byzantios

Ο Δ. Κ. ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ ΣΤΗ ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΔΙΕΞΟΔΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ

Μαρτυpiss των χρόνων 1827 - 1845

Γεννημένοι στην Κωνσταντινούπολη την τελευταία δεκα

ετία του 18ου αιώνα, με καλή παιδεία και εφόδια γλωσσο

μάθειας αλλά και κατάρτιση στην τέχνη της αγιογραφίας,

διερμηνέας προεπαναστατικά στην αυλή του μπέη της Τύνι

δας, ο Δημήτριος Χατξηκωνσταντή Ασλάνης, αλλιώς Δ. Κ.

Βυζάντιος κατά την ετιίσημη μετονομασία του δηλωτική της

καταγωγής του, αποβιβαζόταν στην Πελοπόννησο τον Μάιο

του 1821 υπακούοντας στο προσκλητήριο του Αγώνα της

ελληνικής ανεξαρτησίας. Έχοντας φέρει σε αίσιο πέρας τις

στρατιωτικές και πολιτικές αποστολές που του ανατέθηκαν

τα αμέσως επόμενα χρόνια στον Μωριά και κατακτώντας με

τις ικανότητες και τον χαρακτήρα του την αναγνώριση των

διοικητικών αρχών της Επανάστασης, ήλθε κάποτε η ώρα να

του εμπιστευθούν και πιο εξατομικευμένες αρμοδιότητες,

όπως αυτήν του Γραμματέα του Εγκληματικού Δικαστηρίου

στο Ναύπλιο (1826) - αξίωμα που π α ρ ά το βραχύβιο του του

ενέπνευσε ασφαλώς την ιδέα να αναπαραστήσει την βασική

υπόθεση της Βαβυλωνίας σε σκηνικό ανακριτικού γραφείου.

Έκτοτε ως την απελευθέρωση αλλά και μετά την ίδρυση του

νεοελληνικού κράτους θ α προσφέρει τις υπηρεσίες του στην

πατρίδα από υπεύθυνες θέσεις δημόσιου λειτουργού σε διά

φορες περιοχές της Πελοποννήσου και της Στ. Ελλάδας. Στο

τελευταίο αυτό διάστημα θ α αναδειχθεί και το συγγραφικό

72 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Ν. ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ

του ταλέντο, που, πέρα από κάποια πρώιμα στιχουργήματα

και μεταγενέστερα πεζά, επρόκειτο να γεννήσει υψηλότερες

δημιουργίες με π ρ ώ τ η τη θεατρική σάτιρα της Βαβυλωνίας

(1836). Παράλληλα ξεκινούσε και ο κύκλος των αναθέσεων

για αγιογράφηση εκκλησιών7 6

Με τους τρεις ακριβώς τομείς της επαγγελματικής σταδιο

δρομίας του Βυζάντιου, διοίκηση, συγγραφή, εκκλησιαστική

ζωγραφική, έχουν να κάνουν τα κείμενα που δημοσιεύονται

σε επίμετρο στο παρόν μελέτημα. Θησαυρισμένα από έντυ

πες και αρχειακές πηγές, είναι, α π ' όσο γνωρίζω, άγνωστα

στην έρευνα και, εκτός από ένα, τα υπόλοιπα φέρουν την

υπογραφή του. Τα περισσότερα κομίζουν νέα στοιχεία για το

πολύπτυχο των δραστηριοτήτων του και επιπλέον δίνουν

απαντήσεις για κάποια ζητήματα που έχουν αποτιμηθεί δια

φορετικά από τους μελετητές. Ό λ α όμως αντανακλούν τον

λαβύρινθο των δυσάρεστων εμπειριών και εμποδίων που είχε

να αντιμετωπίσει ένας πολίτης με τον ασυμβίβαστο χαρακτή

ρα του Βυζάντιου καθώς διεκδικούσε τα δικαιώματα του

απέναντι στο έργο του και τη ζωή τόσο κατά την περίοδο της

Επανάστασης όσο κυρίως στα πρώτα χρόνια του νεοσύστα

του βασιλείου. Το ελληνικό κρατίδιο, που μόλις άρχιζε να

συγκροτεί τις υποδομές του διοικητικού του μηχανισμού, το

θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του και την πολεοδομική οργά

νωση της πρωτεύουσας του, αλλά με μια καταχρεωμένη οικο

νομία που δεν διέθετε προοπτικές ανάπτυξης λόγω κυρίως

76. Για τα βιογραφικά του Δ. Κ. Βυζάντιου βλ. την εισαγωγή του Σπ.

Ευαγγελάτου στην έκδοση τηε Βαβυλωνίας, όπου και η προηγούμενη

βιβλιογραφία. Βασική πηγή τηε δράσης του στην Επανάσταση και την

καποδιστριακή περίοδο αποτελεί η αφήγηση του συμπολεμιστή του πρω-

τοσυγγέλου Αμβρόσιου Φραντζή, Επιτομή τηε ιστορίας της αναγεννηϋεί-

σης Ελλάδος, τ. Α' - Δ', Αθήνα 1839-1841 (φωτομηχανική ανατύπωση,

Αθήνα 1976).

Δ. Κ. ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ ΚΑΙ «ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ» 73

των επαχθών βαρών και των συνεπειών του εξωτερικού

δανεισμού7 7, συντηρούσε ένα δημόσιο ταμείο και ένα οικονο

μικό περιβάλλον ανίσχυρα να ανταποκριθούν ανεκτά στις

ανάγκες και τα αιτήματα των υπηκόων του, ιδίως των απο

κλεισμένων από την αγορά εργασίας, τροφοδοτώντας κλίμα

αβεβαιότητας, μεμψοιμιρίας και απογοήτευσης και μάλιστα

ανάμεσα σ' εκείνους που είχαν αγωνιστεί για την ελευθερία

της Ελλάδας.

1. «Είδον να ενταφιάζεται η αλήθεια».

Το πρώτο κείμενο είναι το μόνο που προέρχεται από την

εποχή του απελευθερωτικού Αγώνα και αναφέρεται σε μια

γνωστή πτυχή του οργανωτικού οργασμού που διέκρινε την

ηγεσία της Επανάστασης: στην τελευταία από τις αποτυχη

μένες προσπάθειες να συσταθεί νομισματοκοπείο, στην

οποία είχε ενεργά εμπλακεί με διαταγή της Κυβερνήσεως ο

Δημ. Βυζάντιος, τότε Διευθυντής της Γραμματείας επί των

πολεμικών 7 8 . Η Αντικυβερνητική Επιτροπή της «Ελληνικής

Πολιτείας» με έδρα την Αίγινα είχε προωθήσει με το υ π ' αρ.

528/ 28.9.1827 έγγραφο της στη Βουλή σχέδιο για τη ίδρυση

νομισματοκοπείου συνοδευόμενο με σχετική αναφορά του

Βυζάντιου και συνημμένα τρία νομίσματα, χρυσό, αργυρό και

χάλκινο, που οι παραστάσεις τους είχαν σχεδιαστεί από τον

ίδιο και χαραχτεί από τον σφραγιδοποιό Αναγνώστη Λιναρ-

δόπουλο, αναμένοντας τις παρατηρήσεις και τη γνωμοδότη

ση του σώματος. Λεπτομερέστερες πληροφορίες -αναφερό

ταν στο έγγραφο της Αντικυβερνητικής Επιτροπής- θα μπο-

77. Γ. Β. Δερτιλήε, Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, τ. Α', Αθήνα 2005,

σ. 107 κε.

78. Γ. Δ. Δημακόπουλοε, Προσπάϋειαι νομισματοκοπίαε κατά την

Ελληνικήν Επανάστασιν, Αθήνα 1963, σ. 61 - 63


ρούσε να δώσει προφορικά στη Βουλή ο συντάκτης του σχε

δίου. Και ενώ ο Λιναρδόπουλος είχε αρχίσει να προμηθεύε

ται τα απαραίτητα εργαλεία πριν ακόμη αποφανθεί η Βουλή

για την υλοποίηση της πρότασης του Βυζάντιου, στη συνε

δρίαση της 8 Οκτωβρίου 1827, όπου τελικά συζητήθηκε η

πρόταση, αποφασίστηκε το σχέδιο να τύχει περαιτέρω επε

ξεργασίας από εννεαμελή βουλευτική επιτροπή που συγκρο

τήθηκε για τον σκοπό αυτό. Δεν είναι γνωστό αν η τελευταία

υπέβαλε ποτέ το πόρισμα της, αλλά το ζήτημα της κοπής

νομισμάτων θ α λυνόταν πλέον οριστικά με την ανεξαρτησία

της Ελλάδας και την άφιξη τον επόμενο χρόνο του Ιωάννη

Καποδίστρια.

Ωστόσο ο Βυζάντιος αισθάνθηκε αδικημένος από την

παρουσίαση του θέματος στα πρακτικά της Βουλής δημοσι

ευμένα στο επίσημο κυβερνητικό όργανο, τη Γενική Εφημερί

δα ms Ελλάδος79 και θέλησε να εκφράσει τη δυσαρέσκεια

του διαμαρτυρόμενος. Είχε αποσιωπηθεί στο κείμενο η συμ

βολή του, ενώ, όπως τονίζει στη διαμαρτυρία του στο φύλλο

77 του ίδιου εντύπου, είχαν δαπανηθεί «όχι ολίγοι καιροί,

κόποι και έξοδα» τόσο για την εκπόνηση του σχεδίου όσο και

τη φιλοτέχνηση των νομισμάτων. Υπερασπιζόταν έτσι το

δικαίωμα του δημόσιου λειτουργού να διεκδικεί το μερίδιο

προβολής που του αναλογούσε για τη συνεισφορά του στην

προώθηση σημαντικών υποθέσεων, όπως αυτή που αφορού

σε την κοπή εθνικού νομίσματος, όταν μάλιστα για τη διεκπε

ραίωση της κυβερνητικής εντολής εργάστηκε, όπως γράφει, με

πλήρη ανιδιοτέλεια («καμμίαν άλλην απόλαυσιν δεν μ' έδι-

δεν») και επιπλέον με προσωπική οικονομική του επιβάρυν

ση 8 0 . Θα του ήταν αρκετή και μόνο «η διά του τύπου δημοσί-

79. Αρ. 74/5.11.1827, σ. 295.

80. Εδώ επιβεβαιώνεται ο Αμβρ. Φραντξήε όταν ομολογεί «τον υπέρ


ευσις της αληθείας», αλήθεια που είχε αποκρύβει στο δημοσι

ευμένο στον τύπο κείμενο των πρακτικών της Βουλής.

2. «Πάσα μετατύπωσις ή παραμόρφωσα... παρανόμημα

αρπαγής... ιδιοκτησίας».

Το δεύτερο κείμενο, η «Ειδοποίησις», καταχωρισμένο στην

εφημερίδα Φήμη των Αθηνών τον Αύγουστο του 1838, αποτε

λούσε αφενός διαφημιστική αγγελία για την έκδοση της δεύτε

ρης κωμωδίας του Βυζάντιου, του Σινάνη (1838) -ήρωας της ο

ομώνυμος γερο-τσιγγούνης- και για την επικείμενη αναθεωρη

μένη επανέκδοση της Βαβυλωνίας (1840), περισσότερο όμως

αυστηρή προειδοποίηση προς τους επίδοξους ή υπαρκτούς

καταπατητές των πνευματικών δικαιωμάτων του επί των δύο

έργων. Και αν στην περίπτωση του Σινάνη, η προειδοποίηση

είχε σκοπό να δράσει προληπτικά μετά τις πληροφορίες ότι

κάποιοι σχεδίαζαν να ανατυπώσουν την κωμωδία εντός ή

εκτός Ελλάδος, στην περίπτωση της Βαβυλωνίας η καταγγελία

για παράνομη ανατύπωση της είχε ονομαστικό παραλήπτη:

την εξέδιδε στη Σμύρνη ο Π. Μ. Κλάδος με βάση την πρώτη

έκδοση του 1836, που όμως, όπως υπογράμμιζε ο Βυζάντιος,

θα αχρηστευόταν ύστερα από την επικείμενη δική του διορ

θωμένη, συμπληρωμένη και ευχρηστότερη δεύτερη έκδοση8 1.

Προκειμένου να αποτρέψει οποιαδήποτε απόπειρα εκμε

τάλλευσης των κόπων και των «αιμοσταγών ιδρωτών» του

από ασυνείδητους «κηφήνες», όπως χαρακτήριζε τους εκδό

τες που θ α επιχειρούσαν κυκλοφορήσουν στο εμπόριο τις

κωμωδίες του ερήμην του, επέσειε τις συνέπειες του νόμου

πατρίδοε διακαή ξήλον και ταε προε την πατρίδα αφιλοκερδείε εκδου-

λεΰσειε» του συναγωνιστή του, ό.π,,τ. Α', σ. 416, σημ.

81. Τη δήλωση αυτή επανέλαβε και στον «Προε τουε αναγινώσκονταε»

πρόλογο τηε β' έκδοσηε, σ. ε ', σημ.


-για να χρησιμοποιήσουμε σημερινή ορολογία- «περί πνευ

ματικής ιδιοκτησίας». Τέτοιο ειδικό νομοθέτημα δεν είχε

βέβαια συνταχθεί τότε, αλλά οι βασικές του ιδέες είχαν περι

ληφθεί στον γενικό Ποινικό Νόμο του 1834 και 1835 στα

άρθρα 432 και 433 8 2 . Πραγματικά τα άρθρα αυτά προστά

τευαν τους συγγραφείς και εκδότες βιβλίων όπως και άλλους

δημιουργούς από αυθαίρετες κυκλοφορίες των έργων τους,

χωρίς δηλαδή τη συγκατάθεση των ίδιων, των εκδοτών και

των κατόχων των δικαιωμάτων τους ή χωρίς την άδεια των

κληρονόμων τους, για διάστημα δεκαπέντε ετών από τον

χρόνο της έκδοσης τους (εκτός και αν παραχωρούνταν ειδι

κό προνόμιο για μακρότερη προθεσμία), προβλέποντας χρη

ματική ποινή διακοσίων μέχρι δύο χιλιάδων δραχμών για

τους παραβάτες και την κατάσχεση των αντιτύπων από τους

συγγραφείς που υφίσταντο τη ζημία. Οι διατάξεις προφανώς

πρόσφεραν στους τελευταίους νομική κατοχύρωση αποκλει

στικά μέσα στα όρια της ελληνικής επικράτειας και επομέ

νως η προειδοποίηση του Βυζάντιου ότι θ α προέβαινε σε

κατάσχεση των τυχόν κλεψίτυπων αντιτύπων του Σινάνη

«όπου αν ήθελε μετατυπωθή» ή ότι επιφυλασσόταν να ζητή

σει «την π α ρ ά των νόμων διακελευομένην ικανοποίησιν» για

την εκδιδόμενη στη Σμύρνη Βαβυλωνία ήταν νομικά γράμμα

κενό αποσκοπώντας μόνο στην άσκηση ηθικής πίεσης στους

κακόβουλους εκδότες και τυπογράφους 8 3 .

82. Ποινικόε Νόμοε του Βασιλείου τηε Ελλάδοε, Ναύπλιο 1834, σ. 238

- 239 και ΑΌήνα 1835, σ. 123 - 124. Πβ. Θ. Π. Δηλιγιάννης και Γ. Κ. Ζηνό-

πουλοε, Ελληνική Νομοθεσία από του 1833 μέχρι του 1876, ΑΌήνα 1876,

τ. Ζ', σ. 126 - 127. Για περισσότερα και ειδικά για την ανεπάρκεια των δια

τάξεων του νόμου βλ. Γιώργοε Α. Κουμάντοε, Πνευματική ιδιοκτησία,

Αθήνα 20007, σ. 17 - 18.

83. Την κάλυψη όμως του νόμου είχαν και όσοι τυχόν αποφάσιζαν να

εκδώσουν τα βιβλία αναπλασμένα, «παραμορφωμένα» κατά τη φρασεο-


Οπωσδήποτε, δεν γνωρίζουμε κατά πόσο η διαμαρτυρία

του συγγραφέα στη Φήμη συνέτεινε ώστε οι επίδοξοι μετα-

τυπωτές του Σινάνη να ματαιώσουν τότε τα σχέδια τους (δεύ

τερη έκδοση της κωμωδίας κυκλοφόρησε μόλις το 1864 στην

Α-θήνα, εικοσιέξι χρόνια από την π ρ ώ τ η και έντεκα από το

-θάνατο του Βυζάντιου8 4), αλλά στην περίπτωση της Βαβυ

λωνίας υπερπηδήθηκε κάθε εμπόδιο. Το 1841, και αφού είχε

Η ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ Η ΚΑΤΑ ΤΟΠΟΌ ΛΙΑΦΘΟΡΑ

ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ

ΚΩΜΩΔΙΑ ΕίΣ ΠΡ.1ΣΣΤΣ ΠΕΝΤΕ ,

Η ΚΑΤΑ ΤοΠΟΪΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑ

ÌHÌ It À A & Κ ί-Κ Η £ Γ A tì 2 2 ìkΣ.

ΚΐίΛΙίϊΛίΑ £ l ï ΠΡΑΕΕΠ ΠΕΓίΤΒ

ίίΓΓΡλΦΕΙϊί ΠΑΡΑ

*·, κ. BïZAimor; ""'

(ΚΑΤΑ THfl iitfTEPAN'EKÄÖim'.)

" ( f l ap i τ β β ' Γ ΐ ΐ ί ί 5 ι ί γ ΐ ρ ά φ ί ' » ί . ]

'^"ΐ,^'Λΰς v'/ipiliJìtL.-n.Kf'iì r-!j. iiG^tn: ~i>.w.i;i ILIITTUI·: '.- ;>? Λ^-

irai iir.o'lihZiti.jf f ; i Tür ll;j.T(J(Mi· Kuiju-: r tos i t . H ( i j . ftfii-

' - J v # ΕΝ Ι MI Ρ Ν Hf:

»84t

ήδη κυκλοφορήσει η δεύτερη έκδοση της στην Α-θήνα «παρά

του ιδίου Συγγραφέως», στη Σμύρνη τυπώ-θηκε μια νέα

έκδοση, χωρίς ένδειξη τυπογραφείου, η οποία δεν αντέγρα

φε την πρώτη, του 1836, όπως προειδοποιούσε το κοινό ο

Βυζάντιος, αλλά ήταν πανομοιότυπη της δεύτερης, του 1840,

με τίτλο όπου αναφερόταν ότι η επιμέλεια της είχε γίνει

«παρά του ιδίου Συγγραφέως» ώστε να φαίνεται νομότυ

π η 8 5 . Δεν αποκλείεται να εκδόθηκε από την «Ιωνική Τυπο

λογία του Βυζάντιου, ο OTCOÌOS π α ρ ά την προειδοποίηση του θα αδυνα

τούσε να αντιδράσει διεκδικητικά σε μια τέτοια περίπτωση.

84. Για τιε τέσσεριε επανεκδόσειε του Σινάνη στον 19ο αιώνα βλ. Φίλ.

Ηλιου - Πόπη Πολέμη, Ελληνική Βιβλιογραφία 1864 - 1900. Συνοπτική

αναγραφή, ΕΛΙΑ, Αθήνα 2006, τ. Α - Δ'.

85. Δ. Γκίνηε - Β. Μέξαε, Ελληνική Βιβλιογραφία 1800 - 1863, τ. Β', αρ.


γραφία» του Π. Μ. Κλάδου 8 6 ο οποίος θέλησε να καλυφθεί

για ευνόητους λόγους πίσω από την ανωνυμία. Στον σμυρναίο

πάντως εκδότη δεν στάθηκε φραγμός ούτε η ενυπόγραφη

«Ειδοποίησις» η τυπωμένη στο verso της τελευταίας σελίδας

(113) των αντιτύπων της β'

έκδοσης, όπου ο συγγραφέας

επαναλάμβανε τα περί ιδιο

κτησίας δικαιώματα του και

τα της προσφυγής του στους

Ϊ Ι Λ Ο Ι Ι Ο Ι Η Σ Ι Σ .

i.iraSi TiiTIfSv ptSXîov ïSm ρ υ * 4 » * | Μ 5v, λογ&ται

ΐ&ιΐ-.τησία fw. πα«* [Λϊτατίΐϊωτις αυτοϋ, ί παραλλαγή

vsròn^Sv? παι" άλλο-j τινά;, έ~άϊτσυ àv-r'.Tjro'j ρΐι φέ-

p->vto; τ,Ίν ιδίαν &ΐΐ0-/?χ?4ν fil'J, ώ; Ι,'χλημα πλαστογρα

φώ;, ΘίλϊΐΛατζΑιώΐεσ5χί ένώτίΠν Τδνv4[UW, Mel6&«ζ*~

τίΓβθκι ή «îm-roujAÎvï) ίχανοποήισις, και '/ί άΐϊθ£ν]£ίω<1ις.

Ò « ι ί γ γ ρ « φ β ύ ; . νομούς στην περίπτωση παρα

βίασης τους χαρακτηρίζοντας

«έγκλημα πλαστογραφίας»

κάθε αντίτυπο π ο υ δεν θ α

έφερε την υπογραφή του. Την

ασυλία του νόμου που είχαν οι

υπήκοοι της οθωμανικής αυτο

κρατορίας όσο και τη δημοφι-

λία της Βαβυλωνίας εκμεταλλεύτηκε και ένας άλλος γνωστός

τυπογράφος της Σμύρνης, ο Ιωσήφ Μάγνης, που δύο χρόνια

αργότερα, το 1843, ανατύπωσε eniansxn β' έκδοση, επώνυμα

αυτός 8 7 , στερώντας, όπως και ο προηγούμενος, εισοδήματα

3479 και Αθ. Δ. Χατξηδήμοε, «Συρνάίκή Βιβλιογραφία», Μικρασιατικά

Χρονικά 5 (1952), 388, αρ. 125. Συγκριτική εξέταση τηε έκδοσηε του 1840

και τηε σμυρνάίκήε του 1841 έδειξε ότι εκτόε από τον πρόλογο που έχει

παραλειφθεί στη δεύτερη, μερικά λάθη στην αρίθμηση των σκηνών και

κάποιεε παραλείιμειε σκηνικών οδηγιών που παρατηρούνται προε το

τέλοε του κειμένου για λόγουε προφανώε τυπογραφικήε οικονομίαε, κατά

τα άλλα οι δύο εκδόσειε δεν παρουσιάζουν διαφορέε. Ευχαριστώ και από

εδώ την αναπληρώτρια Δ/ντρια τηε Εθνικήε Βιβλιοθήκηε κ. Αικ. Κορδού-

λη για την πρόθυμη ανταπόκριση τηε στιε ξητήσειε μου.

86. Για την τυπογραφία Κλάδου βλ. Αθ. Δ. Χατξηδήμοε, ό.π., σ. 359 - 360.

87. Γκίνηε - Μέξαε, τ. Γ', αρ. 10431, όπου βιβλιογραφείται από αντίτυ-


από τον συγγραφέα σε μια περίοδο που βρισκόταν, όπως θα

δούμε, εκτός υπηρεσίας, χωρίς δηλαδή τον πάγιο μισθό του

δημοσίου ζώντας σε συνθήκες ένδειας. Οι επόμενες γνωστές

ανατυπώσεις της κωμωδίας έγιναν πάντως μετά τον θάνατο

του (1853) και μετά την παρέλευση της προβλεπόμενης από

τον νόμο δεκαπενταετίας 8 8 .

3. «Κυρίως αιτία της παραιτήσεως μου ... η μακροχρόνιος

ασϋένειά μου».

Το τρίτο κείμενο, η επιστολή του Βυζάντιου στην εφημερί

δα Αιών τον Φεβρουάριο του 1840, σκοπό είχε, όπως και

εκείνη του 1827, να αποκαταστήσει μιαν αλήθεια για το πρό

σωπο του, η οποία αυτή τη φορά δεν είχε αποσιωπηθεί, αλλ'

απλώς παρουσιαστεί παραποιημένη. Αφορούσε τον λόγο της

παραίτησης του από την τελευταία υπηρεσιακή του θέση, τη

Γραμματεία της Διοικήσεως Μεσσηνίας, τον Σεπτέμβριο του

1838. Τη δημόσια παρέμβαση του δεκαέξι περίπου μήνες μετά

την υποβολή της παραίτησης του προκάλεσε ένα δημοσίευμα

στον αρ. 2/ 2 Φεβρουαρίου 1840 του περιοδικού Πρόοδος,

εκδότης και κύριος συντάκτης του οποίου ήταν ο λόγιος για

τρός Παναγιώτης Σοφιανόπουλος, που υπέγραφε συχνά με

το προσωνύμιο «Πατήρ της Προόδου» 8 9 . Εκεί λοιπόν, σύμ-

πο t u s βιβλιοθήκηε του Πανεπιστημίου του Harvard. Βρίσκεται και στη

βιβλιοθήκη τηε Ecole des Langues Orientales, cote Q VIII 114. Δεν περι

λαμβάνεται στην καταγραφή Χατξηδήμου, ό.π. Στο δημοσίευμα αυτό βλ. τα

σχετικά με την τυπογραφία Μάγνητοε στη σ. 360.

88. Κατά τον 19ο αιώνα, πέρα από τιε δύο πρώτεε, Ναυπλίου και Αθή-

vas και τις ισάριθμεε σμυρναϊκέε,είναι γνωστέε εικοσιτρείε ακόμη επα-

νεκδόσειε τηε Βαβυλωνίας σε Αθήνα, Ερμούπολη, Καλαμάτα, Κων/πολη,

Αλεξάνδρεια.

89. Κώσταε Λάππαε, «Η "Πρόοδοε" του Σοφιανόπουλου», Ο Ερανι

στής 16 (1980), 199 - 228. Πβ. Δημήτρηε Παλαιολογόπουλοε, Παναγιώτης


φωνα με την επιστολή του Βυζάντιου,

ο ιδιότυπος αυτός δημοσιογράφος

αναφερόμενος στην προσωπικότητα

του κατήγγελλε ότι ο με παιδεία,

εκδουλεύσεις στην πατρίδα και ικανό

τητες άνδρας υπέβαλε το 1838 την

παραίτηση του «προτραπείς π α ρ ά

του Καλλινίκου και του Γλάρου».

Εννοούσε τον Καλλίνικο Καστόρχη,

Παναγιώτη5 Σοφιανόπουλοδ δάσκαλο στην Καλαμάτα και ιεροκή

ρυκα διορισμένο από την κυβέρνηση στην περιφέρεια Πελο

ποννήσου 9 0 (αργότερα επίσκοπο Φθιώτιδος και Λοκρίδος),

και τον πολιτικό προστάτη του προηγούμενου Γεώργιο Γλα-

ράκη, τότε επικεφαλής δύο υπουργείων, των Εσωτερικών και

των Εκκλησιαστικών και Δημ. Εκπαιδεύσεως, ιδρυτή του

κόμματος των Ναπαίων, δηλ. της ρωσόφιλης παράταξης 9 1 ,

στον οποίο ο Σοφιανόπουλος, γαλλόφρονας και συνταγματι

κός, καταλόγιζε και τον προσωπικό του διωγμό 9 2 . Το φυλλά

διο αρ. 2 του 1840 της Προόδου δεν σώζεται στην πρώτη του

έκδοση, αλλά στην ανατύπωση του στον τόμο που περιείχε

Σοφιανόττουλος. Ο Πρώτος Ελληνας Οραματιστής του Σοσιαλισμού (1 786

- 1856), Αθήνα 1988, σ. 80 - 89.

90. John Petropulos, Πολιτική και συγκρότηση κράτους στο ελληνικό

βασίλειο (1833 -1843), ΜΙΕΤ, Αθήνα 1985, τ. Α,σ. 468, σημ. 98. Για τη ζωή

και την εκκλησιαστική δράση του Καλλίνικου Καστόρχη βλ. Τ. Αθ. Γρι-

τσόπουλοε, «Καλλίνικοε Καστόρχηε», Θρησκευτική και Ηϋική Εγκυκλο

παίδεια, τ. 7, σ. 251 - 252, όπου και η προγενέστερη βιβλιογραφία.

91. John Petropulos, ό.π., σ. 334 - 335, 339 - 340,460, 525.

92. Η Πρόοδος των 1840 ομού και Ο Σωκράτης, Αθήνα 1840, σ. 283 -

287. Οι κατηγορίεε κατά του Γλαράκη στρέφονταν και κατά του Καλλίνι

κου Καστόρχη, διορισμένου ήδη στην Αθήνα, ωε συνεργού του στιε ενα

ντίον του διώξειε.


τα τεύχη TUS χρονιάς εκείνης -όπως συνήθιζε να κάνει ο εκδό

της με τα εξαντλημένα τεύχη των εντύπων του-, τόμο τιτλο

φορημένο Η Πρόοδος των 1840 ομού και Ο Σωκράτης, και το

περίεργο είναι ότι στις σελίδες του δεν υπάρχει καταχωρι

σμένη καμμιά αναφορά στον Βυζάντιο, ώστε να δει κανείς και

πώς ακριβώς ήταν διατυπωμένη. Το μόνο που μπορούμε να

υποθέσουμε είναι ότι στην ανατύπωση απαλείφθηκε το σχε

τικό σημείωμα, μια και παρόμοιες και άλλες διαφορές έχουν

εντοπιστεί και στις ανατυπώσεις φύλλων, που τυχαίνει να

έχει σωθεί και η αυτοτελής έκδοση τους 9 3 . Οπωσδήποτε, ο

Σοφιανόπουλος φαίνεται να υπονοούσε ότι η προτροπή στον

Βυζάντιο να παραιτηθεί ενείχε πολιτική σκοπιμότητα, προ

κειμένου δηλαδή να αντικατασταθεί από έμπιστο ρωσόφιλο

κρατικό υπάλληλο.

Ο πρώην πλέον γραμματέας της Διοικήσεως Μεσσηνίας

στη διευκρινιστική του επιστολή στον Αιώνα, εφημερίδα

που σημειωτέον υποστήριζε το ρωσικό κόμμα, αφού ξεκα

θάριζε ότι προσπάθησε σε όλο το στάδιο της πολιτικής του

δράσης από το 1821 να βρίσκεται εκτός του δημοσιογραφι

κού ενδιαφέροντος και ότι αγνοούσε τα κίνητρα που έκαναν

τον εκδότη της Προόδου να ασχοληθεί με το πρόσωπο του,

δυσαρεστημένος για την παραποίηση της αλήθειας όσον

αφορά τον λόγο της παραίτησης του, θέλησε να βάλει τα

πράγματα στη θέση τους. Η κύρια, λοιπόν, αιτία της -απο

κάλυπτε- ήταν η μακροχρόνια ασθένεια του, που τον οδήγη

σε πολλές φορές ως τον τάφο με συνέπεια να είναι αναγκαί

ες αναρρωτικές άδειες παρατεινόμενες ε π ' αόριστον που τον

κρατούσαν έτσι μακριά από την υπηρεσία. Και επειδή δεν

ήθελε να γίνεται πρόσκομμα εξαιτίας της απουσίας του,

«προτραπείς υπό μόνης της οικείας μου συνειδήσεως», όπως

93. Κώσταε Λάππαε, ό.π., σ. 211 - 212.


εμφαντικά τόνιζε, παραιτήθηκε δηλώνοντας όμως στη σχετι

κή αναφορά του ότι η παραίτηση ήταν προσωρινή και ότι

διατηρούσε το δικαίωμα επαναδιορισμού σε ανάλογη -θέση

μετά την αποκατάσταση της υγείας του. Να διευκρινιστεί

εδώ ότι η κυβέρνηση στην απόφαση παύσης του Βυζάντιου,

δημοσιευμένη στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, είχε

συμπεριλάβει και την τελευταία αυτή ρήτρα: «Ο μέχρι τούδε

γραμματεύς της διοικήσεως Μεσσηνίας Κύριος Δ. Κ. Βυζά

ντιος ε π α ύ θ η κατά την αίτησίν του διορισθησομένου εις

άλλην κατάλληλον υπηρεσίαν» 9 4 . Για τη μή υλοποίηση μέχρι

τότε της κυβερνητικής δέσμευσης ο συγγραφέας της Βαβυ

λωνίας στην επιστολή του μεμφόταν αόριστα ως αιτίους

τους κρατούντες, που πάντως δεν τήρησαν ούτε στη συνέ

χεια τα υπεσχημένα. Ότι ασφαλώς και κάποιοι άλλοι δευτε

ρεύοντες παράγοντες -θα επηρέασαν την τελική απόφαση

του να παραιτηθεί εμφαίνεται και από την ίδια την επιστο

λή. Ο Βυζάντιος μιλάει για «κυρίως αιτία» και «κυρίως αλή

θεια» ως προς την παραίτηση του. Μέχρι σήμερα είχε επι

κρατήσει η ά π ο ψ η ότι αυτή οφειλόταν αποκλειστικά σε δια

φωνία ή ρήξη με την ο-θωνική κυβέρνηση, κάτι όμως που δεν

επιβεβαιώνεται από το περιεχόμενο της επιστολής. Αντί-θε-

τα, ο ίδιος αλλά και οι προϊστάμενοι του, όπως είδαμε, είχαν

αφήσει ανοιχτή την πόρτα της επανόδου στην υπηρεσία.

Εξάλλου, το γεγονός ότι ο Βυζάντιος έστειλε τη διάψευση

περί πολιτικού διωγμού του να δημοσιευτεί σε μια προσκεί

μενη στο ρωσικό κόμμα εφημερίδα έμοιαζε σαν να ήθελε να

94.ΕφημέριετηεΚυβερνήσεως, αρ. 38/22.9.1838, σ. 193 - 194.Πβ.Α.Γ.

Δουρούτηε, «Ο συγγραφεύς t n s Βαβυλωνίαε», Αελτίον TUS Εστίας, αρ.

608/21.8.1888, σ. 2. Στη θέση του Βυζάντιου διορίστηκε ο Γ. Ροντόπουλοε,

πρώην Γραμματέαε στη Διοίκηση Λακεδαίμονοε, Εφημέριε rns Κυβερνή

σεως, ό.π., σ. 193.


απαλλάξει το ρωσόφιλο υπουργείο του 1838 αστό κάθε ευθύ

νη για την υπόθεση της παραίτησης τ ο υ 9 5 .

Ο επίλογος της επιστολής είναι ενδιαφέρων, μια και οι

βολές κατά του Σοφιανόπουλου που περιέχονται εκεί μας

δίνουν ίσως την απάντηση γιατί ο τελευταίος απάλειψε την

αναφορά στον Βυζάντιο ανατυπώνοντας το φυλλάδιο αρ.

2/1840 της Προόδου. Εν πρώτοις ο επιστολογράφος τον

κατηγορούσε για πλημμελή άσκηση των δημοσιογραφικών

του καθηκόντων, τα οποία επέβαλλαν οι δημοσιευόμενες

πληροφορίες να αποδίδουν την κύρια αλήθεια των πραγμά

των, και ύστερα, ειρωνευόμενος την πρωτοβουλία του να τον

συστήσει στο κοινό προβάλλοντας τα προσόντα και την

προσφορά του στην πατρίδα, του υποδείκνυε, με ύφος που

φανέρωνε ενόχληση, το περιττό των συστάσεων του: δεν

ήλθα χθες από την Αμερική ή το Άμστερνταμ.

4. «Τοιούτους ζωγράφους η Ελλάς έχει και τους παραμελεί».

Το τέταρτο κείμενο δημοσιευμένο στην εφημερίδα Συνέ-

νωσις του Παναγιώτη Σούτσου 9 6 στις αρχές του 1845 είναι

ανυπόγραφο αλλά προφανώς έχει συνταχθεί από τη γραφί

δα του εκδότη της εφημερίδας. Για την απόδοση της πατρό

τητας του διαθέτουμε ένα πρόσθετο τεκμήριο που προκύ

πτει μέσα από την ανάλυση του ίδιου του κειμένου. Έχουμε,

λοιπόν, εδώ να κάνουμε με μια τεχνοκριτική πρόσφατων

φορητών εικόνων του Βυζάντιου που είχαν εκτεθεί σε κοινή

θέα στο σπίτι του αγιογράφου και που προορίζονταν για

95. Ο Γ. Γλαράκηε είχε ήδη απολυθεί από τον Οθωνα τον Ιανουάριο

1840 μετά την αποκάλιημη τηε συνωμοσίαε τηε «Φιλορθοδόξου Εταιρεί

ας» υποκινημένηε από τουε ρωσόφιλουε, βλ. John Petropulos, ό.π., σ. 374.

96. Γιάννηε Λέφαε, Παναγιώτης Σούτσος (δακτυλογράφο), Αθήνα

1991, σ. 8 4 - 8 5 .


την εκκλησία της Ριξαρείου σχολής.

Στο σημείο όπου ο τεχνοκρίτης περι

γράφει μιαν από τις εικόνες, αυτή του

Εσταυρωμένου, παρεμβάλλει στίχους

από κάποιο ποίημα αναφερόμενους

στη Σταύρωση του Χριστού. Το από

σπασμα αυτό αποδείχθηκε ότι έχει

αντληθεί από τον Μεσσία του Π. Σού

τσου εκδεδομένο το 183997. γ Το δημοσίευμα της Συνένωσης είναι

πολλαπλά σημαντικό. Φαίνεται να αποτελεί το πρώτο κείμε

νο τεχνοκριτικής που παραδίδεται από τα χρόνια αυτά 9 8 ,

πληροφορεί -είδηση άγνωστη μέχρι τώρα- για την ανάθεση

στον Βυζάντιο της διακόσμησης του ναού της Ριξαρείου σχο

λής, του οποίου τότε τελείωνε η οικοδομή, και τον αξιολογεί

ως τον κορυφαίο καλλιτέχνη της εκκλησιαστικής ζωγραφικής

στην «ελληνική και οθωμανική Ελλάδα» άξιο να διοριστεί

από την κυβέρνηση στο Πολυτεχνείο (δηλ. το «Σχολείον των

Τεχνών») και να του ανατεθούν αγιογραφικές εργασίες ανά

την ελληνική επικράτεια. Αλλά ποια ήταν η θρησκευτική

97. Παν. Σούτσος, Ο Μεσσίας ή τα Πάθη Ιησού Χριστού, Αθήνα 1839,

σ. 76, σκηνή 13, αφήγηση Ιωάννη Ευαγγελιστή.

98. Στη σχετική βιβλιογραφία, όπως π.χ. στα δημοσιεύματα των Κώστα

Μπαρούτα, Η εικαστική ξωή και η αισθητική παιδεία στην Αθήνα του 19ου

αιώνα, Αθήνα 1990, Δημ. Παυλόπουλου, «Η κριτική των εικαστικών τεχνών

από λογοτέχνες στην Ελλάδα κατά το 19ο αιώνα», Ν. Εστία 129 (1991), 34 -

41 και στα κείμενα των Νίκου Γ. Μοσχονά και Γιάννη Μπόλη στο ένθετο

«Επτά Ημέρες» της εφημ. Καθημερινή, 8.3.1998 το αφιερωμένο στους

«Ελληνες τεχνοκρίτες» (αναδημοσίευση στον τόμο Νεοελληνική Τέχνη,

Καθημερινή, Αθήνα 2002) δεν μνημονεύονται τεχνοκρίτες και τεχνοκριτικές

από την περίοδο αυτή. Σημειωτέον ότι ο Π. Σούτσος μερικούς μήνες πριν είχε

περιγράιμει τους πίνακες που είδε στο «ξωγραφικόν κατάστημα» των αδελ

φών Γεώργιου και Φίλιππου Μαργαρίτη, Συνένωσα αρ. 27/19.10.1844, σ. [3],


θεματολογία των εικόνων της Ριζαρείου και ποιες εντυπώσεις

προκάλεσε στον Σούτσο η τέχνη του Βυζάντιου, το κύριο

αντικείμενο της κριτικής του; Επρόκειτο για οκτώ εικόνες,

άδηλων διαστάσεων, ζωγραφισμένες σε ξύλο ή ύφασμα, στις

πέντε από τις οποίες ιστορούνταν σκηνές από τη ζωή και τα

π ά θ η του Χριστού: στην πρώτη -με τη σειρά της περιγραφής

τους- είχε αγιογραφηθεί η μορφή του Θεανθρώπου, στη δεύ

τερη παριστανόταν ο Ιησούς να ελευθερώνει τη μοιχαλίδα,

στην τρίτη να αλείφεται με μύρο απο την αμαρτωλή γυναίκα,

στην τέταρτη να ευλογεί τα βρέφη, στην έβδομη να βρίσκεται

επάνω στον Σταυρό. Στις υπόλοιπες εικονιζόταν ο Ιωάννης ο

Πρόδρομος, ο Ιωάννης ο Θεολόγος και ο Ευαγγελισμός της

Θεοτόκου. Δεν είναι βέβαιο αν ο Σούτσος επικέντρωσε επιλε

κτικά το ενδιαφέρον του στις συγκεκριμένες εικόνες της

έκθεσης επειδή προφανώς τον συγκίνησαν αισθητικά περισ

σότερο από άλλες. Δεδομένα πάντως που προέκυψαν από

έρευνα στα Αρχεία της Ριζαρείου εκκλησιαστικής σχολής

οδηγούν προς αυτή την εκτίμηση.

Στο βιβλίο των «Πρακτικών του αου Συμβουλίου των Εκτε

λεστών της Διαθήκης του αοιδίμου Γεωργίου Ριζάρη» [στη

δερματόδετη ράχη: «Πρακτικά του πολυμελούς Συμβουλί

ου», 11 Αυγούστου 1841 - 4 Απριλίου 1855, τ. 1] καταγράφε

ται από 9 Απριλίου 1843 έως 25 Απριλίου 1845 ανάμεσα σε

άλλα θέματα και με αρκετά κενά το ιστορικό της ανέγερσης

του κτηρίου της σχολής και του ναού της. Το διδακτήριο σχε

διάστηκε από τον γάλλο αρχιτέκτονα André Couchaud, μέλος

της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών και άλλων γαλλικών

εταιρειών, ο οποίος επιστάτησε και στην κατασκευή του,

ενώ ταυτόχρονα άρχιζε και η οικοδόμηση του ναού του

Αγίου Γεωργίου επιφανείας 250 π ή χ ε ω ν " . Δεν αναφέρεται

99. «Πρακτικά», συνεδριάσεις του 1843: 9 Απρ. (-θέμα 2ο, σ. 111) και 21


ξεκάθαρα στα πρακτικά σε ποιόν αρχιτέκτονα είχε ανατεθεί

η επιμέλεια του, θ α μπορούσε όμως να ήταν ο ίδιος ο

Couchaud που είχε γνώσεις γύρω από τη ναοδομία καθώς

είχε εκδώσει βιβλία και περιηγητικά με σχέδια και αποτυ

πώσεις βυζαντινών εκκλησιών 1 0 0. Σ' έναν έλληνα αρχιτέκτο

να, τον Λύσανδρο Καυταντξόγλου, εγκαταστημένο στην

Αθήνα από τα τέλη του 1843, θ α ανα

τεθεί το 1844 η σχεδίαση ενός μικρό

τερου έργου, του τέμπλου, όπως θ α

δούμε στη συνέχεια. Σύμφωνα με τα

κείμενα των πρακτικών δύο μεταγε

νέστερων συνεδριάσεων, της 5 και 9

Ιανουαρίου 1845, ο Καυταντξόγλου

θ α προτείνει μεταρρυθμίσεις στο σχέ

διο της εκκλησίας που όμως δεν θ α

γίνουν αποδεκτές εκτός από δύο (οι

μόνες που κατονομάζονται) 1 0 1. Λύσανδροε Καυταντξόγλου , , ,

Υστερα, λοιπόν, απο μια π ρ ώ τ η

διερεύνηση των Εκτελεστών της διαθήκης του Γεωργίου

Ριζάρη σχετικά με το οικονομικό κόστος των τεσσάρων

δεσποτικών εικόνων του τέμπλου, προκειμένου να παραγ

γελθούν στη Μόσχα ή την Αθήνα 1 0 2 , το Πολυμελές Συμβού

λιο τους έλαβε αποφάσεις που αφορούσαν τόσο την κατα

σκευή του τελευταίου όσο και την εικονογραφία του. Στη

Απρ. (θ. Ιο, σ. 113), 11 Μαίου (θ. 3ο,σ. 122) και 15 / 26 Μαΐου (θ. 3ο, σ. 123).

Για τον Couchaud ως αρχιτέκτονα της σχολής βλ. και Χρυσόστομος Παπα

δόπουλος, Ιστορία msΡιξαρείου ΕκκΆησιαστικήεΣχολήε, Α-θήνα 1919, σ. 66.

100. Ό π ω ς τα Choix d' églises byzantines en Grèce, Παρίσι 1842 και

Notes et croquis. Voyages en Grèce 1843 - 1844.

101. «Πρακτικά», θ. 2o, σ.177 και θ. 3ο, σ. 178 αντίστοιχα.

102. Ό.π., συνεδρίαση 23 Ιουνίου 1843 (θ. 2ο, σ. 127).


συνεδρίαση της 18 Φεβρουαρίου 1844 ο αρχιμανδρίτης

Μισαήλ Αποστολίδης, μέλος του Συμβουλίου και προσωρι

νός διευθυντής της Ριξαρείου σχολής έφερε προς συζήτηση

το -θέμα και «υπέβαλεν και εν σχέδιον δοθέν παρά του

ζωγράφου Κ. Βυζαντίου» -πιθανόν με υπόδειξη του ίδιου-,

αλλά η απόφαση του Συμβουλίου ήταν να προσκληθεί ο

Λύσανδρος Καυταντξόγλου, διευθυντής τότε του Πολυτε

χνείου, να εκπονήσει «ένα σχέδιον ευπρεπές και οικονομι-

κόν» 1 0 3 . Πραγματικά τον ίδιο μήνα εγκρίθηκε μεταξύ δυο

άλλων το σχέδιο του νεαρού μακεδόνα αρχιτέκτονα και

περάστηκαν στον προϋπολογισμό εξόδων ως ανώτατο όριο

2650 δραχμές για την αντιμισθία του (σχεδίαση και επίβλε

ψη), την κατασκευή ξυλόγλυπτου τέμπλου από ειδικούς

τεχνίτες και το ξωγράφισμα των εικόνων από τις οποίες

«αφήρεσαν μερικάς ως μη αναγκαίας επί του παρόντος και

μετέβαλον επί το οικονομικώτερον»104.

Ένα χρόνο αργότερα και αφού στο μεταξύ είχαν γίνει τα

εγκαίνια του ναού (24 Μαρτίου 1845)105, το Συμβούλιο στη

συνεδρίαση της 9 Απριλίου ευχαριστούσε γραπτά τον Λ.

Καυταντξόγλου για τη συμβολή του στο έργο της κατασκευής

του τέμπλου και του κατέβαλε το ποσό των 200 δραχμών που

τις προσαύξησε αργότερα σε 300 1 0 6. Φαίνεται όμως, αν και

δεν αναγράφεται στα πρακτικά, ότι είχαν ήδη αναθέσει στον

Βυζάντιο την εκτέλεση της εικονογραφίας ίσως με εισήγηση ή

έστω τη συναίνεση του αρχιτέκτονα με τον οποίο θα συνερ-

103. Ό.π., θ. 4ο, σ. 145.

104. Ό.π., συνεδριάσει του 1844 : 24 Φεβρ. (θ. 2ο, σ. 149), 11 Μάρτ. (θ.

2ο, σ. 151) και 24 Απρ. (θ. 2ο, σ. 155).

105. Χρυσόστομοε Παπαδόπουλοε, Ó.TC., σ. 74. Πβ. και «Πρακτικά»,

συνεδρίαση 19 Μαρτίου 1845 (σ. 186 - 187).

106. «Πρακτικά», θ. 2ο, σ. 189, και συνεδρίαση 25 Απρ. (θ. 5ο, σ. 191).


γαζόταν. Έτσι στο 4ο θέμα των πρακτικών της ίδιας συνε

δρίασης της 9 Απριλίου γινόταν λόγος για τα προβλήματα

και την εξέλιξη της εργασίας του αγιογράφου: «Ανεγνώσϋη

αναφορά του Κ. Βυζαντίου ζωγράφου από 6 του τρέχοντος,

αιτούντος να δεχΟή το συμβούλιον να πλήρωση τα σανίδια

των εικόνων, δια τα οποία επλήρωσεν ο ρηϋείς δρχ. 210 διότι

κατέβαλε κόπους πολλούς και έξοδα απρόβλεπτα ουκ ολίγα

εις το ξωγράφισμα των εικόνων τούτων. Οι εκτελεσταί [της

διαθήκης Ριζάρη] απεφάσισαν ότι δεν δύνανται επί του

παρόντος να δεχϋώσι την αίτησίν του ταύτην αλλ' όταν

τελειώσουν εντελώς όλα τα συμφωνηθέντα εικονίσματα

θέλουν απαντήσει οριστικώς περί τούτου»107.

Από τα προηγούμενα συνάγεται πρώτον, ότι οι εικόνες

που είχε εκθέσει στο σπίτι του ο Βυζάντιος και περιέγραψε

τον Ιανουάριο του 1845 ο Σούτσος στην εφημερίδα του προ

ορίζονταν για το τέμπλο της εκκλησίας της Ριζαρείου ή για

τη διακόσμηση άλλων σημείων, αφού αρκετές από αυτές

ήταν ασύμβατες προς την εικονογραφική θεματογραφία ενός

τέμπλου συνήθους τύπου (4 μεγάλες εικόνες, οι δεσποτικές,

+μικρότερες με το Δωδεκάορτο). Δεύτερον, τον Απρίλιο του

1845 ο ζωγράφος δεν είχε παραδώσει το σύνολο των έργων

της συμφωνίας, της οποίας οι όροι (αμοιβή, παραδοτέες

μονάδες, χρονοδιάγραμμα) μας είναι άγνωστοι. Οι υπολειπό

μενες πάντως εικόνες δεν πρέπει να αφορούσαν την κάτω

ζώνη του τέμπλου, που θ α ήταν αποπερατωμένη όταν εγκαι

νιάστηκε ο ναός δεκαπέντε ημέρες π ρ ι ν 1 0 8 . Τρίτον, προκει-

107. Ό.π., σ. 189.

108. Στη μονογραφία του καθ. Δημ. Φιλιππίδη, Η ξωή και το έργο του

αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντξόγλου (1811 - 1885), Πολιτιστικό και

Τεχνολογικό Ιδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα 1995, σ. 171 δημοσιεύεται μια υδατο

γραφία τέμπλου (εικ. 164) από το Αρχείο Σχεδίων Καυταντξόγλου του

Μουσείου Μπενάκη (βλ. σ. 356) φιλοτεχνημένη για άγνωστο ναό. Μολονό-


μένου να φανεί αντάξιος της εμπιστοσύνης των εκτελεστών

TUS διαθήκης Ριζάρη στο πρόσωπο του -το Πολυμελές Συμ

βούλιο συγκροτούσαν σημαίνοντες πνευματικοί άνθρωποι,

όπως οι Γεώργιος Γεννάδιος, Χριστόδουλος Κλονάρης,

Μισαήλ Αποστολίδης, Φίλιππος Ιωάννου, Γ. Τισαμενός κ ά -

ο Βυζάντιος εκτελώντας την παραγγελία δεν εφείσθη κόπων

και χρημάτων, που ασφαλώς -θα τα είχε εξασφαλίσει με προ

σωπικές στερήσεις ή και δανεισμό, αν λάβουμε υ π ό ψ η τη

χρόνια οικονομική του ανέχεια. Η άρνηση του Συμβουλίου να

του προκαταβάλει τα έξοδα των υλικών της τέχνης του πρέ

πει να απογοήτευσε τον ευαίσθητο καλλιτέχνη.

Στην κριτική του -για να επανέλθουμε σ' αυτήν- ο Π. Σού

τσος θα θαυμάσει δύο στοιχεία της τέχνης του Βυζάντιου, την

εκφραστική αποτύπωση των εξωτερικών και εσωτερικών

χαρακτηριστικών μορφών και σωμάτων (με τη λέξη «ηθο

ποιία» που μεταχειρίστηκε συνέδεσε τις δύο τέχνες που υπη

ρετούσε ο Βυζάντιος, το θέατρο και τη ζωγραφική) και την

τεχνική η οποία χάριζε στα έργα του σχεδιαστική και χρωμα

τική αρμονία και στιλπνότητα. Ο θαυμασμός του θ α ξεκινή

σει και θα καταλήξει π ιο εμφαντικά με τη διακήρυξη της

ζωγραφικής μεγαλοφυίας του καλλιτέχνη που δεν έπρεπε να

μείνει αναξιοποίητη από την πολιτεία. Για το τελευταίο ο

Σούτσος καθιστούσε υπεύθυνο τον πολιτικό του φίλο -ως

οπαδός του γαλλικού κόμματος- πρώτο εκλεγμένο πρωθυ

πουργό της Ελλάδας Ιωάννη Κωλέττη. Βέβαια σε μια εποχή

κατά την οποία η τεχνοκριτική έκανε στην Ελλάδα τα νηπια

κά της βήματα και δεν την ασκούσαν ακόμη ειδικοί των εικα

στικών πραγμάτων, δεν θα περίμενε κανείς να γίνουν αναφο-

τι από τα σκαριφήματα των εικόνων λείπει η μορφή του Αγ. Γεωργίου,

ερευνητέο αν το συγκεκριμένο τέμπλο μπορεί να σχετίζεται με εκείνο τηδ

εκκλησίαε τηε Ριξαρείου.


pes στην τεχνοτροπία που ακο

λουθούσε ο Βυζάντιος ή αναλύ

σεις για τα αισθητικά π ρ ό τ υ π α

του. Ότι πάντως οι εικόνες του

κάθε άλλο π α ρ ά πρόδιδαν το

δισδιάστατο και αυστηρό ύφος

της βυζαντινής ζωγραφικής

εικάζεται από τον ρομαντικό

τόνο της περιγραφής του Σού

τσου. Είναι άλλωστε γνωστό με

βάση τις σωζόμενες αγιογραφίες

του σε εκκλησίες κυρίως της

Πελοποννήσου (Άγιος Γεώργιος

Ναυπλίου, Υπαπαντή Καλαμά

τας, βασιλική Αγίου Ανδρέα

Πάτρας κά.), ότι ζωγράφιζε «σ'

ένα ελεύθερο νεοαναγεννησια-

κού τύπου στυλ 1 0 9 » προσαρμο

σμένο στις δυτικότροπες τάσεις της εκκλησιαστικής τέχνης

Αγιογράφηση xns ουρανίαδ tns βασι-λικήδ Αγίου Ανδρέα Πατρών από τον Δ. Κ. Βυζάντιο (Συλλογικόδ τόμοδ Πάτρα, arcò την αρχαιότητα εωε σήμερα, Αθήνα 2005)

109. Στέλιος Λυδάκης, Η ιστορία τηε Νεοελληνικήε Ζωγραφικήε (16os -

20ós aicóvas), τ. Γ της σειράς Οι Ελληνεε ζωγράφοι, Μέλισσα, Αθήνα 1976,

σ. 382. Πβ. Ν. Zias,«H Νεοελληνική Εκκλησιαστική ζωγραφική. Ιστορικό διά

γραμμα», Σύναξη τχ. 24 (1987), 46. Δεν γνωρίζω αν η ζωγραφική του Βυζά

ντιου είχε επηρεαστεί από το ρεύμα των "ναζαρηνών» (ομάδα του γερμανού

ζωγράφου Όβερμπεκ,1789 - 1869) που είχε εξαπλωθεί στην ορθόδοξη ανα

τολή και είχε εκπροσώπους του στην Ελλάδα και μάλιστα σύγχρονους του

Βυζάντιου. Η εκκλησιαστική τρισδιάστατη εικονογραφία των «ναζαρηνών»

διακρινόταν για βαθιά ρομαντική διάθεση, κλασικιστικό ύφος και ψυχολο

γική εμβάθυνση, έχοντας πάντως τεχνοτροπικά τις ίδιες ρίζες με τη δυτικό

τροπη νεοαναγεννησιακή ζωγραφική (βλ. Επτάνησος) σύμφωνα με την ανά

λυση του Δημ. Παπαστάμου, Η επίδραση τηε ναζαρηνήε σκέιμηε στη νεοελ

ληνική εκκλησιαστική ζωγραφική. Κωνσταντίνοε Φανέληε, Λουδοβίκοε Θείρ-

oios, ΣπυρίδωναεΧατξηγιαννόπουλοε, Κωνσταντίνοε Αρτέμηε, Αθήνα 1997.


που είχαν αρχίσει να επικρατούν στο ελληνικό βασίλειο.

Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε την τύχη των εικόνων της Ριξαρείου.

Ο vaós του Αγίου Γεωργίου «σεσαθρωμένος» και σε «δυσαρ-

μονίαν προς το άλλο της σχολής κτίριον» κατεδαφίστηκε το

1888 και οικοδομήθηκε νέος, ο σημερινός1 1 0, όπου όμως δεν

βρέθηκαν ίχνη των έργων του πολύπαθου δημιουργού.

5. «Δεν δύναμαι ν' ανϋέξω περαιτέρω».

Η ιδιόχειρη ανέκδοτη επιστολή του Βυζάντιου, το τελευ

ταίο κείμενο που δημοσιεύεται παρακάτω, ανήκει στην ιδιω

τική του αλληλογραφία και απέχει χρονικά μόλις έξι μήνες

από τη δημοσίευση της τεχνοκριτικής του Π. Σούτσου στη

Συνένωση τον Ιανουάριο του 1845. Τα δύο κείμενα έχουν κοινό

σημείο αναφοράς τον αποδέκτη τους,

άμεσα το πρώτο, έμμεσα το δεύτερο,

τον πρωθυπουργό της Ελλάδας Ιωάν

νη Κωλέττη, αλλά και την ανάδειξη

του μόνιμου προβλήματος του Βυζά

ντιου μετά το 1838, του βιοποριστικού.

Η καταληκτήρια αποστροφή του λόγι

ου δημοσιογράφου στον Κωλέττη, η

έκκληση δηλ. να δικαιώσει ως πρωθυ

πουργός τις προσδοκίες για την ανα-

γέννηση των κάλων τεχνών στην Ελλα-

110. Χρυσόστομοε Παπαδόπουλοε, Ó.TC., σ. 127. Οι εντόε εισαγωγικών

φράσειε περιέχονται στον ιδιόγραφο λόγο του Α. Διομήδη Κυριακού στα

εγκαίνια του ναού (25.3.1898), βλ. φακ. Κ2, Εκκλησία, 1896 - 1900 του

αρχείου τηε Βιβλιοθήκης της Ριξαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής. Ευχαρι

στώ το Δ. Σ. του Ριξαρείου Ιδρύματος καθώς και την Δ/ντρια της Βιβλιο

θήκης κ. Μαρία Κα'ίρη και τους συνεργάτες της για την βοήθεια τους στη

διερεύνηση των αρχείων του Ιδρύματος.


δα στελεχώνοντας τα καλλιτεχνικά ιδρύματα του κράτους με

άξιους δασκάλους όπως ο Δημήτριος Βυζάντιος, μας κάνει να

πιστεύουμε ότι δεν αποσκοπούσε απλώς να υποδείξει την

εκπαιδευτική πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσει η κυβέρ

νηση στον συγκεκριμένο τομέα σε μια εποχή άλλωστε ανα

διοργάνωσης των καλλιτεχνικών πραγμάτων, στην οποία είχε

συμμετοχή ο ίδιος ο Κωλέττης 1 1 1, αλλά και να προετοιμάσει

το έδαφος ώστε να εξασφαλιστούν στον Βυζάντιο όροι ζωής

ικανοί να τον απαλλάξουν από το άγχος της επιβίωσης. Τα

όποια -και οψέποτε τα εισέπραττε- εισοδήματα από τις συμ

φωνίες με τους εκδότες των έργων του όσο και από τις αναθέ

σεις για την αγιογράφηση εκκλησιών ή τη φιλοτέχνηση εικό

νων μόνο προσωρινά έφταναν να συντηρούνται ο ίδιος και τα

μέλη της οικογένειας του (εκτός από σύζυγο, την Αικατερίνη,

είχε από το 1835 και μια κόρη, τη Μαριγώ 1 1 2). Άραγε σε ποια

«δεινή περίσταση» βρέθηκε τον Ιούλιο του 1845 ώστε ταπει

νώνοντας τη γενναιότητα της ψυχής του να αναγκαστεί να

απευθύνει δραματική κραυγή αγωνίας στον παλαιό συναγωνι

στή του στα πεδία των μαχών και της πολιτικής δράσης και,

κατά τα λεγόμενα του, ευεργέτη του πρωθυπουργό της Ελλά

δας εκλιπαρώντας τον να τον συντρέξει μιαν ώρα αρχήτερα;

111. Αντωνία Μερτύρη, Η καλλιτεχνική εκπαίδευση των νέων στην

Ελλάδα (1836 - 1945), ΙΑΕΝ - ΚΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2000, σ. 79 κε. Πβ. Δημ.

Φιλιππίδηε, ό.π, σ. 135 κε., Κ. Μπαρούταε, Ó.TC., σ. 13 - 14. Στο Πολυτε

χνικό σχολείο δίδασκε καλλιγραφία ο αδελφόε του Παναγιώτη, ο ποιητήε

Αλέξανδροε Σούτσοε.

112. Μητέρα και κόρη, κάτοικοι Καλαμών, υποβάλλουν αίτηση χρονο

λογημένη από 23 Μαΐου 1865 «npos την επί των συντάξεων των χηρών

και ορφανών των υπέρ πατρίδοε αγωνισαμένων Επιτροπήν» με συνημμέ

να τρία βεβαιωτικά έγγραφα. Σύμφωνα με τη βεβαίωση του Δημάρχου

Καλαμών η Μαριγώ ήταν τότε ηλικίαε 30 ετών και άγαμη και μαζί με τη

μητέρα τηε κατοικούσαν εκεί από πολλά χρόνια, EBE, Αρχείο Αγωνιστών,

κουτί 27, Φ 2468.


Και ποια άραγε υπήρξε η ανταπόκριση σ' αυτό το κατεπείγον

μήνυμα, όπου ο αποστολέας άφηνε να εννοηθεί ότι εκείνο που

θα τον έβγαζε από τη δεινή του κατάσταση δεν ήταν άλλο από

μια θέση εργασίας η οποία θα του έδινε τη δυνατότητα να

φανεί χρήσιμος αφιερώνοντας της τις μικρές του δυνάμεις; Απ'

ό,τι είναι γνωστό τέτοια θετική εξέλιξη δεν συνέβη, δεν ανέ

κτησε ούτε τότε την υπαλληλική του ιδιότητα, πολύ περισσό

τερο ο διορισμός του στο Πολυτεχνείο παρέμεινε ευχή ανεκ

πλήρωτη. Αντίθετα γνω

ρίζουμε ότι ο πενηντά-

χρονος π ι α Βυζάντιος

ύστερα από λίγο θα φύ

γει για την Πάτρα, όπου

είχε προσκληθεί να

αγιογραφήσει τον νεο-

ανεγειρόμενο ναό του

Αγίου Ανδρέα. Αρχιτέ

κτονας του ήταν ο διευ

θυντής του Πολυτε

χνείου και δικός του γνώριμος από τη συνεργασία τους στη

Ριξάρειο, ο Λύσανδρος Καυταντξόγλου1 1 3. Πίσω από τη δια

σταύρωση ξανά των δρόμων τους να διαφαίνεται άραγε η λύση

που επέλεξε να μεθοδεύσει ο έλληνας πρωθυπουργός προκει

μένου να ανακουφίσει το οικονομικό πρόβλημα του Βυζάντι

ου αλλά και να απαλλαγεί από τις οχλήσεις ενός ακόμη απαι

τητικού πολίτη, σαν αυτούς που συνωστίζονταν καθημερινά

στα σκαλοπάτια της πρωθυπουργικής κατοικίας 1 1 4 ; Ο Βυξά-

Παλαίός Αγιος Ανδρέας Πατρών

113. Δημ. Φιλιππίδηε, ό.π., σ. 169 - 170

114. Βλ. Συνένωσιε αρ.13/ 5.10.1844, σ. [1] κε. Πβ. Ν. Δραγούμη«, Ιστο-

ρικαί αναμνήσεις, Ο.ΊΙ., τ. Β', σ. 106 και Ευτυχία Δ. Διάτα, Τιμέε και αγαϋά

στην Αθήνα (1839 - 1846), ΜΙΕΤ, Αθήνα 1984, σ. 83, σημ. 58 (μαρτυρία

του εμπόρου Χριστόδουλου Ευθυμίου).


ντιος θα ζήσει αρκετά χρόνια στην Πάτρα και εκεί στις 8

Μαΐου του 1853 θα πεθάνει «επί της ψάθης» κατά τη μαρτυ

ρία των οικείων τ ο υ 1 1 5 , εγκλωβισμένος και πάλι στα αδιέξο

δα της επιβίωσης. Ήταν το τελευταίο α π ' όσα ταλάνισαν την

πορεία της ξωής του σ' ένα τόπο στον οποίο ήλθε να αγωνι

στεί για την ελευθερία του, που τον υπηρέτησε με αφοσίωση

και αξιοπρέπεια και όπου ανάλωσε το ταλέντο της γραφίδας

και του χρωστήρα του σχεδόν χωρίς ανταπόδοση.

115. Στην αίτηση για τη χορήγηση σύνταξηε, ό.π., η Αικατερίνη και η

Μαριγώ ζητούσαν να δοθεί αυτή ωε έργο φιλανθρωπίαε «ειε την χήραν και

το ορφανόν ανθρώπου προσενεγκόντοε εις την πατρίδα μεγάλαε εκδου-

λεύσειε και μη αμοιφθέντοε, αποθανόντοε δε επί τηε ψάθηε, η δε χήρα και

το ορφανόν του στερούνται από του θανάτου του και αυτού του επιουσί

ου άρτου». Η ημερομηνία θανάτου του Βυζάντιου μαρτυρείται στην επί-

ons συνημμένη βεβαίωση των ιερέων που ετέλεσαν την κηδεία στην Πάτρα.

Ο Κώσταε Ν. Τριαντάφυλλου στο Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών, έκδ. 3η,

Πάτρα 1995, στ. 356 - 357 αναφέρει ότι η σύξυγοε (γρ. θυγατέρα) του

Βυζάντιου Μαριγώ εισέπραξε το 1868 από το Δημοτικό Συμβούλιο

Πατρών μετά από συμβιβασμό 1000 δραχμέε για οφειλέε από την αγιο

γράφηση τηε opocpns (ουρανίαε) τηε βασιλικήε του Αγ. Ανδρέα. Κατά τον

Νικόλαο Λάσκαρη η θυγατέρα του πέθανε στην Αθήνα το 1916 «πενομέ-

νη», Ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου, ό.π., σ. 222.


ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1

Γενική Εφημέριε τηε Ελλάδοε,

αρ. 77 / 16.11.1827, σ. 309 - 310

Κύριε Συντάκτα της Γενικής Εφημερίδος.

Άνέγνων εις το υπ 'Αριθ. 74 φύλλον της εφημερίδος σου

τον γ παράγραφον των πράξεων της Σ. Βουλής της κατά την

8 'Οκτωβρίου συνεδριάσεως, οπού είδον νά λέγη. «Κατά

συνέπειαν τούτων, κάί άλλων παρομοίων αναφορών εγεινε

λόγος περί ευρέσεως πόρου προς έξοικονόμησιν. Γενομένου

δε λόγου γενικώτερον περί πόρων, και βελτιώσεως νομισμά

των, απεφασίσθη νά γένη επεξεργασία του εις την σκέψιν

της Βουλής υποβληθέντος σχεδίου περί νομισματοκοπίας-

εφ ω και διωρίσθη έννεαμελής Βουλευτική επιτροπή, ήτις

νά έπεξεργασθη το σχέδιον τούτο- μέλη δε της επιτροπής

ταύτης έξελέχθησαν οι» κτλ.

Με άπορίαν και λύπην της ψυχής μου μεγάλην είδον νά

ενταφιάζεται η άλήϋεια εις το άφανες χάος- και αγνοώ την

αΐτίαν, δια την οποίαν εγεινεν αύτη η παραδρομή της επ

αύτω τούτω πράξεως της Σ. Αντικυβερνητικής 'Επιτροπής

ύπ Άριϋ. 528, διευϋυνϋείσης εις σκέψιν της Σ. Βουλής, μετ

εσωκλείστου αναφοράς και τοϋ αυτού δοθέντος προς αύτην

σχεδίου μου.

'Εκτίθεται υποβληθέν σχέδιον, ό δε ύποβαλών αυτό, και

το μέσον, δι ού υπεβλήθη, κρύπτεται, (μ' όλον όπου εκτίθε

νται διάφορα άλλα πράγματα, και ονόματα διαφόρων

υποθέσεων και ατόμων) εν ω κατεδαπανήθησαν οχι ολίγοι

καιροί, κόποι και έξοδα, δια νά παρασταθη πραγματικώς το

σχέδιον τούτο κατά διαταγήν της Σ. Κυβερνήσεως δια τριών

εϊδών νομισμάτων χρυσού, αργυρού, και χαλκού,τά οποία


και έγχαραχϋέντα συνδιευϋύνϋησαν μετά τοϋ αύτοϋ έγγρα

φου τής Κυβερνήσεως, και τής εν αύτω εσωκλείστου άνα-

cpopäs και τοϋ σχεδίου μου.

Με κακοφανισμόν μου εΐδον να σιωπηϋή και ή πράξις της

Κυβερνήσεως, και το δικαίωμα μου, δικαίωμα το όποιον, αν

κάμμίαν αλλην άπόλαυσιν δεν μ' εδιδεν, έξήρκει τουλάχιστον

ή δια τοϋ τύπου δημοσίευσις τής άληϋείας.

Έ ν Αίγίνη, τη 7 Νοεμβρίου 1827.

Δημήτριος Κωνσταντινίδης Βυζάντιος

2

Η Φήμη, αρ. 150 / 24. 8.1838, σ. [2]

ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΙΣ

Επειδή πάσα συγγραφή εκδιδομένη δια τοϋ τύπου παρά

τοϋ Ιδίου συγγραφέως είναι αναφαίρετος Ιδιοκτησία αύτοϋ

μεταβαίνουσα διαδοχικώς και εις τους κληρονόμους αύτοϋ,

και επειδή πάσα μετατύπωσις ή παραμόρφωσις αυτής παρ

άλλου τινός ζώντος τοϋ συγγραφέως, ή άνευ προηγουμένης

αδείας τών κληρονόμων του, είναι παρανόμημα αρπαγής και

καταπατήσεως ιδιοκτησίας τιμωρουμένη άπα τους νόμους,

πληροφορούμενος οτι τίνες σκοπεύουν νά μετατυπώσουν ή

εντός τοϋ Ελληνικού κράτους ή έκτος, τήν προ τίνων ήμερων

έκδοϋείσαν Κωμωδίαν μου ό Σινάνης, δια νά ώφεληϋώσιν

άσυνειδήτως ως κηφήνες εκ τών αιμοσταγών ίδρώτων μου

τους οποίους κατέχυσα συγγραφών αυτήν, ένεκα τούτου

προλαμβάνω νά κοινοποιήσω διαμαρτυρόμενος, οτι πάσα

μετατύπωσις ή παραμόρφωσις τής ρηθείσης κωμωδίας, και

πάν άντίτυπον αυτής μή φέρον τήν ιδίαν μου ύπογραφήν

ϋέλει κατασχεϋή οπού αν ήθελε μετατυπωϋή, ή πωληϋή και

άγορασϋή, ως Ιδιοκτησία μου αναφαίρετος, ό δε μετατυπώ-


σας h παραμορφώσας ϋέλει με αποζημιώσει δυνάμει των

νόμων, και ϋέλει αποτίσει την παρά των νόμων διακελευομέ-

νην ίκανοποίησιν.

Ή Βαβυλωνία, Κωμωδία έκδοϋείσα παρ' έμοϋ τω 1836 εξέρ

χεται όσον οϋπω των πιεστηρίων εις δεύτερον εκδοσιν παρά

τοϋ Ιδίου συγγραφέως διορθωμένη και τακτοποιημένη δια

ϋεατρικάς παραστάσεις με πολλάς άστειοτέρας προσϋήκας.

Ειδοποιείται το κοινον την όσον οϋπω εξοδόν της, καθό

τι ή εν Σμύρνη παρά τοϋ Π. Μ. Κλάδου παρανόμως εκδιδο

μένη κατά μίμησιν της πρώτης εκδόσεως (δια την οποίαν

έπιφυλάττομαι νά ζητήσω παρ' αυτού την παρά των νόμων

διακελευομένην ίκανοποίησιν) μένει άχρηστος πλέον, ώς

εκδιδομένης της δευτέρας εκδόσεως παρ' εμού τοϋ ιδίου

συγγραφέως εύχρηστοτέρας, και μάλλον ευχάριστου παρά

την πρώτην εκδοσιν.

Ό συγγραφεύς

Α. Κ. Βυζάντιος

3

Αιών, αρ. 138 / 18. 2.1840, σ. [4]

'Από της 5 Μαίου τοϋ 1821 διατρέξας πολιτικον στάδιον

εις την 'Ελλάδα, δεν έπεϋύμησά ποτέ νά δώσω αΐτίαν εις

κανένα τών Δημοσιογράφων, δια νά έκθεση το παραμικρόν

υπέρ, η κατ εμού.

'Εσχάτως ό Κ. Πατήρ της Προόδου (πόϋεν παρακινηθείς

αγνοώ) εσχε την εύαρέστησιν δια νά καταχώρηση εις τον 2

άριϋμόν τοϋ ε έτους της Προόδου του, δτι εγώ «με παιδεί-

αν, έκδουλεύσεις, και ικανότητα ών, έδωκα την παραίτησίν

μου προτραπεις παρά τοϋ Καλλινίκου και τοϋ Γλάρου».

"Οσον είμαι μακράν της επιθυμίας τοϋ να δημόσιο-


γραφώμαι, τόσον περισσότερον δυσαρεστούμαι, όταν και ή

δημοσιογράφησα δεν εχηται άληϋείας. Ή κυρίως αιτία της

παραιτήσεως μου, άπό της οποίας κατε'ιχον ϋέσεως, έστάϋη

ή μακροχρόνιος ασθένεια μου, ίίτις πολλάκις με έσυρε και

εις το χείλος τοϋ τάφου. "Ενεκα δε της θεραπείας μου έ'λαβον

αδειαν απουσίας και κατά συνέπειαν παρατάσεις επί παρα-

τάσεσιν. Άλλα ϋεωρήσας, οτι η άποκατάστασις της ύγιείας

μου έχρηζε και άλλων παρατάσεων, προτραπεϊς υπό μόνης

της οικείας μου συνειδήσεως, μη έπαναπαυομένης νά γίνω-

μαι πρόσκομμα εις την δημοσίαν ύπηρεσίαν ως εκ της απου

σίας μου, παρητήϋην μεν προσωρινώς (ως εν τη αναφορά

μου καταδηλοϋται), άλλα φυλαττομένου τοϋ δικαιώματος

μου νά τεθώ πάλιν εις ϋέσιν, άποκατασταϋείσης της ύγιείας

μου. Άν όμως δεν έγινε μέχρι τοϋδε πρότασις περί διορισμού

μου εις ϋέσιν άνάλογον, ας οψωνται οι αίτιοι.

Αύτη είναι ή άλήϋεια τών διατρεξάντων εις την ύπόϋεσιν,

περί ής ό Πατήρ τής Προόδου εύηρεστήϋη νά με δημοσιο-

γραφήση, χωρίς πρώτον νά πληροφορηϋη τήν κυρίως άλή-

ϋειαν. Τω ευγνωμονώ μ' ολα ταύτα, δια τήν οποίαν κάμει

σύστασιν τής παιδείας, τών έκδουλεύσεων, και τής ικανότη

τος μου ύπ όψιν τοϋ κοινού, ώς νά ήλϋονχθες άπό τήνΆμε-

ρικήν, ή άπό τό "Αμστελδάμ.

Δ. Κ. ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ

ΈνΆϋήναις, τήν 8 Φεβρουαρίου 1840

4

Συνένωσιε, αρ. 27 / 19.1.1845, σ. [3]

ΩΡΑΙΑΙ ΤΕΧΝΑΙ

Θέλετε νά Ιδήτε καρπούς 'Ελληνικής ευφυίας; διευϋυν-

ϋήτε προς τον οίκον τοϋ Κ. Βυζαντίου συγγραφέως τής


Βαβυλωνίας και παλαιού άγωνιστοϋ- θέλετε ιδεί τα θαυμα

στά έργα των χειρών του, τάς εικόνας τής Ριξαρίου 'Εκκλη

σίας διαλαμπούσας έπϊ χρώμασιν και επί ηθοποιία.

Ό Ιησούς Χριστός!... ποίον μέτωπον έγκλεϊον τους τύπους

των γενομένων και των γεννησομένων- μέτωπον έγκλεϊον τον

μέγαν Νουν τοϋ Άναξαγόρου! ή ώραιότης της ψυχής λάμπει

έπϊ τοϋ προσώπου τοϋ ΜεσσΙαΙίου. Ποιος οφθαλμός γλυκύς!

ποίον μειδίαμα ίλαρόν! οποία πραότης! είναι ό Ιησούς διδά

σκων κατά τό Ιερόν και λέγων προς την άμαρτωλήν «πορεύου

και μη άμάρτανε»· είναι ό 'Ιησούς κατά την πόλιν Νάϊν λέγων

προς την κομίζουσαν άλάβαστρον μύρου γυναίκα, «πορεύου

εις ε'ιρήνην»- είναι ό 'Ιησούς ομιλών μετά τών βρεφών και λέγων

ίλαρώς «αφετε τά παιδία έρχεσθαι προς με και μη κωλύετε

αυτά»- τίς ό ωχρός και ισχνός αυτός ερημίτης; είναι ό κηρύσ

σων βάπτισμα μετανοίας εις αφεσιν αμαρτιών, ό έχων τό ένδυ

μα αυτού άπό τρίχας καμήλου και ζώνην δερματίνην και τρώ

γων ακρίδας και μέλι αγριον, 'Ιωάννης ό Πρόδρομος! έχει την

προαίσθησιν ότι ή κεφαλή αυτού μετ ολίγον θέλει τεθή επί

πινακίδος και δια τούτο ή μελαγχολία τον περικαλύπτει;

Ίδέτε τον κρόταφον τοϋ αγίου τούτου ανδρός τον έμπνευ-

σμένον- θέσατε υπό τήν γραφίδα του τήν οποίαν κρατεί,

θέσατε «έν αρχή ήν ό λόγος και ο λόγος ήν προς τον Θεόν και

Θεός ήν ό λόγος» και δεν θέλετε άπατηθή- διότι αληθώς είναι

ό έν πνεύματι γενόμενος έν τη νήσω τη καλούμενη Πάτμω και

άκουσας τήν φωνήν τής σάλπιγγος λεγούσης «εγώ ειμί τό Α

και τό Ω ό πρώτος και ό έσχατος».

Όποία αρμονία χρωμάτων έπϊ τών ιματίων- ό Βυζάντιος

είναι αναμφιβόλως καθ' ολην τήν έλληνικήν και όθωμανικήν

Ελλάδα ό πρώτος καλλιτεχνίτης τής εκκλησιαστικής ζωγρα

φιάς- ή γραφίς του χύνει σταλαγμούς μεγαλοφυίας- ίδέτε τον

έσταυρωμένον του- ή κλίσις τής κεφαλής του είναι ποίημα

ολοσχερές, ή κλίσις τής κεφαλής του


φωνάξει «έξετέλεσα και τον προορισμόν μου

κ έκένωσα ύπερ υμών παν το ποτήριόν μου-

τετέλεσται- πεπλήρωται της γης h ανομία

αλλ' ενταυτώ τετέλεσται ή ανθρωποθυσία,

ή πλάνη, ό δεσποτισμός, εθνών ή βαρβαρότης,

και άρχεται αλήθεια φιλότης και Ισότης».

Ό Βυζάντιος ζωγραφίζει εις ξύλον καθώς και εις τον ίστόν-

εις τον χρωματισμον δε μάλιστα εξέχει.

Ό Ευαγγελισμός αύτοϋ είναι θαυμαστότατον έργον- τά Ιμά

τια τοϋ Αγγέλου εχουσι συναρμογην μεγίστην.

Πρέπει να γνωρίζη τις την έκκλησιαστικήν φιλολογίαν δια

να εκτίμηση αρκούντως τα ευφυέστατα έργα του- τοιούτους

ζωγράφους ή 'Ελλάς έχει <καΙ> τους παραμελεί! και δεν

ευρίσκεται 'Υπουργός τις νά τους άνταμείψη, νά ευχαρίστηση

την φιλοτιμίαν των, νά τους περιλάβη εις το πολυτεχνεϊον, νά

στολίση τάς πρωτεύουσας τών εκκλησιών τοϋ Κράτους δια τών

τοιούτων στιλπνών εικόνων- Κωλέττη! αν εΐσαι αληθής φιλόδο

ξος, στάδιον δόξης σε παρίσταται ή άναγέννησις τών ωραίων

τεχνών τής 'Ελλάδος- έφάνης εις ημάς οτι ό μόνος τών 'Ελλήνων

πολιτικών έχεις άποστολήν τίνα- μας ήπάτησες; θέλεις το δείξει

εντός ολίγου- αν είχες την μανίαν τής Πρωθυπουργείας δια

προπορευθείς, δια μΙοΙισθώσεις εύΐσίτελεϊς, κρίμα κρίμα εις σέ!

5

Αρχείο Ιω. Κωλέττη Ακαδημίαε Αθηνών, φάκ. 87, 1845, αρ. εγγρ. 1371.

Δίφυλλο 0,275 χ 0,220 με γραμμένη μόνο τη σελ. [1]. Πανώγραμμα παρό

μοιο με τη διεύθυνση αποστολήε τηε σελ. [1].

Έξοχώτατε!

Σας παρακαλώ θερμώς, λάβετε συμπάθειαν εις την δεινήν

μου περίστασιν, και ενεργήσατε δι έμε δ, τι ή φιλάνθρωπος


ψυχή Σας υπαγορεύει, διότι δεν δύναμαι ν άνϋέξω περαιτέ

ρω, έάν ήσϋε εκείνος ο Kos: Κωλέττης τον οποίον άπ' αρχής

τοϋ ayœvos έγνώρισα, τον οποίον έσεβάσϋην και σέβομαι,

και τοϋ οποίου την ψυχήν γνωρίζω πραγματικώς εις έμε

εύεργέτιδα.

δι άγάπην ϋεοϋ, ανακουφίσατε με μίαν ώραν προτήτερα εκ

της δεινής ταύτης μου περιστάσεως, και ϋέλω Σας ευγνωμονεί

δια βίου, πρόθυμος δια να ήμαι χρήσιμος εις παν ο, τι ή μικρά

μου δύναμις δύναται νά συντέλεση.

Σας προσκυνώ με το βαϋύτατον σέβας.

Ταπεινώτατος

Έν Αθήναις Δ: Κ. Βυζάντιος

την 9: 'Ιουλίου 1845

Προς τον Έξοχώτατον Β. Πρωϋυπουργον

Κον: Ίω: Κωλέττην κτλ. κτλ.

Documents

byzantios