Xasiork lmsz yk Kulb sunar SistemA Yazan: Burak Turna Yayna Hazrlayan: Arzu Kayhan Yayn Ynetmeni: Orkun Uar Kapak: Ouzhan Poyraz Yayn Tarihi: 01.10.2004 Xasiork e-posta: xasiork@xasiork.net Burak Turna e-posta: burakt2000@yahoo.com Xasiork lmsz yk Kulbnde yaynlanan e-kitaplarn her hakk yazarna aittir. Yazar eserini baka bir ekilde deerlendirmek istedii zaman yayndan ekebilir. Eserdeki ifadelerin sorumluluu yazarna aittir. XKK 011004KD02 www.xasiork.net

SistemA Mutlak Sistem Teorisi ve Zaman Makinesinin Mantksal Altyapsna Giri

1

YAZAN: BURAK TURNA

Sistem dncesinin ortaya kmasna neden olan etken, yani atom dncesi ok eskiye, Yunan dnr Demokritusa dayanyor. Bu dnce, yani d dnyann atomlar ve bu atomlar arasndaki balantlardan olutuu dncesi, zaman zaman ortaya karak kimi dnrlerin eserlerine damga vurmu. Ancak bu zamana kadar olmas gereken yere gelemediini dnyorum. Bu denemenin esas yazlma amac dncenin u anda bulunduu yapy deitirerek bugn iin fantastik kabul edilen dnceler ve kavramlar iin mantksal bir altyap oluturmak. Sistem Dncesini anlamak ve daha geni bir teori haline gelmesinde ilk admlar atmak, amacmza ulamada nemli yarar salayacaktr. ncelikle kavramsal bilimlerin, yani etik, sosyoloji, psikoloji gibi bilimlerin kendilerini konumlandrabilecekleri bir temel olumu olaca gibi deneysel bilimlerle, yani fizik, astronomi gibi bilimlerle aralarnda oluan kaymalara bir son vererek deneysel bilimleri kendilerine bir kesinlik salama arac olarak kullanmalarna son vermek. Byle bir amaca tek bir metinde ulamaya imkan yok, ancak bir balang yapldnda Sistem Dncesinin bu etkiyi yaratacak gce sahip olacan dnyorum. Kavramsal ve deneysel bilimler arasndaki ilikilerin doru biimde alglanmas, kavramsal bilimlerin deneysel bilimlerin metodlarn kullanarak ulatklar belirsizlii ortadan kalm olacak, daha doru sorularn ve daha doru cevaplarn bulunmas da bu sayede mmkn olabilecek. Yzyllar boyunca elde edilen deneysel verilerden imbiklenen birikimi kullanarak aa yukar genel sonulara ulaan deneysel bilimlere zenen kavramsal bilimlerin de bu yntemleri kullanarak bir yerlere varmaya almas ou zaman duvara tosluyor. Fizik alannda elde edilen bir verinin bilim adamlar tarafndan kesin olarak tanmlanmas ile sosyal bilimler alannda elde edilen verinin kesin olarak tanmlanmas birbirinden ok farkl iki olgu. Bu iki olgunun kartrlmas durumunda ortaya korkun sonular kabiliyor. rnein Newton fiziinin pek ok konuda yetersizlii ortaya km olmasna ramen belli baz alanlarda kullanm halen kesin sonular verebiliyor. Ancak ekonomi alannda bir zamanlar kesin olarak kabul edilen veriler, belli bir dnem sonra kesin olmak bir yana tamamen terk ediliyor. Buna getirilen en byk dayanak da insanla ilgili bilimlerin nesnesi olan insann deitii vs. Eer gerekten byle bir durum sz konusuysa o zaman insani bilimler diye bir ey sz konusu olamaz. Bilim kavramnn kullanld her yerde sreklilik kavramnn da kullanlmas gerekir. nk pozitif bilimlerin kapsamnda var olan kurumsal yapnn devam iin bu zorunludur. Oysa insan konu alan bilimlerde bu durum sk sk aksyor. Bir ideolojinin bak as bir anda bilimsel diye deerlendirdiimiz psikolojik verilerin ok dnda deerlendirmeler getirebiliyor. Hal byle olunca insanla ilgili bilimlerde bilim adamlarnn teorilerini kesinlik temeline oturtmak iin doa bilimlerine bavurduunu ve bu durumun da son derece vahim sonular dourduunu gryoruz. Sokal Vakas buna ok gzel bir rnektir. Gerekten de bilimsel olma abasndaki dncenin yaad en byk krizlerden birisi olarak adlandrlabilecek bu olay, bilimsel olma abasndaki dncenin neredeyse bo laftan ibaret olabilecei gibi vahi deerlendirmelere gtrebilir. Tm bu karkln arkasnda ok nemli bir konu var. Kesinlik ihtiyac, evet insan konu alan bilimlerin en byk ihtiyac doal bilimlerde olduu gibi kendisini kesinliin zerine oturtma abasdr. Bu olmad srece bu bilimlerin hak ettii saygy grmeyecei dncesi hakimdir ve kimi zaman da buna benzer rneklere rastlanyor. Sistem Teorisi bu karkl gidermek iin bir ara olabilir mi? Bunu gerekten ciddi biimde analiz edip grmek gerekir. Doal bilimlerin kulland nedensellik ilkesi, insani bilimlerde aynen geerli olmayabilir. Sistem kavramna yeni bir gzle bakmak belki de bizi bu amazdan kurtarabilir. Peki sistem teorisi doal bilimler iinde kullanlabilir mi? Zaten belli lde kullanlyor ve aslnda hemen hemen her bilimin iinde var olan bir olgu, ancak baka bir adan incelendiinde doal bilimlerin yaad sorunlara da yeni kaplar ama olasln tayabilir. Bunu bilmiyoruz ancak bir olasln varln umuyoruz.

2

Genel Sistem Teorisi adyla 1940 ylnda biyolog Von Neumann tarafndan ortaya atlan grlerin, bu denemede yer alan sistem teorisi ile bir ilikisi yoktur ve bu deneme tamamen ok basit ve saf gzlemlere dayal olarak, ok yaln bir algnn zmlenmesi ve bu algnn da zmlemeye dahil edilmesiyle ortaya kmtr. Yalnlk kavramn tartmayacam nk bilincin olumad ve tamamen igdsel grnen bir davran olan yeni domu bir bebein elini annesine uzatmasna indirgenebilecek kadar yaln bir algdan, i-d ya da buras-oras gibi sradan bir uzaysal algdan tretildii de sylenebilir. Temel nermesi, Dnce bir sistemdir nermesi ise, eitli elerin bir araya normalde nce ve sonra diye bir diziye oturtulabilecek baz elerin bir araya geldii bir sistemin fonksiyonudur. Bu denemenin sonucunda evrenin balangc da Genel Olarak Sistemin bir fonksiyonudur nermesine ulaacaz. Nedensellikten hemen hemen arndrlm bir sonu bu. Ulat sonular bana yle geliyor ki hayli kayda deer. Eer benim anlatmmdan kaynaklanan belirsizlikler varsa bunlarn ortadan kaldrlmas zamana kalm bir durum. Bu teori herhangi bir eye dayanmyor. Bu teori bir eit fonksiyon olarak grlmelidir ve bir fonksiyonun nedeni olamaz. Bu konu deneme iinde aklanacak ancak hemen eklemeliyim, klasik nedensellik anlaymz nedeniyle kendimizi ciddi zorluklarn iine attmz dnyorum ve sistem teorisinin bence en byk yararlarndan birisi nedensellik anlaymzda bir revizyonun ortaya kmasn salayabilir. Kitabn genel olarak ortaya koyduu teorinin sonraki adm, ikinci blmde girii yaplan zaman makinesinin mantksal altyapsn oluturmaktr. Bunu duyunca hemen yznz ekitmeyin, zaman makinesi zerine dnmek bizim uzay zaman ile olan ilikimizi analiz etmek asndan ok yararl olacaktr en azndan. Kendimizi snrlayarak ilerlemek mmkn deildir ve zaman makinesi bizim atacamz admlardan bir tanesidir sadece. Zaman makinesine gelene kadar pek ok konudan bahsettim. Bazlarn ksaca zetleyip getim kiminde de daha zenle durdum. Ancak sonu olarak bakldnda bu ksa bir kitap olmak zorunda, daha fazlasn kimsenin okuyacan sanmyorum

3

BLM: 1 MUTLAK SSTEM TEORS

Sistem, ayrklar arasnda oluan iletiime verilen genel isimdir ve sistemler ayrk unsurlar ne olursa olsun referans noktalarndan meydana gelir. Kavramsal olmakla beraber dncede ve algda, gereklik ve kesinlik tamaktadr. Burada gereklik ve kesinliin sistem iinde kullanlmasna dikkati ekiyorum. Teorinin nirengi noktalarndan bir tanesidir bu durum. Albert Einstein, grecelik kuramn gelitirirken, referans cismi kavramn kullanmtr ve bu cisim hareketin yani tm sistemin ona gre algland cisimdir, ancak genel grecelik kuramnda durum farkllar. nk iin iine ekim alanlar girdiinde zel greceliin referans cisimleri uzay zamann tarifinde doru sonu vermez. Genel grecelik kuramnda ise Gauss Koordinat noktalar kullanlr. Einsteinn ifade ettii gibi, Btn Gauss koordinat sistemleri genel doa yasalarnn formlasyonunda temel olarak birbirine eittir. Ancak her iki teoride de, referans cisimleri sistemin tanmlanmasnda merkez olarak ele alnr.

4

Sistem Teorisinin mant da bu yol zerinde gelien bir mantktr. Referans noktas kavram bizi hem dilin hem de algnn yaratt karmaadan kurtaryor. Sistem dncesinde ana fikir sistemi oluturan referans noktalar arasndaki iletiim zerine kurulmutur. Sistem iinde her ey iletiimle beraber ortaya kar, kendisi de bir sistem olan hareketin kendi iinde belli bir noktaya gre tanmlanmas sz konusu olamaz. Sisteme dahil olan noktalarn hepsi eit biimde sistemin parasdr. Nicel byklkler ya da nitel farkllklar bizim algmza etki etmemelidir, tabii Sistem Teorisi snrlar iinde kaldmz srece. Sistem Teorisi ile Grecelik Kuramnn arasndaki fark burada yatar. Sistem Teorisi referans noktalarnn iletiimin toplamyken, Grecelik Kuramnn Sistemi, referans cisminden yaplan gzleme gre belirlenir. Bu noktada Sistem Teorisinin felsefi bir boyuta getiini ve dzenee yukardan baktn gryoruz. Bu noktada unu iddia edebiliriz. nsan algs bir sistem olarak eitli referans noktalarndan oluur. Bu referans noktalarnn ierii deiim gsterebilir ancak bu deiim bizim algmzda bir fark yaratmayacaktr. Nihayetinde nemli olan bizim, sistemin referans noktalarn, birbiri ile ilikileri iinde doru olarak zmleyip zmlemediimizdir. Eer bir sistemi doru zmleyebilirsek, sistem iinde bir kesinlikten bahsedebiliriz. Bu elde ettiimiz kesinlik temel bir kesinliktir yoksa referans noktalarnn niteliine ya da niceliine dnk bir kesinlik deildir. Zaten bu konuda bir kesinlik elde etmek mmkn deildir ancak doal bilimlerin mantn kullanarak yaklak deerlerden sz edilebilir. nsan algs sistem olarak zmlenebilir ancak bu tek bana yeterli olmayacaktr. Alg sistemi, referans noktalarndan oluan bir sistem olarak dnce iletir, zaten zmlenebilir ve anlamlandrlabilirdir. Ancak bunun dnda dncelerin iinde bir referans noktas olarak da yer alr. yleyse, sistem olarak zmlenen bir durum referans noktas olarak da baka bir sistemin iinde yer alarak yeniden zmlenebilir. Bu yeniden zmlemeler, sistem olarak zmlenen ile referans noktas olarak zmlenen arasnda yeni etkileimler meydana getirecektir. Sonuta ortaya gittike karmaklaan bir genel sistem kar. Sistemin en genel hali, evren diye adlandrlr. Algdan balayarak rdmz dnce a son nokta olarak evren dncesini oluturur. Ancak oluturulan bu evren dncesi, evren dncesini ileten sistem, ki bu genel bir sistemin kendini oluturan referans noktalarndan birisi ile kurduu iletiimden ibarettir, tam anlamyla iletilmi bir dnce olarak sistemin kesinliine sahipken, doal bilimlerde kullanlan anlamda bir kesinlikten bahsetmek mmkn olmaz. Yani evren dncesini ileten bir sistem, evren dncesini ileten baka bir sistemle uyum gstermeyebilir. Bu durum ihmal edilirse babolua kadar gidebilir ancak bu noktada ileyii devam ettirmeliyiz. Az nce sylediimize rnek olarak bir ilkelin evreni ile bir modern insann evrenini verebiliriz. Bu iki evren de aslnda evren dncesini ileten sistemdir ancak ikisi arasnda hayli fark vardr. Bu farkn nedeni, ilkel insana ulaan evren dncesi, daha farkl ve daha az sayda sistem iletiiminden oluuyor olmasdr. lkel insann evren dncesi, kesinlik tamaktadr. Bu anlamda kesin bilgiye ulaabilmitir ilkel insan. Modern insan da kesin bir evren dncesine sahiptir. Ancak doal bilimler alannda ne kadar ok deneysel bilgi elde edersek edelim, ok sayda kesin veri ve bilimsel bilgi birikimi salayabiliriz belki, ancak, asla evrenin doal bilimlerin bak asyla kesin bir bilgisine eriemeyiz. Bu konuda her zaman iin teorilerle yaklak sonularla yetinmek durumundayz. Oysa bu bak asn her zaman kullanmak bizi ksz brakabilir. Yani kesinlie ihtiya duyduumuz yerde mutlaka ona sahip olmalyz. Ancak bu durum Sistem Teorisi iinde geerlidir. Yoksa doal bilimlerin metodunu kullanarak kesinliin alanna girmek, mutlak anlamda mmkn deildir. Sistem Teorisinin bu zellii yani bilimsel metodu kullanlmas gereken yer dna tarmama ilkesi nedeniyle stnlk sergilemektedir. Yukarda yaptmz aklamalar incelendiinde bir takm elikiler varm gibi grnebilir. Bunlarn aydnla kavuturulmas gerekiyor. rnein ilk cmleye girerken dncenin meydana gelebilmesi iin bir sistemin olumas gerekiyor derken, bu kanya nerden vardmz ve temelsiz bir iddiaya gz kapal inandmz ne srlebilir. Bu trden savlara imdiden cevap vermek iyi olur. Her ne kadar A priori kavramlara bavurmak ou zaman ii kurtarsa da ben bu yola bavurmuyorum. ncelikle baz ak verilere bavurmak zorunlu grnyor. Hemen burada tkezlediimiz ve baz verileri ak kabul ederek zayf bir temel ina ettiimiz ne srlebilir ancak kullandmz temeli daha sonra sorgulayarak ortadan kaldryoruz zaten. Bu temel herhangi bir sava balamak iin gerekli olan minimum veriyi kullanyor. Dncenin analizi 5

tabii ki belli bir mantk kalb erevesinde yaplmal. Zaten dnce dediimiz ey de o mantk kalplarnn bir fonksiyonu olarak ortaya kar. Bu noktada mantk kalplarnn ve mantk kalplarn belirten cmlelerin dnce ileten bir sistem olduunun zerine basalm ve bunlarn veri olarak ak kabul edilmesi sistem dncesi iinde hibir sorun yaratmaz nk zaten sistem dncesi iinde yer bulan referans noktalarnn, sadece bu sistem iinde kesinlik tadn bunun dnda kendinden bir gereklik ya da kesinlik tanm iine sokulmadn belirtelim. Ben bir dnceyi sistem olarak tanmladm andan itibaren ileri srlecek savlarn tamamnn sistem dncesi iinde tartlmas zorunludur. Farkndaysanz burada hemen hemen hibir nesneye gereklik ya da benlik atfedilmemektedir. Bizim algmzn aslnda referans noktalar arasnda meydana gelen iletiimden kaynaklandn iddia ediyoruz ksaca... Referans noktalar ile ilgili olarak burada gerekleen soyutlama, soyutlamaya konu olan verilere bir ierik salamaz. Yani insan bir referans noktas olarak aldm zaman, bu, insana, insan kavram dahilinde herhangi bir ierik salamayaca gibi ona atfedilen kesin ve bilimsel savlarla ilgili de herhangi bir temel oluturmamaktadr. Ancak deneysel verileri en basit anlamnda kullanmak bizim iin bir zorunluluktur ve bilimsel adan bakldnda da bir insan ile bir ev arasnda fark olup olmad, algnn anlk verisi eliinde tartlmaz. Dolaysyla ben bir ev ve insan arasnda oluan dnce ileten sistemden bahsederken, ev ile insan iki ayr referans noktas olarak alyorum. Ancak bunlarn iki ayr referans noktas olarak alnm olmas, evin ya da insann nitelii ile ilgili hibir ey sylememektedir. Bu sayede ev ve insan arasnda oluan sistem ki ben bu sistemi dnce olarak alglyorum, zira alg da dnce ileten bir sistem olarak ev-insan sistemi ile iletiim kuran alg olarak sistemin paras haline gelir ve gzlemci sfatn kazanr. Gzlemci sfat kazanmann yolu, sistemdeki referans noktalar ile arasnda homojen veri iletiimi kurulmasdr ya da dier referans noktalarndan gelen verilerin birbiri ile benzer olmas gerekir. rnein insan ve ev arasndaki iliki deiik biimler alabilir ancak gzlemci ev ve insan ev arasndaki iletiim benzerdir, bunlarn grnts bize ulamaktadr ve bu adan homojen veri iletiimi mevcuttur eer biz de insanla beraber evin iine girer ve beraber yaarsak gzlemci sfatmz kaybederiz zira referans noktalar arasndaki veri iletiimi homojenden heterojene doru ynelir. Bu durumda az nce referans noktas olarak davranan iki unsur imdi bir sistem gibi davranr zira heterojen veri iletiimi nedeniyle o referans noktalarndan bize ulaan veri iletimi eitlenerek kendi iinde ayrlr hale gelir; rnein insann dncelerini paylarken veya evin deiik olanaklarn kullanrken vs Grdmz gibi alg, alglama eylemini gerekletirdii andan itibaren artk alg olmaktan km ve baka bir sistemin paras haline gelmitir. Dnce tarihinde bence yaplm olan hatalardan en by, zihnimizde bir dnce olutuunda bizim bir eyi algladmzn iddia edilmesidir. ddia edilen bu alglama da duraan kabul edilen alg adnda bir makinenin bu alglamay gerekletirmesi biiminde aklanr sanki. Bizim amzdan bakldnda ise kendi dmzda olutuunu dndmz (te burada girilmesi gereken veri; alg eylemi gerekletiinde, zaten dmz ve iimiz diye baka bir sistem olumu durumdadr ve sonra oluan yeni sistem de bu sistemin bir fonksiyonu olarak ele alnmaldr. Bu durumda bizim alg dediimiz ey i-d arasnda oluan, uzama ait sistemin ilettii dncedir.) bir olguyla kurulan iletiimdir alg. Alglarmzn gerei ne kadar gsterdii sorusu nemli bir hatay barndrr. Bizim dmzda var olan eylere kendinden bir gereklik veremeyiz ancak bu bizim dmzda gerekliin olmad anlamna da gelmemektedir. Alg dediimiz dncenin sistemin fonksiyonu olarak ortaya kan ve d dnyada belirlenen referans noktalarnn ki her referans noktas alg ile birebir iletiim iine girer ve daha sonra birbiri ile ilikilerinin ilettii dnce de sisteme dahil olur ve bu biimde genileyen bir sistem elde ederiz. Bu durumda bizim dmzda olduunu iddia ettiimiz iki referans noktas ki bu iddiamz da i-d algsnn bir fonksiyonudur, arasndaki iletiim bize bu referans noktalarnn bize bal olmadan bu iletiimi srdrdne dair kesin bir gr verir. Deney olarak adlandrlan bu sistemin geerliliini sorgularsak, yani bu sistemin gerekten de dmzda olan referans noktalar arasndaki iletiimin neden bizim dmzda var olabileceine kesin olarak inanldn aratrrsak, algmzn kendisinin de bir iletiim olduunu ve bizim zihnimizde canlandrdmz her eyin referans noktalar arasndaki iletiime indirgenebileceini syleyebiliriz. Bunu kabul etmediimiz takdirde yapmanz gereken aklama, birbiri ile iletiim iinde olmayan iki referans noktasnn nasl oluyor da baka bir sistem iinde referans noktas haline gelebildiidir. Bu, Sistem 6

Teorisinin nemli bir dayanak noktasdr. Eer iki referans noktas arasndaki iletiimin bizim dmzda gerekletiine inanmyorsak bu iletiimin bir referans noktas olarak da baka bir sistemin iinde yer almamas gerektiini sylememiz gerekir. Bu durumda bizim o sistem zerine konumamz olanaksz olurdu ve sadece tekil referans noktalar zerine konumak zorunda kalrdk ki bu iddia da hayli sama kalr. Bu ilikiyi bizim zihnimizde yarattmz da iddia edebilirler ve bu dorudur, zihin algnn olutuu yer olarak da referans noktalarnn topland uzamdr. Bu iddia dnce tarihinde bir nesnenin gerekliinin bizim onu alglamamza bal olduu biimde ortaya kmt ama bu nesnelerin birbirleri ile ilikilerini bizim hayali olarak yarattmz iddia etmeye kimsenin gc yetmez sanrm. Eer durum byle olsayd, sistemler asla ucu ak olarak elde edilemezdi ki sistemin en byk zellii ucu ak olmasdr ve bu ucu aklk, sistemin referans noktas halinden kaynaklanmaktadr. likileri biz yaratyor olsaydk, zihnimizde oluan dnceler yzde yz btnlk ve mutlaklk iinde belirirdi. Oysa bir dncenin belirmesi demek o dncenin sona ermesi anlamna gelmez. Tam tersine dnce zaman iinde yeni ilikileri kefettike yani alg sistemi baka sistemlerle iletiim kurduka geniler. Bu genileme sonsuza doru giden geometrik bir genileme deil olgusal bir genilemedir ve solipsist (hibir eyin varlna emin olamayanlar) ya da ona yakn kukucularn ba edemeyecei kadar kesin bir nermedir. Bu adan bakarsak, bir sistem olarak iletiim iinde olan iki referans noktasnn birbirinin gerekliinden phe duymamas gerekir. Ancak bu, gereklik dncesi ileten dncenin gerekliidir ve zaten bunun dnda bir eye var diyemeyiz. Varlk, dnce ileten bir sistemdir. Varln zmlemesi sadece bu erevede kesinlik verir. Sistem iinde oluan iletiimin yaps sistemi anlamak asnda hayli nemli. Referans noktalar arasnda gerekleen iletiim (ki buna veri iletiimi diyebiliriz) iki ana zellik gsterir. Bu veri iletiiminin homojen ve heterojen olmasdr. Homojen veri iletiiminde belli bir benzeme grlr. Referans noktalar veriyi birbirine aktarrken bu veriyi ok katmanl bir ilemeye maruz brakmazlar. Bu u demek, kardaki referans noktasndan gelen veri referans noktasna ulatnda (yani belli bir zaman getiinde ki zaman boluun fonksiyonu olarak karmza kyor bu dncede) hemen hemen ayn biimde veriyi geri gnderir. Bu sayede birbirleri ile arasnda duraan bir iliki meydana gelir. Bu durum yani homojen veri iletiimi doal bilimlerin alma alanlarnda grlr. rnein bir veri iletimi olarak belirtirsek, yanstan referans noktas bu n belli ksmn sourur ya da renk skalasnn baka bir dzleminde geri dnmesini salarken k n temelde ayn kalr. Bunun sebebi doa bilimlerinin alma alanndaki referans noktalarnn byk leklerde daha skk bir iletiime sahip olmasdr. Verinin bu referans noktas ile ki veri o noktaya ulatnda referans noktas sistem gibi davranmaya balar ve verinin imdi bir sistem gibi davranmaya balayan referans noktasn oluturan referans noktalar ile iletiime geer ve iletiimin younluu nedeniyle homojen olarak nitelendirdiimiz biimde geri gnderilir. Bu dnce hayli yeni saylabilir. Daha nceden n deiik biimlerde gzlemlendii biliniyordu ancak bu durum imdi tm referans noktalar iin geerli hale geldi. Uzakln artmas ile beraber referans noktas olarak davranan bu ayrklar uzakln azalmasyla sistem olarak davranyor. Yani bir baka deyile ayrklarn sistem ya da referans noktas biimindeki davrannn uzayn fonksiyonu haline geldii gzlemleniyor. Kuantum Fizii ile Genel Grecelik kavram arasndaki atmann ya da uyumazln nedeni de budur. Yani Genel grecelik kavram zerinde alt iletiim ayrkln referans noktas olarak ele alrken, Kuantum Fizii iletiim ayrkln sistem olarak ele alr ve bu nedenle ayn sonular elde ediyor olsalar bile bunun farkna varlmas mmkn olmaz. Grecelik Kuramna gre gerekleen bak asnda biz bir gzlemci olarak deerlendiriliriz. Yani oluumu dinamik olarak alglayan kiiyizdir, referans noktalarn belirler ve aralarndaki iletiime dahil oluruz. Burada bizim dmzda gerekleen bir sistemin (hareket) gzlemcisi olduumuz anda sistemin bir paras haline geliriz. Yani az nce bahsettiimiz deney srasnda nce referans noktalar ile bire bir iletiim kurulur daha sonra da iki referans noktas arasndaki iletiim alg sistemimizle balanr. Oysa Kuantum Fiziinde oluan alg sistemi anidir (immediate) gzlemci olmadan sistemin paras haline geliriz yani grecelik kuramnda 7

nce referans noktalar belirlenen iletiimin iine dorudan sisteme katlrz. rnein bir elektronun yerini belirlemek iin ona bir foton yolladmzda elektronun yeri bir olaslklar toplam olarak belirecektir. Genel Grecelik asndan olaslk olan bu durum aslnda bizim sistemin bir paras haline gelmemizin yansmas ve grecelik kuramnda referans noktalar olarak bize ulaan verinin homojen olduu durumun tersi olarak referans noktalarnn bizim de iine dahil olduumuz bir sistem gibi davrand haldir. Gnderilen foton tanecii elektrondan dnd anda elektron baka bir yerde olur ve bu yaklak olarak ayn anda gerekleir; aslnda bizim belirlediimiz ey bir referans noktas bulmay beklediimiz yerde - nk Genel Grecelik bu balamda akl yrtt iin, elektronun davran zerine konumak iin onu bir referans noktas olarak deerlendirme eilimindedir bir sistem gibi davranan bir ayrklkla karlarz. Bu sisteme foton yollandnda sistemin referans noktalarndan birisi belirlenmi olur ancak sistemin ak ulu olmas nedeniyle dier referans noktalar olaslk olarak adlandrlr ve bylece elektronun konumu bir olaslk kmesi olarak ortaya konur. Bu olaslklar kmesi elektron adn verdiimiz ayrkln sistem biimde davranmas durumudur. Fiziin bu iki uzlamaz grnen disiplinin arasnda oluan atma uyumsuzluk deil iletiimsizliktir. Kuantum dncesini ileten sistem ile Genel Grecelik dncesini ileten sistemin arasnda bir iletiim kurulabilmesi iin gerekli olan ey belki de budur, yani analizi yaplan ayrklarn hem referans noktas hem de sistem biiminde davranabilme halinin anlalabilmesi. Bu durumda Grecelik ve Kuantum arasndaki iletiimsizliin sistem dncesi asndan uzakln yani boluk dncesini ileten sistemin fonksiyonu olduunu iddia edebiliriz. Bu iki kuram birbirinin antitezi deildir kesinlikle, nesnenin referans noktas ve sistem olarak davran biimlerinin aklamasdr. Greceliin evreninde sistem adm adm oluurken, kuantumun dnyasnda ayn anda ortaya kar nk gzlemci de sistemin iine ayn anda dahil olur. Daha da dorusu gzlem yapld anda sistemin paras olur. Gzlemci gzlemin sonularn kaydeden cihaz deil foton paracnn kendisidir ve bizim algladmz sistem, gzlemcinin de dahil olduu bu sistemdir. Gzlem gerekletii anda foton sisteme dahil olur ve bize ulaan veri yani olaslklar kmesi ise fotonun dahil olduu sistemin btndr. Bu noktada uzay zamann ortadan kalkmas sz konusudur. Bizim algmz klasik anlamda uzay zaman esasna gre iletiim kurabildii iin foton ile iletiim salar ancak fotonun sisteme dahil olduu an ile o andan geri dnen veri sistemin dier referans noktalar arasnda oluan iletiimin verisi deil sadece fotonun sisteme dahil olduu ann verisidir. Bir bakma fotonun sisteme dahil olduu anda uzay zaman donar, yani fonksiyonalitesini yitirir, sistem bakalar (bizim gzlemimiz asndan) ve uzay zamann bir koordinat sisteminde belirlenmedii ya da uzay zamann olmad bir deneyi yaarz. Bu deneyin sonucunun da olaslklar kmesi olmasndan baka ans yok gibidir. Bu rnek biraz da, kara deliklerde oluan tekillie benzer ekilde gerekleir. Foton ile elektron arasndaki veri iletiimi o kadar hzl bir ekilde gerekleir ki bu veri iletiiminin bilgisi bize ulaamaz. Bu tpk kara deliklerde olduu varsaylan tekil noktalarn bir an iin alp kapanabildiini ancak tekillik ald anda deliin dier tarafndan bize bilgi geii olamayacan iddia eden teoriyle benzerlik gsteriyor. Eski Yunan dncesinden beri varlkn zn oluturan en kk blnemezlik kavram dncede sre gelmitir. Nesnelerin bizim dmzda kendi bana varlklar olarak algland ve srekli blnmesi durumunda blnemez bir noktann var olup olmad sorusu kafalar kurcalamtr. Yalnzca imdi Sistem Teorisine paralel dnce gelitiren dnrlerin, bizlerin eyleri birbiri ile ilikisi iinde alglayabileceimiz dncesine ulatn gryorum. En azndan benim rastlamalarm bu ekilde oldu. Oysa bugn geldiim noktada eyleri birbiri ile ilikisi iinde anlamann imkansz olduu ve bizin anladmz eyin bizzat eylerin birbiri ile ilikisi olduudur. eylik kavram burada kendi tanmn da bulmu oluyor ve bu benim amdan da hayli rahatlatc. ey, hem referans noktas gibi hem de sistem gibi belirlenebilen ayrk iletiim topadr. Felsefenin ve bilim adamlarnn blnemezlik peinde harcad efor inanlmaz ldedir. rnein Demokritus atomu blnemez en kk cisim olarak alglamtr. Leibniz blnemez bir varlk harc iin monadlar yaratmtr nk blnemezliin kavramsal bir olgu olduunu dnyordu. Oysa blnemezlik, eylerin hem referans noktas olarak hem de sistem olarak davranlarnda var olan bir kavramdr zaten. Blnen bir referans noktas bir sistemdir artk, bir sistem blndnde ortaya yeni sistemler kar. letiim 8

tamamen deimitir. yleyse var olarak nitelediimiz eyler blnemezler. Dnrlerin blnemezlik peinde komas da yaadklar bu kavram karmaasndan domakta zaten. Bir elmay iki paraya bldnzde artk elma diye nitelendirilecek bir ey yoktur, olsa olsa yarm elma diye iki yeni referans noktas meydan gelmi olur. Bu basit rnein altnda yatan dnce karmak konular sz konusu olduunda ok nemli sonular yaratacaktr. Saylar blnebilir ancak sistemler blnemez, sadece fonksiyonlar son bulur. Bir sistem ile balayp birka sisteme doru giden bir diziyi ele alrsak, bu sistemler arasnda nedensellik ilikisinin var olduunu iddia etmek klasik bir bilimsel savdr ve dorudur. Oysa Sistem Teorisinde nedensellik ilkesi biraz daha farkl bir konuma brnmektedir. Bu yasa bir dizi ncl ve ardl fonksiyonlar olarak ortaya konur. Bu durumda bir sonraki sistem bir nceki sistemin ardl fonksiyonudur ancak bu nceki sistem sonraki sistem arasnda bir etki tepki ilikisi yoktur. Etki tepki gei srecinin yansmasdr ve referans noktalar arasnda gerekleen veri iletiminin aklamasdr. Ele aldmz bir sistemin nceki sistem ile olan balants sistem anlay asndan hayati neme haizdir ve ncl sistemin tek bana ardl sistemin bir nedeni gibi alglanmas bizi yanl noktalara gtrr. Bu noktada fizie; yukarda bahsettiimiz kuantum / grecelik uyumazlna dnelim. Einstein, Rosen ve Podolsky paradoksu olarak bilinen ve bu l tarafndan ortaya atlan bir hipotetik deneyi rnek olarak inceleyelim. Bu deneyden u istenir. Elimizde her birinin dngs (spin) h/2 olarak simgelenen iki atomdan oluan ve toplam dngs sfra eit olan (h=0) bir molekl var. Bu molekl, her iki atomun dngselliine bir zarar vermeden ikiye ayrdmz dnelim. Bu durumda ortaya iki ayr atom kar ve bu atomlarn toplam dngsellii sfr olarak belirlenir, ayrca atomlardan birinin dng dorultusu, dierinin tam tersi olacaktr. Bu durumda atomlardan birisi lldnde elde edilen veri bize, dier atom hakknda kesin bilgi verecektir nk bunlarn toplam sfrdr. Yani dier atom lm yaplan atomun tam tersi olmak zorundadr. Bu paradoksun ze u soruya dayanr. Atomlardan birisi, aralarnda hibir iletiim yokken dierinin durumunu nasl bilebilir ve tam tersi bir duruma geer? Sistem Teorisi asndan bu deneyin baz zorluklar var. ncelikle molekl olarak adlandrlan sistem bu l tarafndan tamamen kavramsal olarak ikiye blnyor ve dngselliklerinin bozulmad varsaylyor. Bu durumda ortaya kan iki yeni sistem mevcutken bu deneyde bu sistemlerin hala ayn iliki ile birbirlerine bal olduklar varsaylyor. Molekl ayran ilem her ne ise dngsellii bozmuyor ancak yeni bir sistem olumasna neden oluyor. Bu oluan iki ardl sistem arasndaki iletiim, tam olarak bir nceki sistem ile ilgili veriye gre yaplyor. Bir ardl sistem (atomlarn ayrld durum) bir ncl sistemle hibir denklik iinde deildir. Sistem olarak iki tamamen farkl oluum mevcuttur ve sistemin blnemezlii prensibimiz nedeniyle fonksiyonu sona ermi olan bir nceki sisteme gre sonraki sistemlerle ilgili karmda bulunmak Sistem Teorisi asndan anlamszdr ve bu paradoks yoktur. Sistem Teorisi asndan bu paradoks olmayabilir ancak fizik iin byle bir sorun vardr. Bu sorun nereden kaynaklanyor? Birazdan bunu anlamaya alacaz. Tekrar nceki paragrafa dnecek olursak, durumun bu kadar st seviyede karmak olmad, yani yaplan tahminlerin gerekleme olaslklar yksek olduu durumlarda ise daha farkl bir gelime sz konusudur. Bu tr durumlarda bizim algmz oluan sisteme tam olarak dahil olmamtr ve belirlenen sistem eksiktir. Sistemin referans noktalar arasndaki iliki sadece bolukla snrlandrlamaz ve zaman da kapsayacak biimde geniletilebilir. Tarih ve sosyolojik vakalarn tarihsellii iinde deerlendirme abalarnn zorluu buradan kaynaklanr. 1940larda Sistem Teorisi ismi ile ortaya konan dncede bildiim kadaryla bu durum gz ard edilmitir ve sistem paralar arasnda tanmlanrken bu paralar ayn geometrik dzleme yerletirilmitir. Yani boyutlu bir koordinat sisteminde belirlenmitir. Bence zaman boyutundan yoksun bir Sistem Teorisi bir ie yaramaz ve yaramamtr da. rnein gnmzde gerekleen aile ii ilikileri incelerken gnmz koullarnda yetien genlerle beraber ailelerinin yaadklar dneme de gnderme yaplabilir. Ancak bu gerek anlamda zaman boyutunu kapsamaz nk aile ii atmada oluan sistem zaten ebeveynin yetitii ve deerlerinin belirlendii dnemler gencin yetitii imdiki zamann deerleri arasndaki 9

atmay ileten referans noktalarn kapsar. Oysa bu atmay zmek iin Sistem Teorisini kullanrsak, bozunuma uram veri iletiimini heterojen hale getirmek zorundayzdr. Bunu yapmak iin de sistemi daha geni bir adan incelemeliyiz. rnein deerler arasnda atma yaratan koulu ortaya karan sisteme gnderme yaplabilir. Hareketlerimize yn veren referans noktas olarak Doruyu deerlere balayan sistem iin iine katldnda durum daha da gn yzne kar. Doru ile deerler arasnda meydana gelen iletiim insann davranlarn belirleme konusunda bir perspektif oluturmaktadr. Bu perspektifin fonksiyonu olarak ortaya kar aile ii atmalar. Bizim amzdan bakldnda aile ii atmalarn kkten zlebilmesi mmkndr ancak gnmz psikolojisi bu konuya iyiletirme mant ile yaklar, ailelere anlayl olmalar nerilir vs.(yani bir zihinsel deiiklik yerine, ayn zihinsel sisteme bir eit dayatma sz konusudur, dayatmalar ie yaramaz, bir eit yeniden eitim ya da aile kurma ncesi eitim zorunludur bu durumda) Oysa Doru-Deer sisteminin bir fonksiyonu olan atma bu sistem zlmeden ortadan kalkamaz. Bu atmann ortadan kalkmas ou zaman otorite tarafndan ho grlmez. Kimi zaman da deerlerin yok edilmesi ile son bulur ve Doru-Deer sistemi iinde yetien genlik deerlerin yok edilmesi ile ortaya kan bar ortamnda elinde bir dayana olmadan kalr. Doru-Deer sistemi zmlenirken yeni bir sistem yaratlsa, rnein Doru Us sistemi oluturulsa, o zaman bu atmalar bir anda ya yok olur ya da zayflayarak ekil deitirir. Ahlak yaps oturmu deerlerden aklcla kaydnda daha oynak bir zemine oturur ilikiler ve bu durum korkutucudur genel iin. Bu oluturduumuz sistem ayn zamanda sosyal bilimlere monte edilmeye allan dorusal olmayana bir rnek olarak verilebilir ve matematiksel dorusallk kavramn kullanmaktan daha geerlidir. Zaman iinde belirlenen deerlerin atmas dorusalken bu iletiimin tamamen dnda gibi grnen bir iletiliimin fonksiyonu haline gelmesi nceki iletiimin dorusal grnmn bozar ve dorusal olmayan biimde genileyen bir dnce niteliini kazanr. Tekrar Einstein, Rosen, Podolsky denklemi ile ilgili syleyeceklerimize dnecek olursak, Kuantum Fiziinin nemli ismi David Bohm da bizim ulatmz sonuca yakn bir noktada duruyor. Bunu yaparken dayand nokta, bir atomun dngsellii llrken dier atom ile bu lmn yaplamaddr ve dier atomun hangi ynde rastlantsal olarak dngselliine devam edeceini nerden bildiiydi. Buna cevab ise gizli paracklar olarak vermitir, deterministler bu cevaplardan holanmamal ama kimi zaman bilimin ilerlemesi karanl kendi elimizle itelemeyi gerektirir. Bu noktada Bohm, iki atom birbirinden ayrlm olsa bile aralarndan davranlarn etkileyen ve uyum salayan gizli paracklar vardr demekte. Aslnda Bohm bu denemede ulalan sonular kendi asndan doruluyor. Daha nce molekl olarak iletiimde bulunan iki atom eer ardl bir sistem olarak deerlendirilecekse bu durum yeni sistemin referans noktalar arasnda (ayrk atomlar) oluan iletiime gre deerlendirmelidir. Bu iletiim zmlenemedii iin Bohm gizli paracklar kuramn gelitirmitir. ki atom arasndaki iletiimin nasl saland bizim dmzdadr ancak Sistem Teorisine gre byle bir iletiimin olmas kanlmazdr nk biz ancak iletiimi alglayabiliriz. Bu rnee baktmzda sosyal bilimlerin dnce mantnn nereye kadar geldiini de aklkla grebiliriz. Sistem Teorisi asndan paradoks ortadan kalkyor, ancak fizik alannda bir ilerleme bilim adamlarnn yapaca deneylerle rnein gizli paracklar (eer varsa) kefetmesine baldr. Oysa bizim ulatmz sonu kavramsal adan yeterlidir ve sosyal bilimlere uyguladmzda, buna benzer bir deney durumunda, oluan yeni sistemin genel olarak sistem ile kurduu yeni ilikileri sorgulama gerekliliini ortaya karr. Gizli paracklar kuram dorulandnda bile bizim amzdan yeni bir durum olumayacaktr, zira biz zaten ilikinin tamamen deitiini dndmzden iletiimin gizli mi yoksa apak paracklarla m olduunun bir nemi yoktur. Zira gizli paracklarn oluturduu sistemin ilettii dnceyi zaten zmleyebiliyoruz ve bu gizli paracklarn gizli veya parack olup olmamas da nemli deildir, boluk Sistem Teorisi iinde klasik boluk kavramn at iin zaten gerek bir referans noktas olarak alglanmaktadr. Ya da bunun tam tersi geerlidir. Eer bir sistem blnp bir baka sistem meydana geldiinde, nceki sisteme ait izleri tayorsa, bu o sistemin blnmedii anlamna gelir. Eer iki atom arasnda halen molekl halindeykenki eitlik hali devam ediyorsa, bu o sistemin devam ettiini gsterir. Yani deneyi yapanlar iki atom arasndaki iletiimi tamamen kestiklerini dnrken bu durumun tam olarak doru olmad sonucuna varabiliriz. Deneyi yapanlarn atomlar ayran engel ile atomlarn ilikisini daha iyi aratrmalar gerekir. Bize buraya 10

kadar sz sylemek der, daha tesi bilimadamlarnn iidir. Bu noktaya kadar elde edilen sonular bizim amzdan yeterli ancak, nl Bohr denklemini bulan Niels Bohrun bu paradoksa verdii cevap ok ilgin. Bu paradoks ile ortaya konan sistemdeki gibi bir analizin, yani iletiimin alglanmasnn, kuantum alannda (domain) mmkn olmadn ve oluumun blnemez bir deney olarak ele alnmasn istiyor. Sistem Teorisi bu adan bakldnda hayli etkin bir problem zme dzenei olarak stn beyinler tarafndan zaten kullanlm. Ancak onu bir teori olarak ortaya koyulmas ok daha fazla alanda sorunlarn zlmesinde yardmc olacak. Bizim ulatmz sistemin blnemezlii prensibine ulaan Bohrun birleik sistem (combined system) olarak adlandrd oluum tek bana bir sistemdir aslnda (bizim amzdan) ve birleik (combined) terimi gereksizdir. Genel olarak baktmzda, denememizin geliimi iinde en gze arpan bulularndan birisi paral olduu halde blnemeyenin bu dnce yaps iinde kefidir. Bir eyin paral olduu belirlendikten sonra bu eyin blnebilmesi de gerekir. Aristo mantna gre ya da aklnza gelebilecek her manta gre bu sonu dorudur. Oysa bir sistem referans noktalarndan oluur ve bu referans noktalar birbirinden ayrldnda artk nceki sistem yoktur. Dolayyla sistem blnemez denilebilir. Varln en temel maddesi de bir sistemdir diyebilir miyiz o zaman? Buna hemen bir cevap vermemize imdilik gerek yok. Hemen her klasik dnce kalb, bir ey blnd zaman o eyin ortadan kalktn alglayabilir. Uak tamamen paralara blndnde artk uak yoktur dolaysyla uak blnemezdir, diyebilir. Oysa bu sistem dncesinde ayn sonucu dourmaz. Von Neumannn Sistem Teorisinde var olan anlatm bu klasik kalba uygundur. eyler birbiri arasnda etkileim iindeki sibernetik bir yap gsterirler onun sistem dncesine gre. Bu ok doaldr aslnda yani doru soru sorulduunda her zihin sistemin doasn zebilir. Bunun tersi olmasna imkan yok nk her zihin o sistemin bir parasdr. Ancak eksik kalan noktalar olabilir. Bu denemede nerdiim dier bir biim de blnebildii halde paral olmayandr. Yani sistemin baka sistemlerle girdii ilikide ortaya kan ayrk eylerin referans noktas gibi davranmas durumu ki bu dnceyi anlayabilmek klasik dnce kalb asndan daha zordur. Bu dncenin kolay anlalabilmesi iin nce paral olduu halde blnemeyenin zerinde durulmas ve sonrasnda blnebildii halde paral olmayana gelinmesi gerekir ancak sistem dncesi bunu gereksiz klarak iki durumu da ak biimde ortaya koyabiliyor. Buraya geldiimizde dilin bizi zorlamaya balad grlyor. Bir sistem hem sistem gibi davranp hem de referans noktas gibi davranabilir mi? lk nermemiz dnce bir sistemdir idi, oysa imdi dncenin bir referans noktas da olabileceini gryoruz. Bu noktay eklediimizde dncenin de aslnda ayrmsanan bir ey olduunu ve hem sistem hem de referans noktas biiminde davranabileceine kanaat getiriyoruz. Bu durumu genellersek, varl oluturan eyler iki biimde bize grnyor, sistem olarak ve referans noktas olarak. Az nce sorduumuz soruya gelelim. Varln en temel esi sistem midir? Cevap, hayr. Varlk iletiimin kendisidir. Bu iletiim, sistem biiminde ya da referans noktas biiminde alglanabilir. Anlam dediimiz ey de bu iletiimin dilimizdeki yansmalarndan birisidir. yleyse, varlk sistem biiminde ya da referans noktas biiminde alglanan iletiimden oluur, diyebiliriz. ki nokta arasndaki iletiim boluk olarak adlandrlr. Bu durumda boluk olarak nitelendirdiimiz ey aslnda boluk deil demek ki. Boluun kendi bana bir anlam ifade etmesi imkansz grnyor yle deil mi? Sistem dncesi iinde boluun da bir referans noktas olarak tanmladk, bu durumda boluun sistem biiminde davranmas da gerekir ve bence hayati olan soru da budur. Boluk bir sistem olarak davranabilir mi; bu soruyu grecelik kuramnn zmesi mmkn grnmyor nk grecelie gre nesneler referans cismi veya Gauss Koordinat sisteminde bir nokta olarak belirleniyordu. Oysa Kuantum dncesinde referans noktalar yerine uzay zamann donduu (en azndan bizim ancak bu ekilde adlandrabildiimiz.) sistemler sz konusudur. yleyse boluun bir sistem gibi davranp davranmadn kuantum dncesi iinde aramalyz. Bu noktada durup biraz hayal kurulabilir. Nede olsa ciddi bir soru sorabildik sanyorum. 11

Evet soru u: Boluk bir sistem gibi davranabilir mi? Boluun bir sistem gibi davranabilmesi bir tek biimde mmkndr. O da kendi iinde bir eit ayrklk yaratmaktr. Boluk kendi iinde ayrklk yaratabilir mi? rnein bo kada izilmi bir izgi, bolukta bir ayrklk yaratr ancak bolukla arasnda bir iletiim yoktur. Kuantum seviyesinde paracklarn sadece bir iz (track) biiminde belirlenebildii bir deney sonucunda elimizde erisel de olsa bir izgi vardr gerekten de. Ancak bu izgi bolukta deil resmin ekildii plaka zerindedir. Kuantum dncesinde elektronlar belli bir durumdan baka bir duruma geerken herhangi bir ara duraktan gemek durumunda deildir. Yani bizim ulatmz sonucun bir benzeri bu da. ncl durumlar (state) ve ardl durumlar sz konusu. Bunlar birbiri ile nedensellik ilikisi iinde deildir ve bu durum Kuantum dncesindeki sebepsizlik (non-causality) olarak belirtilen oluuma benzerlik gsterir. Burada iler sarpa saryor. Konuyu daha anlalr klmak iin Zeno Paradoksunu zerek daha anlalr olmaya alalm. Ancak bu zme ok fazla anlam yklemeye gerek yok fakat dncelerimizi daha belirgin bir ereveye oturtmak asndan kullanl olabilir. Biri sabit dieri hareketli iki nokta arasnda oluan bir sistemin incelemesidir aslnda bu paradoks. A noktas sabit dururken, B noktas belli bir hzda ona yaklayor ve aralarnda var olan mesafe azalyor. Bu hareketi zmlerken, Zeno u noktaya dikkat ekmi. B noktas A noktasna ulaabilmek iin nce var olan mesafenin yarsn, sonra kalan uzakln yarsn vs. gemek zorunda. Ancak bu durumda hareketin sonsuza kadar gitmesi sz konusu. Yani iki nokta arasndaki uzayn oransal olarak eksiltilmesi bu paradoksu ortaya karyor. Ancak gzlemlerimiz bize hareketin bir noktada son bulduunu ve bu noktann da A ve B noktasnn kesitii nokta olduunu sylyor. Paradoksun kaynan oluturan nokta B noktasnn hareketi deil, A noktasnn duraan olduu varsaym ve bu iki nokta arasnda oluan sistemin deerlendirmeye katlmyor olmasdr. Bu paradoksta hareket tamamen B noktasna atfediliyor ve A noktas sistemin dnda braklyor ve dolaysyla da B noktas olmayan dier bir deyile sistemin dnda braklm bir noktaya doru ynlendirilmi oluyor. Oysa burada gerekleen hareketi u ekilde canlandralm; B, Aya doru yaklamak yerine, B noktas ve A noktas arasndaki uzay paras 0 noktasna doru ekiyor ve 0 noktasnda hareketi oluturan sistem btn halini alarak duraan hale ya da baka bir sistem iinde bir referans noktas haline dnyor. Hareketi bu biimde yorumlarsak o zaman hem A noktas Hem B noktas hem de uzay paras yani boluk, hareketin paras haline geliyor ve paradoks ortadan kalkyor. Benim anlattm biimiyle hareketi incelersek, uzayn 0 noktasna yaklama hareketi, gerili bir lastiin brakldnda kendi boyuna dnmesi gibi iledii kabul edilebilir. rnek verirsek, 10 metrelik mesafe 5 metreye indiinde uzay yzde 50 orannda ekmitir. 5 metreden 2.5 metreye dtnde yine ayn durum sz konusudur. Ancak olaya bir de dier tarafndan bakalm. ki nokta aras mesafenin 10 metreden 5 metreye dmesi iin, alnacak mesafenin de yars alnmal. Yani nce 7,5 metreye dlmeli. Bunu gerekletirmek iin de nce 8,75 metreye ulamak gerekiyor. Grld gibi paradoksu oluturan nerme, B noktasnn A noktasna ulamasn nledii gibi, aslnda B noktasnn harekete gemesini dahi engelliyor. yleyse unu rahatlkla syleyebiliriz. Zenonun belirttii gibi bir hareket yok. Yani B noktas A noktasna hareket ediyor demek tamamen yanl bir veri. Oysa hareketin sistem olarak alglanmas durumunda, yani A, B ve Uzay referans noktalarndan oluan sistemin bir fonksiyonu olarak ele alnmas halinde hareket salam bir temele oturuyor. Bu durumda hareketin gereklemesi iin iki u referans noktasnn da harekete dahil edilmi olmas zorunlu. Bunu yaptmzda ortaya yle bir sonu kyor. A-U-B referans noktalarnda oluan sistem U referans noktasnn ortadan kalkmasyla dinamik fonksiyonunu yitirmi ve duraan bir referans noktasna dnmtr. U referans noktasnn ortadan kalkmas yani uzayn X mesafesinden 0 noktasna ulama hareketinin oransal olarak ifadesi mmkn deildir, nk sistem duraan hale geip yeni bir referans noktas haline dnrken, her aamada yeni bir sistem oluturmaktadr. Biz problemin banda B noktasn A noktasndan 10 metre ileride diye tanmlayarak, B noktasna bir koordinat sisteminde de olsa mutlak bir konum belirlemi oluyoruz ve bu da yani mutlak konum belirlemesi de sistemin doasna aykr; zira sistem iinde olan her ey bal olarak belirlenebilir ancak.

12

Sistemi belli bir anda gzlemlemeye baladmzda, bizim gzlediimiz referans noktalarnn mutlak konumlar deildir. Bizim gzleme baladmz an, bir sonraki sistemi nceleyecek olan duraan sistemdir ve ikinci gzlem yapldnda oluan yeni sistem, ilk gzlem yapldnda belirlenen duraan sistemin fonksiyonudur gerekte. Bu durumda paradoksu yaratan, hareketin alglan ve formle edili biimidir. Hareketin alglan deil ama ifade edili ve algnn bu ifadeye gre yeniden alglan biimini deitirdiimizde ise sorun ortadan kalkyor. Sonu olarak sistem fonksiyonu olarak hareket, sistemin i dinamikleri lsnde fonksiyonlardan yani yeni sistemlerden ya da referans noktalarndan oluur. Bir de u adan bakalm. Zenonun paradoksunda verilen sistem, i ie giren 5 adet sistemden olumutur. Buna istediiniz rakam verebilirsiniz, mesela yz bin sistemden olumutur diyebilirsiniz ancak bunun hibir anlam yoktur nk sistemin davran biimi blnebildii halde paral olmayand. Nihayetinde ne kadar ok blme ayrrsanz ayrn sistem paral deil tekdir. A ve B noktas arasndaki uzay paras ortadan kalktnda ya da iletiim en st dzeye ktnda ve A-B noktalar bir araya gelerek yeni bir referans noktas oluturmaktadrlar. Paradoksu oluturan problem iki fonksiyon arasndaki iliki hakknda yorum yapmaktadr ve bu yorumun dayana olan bilgi gzlemciye ulaan verilerde bulunmamakta. Yukarda bahsettiimiz kuantum rneinde olduu gibi elektronlar bir durumdan baka bir duruma geerken herhangi bir ara durumdan (state) gemezler deniyordu. Zeno paradoksunu incelediimizde ayn ey normal gzlemlenebilen bir hareket iinde geerli olabiliyor diyebilir miyiz? Bunu u aamada kesin olarak diyemeyiz. Bir iddia, Zenonun limit ve devinim yasalarn anlamaddr. Ancak her ne olursa olsun Zeno Paradoksu, Kuantumda kantlanm bir veri (paracklarn durumlarnn aklamas) ile benzerlik oluturabiliyor. Bu durum rastlantsal olabilecei gibi ciddi sonular da barndryor olabilir. rnein Genel Grecelikin ifadelerinden birisi olan Gauss Koordinat sistemi zerindeki noktalarn gerekten kullanl olup olmad durumunun incelenmesi iin balang noktas oluturabilir. Bu konularda akl yrtmek haddimize deil ama Sistem Teorisi bunu yapmam iin zorluyor dorusu. rnein, bir yzey zerine izilen 1 ve 2 diye adlandrlm iki izgi arasnda gerek saylara karlk sonsuz sayda eri izilebileceini dnmeliyiz der, Einstein. Bu sonsuz younluktaki izgiler btn yzeyi kaplamaktadr, diye devam eder. Burada sonsuz younlukta kavramnn ne olduu tam anlamyla ak deil. Genel grecelie gre iki izgi arasnda sonsuz sayda izgi izilebiliyor ancak kuantum dncesinde iki izgi aras yok iki durum var. Sistem Teorisi de ardl ve ncl sistemden bahsediyor. Genel greceliin bahsettii iki koordinat aras uzakln iinde sonsuz sayda koordinat belirlemek yerine her koordinat iinde yeni bir sistemin varl belirlenseydi, Gauss Koordinat sistemi iinde iki koordinat aras diye belirlenen blgeye iki izgi arasnda oluan iletiim sahas olarak grlseydi ve bu bo saha sonsuz sayda izgiye tekabl edeceine paral ama blnemeyen ya da referans noktas olarak ele alnsayd, yani sonsuz bir younluun iine atlmasayd, o zaman Genel Grecelik Kuantum dncesini anlayabilir miydi? Bu iki disiplin arasnda iletiim salayabilecek bir noktaya temas edilmi olabilir mi? Bunun cevabna girmiyorum. Genel Grecelikin geerlilii deneylerle kantlanmtr ancak, kuantum ile olan uyumazlklar belki de basit bir iletiimsizlikten kaynaklanmaktadr ve bu iletiimsizliin kayna da Gauss Koordinatlar sisteminde var olduu iddia edilen sonsuz younlukta izgilerden oluan alan olabilir mi? yle grnyor ki, Genel Grecelikin temel ald Gauss Koordinatlar sistemi Kuantum alannda geerli bir koordinat sistemi deil. Bu koordinat sisteminin kullanlmas genel grecelik asndan zorunlu mu? Bence deil, Sistem Teorisinin nerdii biimde Gauss Mantna yakn bir mantkla oluturulan referans noktalar sistemi Genel Grecelik Kuram ile Kuantum alan arasndaki uyumazl kaldrabilir gibi grnyor. Ancak bu durumun matematikle ifadesi zor grnyor zira boluun matematikte sistem biiminde bir tarifi yok bildiim kadaryla. Dolaysyla Gauss Koordinat sisteminin kullanlmas Grecelik Kuramnn matematiksel ve bilimsel ifadesi iin zorunlu. Sistem Teorisi bunu ancak anlambilimsel olarak yapabilir ve daha ileri gidemez.

13

Oysa boluk diye nitelenen referans noktas, kuantum kuramnda yer almyor. Sistem Teorisinde olduu gibi boluk bir sistemin paras ve gzlemlendii takdirde Genel Greceliin temel ald bir drt boyutlu uzay zamann belirlenemedii yani uzay zamann donduu sistemler arasnda meydana gelen iletiimin fonksiyonu olan bir sistem olarak ortaya kan boluk, iki durumun arasnda iletiimi salayan bir sistem olarak da nitelenebilir. Dier bir deyile sreklilii olmayan bir uzayda gerekleen bir sistem zinciri, uzayn paral olduu halde blnemeyen durumu. Bunu u ekilde formle edebiliriz. Sreklilik ve blnemezlik arasndaki balanty salayan para ya da snr, boluun sistem gibi davranm biiminin ifadesi olarak da grlebilir. Gauss Koordinatlarnn srekli ve blnebilir uzay ile Kuantum dncesinin sreksiz ve blnemez uzay (indivisibility) arasnda oluan sisteme biz Genel Olarak Boluk diyebiliriz. Burada karmza kan ilgin bir gr var. Her ikisi de gzlemlerle kantlanabilen yarglar ieren bu iki kuram arasndaki uyumazln sebebi, belki de insann dnp bakmad ya da odaklanmad bir yerdedir. Hem grecelik hem de kuantum referans cisimleri ya da quantalara odaklanmtr. Sistem Teorisi asndan baktm zaman sorunun her iki kuramn da uzaya bak ya da bakmay as ile ilgili olabilecei sonucuna varyorum. Boluun iki nokta arasndaki iliki olduu gibi bir dnce felsefede var ancak bunun tam olarak zmleyici bir anlam tayp tamad pheli. Boluk ya da uzay, bilimsel kuramlarn en homojen olan esi. Bu homojenliin zayf noktay oluturma ihtimalini gz nnde tutmalyz. Az sonra bahsedeceim gibi dnce sistemlerinin en byk dman homojenitedir ve homojenitenin yararl olduu yerlerin dnda hayli lmcl sonular douran bir zellik olduunu aklamaya alacaz. Grecelik gibi evrensel bir kuram hayli byk uzaklklar kapsar. Uzaklk arttka da ayrklklarn birbiri ile olan iletiimindeki veri iletiimi homojen hale gelir ve bak amz geniledike referans noktalarna odaklanrz. Bu durumda eylerin referans noktas olarak alglanmas durumu sz konusudur ve bu alg aslnda boluk nicel olarak geniledike sistemler referans noktas gibi davranmaya balayarak gzlemcinin ortaya kmasna neden olur. Bunu yukarda aklamtk, dolaysyla gzlemci konumu insan dncesinin deil boluun nicellii nedeniyle ortaya kan homojen veri iletiiminin fonksiyonudur. Evrensel ltlerde homojen veri iletiimi ve referans noktalar baskndr. Kuantum alannda ise boluun nicel olarak yok olmaya yz tuttuu durumda ayrklklar artk bir sistem olarak alglanmakta ya da yle davranmaktadr. Veri iletiimi yksek derecede heterojendir ve grecelikte referans noktas gibi davranan ayrklklar burada sistem gibi davranmaktadr. Boluun klmesi ve dolaysyla zaman aralnn da sfra ok yaklat bu durumda, gzlemlenen ayrklklar referans noktas gibi davranamaz ve ayrklklar oluturan sistem bir anda veri iletiimine hakim olur. Bu durum saniyede bin bitlik veri iletebilen bir kabloya 1 milyar bit verinin ayn anda yklenmesi gibi bir durumdur. Bu sistemden bize veri ular ancak verinin ok az bir ksmdr bu (deney plakas zerindeki bir iz gibi). Veri iletiiminin yksek derecede heterojen olmas sisteme dahil olan referans noktalar ile ilgili bilginin tamamen kendini ifade etmesi durumu sz konusudur. Yukarda uzay zamann donmas olarak adlandrdmz durumun aklamasn da yapm olduk bylece. Veri iletiimi younluu uzay zamann yerini alr ve sistem gibi davranan bir ayrkln kuantum dzeyinde gzlemlenmesi de imdiki teknik imkanlarla yetersiz grnyor. Deneysel olarak kantlanabilir mi bilmiyorum ancak bir elektronun konumunu belirlemede kullandmz fotonun yeterli bir ara olmad ortaya kyor. Foton elektron sisteminin verisini tayacak kapasiteye sahip deil ve bu sistem hakknda daha ok veri elde etmek iin belki de David Bohmun gizli paracklar teoreminin gzlemlenebilmesi gerekecek ve elektron hakknda daha kesin gzlemsel veriler bu gizli paracklarn kullanld deneylerde elde edilebilecektir, u an iin bunun dnda bir baka ansmz da yok gibi grnyor. Dncenin bir sistem olduunu sylemitik ve beyinsel aktivitenin bu iki kurama yol aan gzlemlerle iletiim kurarken farkl yaklamlar sergilemesi doal karlanabilir; ancak elde edilen sonularn iki farkl dnyaya iaret etmesi yani atom alt evren ile greceliin nesnesi olan evren arasnda ciddi anlamda bir farklln m olduu sorusunu gndeme getirmesi nasl karlanabilir?

14

Sistem Teorisine gre, teorik adan kuantum ve grecelik evreni arasnda temel bir fark olmamas gerekir. Her ikisi de temel olarak ayrklklarn iletiiminin fonksiyonudur, oysa veriler baz eylerin gzden katn gsteriyor ve bu bence boluk sorunudur. Boluk kavram ile uzay kavramnn birbirine kartrlmamas gerekir. Her ikisi de bizim referans noktalar sistemine gre anlyor bu denemenin iinde. Peki uzayn iki farkl biimde davranabilmesi nasl mmkn olabiliyor? Bu sorunun cevabn vermek ancak yine Sistem Teorisinin izin verdii lde mmkn. Enerji younluunun az olduu bir ortamda genel grecelik kuramna izin veren bir uzay zaman dorusu oluabiliyor ve bu uzay zaman dorusu srekli ve blnebilir bir uzaya tekabl ediyor ve bu durum Gauss Koordinat sistemi zerinde ifade edilebiliyor, gzlemlerle uyuan bir teorinin ortaya kmas mmkn olabiliyor. Enerji younluunun yksek olduu kuantum evreninde ise genel grecelii dorulamamz salayacak bir gzlem yapma olanamz olmuyor nk bu evrende uzay srekli ve blnebilir olarak deil ancak sreksiz ve blnemez bir davran biimi gelitiriyor, dier bir deyile, enerji younluu genel grecelikte olduu biimde kuramlaan uzay zaman donduruyor, bu durumda genel greceliin formllerinin donmu bir uzay zaman iinde geerli olmas sz konusu bile olamaz. Peki Genel Grecelik formlleri kuantum alan iin tamamen geersiz mi? Bu ifadenin cevab hayr, ancak bu u anlama geliyor, kuantum alannda genel grecelik formllerinin uygulanabilecei bir uzay zaman yok, dolaysyla genel greceliin uyguland bir alan bulamadnzda bu formlleri uygulayamazsnz, yle deil mi? yleyse zetle sylemek gerekirse, genel grecelik kuram uzay zamann balad yerde balyor ve gzlemlenerek dorulanabiliyor. Kuantum teorisi ise uzay zamann donduu bir sistemin formllerini iermek durumunda ve dolaysyla da genel grecelik ile iletiimini bu noktada kaybediyor. Sistem Teorisinin bu iletiimi saladn dnyorum. Sistem dncesini kendi iinde biraz daha amlamak gerekiyor. Bu genel bir bak asnn olumasna yardmc olur. Sistemi tanmlamaya alrken referans noktalarndan ve bu referans noktalar arasnda iletiimden bahsetmitik. Bu iletiim zerine bir eyler sylemek zorunlu. Aksi takdirde dnceyi baka alanlara balamak mmkn olmaz. Referans noktalar arasnda oluan iletiim heterojen veya homojendir. Benim alkanlm byle cmleye aniden dalmak ve ana dnceyi vermek. Bu ekilde konumumuzu daha abuk belirliyoruz. Homojen iletiim zerine hayli rnek verdik. Heterojen iletiim ya da ok kullandm biimde heterojen veri iletiimi nedir? Verinin bir referans noktasndan kp baka bir referans noktas olan boluk vastasyla dier referans noktasna iletildiini dnelim. Burada boluk artk verinin k noktasndan ayrldktan sonra ald biim olarak da grlebilir. Boluk, verinin ilk bakalama uram biimidir, var noktasna ulatnda veri ilk referans noktasndan km olduu biimden baka bir eydir ve nceki halinin ne olduu zerinde tartmaya gerek yok. Daha dorusu verinin bir referans noktas gibi davranma durumu sz konusudur ve bu nce de belirttiim gibi boluk olarak karmza kar. Var noktasna geldiinde bizim bak amzdan referans noktas olarak var referans noktasn oluturan sisteme dahil olur. Bu andan itibaren veri artk bize gre referans noktas olarak davranan ayrkl bir sistem gibi alglar ve sistemin bir paras olur. Sisteme dahil olduunda ya da bizim referans noktas olarak algladmz ayrkl sistem gibi alglamas demek, balang noktas ile ilikisinin sona ermi olduu ve var noktasnn bir paras olma halidir. Var noktasn bir sistem ve o noktann ieriini referans noktas olarak alglamaktadr. Alg ayrklklarla srekli iletiim iinde olma ve bu ayrklklarla srekli olarak sistem ve referans noktas olarak iletiim kurma durumudur. Bizim bak amzla grdmz referans noktalar aras ilikinin gereklemesi iin verinin balang noktasna geri dnmesi gerekir. Bu durum gerekleirse iletiim meydana gelir zaten. Verinin geri iletilmesi durumunda ortaya yle bir sonu kar, veri var noktasnda sisteme dahil olarak o sistem ile ilikiye geer ve bakalama urar, artk balang noktasndan ktktan sonra hayli deimitir. Bu deiim tpk kuantumdaki durumlar aras gei gibi gerekleir. Veri var noktasndan karak yine boluk dediimiz duruma geer ve balang noktasna geri dner. Verinin boluk durumu nceki boluk durumu ile ayndr 15

ancak veri bakalama uramtr. Balang noktas sistemin de dahil olduunda iletiim gereklemi olur. Tamamen teorik dzeyde tanmlanan bu olayda hibir gerek cisim sz konusu deildir ve tamamen iletiim ve onun fonksiyonlar kullanlmaktadr. Burada deindiimiz nokta hayli nemli. ki nokta arasnda boluk olarak adlandrdmz ey imdi verinin bir durumuna dnt. Yukarda bahsettiim iletiimin ileyii bu ekilde ancak veri zerinde gerekleen bakalam konusu zerinde daha fazla durmak gerekiyor. Verinin bakalam iletiimin salkl olmas asndan nemli, nk iletiimin gereklemesi iin balang noktasndan ayrlan verinin bu noktaya geri dndnde hem ilk sisteme katlabilmesi hem de var noktasndaki sistem ile ilgili bilgiyi balang noktasndaki sisteme entegre edebilmesi gerekir. Ancak bu biimde salkl bir iletiim ve salkl bir sistem meydana gelebilir. Salkl iletiim, sistemi oluturan referans noktalarnn varln srdrmesini ve bu varln devamlln salayan iletiimdir ve bir referans noktasnn var olabilmesi iin iletiimin iinde olabilmesi gerekir. Bu da ancak verinin bakalamn salanmas ile olur. Doa sistemi bu ekilde iler. Bu adan doadaki iletiimin varlndan bahsedebiliriz. Bizim gzlemlerimiz ve teorimizde bu iletiim ile uyumlu olmak durumundadr. Bunun tersi bir durum da sz konusudur. Bu da veri iletiimi srasnda verinin bakalama uramas yerine bozunuma uramas durumudur. Verinin bozunuma uramas demek, boluk olarak adlandrdmz veri durumunun hem gidite hem de dnte birbiri ile eit ya da ayn kalmas veya varta dahil olduu sistemi tam olarak yanstamamas demektir ilk olarak. yleyse ayn sistem iinde boluun deiken davranmas durumu, bize sistem iinde bir bozunumum meydana geldiini gsterir. Bu sistem iindeki tek homojen noktadr ve yle kalmak zorundadr. Bunun yansra veri var noktasna ulatnda vard noktay tam olarak balang noktasna tayabilmelidir, yani dahil olduu sistem iinde gerekleen iletiimin izlerini balang noktasna iletebilmelidir. Bu durumda balang noktas var noktasn bilir ve onun varlndan emin olur. Oysa kuantum seviyesinde gerekleen deneylerde bu elde edilemiyordu. yleyse kuantum deneylerde verinin bakalam yerine bozunuma uradndan bahsedebilir miyiz? Bu sonucun kuantum fizii ile bir ilikisi yoktur. Bize elektrondan geri ulaan veriyi tayan ara, yani foton tanecii, bu ama iin yeterli olmayabilir ve bu durumda elektronun iletiim iin fonksiyonalitesi uygunsa bile veri homojen kalmaya devam edecek ve bozunuma rnek olarak verilebilecektir. Kuantum deneylerinde elde edilen verinin heterojen olmas iin fotonun gzlenmesinde baka yntemler uygulanabilir belki de. Bu fotonun tad elektron ile ilgili gizli verileri ortaya dkebilir. Bunun olup olmadn bilemeyiz ancak Sistem Teorisine gre fotonun elektron ile ilgili tm veriyi tama olasl vardr ve yukarda verilen kablo rneinin geerli olmad bir durum sz konusu olabilir. Buna gre deney aralar elektronu izlemekte yetersiz deildir ama fotonu analiz etmekte yetersiz kalyor olabilir ve tm bunlar sistem dncesinin ulat olaslklardr. nsan algs sadece sistemleri alglayabilir, nk alg da bir sistemdir. Sistemler olduklar gibidir, dinamiktir ve duraanl iinde barndrrlar. Bir sistem ve sonrasnda o sistemin fonksiyonu olan bir baka sistem meydana geldiinde, arada gerekleeni sorguladmzda, baka bir sistemin olup olmadn sorguluyoruz aslnda ve bu durum, yani iki sistem arasnda ne olutuu sorunu, gzlemci ile ilgilidir ve gzlemcinin algs ve lme aletleriyle elde ettii veri dnda veri elde edilemez. Sistemin dnda kalan hibir ey var olamayaca iin sistemlerin fonksiyonlar dnda soru sormak samadr. Evet dorusu bu, yani hareket bir sistemdir, dinamik bir sistem deildir yalnz, sadece ve sadece bir sistemdir ve sistem kelimesi dinamizmi ve duraanl ierir. Tpk Elektro Dinamiin, alan zaman deikenleri deimedii durumda Elektrostatii iermesi ve ikisinin kanunlarnn ayn olmas gibidir durum. Byle dndmzde, ortaya yle bir sonu kyor. Hareket A ve B noktas arasnda gerekleen bir sistemdir. Ancak bu adan baknca bir eksiklik daha var. O eksiklik mesafedir. Hareket, A noktas, B noktas ve mesafe ya da uzay olarak adlandrlan referans noktasndan olumaktadr. Burada gzlemcinin olduunu varsayarsak sistemdeki referans noktalar 6 ya kar. Yani;

16

A Uzay1 B

A - Uzay2 - Gzlemci

B Uzay3 - Gzlemci

imdi bu sistemin iinde oluan ilikilerin tamam bize hareketin kendisini verir. Bu bak as zel Grelilik kuramnda belirtilen Vagon yere gre hareket ediyor ve Yer vagona gre hareket ediyor yarglarnn benzeri gibi grnmekle beraber tam olarak ayn anlama gelmez, ancak bu zm iinde zel Grecelik kuramnn sonularna ulald grlyor. Farkl olan nokta ise Einsteinn Genel Grecelik kuramnda bahsettii tan yere dme hareketi ile ilgili olan analizinde var olan, ta veya herhangi bir cisim brakldnda belli bir ivme kazanarak yere der ve bu durum dnyann kendi evresinde oluturduu bir ekim alan oluturmas nedeniyle meydana gelmektedir, deerlendirmesinin daha geni halidir. Einsteina gre dnyann oluturduu ekim alan, bu alana giren taa etki ediyor ve onu kendisine doru ekiyor. (Genel Grecelik kuramnda ise Einstein ekimin her cisme ayn derecede etki ettiini ne srerek uzayn bkldn sylemenin mantkl olduunu belirtmitir.) Hareketin bu biimde aklanmas bizim hareket aklamamza ters dyor. Yani ta bir referans noktas olarak ekilme hareketi sisteminin bir paras olarak kalmal. yleyse ekilme hareketi dnya ve ta arasnda gerekleen gerilim olarak belirtilmeli. Bu durumda ekim hareketinin kayna sadece dnyada deil tan zerinde de olmal. Ancak bu durum gz ard edilebilir zira ayn analizin sonucunda ortaya cismin Atalet ve ekim ktlesinin eit olduu ortaya konuluyor. Bu da sistemin doasyla ilgili dncemizin bu ilkeyle uyumazlk gstermediini ortaya koyuyor. Yani sistem iinde var olan dinamizm ve duraanlk sadece durumsal olaylar ve temelde sistemin dinamik olduu gereinin altn bir kez daha izmem iin iyi bir rnek bu. Buraya kadar tarttmz noktalardan hareket edersek, algy genel olarak bir sistem emberi iinde deerlendirebiliriz. Bunu yaparken alg dediimiz eyin de bir sistem olduunu belirtelim. Yukarda ki rnekleri genel bir ereve iinde deerlendirirsek, aslnda dnya ve evren zerine gerekletirilen en ileri dzeyde gzlemlerin ve deneylerin, sonu itibariyle yeni sistemlerin meydana gelmesini salad aktr. yle ki, ierisi ve dars olarak balayan alg dzenei, ieride ve darda baka referans noktalar ile balantlar kurarak gelimeye ve deney sahasn geniletmeye balar. Bu bir eit zorunluluk gibidir. Bizim igd olarak tanmladmz davran biimleri, bir bakma farkl sistemler arasnda oluan iletiimin fonksiyonu olan yeni sistemlerin ortaya kmas halidir. Bu gr srekli aklmzda tutalm, analizi gerekletirirken, klasik bilimsel kavramlar terk ediyoruz. Yani nedensellik ve benzeri kavramlar brakarak yerine tamamen sistem dncesini koyuyoruz. Yani artk nedenler deil ncel ve ardl fonksiyonlar var ve ncel bir fonksiyon ardl bir fonksiyonun nedeni olarak grlmyor. Bunu belirttikten sonra deney kavramnn yerini belirlemeye alalm. Deneyin doas zerine gerekleen tartmalar burada hayati bir nem kazanyor. Deneyin ne olduunu tam olarak anlayabilmek, deneyin fonksiyonu olarak ortaya kan dnce akmlar karsndaki yerimizi ortaya koymada ie yarayacaktr. Deney genel olarak, dars diye tanmladmz uzamda ortaya kan sistemlerin referans noktalarnn ortaya konmas ve bu sistemlerin kendi dnce sistemimizdeki yansmalarnn ortaya karlmasdr. Buna ieri uzam da dahildir. Yani hem kendi iimizle hem de d dnya ile ilgili aratrmalar deneyin sahasna girer. Deney yoluyla, yani kendi sistemimizden farkl sistemleri incelemenin yansra incelediimiz sistemleri bir sistem olarak incelemekle, bu sistemleri kimi zaman kendinden kimi zaman da dolayl olgular olarak kabul etme arasnda hayli fark vardr. Yani elde edilen herhangi bir deneysel sonucun, mutlaklk, gereklik, kesinlik 17

gibi kavramlarla ortaya konmamas gerekir. Bu tr kavram nesnel merkezli dncelerin rnleridir ve ar kullanmlar dnce kirliliine yol aar. Deneysel verilerden elde edilmesi gereken ey, hakknda veri sahibi olduumuz sistemin referans noktalarnn tam olarak ortaya konmas olmaldr. Yoksa elde edilen bir veriyi bir kesinlik rts altna saklamamalyz. eitli akl yrtme biimlerinde ortaya kan verinin bu esasa gre deerlendirilmesi ok nemlidir. Burada bir rnek verecek olursak Gassendinin Institutio Logicasnda yer alan iki rnee ve bu rnek zerine yaplan yorumu buraya aktararak kendi deerlendirmemizi yapalm. Gassendi, ksaca zetlemek gerekirse, tmdengelimci ve tmevarmc mantn elde ettii sonularn bir olaslklar toplam olduunu dnyordu. Yani bu mantk yrtme biimi bize asla kesin bilgi veremezdi, hatta bu mantk biimlerini kullanarak elde ettiimiz yanl sonulara bile kesin olarak inanmamz mmkn deildi. Gassendi bu almasnda kesinliin genel olarak bizim dilimizde var olan bir kavram olduunu ne sryor olabilir ve bu noktada kendisine tam olarak olmasa bile bir yere kadar katlmak mmkn. Kesinlik kavramnn var olduunu ve sadece sistem iinde belirli referans noktalar arasnda ortaya kan sistemlerin ilettii dncelerin kesin olarak tanmlanabileceini ne sryorum. Bu biimde yaklaldnda elde ettiimiz mantksal sonular kesin olabilir ancak bir artla, sonular sadece dnceyi ileten sistemin erevesinde kesindir. Bunun dnda kendiliindenlik veya mutlaklk gibi kavramlarn yeri olamaz. yleyse kesinlik sistem dncesi iinde yeni bir anlam kazanyor. Daha nce kesin kavram bir kez tanmland m genel geer hale geliyordu, imdi ise kesinlik sadece belirli alanlar iinde kalnarak kullanlabiliyor ve gerektiinde derhal ortadan kaldrlabiliyor. Bu kullanm biimi bize kesinliin getirecei dnce faizmini yok etmemizi salayacaktr. imdi rnekleri inceleyelim. Sokrates insandr Tm insanlar hayvandr- Sokrates hayvandr. Ulalan sonu kesindir nk ortadaki nerme hem bataki hem de sondaki nermenin dengidir. Retorik bir sanattr- Her sanat yaam iin kullanldr Retorik yaam iin kullanldr. Bu kesinlikten uzak bir sonutur nk kullanl olmak ne sanatn zdr ne de evrensel bir dnce olarak ele alnabilir ve phe uyandrr. Oysa Gassendinin bu rneine verilen cevabn, iki mantk yrtmeden tretildii ve kesinliinin su gtrmez olduudur. Bu yoruma da bir yere kadar katlmak mmkndr. Mantk yrtme kalplar belirli bir sistemi ortaya koyar. Kapal bir sistem olarak ele alndnda bahsi geen kesinlik kabul edilebilir. Bu sistemin referans noktalar arasnda var olan iletiim o sistemin snrlar ierisinde kesinlik tayabilir. Ancak o sistemin dna taan sonular kesinliklerini yitirir ve kesinlik kavram snrl kullanlan bir kavram olarak ele alnr. yleyse kesinlik, mantk yrtmenin kabul edilen bir sonucu olarak deil ama mantk yrtme ile iletilen dnce sistemi iinde var olan bir kesinlik olarak ele alnmal. Bu durumda deneylerden elde ettiimiz sonular genelletirmek zorunda kaldmzda ki, bu deneyi bir ara olarak kullanlabilir klan yegane dnsel aktivitedir, yaptmz genelletirmeler ne oranda kesinlik salayabilir? Aslnda Gassendinin olaslk dncesine cevap olarak verilen ve iki nermenin karlatrlmasndan elde edilen nerme, yani ilk nerme kesindir ve ikincisi kesin deildir nermesi kesin bir nermedir dncesi, Sistem Teorisi asndan bir kant oluturabilir. Elde edilen kesinlik tamamen iki ayr nerme ve bu nermenin deerlendirilmesi (ya da gzlemlenmesi) sonucunda ortaya kan sistem iinde kesinlik tamaktadr. Bu kesinlik hala birinci ve ikinci nermenin kesinlii hakknda yzde yz emin olamamakla beraber kendi ulat sonucun kesinliinden emindir. Biz bunu kendi amzdan kant olarak grmyoruz ancak Gassendi ile ilgili deerlendirmeye katlacak olan akademisyenler asndan, Sistem Teorisinin gcne 18

bir kant oluturabilir. Gassendinin deneyin ne lde kesinlik salad sorusuna verdii cevap, kesinlik salayamaddr ve ona gre genelletirmeler de ancak olaslk olarak dnce iinde deerlendirilebilir. Ancak deneyin ulaabilecei her yerin yani evrenin tamamnn bir dnce sistemi olarak yansmasnn kendi sistemimizde zaten var olduunu dndmzde, genelletirme yapmann geerli bir temeli olduunu ve Gassendinin olaslk tmdengelim mant zerine sylediklerine tam olarak katlmayabiliriz. Fakat Sistem Teorisinin iletiim gc bu noktada ortaya kar ve Gassendiye yaplan olumsuz eletiriyi olumlu hale getirebilir. New York City niversitesinden Saul Fischerin eletirisinde ulat sonu sistem dncesi asndan Gassendinin olumsuz eletirilmesi gerekliliini dourmaz. Zira sistem dncesi de deneyin bize kesinlik salayamayaca dncesini neriyor ve kesinliin sadece deney yoluyla elde edilen iletiimin iinde var olabileceini ne sryor. Bu u demektir, deney tek bana bir kesinlik kayna olamaz ancak bir dnce sistemi ile iletiim iinde girecek sonulara ulatnda kesinlie katk yapabilir, fakat bu ulat sonularn kendinden kesinlii getirdii anlamn tamaz. Burada bahsi geen evren dncesi bilimsel anlamda tartlan evrenden biraz daha farkldr. Farkl olmasnn nedeni de bizlerin kendi algsn yanl deerlendirmesi ve ortaya kan syleme inanmamzdr. Sylem kendi bana bir sistemdir ve gerek anlamda bir iletiim analizi yaplmadan kabul edildiinde kendi bana bir evren yaratabilir. Sylemin etkisi inanlmaz boyutlardadr ve ok gldr, bu nedenle kullandmz sylemin deneyle elde edilen verilerle iletiim iinde olup olmadn ok iyi analiz etmeliyiz. Deneyle elde ettiimiz sonular zerinde dnrken deney yoluyla nesnelerin bilgisine erimeye altmz sanrz, ancak durum bundan hayli farkldr. Deney yoluyla algmzn iletiimde olduu referans noktalarna nesnellik kazandrrz, bu bizim dmzda var olduundan Sistem Teorisi erevesinde emin olduumuz referans noktalarna bir elbise giydirmek anlamnda kullanlmaktadr. yleyse evren tm sistemlerin iletiiminin toplam olarak evrendir ki bu hibir zaman Sistem Teorisi erevesi dnda kesinlik tamayacaktr. Evren dncesi ucu ak bir sistemdir ve yle kalmak zorundadr. rnein bir ilkel insann evreni ile modern insann evreni ok farkldr. Ancak bu modern insann evreninin farkl, ilkel insann evrenin farkl olduu ve d gerekliin insan algs tarafndan yaratld anlamna gelmez. nsan algs, kendi sistemi dnda kalan sistemlerle iliki kurup yeni ilikileri kefettike daha kapsayc bir evren dncesine doru yol alr. yleyse vardmz sonu, sistemin en kk noktadan en byk noktaya kadar birbirine benzedii ve dnce iletimine olanak saladdr. Buna olanak salayan ey evren diye tanmlanan bir olgu deildir, yani dnen bir evren yoktur ancak referans noktalar arasnda oluan sistemlerin arasndaki iletiimin tamam dnce iletir ve bunun toplam tek bir resimde birleir. Bu, evren dncesidir. yleyse bizim aslnda evren diye nitelediimiz ey sistemler arasnda gerekleen iletiimin ilettii dncelerin btndr, diyebiliriz. Bu nerme bir kesinlik salamaktadr ancak bu kesinlik sadece iletilen dnce sistemi iinde kalnarak mmkn olmaktadr. Dnce iletimi ya da bize anlam ifade ettiini dndmz her ey aslnda birbiri ile ilikide olan referans noktalarndan olumu sistemlerin ilikilerinin, evren diye adlandrdmz tm sistem ilikilerinin toplamnn bir paras olan alg sistemimizle kurduu iletiimden kaynaklanmaktadr. Bunun dnda algya eitli biim ve ierik katma abas yersiz grnmektedir. Alg bir sistem olarak evren dncesi iletimine katkda bulunan tm sistem iletiiminin bir parasdr ve bu erevede deney yoluyla elde edilen bilgilerin kesinliinden phe etmek yersizdir. Bunu daha net biimde ortaya koymamz gerekirse, grme yoluyla algladmz bir nesnenin gerekliinin sorgulanmasnn evren dncesinin iinde bu yerinin belirmi olmas dolaysyla gereksiz olduudur. Masa bizim zihnimizde oluan bir gereklik deildir ancak bir referans noktas olarak dnce ileten bir sistemin paras olarak ya da kendi bana bir sistem olarak alglanabilir. Bu alglama masa dncesi deneyiminin gerekliini ortaya koyar. Grme yoluyla algladmz herhangi bir nesne iki biimde ortaya konabilir ve gereklii snanabilir. Birincisi kendisi bir sistem olarak deiik paralar arasnda oluan iletiimin dnce biiminde iletilmesinin deneyde ortaya konmas yoluyla ya da bir referans noktas olarak deerlendirilerek 19

daha geni bir sistem iinde dnce iletiminin bir aya olarak. Bu durumda masann olduuna bizden baka tanklk eden birisi yoluyla masa bir referans noktas haline gelir ve daha geni bir sistem iinde daha kesin olarak tanmlanabilir. Daha zor bir rnek verelim; herhangi bir sebepten dolay hayali bir cismin tam karmzda durduunu grdmz varsayalm. Bu yksek ateten kaynaklanabilecei gibi bir eit ruhsal rahatszlktan da kaynaklanabilir. Bu cismin hayali mi olduunu yoksa gerek mi olduunu sorgulamak bizi elikiye drecektir. Eer baka birisi bunun varln onaylamazsa yani nesne daha geni bir sistem iinde bir gzlemci tarafndan referans noktas olarak deneye tabi tutulmazsa, o nesneye gereklik payesi veremiyoruz. Ancak bu, o nesnenin gerek olmad anlamna gelmiyor. Ancak o nesne dncesini ileten dncenin gereklii kesinlik olarak ele alnabilir. Nasl hafzaya kaydedilen grntler, nesnesinden bamsz olarak belirebiliyorsa, hayali olarak adlandrlan nesnelerin de bir sistem olarak ya da bir sistemin paras olarak adlandrlmasnda bir sorun yoktur ve bu nesnelerde gereklik ve kesinlikten payn alr. Ancak, sistemler genele doru gittike, yani daha geni bir sistem ana dahil olarak daha geni bir dncenin paras olmaya baladka, belli temel zelliklere sahip sistemlerin kaldn ve dnce ileten ou sistemin dier sistemler iinde kaybolduklarn grrz. Yani hayali olarak adlandrlan nesne, daha geni bir sistem iinde yerini bulamayacaktr nk dier sistemler ile iletiim iinde olamayacaktr. En azndan hayali olarak adlandrld bir yapda o nesnenin baka sistemlerle iletiim iinde olup olmad bilinemez ve bu hemen hemen her sistem iin de geerlidir. Gassendinin ortaya koyduu belirsizlik bu belirsizliktir ve Gassendi bu zorluu olaslk kavram yoluyla amtr. Biz ise en genel sistem olan evren dncesini ileten sistemle iletiim kuramayan sistemleri yok diyerek tanmlyoruz. Bu sistemlerin kesinlikle balantlar yokluklarndan kaynaklanmaktadr. Yine tekrarlayalm bu kesinlik tamamen evren dncesini ileten sistemin referans noktalar arasndaki iletiim ile snrldr. Snrl bir kesinliktir ve mutlaklk zellii yoktur. Bu balamda, yokluun belirleyici zelliinden yararlanyoruz. Hegelin exceptions posit the rule diye tanmlad nerme burada karmza kyor. Eer bizim doal diye algladmz bir deneyin dnda gerekleen bir oluumla karlarsak bu kural deitirmez. Zaten bu oluumlar daha geni sistemler iinde yerini bulamayacandan dolay, genel dnce iletimine de herhangi bir zarar vermez. Buradan ulatmz bir baka sonu da nceki akl yrtmelerden elde ettiimiz bir baka dnceyle iletiime gemi durumda zaten. Bir eyin ya da referans noktasnn kesinkes gereklii, o eyin hem heterojen hem de homojen iletiimde bulunabilme yetisinden kaynaklanyor. yle ki, her ne ekilde elde edilmi olursa olsun bir ayrklk, hem sistem olarak davranp heterojen bir veri iletiimde bulunurken, ayn zamanda bir referans noktas olarak davranp homojen bir veri iletiimine olanak salyorsa kesinkes vardr ve gerektir ve bu gereklik o sistem iinde ancak mutlak olarak kabul edilebilir. Burada elde ettiimiz sonucun felsefe tarihini yzyllar boyunca megul etmi ve bilimsel dnceyle arasn duvar ekmi olan eksikliini giderdiini dnyorum. Genel olarak baktmda Sistem Teorisinin inanlmaz gl ve bir o kadar da tehlikeli olabilecek bir dnce yapsna temel oluturduunu dnyorum. Neden tehlikeli olduu konusunda girmiyorum ki bu durumda zaten o tehlikeyi yaratacak ortam hazrlam olurum. Ortaya koyduumuz tablo belirginlemeye balad. Artk etrafmzda olup biteni nasl deerlendireceimiz konusunda daha ok dnce sahibiyiz. Unutmayalm ki bu dncelerimiz de bir sistemin referans noktalar olarak ele alnabilecei gibi kendi bana da bir sistem olarak ele alnabilir. Analizimizin temeli bu dncelerin referans noktalarnn tanmlanarak sistemin ortaya konmas esasna gre yrdn de belirtmekte fayda var. Buraya kadar elde ettiimiz sonular bir yandan bilimsellii korurken bir yandan da bilimsel dncenin kesinliinin snrlar olduu dncesini iletiyor. Bu nemli nk bilimsel dncenin oluan kalplar ierisinde yn bulduu dncesi hayli yanl sonular ortaya koyar ve bu genel olarak aydnlanmann da en byk rahatszldr. Aydnlanmann deerlendirmelerinin kesinlii sadece belirlenebilen referans noktalar arasndaki iletiimin iinde geerlidir ve bu kstl kesinlii tamamen genelletirerek iletiim iinde olmadmz bir evren dncesine mal etmek byk sorunlar dourur. rnein deneylerle elde edilen verilerle ilgili nermelerin can damar nedensellik (Law of Causality) ilkesi sadece kstl bir kesinlie sahiptir, tabii kstl kesinlii kesinlik olarak kabul ederseniz. Sistem dncesi 20

nedenler yerine ncel fonksiyonlar ve ardl fonksiyonlar koymaktadr. Bir olayn sebebi olarak grlen ey aslnda o olayn ncel fonksiyonudur ve ok daha geni bir dnce iletim sisteminin paras olarak grlmelidir. rnein suyun kaynamasnn nedeni s enerjisinin su molekllerine iletilmesi durumu mudur? lk bakta evet diyebileceimiz bu olay ok geni dnce sistemlerinde sakatlklar dourmaktadr. Is enerjisinin belirlenimi bir ncel fonksiyondur, daha sonra su moleklleri ile ilikisi bir ardl fonksiyondur. Molekllerin s enerjisi ve genel olarak enerji ile iletiimde ortaya kan fonksiyonlar bir baka konudur ve sonuta deneyin salt nedensellikle aklanmas eksik deerlendirmeye yol aar. Bu ilikinin evren dncesine doru adm adm giden karmak bir dizinin paras olduunu syleyebiliriz. yleyse deneysel anlamda kesinlik yoktur ve Gassendi bu adan hakldr ancak ncel ve ardl fonksiyonlar olarak belirlendiinde bu oluumda kesinlik ortaya kar. Sistem Teorisinin dier felsefede ya da bilimlerde ortaya kan dncelerden ayr kendi bana bir dnce olmadn ve kullanlabilirliinin zaten bu disiplinlerin iinde bir ekilde mutlaka korunmu olmas gerekliliine balayabiliriz. Sistem Teorisi aslnda var olan bir iletiimin ortaya konmas olarak ele alnabilir ve bu iletiimin tek bana ilikiler olarak deil ama bir iletiim platformu olarak ele alnmas zorunludur. Yani farkl konularda birbiri ile ilikisiz gibi grnen dnceler arasnda iletiim salayabilecek ve bu iletiim sayesinde doru dnceye ulamamz salayacak bir platform olarak hayal edebiliriz. Sistem Teorisi ile ortaya koyduum iletiimin yansmalarn ok sayda tartma ortamnda rastlamak mmkn. Bu tartmalar hem doa bilimlerini hem de sosyal bilimleri kapsyor. Ancak kimi zaman Sistem Teorisi ile elde edilebilecek aklamalara ulalm olsa bile bu sonular herhangi bir salam bir temel oturmu izlenimi uyandrmyor ve iyi bir diyalektik mantk rencisinin rahatlkla rtebilecei savlar ieriyorlar. Bu her ne kadar o savlarn yanlln gstermese de tartlabilirliini gsterir ve bu bile, kesinlik ihtiyac duyulan bir yerde bize zorluk karabilir. yleyse Sistem Teorisi bize bunu veriyor, sistem iinde kesinliin ta kendisi. Zaten ihtiyacmz olan ey de bu ve sistem d diye bir kavrama da gerek yok. Bu aamadan sonra deiik konularda ortaya kan tartma ve eletirilere aada yer vererek bu tartmalara bir de Sistem Teorisi asndan bakalm ve bizi tatmin edecek sonulara ulap ulamayacamz grelim.

Sistemin znel Doas ve Snrlar : Genel Olarak Sistem Dncesi

Doa bir sistemdir. Doa, onu oluturan en temel ayrklk her ne ise sistemleme eilimi gsterdii iin bir sistemdir. Bu eilimin kaynan daha sonra konuacaz. Ancak doay oluturan her ey yine bir sistemdir. Bu sadece fizik alannda deil kavramsal alanda da ayndr. Doa bir sistemdir dedik ve bunun yansra Doa dncesi de bir sistemdir demeliyiz. Burada sistem kelimesini kullanrken eylerin sistem biiminde ve referans noktas biiminde davranmasnn dnda genel olarak sistemi inceliyoruz, zira genel olarak referans noktas mmkn deildir. Bunun mmkn olduu durumu biz belirleyemeyiz zira referans noktas sisteme dahildir. Doann bir sistem olmas ve doa dncesinin bir sistem olmas iki farkl ve kout nermedir. Doa ya da evren dediimiz sistem, bir dier adan insan beyni iin alglama biimidir. Ancak alg tarafndan yaratlan bir ey deildir zira algnn kendisi de bir sistemdir ve referans noktalar aras iletiimin bir fonksiyonudur. Bu metinde genel olarak sylenmek istenen, sistemin dinamik olduu ya da referans noktalarndan oluan iletiim dzleminin sistem olduudur. En basit anlamyla sistem birden ok referans noktasndan oluan, bu referans noktalarnn birbiri ile iletiim iinde olduu ve kendi ilerinde yaptklar tanmlarn, d referansa dayanmas nedeniyle bal olduu yapdr. Sistem ile iletiim iinde olan hibir nokta bu sistemden ayr olarak dnlemez, dnld durumlarda elikiler ortaya kar. Algya dahil olan her ey ve alg da, eylerin referans noktas olarak davrand hallerinin oluturduu sistemlerdir. Dolays ile rettikleri sonular da sisteme dahil olur ve iletiim dzlemi olarak alg, bozunuma urayabilir. 21

Sistemin bir alglama biimi olmas bize unu ifade etmeli, fiziksel gereklik, bu gerekliin kavramsal dzlem zerinde tanmlanabilir olmas ve bu ikisi arasnda oluan nedensellik ilikilerinin sorgulanmas srasnda ortaya kan elikili gzlemlerin bizi yanlgya drmemesi gerekiyor. Buralar biraz skc olacak galiba. Deneyin alanna giren ilk saha, fiziksel olarak etkileim iinde bulunduumuz maddelerin oluturduu gerekliklerin sahas. Daha sonra da bu gerekliin tanmland ve retildii yer olarak ortaya koyulan insan aklnn sahas. Bu durum Kantta Fenomenler ve Numenler dnyas olarak belirtilmitir. Yani elimizde var olan dokunulabilir eylerin meydana getirdii dzlem ve bizim dokunamadmz ancak dorudan bizimle ve gereklik olarak tanmladmz dzlemle balantl olan kavramlar dzlemi. Bu trden tartmalarn geldii en son nokta genelde, gerekliin insan akl tarafndan yaratld ve bunlar yaratrken kendi beynimizin snrlamalar iinde hareket ettiimiz varsaymnn ortaya konmasdr. Bu gr zaman zaman farkl noktalara ekilerek bol bol speklasyon yaplr. Gereklik, beynimizdeki her tr dnce yapsnn olumasnn nedeniymi, buna rnek olarak grdmz ryalar gsterilir, gibi anlatlr. Ya da kimi dnrler beynin yaps nedeniyle d dnyay sahip olduumuz yetiler yoluyla algladmz ve aslnda gereklik olarak adlandrdmz eylerin bu kavramsal yapnn ncelinde oluan bir fonksiyon olduu yolunda aklamalar yaplr, yaplmtr. Her iki taraf da hakl aslnda. Bunun neden byle olduunu aladktan sonra, hakl olan bu iki grn zerinden atlad alana geelim. Bunu yapmak iin Zenodaki dncemizi hatrlayalm. Orada bahsi geen yapnn yerine yani referans noktalarnn yerini kavramlar alrsa ne olur? Kavramlar arasnda oluan sistemlerin yaps ile fiziki cisimler arasnda oluan sistemlerin yaps ayn mdr? Burada vereceim rnek nceki yazda gemiti. nsan, Toplum ve Devlet arasnda oluan sistemi tekrara ele alrsak, paradoksta meydana gelen sisteme benzer bir sistemin ortaya km olduunu gryoruz.

nsan Uzay1 Toplum Toplum Uzay2 Devlet nsan Uzay3 Devlet

Evet, kavramlar dnyas arasnda bir sistem meydana getirdik ve burada dikkati eken bir nokta, insann bir gereklik olarak deil, kavramsal bir referans noktas olarak ele alnddr. Buna toplumsal insan diyelim ve geelim. Burada bir sorun yok. Ancak Zeno paradoksuna neden olan durum yani referans noktalarndan birisinin sistemin dnda braklmas hali ve bu nedenle bir eliki meydana gelme hali bu sistemde yoksa bile gerekleme olasln byk oranda barndryor. Evet, kavramsal sistemlerde referans noktalarndan birisinin sistemin dnda alglanmas olasl mevcut ve bu olasln zaman zaman gerekleip sorunlar yarattna phe yok. Yukarda bahsettiim veri iletiimi, bu sistem iinde ilemekte ve uzay olarak adlandrdmz dzlem zerinde akmaktadr. Uzay olarak adlandrlan dzlem duraan olmayp, verinin iletilme biimidir aslnda. Yani bu referans dzlemleri bakalama urayarak veriyi iletirler.. Ancak dnn, bakalaan uzayn bittii noktaya arpan veri sourulup tekrar yaynlanmyor ve aynen bir duvara arpm gibi geri dnyor, bu durumda dzensizlik ve ar geni apl bir dalgalanma gerekleecek ve iletiim sorunu oluacak, sistem kendiliinden fonksiyonalitesini yitirecektir. 22

Burada hayli yeni bir rnekle konumumuzu glendirelim. New Scientist dergisinden bir alntdr bu. Yaplan deneylerde bakterilerin bal olduklar bakteri kolonileriyle iletiim iinde olduklar takdirde, antibiyotiklere kar savunma mekanizmas gelitirdikleri, koloni ile balantlar kesildii takdirde, antibiyotikler tarafndan imha edildikleri gzlenmitir. Bunun deneyle gzlenmesi iin bir dzenek hazrlanmtr. Ortada iki kap ve bu iki kap arasnda boluk bulunmakta. Kabn birinde bakteriler ve antibiyotikler, dierinde de bakteri kolonisi bulunuyor. Aralarnda boluk olduu srece koloni ile iletiim iindeki bakteriler antibiyotiklere kar savunma yapp hayatta kalyor. Ancak bu boluk bir tahta blokla kapatldnda iletiim ortadan kalkyor, bozunuma uruyor ve sistem, yani koloni ve tekil bakteriler arasndaki iletiim dzlemi ortadan kalkarak, fonksiyonalitesini yitirmi oluyor. Grld zere bizim iin boluk olan ey baka bir sistem iin bir iletiim dzlemi olabilir ve zaten bu byledir. Uzay olarak adlandrdmz ey aslnda sistemlerin birbirine baland bir iletiin dzlemidir ve sistemin dinamik bir parasdr. Bu metnin balarnda kavramlar dzlemiyle gerekler dzlemi arasndaki elikili durumdan bahsetmitim. Benim geldiim sonu bu ikisi arasnda bir eliki olmad ve birbirini besledii, kout hareket ettiidir. Bu iki dzlemi birbirinden ayrmaya gerek yok. Burada ulatm sonucu, kavramlar ve gerekler dzlemi, Genel Olarak Sistemin bir fonksiyonudur, biiminde formle edebiliriz. te esas aratrlmas gereken noktaya gelmi bulunuyoruz. Kavramlar ve gereklerin, yani birbirine kout iki dzlemin de tabi olduu bir baka dzlemin var olup olmad sorusu nemli bir soru olarak karmza kyor. Bunu bulmak iin, algnn her halinde bir sistemin meydana gelip gelmediini ve her gzlemin bir sistem meydana getirip getirmediini soralm kendimize. Yant evettir. Bilincimizde olsun ya da evrende, srekli olarak sistemler meydana gelmekte. Bunun algnn bir oyunu olup olmadn bilemeyiz nk bir gzlemci olarak kendimizi gzlemleme olanamz hayli snrl sanrm. Ancak sistemi mmkn olduunca grnr hale getirirsek, karmza kard zorluklar amada nemli ip ular elde etmi oluruz. Sistem, dnce ilettiinde Sistemann bir paras haline gelir. Sistema dnce ileten en byk sistemdir ve bunun bilimdeki ad Evrendir. Sistemann fonksiyonlar olan sistemler, sistemiktir ve bu referans noktalarnn oluturduu sistemlerin dnce ileten biimidir ve Sistemann fonksiyonudur... Bunu biraz daha aarsak Sistema, Genel Olarak Sistemin bir fonksiyonudur. Unutmayalm, Genel Olarak Sistemi tam olarak aklayamyoruz ancak onu isimlendirebilir ve hakknda varsaymlarda bulunabiliriz. Bunu yaparken dnce iletimi kavramn kullanacam. Bilirsiniz, doay inceleyen bir beyin doadaki dzene, estetie uyuma hayran kalr. Ancak bunun yansra doada var olan kaotik yapy gzlemlemekten de vazgeemez. Bu ikisi arasnda skp kalr disiplinler. Oysa bu trden skmalar amann bir yolu var. Dnce sadece insan beynine ait bir zellik deildir. Kendimizin dnsel fonksiyonlaryla karlatrdmzda daha ilkel olmakla beraber dnce ileten oluumlara ya da artk biliyoruz, sistemlere rastlarz. rnein bir kedinin kendi yavrusuna eitim vermesi, dnce ileten bir sistemdir. Bir sistemin dnce iletebilmesi iin iletiim yeteneinin olmas gerekir. letiim yetenei olan her sistem dnce iletir ya da dnce bir iletiim biimidir diyebiliriz. Ancak bu trden davranlar, yani hayvanlarn insanlara benzer hareketlerde bulunmas, bir baka deyile dnce ileten sistemlerin merkezi olmas durumu kafalar kartrabilir. Hayvanlar da dnr m gibisinden garip sorular bile sorabilir insanlar. Ne sama deil mi byle bir soru sormak? Tabii ki dnrler, hatta bitkiler de dnr ve hatta evren dnce ileten bir varlktr. Biraz ileriye gittiimi dnebilirsiniz ancak ben buradan zeki beyinlerin sylediklerimi nasl da grafik haline getirip anlamlandrdn ve beni anlamaya baladn hissedebiliyorum. Durumu daha anlalr dzeye getirmenin yarar var diye dnrsek unu ekleyelim; eyler genel olarak iki ana zellik gsterir. Buna zellik deil de eilim dersek daha yararl olacak. eylerden kastm her eyi, fiziin gzlemleme olasl bulduu, deneyin sahasna giren her eyi kastediyorum; kaotik ve sistemik eilime sahiptir. eylerin kaotik zellik gstermesi hali, iletiime ak olmayan sistemler oluturabilme olaslklar, sistemik zellik gsterme eilimi de iletiime ak sistemler oluturma olaslklardr. Bu olaslklarn olumas iin ne gibi artlar gerektii ise bilimin teknik olarak fonksiyonu ile mmkndr. Pekala biliyoruz ki, bizim kaotik olarak 23

algladmz sistemler alglayamadmz bir iletiim a iinde yer alyor olabilir. rnein hayalimizde canlandrmann bile neredeyse imkansz olduu younluktaki quark yldzlar (bu ok yeni bir bulu ve henz onu aklayacak bir bilimsel teori gelitirilmedi) bile kaotik bir zellik gstermelerine yani herhangi bir iletiim olana barndrmyor olmalarna ramen (bu yeni bulgular neticesinde) maddenin yeni bir biimi olarak adlandrlyor olmasna ramen evrensel Sistemann bir fonksiyonu olarak grlebilir. Madde kavram ile ilikilendirilebiliyor olmas, quark yldzlarnn da Evrensel Sistema iinde belirlenim zelliine sahip olduunu gsteriyor. Eer bir ey tanmlanabiliyorsa, bu onun dnce ilettii anlamna gelir ve bu tanmn doru olup olmamas nemli deildir. Tanm doruluu biraz da gzlemcide gizlidir. Bir tanm ancak Evrensel Sistema ile ilikilendirildiinde doru olabilir. Entropinin ikinci yasas yani eylerin srekli olarak bozunuma urad nermesi benim amdan farkl enerji dzeylerinde sistemlerin olumas olarak grnyor. Buradan ulatmz sonu arpc olabilir gibi geliyor. Yoksa eylerin kaotik zellikleri yok mu? eyler genel olarak sistemik bir eilim mi gsteriyor? Eer zihnimizde canlandrdmz kaos resimleri ve grafiklerinin baka dzeylerde meydana gelmi ve iletiime ak yani dnce ileten sistemler olduu fikrine uyuyorsa, eylerin sistemik bir zellik gsterdiini iddia edebiliriz. Bu noktay ak brakmakla beraber benim pozisyonumun sistemik zellik gsterdiinden yana. eylerin sistemik eilim gstermesi durumu bu metnin ierii asndan, Genel Olarak Sistem hakknda bir ip ucu olabilir, yani iletiimin ya da baka bir deyiler dnce iletiminin evrensel bir olgu olduunu iddia edebilir miyiz? Buradan u anlalmasn: Evren dnen bir varlktr ve kendi iinde kapal bir yapdr. Bu dnceye kendimizi kaptrmak, dncelerimizi ar nesnelletirmek ve ilerlemenin nn kapamak anlamna gelir. Elimizdeki verilerin buna izin vermesi hali, bence mutlak anlamda nesnelletirmeye hakllk kazandrmaz. yleyse eylerin kendi balarna bir doas olmad ve genel olarak sistemik zellik gsterdiklerini ve bunun gzlemlenebilen her dzeyde, oluturulabilen her kavramda byle olduunu ifade edebiliriz. Evren dncesi, Sistema olarak, Genel Olarak Sistemin nedensellik ilikisi olmad halde- fonksiyonudur nermesini bir keye yazalm. eylerin genel olarak sistemik eilim gstermesi, dnce iletmeleriyle kouttur. Ancak bu Genel Olarak Sistemin bir dnce iletimi kayna olup olmad hakknda kesin bir bilgi vermez. Genel Olarak Sistem, eyler arasnda bir iletiim ortaya kmasn salarken, bunun dnce ileten bir yap olmasnn herhangi bir tarafa atfedilmemesi gerekir bu aamada. Doa yasalarnn bir dnce iletiyor olmas, yani sistemik ve analiz edilebilir ve alglanabilir bir zellik gsteriyor olmas, bu metin asndan, eylerin sistemik eilimlerinin ve bu eilimin dnce iletebilirliinin bir gstergesidir. Dncenin sistem olarak ancak referans noktas haline gelmi eylerle mmkn olduu ve eylerin ancak sistemik eilimleriyle dnce iletimini ortaya kard, dnceyi oluturan referans noktalarnn sistemik eilim gstermesinin kaynandaki Genel Olarak Sistemin birbirinden farkl eyler olduunu ne srmek, u aamada