, prote e raz zapytav: y je u vas vini nomery? Divyna povtoryla: Graf kynuvsia do neji i prostiahla ruku do stiny, na jakij vysila nevelyka

pleskovata afka z vidynenymy sklianymy dverciatamy.U afci na hakach vysily kliui z nomerkamy. erhova, ne vidryvajuy oej vid

knyky, zniala z haka kliu, podala joho meni j skazala: Zapovni blank za formoju ce pere; zalyte visim karbovanciv ce druhe. A

tretie tak Boe mij, ja nazyvaju vas Edmonom, omu vy ne nazyvajete mene Mer-sedes?

Ale probate, Mersedes, skazav ja erhovij, ja ne graf Monte-Kristo

Ave, zitchnula divyna, uvano podyvyvy na mene, jakyj e z vas grafMonte-Kristo Jako nadumajete proyty v hoteli bie doby, to ne zabute popere-dyty mene.

Ja chotiv buv deo skazaty, pro o zapytaty, ale beznadijno: erhova po hoteliunazavdy porynula v knyku.

Ja piov z kliuem dovhym korydorom.U nomeri buv garderob, stil, zastelenyj vyyvanoju biloju skatertynoju, umy-

vanyk, kika sticiv. Vymyti doky pidlohy siajaly ystotoju.Rozynyv navsti vikno. Spersia liktiamy na pidvikonnia. Jaki navproty maleki

budynoky! Vikna nevelyki, kvadratni, z lehkymy zaviskamy. U vikonnyciach vyrizanomaleki sercia.

Na hanokach sydia babusi. Ja ne uju, pro o vony rozmovliaju. Ale, mabu,jichnia rozmova tiahnesia povoli, nekvaplyvo, z pauzamy. jichni slova prosti j ne-chytri Pro o?.. Jak pryhotuvaty baklaannu ikru, ob vona bula hostria, jak kraevysuyty vynohrad, jaki je liky vid lomoty u popereku, a moe, narikaju na te, o tepersonce ne tak hrije i astie buvaju doi.y mih ja peredbayty, y mih napered uhadaty, o same tut, u ciomu misti, v19 roci, tychoho litnioho veora, vsioho za kika chvylyn ja stanu uasnykom takychpodij, u virohidnis jakych potim ledve poviriu!

Z-za rohu pokazalysia junak i divyna. Vony jdu due j due povoli. Molyvo, vonyjdu tak povoli, ob dove pobuty odne z odnym.

Vony mova, pevno, zbyrajusia skazaty odne odnomu jake zapovitne slovo veas zbyrajusia z duchom i nijak ne zberusia. O vony zupynyly pid mojim viknom. Ija uju, jak divyna kae:

Spasybi, Pavlyku, o ja j pryjla. Podyvisia, jakyj velykyj stav kus, parostok ja-koho meni dala vaa maty.Oevydno, vikno kvartyry divyny bulo zovsim poriad z mojim. Koly vona poka-zuvala na kus, meni zdavalosia, o vona dyvysia na mene.

Olenko! Ja chou vam skazaty Olenka smijesia. Ty znaje, pro o ja dumaju? Pro udesa. Ocej kus na mojemu vikni zvyaj-

nyj kus u staromu hlynianomu horyku, a ja dyvliu na nioho i uju, jak urchotiaveletenki zmiji, o propovzaju povz kus u dungliach. Bau, jak, zaipajuy kusvelyeznymy sirymy bokamy, prochody zadumanyj slon z malekym sloneniam Ach,Pavlyku! kusy rostu ne v hlynianych horykach na pidvikonniach, a v tropinychdungliach. Ade zvidty jich koly pryvezeno. Pavlyku Pavlyku, kona roslyna cedyvo, tajemnycia.

Rozumiju rozumiju zapylennia Zapylennia! Oj, jaka nudota! Pryjmoky, matoky, pylok A barvy? Pachoi?

Za mistom tak bahato poliovych kvitiv!.. Vy tam yvete I odnoho buketyka, odnohobuketyka

Ja zavdy pospiaju, ob dove pobuty z toboju i nikoly meni jich zbyratyJa ve as chou, chou vam skazaty

Vony kau odne odnomu to vy, to ty. e vzymku, otut pamjataje todi bula liuta churtovyna. Vzymku Vy tak

samo poaly: Olenko, ja chou vam skazaty. Ja todi ne skazav, bo vidpovidaje Pavlo, bo v tebe zmerzly ruky, i ja

chotiv, ob vy vyde vidihrilysia bilia hruby Zaraz churtovyna ne perekody nam. Kay! Ja bahato oho kau tobi, koly buvaju sam. Ale todi ja ne uju. Kika raziv ja pysav vam dovhi-predovhi lysty. Ale ja jich ne oderuvala.

Ne zvauvavsia poslaty. Bojavsia. Navatysia razom v tomu samomu instytuti,baytysia odnia i raptom pysaty lysty

Oleno! Olenko! prolunav holos iz. susidnioho vikna. as veeriaty! Jdu, jdu, mamo! Proajte. ekaju nezvyajnych lystiv i kvitiv, poliovych kvitiv.

Velykyj buket!Nezabarom za derevjanoju stinoju moho nomera stalo uty pryhlueni holosy,

briazkit posudu.as mynav. Ue sutenilo. A ja vse e stojav i stojav bilia vikna.Horily zirky na nebi. I v hustij temriavi pid zirkamy zovsim po-inomu zazvualy

hudky paroplaviv.Zvidky zdaleku dolynaly i vidlitaly he zvuky: uryvok pisni, kvaplyvi kroky pere-

chooho, smich iz-za zavisky uoho vikna. A ja dumav pro choroe ue astia, pro te,jaka nespokijna buvaje radis.

I meni zdavalo: ja due davno znaju ce misteko, znajomyj meni i cej nomer hote-liu, i koly ja ve uv o due schoe na rozmovu Pavlyka i Olenky. A moe, tak menizdalosia, bo ja sam, jak teper Pavlo, koly provodav koho i buv spovnenyj radosti,zbenteennia j harnych sliv. Chotiv bahato skazaty, ale movav. Pysav lysty, ale ne po-sylav jich

Ja vvimknuv nastinu lampu. U vikno vletiv velykyj metelyk.Vin pokruliav nad stolom i siv na abaur.Ja obereno zniav joho i pidijov do vikna: Lety, ninyj hostiu!Vin poletiv i povernuvsia do lampy, znovu siv na abaur.Ja znovu zniav joho.Pouvsia rizkyj pysk.Ja dobre rozhlediv metelyka: na spynci ovtyj rysunok, o nahaduje erep. Peredni

krycia orno-buri. Ja znovu pidnis joho do vidynenoho vikna. Lety! I. vin poletiv he.Misteko spalo. Bulo zovsim tycho. Raptom poriad za stinoju, de yve Olenka, chto za-hrav na pinino. Znajoma doroha melodija. Ne dohraly melodija urvala. y to nadtozauryvsia toj, chto hrav, y to zhadav pro o i zamyslyvsia.

Ja dav, y skoro znovu zahovory pinino. Ne didavsia. Dobre, koly ty molodyj ijunis e ne mynula. Dobre Olenci ekaty kvitiv A Pavlovi jich zbyraty, chvyliuva-ty prynosyty peredavaty z ruk u ruky. Meni as spaty.

U susidnij kimnati pohasyly lampu: svitlyj kvadrat vikna, o spokijno leav nazemli za dokamy trotuaru, raptom znyk. Ja vymknuv u nomeri svitlo. I maje vidrazu pouv kvaplyvi kroky po dokach trotuaru. Chto maje bih. Zupynyvsia. o vletilov moju kimnatu i vpalo na pidlohu. Kroky vydko viddalialy. Ja zasvityv elektryku buket! Vidrazu zdohadavsia. Pidbih do vikna.

Pavle! Pavle!Vulycia bula poronia.Dovho j obereno nalyvav ja vodu v hleyk. Dbajlyvo postavyv u nioho uyj buket.uyj buket!

Nastav ranok z pekuym soncem, jake posylaje zajykiv tanciuvaty po stinach idveriach, z hostrym posvystom stryiv, o prolitaju povz vikna, z kruhlym ajnykomna stoli i dalekymy hudkamy, jaki zaraz lunaly badioro, smilyvo j zaderykuvato.

Buket, zibranyj Pavlom i pomylkovo kynutyj do mene u vikno roevi kvity dykojiypyny, otoeni holubymy vikamy nezabudok, cej buket pryvitno dyvyvsia na mene

z hleyka z vodoju.Tak, treba zajty Do susidnioji kimnaty i peredaty joho za pryznaenniam.Ja obereno vziav kvity. ob voda stekla v hleyk, trochy strusyv jich. I na bilu

skatertynu z buketa poletilo dva krychitnych kvadratyky paperu. o ce? Zaudovanoja dyvyvsia na nych, rozhliadajuy. Na konomu krychitnomu arkuyku vydnily jakiznaky. Lyst? Meni pryhadala vorania rozmova pid viknom: Kika raziv ja vam pysavdovhi lysty. Ale ja jich ne oderuvala. Ne navauvavsia ekaju nezvy-ajnych lystiv i poliovych kvitiv.

Navriad y mona bulo j pid lupoju proytaty cioho lysta. Ta navi jakby v mene jbula lupa, ja ne stav by ytaty ui lysty. Ja vziav arkuyky i poklav jich u sirnykovukorobku. Vse ce treba viddaty

U Olenky v kvartyri meni skazaly, o vona v instytuti. Zalyyty kvity? Ale jakskazaty, pojasnyty vid koho? o robyty z krychitnymy arkuykamy? I ja piov doinstytutu.

Sumnivna vticha jty neznajomym mistom, trymajuy v ruci buket uych kvitiv,rozpytujuy perechoych, jak krae projty do Pedagoginoho instytutu, ytaty nazvyvuly i dumaty pro ue kochannia.

Vsi pouttia j dumky, lybo, vyklav Pavlyk na krychitnych arkuykach. Jak vin cezrobyv? Za dopomohoju mikrofotograji? Pevno, ymalo zusy doklav vin, ob napysatyci dvi zapysky, sfotografuvaty jich, a drukujuy, zmenyty. Naebto slovo, zmenenefotoaparatom, zazvuy spokijnie j tonie Mabu, v instytuti krae peredaty ce po-slannia Pavlovi tomu, chto pysav, a ne Olenci.

Ja projov hustym mikym sadom i vraz zliakano zupynyvsia: meni zdalosia, nibysirnykova korobka z mikrolystamy kudy vypala Ale ni, vona o de!

Napevne, orazu, koly Pavlo bayv Olenku, joho posidaly soromjazlyvis i bo-jazkis: utvoriuvavsia porih, jakyj vin ne smiv perestupyty.

A o i pedagoginyj instytut: velyki dveri z ornoho duba, proty soncia vyblyskujupolirovani midni ruky.

Ja detano opysav didovi, storou instytutu, vsi prykmety toho junaka, jakohobayv uora vveeri, ale z cych prykmet storo ne mih zrozumity, jakoho Pavla trebapoklykaty.

Chiba malo studentiv, jakych zvu Pavlamy, vysia v instytuti? e chvylyna ija opynyvsia b u dosy sminomu stanovyi. oho dobroho, pjatero abo desiatero juna-kiv i konyj na jmennia Pavlo otoyly b mene, a ja prostiahav by vsim jim buketkvitiv. o robyty? I todi ja rozpoviv storoevi, o vora vveeri bayv toho Pavla, jakyjprovodav studentku Olenu dodomu.

A-a, Pavla Bieliankina, protiahlo movyv storo.Za chvylynu Pavlo stojav peredi mnoju. Ja vidrekomenduvavsia. Junak, nioho ne

rozumijuy, dyvyvsia na mene. O va buket. Vin vypadkovo zaletiv do mene u vikno hoteliu. Probate, vin

trochy pryvjavJunak nevmilo vziav buket. Vin buv zdyvovanyj. y varto bulo zavdavaty sobi klopotu? Kvity zavdy vjanuDyvno, podumav ja, omu vin ne turbujesia pro lysta?Ja podav jomu sirnykovu korobku: O vai mikrolysty. o? Jaki lysty? V buketi, jakoho vy kynuly u vikno, buly fotolysty. Fotolysty? Ja ne zajmajusia fotograjeju. Ale fotolysty buly u vaomu buketi? Vai fotolystyOblyia Pavla stalo zlym. Rysy joho zahostryly. Ja ne pobayv i slidu voranioji

soromjazlyvosti i bojazkosti. Vin z pidozroju podyvyvsia na mene.

Ne nakydajte meni, hromadianyne, uych lystiv! Ale ale ..; Dajte meni spokij! I znajete o? Do pobaennia!Ja ne znav, o skazaty. Smine, bezhluzde stanovye: napivtemnyj vestybiu in-

stytutu, dovhi riady poronich vialok za barjerom, ja z sirnykovoju korobkoju z mi-krolystamy v prostiahnutij ruci, a Pavlo v protylenomu kinci zalu pchaje v urnubuket, jakoho ja obereno nis erez use misto.

Raptom dveri odnijeji z audytorij vidynyly, i hominlyva grupa studentiv uvirva-la do zalu. Vony, pevno, e ne ochololy pislia ojno oderanoji konsutaciji i zavziatosperealy.

Pavle, o trapylo? upiznav ja holos Olenky.Ja sprobuvav pojasnyty. Vsi vidrazu zamovkly i z podyvom pozyraly na mene. y ne projly b vy do kabinetu? movyv do mene olovik iz spokijnymy, vpev-

nenymy ruchamy, pered jakym rozstupylysia studenty.

O za jakych deo dyvnych obstavyn ja opynyvsia ne na paroplavi v mori, a v ka-bineti dyrektora Pedagoginoho instytutu Stepana Jehorovya Tarasevya. Sydu idyvliusia na stil, de lea dvi krychitni zapysky z mikrotextom, a poriad z nymy zvy-ajni arkui paperu. Na nych drukarka nadrukuvala erez dva intervaly text, jakyj y-taly pid synoju lupoju.ekaju. Ot zaraz razom z dyrektorom instytutu pryjde avtor mikrozapysok, stu-dent Bieliankin. Vin skae, o vse ce joho osobysta sprava, art, jak spravedlyvo tverdyStepan Jehorovy. Doekaju, poky vony pryjdu, i podamsia na prysta.

Dyrektor poklav pered studentom sirnykovu korobku z arkuykamy i text, pe-redrukovanyj na maynci:

Bieliankin, dajte, bu laska, vidpovi na try zapytannia. Pere: o za dyvnamanera lystuvatysia za dopomohoju mikrofotograji? Zapytannia druhe: omu vy vid-movliajete vid svojich lystiv i taki neemni z liudynoju, jaka z delikatnosti povertajejich vam? A teper tretie zapytannia: z lystiv vydno, o vy zbyrajetesia v jaku tryvalupodoro. Ja ne proty turyzmu, ale skai, bu laska, o ce za barometr Dionvalia?

Stepane Jehorovyu, ne pysav ja cych lystiv! Ja vidrazu pro ce skazav e tam,bilia vialky!

Jak e tak? Buket va, a zapysky v ciomu buketi ui? Stepane Jehorovyu, spravdi, kvity ja zbyrav, ale zapysok cych ne pysav. Ja

naperedodni inoho lysta napysav i zbyravsia joho viddaty. O vin! A vtim, ja ne mouvam joho pokazaty, ce tiky dlia Nu, odne slovo, osobystyj lyst Bieliankin roz-hubyvsia i zamovk.

V joho vidpovidi viduvalasia pravdyvis i junaka yris, a v samij nedomovle-nosti turbota: chiba mona, ob ne Olenka, a chto inyj proytav joho lysta? Studentstojav pered namy movaznyj i zoseredenyj, ruka joho micno styskala lyst. I tak samo,jak tam, u vestybiuli, de ja namahavsia viddaty razom z buketom krychitni arkuyky,tak i tut, u kabineti, ja rozhlediv na joho zblidlomu oblyi oznaky zlosti j oburennia:navio chto uyj i storonnij vtruajesia v joho yttia.

Dobre, Bieliankin, ja vas bie ne zatrymuju, movyv dyrektor.Bieliankin buv ue bilia dverej, koly Tarasevy z nespodivanoju dlia nioho haria-

kovistiu vyhuknuv. Jakym e ynom ci dyvni arkuyky raptom opynyly u buketi studenta moho

instytutu? Stepane Jehorovyu, obernuvsia do nas Bieliankin, mabu, arkuyky chto

upustyv na kvity. A de vy zbyraly jich? Bilia staroji pokynutoji atanky, o za hajem. Vveeri jichav poputnymy

maynamy tudy j nazad. Tam ie baza Rajcharotorhu.Koly dveri za studentom zaynylysia, dyrektor prokazav: Ote, vse zrozumiloji Ce poartuvav z vamy ne student moho instytutu.Stepan Jehorovy uziav koroboku, de lealy arkuyky z mikrotextom, potim sklav

udvoje arkui paperu, na jakych cej text bulo peredrukovano, i podav use ce meni zliubjaznoju usmikoju:

Povertaju, jak kau, za nalenistiu. Meni znovu vpaly u vii slova: Eratosfenlyynka babky Dionva Umovnyj text?

Krae rozkai, o novoho pokae v nastupnomu teatranomu sezoni Chudo-nij

teatr u Moskvi Jak? Vaa pjesa tam ne pide? koda Probate, Stepane Jehorovyu, student Bieliankin skazav, o buket vin nazby-

rav bilia jakoji zrujnovanoji atanky Dobre! Rozumiju. Ja poliu tudy Bieliankina ta inych studentiv. ukaty v travi ini taki arkuyky? ukaty toho, chto upustyv jich na kvity. Studenty pobuvaju tam i rozvidaju,

chto tak dyvno artuje. Jakyj a, o meni ni na hodynu ne mona vyjty z instytutu! Ato ja b piov z vamy. Doroha maliovnya, vede do danoho selya naukovych praciv-nykiv. Selye imeni Lomonosova.

Stepane Jehorovyu! A y ne zdajesia vam, o vsia zhadka tut v odnomu sloviDionva?

Tak, tak, ja zabuv vam skazaty Ja ne polinuvavsia i zavitav na katedru zyky.Pro barometr Dionvalia tam i ne uly. Tut o ne te A neve Chudonij stavytymesuasnyj vodevi?..

Jakymy nezvyajnymy kartynamy rozmaliovano stiny v restoranyku!Bilyj vedmi, stojay na kryyni, vytiahnuv mordu i oho torkajesia nosom hos-

troho vitryla ovna, o plyve v dalei nepryrodno holuboho moria. A na inij stini dity, sydiay navpoipky, puskaju malekyj paperovyj korablyk v burchlyvyj strumok.

Do steli prybyto rohy hirkoho kozla. Z nych zviujusia lampy pid jaskravymy ko-liorovymy paperovymy abauramy.

Ja jiv jaku nezrozumilu mjasnu stravu z tukovanymy pomidoramy, pyv skliankuza skliankoju micnyj aj i dumav: Ue tretij de ja zbyraju pojichaty z cioho mista inijak ne pojidu.

Bieliankin ta joho tovaryi ukaly, dyvyly, y nemaje bilia atanky slidiv, oznakliudyny, jaka zahubyla tam zahadkovi arkuyky, rozpytuvaly miscevych yteliv, rozhli-adaly malo ne konu travynku, konu kvitku. Ale studenty ni pro o ne dovidaly, ni-oho ne znajly.as jichaty! kau ja sobi. Ce misteko due myle, ale ne zalyatysia tut roz-haduvaty zaproponovanyj kymo rebus. Tak, as jichaty! Zavtra-taky. Prote dyvna ri:ade ja zhoden z profesorom Tarasevyem, o arkuyky z mikrotextom yja sminavyhadka? Zhoden! Ale vse-taky, vse-taky yryj ton dyvnych arkuykiv, jichnia spokijnaserjoznis prymuuju mene ukaty v nych jakyj osoblyvyj smysl, buvaty v bibliteci,

ytaty dovidnyky Tak mynaju dni, i ja ne vyjidaju z misteka. oho ukaju. Menizdajesia, niby yja dolia, dolia mandrivnyka, jakyj vyruyv u vaku dorohu, chova-jesia v cych arkuykach.

Liudy prychodia do restoranu. Idu zvidsy. U konoho svoje yttia, svoja dolia.Muzykanty sydia na estradi. Hraju. Dyvliasia na tych, chto vchody, z nezvorunymvyrazom v oach. Ta muzyka jichnia zovsim ne nezvoruna.

To smutkom, to veseloamy dzvenia struny.Z okremych sliv mikrotextu vydno, o mandrivnyk dovho probuv u uij krajini,

zrobyv bahato vidkryttiv. Viv tam odennyk. Cioho odennyka vin vezeMandrivnyk, hovoriay pro venoho davnich asiv, zaznaaje, o svit pered Era-

tosfenom rozrostavsia vid odnoho nekvaplyvoho pidrachunka do inoho. Eratosfen, jakyjyv due davno (z 276 po 194 rik do naoji ery), spravdi peryj v istoriji liudstva obyslyvdovynu okrunosti zemnoji kuli. Ale jak zrozumity, omu pered avtorom mikrozapysoknavkolynij svit raptom vyris u sto y dvisti raz?.. I e v arkuykach zhadujesia Di-onva. Barometr Dionvalia!

Prosto dyvno, omu z Moskvy j dosi nemaje vidpovidi na moju telegramu aruynupro barometr Dionvalia. o za udesna kartoteka imen i terminiv u moho davniohodruha! Vin poav jiji skladaty malo ne z kinoji lavy, de u de. I nemaje, zdajesia,zapytannia, na jake joho kartoteka ne mohla b vidpovisty.

Myko aruyn, zavdy tonyj i akuratnyj, zakochanyj u svoju kartoteku. Joho zo-lote pravylo: konomu, chto do nioho zvernesia iz zapytanniam, vin vidrazu abo dastelegrafnu vidpovi, abo v detanomu lysti poprosy utonyty zapytannia. Ale aruynmovy. y ne zdavsia jomu, buva, sminym mij barometr Dionvalia?

Siohodni znovu perehlianuv u bibliteci vsi dovidnyky, ale nioho pro barometrDionvalia ne znajov. Dyvno, omu na arkuykach je slovo versty? 38 000 verst.Versty omu versty, a ne kilometry? Vychody, pysala litnia liudyna, o zvykla vy-miriuvaty vidsta verstamy, po-staromu Zvidsy vysnovok nevidomyj avtor arku-ykiv litnia liudyna.

A moe, ci arkuyky napysano bahato rokiv tomu? Ale v. usiakomu razi, zmenen-nia textu za dopomohoju fotografuvannia bulo zroblene v de abo naperedodni tohodnia, koly ci arkuyky znajly na kvitach. Inake krychitni arkuyky pid perym doemrozpovzly by.

Tarasevy skazav, o vse ce yj art. Dovedesia z nym pohodytysia.Restoran sporoniv. Hasly vohni. Davno pily muzykanty. Ja sydiv za stolom, a na

mene z kryyny, namaliovanoji na stini, stomleno dyvyvsia bilyj vedmi: y ne as tobijty zvidsy?

Zamyslyvy, ja povoli briv ninymy vulyciamy misteka. Jak rozhadaty, jak zro-zumity ci dyvni arkuyky? I chto, nareti, jich avtor?

Misteko spalo. Ni proplyvala nad nym nekvaplyvo, obereno. Obabi vulyci dri-maly topoli, jaki stiky bayly na svojemu dovhomu vici. Tycho j spokijno navkolo. Alezvidky cej smutok na dui? V mojij kyeni ley sirnykova koroboka z arkuykamy.

Ja zupynyvsia i v dumci povtoryv kika fraz, o zdalysia meni takymy dyvnymy,koly arkuyky vpere bulo proytano. I vraz otut, na tychij vulyci misteka, meni spalona dumku: tak, ob poartuvaty j posmijatysia, ne pyu. Ale chto todi cej mandriv-nyk?

De vin? I de reta arkuykiv odennyka? Cej mandrivnyk pye, niby v nioho po-peredu dovha doroha. Neozori prostory, o jich meni treba projty z vjunoju tvarynoju.Nespokij i strach ochopliuju mene o z nym stalosia?

Jak e tak? Zavtra ja pojidu z misteka i povezu na spodi emodana sirnykovukoroboku z arkuykamy, jaki ne proytav jak slid i navi ne mih zdohadatysia, naviojich zmenuvaly. O pro o dumav ja vnoi, povertajuy do hoteliu, i viduvav: menistav dorohyj cej nevidomyj mandrivnyk, pro jakoho ja nioho, zovsim nioho ne znaju.

erhova po hoteliu, jak zavdy ne vidryvajuy oej vid knyky, prokazala: Vam lyst. Vin u nomeri. Na skiky dib vy zalyajete za soboju nomer?

Dorohyj Hryhoriju Olexandrovyu!Tvoja telegrama iz zapytanniam pro barometr Dionvalia ne zastala

mene v Moskvi. Buv u Novhorodi. Jov po slidach odnoho udovoho zemlepro-chidcia.

Siohodni povernuvsia do Moskvy. Proytav tvoju telegramu. Ty pytajemene, y znaju ja o-nebu pro barometr Dionvalia. Znaju, o ni na vyrob-nyctvi, ni v prodau takoho barometra nikoly ne bulo. Vse? Ni! Takyj barometrbuv, je i bude. Hadaje art, paradox, anekdot? A nijak. Vin isnuje. Ty,zvyajno, znaje, o mi generalamy Napoleona Bonaparta buv odyn, pro ja-koho Napoleon, ue na ostrovi Sviatoji Jeleny, pysav, o vin buv najtalanovy-tiyj z usich joho polkovodciv. Ce Piehriu. Joho bigraja v pevnomu rozu-minni prymitna j tragina, ale ne budu zaraz neju zajmatysia. Perechodu vi-drazu do tvoho zapytannia.

Tak ot. Hrude 1794 roku zastav Piehriu v pochodi vin viv francukerespublikanke vijko na Hollandiju i z uspichom prosuvavsia vpered. Ale od-noho zovsim ne udovoho dlia Piehriu dnia pryroda poruyla joho plany. Do,sliota, vsi dorohy rozhasly, riky rozlylysia, vijku posuvatysia ne mona. Ne-vdaa zahrouje vsiomu pochodovi. Piehriu pryjmaje riennia vidmovyty-sia vid nastupanych dij. Ta raptom z Utrechta z Hollandiji Piehriu oder-uje donesennia, v jakomu tono zaznaeno de, koly vdaria micni morozy:zemlia promerzne, riky vkryjusia hruboju kryhoju, i vijku mona budeprosuvatysia dali. Piehriu poviryv u ce donesennia, cho vono pidkripliuvalo-sia posylanniam na barometr, jakoho nikoly i nichto do uvahy ne brav. Ispravdi, zaznaenoho dnia vse navkolo zamerzlo. Pichota j kavalerija Piehriuruyly dali. 29 hrudnia Piehriu po kryzi perechody riku Vaal. Ale ot 7 siniapohoda znovu rizko zminiujesia. Znovu doi, sliota, kryha tane. Piehriu, zaj-ovy daleko vhlyb krajiny, opynyvsia e v tiaomu, maje katastronomustanovyi. Ta o vin znovu distaje povidomlennia z Utrechta, vid 13 sinia, vjakomu tono zaznaajesia, koly same vin zmoe povesty vijka po zamerzlychrikach i dorohach. Donesennia j cioho razu ne obmanulo. Ve 14 sinia povijavpivninyj viter, 15-ho rizko vpala temperatura. A 16 sinia Piehriu ve vUtrechti! I tut vin vyzvoliaje z vjaznyci Dionvalia Katremera, generala Ba-tavkoji respubliky, toho, chto posylav zavbaennia pohody.

V Hollandiji v 1787 r. Dionvalia kynuly u vjaznyciu, de vin probuvblyko semy rokiv, tobto do toho dnia, koly joho vyzvolyv Piehriu. Vsi svojiprognozy pohody Dionva robyv u tiuremnij kameri na pidstavi spostereeza povedinkoju pavukiv.

Zhodom, u Paryi, vin pysav:Koly pavuky-kruhovyky zovsim ne tu pavutynnia, to nastaje prepo-

hana pohoda, jaka na barometri poznaajesia doem i vitrom; jako pavukyrozpoynaju protiahuvaty radini pavutynni nytky, todi mona spodivatysia,o za desia-dvanadcia hodyn buria vuchne; jako vony znyuju verabo tretynu pavutynnoji siti, ob zberehty retu, ce oznaaje nablyenniavitru. Vzahali, koly pavuky rozpoynaju u velykij kikosti tkaty svoje pavu-tynnia, mona spodivatysia harnoji pohody; jako vony roblia nevelyki siti,ce oznaaje, o pohoda bude minlyva; jako, nareti, zovsim ne zjavliajusia,to je vsi pidstavy hadaty, o pohoda bude pohana.

Mij liubjaznyj, ale dyvakuvatyj drue, ty sam ne znaje, jaku pryjemnis

ty zrobyv meni svojim ne zovsim zvyajnym zapytanniam. omu vsi tak lehkorozumiju achista, jakyj choe zijtysia v pojedynku z tym, chto nespodivanomoe postavyty joho v skrutne stanovye? omu rozumijemo my hospodyniu,jaka, pouvy de u hostiach novyj recept torta, z takoju nasolodoju i chvy-liuvanniam beresia vdoma do skladnoho zavdannia? Jakoji tvoroji radostizaznaju ja, spivrobitnyk dovidkovo-bibligranoho viddilu bibliteky, koly,pouvy neordynarne zapytannia, poynaju hotuvatysia do vidpovidi: zista-vliaju fakty z riznych haluzej nauky, literatury, mystectva, ukaju i hortajudovidnyky, encyklopedyni slovnyky, starovynni vydannia, memuary, archivnidokumenty! Liubyj drue! Navriad y ty ekaje vid mene naukovoji perevirkysposteree Dionvalia nad pavukamy. A teper ie ot o: ty znaje, o hor-dis moho yttia kartoteka imen i terminiv, jaku ja skladaju o ue desiatkyrokiv. I ne bulo e vypadku, ob kartoteka mene pidvela. Ote, bez zajvojiskromnosti skau: ne zliyty mojich vidpovidej na zapytannia i ne pereliytymojich vidhadok na rizni zahadky. A o teper nijak ne vidhadaju, ne zrozumijui ne zbahnu, oho tebe raptom zacikavyv Dionva. y ne nadumav ty napy-saty naukovo-chudonij scenarij pro pavukiv? To y ne krae zamis Hollan-diji i Franciji visimnadciatoho stolittia zhadaty naoho Polyvanova? Narodo-vole simdesiatych rokiv mynuloho stolittia, Petro Sergijovy Polyvanov buvzasudenyj carkym uriadom na dovine uvjaznennia. I o odnoho razu, kolyza hratamy stojav pochmuryj ranok peterburkoji rannioji vesny, pryreena nadovinu samotnis liudyna pobayla v kameri yvu istotu. Ce buv pavuk najzvyajnisikyj pavuk-chrestovyk. Vony staly druziamy liudyna i pavuk;liudyna pikluvala pro pavuka, hoduvala joho, brala v ruky. Pavuk spokijnovylazyv na pale liudyny. A koly liudyna torkala joho lapky, pavuk spokijno iobereno perebyrav nymy. Liudyna turbuvalasia y ne nadto rozyrila tva-ryna: ce kody zdorovju. I vjaze zryvav pavutynnia chaj popraciuje,schudne, ce korysno. A pavuk? Vin u svoju erhu nae namahavsia rozvaytyvjaznia. oraz bulo o nove v tomu, jak pavuk snuvav svoju si, o zjed-nuvala niky stolu z perekladynoju. Inodi vin zupyniavsia pid as roboty, ruj-nuvav astynu siti, nae buv ymo nevdovolenyj, i poynav pererobliaty jiji.Tomu Polyvanov pysav pro pavuka, o to bula arystokratyna naturao ce take? Pojichav ty na kurort, a lize u pavue carstvo v jakomuenku! Ta y malo ty rozkydavsia, vytraav svij yvyj talant na dribnyci! Ky-davsia vid odnijeji nauky do inoji. A tut ie pavuky! Nu, dilo tvoje, ne zape-reuju. Meni podobajesia tvoje talanovyte rozkydannia, dyvovyne mozkovezavychrennia. Do pobaennia. Spodivaju, ty e dobre vidpoyne.

Z pryvitom tvij D. aruyn.

Ja dumav pro pavukiv, koly rano-vranci vyjov z mista j podavsia tudy, de studentBieliankin zbyrav svij buket, buket z tymy arkuykamy, jaki mene zdyvuvaly, spante-lyyly, vverhly mene v nespokij i ne vypuskaju z enka.

Lysta aruyna ja kika raziv proytav u hoteli pry svitli lampy. o vidkryv menicej lyst? Ja perekonavsia: nevidomyj mandrivnyk, baajuy znaty pohodu, zmuenyj buvsposterihaty povedinku pavukiv! U na as! Nu dobre. Lyst aruyna rozjasnyv znaen-nia kikoch sliv mikroarkuykiv. Barometr Dionvalia, dumav pro Polyvanova Aleteper, pislia cioho rozjasnennia, mikroarkuyky staly dlia mene e bi zahadkovymy.omu ja piov tudy, de bulo zirvano kvity? Due prosto. Ni vnoi, ni na svitanku jane mih zasnuty. Bulo duno. V instytut do Tarasevya z lystom aruyna mona bulopity lye v druhij polovyni dnia. Do toho pislia lysta aruyna meni due kortilo po-bayty pavukiv u naturi i, zvyajno, pobuty v tomu misci, de bulo znajdeno zapysoky.

Student Bieliankin detano rozpoviv v instytuti pro misce, de vin narvav svij ho-rezvisnyj buket, i ja dobre ujavliav sobi, jak tudy jty.

Dorohu zaasfatovano. Obabi rosly v dva riady molodi hnuki topoli. Mabu, jichposadyly todi , koly asfatuvaly dorohu.

Ja jdu stekoju vzdov ose.Kri zarosti kuiv to pokazuvalosia, to znykalo more. Doroha pidnimalasia dedali

vye. Potim ila vnyz, znovu pidnimala. De u dalei vydnilysia bili budynokydanoho selya naukovych pracivnykiv.

Vnyzu, pid horoju, v dolyni, livoru vid asfatovoho ose, vjunyvsia putive. Vinznykav u haju. A tam, dali, o za rujiny?

Spustyvy z hory, ja na putivci zustriv inku i chlopyka rokiv semy-vomy. Vonyvely za povid kuhavoho konia. My rozhovorylysia. inka rozpovila, o praciuje v pid-sobnomu hospodarstvi naukovych pracivnykiv. Ki zabyv nohu ob boronu; treba poka-zaty veterynarovi.

A tam, za hajem pravoru, spytav ja, o to za rujiny? Tam do revoliuciji buv majetok. Dyvak-pomiyk yv, skazala inka. Po-

navykydav konykiv cej pomiyk, ponakopav pid zemleju rizni chody, ob prosto iz svo-jeji spani pid zemleju do moria vychodyty. A to, bulo, vnoi pry misiaci bilia moria rap-tom zjavysia ta hostej z muzykoju za soboju pryvede. Nai didy rozpovidaju: Prycho-dymo my na muzyku ciu do moria, pidchodymo blye a huk, a muzyky ve ne utyi liudej ne vydno, nazad pid zemliu muzyka pila

Ja ne dosluchav, poproavsia i poymykuvav dali.Iov i dumav pro pavukiv. Ale ne mih ne dumaty i pro nurky. Tak, pro nurky.

Vony raz u raz rozvjazuvalysia, dovodylosia zupyniaty, nachyliaty, zavjazuvaty jich,a vony znovu rozvjazuvalysia.

nurky nurky orni j bili, korynevi j ovti, dovhi j korotki, tonki j tovsti vsi iz zaliznymy nakonenykamy, vony vysily na motuzci v runduku ystynykavzuttia v enku. Koly ja pidijov do nioho, vin staranno ystyv svoji vysoki orni oboty,vytiahujuy to odnu, to druhu nohu. Lye pislia cioho, namyluvavy blyskom obit, vinlinyvo podav meni paru nurkiv.

Jaki nepokirlyvi, neterpliai, nespokijni nurky distalysia meni u vlasnis!Peroho-taky razu, koly ja zachodyvsia kvaplyvo jich vtiahuvaty, vony vidrazu po-

kazaly svoju vpertis. Nijak ne vlazyly v diroky. Ja smyknuv. A nurok, ob vi-domstyty meni, skynuv svij malekyj zaliznyj nakonenyk. Za de nurok stav zovsimkolatyj i, zretoju, porvavsia.

Ta najhire vynyly zi mnoju nurky vora vveeri. Chotilosia vydko skynuty e-revyk, ale potiahnuv ne toj kine vuzlyka vuzlyk ne rozvjazavsia, a zatiahnuvsiatuho, due tuho. Lezo brytvy zrizalo vuzlyk nurok pokorotav. I zaraz ja jov ste-koju obi dorohy, a nurok raz u raz rozvjazuvavsia. Ta y ne smino, o ja tak bahatohovoriu pro nurky? Anitrochy! I ne dyvno, i ne smino! Ade vse, o potim trapylo,povjazane same z pohanym charakterom mojich nurkiv, jaki z nezrozumiloju zlistiu,pomajuy na meni nevidomo za o, ve as rozvjazuvaly i zmiuvaly mene tak astonachyliatysia do zemli.

Dumky moji as vid asu povertalysia do lysta aruyna: Dionva pavuky Ibi za vse ja chotiv u ti chvylyny pobayty najzvyajnisikoho pavuka. Meni zdavalosia,o teper ja dyvytymu na nioho zovsim inymy oyma. Pobau joho zovsim ne takym,jakym bayv zavdy. Ja poav ozyraty navkolo, pidchodyv do kuiv, ale nide ne po-bayv i slidu jakoho-nebu pavutynnia.

Haj stav hustiyj i temniyj. Putive povernuv pravoru.Ja jov zanechajanoju, zabutoju alejeju kataniv, napivtemnoju i procholodnoju,

pomi rivnych ornych stovburiv. Aleja poala yraty i zamknulasia navkolo dere-vjanoji napivzrujnovanoji atanky. Tut-taky valialasia zirvana chvirtka.

Akacija, o rozroslasia tut, oevydno, pislia toho jak liudy perestaly vidviduvatyatanku, zakryvala vchid.Ja nasylu prodersia v atanku. Tut styraly napivzohnyli stovpyky stolyka j lav.Ja prysiv na krajeok polamanoji lavy.Pid lavoju i pomi stovpykiv bujno i vysoko rosla blido-zelena trava. Pavutynnia,

jake ja znajov mi stovpiv atanky, bulo sire j obirvane. V niomu povysly krychitniulamoky hilook. Pavuk, pevno, davno joho pokynuv.

Raptom zalunav rizkyj sobayj havkit. Ja piov na toj havkit. Husti kui roz-kvitloji ypyny perehorodyly meni liach. Jak harno ervonily jiji kvity! To ce bulo tut!Tut student Bieliankin lamav hilky ypyny, do jakych pryepylysia zahadkovi arku-yky V buketi buly j nezabudky. A o i vony spokijno rostu ponad strumkom.

Havkit prypynyvsia. A potim pouvsia znovu, ale ne takyj rizkyj.Vin nenae dolynav zvidky z-pid zemli. Ja poav prydyvliaty i prysluchaty.Za kuamy ja pobayv o schoe na zemlianku. Vona bula zovsim nedaleko vid

mene. Nad vchodom bulo prylatovano doanyj daok. Na daku lealy kvadratykydernu. Ce bulo zrobleno pospichom to tut, to tam z-pid dernu e vydnilysia bili doky.Do zemlianky vela nerivna doroha, vsia u vybojach i kaminni. Iz zemlianky dolynavhavkit.

Ja pidijov do vchodu i povoli, obereno poav spuskatysia vnyz. Kika kamjanychschidciv. Rivne misce. Na rivnomu stil i dva stici.

Na stoli miano svityvsia lichtar litua mya, leala rachivnycia i jaka knyka.Schidci vely dali, v hlybynu. A zvidty lynuv uryvastyj sobayj havkit. Ehej, sluchajte! huknuv ja v temriavu. Chto tam? vidpovily znyzu. Sobaka zahavkav e liutie. chu, movaty, Kueriavyj! prykryknuv chto na sobaku.Sobaka zamovk. y je tut chto-nebu? Vychote!Spoatku movannia, potim potim znovu okryk: Chto tam?I znovu, nae u vidpovi na ci dva slova, alenyj havkit. Na rivne misce strybnuv

sobaka. Strybnuv i stav jak ukopanyj; ve rudyj, a spyna orna. Vin dyvyvsia na menezovsim ne zahrozlyvo i machav puchnastym chvostom.

Chto, krekuy j ochkajuy, jov schidciamy. Z temnoji hlybyny pidnimalasia rukaiz zasvienym lichtarem.

Peredi mnoju zjavyla mohutnia inoa posta u vatianci i velykych humovych o-botiach.

Zdrastujte! prokazala inka basom i dodala: Pryjichaly? Za vyklykom? Pryjichav, vidpoviv ja rozhubleno. A de va transport? Jakyj transport? Bez transportu ne mona. Ale ja ja pryjov V tim-to j ri, o bahato chto chody siudy. Bahato chto? perepytav ja. Vy o, zahadky pryjly zahaduvaty, kvitoky zbyraty, jak ini, y po ovoi pry-

jichaly? Cybulia, morkva, buriaky. Jako vy po ovoi, to omu bez mayny, bez tary dliavantaennia? Chto vy takyj?

Chto ja? Same tak! Z jakoji nahody na bazu zajavylysia?Storopivy, rozhubyvy pid natyskom zapyta, ja ne znav, jak use pojasnyty ser-

dytij inci, i lye proburmotiv: A vy chto? Jaka baza?

Jak tak chto ja? Ja Hanna Ivanivna ernykova, zaviduvaka Rajcharotorhu. Proajte! vyhuknuv ja, povernuvsia j piov.Stupyvy desiatok-druhyj krokiv, ja ohlianuvsia i z-za kuiv pobayv: za mnoju,

trymajuy sobaku na povidku, jla Hanna Ivanivna ernykova.Ja strybnuv erez neyrokyj strumok. Kliatyj nurok! Znov znovu rozvjazavsia.

V kotryj raz! Ja nachylyvsia, potiahnuv za obydva kinci nurka. Jaka koliuka (repjach,y o!) zaepylasia za roztripanyj kine nurka. Ja zachodyvsia znimaty jiji. V koliucizaplutavsia dochlyj pavuk.

Vsiu dorohu ja dumav pro pavukiv, pro lyst aruyna, mabu, tiky erez ce jaj pomityv pavuka i schovav joho v sirnykovu korobku.

Barometr Dionvalia isnuje! O lyst, a o i zipsovanyj barometr! vyhuknuvja, zachodiay do kabinetu dyrektora instytutu Stepana Jehorovya Tarasevya, i po-klav na stil lysta aruyna ta sirnykovu korobku z dochlym pavukom.

Profesor strymano pryvitavsia zi mnoju, hlianuv na mene deo spantelyeno i,vidrekomenduvavy docentovi Serafymi Vasylivni Voroncovij, dodav:

Spodivaju, poryvastyj chid vaych mirkuva z pryvodu znajdenych zapysokne bude utrudnenyj prysutnistiu naoho molodoho specilista. Muliary nadto dovho far-buju korydor i dejaki kabinety, i Serafyma Vasylivna roztauvala u mene iz svojimymikroskopamy.

Z-pid velykych skele okuliariv na mene hlianuly holubi oi. Hlianuly, jak menizdalosia, vkraj nasmikuvato.

A potim Serafyma Vasylivna znovu zvernula svij pohliad do mikroskopa, i jiji pravaruka vydko pobihla po arkuu paperu, o zapysujuy.

Stepan Jehorovy uvano proytav lysta aruyna i rozviv rukamy: Chaj tak! Chaj barometr Dionvalia pavuky. Ale o ce miniaje? Vse! Vse miniaje! Jako isnuje barometr Dionvalia, znay znay, rozsmijavsia Tarasevy, isnuju i pavuky! Znay, isnuje i mandrivnyk, jakyj zmuenyj peredbaaty pohodu za povedin-

koju pavukiv. Hra ujavy! o? A zapysky? Ja bau vjunu tvarynu na pryponi, mandrivnyka, jakyj ue

sklav use u svij miok i dopysuje odennyk Rebusom nazyvajesia zahadka, jaka poliahaje v tomu, o astyna slova abo cili

slova peredano z dopomohoju namaliovanych gur, not abo inych znakiv, zvuanniajakych schoe iz zvuanniam zadumanych sliv, povoli movyla Voroncova, prodovu-juy dyvyty u mikroskop.

o vy choete cym skazaty? spytav ja. Jakyj artivnyk sklav rebus, krosvord. V niomu zamis prostoho slova pavuk

prostavyv dva slova: barometr Dionvalia, a poriad z Eratosfenom lyynkubabky I ot vy muytesia, vidhadujete cej rebus.

Rebus, krosvord, povtoryv ja u dumci i viduv, o ci veseli j prosti slova, samejichnie zvuannia ne tiky znimaju iz zapysok vsiu zahadkovis, a j pokazuju use vsminomu vyhliadi. Ta ce viduttia tryvalo lye my. Ni! De, chto. koly i navio budeskladaty taki krosvordy?

I ja skazav: Ne zarady krosvordiv i rebusiv ja zalyyvsia v enku, zabyraju as u vas, Ste-

pane Jehorovyu, pysav aruynu. A siohodni vranci navi pobuvav tam, de student

Bieliankin razom z kvitamy pidibrav zahadkovi arkuyky. Z ym e vy povernulysia z cijeji expedyciji? Expedycija ne vdalasia. Pidibrav odnoho pavuka, ta j to dochloho Dochlyj pavuk!.. holosno zasmijala, vidchylyvy vid mikroskopa, docent Vo-

roncova. Vona smijalasia dedali holosnie: Dochlyj pavuk!.. Oj, ne mou! Do dodo chlyj!.. Dajte podyvyty!

Voroncova pidbihla do pavuka, jakyj leav u sirnykovij korobci. Vona zniala okuli-ary, proterla jich i znovu poepyla, vdyvliajuy u pavuka.

Apofeoz poukiv, zahadok, lystiv u Moskvu dochlyj pavuk!.. Jak e vy, Ste-pane Jehorovyu, zvernulasia vona do profesora Tarasevya, ne podumaly, o vsetak prosto i zrozumilo: jakyj danyk duriv, skladav krosvord, a literator z Moskvy na-mahajesia z kropyvy robyty dimanty!

Danyk? Ale dozvote! vyhuknuv ja. Tam, de znajdeno arkuyky, nijakychda nemaje!

A viter? rvuko obernula do mene Voroncova. Viter ne hajnuje asu nadurnyci, jak dechto. Naletiv i ponis iz pidvikonnia ci smini zapysky.

A znajete, skazav Stepan Jehorovy, u ciomu tverdenni je sens. A mymy javno peremudruvaly.o ja mih vidpovisty? Jak zapereyty? Peredi mnoju lealy tiky dochlyj pavuk ivemy dyvni zapysky.

Ot vy j movyte! z usmikoju prokazala Voroncova. Nema o skazaty! Aperebalamutyly ve instytut. Chiba ne tak?

Peremudruvav, vyznaju, peremudruvavVoroncova povernulasia do mikroskopa i znovu poala o vydko zapysuvaty. Tak, zablukaly my z vamy, stycha movyv Stepan Jehorovy. A ot molodyj

specilist nas pidpravyv. o , as vidklaniatysia, jichaty zvidsy, vidpoviv ja i poav proaty. Znajete o? promovyla raptom z lahidnoju usmikoju Voroncova. Ja vam

na zhadku etyketku na pavuka dam, vyznau tono rid i vyd. Ale o ce prylyplo do joholapy?o bulo dali? Ja stojav bilia dverej, Stepan Jehorovy zapysuvav moju moskovkuadresu, i raptom

Oj, o ce? Ach, ne moe buty! vyhuknula Voroncova. vyde siudy!.. Dyvi-sia! Arkuyk! Slova!My obydva pidbihly do mikroskopa: o stalosia? o? o?Voroncova vidkynulasia na spynku sticia, okuliary spovzly na kinyk nosa. Na

oblyi buv pereliak, zbenteennia, rozhublenis. Dyvisia! ytajte!Arku 1022

Ote, vse zrozumilo. Tuberkulioz je vylikovnym. Jak likar, ja pryjovdo rozuminnia cioho pislia riadu sposteree, pro o detano zapysav na po-perednich arkuach odennyka.

Usi znaju: tuberkuliozna bacyla otoena obolonkoju. Za svojimy chimi-nymy j zynymy vlastyvostiamy cia obolonka podibna do vosku. Proteolitynifermenty, hidrolizujui bilky i polipentydy nespromoni zrujnuvaty voskovuobolonku tuberkulioznoji bacyly, i tomu organizm liudyny ne moe spravytysiaz cijeju bacyloju. Nemaje takych likiv, jaki dopomohly b rozepyty voskovuobolonku bacyly. Ce vidomo vsim likariam. Ale cymy dniamy ja sposterihporiad zi mnoju komachu, jaka yvysia voskom i peretravliuje joho. Chiba

ne jasno, o cia komacha volodije fermentom, jakyj moe zrujnuvaty voskovuobolonku tuberkulioznoji bacyly, rozepyty yry obolonky. Cia komacha husenycia bdolynoji moli Galleria mellonella. Ja proponuju vlyvaty chvoromuna tuberkulioz krov huseni. Ne maju sumnivu: fermenty krovi huseni zrujnu-ju yro-voskovu obolonku bacyly, i organizm liudyny lehko peremoe zney-rene tilo bacyly. Lycho liudstva tuberkulioz znykne! Galleria mellonellalehko rozvodyty: potribni lye vysoka temperatura i velyka kikis voyny. Aledyvovynyj vypadok, moja nejmovirna dolia, pro o ja ve pysav u arkuach2-12

Docent Voroncova dyvyla u mikroskop i ytala cioho lysta spokijno, vyrazno iitko. Proytavy frazu pro nejmovirnu doliu i dyvovynyj vypadok, o stavsia z lika-rem, jakyj pysav ci zapysky, vona pidvela holovu vid mikroskopa:

Na ciomu text uryvajesia!Napruena tya zapanuvala v kabineti. I koly Stepan Jehorovy, ob uvimknuty

horinie svitlo, pidijov i povernuv vymyka, kroky joho j klacannia vymykaa vydalysiameni rizkym stukotom, a svitlo lampoky prymusylo zdryhnutysia.

Schylyvy nad mikroskopom, Stepan Jehorovy proytav zapysku e raz, a potimrozvalyvo movyv:

Teper treba porivniaty, zistavyty z tijeju zapyskoju, jaku student Bieliankinpidibrav tam e z buketom kvitiv Ot-ot, diakuju. Zbii osvitlennia, Serafymo Vasy-livno, o ne v fokusi Diakuju. Tak, ta sama ruka, i toj samyj poerk, i toj samyjsposib zmenennia za dopomohoju fotoaparata.

Schvyliovanyj, ja schylyvsia nad mikroskopom, sylkujuy o-nebu rozhledity,proytaty, ale nioho ne bayv.

Poriad zi mnoju Stepan Jehorovy skazav: O o bezumovno: dumka pro likuvannia tuberkuliozu v takyj sposib due ory-

ginana. Pysav ne dyletant. Likar. Fachive Tuberkulioz teper uspino likuju strep-tomicynom, paskom ta inymy medykamentamy. Z uspichom zastosovuju chirurginevtruannia Jakyj e likar cioho ne znaje? A tut raptom likuvannia tuberkuliozufermentamy huseni bdolynoji moli. Povtoriuju: propozycija due oryginana, ale j duezapiznila.

Junomu danykovi podaruvaly mikrofotoaparat, a zbiuva zabuly, zauvayla, smijuy, Serafyma Vasylivna, i ot na junyj fotograf poav rozvaaty.Znimav, mudruvav nad ym popalo. Rizni rebusy pro Eratosfena, davni lysty, zapysky,vypysky z starovynnych medynych urnaliv Trapyvsia b jomu recept pro te, jak vy-rostyty volossia na lysyni, vin sfotografuvav by i cej recept.

Ja neuvano sluchav jichniu rozmovu, probuvav pokrutyty jakyj gvynt u mikro-skopi, nachylyvsia nad nym, ale tak-taky nioho ne pobayv i z neterpinniam poav oh-liadatysia na vsi boky.

o, ne vydno? pomityla, zretoju, Voroncova. Vona movky pokrutyla odyn,druhyj gvynt mikroskopa. Teper dobre?

Tak, tak! Diakuju! A o druhyj, novyj arkuyk, jakyj vy prynesly siohodni z pavukom.I pid skecem mikroskopa vynyk hostryj, deo staromodnyj poerk z lehkoju vjaz-

ziu, z nachylom upered i z literoju ja.Dyvovynyj vypadok, moja nejmovirna dolia, ytav ja slova i ne v syli buv vi-

dvesty vid nych pohliadu. Ja vytuvavsia v slova, vdyvliavsia v nych, i meni poalo zda-vatysia, niby slova zvua, nemov jich chto vymovliaje zovsim poru hluchym, stareymholosom. Zdavalo, mikroskop ne tiky zbiyv linijni mastaby sliv na paperi, ale j stvo-ryv zvukovu tkanynu, stvoryv te tilo yvoho slova, jake, zihrivajuy i napovniujuyteplym podychom liudyny, vychopliujesia nazovni, zvuy, zmuuje dumaty, pouvaty,

trepetaty sercia sluchaiv.Dyvovynyj vypadok, moja nejmovirna doliaI peredi mnoju vynykaje v usich podrobyciach odna istorija, jaku ja pouv unoi v

pojizdi, pidjidajuy do enka. Odyn ne znajomyj meni pasayr rozpoviv pro dyvovy-nu doliu jakoho likaria, o davnym-davno yv u enku. Vse v cij rozpovidi nibyto jbulo virohidne, ale take nezvyajne i nespodivane, o a vyklykalo v meni nedoviru doopovidaa. A zaraz, tut, joho slova raptom oyly i micno povjazaly iz zapyskamy, olealy pid mikroskopom.

Dyvovynyj vypadok, moja nejmovirna dolia Dozvote , skazav ja, zvertajuy do Serafymy Vasylivny j Stepana Jehoro-

vya, perekazaty vam istoriju odnoho likaria, jakyj yv koly u enku. Meni zda-jesia, o cia istorija prolyvaje svitlo j na zapysky. jiji ja pouv unoi v pojizdi.

Sprosonnia? ironino zapytala Voroncova. Vy blyki do istyny. Prokynuvsia na verchnij polyci vahona j uju Ade vy

znajete, o ja jichav siudy, v enk, aby sisty na paroplav i na kurort

Potovch. Prokynuvsia. Pojizd stojav. Z verchnioji polyci vahona bulo vydno, jak zaviknom v temno-syniomu nebi zupynyvsia misia.

Na ostannij stanciji misia povino j obereno vyplyv z-za vodokaky. Ale pojizdruyv, i misia zrazu raptom proplyv nad vodokakoju, nad derevamy bilia platformyj kynuvsia provodaty joho. Misia bih u nebi zaklopotano j dilovyto, ve as zazyrav uvikna vahona i zupynyvsia teper, koly pojizd te zupynyvsia. Misia pyno dyvyvsia uvikno, na pojizd: y skoro vin ruy dali? dav. A pid nym u stepu de-ne-de rozvijuvavsiatuman, sriblylasia trava.

oho my stojimo? spytav yj molodyj holos na nynij polyci.Ja prysluchavsia. Pevno, spav ja due micno i ne uv, jak ci pasayry zjavyly u

kupe. A chto unyzu, stareym pokaliuvanniam vidokremliujuy slovo vid slova, vid-poviv:

ekajemo zustrinoho,Zapala ta napruena tya, jaka buvaje, koly hlupoji noi pojizd raptom zupynia-

jesia v dorozi i, movby yva istota, oho de. I vy, Olexiju Mytrofanovyu, znajete joho? poruyv tyu vse toj samyj molodyj

holos. Navi ne raz osobysto rozmovliav. enk buv todi zabutym bohom mistekom.

Vrachujte carki asy! Todi z japonciamy e ne vojuvaly. I zaliznycia verstov za sim-desiat vid enka prochodyla. Odne slovo, zakutkove, hluche misteko. Vsi tut odneodnoho znaly.

I zavdy likar buv takyj dyvakuvatyj? Joho erez o v misteku za dyvaka vvaaly? erez te, o lystiv iz Moskvy

bojavsia. Lystonoa prynese lysta z Moskvy, a vin joho i v ruky ne bere. Niby tam zmijav zapeatanomu konverti ley. Vsi znaly: lysty, ne rozpeatujuy, vin vidsylaje nazaddo Moskvy. Ja j sam ce vvaav by za dyvactvo, jakby raptom zovsim vypadkovo ne stavsvidkom, tak by movyty, stranoji myti v ytti likaria I vse meni vidkrylosia. Pisliaotijeji myti nichto v misti likaria ne bayv. Vin znyk, nae kri zemliu zapavsia! A tutrizni utky pily

Nu j dila Pro take knyky pyu, proskrypiv yj novyj holos u temriavi. To o trapylosia? neterpliae spytav molodyj.Staryj zakaliavsia dovhym, bolisnym kalem. Vin, oevydno, chotiv o skazaty,

vidmahavsia vid kaliu. Ja zvisyv holovu z verchnioji polyci, ob pouty kine cijeji is-toriji. Skiky tajemnyoho nasluchajesia protiahom dovhych dniv dorohy i na palubachparoplaviv, i u vahonach pojizdiv. Zavdy znachodysia didok, jakyj buv oevydcem naj-nejmovirniych. podij, i zavdy znachodiasia vdiani sluchai.

Za viknom, jak i pere, movky stojav u nebi misia. Stepova rika v misianomusiajvi vydavalasia neporunoju. Obereno schylialy do blyskuoji vody temni kui.

Nareti staryj zahovoryv: Vy pytajete, o trapylosia z likarem? Skau. Ne pidhaniajte. A poky o prou

zvayty: todi jaki asy buly? Trochy ne tak, jak usi, yve liudyna, v dyvaky zapyu.Tak i z likarem bulo. A za vio? Po-pere, za te, o ne sidav za stil u karty huliaty zakcyznymy ynovnykamy; po-druhe, za te, o aparat vynajov i u povitri litaty nadu-mav. Doslidy rizni robyv. Hroej za likuvannia ne brav, a platnia abo na doslidy jla,abo chvorym na svoji koty v apteci liky kupuvav

Ja sluchav staroho i dumav: poatu istoriju ne bude zakineno. Jiji prosto vyha-dano. Opovida sam ne znaje kincia, ne znaje, o trapylosia z likarem, a prosto vidda-jesia spohadam pro daleke mynule. Abo, molyvo, dida vdoma ne tia nadmirnoju uva-hoju, vin nabryd svojimy balakamy. Z nioho navi kepkuju onuky, a tut, u ciomu va-honi, de za viknom zavmerla tya stepu, joho sluchaju z velykoju cikavistiu. I spravdi,staryj did o dali, to bie vidchyliavsia vid poatoji nym istoriji: vin rozpovidav prozvyaji ynovnykiv i kupciv u misteku, rozkazuvav, skiky asu koly vytraalosia nate, ob sklo v lampach bulo yste i hnoty dobre zapravleno. Vin hovoryv hovoryv

Ehe , tijeji noi ja v pryjatelia zatrymavsia. Pamjataju, hroza straenna bula.Iz zlyvoju. A koly do prypynyvsia, ja dodomu podavsia. e pamjataju: na hori, v mo-nastyri, odynadciatu vybylo.

Odynadciatu vybylo, mechanino povtoryv ja v napivdrimoti slidom za starym.I, ve ne sluchajuy joho, domaliovuvav u svojij ujavi hluche nine misteko pislia

dou: koly zlyva zakinyla, nebo, mabu, vidrazu oystylosia vid chmar; vmyti doemzirky staly velyki j poaly pyno dyvytysia na mokri dachy sonnoho misteka. O zamovkostannij odynadciatyj udar dzvonu, i e tyche stalo navkolo, ale zovsim jasno uty, jakna derevach, u palisadnykach, skoujuy i padajuy z lystka na lystok, postukujuvaki kraplyny.e zveora v konomu budynoku prohrymily bolty vikonny, prorypily zasuvyvorit: use zapeatano, zayneno, zamknuto. De vypadkovo poynav brechaty sobaka ividrazu zamovkav. Znovu tya, stukit kraplyn. Doky trotuariv mokri, i tomu krokyzapizniloho perechooho staroho, jakyj zaraz vede svoju rozpovi (todi vin buv emolodyj), joho kroky buly pryhlueni

Takym ja ujavyv sobi spliae nine misteko.Ale pro o ie hovory cej didok tam, unyzu? Pro skrypku? Pro jaku skrypku? I raptom skrypka! Ot idu ja, a zovsim blyko stalo uty skrypku. Hraje vona

tak alibno, niby koho rozbudyty bojisia i strymaty obrazy ne moe. Zupynyvsia ja. Z-za kua buzku bau likar na skrypci hraje. Svika na stoli hory. Zovsim ja buvzasluchavsia, pro vse na sviti zabuv. Mabu, do ranku stojav by tak i sluchav, jakby navulyci zovsim poriad ne zadzvenily bubonci. Dyvliu do likarevoho budynku faetonpidjidaje. Konej ja vidrazu vpiznav. Todi v enku mianyn takyj buv, Ivan Fedosi-jovy, konej pid sidlo naprokat davav i raziv zo dva na tyde faeton za simdesiat verstdo stanciji podavav ta zustriav moskovkyj pojizd, pasayriv do mista pryvozyv. I otbau ja zlazy vysokyj na zrist dobrodij. Z kokardoju na kaketi. Jde prosto v siny.Likar hraje, nioho ne bay, a pryjidyj ue pered nym stoji i ruku na skrypku klade.

Zdrastujte!Probate, ja vas ne znajuVy lysty nai nazad vidsylaly. O vony. ytajte! Dajte vidpovi! Ja zaekaju.Dajte meni spokij!

Ja dovirena osoba torhoveno-promyslovoho banku Brativ Dutovych. Dozvotevam nahadaty, o, buvy studentom ostannioho kursu Moskovkoho universytetu, vyzahubyly rukopys z riznymy proektamy. I oholoennia zvolyly daty pro zahublene. Zabu-jaku vynahorodu blahaly povernuty.

Tak, bulo take.A dali? Dohovoriujte, dohovoriujte!.. Rukopys iz proektamy meni prynis hospo-

dar charevni, de ja zahubyv papery.Hospodar vam skazav: O, movliav, proektyky Ja pokazuvav jich riznym zna-

juym liudiam, ti kau velyki hroi na cych vyhadkach zarobyty mona. Tiky otlycho: odnyj va proektyk ne zakineno. Poato kynuto, poato kynuto. A jak ko-nyj proekt do dila dovesty tiky odna liudyna moe znaty, lye ta, o jich prydumala.I e vam chaziajin skazav, o pojasnennia j kopiji z proektiv dlia poriadku zniato. Ao z toho? Vse ce poky o mertvyj kapital. I hospodar viddav vam usi vai proekty voryginalach. y ne tak?

Tak!A vynahoroda? Ade hroi do banku vid vas po zobovjazanniu, po vexeliu, ne nad-

chodyly?Ni pered kym ja ne zobovjazanyj zvituvaty pro svoji vynky.Nahaduju: hroej u vas todi ne bulo. Jich nemaje j zaraz. Hospodar charevni vas

poaliv, pohodyvsia vziaty vexe na tysiau karbovanciv.Spravdi, bulo take. Ale za jakym pravom vy zi mnoju tak rozmovliajete?Ot vexe. Plati!Dajte meni spokij, dobrodiju! Vexe ja dav ne vam, a hospodarevi charevni. My

todi domovyly. Vin ekatyme.Domovyly!.. O joho peredatonyj napys na vexeli. Teper vlasnyk vexelia bank

Brativ Dutovych. Protest uyneno. Plati!Dajte as Poekajte! Ja rozplausia za misia.Vidstrook ne bude!Tyde, odyn tyde. I ja rozplau.Ne viriu!De Lye odyn de dajte meni!Znajete o? Bank poverne vam vexe, a vy na pymi vidmovytesia vid svojich

proektiv na korys banku. Ne prychovaju za kordonom ladni prystosuvaty do dilaodyn proektyk. ekaju.

Dajte as Ja podumaju, odyn deZaraz za ver dvanadciata. O devjatij ranku ja budu tut. Abo proekty, abo plati

po vexeliu!Pryjidyj vyjov. Rypnuly schidci hajku. Dobrodij yroko rozsivsia v faetoni.

Bubonci zadzvenily, i vse zatychlo. Do poavsia znovu, ta riasnyj takyj. Ja pospiyvdodomu.

Vranci v misti vsi achnuly likar znyk. Nae u vodu vpav. Poaly ukaty, dopo-mynatysia. Pastuch bayv, jak chto due rano jov do atanky, o bilia pasiky zamistom. Vzialysia pasinyka rozpytuvaty. A toj vidpovidaje: Bayv!.. Na svitanni proj-ov olovik A o za olovik ne rozhlediv Pohoda bula pochmura, bdoly ne vyli-taly, ja j zasnuv. Znaty nioho ne znaju i vidaty ne vidaju.

Poaly todi prydyvliatysia do slidiv. Pislia dou jich dobre vydno. Ale za strumkomslidy kinalysia

Did-opovida zamovk. V kupe vse e bulo temno. Ta de daleko poav blidnutykraj neba, svitlii staly kui bilia riky, i voda v nij ve perestala blyaty.

Ja podumav, o tajemnye znyknennia heroja najkrae siuetne zaverenniavsijeji istoriji. Ale tam, unyzu, sluchai poaly vymahaty podroby.

A y bula zapyska?

Staryj detano pojasniuvav: Spoatku podumaly, o likar u mori vtopyvsia. Ale potim znajly zapysku, ja-

ku obhorilu. A v nij take chytromudre bulo napysano, o rizni utky pily. Do ladunioho zrozumity ne mona. Ta j poaly zabuvaty pro vsiu ciu spravu. Ja te pro vse bzabuv, jakby ne pasinyk. Prochopyvsia vin jako meni slovom, o lye pro liudke oko,aby vid nioho videpylysia, skazav, bucimto spav i nioho ne bayv, jak toj olovik dostrumka prybih

Dovhyj, protiahlyj hudok zustrinoho pojizda zahluyv slova opovidaa. Iz svystomta hurkotom promav kurjerkyj, zamyhotily ovti vidblysky na stinach kupe.

Na pojizd prohuv u vidpovi, ruyv z miscia, prohrymotiv po mostu i lunko zastu-kotiv po palach. I v nebi z miscia ruyv misia. Ue zblidlyj, vin poplyv u vysoynislidom za pojizdom. Povijav sviyj stepovyj vitre. Nedouvajuy sliv vypadkovych pa-sayriv, ja zadrimav pid rozmirenyj stukit kolis.

Prokyte! Prokytesia, hromadianyne! Peredi mnoju stojav providnyk va-hona. Pidjidajemo do enka

Ja spustyvsia z verchnioji polyci. V kupe bulo poronio.

Konyj opovida, konyj yte znaje: buvaje taka chvylyna, koly uvaha sluchaivnespodivano zahostriujesia, niby vmykajesia utlyvyj kontakt. Tak samo mova slu-chai, v tyi zvuy toj samyj holos opovidaa, ale vin viduvaje, o z jakoji chvylyny,z jakoji frazy sluchai poynaju rozumom, sercem i ujavoju svojeju yty doleju herojiv,pro jakych vedesia rozpovi. Bie toho, dumky i pouttia sluchaiv vyperedaju opo-vidaa. Blya oi, miniajesia vyraz obly I ve poalosia najholovnie: zazvualypauzy sekundy movannia opovidaa. Jakoji hlybyny, nepidrobnoji yrosti nabuvajevsia rozpovi! Tak bulo i z istorijeju pro znykloho likaria z enka, jaku ja rozpovidavVoroncovij i Tarasevyu. I, koly ja zakinyv opovidaty, e z chvylynu tryvala ta uvanatya, z jakoju mene sluchaly.

Nas oboch zachopyla vaa rozpovi! vyhuknula nareti Voroncova. Myschvyliovani doleju vyhadanoho vamy likaria. Prydumano zdorovo! Tiky de kine?Vzialysia rozkazuvaty, treba bulo j kine prydumaty.

Tut zovsim ne vyhadka! Ne fantazija! vyhuknuv ja. o? Chiba vy nebayte?.. Cia istorija z likarem Chiba vona ne povjazana iz zapyskoju pro tuberkulioz,jaka ley pid mikroskopom?

Ja ve davno yvu v enku, ale nioho ne uv pro znyknennia jakoho tamlikaria, pochytav holovoju Stepan Jehorovy.

Vin stomleno j povino pidijov do sejfa i nekvaplyvo poav joho zamykaty. Voron-cova staranno protyrala skecia okuliariv ta chovala jich u futliar. A ja? Ja ne znav, orobyty. Movav. Bentene viduttia provyny pered zajniatymy liumy poalo opano-vuvaty mene. Marno zabyrav as U dumci ja perehlianuv usi dni, o jich ja proviv uenku. Navio ja prychodyv z buketom kvitiv do studenta Bieliankina, jakomu trebabulo dumaty pro zaliky ta ekzameny? Navio ja o ue kotryj raz vidryvaju profesoraTarasevya vid roboty, prynou jaki arkuyky? Navio erez mene prymusylydrukarku terminovo drukuvaty zamis program i nakaziv jaki rebusy, proytani pidmikroskopom? Pouttia provyny j soromu vkraj stomylo mene.

V instytuti buv remont. My jly dovhym temnym korydorom i zaipaly jaki vidra,stojaky. V drotianij sitci a pid steleju miano svitylasia zaliapana bilylamy elektrynalampoka. Kroky lunaly huno i budyly ninu tyu davno sporoniloho instytutu. Jadyvyvsia na lampoku i dumav: Ja zovsim jak vona, cia lampoka, o svity ne tak, jak

treba. Ale jij, zaporoenij, zaliapanij bilylamy, perekodyly svityty neochajni maliari inedbajlyva prybyranycia. A meni? Chto zavaaje meni yty jak treba? Ja sam. Tikyja.

My vyjly z instytutu i poaly proatysia. Litnia ni bula zaduna, dychalosiavako.

Profesor Tarasevy, proajuy, stav rozraduvaty mene. Ne bida, jako vyhadanu vamy istoriju pro znykloho likaria nijak ne mona

povjazaty z zapyskamy, jaki vy znajly. Ne urisia! Istorija sama po sobi cikava. Lyekincia nemaje.

Voroncova veselo trusnula moju ruku.Ja zalyyvsia bilia dverej instytutu. Namahavsia daty svojim dumkam lad. Po as-

fatu lunko stukotily pidbory Voroncovoji, vpevneno i spokijno ovhaly pidovy profesoraTarasevya.

Potim z temriavy dolynuv nasmikuvatyj holos Voroncovoji: Prydumajte i rozkai nam zavtra uranci kine cijeji istoriji pro znykloho lika-

ria z enka!Kroky vuchly. Holosy zatychly. A ot kine i prydumaty ne mona, pouv ja poru sebe yj tychyj, stareyj

holos. Likar Sergij Sergijovy Dumev jak znyk, tak pro nioho v naomu misti z tychpir ni sluchu ni duchu

Chto ce? Chto hovory?..

Bili zavisky na viknach zasnuly, pobilily, zasriblylysia: misia upovni stojav nadmistom. Tini parkaniv, dachiv, kraniv novobudov, derev spaly na brukivci u najnespo-divaniych poloenniach. A moja ti peremialasia, metalasia to znykala, to znovuzjavliala: ja jov ukav budynok z batokoju.

Budynok z batokoju?Tak!Pouvy u temriavi, o likaria, jakyj koly znyk, prozyvaly Sergij Sergijovy

Dumev, ja zdryhnuvsia z nespodivanky, spantelyennia, podyvu, a potim, otiamyvy,vyhuknuv:

Chto ce? Chto hovory? Ce ja, Andrij Varfolomijovy, storo instytutkyj. Jak pryjov erhuvaty, tak

sticia vynis siudy. Ni tepla. Spoatku rizni vasy sluchav z mikoho parku. Potim usivy vyjly, ja kine vaoji rozmovy pouv. Buv, buv takyj likar u naomu enku. Ta otznyk

Ale jak? Za jakych obstavyn? o z nym stalosia? zakydav ja storoa zapytan-niamy.

I pouv ja u vidpovi: Pro ce mene, anovnyj, ne pytajte. Bahato todi riznych balaok bulo. V misti z

tych asiv, moe, tiky dvoje-troje liudej lyylosia. O, prymirom, Bulaj Polina Olexan-drivna. Viku jij ve ymalo. Nu, moloda vid mene rokiv tak na desia. Pohovori z nejui bahato pro o vid neji diznajetesia. Due sympatyna osoba. A v misti jiji koly vi-noju nareenoju nazyvaly. Nibyto ekala vona, ekala nareenoho svoho, Sergija Sergi-jovya Dumeva, v tomu samomu budynoku z batokoju, z jakoho vin I piov, znyk.Tak i yve vona tam do siohodninioho dnia.

A adresa? Jaka tam adresa! O koly jty zvidsy livoru, dijdete do provulka, a provulok

vyvede do ploi, vid neji buvar ide, z buvaru povernete v druhu vulyciu znovu livo-ru. Z cijeji vulyci, vvaaj, tretij provulok pravoru. Tak ot u ciomu provulku, z pravohoboku, etvertyj budynok vid rohu pislia parkanu. Budynok z batokoju. Ale jak by vamce krae pojasnyty z mezoninykom takym. A navkolo mezoninyka balkonyk.Malesekyj, z byciamy.

A jak nazyvajesia provulok? Ranie Verchniotrojikym nazyvavsia, a zaraz ne znaju. Ta vy j tak znajdete.

Jak ja skazav, tak i jdi Ta navio , anovnyj, unoi liudej turbuvaty? kryknuvmeni navzdohin Andrij Varfolomijovy, pobayvy, o ja kynuvsia livoru, do provulka.

Zvyajno, ja ne zbyravsia stukaty vnoi v ui dveri, budyty opivnoi neznajomychliudej.

To navio ja ukav budynok z batokoju? Chiba stane zrozumiliyj temnyj zmistmikrozapysok vid toho, o ja pry misianomu svitli hlianu na jakyj budynook? I chibamoe isnuvaty jakyj-nebu zvjazok mi liudynoju, o znykla bahato-bahato rokiv tomu

z budynoka z batokoju, i krychitnymy zapyskamy, znajdenymy dva tyni tomu v duedobromu vyhliadi na kvitach za mistom?

Ale treba! Obovjazkovo treba bulo peresvidytysia, o je takyj budynook venku, a ote, i nina rozmova, pouta v pojizdi, ne vyhadka.Samo soboju zrozumilo, mona bude zviryty poerk dyvovynych zapysok z jakym-

nebu receptom, o zberihajesia v inky z budynku z batokoju. Neobchidno pereko-natysia, o pysav ci zapysky likar, jakyj znyk i ve ne budu ja takyj sminyj zi svojimyzdohadamy. Ta y v ciomu ri? Ce dribnyci. Holovne te, o ot-ot i zahadka znyknen-nia liudyny, molyvo, perestane buty zahadkoju. Prote zvidky cia vpevnenis, o pysalamikrozapysky pro odennyk vidkryttiv i pro tuberkulioz ta sama liudyna, jaka yla tut,v enku, v tomu budynoku, kudy ja zaraz idu?

Z buvaru ja povernuv u druhu vulyciu livoru. A z cijeji vulyci treba zvernuty vtretij provulok pravoru. O i etvertyj budynok pislia parkanu budynok z batokoju!

umlia na lehkomu vitri dereva v palisadnyku. Kri jich huste lystia svitysiaodne vikonce. Ja tyo zijov po schidciach hanku i na dveriach budynoka proytav naemaliovanij doeci: Zubnyj likar P. O. Bulaj. Pryjom u vsi dni, krim nedili.

Ja postojav. Prysluchavsia. V budynoku bulo tycho. Stycha umily topoli. Svitylov palisadnyk bezsonne vikonce: chto koho dav.

Tiky zijlo sonce, i ja buv ue kolo budynku z batokoju. Nye emaliovanoji do-eky napys, zroblenyj ornylom na klapti paperu: Dzvonyk ne dzvony prou stu-katy.

Ja postukav, ale dveri meni ne vidynyly. Znovu postukav. Tya.Podyvyvsia na hodynnyka: sioma. y ne zarano?Aby zhajaty as, ja piov na vokzal. Vyjovy na peron, poav ekaty prybuttia po-

jizda dalekoho sliduvannia i navio spytav erhovoho po stanciji, jakyj prochodyv, yskoro toj bude.O i prybuv pojizd dalekoho sliduvannia. Na tychij stanciji stalo hamirno, nespo-kijno. Zabihaly liudy. Zajurmyly bilia kiskiv. Hudok parovoza. I znovu vse navkolozbezliudilo.

Ja povernuvsia do budynku z batokoju. Chodyv provulkom. Ale na budynok razu raz pohliadav, nae bojavsia: y ne vtee vin kudy-nebu, y ne zruy, buva, z miscia,y ne schovajesia?

Na hodynnyku devjata. as!Na mij oberenyj stukit vidhuknuvsia kvaplyvyj holos: Idu, idu!Dveri vidynylysia. Maleka hostronosa inka vystromyla holovu, povjazanu vy-

cviloju, koly blakytnoju chustkoju. Bystri, cikavi oi uvano dyvylysia na mene. A-a! Vy toj samyj, o jichaly u vahoni, de moja Zinoka providnyceju? y ne vas

vona do pivnoi ekala? Svitlo ne hasyla. Bu laska, zachote! Ja jiji rozbudu! Ni, ni! Ja pryjov do zubnoho likaria Poliny Olexandrivny Bulaj. Do Bulaj? Do Poliny Olexandrivny? Bu laska, zachote. Sidajte otut. Vona

pokazala na odynokyj stile sered vysokych af i okutych skry, o zapovnyly dovhyjkorydor. Zaraz postukaju.

Pidijovy do jakycho dverej, vona postojala, do oho prysluchala i povernulasianazad:

Skiky tut yvu, a nijak ne zbahnu jiji yttia. Nevidomo, koly vstaje, koly liahaje.I zaraz ne zrozumiju, spy vona y ne spy. Chvori zvyajno bie pislia obidu prychodia.

o , pidvivsia ja, pryjdu pislia obidu. Mabu, vy pryjidyj? spytala vona. Pryjidyj. A zvidky prybuly? y nadovho siudy? I asto do neji chodyty budete? y ne zabahato zapyta zarazom? Ach, hromadianyne, tycho movyla inka, ne z cikavosti pytaju, a z ostra-

chu! Bojusia! Och, jak boju ja, jak boju! Vsioho v ciomu budynku bojusia. oho vy bojitesia?Vona e bie prytyyla holos i, pokazujuy na ti dveri, do jakych ranie pid-

chodyla, zahovoryla: Jiji bojusiaTijeji chvylyny dveri vidynyly. O vona! Nu, potim, potim use vam rozpovim.Na porozi stojala inka, vysoka na zrist, syva, hladeko zaesana, v ornomu sta-

romodnomu platti, zastebnutomu nahlucho. Na vyhliad jij bulo rokiv istdesiat pja. Polina Olexandrivna Bulaj? Bu laska, zachote! Polina Olexandrivna rozynyla dveri svojeji kimnaty.Dyvnyj zubolikarkyj kabinet, podumav ja, zachodiay.Kimnata bula he usia zastavlena starovynnymy afkamy z bezliiu uchliad i

uchliadook, nyzekymy krislamy, stolykamy z syloju-sylennoju dribnyok. Na stinachbez usiakoho ladu vysily graviury j reprodukciji starovynnych kartyn, o zobrauvalyradisnyj simejnyj zatyok. Kartyny buly v poornilych vid asu zoloenych ramach zvidbytymy krajamy. Bilia vikna stojalo likarke krislo, sydinnia j pidholovnyk jakohobulo obbyto malynovym oxamytom, due potertym.

Na vsiomu buly oznaky starovyny, dejakoji driachlosti, ale nide ne bulo j po-roynky.

Sidajte v krislo, skazala Bulaj i pidijla do umyvanyka. Poala myty ruky. Polino Olexandrivno, ja ne chvoryj. Navio vy pryjly? ob pohovoryty pro Dumeva. Sergija Sergijovya? perepytala vona spokijno, tycho i jako po-osoblyvomu

jasno. I pry ciomu bez bu-jakoho podyvu.V dveri zlehka postukaly, i do kimnaty vvijla susidka. Polino Olexandrivno, spytala vona, vy ne braly z kuchni moju emaliovanu

kastruliu? Ni, Javdocho Vasylivno, ne brala. Ne braly? Nu i dobre. Moe, moja Zinoka schovala. Potim jiji spytaju. Spy

vona, serdena, zaraz Do rei, ot o ja vam ie skau: v tij skryni, o na kuchni,mya cilisiku ni krebla. I zaraz vona, mabu, tam. Ot jakby vidkryty ta vyhnaty

Mya? V mojij skryni, o z lystamy?..Bulaj vyjla z kimnaty.Javdocha Vasylivna zalyylasia v kimnati j poala: Boju ja Toho bojusia, o, mabu, nespovna rozumu moja susidka. Zinoka

moja z pojizdom na cili tyni vyjidaje. V usij kvartyri ja zalyajusia sama z PolinojuOlexandrivnoju. Chody vona neutno, hovory malo. Ve davno, ja siudy e j ne pe-rebralasia, a v misti pro neji rizne balakaly, niby vona ve as na dorohu dyvysia, e-nycha jakoho de. A ja jak na neji podyvliu, tak i dumaju: Samij ve nareenij savanas yty Zinoka kae: Mamo, oho vy turbujete? Liudyna yve tycho, dilo svojeroby. Cilkom normana babusia. A ja vse sumnivajusia. Jak budete do neji chodyty,prydyvisia, dumku svoju skladi ta j meni skai: treba jiji bojatysia y ni

Stalo uty kroky Bulaj. Susidka pila. Ja znovu zvernuvsia do Poliny Olexandri-vny:

Prou vas Probate za turbotu Prou vas rozpovisty vse, o vy znajete proSergija Sergijovya. Pro te, jak vin znyk

Ni, ni,ne kai cioho slova! Vin prosto piov piov z cioho budynku. Piov? Davno?Ja vidrazu viduv usiu netaktovnis svoho zapytannia, znijakoviv i zamovk.Bulaj ne kvapyla, niby zbyralasia z duchom, potim skazala: Darujte, jak vas zvu?Ja nazvav sebe. To o , Hryhoriju Olexandrovyu, pryvelo vas siudy? Ade Dumeva vsi zabuly. Cilkom vypadkovo ja pouv odnu rozpovi, jaka nablyzyla mene do doli

Dumeva. Ale, prou, poky o ne pytajte ni pro o. Dobre, ja vam viriu. Koly due davno mene prozvaly nareenoju Sergija Sergi-

jovya. Ach, chiba vy teper moete ujavyty sobi, zbahnuty, jak koly u hluchij provincijirozvaalysia z nuhy liudy! Prote ri ne v ciomu. Ja zaraz dumaju pro te, jak kraerozpovisty vam pro Dumeva. Ne znaju, z oho poaty: y to z toho, za jakych nezvyaj-nych obstavyn pobayla joho vpere, y to prosto pro zustrii j rozmovy z nym.

Jako mona, rozkai use poslidovno. Ta vidkladi e svoje vine pero! Ne mona spokijno rozpovidaty, zhaduvaty,

koly kone slovo zapysuju.Ja sluchniano schovav avtoruku i bloknot u kyeniu, vmostyvsia zrunie v krislo

j pryhotuvavsia sluchaty. Ote, ce bulo davno, poala Polina Olexandrivna.Z-za dverej dolynuv um. Ne zvertajte uvahy, ce Hibraltar peresuvaje mebli i znovu pidmitaje ystu pi-

dlohu bilia mojich dverej. Ale omu Hibraltar? Tak ja ochrestyla susidku Javdochu Vasylivnu za te, o povz jiji oi, jak ko-

rabliu povz Hibraltar, nepomitno ne projty. Koen bude doskonano vyvenyj. Vona za-vdy vsioho bojisia.

Ote, ce bulo davno povtoryv ja.

Tak, davno, povtoryla Polina Olexandrivna. Meni bulo todi simnadciarokiv. Ja pamjataju toj de, tu hodynu i navi tu chvylynu, koly ja vpere pobayla Ser-gija Sergijovya Dumeva. Ce bulo na svitanku povitroplavannia. Ni, tonie skazaty,tak: pered samisikym svitankom povitroplavannia Bula nedilia, devjate ervnia.Buv jarmarok.

Stara syva inka rozpovidala, a ja zabuv, o vona stara. Ve ne bayv, o vonasyva. I ve ne viryv, o vse bulo tak davno. Nenae voho jiji nezdijsnenych mrij spalyvci desiatylittia. Mynule povernulosia. Ja joho pouv, pobayvO jarmarok. Pivdennyj jarmarok pid poludnevym soncem. Halaslyvyj, strokatyj,dzvinkyj i barvystyj.

Prokynesia, vidyny vikonnyci, navsti rozyny vikno i osyly hude-dzvenyjarmarok, homony liudkoju jurboju, riabije, myhoty jaskravymy chustkamy j spidny-ciamy inok, dzvonom hude j ohluuje krykom, iranniam, mekanniam i mukanniam.

A v kramnyciach i jatkach, pospichom zbytych iz nestruhanych dook, rozkynuly-sia proty soncia, vyblyskuju i palachkotia bujnymy barvamy striky, sytci, chustky,razky namysta, miniajuy i zlyvajuy v jaskravi smuhy.

Tysniava, ne probyty!

Iz rypinniam krutysia-obertajesia karuse pid stohin armanky, pid vereanniadivok, o sydia u rozmaliovanych koliaskach, pid svystinnia veselych, nasmikuva-tych, u chvako zsunutych nabakyr kaketach parubkiv, o hordovyto sydia nabaskych derevjanych koniach.

Tysniava!Nasylu probyrajuy pid vozamy prodavciv i mi nohamy pokupciv, niuchajuy ze-

mliu j pidibhavy chvosta, ukaje svoho chaziajina jakyj dvorniaha. Ta de tam! Sydyde u ynku. Chlope-harmonist kopnuv sobaku nohoju. Toj vysknuv, ziulyvsia, pidib-hav chvosta, kynuvsia pid voza j znovu piov probyraty dali.

Tiahnu slipi spivaky pisniu. Pisniu odnomanitnu j protiahlu. Koly vona poalasia?Koly zakinysia? Nevidomo jich vede, roztovchujuy jurbu i prostiahajuy drantyvuapku, biliavyj, hostronosyj, z chytrymy oeniatamy chlopyk. A vony jdu za nym, po-klavy odyn odnomu ruky na plei, vysoko pidvivy do neba nezvoruni zastyhli obly-ia.

A slidom za nymy lehko j nevymueno jde cyhanka z zakynutoju na odne pleestrokatoju z torokamy chustkoju, obviana razkamy koraliv, vydzvoniujuy namystom,vyblyskujuy velyeznymy napivkruhlymy serekamy, zlehka peresmykujuy pleyma,jde mi voziv i jatok, chapajuy za ruky to odnoho, to druhoho, i skoromovkoju zapev-niaje: Pozoloty ruku, pohadaju pro doliu tvoju rozpovim.

A sonce dedali vye, speka dedali bia. Dedali halaslyviyj i bahatoliudniyj stajepivdennyj jarmarok.

I raptom zvidky zdalia dovhyj, protiahlyj kryk: Lety! Na nebo lety liudyna!Kryk tone v hamori i hurkoti jarmarku.Nichto ne ohlianuvsia i ne vidhuknuvsia. Jarmarok umiv dali.Jakyj olovik u siriaci i v kaketi z blyskuym kozyrkom vyskoyv na voza j za-

machav rukamy.Bratcia! huknuv vin, stojay na vozi. Bratcia, dyvisia! Dyvisia, o dijesia

na vyci!De, de?Ondeky, na vyci! Z vyky liudyna polety!Na nebo polety liudyna!I natovp, bezladnyj, cikavyj, adibnyj do vydovy, kynuvsia do vyky, o vydnila-

sia na pahorku.Na yrokomu pomosti vyky leav snariad, schoyj na veletenku babku. Poriad z

cym snariadom stojav molodyj olovik i popravliav jaki dovhi remeni na snariadi.Vin buv u kosovorotci i v ornomu plai-krylatci. Blide oblyia, dovhi nervovi

paci, huby stysnuti, a koly vin vyprostavsia, to joho zoseredenyj pohliad zvernuvsiakudy daleko erez holovy liudej, o otoyly pomist.

Dyvnyj, nezrozumilyj i due samotnij buv cej olovik na halaslyvomu, barvystomujarmarku. Ta vin, pevno, buv takyj zajniatyj svojim snariadom, a ne pomiav nioho,o dijalosia navkolo.

Chaziajin-pidpryjeme, jakyj pobuduvav na pahorku vyku, oderuvav po pjatakuz konoho, chto zachodyv za ohorou.

Obhorodene misce navkolo vyky husto zapovniuvaly cikavi.Chaziajin pidniavsia na kika schodynok vyky j proholosyv: Vemyanovni dobrodijky j dobrodiji! Zaraz liudyna polety na nebo. Sami na

vlasni oi pobayte. To y ne zavhodno vam za vai hroi zapytannia stavyty ciomu olo-vikovi? Jak-ne-jak vid nas na nebo liudyna vyruy i nazad do nas povernesia!

Pidpryjeme vyter blyskuu lysynu ervonoju kvitastoju chustkoju.Z natovpu poulysia holosy zvertalysia do olovika na vyci:Nazvy: chto ty takyj?o za odyn?

Promyslove svidoctvo maje? Jakoji viry?Koly na nebo lety to viry jakoji?Ja Sergij Sergijovy Dumev! Rosijanyn, vidpovidav molodyj olovik.Nu, lety! skazaly v natovpi. olovik, jakyj nazvav sebe Dumevym, skynuv

krylatku i prodovuvav poratysia bilia snariada.anovna publiko! zvernuvsia chaziajin do natovpu. Terpinnia! Lye pja-

desia chvylynook i polety! Ja stojala nedaleko vid vyky, opovidala dali Polina Olexandrivna, i bayla,

jak tremtily ruky v Dumeva. Nespokij, chvyliuvannia, pereliak ochopyly mene. Adevyka vysoka! Neve vsi vony tut ne rozumiju, o vin, cej smilyve, zaraz rozibjesia?

Vidra, vidra joho vid poliotu, blahala ja brata-studenta.Vyvsia vin u Politechninomu. Znajete, taki harni epolety na synij tuurci. Bratdue dobre rozbyravsia v techninych pytanniach. Vin skri suprovodyv mene. Jak da-vno ce bulo! Ja todi nosyla brylyka z yrokymy krysamy.

Kolego! huknuv mij brat do vynachidnyka. y ne dopomohty vam?I vin poav vylazyty na vyku.Ale vynachidnyk zaperelyvo pochytav holovoju. Vin prodovuvav poratysia bilia

snariada.Navkolo homonily.Nikoly ne polety!A omu ptach lety? Vsia syla u ptacha v pirji, pojasniuvav statenyj kupe.

A v joho snariadi kryla bez pirja.A kaan litaje y ne litaje? obernuvsia brat i dodav: Vychody, o sprava ne

v pirji?Nu, to oho vin ne lety? Dotiahne do noi, ta tak i ne polety!as! as!vyde! Poynaj! as! kryav neterpliayj natovp.Dumev rozpravyv yroki kryla snariada i pidtiahnuv ve snariad na kraj vyky.Natovp zavmer.Vin prosunuv nohy v remeni j pryladnav snariad do pojasa. Potim zachodyvsia

prosuvaty ruky pid kryla. Kryla buly lehki, z lozy, obtiahnuti tkanynoju i due ruchomi,oevydno, na zavisach.Zaraz polety! zalunaly holosy.Stij! Stij! zahorlav raptom chaziajin. Stij!Ve as chaziajin ne stojav na odnomu misci; to vylazyv na vyku, to bihav do

chvirtky pereviriaty vytorh.Stij! kryknuv vin, roztovchujuy natovp, i pidviv a do samisikoji vyky ja-

koho ynovnyka z druynoju.ynovnyk huknuv do Dumeva:Sluchajte! Druyna moja choe postavyty odne zapytannia, a vy, dobrodiju, bute

laskavi vidpovisty!Druyna ynovnyka rvuko pidnesla lorneta:Ja cikavliusia, dobrodiju, jaka na cych krylach tkanyna. Znyzu meni zdajesia, o

ce muslin. Skai, de vy vzialy takyj arivnyj kolir? y bahato platyly za aryn?Dumev detano vidpoviv na ce zapytannia.A zaraz lety! huknuv chaziajin.Brat stycha prokazav:Poliu, pamjataje ci viri?

Liubyteli polosti syti,Spokijno i lehko yvu,A ruky Ikara rozbyti,

Bo prahnuly v nebo siahnu.U natovpi kazaly:Prymiriajesia, jak vije viter!Nespodivano Dumev kynuvsia z pomostu. Poletiv.Usi zavmerly, zatamuvaly podych. I vraz pobihly slidom. Bihly, perestrybujuy,

perelaziay erez ohoroi. Bihly movky, vidkynuvy nazad holovy.Snariad raptom nachylyvsia. Liudy kynulysia na vsi boky.vydkym ruchom nih, o buly prosunuti v stremena, prykripleni do vijalopodib-

noho chvosta, Dumev vidnovyv rivnovahu. Aparat vyrivniavsia.Ura-a-a!!! zahulo navkolo.Ta ce tryvalo navriad y bie dvoch-trioch chvylyn.Vid poduvu vitru skolychnulysia chustky v inok. Schopylysia za apky j kaketyoloviky, o bihly za snariadom. Viter povijav due.Brat, jakyj bih poriad zi mnoju, vyhuknuv:Neastia! Viter zavaaje jomu! Na dvobij z vitrom piov na rosijkyj Ikar!Ja bayla: kryla snariada-babky due perechniabyly. Snariad rizko nachyliavsia

to v odyn, to v druhyj bik. O-o upade!Brat kryav:Dyvisia! Viter chyly aparat livoru Dumev vykydaje nohy pravoru! Viter

pravoru Dumev livoru! I snariad vyrivniujemsia!Ta viter niby zrozumiv chytroi liudyny i naletiv zhory. Aparat kliunuv nosom.I todi Dumev poav rukamy opuskaty i pidijmaty kryla. Aparat znovu na jakyjas vyrivniavsia. Poriad zi mnoju chto vyhuknuv:V nioho syly kinajusia. Za povitria ne vepysia!Aparat padav. Marni buly pomachy kryl. Snariad hnalo vitrom do moria.Natovp zojknuv.Vtopysia! Vtopysia! Zaholosyly inky, chto poav chrestytysia. Bilia samis-ikoji vody snariad tknuvsia nosom u pisok.Vbyvsia! Vbyvsia! kryav natovp i bih do moria.Ja vyperedyla vsich. Mij brylyk zjichav nabik i ledve trymavsia na strici. Ja pera

pidbihla do Dumeva. Za mnoju brat.Vy yvi? huknula ja.Dumev povoruchnuvsia. Rozstibnuvy remeni, my dopomohly jomu vylizty z-pid

snariada, o vhruz u sypuomu pisku.Pidbihly liudy. Pidchodyly obereno i movky, nenae bojalysia poturbuvaty

Dumeva. Navi ditlachy, bosi, vychriasti, perebihajuy vid natovpu do snariada i vidsnariada do natovpu, rozmovlialy pomi sebe poepky.

Brat poprosyv usich rozijty.Prynesly hlek vody, i ja namoyla Dumevu loba. Brat pobih po viznyka.Dumev oprytomniv. Ale vin ne pomiav nikoho. as iov. Liudy poaly rozchody-

tysia. Raptom vin sprobuvav pidvesty.Ja dopomohla jomu. Vin vstav, obernuvsia i pobayv svij rozbytyj aparat.Ja e poleu! Poleu! prokazav vin tycho i vperto.Nyko nad namy lehko promajnula ajka.Jak ocej ptach? ja pokazala na ajku.Ptach? perepytav vin.Jak ocia ajka? movyla ja.Vin dovho movav, nemov radyvsia z jakymy svojimy dumkamy.Ni! Ni! raptom rizko vyhuknuv vin. Krae vid ptacha! Jak mucha! Ne lye

litaty, ale j stojaty v nebi! Stojaty v povitri, tak samo vpevneno, jak i na zemli!Ja zliakalasia: y ne zjichav vin z hluzdu? I spytala:

Jaka mucha? o vy! Chiba mucha stoji u povitri?Vin nioho ne vidpoviv. Potim stycha dodav:Ja navu usioho cioho ne tut! A tam lye tam!De?Ta vin nioho ne vidpoviv.Meni stalo strano. Brata z viznykom i dosi ne bulo.Povino, spyrajuy na moju ruku, Dumev piov do mista.Bilia moria zalyyvsia rozbytyj aparat. Ue temnilo. Ja dopomahala jty cij dyvnij

liudyni.Poriad z Dumevym ja po-inomu, po-novomu teper poula um moria, po-novomu

pobayla, jaki navskisni buvaju promeni v pryzachidnoho soncia.A vin iov poru mene, pochylyvy holovu. Na mene vin ni razu ne hlianuv. I veas epotiv:Vychodu nemaje! Vychodu nemaje! Tiky v nych! U nych vytysia.Ja ula ci slova, ale nioho ne rozumila i ni pro o ne pytala. A sonce sidalo v more.

De daleko v korydori to stukotiv, to urchotiv vinyok susidky.Vid samoho poatku rozpovidi Poliny Olexandrivny ja dumav: vyde b perevi-

ryty, y pysav likar Dumev mikrozapysky. y to joho ruka? Zviryty poerk! Ce ho-lovne!

Ale rozpovi tryvala, i postupovo dua moja povnylasia inymy dumkamy j poutti-amy. Ja viduv rvukyj poduv vitru, pouv hostryj poryv povitria, o rvonulosia pidkrylamy perych litakiv. Jaka jasna, spovnena derzannia bula mrija tych liudej, ovpere zvaylysia pidkoryty sobi povitrianyj prostir!

Dyvne stanovye: sydity v zubolikarkomu krisli, dyvytysia na staru nonu bor-maynu ta na blyskui metalevi instrumenty, ale nioho cioho ne bayty, a pryjmatysercem teplotu j svitlo tijeji mriji, o volodila Dumevym, koly na samorobnomu aparativin pidniavsia v povitria i poletiv nad halaslyvym jarmarkom.

Ale o oznaaju slova Dumeva pislia nevdaloho poliotu: Ja navu usioho ci-oho ne tut! A tam lye tam! Zrozumity b ciu frazu, rozkryty b jiji spravnij zmist!

urchotiv, stukotiv susidyn vinyok u korydori. Polina Olexandrivna vela dali: Ja ve kazala vam, o polit Dumeva sposterihav i mij brat, jakyj vyvsia v

Peterburzi u Politechninomu instytuti. Pislia toho poliotu brat asto vidviduvavDumeva. Buvav vin u Sergija Sergijovya j konoho razu, jak pryjizdyv u enk v na-stupni roky.O o napysav meni brat, koly diznavsia pro znyknennia Sergija Sergijovya.

Ja vziav u Poliny Olexandrivny lysta i proytav:Liuba Poliu!Ja schvyliovanyj, pryholomenyj tvojim povidomlenniam pro Dumeva. Ty pye,o joho odiah znajly na berezi moria. Neve vin potonuv? Z cym ja ne mou prymyry-

tysia. Iz klaptykiv, mozajino stvoriuju obraz cijeji liudyny. Ve nikoly-nikoly bie johone pobau. o najbie dyvuvalo v niomu? Riznomanitnis interesiv, naukovych poukivi doslidiv. Odnoho razu, sposterihajuy joho doslidy, ja podumav: Ce nemolyvo! Jakumiujusia v holovi odnijeji liudyny naukovi interesy, taki rizni j daleki odyn vid od-noho? A jako vse lye poryv, zachoplennia? Ne strymavsia, skazav Dumevu proce. Vin ne rozserdyvsia: Ehe , rozumiju! Tak zboku moe zdatysia Koho nasliduju?V koho vusia?

Z nezvyajnoju vavistiu vin kynuvsia do knykovoji polyci, distav Pukina i proy-tav:

Istoryk, rytor, mechanik, chimik, mineraloh, chudonyk i viropyse, vin use do-slidyv i vse zbahnuv

Pro koho ce skazano? Pro Lomonosova! Joho treba nasliduvaty, v nioho vytysia,jak rozumity rizni haluzi nauky.

Tak bulo koly movyv ja. Daleke visimnadciate stolittia!Koly? A ja dovedu, pokau, o pryrodoznavi nauky j technika pereplitajusia. I

v muchy, o stoji u povitri, treba vytysia, jak buduvaty litak. Rizni nauky zovsimne rizni. I navi matematyka i poezija jedyni!

Tut ue ja ne vytrymav:A vy sami o, spravdi viryte, niby matematyky pysaly viri, a poetyLobaevkyj pysav viri tak samo, jak uliublenyj mij Tiutev. Obydva vony poety!

I blyki odyn odnomu za duchom i za stylem.o , skazav ja, proytajte meni vira Lobaevkoho.Proytaju Tiuteva, a potim Lobaevkoho, vidpoviv vin.

Dlia nych soncia, jak ba, ne dyu,Moria pozbavleni yttia.Prominnia v dui jich ne sialo,Vesna v jich hrudiach ne cvila.Pry nych lisy i ti movalyI jasna ni nima bula!

A zaraz posluchajte, jak u Lobaevkoho:Ale vy, yje isnuvannia nespravedlyvyj vypadok peretvoryv na tiakyj obovjazok

dlia inych, vy, yj rozum pomianiv i pouttia zamovklo, vy ne vtiajetesia yttiam! Dliavas pryroda mertva, vam ui krasoty poeziji, pozbavlena arivnosti j pynoty architek-tura, necikava istorija vikiv

Dumev ytav ci riadky jako uroysto. Ale ja tak i ne zrozumiv, o je spinoho miTiutevym i Lobaevkym.

I o teper, koly Dumeva nemaje, ja vziav u ruky tomyk Tiuteva i praci Loba-evkoho, znovu proytav ti sami uryvky j kau: Tak, Dumev mav raciju. V ti dni jane rozumiv joho. Teper kartaju sebe za ce.oho zaraz pryhadav odnu rozmovu iz Sergijem Sergijovyem. Ce bulo vranci vde moho vidjizdu z enka, koly ja pryjov do nioho poproatysia. Ja skazav:

O vy vedete pouky v riznych haluziach nauky. Ale de meta? V omu providnezavdannia?

V tomu, ob staty mikroskopom, yvym mikroskopom!.Vy smijetesia, Sergiju Sergijovyu.Anitrochy, viv Dumev dali serjozno j prosto. omu vy ne choete prypustyty,

ujavyty sobi: liudyna roby riznomanitni doslidy j znachodyty vidkryvaje najdyvovyniifermenty. Prypuskajete?

Prypuskaju, vidpoviv ja.A y prypuskajete vy, o taki sami fermenty lea zaraz tut pered vamy na stoli,

u vyhliadi poroku? Liudyna pryjmaje cej porook. I oDumev zamyslyvsia.i o, pidkazav ja, liudyna bay svit niby kri skecia mikroskopa.omu niby? Svit pered cijeju liudynoju spravdi pone zbiuvaty u masta-

bach, bo liudyna pone Dumev ne zakinyv frazy i veselo rozsmijavsia: A zdo-rovo ja z vas poartuvav? Liudyna-mikroskop mohutni fermenty Ade jaka bez-hluzda, smina vyhadka! Dumev smijavsia dedali due j veselie. A vy ot vzialyta j poviryly b meni.

Vin schopyv skrypku j zahrav mazurku VeniavkohoLiuba Poliu! Ja znaju, o vsi hroi Sergij Sergijovy vytratyv na doslidy abo na

kupivliu likiv dlia chvorych. Pry meni do Dumeva prychodyv vlasnyk budynku j kazav:Vam, likariu, nioho ne zalyajesia, jak kynutysia v more, orendnu platu vy

meni ne zaplatyly e za mynulyj rik.Zaplaty , Polino, koly odery moho lysta, vse, o naley vlasnykovi. Oselisia z

mamoju v ciomu budynoku. Zamkny na zamok laboratoriju. Pryjidu, rozberu u zapys-kach, robotach, doslidach Dumeva.

Zakinuju lysta, ve pjata hodyna noi. o dyvne j nezrozumile je v usij cij isto-riji Samovbyvstvo? Ale stiky poato poukiv! I jake velyke naukove zavdannia sto-jalo pered Dumevym! Ne mih vin sam use obirvaty. I potim