Ci ngng trong th Tn

Ci ngng trong th Tn

Mc lcI.Cuc i v s nghip21.Cuc i22.S nghip sng tc4II.Ci ngng trong th Tn 61.Khi nim ngng62.Nhng biu hin ca ci ngng trong th Tn 72.1.S th hin mnh m ci ti c nhn72.1.1.Ci ti thot ly72.1.2.Ci ti hng lc122.1.3.Ci ti a tnh192.2.S thc su sc v cng danh, ti nng v gi tr bn thn242.3.Ci nhn c o v x hi353.Nguyn nhn dn n ci ngng trong th Tn 39III.So snh ci ngng ca Tn vi ci ngng ca Nguyn Cng Tr42IV.ng gp ca Tn i vi nn vn hc Vit Nam46V.Kt lun48

I. Cuc i v s nghip1. Cuc iTn ( 1889- 1939) tn khai sinh l Nguyn Khc Hiu, qu lng Kh Thng, huyn Bt Bt, tnh Sn Ty. Qu hng ng nm bn b sng , gn chn ni Tn Vin, bi l sau ny ng mi ly tn hiu l Tn .Tn thuc dng di qu tc, c truyn thng khoa bng. T tin ng xa kia c nhiu i lm quan di triu L. Cha l Nguyn Danh K, tng thi c nhn, lm quan cho nh Nguyn n chc ng s trong kinh, ni ting l ngi c ti vn ng trong triu. M l Lu th Hin, l mt o ht ti sc Hng Thao- Nam nh, ht rt hay v b ni ting c ti lm th Nm. Tn l con trai t ca hai ng b.Trong s anh ch em ca Tn th c Nguyn Ti Tch ( l anh cng cha khc m) l ngi c nh hng rt to ln n cuc i Tn sau ny.Thi nin thiu, Tn phi tri qua nhiu giai on au kh. Ba tui th cha mt, gia nh ng tr nn tng thiu, mt nm sau th m cng b i, tm nm sau th ch gi cng theo m lm ngh ca xng.Tn hp th nn nho gio t nh, c anh trai hng vo con ng c nghip. Ln nm tui, ng hc Tam t Kinh, su tui hc lun ng, kinh, truyn v ch quc ng; mi tui bit lm cu i v lc 11 tui lm th vn. Nm 14 tui Tn tho cc li t, chng, thi, ph v n nm 15 tui ng ni ting l mt thn ng ca tnh Sn Ty.Nm 1909, ng tham d v b trt k thi hng Nam nh. Ri sau ng quay v nh Ph Vnh Tng n thi, y ng gp v em lng yu say m mt c gi, nhng v gia cnh ngho i nn khng c tin lm l ci, ng quyt nh ch c tip tc con ng khoa c th mi i i c. Nhng trong k thi Hng ma thu nm y, ng d thi v li b trt. Chn nn, ng b v Ha Bnh khuy kha, ti y ng gp v kt giao vi nh t sn Bch Thi Bi.Hai ngi tr thnh tri k; cng ung ru, lm th, c sch, thi gian ny ng cng c c hi tm hiu v cuc cch mng Tn Hi.Nm 1913, Nguyn Ti Tch mt, Tn quyt nh v Vnh Yn lm ngh bo, t bo m ng cng tc u tin l ng Dng tp ch.Nm 1915, ng ly v l b Nguyn th Tng. Cng nm ny ng c tc phm hay c ng trn ng Dng tp ch v n nhanh chng c c ting vang ln trn vn n.Nm 1916, ng chnh thc ly bt danh l Tn v chn con ng ca mt ngi vit vn, lm bo chuyn nghip. T 1915- 1916, ng c nhng tc phm ht sc c : Nm 1915 cun sch u tin c xut bn, gy c ting vang ln, l tp th Khi tnh con I. Sau thnh cng , Tn vit lin Gic mng con, tung Ngi c, Ty Thi, Dng Qu Phi.Nm 1917, tc phm ca ng c ang trn Nam Phong tp ch do Phm Qunh sng lp.Nm 1919- 1921, Tn vit mt lot sch: Truyn Thn tin, n b tu; sch gio khoa, lun l; th th c tp Cn chiNm 1922, Tn thnh lp Tn thi im. Ti y xut v ti bn ht nhng sch quan trng trong s nghip ca ng nh Tn tng vn, Truyn th gian1926, Tn sng lp An Nam tp ch.S ra i ca An Nam tp ch cng l du mc bt u cho qung i ln n ca ng.T y, Tn bt u i du lch khp ni, nn An Nam tp ch cng ra ri rc, tht thng. Dn dn nhng cuc i ca ng tr thnh nhng cuc trn n hoc gii su hay tm ngi ti tr cho tp ch. Giai on ny cng c mt s tc phm ra i nh Nhn tng (1929), Gic mng ln (1929), Th non nc 1931- 1932, Tn c cuc bt chin vi Phan Khi v lun l v Tng nho. 1933, An Nam tp ch chnh thc nh bn khi phong tro Th mi ni ln. Do nh hng ca phong tro Th mi v phong tro theo Tn hc, Tn - con ngi thuc phe cu hc, ln th c dn dn tr nn c c, Tn tui ca ng lc ny dng nh b y vo d vng, nhng ch cho cc nh th mi nh Xun Diu, Th L, Lu Trng LTn tr nn ngho tng, may l nhng nm cui i ng c mi ngi quan tm tr li, cc nh th mi bt u xem li nhng cng hin ca ng, ri ca ngi ng, xem ng nh mt ng Thnh ca lng Th Vit Nam. Khi sc khe suy yu, Tn ginh ht tm sc dch thut v bin tp Liu Trai Ch d ca B Tng Linh v Vng Thy Kiu chu gii tn truynNgy 07/06/1939, Tn mt khi trn 50 tui.Sau khi ng mt, trn vn n li cng ca ngi ng hn v t ng ln gh ch sy ca hi tao n, xem Tn nh mt ngi m li cho thi ca Vit Nam bc vo mt giai ti p mi.2. S nghip sng tcS nghip sng tc ca Tn ht sc phong ph v a dng.Th l lnh vc quan trng nht trong s nghip phong ph y ca ng. C th ni, t thp nin 1920 cho n na u thp nin 1930, vn n Vit Nam khng c mt nh th no ni ting v c yu mn nh Tn . Tn sng tc rt nhiu th, nhiu th loi c v ni dung ln hnh thc. Th Tn hay din t cm gic say sa, chn ngn i thc, m chm trong ci mng, nhng mi tnh vi ngi tri k xa xi, song cng c nhng bi mang tnh n d, ngm ph phn hin thc. Th ng thng lm theo th c phong, cng c khi theo th ng lut, ng lut ph th, hay th lc bt, song tht lc bt. Ngoi ra th loi ca tr hay ht ni cng l mt lnh vc ni bt trong sng tc ca ng. Ni dung ca n th hin trit l sng phng khong, mt tm hn hay m mng, hoi c nhng man mc ni su nhn th.Bn cnh , cc lnh vc nh th ca dn gian, vn, bo ch cng l mt thnh cng ln cho s nghip ca Tn . c bit l bo ch, t khi c bi c ng trn Nam Phong tp ch cho n v sau Tn lun cho ngi c thy c mnh l mt cy bt y ti nng. Ch tic thay cho s nghip bo ch y cng gian nan nh chnh cuc i ng vy.Tn li cho nn ngh thut Vit Nam nhng tc phm v cng gi tr. C th k n l nhng tp th Khi tnh con I, II, III, Tn xun sc, Th Tn V vn phi k n Gic mng con I, II, Gic mng ln, Th non ncng cng li nhiu tc phm kch c sc nh Ty Thi, Tng bit v mt s bn dch thut nh Liu Trai ch d Vi mt tm hn mi m, ci ti lng mn, bay bng, va phng khong, ngng nghnh, va cm thng, u i trong th vn ng chinh phc th h c gi mi u th k XX. Gia lc th ph nh nho tn cuc, Tn c li i ring, va tm v vi ngn ngun th ca dn gian v dn tc, va c nhng sng to c o, ti hoa. Th vn Tn c th xem nh mt gch ni gia hai thi i vn hc ca dn tc: trung i v hin i. Cng nh Xun Diu tng ni: Tn l thi s u tin m u cho th Vit Nam hin i. Tn l ngi th nht c can m lm thi s, lm thi s mt cch ng hong bo dn, dm gi mt bn ng, dm gi mt ci ti (Cng ca thi s Tn - Th Tn , tc phm v li bnh, NXB Vn hc, 2007, tr 173).II. Ci ngng trong th Tn 1. Khi nim ngng Ni v ngng, theo cun Tn th v i (NXB Vn hc, 1995, tr 100) cho rng: Ngng trc ht l mt tnh cch. Biu hin ca tnh cch l nhng hnh ng khc i gy nn s ch ca s ng, nhng hnh ng ngng thng mang tnh cht ngang tng, phng tng, a ct.Tnh cch ngng biu hin mt mu thun vi s ng bnh thng, n tch ra, ni ln.Tnh cch ngng va mang tnh bi kch li va mang tnh hi kch v n l s ph nh thc ti, ch trch thc ti bng s giu ct v khinh thng.Ngng cng l mt cch sng, cch sng y vt ra ngoi khun kh ca x hi ng thi, tr thnh mt thch thc vi x hi .Cch sng y mang tnh cht ch quan v coi thng d lun x hi. Ngng cn l mt hin tng t tng: l t tng bt mn, bt c ch, bt cn i, khinh th ngo vt. Mt con ngi khng c bn lnh khng th ngng, khng c tm s khng th ngng, khng i khng v ph nh thc ti trong nhng kha cnh no cng khng th ngng. Nh vy, ta c th hiu ngng th hin thi , phn ng ca ngi ngh s ti hoa c ct cch, tm hn khc bit vi ngi thng, khng chp nhn s n iu m lun ph cch, sng phng tng, t do khng nh c tnh v bn lnh ca mnh.2. Nhng biu hin ca ci ngng trong th Tn 2.1. S th hin mnh m ci ti c nhn2.1.1. Ci ti thot lyCi ti thot ly c biu hin qua thi chn ght thc ti ca Tn v tm l tng trong mt th gii mi- th gii thn tin, th gii ca mng o.Thot ly thc ti, thot ly ci trn sng v m c chn thn tin, th Tn a ta vo th gii mi, khc xa cuc sng t tng thng ngy. thi i lc by gi, cm hng thot ly l mt cm hng mi m, c o, khc hn cch sng ca nhiu nho s i xa.Th ng chnh l mt ni kht vng thit tha chy bng thot ly ra ngoi ci t tng, vt ra khi s gi di, kh khan ca i sng thc. ng quan nim cuc i l mt gic chim bao:i ngi nh gic chim bao Nghn xa my ai no trm nm.(Th ru) Mt phn cng v cuc sng thc t ca ng lc by gi rt kh khn, b tc nn ng mun vt ra ngoi nhng b tc , m mun thot ly ra khi nhng b tc y th cch m Tn chn li khc vi mi ngi. l ng chn cch thot ly vo trong ci mng, c th v ng l nh th lng mn nn ng chn cch thot ly khc ngi nh vy.Nhng chng ta phi nhn vo thc t lc by gi hiu c rng v sao ng li chn cch thot ly thc t, quay lng li vi cuc sng hng v ci mng nh th. Ht gic mng con ri n gic mng ln, chm m trong hoang tng khi gp tri, tin, cng danh nhn kim c. Ci mng l ni th hin ci ti thot ly ca nh th v mng l mt tnh cht, mt ni dung c bit trong th Tn . Tn tng ni: Mng l mng, i ngi cng l mng, mng l ci mng con, i l ci mng ln ch khc nhau v di ngn ln nh m thi. Nh vy, ng cho rng trong i ngi ta c hai th mng: Mng con l nhng iu ta thy trong chim bao, mng ln l cuc i ta. M ci mng ca Tn li khc, n mang mu sc ring rt Tn .Mng l li thot cho tm hn m mng v b tc ca Tn .Nh th yu mng, ngt ngy, m chm trong mng.Gic mng ca Tn mang tnh cht lng mn thot ly.Cuc i thc khng ly g lm hnh phc, Tn mong mun thot ly bng mng, trin min trong ci mng qun i. Khi ng mng, ng c sng nhng cuc i mi m, p , t ng v ra theo tr tng tng ca ng. Chnh trong nhng cuc i nh vy m ng mi tm li c ci ti ca mnh, gp c nhng ngi trong tng v suy ngh ca mnh.Tn tng mun lm thng Cui ln cung trng chi vi ch Hng. n Hu tri thi nhn li mn chuyn hu tri bc l ci ti ngng ca mnh:m qua chng bit c hay khngChng phi hong ht khng m mngTht hn! tht phch! tht thn thTht c ln tin sng l lng.Ln trn , nh th c dp khoe ht ti nng ca mnh. Bi c l v ngi i qu kht khe li thm vn chng h gii r nh bo nn ng mng c em vn ln bn ch Tri:Vn giu thay li lm liTri nghe tri cng bt bun ciCh tin ao c tranh nhau dn: Anh gnh ln y bn ch tri( Hu tri) D lun ca Tri tht rng ri, tri khen vn th ca Tn y chnh l iu m nh th ao c by lu nay. Thot ly hn cuc sng trn gian, ng tm n ni ci tri hi vng s c ngi hiu c th ca mnh v nh th thc hin c mong c thot ly . V phi chng khi mng nh vy, ng li cm thy tin tng, li tip tc sng tc, cho i mt s nghip vn chng to ln.Ht mng ln ci tri, Tn li mng ln ci tin. ng li m c c nh Lu Thn Nguyn Tru ln chi ci tin trong bi Tng bitL o reo rc li Thin ThaiSui tin oanh a lung ngm ngiNa nm tin cnhMt bc trn ai Bi th lm theo iu t khc t cuc chia ly gia hai nng tin n v Lu Thn, Nguyn Triu lc hai chng tr li trn gian. y Tn tng tng ra bc tranh tin cnh tht p nhng tht qunh qu, bi th mang ngha tng trng gic mng khng mi vi hn th.Nhng xt k, chng ta thy rng trong ci mng thot ly ca Tn th c hai th mng.C th mng do chn i gy nn, do s ym th ca tc gi trc tip li cun m n:m thu bun lm ch Hng iTrn th em nay chn na riCung qu ai ngi chaCnh a xin ch nhc ln chi.( Mun lm thng Cui) Trong cnh m thu Tn cm thy bun chn cuc i. ng mng thot khi cuc i y i thay, nh nhng. ng hnh dung ra ni cung qu v mong c c ln sng . Thi s c mun c ln cung trng, c tm s vi Hng Nga ri ta nhau trng xung th gian ci. qu l mt c mun tht ngng cung, ngo ngh.ng mun nhn xung th gian, mun ng hn ngi m trng, m ngm, m suy xt vic i. Mng v chn i nhng c khi v chu nh hng ca t tng Lo Trang bao gi cng tim tng trong tm hn v s nh nho coi cuc i l mng:Trm nm mt gic m mngNgh chi cho bn gan vng hi ai?( i lm vic)Li c th mng Tn ba t ra lm mt tr tiu khin. Tn thng cho rng i l bun t, khng c g ng lu luyn, ch mun mng gii khuy v mng p hn thc t:Gic mng mi nm tnh riTnh ri li mun mng m chiNgh i lm ni khng bng mngTic mng bao nhiu li ngn i.( Nh mng )Gic mng l li thot cho tm hn m mng v b tc ca Tn . im ni bt trong th vn Tn l u, lc no cng thy ng ni n mng. Nh th yu mng, ngt ngy trong mng, m chm trong mng. Nhiu lc cht tnh gic, tr v vi thc ti, ng li thy chn ngn, li tic nui vi gic mng ng xy bng tng tng v th ng li ao c c tr li ci mng, ci thn tin:Trng khp trn gian ht th chi,Thm trng con hc n ln tri, Hc kia bay bng tuyt vi,Hi thm cung Nguyt c ngi tr khng?(Trng hc bay) Vi ng mi th vui trn trn gian u ht, chi, saymi cng chn. Thng thc nhng ca ci vt li, Tn cng tng.i khp y ngm cnh p, ng cng tri.Khi nm ht nhng mi v ngt ngo cng nh cay ng ca cuc i, Tn cm thy bun chn.ng lun mong mun mt cuc sng mi mt ni xa xi no , phng khong hn, t do hn. l cuc sng cch xa trn th, ni cung nguyt. Mng c ca Tn tht lng mn bit chng no!Tuy nhin nhng gic mng y tht nh nhng, ch l nhng m tng ho huyn, phn nh mt tm hn thot tc ca thi s.ng ch hn l nhng mng c sp t, t v hnh nh b tr gn gng v duyn dng, khng nhng tha mn c t nhiu bao c vng ca thi s m cn gy hng th cho ngi c. Chng hn nh trong bi Hu tri, Tn mng thy mnh mt m kia ln hu tri, va ung tr ngon va ngm th cho tri v ch tin nghe, d di v t nhin v t cho mnh l mt v tin b y xung h di nay li tr v tri, n khi ra v mi ngi tin a nui tic. Trong ci mng ny ta thy mi s u sp t tha mn nhng c vng ca Tn : c vng ca mt ngi nhiu tnh cm mun c tnh thng tru mn ca ngi khc, c vng ca mt k nhiu kiu hnh, lm mt nh nho mun ngi ta hiu ci nhim v trng i ca mnh Mt ci mng gy cho thi s nhiu hng th nh th, nn ng rt a mng. Do mng chim mt phn quan trng trong th vn Tn .Mng chng t xu hng mun vn ln cao, nh nhng, phiu diu tm s tha thch trong mt trng thi xa la thc t.Ni n ci ti c nhn ca Tn th c rt nhiu kha cnh chng ta bn lun m thot ly cng l mt kha cnh ln ni ln t tng ca nh th. Thot ly khng phi l qun ht s i ch sng vi gic mng ca mnh m thot ly l tm v mt ni m con ngi ta c th tha mn c ci mong c ln lao ca mnh. C ngi v khng thch vi cuc sng hin ti m h mun thot ly bng cch say men lao vo nhng cuc chi v b, cn vi nh th th khc ng thot ly bng cch tm vo ci mng. Bi ch trong mng, trong mt th gii khng c tht y th nh th mi c th t r lng mnh, mi pht huy ht ti nng ca mnh. V cng c th ch nhng lc ny ti nng ca nh th mi c mi ngi v cng nhn. y ci ti c nhn ca nh th c tri dy mnh m v c th ni ci ti cm xc tr tnh ca Tn c thi i bt u ci tri phi by ra mt cch m lu nay ta quen gi l lng mn nh th. Vit Nam, do nhng iu kin lch s ca mnh m ci ti ny chm pht trin v ci ti ca Tn cng vy nhng ng qu ch, d ci ti cm xc biu hin di dng lng mn thot ly nhng r rng l n hon ton khng tch khi ci ta dn tc.2.1.2. Ci ti hng lcNi n ci ngng trong th Tn th khng th khng nhc n ci ti hng lc trong th ng.Hng lc l mt quan nim sng, mt thi sng, mt phn ng ca ci ti c nhn c o v chn i, v mun quay lng vi i m tm n s hng lc. Ta thng thy, cc nh nho coi cuc sng nhn lc l mt th vui, mt cch sng thanh cao, tao nh th n vi Tn ng nu cao tinh thn hng lc v sng theo cch ring ca mnh. Nguyn Cng Tr cng tng quan nim rng:Nhn sinh bt hnh lcThin tu dic vi thng( i khng hnh lc Sng ngn nm cng cht yu)(nh thc ngi i)(Th vn Nguyn Cng Tr, Kiu Vn, NXB ng Nai, 2000, tr 121) Tn cng vy, th ng l ting ni c nhn mnh m v y c tnh.ng khng b g b bi mt khun php no, mt l sng no.Vi ng, sng l phi bit hng lc, vui th vi i.D sng trong cnh ngho, cuc sng kh khn, thiu thn b nhng ng vn lun lc quan v tn hng nhng g m cuc sng mang li cho mnh, ngho th vn c ci th vui ca ngho. Trong th ca ng ci ti hng lc c th hin ch yu hai kha cnh l say trong men ru v s n chi.Hnh nh i vi ng cuc i ny ru em n cho ng nhng ci cm gic tn hng, ng mn ru tha nim hng lc ca mnh. Nh trong bi Sayng th hin ci hng lc trong men say:m xun mt trn n ciDi n chng bit l ngi hay hoaKhi vui qun c ci giKhi say chng dc giang h cng say(Say)Mt m xun m p vi men ru nng, nhng ngi bn nhu ang nng chn say sa, ca ht v n a bn nhau, cn g bng trong ngy xun y, tht sng khoi bit bao. Say trong men ru mi th u tr nn m h, di nh n m kia khng cn nhn ra l ngi hay hoa na, hay di cm nhn ca ngi ang say mi th u tr nn p v lung linh, Tn mn ru say, tha nim vui hng lc ca mnh v phi chng ng mn ru qun i ci thc ti chn ch kia, khi vui th mi th u c th qun ht:Nhn ngoi trn ai khng nht th,Hung trung khi ly thuc tin sinh( Ngoi mt khng bit ci trn l g na, trong bng ton cha nhng g kip trc). C th ni khi say th nhng th ngay thc ti u tan bin, trong mt nh th mi th trong qu kh hin v vi nhng g p v su sc nht, hn th na khi men ru say vo ngi lm cho ta cm gic lng lng nh c lm thn tin. Vi ng ru l phng tin em n ci hng lc thch th nht: T trung ng th thn tin (trong lc ung ru l lc lm thn tin).n vi th ca ng, ta s cn bt gp nhiu bi th ng mn ru tha nim hng lc ca mnh nh trong bi Li say:Say sa th cng thi h i,H thi h vy, say thi c sayt say t cng ln quayTri say mt cng gay, ai ci. (Li say)Tn cng bit sut ngy say sa cng phi l tt, cng l thi h i nhng cu tip theo ng khng nh h th h nhng say th vn c say, cch ni th hin ci ngng trong hng lc ca ng cng rt m nt, say l th vui c nhn, c thoi mi trong tm hn ng th lm sao c th b c. y ng cn lin tng n c tri t cng say, khi say th u nh ng, c ai ci u th ng cng s g ting i ch, y ng mn lun hnh nh tri t bo cha cho ci thi h ca mnh tht l ngng. i vi ngi ta c khi say c khi tnh nhng vi ng hnh nh lc no cng say, say mi tn hng th vui i:Say chng bit phen ny l myNhn non sng chng thy, li l say.Qui! Say sao say mi th ny?Say sut c m ngy nh bt tnh. ng mun say khng can s i na, khng mun bn tm nhng chuyn trong dn gian, phi chng ng qu bt mn vi cuc i ny, thi th ai mun lm g th lm, ng c say, c say vui th chnh mnh, ngay c v khuyn ngn ng cng mc, c say ri li say, say gii su v t cho mnh nim vui: Vic trn ai, ai tnh ai loSay ty ly nh to u bt kTri t nh, ci say l sng th1V can chng, ai d cha ngay?Mun say li c m say.Khng phi ch say trong men ru m trong lc say y ng lm th, c th th hin ti nng ca mnh, mt cch chng t bn lnh ca ng, ng tm thy nim vui, hnh phc trong , cuc i ca ng th v ru nh hai ngi bn tm giao khng th thiu, v cn chnh l phng tin ng n c vi ci vui, ci hng lc i ny, iu c th hin r nt qua bi Ngy xun th ru:Tri t sinh ta ru vi thKhng th khng ru sng nh thaCn th cn ru cn xun miCn mi xun, cn ru vi th(Ngy xun th ru) hai cu cui ng khng nh mt iu, cn th v ru th cuc i ny vi ng mi cn ma xun, mi cn nim vui v thch th, cn ma xun, cn cuc i ny th th v ru lun gn b vi ng. C th ni Tn rt ngng ngay c trong nim vui hng lc, vui trong cn say, tn hng nim vui trong chnh ti nng v bn lnh ca mnh. Ci ngng c thc, c nng lc ch khng phi l s ba hoa, ma mp.n vi s hng lc ca ng, ta cn bt gp qua nhng vn th th hin s n chi, mt s n chi ngng n l thng. ng i khp mi ni, t ni ny sang ni khc, t vng n ti vng kia trong t nc, ng i y i th hin s n chi ca mnh, tm n nhng ci vui trong thin h v iu c th hin rt n tng qua bi th n chi ca ng:Gii sinh ra bc Tn Qu hng thi c, ca nh thi khngNa i Nam, Bc, Ty, ngBn b sum hp, v chng bit lyTi th eo khp ba k L chi rng bin, thiu g gi ging Hnh trang ln ng ca ng l ti th, ng i khp ba k t nc, tham quan v bit r c tnh ca tng vng min, ng cho rng th chi ca mnh th gian kh ai bng c: Th n chi cng gi rng. M xem ai cha d bng th gian. Qua bi th ta c th thy ng i khp mi ni nh Tu Ran, Long Xuyn, Ngh An, Si Gn, , hu nh khp cc a danh trong nc, ng l s n chi ca ng tht ng n v ngng m:H ti ca bin Tu RanLong Xuyn chn mm, Ngh An chn cSi Gn nh v c traCi xe song m, chn tr Nht Thina tnh con mt Ph YnHu tnh rau b ng quyn Thun An

i khp mi ni, c bit mi th, nhng mn ngon i th l nim vui hng lc m ng mong mun, ng khng mun sng b buc trong s nhm chn, ri phi chng kin nhng chuyn khng vui i, ng mun tm cho mnh s thoi mi trong tm hn nhng ng khng sng n dt, nhn h nh nhng ngi khc, l im ni bt trong tnh cch ca ng v hn th na ng khng nh s n chi ca mnh l mi mi, chuyn i th no cng mc, rt ngng ngay c trong vic n chi:Trm nm hai ch Tn Cn sng, cn ni, cn l n chi D hay mun s iMy bay nc chy mc ngi th gian. Mt ln na ng khng nh s n chi, hng lc ca mnh qua bi th Cn chi ca ng: Ai hay u t chn ii cha chn t, t cn chiChi cho tht chn, cho i chn i chn nhau thi t s thiNi th can g t thii ng c t, t cn chiNgi ta chi gi i cNh t nm nay mi na i. Vi ng cuc i ny l ng chi, chi mang n nim vui, mang n ting ci sng khoi cho ring mnh, chi m hng lc, chi cho n khi no cuc i ny chn ng th thi, nhng qua cu th ng vit ta cm nhn c rng nh mt li khng nh vnh cu v cuc chi ca ng, i lm sao m chn ng c, cuc i khng bao gi mt, ch s ng i trc cuc i m thi: i cha chn t, t cn chi. i vi ng ngi ta chi c cuc i, cn ng th mi na i m thi, th lm sao khng chi c, ng chi cho sng cuc i, nhng ng chi bng chnh ti nng ca mnh, bng nhng bi th vn ng vit:Na i chn t ng chiChi mun sao cho tht sng ii ngi ai c chi nh tChi c bng vn mi cha thi. Hn th na ng dm ni i vng ng rt nh nn ng quay li vi i chi: Vng t by lu i nh t. Nh i nn t vi ra chi. Cuc i l ngi bn ng chi, mt ngi bn tm giao tri k m khng ai c th thay th c, ng cho rng ch cuc i mi c th lm ban, mi c th cng chi vi ng c, trong bi th cm t t cn chi c lp i lp li nhiu ln khng nh s vui chi, hng lc bt tn ca nh th. Chng ta cn c th thy s vui chi, hng lc ca ng qua mt s bi th nh chi tri Hng Hoa, ng i ngm cnh p, th hn theo nhng dng hi tng xa xa, gii bun, qun ht nhng g khng vui, y mun vn cy c xanh tt, c bch th, c dng ngi tp np, tht p v vui bit bao, l mt iu l tng qun ht nhng ci khng vui:C dp i chi bun gii bun. Hay trong bi th chi cha Hng Tch, ng i tm nhng ni vui v gi y l yn tnh, lng ng trong ng s nh nhng, thanh thot, mt chn bnh yn m phm trn khng c c: Chn y mun chi cn mi gi. Phm trn cha bit nhn nhe nhe cho.Qua nhng bi th ca ng ta c th cm nhn rng d trong cuc sng ngho kh nhng ng c thot ra khi ci thc ti y n vi nhng nim vui, hng lc ca mnh nhng ng cng tht c bit khi ci cch hng lc ca ng cng rt khc ngi, rt ngng, tm n nim vui hng lc trong nhng cuc say, trong vn chng, trong ti nng ca mnh tha ci ti hng lc . Chnh v vy to ra mt n tng, mt nt rt mi trong ng.2.1.3. Ci ti a tnhTrn nh Hu gi a tnh l mt ci tt d thng m bt k mt ngi ti t no cng mc phi, bi c ti t s c tt, Tn cng khng nm ngoi ci tt y. a tnh khng c ngha l am m sc p, m l d xc ng, nhiu tnh cm. Nhng cng bi d xc ng v nhiu tnh cm nn h d b cun theo sc p v nhng s phn o le ca nhng con ngi ti sc. Tnh thng i lin vi dc, tc l nhng ham mun, nhng say m v t nhng ham mun, say m y thng dn dt, che lp lm thui cht ci tnh, ci tmo l tri cho c sn trong mi con ngi. Tnh lm con ngi ta i trch ta khi nhng l thng, trch ra khi khun kh ca l gio.Cng chnh v vy m Nho gio khng chp nhn v ng tnh.Cc nh Nho thng t ra nghi ngi trc tnh yu, t ra nhiu l tit, lo ngh, phng phm cn thn nht. V sc p, i vi h l th ca lm mt nc tan nh hay nh cu hng nhan ha thy l vy.Nhng Tn l nh nho ti t, t coi mnh l ngi c ti v a tnh. Khi nhn vo nh mnh, ng t tro mt cch ht sc duyn dng:Ngi u cng ging a tnh,Tng l ai, li l mnh vi ta.Ci tnh ca ng l th tnh yu c bit, m , lai lng, khng b khng bn, c sc lan trn, cn phi san s. n ni, ht gi th tnh cho ngi tnh nhn c quen bit n a th cho ngi tnh nhn khng quen bit (Khi tnh con, quyn 2, trang 56, 57):Ngi bun ly giy vit th chiVit bc th ny gi n aiNon nc xa khi, tnh b ngAi tri m , nhn m coiRi n: th tnh trch ngi tnh nhn khng quen bit (Tn vn vn, tp 1, trang 91)Ngi bun ta li vit th chiVit bc th ny gi trch aiNon nc by lu lng tng nhM ai tri k vng tm hiHay:Ngi bun ta li vit th chiVit bc th ny gi trch aiAi nhng nh ai, ai chng nh ai lung nhng nh ai hoi(Trch ngi bn tnh vu v, Tn vn vn, tp 1, trang 93)Tn l ngi a tnh nhng li khng c may mn gp c giai nhn. Nhng th khng th tha mn c trong thc t li khc x vo trong vn chng thnh nhng gic mng yu ng, thnh nhng khi tnh tha thit. Khao kht yu ng, mun c mt bn tnh chia s trong ng nhiu khi n gn nh tr thnh mt cn bnh, lm ng u su au n, th nhng ni au y c ng th hin ht sc kn o v khng m , mt cch th hin m cht phng ng:Qui l v sao c nh nhau?Nh nhau ng ng sut m thuBn phng my nc ngi mun ngHai ch tng t mt gnh suKhng th gp c ngi giai nhn trong cuc i thc, ng tm ti nhng giai nhn thnh thin c nh: Ngu C, Dng Qu Phi, Ty Thi, Hng Nga, Trong gic mng con, Nguyn Khc Hiu yu Chu Kiu Oanh nh mt ngi n b p, c ti, c c; th l vi Chu Kiu Oanh nhng tm s ca mnh nh vi mt ngi tri k, bnh ng hon ton vi mnh. Nng Vn Anh trong Th non nc ch mi l tng c vi Tn , Chu Kiu Oanh mi l ngi yu l tng. l nt mi trong quan nim v ngi yu.Ngi n b l tng i vi Tn khng phi ch l m nhn m cn phi l giai nhn.M nhn khc giai nhn c.Ngi n b p th cc ch phn hoa, ni ph qu c ly g lm thiu.Nhng tiu chun v c ca ng cng rng ri, khng kht khe nh tit, ngha hay cng, dung, ngn, hnh trc y, nn c Ngu C, Trc Vn Qun cng trng tuyn.Li ni ti Tn v Chu Kiu Oanh, tnh cm ca h ch dng li mc trn tnh tri k mt cht, ging nh yu nhng li ging nh bn.Ch dng li mc chia s, cm mn, dng li ch tng knh, tng thn. Tn hay ni v tnh yu, em bn thn ra lm nhn vt si tnh, bc l nhng kht khao, say m ca tnh yu. Lng yu ca ng li cng thn thc hn trong nhng ngy xun ti thm:Trch ci tm xun nh mi tLm cho bi ri mi tng tSng m mt t ngi theo mngNhn lng chn gii k i thNghn dm dm qun tnh lc yTrm nm cn nh chuyn ngy xaTng t mt mi hai ngi bitAi c th ny bit cha?(Tn vn vn, quyn 3, trang 26)Ci a tnh ca Tn khng ch dnh cho nhng ngi tnh ca mnh m cn dnh cho nhng ngi ph n cha chng hoc c chng m khng c gn nhau:m thu gi lt song oChng ai xa vng, gi vo chi y(Khi tnh con 1, trang 31)Hay khuyn nhng ngi con gi khi cn tr th nn i ly chng, ng n khi m o tn phai:Ngi ta c v c chngEm nh con so trong lng ku maiM o gn gi cho aiRng en, en qu cho hoi lung cng(Khi tnh con 1, trang 33)Th nhng khi tng tng ti cnh bit li, thn gi dm trng th li ngm ngi, c ghen tung:Ai i ng y cng mnhMnh i li gnh tnh ngn ngang(Khi tnh con 1, trang 36)Bnh bng mt nc chn mym m sng tuyt, ngy ngy nng may ai bn i sng ch,Tnh kia sao khp lng l vi duyn?(Khi tnh con 2, trang 24)Nhng tnh cm, s a tnh ca Tn cui cng cng ch l s thng hoi nh ho nn kt qu vn l s tht vng, nh mt mnh m ni nh thng:Nc non vng khch hu tnhNon xanh nc bic cho mnh nh ai(Tn vn vn, quyn 3, trang 65)Trong tnh yu, Tn vn th hin c mt ci ti rt ngng, rt khc ngi.ng khng tm l tng tnh yu thc ti, ci trn m lun c xu hng thot ln tin, vt ra khi gii hn cht hp ca cuc sng khng nh ci ti ca mnh. ng tng ln tri xin ci Hng Nga ri b tri mng:C sao sung s dm a th?Chn Thin cung ai kn r bao gi,Ch nhng s vn v m giy m!(Tri mng)Nu khng th ln tin, ng li bc bch tm s bng cch vit th cho tnh nhn bng mt tnh cm ht sc mnh lit. Ngi tnh d l quen bit hay khng quen bit th ng cng lun tm tnh bng tt c ni lng, bng mt kht khao chy bng v c phn rt ngng. Nh vy, ta c th khng nh, ci ti a tnh ca Tn l mt ci ti mnh lit, mt ci ti ngo i, ngng vi i, dm by t ni tm tnh su kn nht ca mnh. Tn cng t nhn mnh l ngi a tnh, l s thc cao v tnh cm, tnh yu m khng phi ai cng ni ln c.2.2. S thc su sc v cng danh, ti nng v gi tr bn thnNi v cng danh, s nghip, khng t ln Tn khng nh ci ch kh ca phn lm trai. Vi ng, nam nhi ng trong tri t phi ng ra gnh vc vic i, phi lm sao cho xng ng l bc anh ho:Thn nam t ng trong trn th.Cuc trm nm c d ru m C i m c ta,Sao cho thn th khng l c cy.(m ng hoi cm)ng cho rng mt khi sinh ra trn i th phi sng sao cho hn i, khc i khng d a tn nh c cy.Nhng cu th nh li khng nh y dt khot, th hin c mt c tnh tht mnh m ca ngi trai trong x hi. ng cng coi phn nam nhi trc ht phi tr c ci n tang bng v l ch phn u, l bn phn v trch nhim ca ngi lm trai.Phn nam nhi tang bng l ch,Ch trng phu kh nhng ai, Non sng th vi hai vai,Quyt em bt st m mi lng son.(Xun su)Quan nim v ch lm trai minh chng cho mt c tnh c o ca Tn .Thi s khng ch ni v bn phn ca thn nam t m l ang t ni vi chnh mnh, t ha vi lng mnh. Khng phi ai cng c dng kh dm a tay, ngng mt ln tri m th vi non sng, t nc. Ta nh thy c mt dng v hin ngang nu khng ni l ngang tng ca thi nhn gia tri t. l thi coi trng bn thn mnh, l nhu cu phi tri lng mnh mt cch nhit thnh nht. V lun trng ch kh, trch nhim m Tn cho rng nhng ngi tht th trong cuc i khng phi l nhng ngi tm thng m ch l: Ti cao, phn thp, ch kh ut (Thm m c bn ng). ng khng ngn ngi cao ci ti c nhn ca mnh, khng nh ti nng v ch kh ca phn ngi trai trong x hi. C th v do s km kp ca x hi m ci ch y b che lp i, b vi dp i, l mt kh kh ut nhng c th vng dy bt c lc no.C khi, ng ph phn mt cch thng thn nhng k yu hn, chu lun ci, khng c ci dng v thanh cao, ngang tng ca bc trng phu. Khng nhng ln ting ch trch, ng cn th hin c ni su v hn ca mnh trc mt hin tng x hi nhc nhi, au lng ca t nc trong thi lon lc:Chp tay ri li ci u Ngh cn su y ai su chng ai!Th m cng kip lm trai Con Hng chu Lc cng ni ging ta.(Trai thi lon)Ci dng v n hn y tht ng xu h. Tn ma mai, chm bim su say v cn khinh thng nhng k chu ni nhc chp tay, ci u. khng cn v hin ngang, phi thng m thay vo l s s st, run ry. Tn khng h giu gim cng chng h ni gim ni trnh m ng nm thng vo mt nhng k y nh mt coi thng cng s gin d tt .Chnh iu ny cng ni ln c tnh cch ngang tng, phng tng ca ng.Ci ngng y c ni n cn l ci ngng ca mt con ngi ti nng, hiu i, hiu mnh, bn lnh t tin khng nh ci ti nng vi cuc sng trn th. Tn l nh th sinh ra vo thi m ci mi bt u ny sinh nhng ci phong kin c truyn cn rt nghim khc cho nn ci ngng khng ng lc s b coi nh l qu t c v mnh nhng vi ci ngng rt l v rt ring Tn li c ngi i chp nhn v cao. Trong bi th Hu tri ly l do i hu tri nhng thc cht l ci c Tn khng nh ti nng bn thn v bc l quan im mi m ca ng v ngh vit vn, qua thy c ci ci ti y c tnh v bn lnh m ta khng nhm ln vi bt k nh th no khc- l mt kiu ngng rt mi v c o ca mt nh nho ang sng thi k m thc c nhn bt u c trn trng v khng nh. Nh li Tn gii thiu, l do ng c ln chn thn tin l v ti nng, ting ngm ca ng vang c dng sng Ngn H rng ln v bao la, ting ngm khng ch dng li ti con sng v tr y m cn vng vo chn thin cung lm Tri kia phi mt ng _Tri nghe h gii ai ngm ngaTing ngm vang c sng Ngn H Lm tri mt ng, Tri ng mngC hay ln c, Tri nghe qua l mt s tng tng nhng trn ci nn tng tng Tn th hin tht nhng suy ngh, quan im v ci ti ca mnh.ng mun khng ch th gian thy c ti nng y m ngay c tri cao vn vn nghe danh v mi ln th hin.Ln tri nh th t gii thiu v mnh, gii thiu y tn tui, qu hng, t nc, ngh nghip v cc tc phm sp in v hn na l khng nh ti nng ca mnh. Hn ai ht Tn hiu c ci may mn him c khi c ln tri, nn ng khng ngn ngi k ht nhng ti nng vn chng ca mnh mt cch rt t tin: D bm ly tri con xin cc ht vn vn sang vn xuiHt vn thuyt l li vn ching con c c thchCh tri nhp ging cng tt hn li ci thc v ti nng ca mnh_ ti c gii, ti hiu bit rng, c nhiu vn vn, vn xui, vn thuyt l, vn chi. Ci c c c v ng nhn thy mnh tht s ti gii, t tin ct ging mt cch hin ngang, dng dt cng v sau cng tr nn cao hng c ht loi ny ri n loi khc trc mt Tri v cc Ch hu. Ci ngng ca ng bt ngun t ci ti v ci ti hiu rt r bn thn mnh ti gii, ti gii mi c ln chn thin ng ( ci chn m my ngi h gii c ln) v ln khng nhm mc ch du ngoi m th hin ci ti nng hn ngi .Sn y Tn gii thiu lunBm con khng dm man ca Tri Nhng ng vn con in c riHai quyn Khi tnh vn thuyt lHai Khi tnh con l vn chiThn tin, Gic mng vn tiu thuyti gng, Ln su vn v iQuyn n b Tu li vn dchn quyn Ln tm nay l mi Nh Tri vn con cn bn cCha bit con in ra my mi? Tn k nhng tc phm sp in thnh sch, qua Tn mun khoe vi Tri v kh nng sng tc thin bm ca mnh , ta thy sng tc ca ng gm c ng vn, vn thuyt l, vn chi, vn tiu thuyt, vn v i, vn dch.c th ca ng ngay c Tri cng m say, thch th, tn thng:Vn di hi tt ran cung myTri nghe, Tri cng ly lm hay.Tm nh n d, C l liHng Nga, Chc N chau i mySong Thnh, Tiu Ngc lng tai ng c xong mt bi cng v tay.Li ca Tri khen cng chnh l ng ang t khen mnh, ng nhn thy ti nng vn th ca mnh qu hay n ni ln n my tng my. Ngay c Tri_ ngi nm gi quy lut ca to ha, ci tiu chun nhn xt, nh gi v ci hay ci p chc chn s rt cao khc hn vi ngi trn th , th nhng khi nghe Nguyn Khc Hiu c th li khin Tri cng ly lm hay. Cn Hng Nga, Chc N chau i my ca ri Song Thnh, Tiu Ngc dng nh khng ch vic g ngoi vic lng nghe, c ht mt bi tt c u v tay. Hnh ng v tay cho ta thy Tn rt c thc trong vic coi trng gi tr ti nng ca mnh v hn ti nng ca ng c thc s cng nhn thnh nhng gi tr. Vn d, th nhm th lm sao thu ht c ngi nghe hung g y l ca tri. Ci ti trong vic th hin ti nng cng tr nn ngng hn sau nhn c s c v, nghe qua li nhn xt ca Tri th hin s nh gi ti nng vn th ca mnh Tri li ph cho: Vn tht tuyt!Vn trn c th chc c tNhi vn chut p nh sao bng!Kh vn hung mnh nh my chuyn!m nh gi thong, tinh nh sng!m nh ma sa, lnh nh tuyt!C nh th no li dm t tin ni v ci hay, ci p ca th mnh nh th , lc ny ci ti v ti nng ca Tn tri dy mnh nht bi Vn phong ca ng c so snh bng nhng s vt tinh ty, p nht trong tri t, li vn trau chut sng p nh sao bng, kh vn c lc hng mnh nhanh nh my chuyn nhng cng c lc nh nhng du m nh ln gi thong, tinh t trong ngn t nh ln sng sm ban mai vn th nh th qu tht nh Tri ni trn gian chc c t bi n hi t y tt c ci hay, ci p, ci c o m ngi thng kh c c. ng rt t tin trong vic a ra li nhn xt v chnh bi th ca mnh_ci ngng v bn thn cng tr nn cao hn v cng bo mnh hn. Tn yu th vn em ht tnh cm vo cng vi ti nng thin bm ca mnh to nn gi tr c bit a dng v th loi v ging iu.Ci ti ca ng cn c biu hin qua vic ng lun chuyn tm sng tc. Ci ti cng tr nn quyt lit khi Tn khng nh l nh th chuyn nghip trong nn vn hc Vit Nam bi chnh ng l ngi u tin ly cng vic sng tc th lm ngh chnh mang vn chng ra bn ph phng, ng ch sng tc ch khng lm bt c mt ngnh no khc, nhn thc c iu nn ng lun lun kht khao phn u vn n nhng g p nht vo trong nhng vn th. Ci ngang tng v ti nng ca mnh cn tr nn ngng hn khi ng mun gnh ng th vn ln ch Tri bn nhm cho tt c mi ngi trn cung nh bit n th vn ca ng : Ch tin ao c tranh nhau dnAnh gnh ln y bn ch Tri!C qu ngng cung khng? nhng chc c l ti nng ca Tn con ngi trn th cha tht s hiu ht ni dung v gi tr ca n nn ng kht khao, mun lm tt c mi vic ct lm sao cho ngi ta thy c. V theo suy ngh ca Tn ch c Tri, Tin mi hiu ht ci hay, ci p ca th ng. Ci ti, ci thc ti nng cn c bit n v trn trng lc ny tri dy v cng mnh m v c phn to bo.Nh th hin ngang khng nh ci Ti ca mnh, gn lin vi tn tui tht, qu qun, ngh nghip. l ci ngng ca ngi c ti v bit trn trng, khng nh ti nng ca mnh. Ta nhn li trong thi i ca Tn , t nc ang mt ch quyn bi bn thc dn, con ngi ngy cng ri tin ti v chy theo vt cht , Tn t gii thiu v bn thn nh l mt cch biu hin ca s t ho v dn tc ca mnh. D, bm ly Tri con xin thaCon tn Khc Hiu h l NguynQu Chu v a cuSng ni Tn nc Nam Vit.Ci ngng cn c th hin khi Tn t nhn mnh l ngi tri lo vic thin lng ca nhn loi:Hai ch thin lng thng Hiu nhDm xin khng ph Tri trng mongLc ny ci ti thc v nhn cch ca mnh l rt ln, t nhn mnh l ngi em thin lng n trn th ci thin ci x hi y ry nhng bt cng thi nt, chy theo giu sang danh li ca bc tin m ci ti, ci p hon ton b n v lu m v dn dn tr nn b vi lp i. Phi chng ng mun lm mt s mnh cao c, ri ng li chm vo trong ci mng o vi i nhng ci mng ca ng l ci mng tch cc, ci ti ca ng l ci ti chm vo ci mng nh th hin su sc t tng lm lc n ngng n l thng.Ci ti cng th hin r hn khi chnh ng tha nhn mnh l ngi c tnh ngngBm qu c tn Nguyn Khc Hiuy xung h gii v ti ngng.

Tn khng nh ln na phong cch ci ti ca mnh, ci ti khng bng lng trc thi cuc, ci ti chn ght nhng bt cng ni trn th . Nh vy, ci nn tng to nn ci ngng chnh l do thc c nhn. V Tn cng nh th ci ti c tnh bn lnh, mun chng t ti nng gia thc t ph phng a ng thot ly n mt ci mng ci ngng c th hin mnh v khng nh mnh.Khng nhng thc v ti nng, s nghip ca mnh, Tn cn bc l ci ngng thng qua vic khng nh mt cch mnh m gi tr bn thn.Ci ngng y c ni n l ci ngng da trn kh nng m mnh c, ngha l ch nhng ngi ti mi t tin vi ci ti nng vn c ca mnh. T tin khng nh vi i mi l ci ngng c ngi i chp nhn v tn trng.C th ni Tn l mt trong nhng nh th, nh vn m u cho phong cch em ci ti, ci bn ng c nhn vo th vn.Sng ni Tn c nn aiTrn th xa nay c my ngiTrung hiu vn trn hai khi ngcThanh cao ph trng mt cnh mai Bc tin gi thong: th y tiDanh li bo tri : ru nng vaiGip Tut gii sai tin n xungThin thu c cch ci xun diTrong bi th T vnh ng mn hnh nh ca sng , ni Tn gii thiu tn mnh, iu ny cho thy rng ng v mnh c tm vc ngang hng vi sng ni, ng nhn thc c gi tr ca mnh trong cuc sng, trong x hi. Mi vn th ca ng l s t tro v phm cht v ti nng ca mnh.Trn th xa nay c my nging coi mnh l mt trong nhng ngi him trong x hi trc cng nh x hi lc by gi.c tnh trung hiu v thanh cao ng u c, iu c bit l ng rt coi thng bc tin v danh li.ng coi bc tin ch l gi thong v danh li ch l bo tri. Thi bui na phong kin lc by gi ng tin chi phi cuc sng ca con ngi nhng ng li coi thng c danh li v bac tin- l ci ngng ca ng, ng khc ngi iu . Ci thi bui ngi ta coi bc tin v danh li l vn nng v c th lun lch, h nhc mnh bng mi cch c th c nhng th .Nhng Tn , ng t gi tr ca bn thn mnh ln hng u.ng coi trung hiu v thanh cao mi l ngc ng, l nhng iu ng qu v bn thn ng c c phm cht .Vng t Sn Ty ny mt ngTui cha bao nhiu vn rt hngSng ni Tn ai hun cBt thnh cu thn sm vi vungCh ch nm nm no km cnh Khuyn khuyn im im c hay khng Bi ng hay qu ng khng Khng ng cng tt b ngng.(T tro)Trong bi th T tro ng ly vng t Sn Ty ni n ci vng t sinh thnh ra mnh. Cm t ny mt ng ni rng ng khng phi l mt ngi bnh thng, m l mt bc anh ti c tri t ban tng cho i.Tui cha bao nhiu vn rt hngL mt ngi ti gii, Tn t nh tip xc vi Nho gio. Theo hi k trong mt bi th th nm tui ng hc Tam t kinh, nm 6 tui ng hc Lun ng, kinh, truyn v ch quc ng. Nm 10 tui ng bit lm cu i, 11 tui bit lm th vn. ng rt thch c lm vn, c anh trai ht lng ch dn nn nm 14 tui ng tho ht cc li t, chng, thi, ph.Nm 15 tui ng ni tin l thn ng ca tnh Sn Ty.Phi ni rng ng l mt ngi ti nng v ci ti nng c bc l t nh.Bt thnh cu thn sm vi vungCh ch nm nm no km cnh.ng ngng vi i v coi nhng cu vn, nt bt ca mnh l ca thn ca thnh, nhng g ng bit, ng vit ra khng thua km ai ht.Bi ng hay qu ng khng Khng ng cng tt b ngng.Ci ti c nhn ca ng c th hin r trong hai cu th cui, ng t xng ng. a ra mt l do rt l i cho vic thi trt ca mnh l hay qu nn khng , khi c th ta thy rt mu thun nhng iu ny li phn no ng vi thc t lc by gi. Trong thi i lc by gi th ng tin l vn nng v ti nng ch l th yu, ngi hc gii thng thi cha chc t v lm quan to, tc ln, k hn mn, ngu si th li lm ng to, b ln bi c tin th s mua c danh li.Hai cu th cui ca bi T tro c th ni rng l thi im ci tro ca Tn ln ti nh im. Ch gn gn trong mt ch hay cho ta thy rng ci thc ca ng v gi tr ca bn thn mnh rt cao v iu ny rt ng c tn trng v ng bn lun. ng bit c bn thn mnh c nhng ci g v khng c ci g.ng c ti nhng ng khng c tin, danh li v ci ti l cht liu tt yu ng xy dng nn ci ngng cho mnh.Khng ng cng tt b ngngTn rt khc ngi, nu nhng s t khi i thi ch mang mt mong c l t r vinh quy bi t th vi ng iu khng cn thit . Nhng g ng lm m khng thnh, ti nng ca ng c m ngi i khng nhn thy c th cng tt, iu cng thc y cho ci ngng ca ng cao hn, ngo ngh hn.Hu ht trong cc sng tc ca ng u c ci ngng ngo ngh v ng lun thc c gi tr ca bn thn trong mi vn th.Thn t v to bng qu tCng cho thin a c m ngy. bi Kip con quay ng v mnh to bng qu t, ng coi mnh l trung tm ca v tr v c gi tr rt ln i vi cuc sng.Tn c khi xng l ta, l t, c khi xng ng th hin c mt thi ht sc ngang tng ca mnh. ng dm xng tn gia tri t, dm khng nh mt bn ng rt ngng m khng phi ai cng lm c. l s t thc cao ca mt ci ti to bo, y c tnh.2.3. Ci nhn c o v x hiVn hc l ting ni ca th gii hin thc, mt tc phm vn hc thot ly khi n cng chnh l ang t th tiu gi tr ca mnh. L mt nh th chn chnh du trong phong thi ca mnh Tn l mt con ngi ngng nghnh nhng ng sau chng ta cn cm nhn c s suy t v thi th x hi. X hi m Tn sng l mt mi trng c s an xen gia nhng gi tr c v mi, l giai on khng hong v ng li v t tng v chnh s hn tp y thc y ng tm n vi mng., thot ly cuc sng thc ti nhng thot ly ch khng thot tc con ngi y vn khn ngui nhn v trn th m suy xt chim nghim. i vi Tn trong mt x hi khi nhng gi tr o c ca con ngi ang mai mt dn do s sp khng c g cu vn ni ca ch Phong Kin v nh hng, du nhp ca nhng lung t tng phng Ty nn vic a li cho nhn gian ci gi l Thin lng l rt cn thit, bi vy trong ci c mun thot ly ca cuc sng trch tin ng cho rng mnh c tri giao cho mt nhim v ht sc quan trng:Tri rng khng phi l tri yTri nh sai con mt vic nyL vic thin lng ca nhn loi( Hu tri)Trong x hi y ng tin c s ng tr v cng ln v Tn d b ngoi ng ni l mnh ngho nhng giai thoi th cho rng ng sng rt phong lu. Ti sao vy, dng nh trong suy ngh ca ng ng tin n khng c tc dng tch cc ca n,ng nhn v th gii ca ng tin vi ci nhn hm hnh chm bim su cay y thch thc:ng tin!ng tin!Sao em sc so li khn ngoan?Va xinh va pVa trng, va trnChn ch nh dn n ch quan,Quan yu quan nhy ln bnC hu nng Cu lnh ku vanSng n th m em n bcLi i tho ch Trch ch Cc tch ln ngn( ng tin)Khng ch dng li s kch ng tin trong th Tn cn c s kch i vi nhng k trng gi hc lm sang. Bi th Chim ha mi trong lng l mt v d. Vi ngh thut chi ch mi trong my v mi trong chim ha mi tc gi bu b mt t c ca nhng k hay ru rao v ti nng ca mnh:Ha mi ai v nn mi?Trng mi th p ht th mi hay!Ai a mi n chn ny?Nc trong go trng, mi ngy n chiLng son ca thnh thiMi bay, mi nhy sng i nh mi!Ngh cho mi cng gp th!Rng xan mi c nh g hay khng?Hay trong bi G thin nh th cng c ci nhn tng t, con g c tc gi phc ha vi mt ngn ng, ging iu hm hnh, tro lng:G thin mun i tuCha thuc ting nam mCa Pht chc khng hpCho nh ch chp buCc cu!Trong con mt ca Tn ci nhn v hin thc i sng n i ra ngoi nhng quy chun o c ca l gio phong kin, con ngi y nhn v hin thc vi con mt ca mt k lng t, ngng ngo. Trong bi Hoa sen n trc nht m th hnh nh ca bng sen khng cn l bng hoa qun t na m tr thnh thn gi l mt nc ri bit bao bm l ong li xm vo. l hnh nh ca mt c gi thc v mnh rt r th nhng vn khng ngi ph trng chnh bn thn : trt h hang khn khp li- Li cn e ni ch em ghen. Qa thc trong cch nhn ca Nguyn Cng Tr mi quy chun o c b quy i, v ci ng qu hn na l ng dm ni ln iu m khng s ngi i, l iu khin ta khm phc vy:Trong m g p hn senMt a hoa kia n trc tin.Mt nc chn tri thn gi l,i xanh, cnh trng, nh vng chen.Xn xao bay ri vi con bm,ng nh bi xa mt chic thuyn. trt h hang khn khp li,Li cn e n ch em ghen.( Hoa sen n trc nht m).Hay trong cch ng nhn nhn v nhn vt Thy Kiu, l thng tnh ngi ta thng khen ngi Thy Kiu c hnh, th nhng di con mt ca ng nh th trch Kiu hu ru H Tn Hin. Quy chun x hi trong th ng b loi b thay vo l cch th hin ring c tnh ca nh th:Na m ma chng na tic quan()Tr tr nm t b sng nHn c nghe chng my ging n?( Thy Kiu hu ru H Tn Hin)i vi cuc sng ca chnh bn thn mnh, Tn b nguyn cuc sng ca mnh vo trong th m khng h giu dim, n th hin s thc cao v mnh, v thng qua cng phn nh ci hin thc x hi:Bm tri cnh con thc ngho khTrn gian thc t cng khng c( Hu tri)Hay:Cm da mui kh khn mi cCa khng ngon nh kh cng ngonKhi vui cu chuyn thm ginChng chng v v con con mt nh.n ri hc ti qua li sngt tin tiu ngy thng thnh thi( Cnh vui ca nh ngho).ng ni v ci ngho trong s thch thc vi ngi i, coi ci ngho ca mnh l hn tt c, mt ci nhn vt ln trn hin thc th hin s kiu bc trong con ngi ng:Ngi ta hn t ci phong luT cng hn ta ci s ngho( S ngho).Phn nh hin thc trong ci Ti im nhin t ti lc quan l cch th hin c o trong th ca Tn , cuc sng khng ly g lm sang nhng con ngi y bc l tt c, sng tht vi hon cnh thc ti ca mnh. D c ngng nghnh bao nhiu d c thot ly cuc sng trn ai nhng trong thm tm ca ng th hin thc vn l hin thc v tm thi ng khng th sng c vo mi trng y nn nh lnh tm trong mng trn tri, vi nhng cuc say, hnh lc m thi. Bi vy ngi bt ca ng vn mang m cht hin thc sc nt, th hin s chim nghim v cuc sng ca mt tm lng lun hng v i nh ng.3. Nguyn nhn dn n ci ngng trong th Tn Ngng chnh l phn ng ca ngi ngh s trc thc ti, l cch sng, quan nim sng khc ngi, hn ngi ca nhng ci ti mnh m, to bo trong x hi.Chnh v vy, tm hiu nguyn nhn dn n ci ngng ca Tn , chng ta cng i t thc t x hi.Thi i Tn sinh ra v ln ln c th ni l mt giai on phc tp v ri ren nht ca lch s x hi Vit Nam. Thc dn Php thi hnh nhng chnh sch cai tr tn bo, nhiu cuc khi ngha n ra u tht bi, nhn dn lm vo cnh lon lc. Hn th, cng trong thi gian ny, nn vn ha nc ta c s giao lu rng ri vi nc ngoi, nhng lung t tng mi m, nhng nt vn ha khc bit c du nhp vo t nc m ngi ta vn gi l hin tng gi ma u. S ri ren c th hin hu ht cc mt t chnh tr, kinh t, vn ha, x hi.ng trc mt thc ti x hi nh th, Tn khng tm thy mt li i no cho mnh.ng thot ly thc ti, i vo trong ci mng v trn trnh ci trn.ng loay hoay vi nhng gic mng con n gic mng ln, ng phn khng li hin thc bng cch dng vn chng ni ln ci ti c nhn ca mnh.ng chi b, quay lng vi hin thc ph phng, i tm l tng, m p l tng th gii thn tin c xy bng tr tng tng. ng cng sa vo cuc sng hng lc, trin min vi nhng cuc say v nhng chuyn i. ng cng khng yu th gii thc m li tm ln tri, bu bn vi Hng Nga, tm s vi Ngu lang, Chc N. Cn lu rng, thi i m ng sng vn chu nh hng ca t tng Nho gio truyn thng nn cch th hin ci ti ca ng thc s rt ngng cung v to bo. ng dm ni nhng iu ngi khc khng dm ni, dm lm nhng g ngi khc khng dm lm. ng ph v s g b ca ch , p tan xing xch l nghi tri buc con ngi. Thay vo , ng phi tri tm hn mnh mt cch t do, khng nh c tnh ca mnh theo mt cch ring bit. C th ni, v chn ght thc ti, v khng th thay i thc ti nn Tn th hin ci ngng ca mnh bng ngi bt vn chng sc so.Cng trong lc y, vn chng b coi r, nhiu ngi ngh s coi vn chng l s nghip gn b sut i ri vo cnh tng thiu.Tn cng nm trong s y.Cuc i thi s cho n lc nhm mt vn khng th thot khi cnh i ngho.Nhiu cu chuyn thc t cho thy Tn l ngi rt thoi mi, phng tng trong chi tiu nn ng thng khng lu c mt ch m phi chuyn tr rt nhiu ln. Bun phin v cuc i lm ni u lo, bun v vn chng b r, ng gnh vn th ln bn ch Tri. ng thch thc vi s ngho, coi mnh hn ngi l ci ngho.ng cng dm nh thng vo b mt x hi nhng n ci ma mai, nhng li chm bim su cay.T , ta thy rng hon cnh cng chnh l mt trong nhng nguyn nhn dn n ci ngng ca Tn .Tn chng li hon cnh, tm cch thot khi hon cnh thc t kh khn bng nhng c mun ht sc to bo l ln tri, gp tin khoe ti nng, bn vn th ang b ngi i qun lng.Mt iu ta khng th b qua chnh l bn lnh ca thi s.Nh pha trn khng nh, mt ngi nu khng c bn lnh th s khng th ngng.Tn gp phi rt nhiu bi kch trong cuc i.T bi kch gia nh, b mt sm, m b i n bi kch tnh yu vi ba ln tht bi v bi kch cng danh khi thi trt trong k thi u tin.Tt c nhng thng trm y to nn mt bn lnh vng vng ca thi s.Khi i mt vi thc t, Tn khng qu ng ngng trc s i thay, ri ren ca n m thay vo l s tht vng, s bt mn, chn chng. Chnh t bn lnh c nhn mnh m, t vic chn ght thc ti, t kht vng mun thot khi s t tng, cht hp ca hon cnh, Tn ngng ngo vi i, chng i li cuc i bng mt thi quyt lit, bng quan nim sng ht sc ngang tng.III. So snh ci ngng ca Tn vi ci ngng ca Nguyn Cng TrTa thy, ngng khng phi l mt hin tng qu mi nhng cng khng phi l c. Trc Tn nhiu cch ngng, nhiu ci ti ngng xut hin nh Nguyn Cng Tr, T Xng, Nhng n vi Tn , mt con ngi sinh ra bui giao thi, ta bt gp mt ci ti ngng mi m hn, c o hn. Mi ci ngng u gn vi lch s x hi ca n v vy n khng h lp li. lm r hn s ging v khc nhau gia ci ngng ca Tn v ci ngng ca thi nhn xa, ta s so snh vi ci ngng ca Nguyn Cng Tr. V ging nhau: C hai thi s u th hin mnh c o qua vn chng, chnh s nghip vn chng phn nh ci ti hoa, ti t, s ph phch, ngng nghnh ca bn thn.Tri t cho ta mt ci ti Git lng dnh thng ngy chi(Nguyn Cng Tr)Vng t Ty Sn ny mt ngTui cha bao nhiu vn rt hungSng ni Tn ai hun cBt thnh cu thn sm vi vung(T tro_Tn ) D hai giai on khc nhau nhng c nhng im chung trong ti, ni dung phn nh, ging nhau trong cch th hin l ngn ng v hnh nh tt c u th hin ci ngng ph cch v rt ring.Tng t khng bit ci lm saoMun v m chi v c no?(Tng t _ Nguyn Cng Tr)Qui l lm sao c nh nhauNh nhau ng ng sut m thuBn phng my nc ngi i ngHai ch tng t mt gnh su(Tng t_Tn )

V tr ni mc phi phn sng Hi Vn ti b vo lngKhi th khoa, khi tham tn, khi Tng c ngGm thao lc ln tay ngt ngng(Bi ca ngt ngng_Nguyn Cng Tr)Bi ng hay qu ng khng Khng ng cng tt b ngng(T tro_Tn ) Hai nh vn u thc cao v ti nng ca bn thn, dm ni ging iu bng ln v nhng i tng nh tri, tin, bt Dm ph by con ngi mnh vt ra ngoi khun kh ca mnh vi thin h, mun a gin cng thin h.Gt tin theo ng nh mt i dBt cng nc ci ng ngt ngng(Bi ca ngt ngng_Nguyn Cng Tr)Tc hu ng s c k litDn hu t s vi chi tin(K s_ Nguyn Cng Tr)Vn giu thay li lm li Tri nghe Tri cng bt bun ci!Ch tin ao c tranh nhau dn:Anh gnh ln y bn ch Tri!(Hu Tri_Tn )im khc nhau:im khcTn Nguyn Cng Tr

Thi iL con ngi ca hai th k , sng trong thi i giao thi, Hn hc tn m Ty hc cng mi bt u.L thi k tng i n nh, nh Nguyn khi phc Tng Nho. C s pht trin ca kinh t hng ha v xut hin tng lp th dn.

Cuc iHc Hn vn, i thi nhng khng nn chuyn qua sng tc vn chng quc ng.i thi, lm quan, b thng ging chc nhiu ln, c ti trn mi lnh vc t vn ha, kinh t n qun s.

S nghipL ngi sao sng trn thi n vi nhiu tc phm ch yu l sng tc bng ch quc ng.Tng gi nhiu chc quan ln, gip vua dp gic, thc hin cng cuc khai hoang. Vn chng sc tc ch yu bng ch Nm v s trng l ht ni.

Ni dung vn thTh hin mnh, khoe ti vn chng hn i, snh ngang cng tri t.Tri li ph cho: vn tht tuyt!Vn trn c th chc c t!Cho mnh l mt v tin b y xung h gii trch tin lm vic thin lng ca nhn loi.Tri rng: khng phi l tri y,Tri nh sai con mt vic nyL vic thin lng ca nhn loiCho con xung thut cng i hay.Khng v trch nhim nhng khng xem trng o vua ti, khng quan tm ti cuc sng ch vui chi say th v ru.Say ru ngh cng h iH thi h vy, say thi c say

Tri t sinh ta, ru vi thKhng th khng ru sng nh thaCng danh hai ch mi men nht S nghip trm nm nt mc man xen mng-tnh, tnh-say, tm v vi s thot li, tm gp nhng con ngi l tng, ng l ngi a tnh.Vic trn ai ai tnh ai loSay ty ly nh to u bt k Ci ngng lm ngc vi cuc i th hin mnh trong sch, mt s t thc cao v bn thn, ti nng v thi . Sng t do thoi mi vi s khng nh c nhn mi m m thi i mang li. cao ch nam nhi, n tang bng:Cng c lc ma tun sng vQuyt ra tay cho li vi cung phongCh nhng toan ch ni lp sngLm nn ng anh hng u y tTh hin ci ngng ca mt bc trung thn vn trn o s chung, bt mn triu nh mc nt v thi ra, xem thng cng danh, li lc. Ngha vua ti cho vn o s chungTrong triu ai ngt ngng nh ngMt ci ngng ni lon, ngt ngng khng quan tm ming li th gian. Khn kho d hu bng khp mingKhen ch u cng gc ngoi taiNhiu lc ngo ngh nhng c khi li bi quan do cha thot khi s khc k ca nho gia.Mai sau xin ch lm ngiLm cy thng ng gia tri m reo Cha c sc ph, cha to thnh mt th lc mnh nhng chng t c s ngng ngo tng ha ca hai nhn cch: nh th v nh khai quc cng thn.

Tng ktCi ngng v ti vn chng ca mnh hn i th, gi tr ca mnh snh ngang vi ngi tri th hin mt s khiu khch v gi tr con ngi trong x hi.

Ci ngng cao ci ti c nhn nhng th hin bng phong cch dn tc thng qua th ht ni.Mt phong cch ngng o mo vt ln s khen ch ca d lun.

IV. ng gp ca Tn i vi nn vn hc Vit NamNh th Xun Diu tng ni rng: "Tn l thi s u tin, m u cho th Vit Nam hin i. Tn l ngi th nht c can m lm thi s, lm thi s mt cch ng hong, bo dn, dm gi mt ci ti. Bng bn lnh ca mnh, Tn mang n mt lung sinh kh mi cho nn vn hc Vit Nam.Thi s trc tip th hin ci ti bn ng ca mnh mt cch ht sc c o v mi m.Nh Hoi Thanh ni "Tin sinh l ngi ca hai th k, Tn l ngi t c du gch ni gia vn hc truyn thng v vn hc hin i, l ngi "do bn n m u cho mt cuc ha nhc tn k ng sp sa(Hoi Thanh).Tn nhn nhn c mi chuyn xy ra trn i u l mng.Gic mng con cng l mng, Gic mng ln cng l mng.S thot ly cng chnh l cm hng ca nhiu nh th trong phong tro Th mi sau ny (Th L, Lu Trng L,).Tn l lp th h u a vn chng thnh mt ngh kim sng.ng a tnh cm con ngi c nhn trong i sng bnh thng ca x hi (ni bun vui, lo u, hi vng, kht khao yu ng), i t kinh nghim vit vn c, cch tn th loi, phong cch lm cho th vn tr nn nhun nh, hp vi th hiu ca cng chng thnh th.T lm xut hin cng chng vn hc mi cng chng vn hc th.+ th hiu th+ phng tin thng tin bo ch+ ng tinng lm thay i v tr ca vn hc v tnh cht ca vn hc. kim sng, Tn vit vn th phc v cho i tng cng chng th nn thu ht v ph hp th hiu dn chng th tnh cht vn hc v v tr vn hc trong vn th Tn cng c s thay i. Nu truyn thng vn hc khoc chic o cao o, thanh tao th gi y n c xem l th hng ha linh ng c trao i gia tc gi v cng chng thng qua trung gian l nh xut bn v ta bo.Cng ni v cnh ngho hay s lng hnh ca ng tin nhng s ng gp ca Tn l s tip bin ca cc nh th trc nh Nguyn Cng Tr, Cao B Qut Tn khng du dim, m thnh tht, khng m ha cnh ngho. ng tin lun lch, lm ch x hi khng ch thay quyn uy lm ch s phn con ngi nh trong Truyn Kiu khi Thy Kiu khng cn s la chn m Tn cn tinh t khi thy x hi ca ng sng ng tin cn chia phi c nhn cch, hnh phc la i(khi con ngi ng c hnh phc, hon ton c th lm ch hnh phc). Vi vic th hin mt ci ngng ht sc to bo cng mt cm hng mi m- cm hng lng mn, Tn l ngi i u, tin phong trong phong tro Th mi. ng cng l ngi khi ngun cho ln sng vn hc lng mn din ra mnh m, gp phn thay i din mo ca vn hc. ni ln vai tr ca Tn , xin c trch cu ni ca Xun Diu trong bi ph bnh vn hc Cng ca thi s Tn : Chng ta hin nay c mt tm hn khc chit, d xu hng v mt li th hp vi nhng tnh cm mi, chng ta vn yu v knh phc lun lun nh thi s th nht cho chng ta nghe nhng khc gio u c bit ti hoa, nhng khc gio u ca th hin kim, ca Th mi (Th Tn tc phm v li bnh, NXB Vn hc, 2007, tr 175).V. Kt lunThi ca Tn l thi giao thoa c- mi, th vn t nhiu cht dn v ci tinh ci p. Ci NGNG tng cng mt theo. Nhng may thay, Tn ko n li, khoc ln cho n tm da cu p v gin d. Vi th ng, ci ngng khng cn b v i tm ch tr, khng cn bn bu lo toan tn ti, n tn ti nh n vn d tn ti. Tn gieo vo th ca, y ln thi n mt ci ngng m cht tr tnh, l ci ti khng chu ngi yn, ci ti thp thm, ci ti mun ri b ci gh km kp my trm nm m i li t do. cn l ci ngng bt chp s i m vn au i; r b, thot li khi cuc i m vn c gn gi thin lng cho ngi. Tm li, ci ngng trong th Tn thiu quy chun ca mt con ngi bnh thng nhng quy cch ca mt nh th, t cch ca mt k i tm kim, gn gi v bo v nhn tnh, thin lng. ng thi.ci ngng y cng gip cho hu th hiu hn, r hn v cm phc hn v con ngi trong th v i ca Tn trch tin.

Ti liu tham kho1. Lch s vn hc Vit Nam, tp 4B, NXB Gio dc, 1976.2. Tn th v i, NXB Vn hc, 1995.3. Th vn Nguyn Cng Tr, Kiu Vn, NXB ng Nai, 2000.4. Th Tn tc phm v li bnh, Tun Thnh- V Nguyn tuyn chn, NXB Vn hc, 2007.5. Lun vn Tnh cht qu trong th Tn - L Th Thy Hng,

[Type text]Page 2