CAP1 2 3 y 4 GALEGO FORMATEADO Paisaje Gal.pdf · Manual para a Integración dos ... ANEXO I. Glosario de termos ANEXO II. Convenio Europeo da Paisaxe ANEXO III. ... Caso 1 de transporte

manualmanualparapara aa

Integración dos elementos

da paisaxe en proxectos, plans

e programas

Portada paisaje 15/6/07 12:17 Página 1

PRESIDENCIASecretaría Xeral de Modernizacióne Innovación Tecnolóxica UNIÓN EUROPEA

FONDO EUROPEO DEDESENVOLVEMENTOREXIONAL

“Unha maneira de facer Europa”

PRESIDENCIASecretaría Xeral de Modernizacióne Innovación Tecnolóxica UNIÓN EUROPEA

FONDO EUROPEO DEDESENVOLVEMENTOREXIONAL


Proxecto co�nanciadoProxecto co�nanciado

Manual para a

Integración dos elementos da paisaxe en proxectos, plans e programas

Licencia Creative Commons 3.0 Recoñecemento – Non Comercial – Sen obras derivadas

Esta publicación conta cunha licenza Creative Commons 3.0, o que lle permite reproducir a obra baixo as seguintes condicións:

Recoñecemento (BY). Debe recoñecer os créditos da obra da maneira especificada polo autor ou licenciador (pero non dunha maneira que suxira que ten o seu apoio ou apoian o uso que fai da súa obra).

Non comercial (NC). Non pode alterar, transformar ou xerar unha obra derivada a partir desta obra.

Sen obras derivadas (ND). Non se pode alterar, transformar ou xerar unha obra derivada a partir desta obra.

O texto completo da licenza pode ser consultado en: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ Proxecto cofinanciado:


UNIÓN EUROPEA

Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional

1

1. Introdución

2. O Medio. Conceptos e definicións

2.1. Introdución

2.2. Concepto de Medio

2.3. Definicións asociadas ao Medio Ambiente

3. Procesos asociados ao Medio Ambiente

3.1. Introdución

3.2. O ciclo da auga e os recursos hídricos

3.3. A atmosfera, o aire e os ciclos do carbono

3.4. O chan e a ordenación do territorio

4. Introdución xeral á problemática ambiental no ámbito global

4.1. Introdución

4.2. Principais problemas ambientais

4.3. Calidade e contaminación das augas

4.4. A atmosfera

4.5. O chan

4.6. Problemática ambiental en Galicia: perspectivas e tendencias

5. A paisaxe

5.1. Introdución

5.2. Configuración da paisaxe

5.3. Clasificación das paisaxes

5.4. Tipos de elementos paisaxísticos

6. Ecoloxía da paisaxe

6.1. Introdución

6.2. Os ecosistemas

6.3. Funcionamento das poboacións na paisaxe

6.4. Relacións interespecíficas e biodiversidade na paisaxe

6.5. Sucesión vexetal

6.6. Fluxos bioxeoquímicos na paisaxe

7. Estudo da paisaxe

7. 1. Introdución

7.2. Percepción da paisaxe

ÍNDICE

2

7.3. Calidade visual e fraxilidade da paisaxe

7.4. Metodoloxía xeral dos estudos de paisaxe

8. Aplicacións dos estudos de paisaxe

8.1. Paisaxe e educación ambiental

8.2. Os espazos naturais

8.3 A planificación da paisaxe urbana

8.4. A paisaxe rural

8.5. Minimización dos impactos na paisaxe

9. O impacto ambiental

9.1. Introdución

9.2. Impacto ambiental. Conceptos e tipos

9.3. Estudo de impacto ambiental

9.4. Indicadores

9.5. Índices ambientais

9.6. Modelos ambientais

9.7. Avaliación ambiental

9.8. Códigos de conduta

9.9. Procedementos administrativos segundo o tipo de avaliación ambiental

10. Auditorías e sistemas de xestión ambiental

10.1. Introdución

10.2. A empresa e a xestión ambiental

10.3. Instrumentos dos sistemas de xestión ambiental

10.4. Política ambiental

10.5. Planificación

10.6. Implantación dun sistema de xestión ambiental


10.8. Auditorías ambientais

10.9. A certificación do sistema de xestión ambiental

10.10. O auditor ambiental

10.11. Mantemento da certificación ambiental

11. Fundamentos de dereito

11.1. Introdución

3

11.2. Fontes do dereito

11.3. Fontes do dereito estatal e autonómico

11.4. Principios básicos no marco xurídico

11.5. Principios do dereito comunitario

11.6. Características fundamentais do dereito comunitario

11.7. Esquema ilustrativo do sistema de fontes

11.8. Lexislación ambiental

11.9. Lexislación ambiental específica dos principais grupos de problemas ambientais

11.10. Aspectos lexislativos e principal normativa ambiental aplicable

ANEXO I. Glosario de termos

ANEXO II. Convenio Europeo da Paisaxe

ANEXO III. Política e Normativa de Paisaxe noutros Estados Europeos

Bibliografía

Glosario

Webs de interese

4

Índice de Figuras

Figura 2.1. Compoñentes básicos do ambiente (natural e construído)

Figura 3.1. Ciclo hidrolóxico

Figura 3.2. A composición dá Atmosfera

Figura 3.3. Ciclar do carbono

Figura 3.4. Ciclo de Calvin

Figura 3.5. Ciclo de Krebs

Figura 3.6. Intercambio de Carbono coa Atmosfera

Figura 3.7. Fluxos e almacéns de carbono nun ecosistema forestal

Figura 3.8. Distinción entre planificación vinculante e indicativa

Figura 3.9. Proceso de traballo ascensional

Figura 3.10. Competencia dá Administración central na ordenación do territorio

Figura 3.11. Competencia dá Administración Autonómica na ordenación do territorio

Figura 4.1. Composición dá auga residual

Figura 4.2. Organismos dá xestión dá auga en España

Figura 4.3. Fenómenos naturais nun penacho

Figura 4.4. Caso 1 de transporte de penacho

Figura 4.5. Caso 2 transporte de penacho




Figura 4.9. Mecanismos desencadeantes dá contaminación atmosférica

Figura 4.10. Chuvia ácida

Figura 4.11. Efecto Invernadoiro

Figura 4.12. Liñas xerais do proceso de extracción de vapores "in situ"

Figura 4.13. Proceso de depuración dun chan por aire

Figura 4.14. Representación do proceso de descontaminación deBarrenas

Figura 4.15. Liñas de tratamentos nunha Planta de Lavado de chans

Figura 5.1. Esquema configuración paisaxe

Figura 5.2. Mosaico

Figura 5.3. Elementos da paisaxe

ÍNDICE DE FIGURAS E TÁBOAS

5

Figura 6.1. O Ecosistema entendido como unha caixa negra, onde ET é a enerxía total

do ecosistema e MOT é o equivalente enerxético da materia orgánica total

Figura 6.2. Clases de ecosistemas

Figura 6.3. Factores Bióticos

Figura 6.4. Diagrama funcional dun ecosistema

Figura 6.5. Diagrama funcional dun ecosistema (2)

Figura 7.1. Esquema percepción e interpretación da paisaxe

Figura 7.2. Perfil transversal

Figura 8.1. Debate SLOSS

Figura 9.1. Liñas de definición de obxectivos e recompilación de información

Figura 9.2. Estrutura Xeral dunha Avaliación de Impacto Ambiental

Figura 9.3. Proceso de administración de evolución ambiental

Figura 9.4. Procesos de avaliación de impacto ambiental

Figura 10.1. Instrumentos preventivos

Figura 10.2. Sistemas correctivos

Figura 10.3. Instrumentos auxiliares

Figura 10.4. Diagrama dá realización dá auditoría do Sistema de Xestión Ambiental

Figura 11.1. Clasificación de "Fontes do Dereito"

Índice de Táboas

Táboa 3.1. Características das augas superficiais

Táboa 3.2. O carbono nos ecosistemas forestais

Táboa 3.3. Análise comparativa das fases de combustión do carbón e os pélets

Táboa 3.4. Principais diferenzas entre a planificación territorial e urbanística

Táboa 3.5. Competencia da Administración local na ordenación do territorio

Táboa 4.1. Recursos hídricos en España

Táboa 4.2. Principais efectos producidos polos contaminantes do aire

Táboa 6.1 Tipos de relacións interespecíficas

Táboa 8.1. Listados de LICs existentes na Galicia Sur

Táboa 8.2. Listado de ZEPAs existentes na Galicia Sur

6

Táboa 8.3. Cuestións previas ao desenvolvemento de proxectos plans ou programas

para a integración dos elementos da paisaxe

Táboa 9.1. Características relativas dos impactos ambientais

7

Introdución 1

9

Este libro é para os traballadores das Pemes e autónomos, co obxectivo de levalos cara a

unha mentalidade medioambiental de desenvolvemento e crecemento, permitindo un

uso racional dos recursos, sen reducir os beneficios da industria.

A continuación, haberá unha aproximación, de un xeito rápido, a evolución histórica da

influencia da industria sobre o medio ambiente.

A finais do século XIX e comezos do século XX, en Inglaterra, houbo un avance

tecnolóxico que liderou o desenvolvemento industrial e o crecemento económico na

maioría dos países avanzados de Europa. O obxectivo final da Revolución Industrial foi

o desenvolvemento, con independencia da protección ambiental. Isto levou a un

aumento na contaminación do aire e de augas marítimas e continentais, do solo e da

paisaxe. Todo isto conduciu inevitablemente a perdas, moitas veces irreversibles, no

campo socioeconómico, na saúde e benestar da sociedade.

Máis tarde, a principios do século XX, todos os indicadores produtivos experimentaron

un crecemento exponencial. A economía mundial multiplicouse por 20 a poboación

mundial se quintuplicou.

O consumo de fertilizantes, de auga e a produción de residuos incrementouse de xeito

espectacular na UE, a pesar de que cada vez se reciclaba un maior volume de residuos e

se fomentaba o uso racional dos recursos naturais.

Este aumento no respecto polo Medio Ambiente deu lugar á aparición de asociacións

ambientais, grupos ecoloxistas, á realización de campañas de mentalización cidadá sobre

a protección do Medio, etc. Paralelamente no tempo a este desenvolvemento social

constituíronse, tamén todo tipo de organismos, tanto a nivel de Administracións

Públicas como de grandes e medianas empresas, con responsabilidades ambientais tales

como: Axencias, Ministerios, Consellarías, Concellarías, etc.

Outra consecuencia desta actuación é a aparición de todo un conxunto de normas,

unhas de nova creación e outras de actualización ou adaptación das existentes, que

regulan as interaccións das actividades empresariais co ámbito ambiental, onde se

desenvolven.

Este conxunto de normas provocaron reaccións negativas por parte das empresas, os

cales considerábanas un elemento discordante que atrasaría a evolución tecnolóxica das

empresas, así como o desenvolvemento económico destas.

A esta reacción empresarial, en contra das normas ambientais, seguiulle unha fase de

resignación na que asumiron a necesidade de implantación, paulatina, de tecnoloxías

limpas e prácticas non contaminantes. Precisamente nesta fase encóntranse a maioría das

empresas españolas.

No desenvolvemento desta fase, as empresas empezaron a enxergar como as novas

tecnoloxías limpas lles permiten mellorar, por un lado, os procesos de produción,

reducir custos e, polo outro, reducir as sancións por parte da Administración Pública,

minimizar os impactos no ámbito natural e mellorar a imaxe ante os seus clientes e

consumidores. Todo iso carrexa un progresivo cambio de actitude en sentido positivo

cara o Medio no cal as empresas que incorporan aos seus sistemas de xestión programas

de protección ambiental son consideradas empresas modelo cun alto desenvolvemento

tecnolóxico, calidade nos seus produtos e cunha economía saneada.

A empresa que asuma unha actitude positiva e de progreso fronte á problemática

ambiental obterá no futuro unha serie de vantaxes ante a competencia que lle

garantirán a continuidade da actividade e a situarán nunha posición privilexiada con

respecto á nova revolución ecoindustrial. Entre todas as vantaxes que podería obter a

empresa cabe salientar as seguintes:

Logros tecnolóxicos e redución de custos.

Melloras de imaxe, seguridade e calidade de vida dos empregados.

Avances nos mercados.

Esta evolución no marco empresarial repercutiu e repercute no ámbito social

onde o cambio de actitude ambiental é patente, podendo observarse que:

Os partidos políticos incorporan nos seus programas problemáticas ambientais.

11

Os centros docentes amplían a súa oferta formativa incorporando seminarios,

cursos, másters, e carreiras universitarias de especialidades ambientais.

Aparecen empresas dedicadas ás novas tecnoloxías non contaminantes e

descontaminantes.

Xorden no mercado os chamados produtos ecolóxicos, avalados ou non pola

correspondente etiqueta verde, as ecoindustrias.

Xorden as figuras dos técnicos ambientais, os xestores e asesores en materia de

Medio, os verificadores, avaliadores e auditores, os especialistas en dereito

ambiental, etc.

Como síntese de todo o anterior e en referencia ás tendencias actuais, pódese afirmar

que unha empresa que actúe en contra do Medio asume o grave perigo de cuestionar a

súa viabilidade tanto en termos económicos coma en irreversibles deterioracións de

imaxe ante a sociedade. O Medio pode considerarse como valor engadido, unha

vantaxe competitiva e presentarse dende esta perspectiva como impulsor da

modernización das actividades industriais, agrícolas e de servizos, aumentando, deste

modo, a produtividade e a competitividade.

As políticas de protección ambiental están, hoxe en día, a pasar a formar parte da

política empresarial xeral e incorporan a moitos códigos de comportamento empresarial

debido entre outras cousas a que:

Nos próximos anos verase incrementado de xeito importante o parque móbil e

os quilómetros de estrada en España, o turismo vai aumentar nun 60 por 100

respecto á última década do século pasado.

No ano 2010, a demanda de enerxía vai aumentar nun 25 por 100. A pesar do

desenvolvemento e implantación de novas enerxías, do aforro destas e da cada

vez maior penetración da enerxía nuclear, de aquí a ese ano previse un

crecemento considerable na utilización de combustibles fósiles, dobrándose o

consumo de carbón e de petróleo. Só na UE o aumento provocado polas

emisións de carbono será superior ao 20 por 100. No ano 2050, o contido

medio de gas carbónico no aire podería dobrarse o que implicaría que a

temperatura do planeta aumentaría en 3-l0 C segundo latitudes, feito que

modificaría de xeito alarmante os climas e os niveis do mar.

A combustión do carbón, seguindo cos criterios de M. SEOÁNEZ, 1995, ademais

do gas carbónico e de partículas en suspensión, deixará tamén trazas de metais

pesados, algúns deles canceríxenos, e de dióxido de xofre, acrecentándose

ademais, en grandes superficies da terra a acidificación do chan

o como consecuencia das chuvias ácidas.

As zonas de explotación de pozos de petróleo multiplicaranse, incluíndo zonas

de gran fraxilidade, é dicir, con baixa capacidade de acollida, e mesmo zonas

que foron consideradas ata agora protexidas.

A proliferación de minas de carbón a ceo aberto reportará graves consecuencias

á conservación e calidade do chan.

Deste modo, poderíase seguir enumerando unha serie de problemas con incidencia

ambiental que, previsiblemente, irán aparecendo nun futuro próximo, tales como: riscos

de accidentes nucleares, riscos no transporte de materias enerxéticas (produtos

radiactivos, barcos metaneiros e petroleiros, gasodutos e oleodutos, etc.), incorporación

de produtos estraños tales como praguicidas, materias radiactivas, metais pesados etc.,

nas cadeas tróficas; degradación do patrimonio artístico-monumental; etc.

En conclusión, nos próximos anos non será posible manter este ritmo de crecemento e

por iso chegou o momento de que a política ambiental evolucione ao mesmo ritmo que

os problemas ambientais.

No sentido máis amplo, a xestión e administración do Medio comprende o conxunto de

actuacións e disposicións necesarias para lograr o mantemento dun capital ambiental

suficiente para que a calidade de vida das persoas e o patrimonio natural sexan o máis

elevados posible, todo iso dentro do complexo sistema de relacións económicas e sociais

que condiciona ese obxectivo (ORTEGA Y RODRÍGUEZ, 1994).

A xestión do Medio tradúcese nun conxunto de actividades medios e técnicas tendentes

a conservar os elementos dos ecosistemas e as relacións ecolóxicas entre eles, en especial

cando se producen alteracións debidas á acción do home. A base dun bo sistema de

xestión ambiental terá como punto principal a integración ambiental das actividades que

se desenvolven no Medio Ambiente, a través de:

Utilización racional dos recursos.

Localizar as actividades en territorios e ecosistemas cunha alta capacidade de

acollida.

Evitar que a emisión de efluentes dunha actividade supere a capacidade de

recepción ou asimilación do Medio.

13

O desenvolvemento será sostible sempre e cando se faga uso dos recursos naturais por

debaixo das súas taxas de renovación, consumo ou uso, e situaranse as actividades tendo

en conta a capacidade de acollida do territorio.

Cunha correcta xestión consérvase o patrimonio ambiental e como consecuencia directa

elévase a calidade de vida do home que, basicamente, responde a tres parámetros

esenciais: nivel de renda, benestar social e calidade ambiental.

As actividades empresariais e, en xeral, calquera actividade humana, actúan sobre o

Medio modificando o equilibrio dos ecosistemas. As actividades exercidas polo home,

sexa cal sexa a súa natureza, exercen un conxunto de alteracións ambientais que se

denominan impacto ambiental (IA).

Sobreexplotación dos recursos por enriba das taxas asumibles polo medio

(extracción de materias primas, consumo acelerado de auga e enerxía, etc.).

Ocupación do chan cunha pobre capacidade de acollida para a actividade

introducida, producindo a alteración e mesmo a destrución do ecosistema

existente. No novo ecosistema creado, a actividade convértese no principal

elemento perturbador, que pode trasladarse a ecosistemas lindantes.

Emisión de efluentes por enriba da capacidade de recepción ou asimilación do

medio, o que leva consigo:

Contaminación do aire, auga e chan.

Contaminación por residuos tóxicos e perigosos, radiactiva,

electromagnética, acústica, etc.

Alteracións do clima e da calidade do aire.

Alteracións do equilibrio hidrolóxico, deterioración da calidade da auga, das

características do chan e das biocenoses.

Modificacións da paisaxe e da calidade visual do medio.

Danos sobre as poboacións próximas por deterioración da saúde humana e

calidade de vida.

Alteración ou destrución de elementos arqueolóxicos, históricos, pictóricos e

culturais, presentes, no medio.

O impacto dun proxecto futuro ou dunha actividade en funcionamento sobre o Medio

é a diferenza entre a situación do Medio modificado e a situación deste tal e como tería

evolucionado normalmente sen a execución do devandito proxecto. Estas alteracións

poden repercutir de xeito positivo ou negativo en función da calidade dos distintos

sistemas, compoñentes, factores do medio e da calidade de vida do ser humano.

15

2 El Medio Ambiente. Conceptos e definicións 2.1. Introdución 2.2 Concepto de Medio Ambiente 2.3. Definicións asociadas ó Medio Ambiente 2.3.1. Conceptos xerais 2.3.2. Compoñentes xerais

17

2.1. Introdución

A entrada de España na Unión Europea, a partir de 1986, condicionou a aceptación de

Directrices que esta institución dita por medio de regulamentos, Directivas, Decisións,

Recomendacións ou Ditames de alcance xeral ou concreto, con ou sen carácter

vinculante e de aplicación directa ou por medio de transposicións.

Por todo iso e co obxecto de dispoñer, en todo momento, dunha rápida información

sobre os diversos parámetros que configuran ao amplo e xenérico tema do Medio, é

polo que se levou a cabo a iniciativa de editar un manual que puidese dar resposta de

forma sucinta, ás preguntas relacionadas co ámbito de aplicación deste sistema, a xeito

de consulta sobre as variables que están relacionadas e definen as características medio

ambientais dunha zona xeográfica.

Os principais axentes que contribúen a configurar o Medio analízanse dentro de cinco

apartados identificados con:

a. medio físico.

b. Actividades dos asentamentos humanos.

c. Contaminación e problemas medio ambientais.

d. Protección á natureza.

e. Datos socioeconómicos.

Resulta evidente que, debido ao distinto grao de accesibilidade e dispoñibilidade da

información, non todos os campos de estudo se achan en idéntico grao de

desenvolvemento. Por este motivo, e co obxecto de servir de utilidade aos axentes

sociais interesados no tema, este manual centrouse fundamentalmente en abranguer

aquelas áreas de maior influencia que configuran unha estrutura básica ambiental, como:

atmosfera, augas e verteduras, envases, residuos, ruídos e vibracións... xunto cun

glosario sobre termos ambientais.

2.2. Concepto de Medio Ambiente

O Medio é o ámbito vital, é dicir, o conxunto de factores físico-naturais, estéticos,

culturais, sociais e económicos que interaccionan entre si, co individuo e coa

comunidade en que vive, determinando a súa forma, carácter, comportamento e

supervivencia.

O concepto de Medio implica directa e intimamente ao home, xa que se concibe, non

só como aquilo que rodea o home no ámbito espacial, senón que ademais inclúe o

factor tempo. Atendendo a estes procesos interrelacionados co home, o Medio pódese

entender:

Como "fonte de recursos naturais", o Medio abastece o ser humano das materias

primas e enerxía que necesita para o seu desenvolvemento sobre a Terra. Agora

ben só unha parte destes recursos é renovable.

Como "soporte de actividades", o Medio presenta unha maior ou menor

capacidade de acollida para cada actividade que se desenvolva no seu seo.

Como "receptor de efluentes" (emisións, verteduras, desfeitos e residuos non

desexados) terase en conta a capacidade de asimilación do Medio (capacidade

de dispersión atmosférica, capacidade de autodepuración da auga, capacidade

de filtrado do chan, etc.). A emisión de efluentes dunha actividade deberá

realizarse sempre por debaixo da capacidade de asimilación do Medio.

A Real Academia da lingua define o Medio (MARTES) como: "Elemento en que vive ou

se move unha persoa ou animal"; e tamén como: "Conxunto de circunstancias físicas,

culturais, económicas e sociais que rodean ás persoas e aos seres vivos".

O Medio Ambiente pódese definir como un sistema global complexo, de múltiples e

variadas interaccións, dinámico e evolutivo no tempo, formado polos sistemas físico,

19

biolóxico, social, económico, político e cultural en que vive o home e demais

organismos.

2.3. Definicións asociadas ao Medio Ambiente

2.3.1. Conceptos Xerais

Actividades Cualificadas: Son aquelas que debido á súa capacidade de xerar molestias,

insalubridade, nocividade ou perigosidade, deben ser sometidas ao trámite de

cualificación da actividade e obtención de licenza.

Auditoria Ambiental: É un marco autorregulador preventivo do medio, que están a

utilizar e viñeron utilizando as empresas dos Estados Unidos, dende a década dos

setenta.

Pódese definir como, "Unha ferramenta de xestión que comprende unha sistemática,

documentada, periódica e obxectiva avaliación de como a organización e xestión de

bens de equipo medio ambientais están a cumprir co propósito de salvagardar o

Medio". Encárgase da análise e apreciación da situación ambiental e o impacto dunha

empresa sobre o Medio.

Calidade ambiental: O grao en que o estado actual ou previsible dalgún compoñente

básico permite que o medio desempeñe axeitadamente as súas funcións de sistema que

rexen e condicionan as posibilidades de vida na Terra. Este grao non se pode cuantificar,

só se cualifica con fundamentos, a través dun xuízo de valor.

Certificación ambiental: Acreditación que testemuña que unha empresa que a posúe

implantou un sistema de xestión ambiental, demostrando o cumprimento da normativa

de cara a terceiras persoas, así como a aptitude para previr e controlar en todo

momento os efectos que cara ao Medio puidesen provocar os seus procesos produtivos,

todo iso segundo algunha das posibilidades que posúen para levar a cabo a devandita

certificación.

Contaminación Ambiental: O Enviromental Pollution Panel de Estados Unidos definiuna

como, "A alteración desfavorable do noso ámbito como subproduto total (ou en gran

parte) das actividades humanas e a través dos seus efectos directos ou indirectos que se

derivan dos cambios na distribución da enerxía, os niveis de radiación, a constitución

química e física e a abundancia dos organismos. Estes cambios poden afectar ao ser

humano directamente ou a través do abastecemento da auga e dos produtos agrícolas e

biolóxicos, dos seus obxectos ou bens materiais ou das súas posibilidades de solaz e

desfrute da natureza".

Declaración de Impacto Ambiental (DIA): É o pronunciamento do organismo ou

autoridade competente en materia de Medio, sobre a base do Estudo de Impacto

Ambiental, alegacións, obxeccións e comunicacións resultantes do proceso de

participación pública e consulta institucional, no que se determina, respecto aos efectos

ambientais previsibles, a conveniencia ou non de realizar a actividade proxectada e, en

caso afirmativo, as condicións que deben establecerse en orde á axeitada protección do

medio e os recursos naturais.

Ecoxestión: Dise da posta en marcha de todas as actividades e operacións dentro dunha

empresa, tendentes a conseguir a mínima afección ao medioambiente.

Estudo de Impacto Ambiental (EsIA): É o estudo técnico, de carácter interdisciplinar que,

incorpora no procedemento da EIA, que está destinado a predicir, identificar, valorar e

corrixir as consecuencias ou efectos ambientais que determinadas accións poden causar

sobre a calidade de vida do home e o seu ámbito.

É o documento técnico que debe presentar o titular do proxecto, e sobre a base do que

se produce a Declaración ou Estimación de Impacto Ambiental. Este estudo deberá

identificar, describir e valorar de xeito apropiado, e en función das particularidades de

cada caso concreto, os efectos notables previsibles que a realización do proxecto

producirá sobre os distintos aspectos ambientais.

Avaliación Estratéxica Ambiental (EEA): Procedemento que ten por obxecto a avaliación

das consecuencias ambientais que determinadas políticas, plans e programas, poden

producir no territorio, na utilización dos recursos naturais e en definitiva, no logro dun

desenvolvemento sostible e equilibrado.

Avaliación de Impacto Ambiental (EIA): Procedemento xurídico-administrativo que ten

por obxecto a interpretación e predición dos impactos ambientais que un proxecto ou

actividade produciría en caso de ser executado, así como a prevención, corrección e

valoración destes. Todo iso co fin de ser aceptado, modificado ou rexeitado por parte

das distintas Administracións Públicas competentes.

O Real Decreto 1.131/1988 do 30 de Setembro, que aproba o Regulamento sobre EIA,

defínea no seu artigo quinto como "o conxunto de estudos e sistemas técnicos que

21

permiten estimar os efectos que a execución dun determinado proxecto, obra ou

actividade, causa sobre o medio".

Factores ambientais: Baixo o nome de Factores ou Parámetros ambientais, englóbanse

os diversos compoñentes do medio, entre os cales se desenvolve a vida no noso

planeta. Son o soporte de toda actividade humana, sendo susceptible de ser modificados

polos humanos.

Factores ambientais considerados polos organismos competentes da UE:

ser humano, a flora e a fauna.

chan, a auga, o aire, o clima e a paisaxe.

As interaccións entre os anteriores.

Os bens materiais e o patrimonio cultural.

Xestión Ambiental: Conxunto de accións encamiñadas a lograr a máxima racionalidade

no proceso de decisión relativo á conservación, defensa, protección e mellora do

Medio, baseándose nunha coordinada información multidisciplinar cidadá.

Impacto Ambiental (IA): Dise que hai impacto ambiental cando unha acción ou

actividade produce unha alteración, favorable ou desfavorable no medio ou nalgún dos

compoñentes deste. Esta acción pode ser un proxecto de enxeñaría, un programa, un

plan, unha lei ou unha disposición administrativa con implicacións ambientais.

Indicador de Impacto Ambiental: Elemento ou concepto asociado a un factor que

proporciona a medida da magnitude do impacto, polo menos no seu aspecto cualitativo

e tamén, se é posible, no cuantitativo.

Política Ambiental: Declaración por parte da Organización, das intencións e principios,

en relación co seu comportamento ambiental xeral, que proporcionan un marco para a

actuación e para o establecemento dos seus obxectivos e metas ambientais.

Problema ambiental: Defínese como un desequilibrio nas relacións Home-natureza. É un

impedimento para lograr un obxectivo ambiental (boa calidade do aire, da auga, dos

chans, etc.).

Sistema de Xestión Ambiental (SGMA): Instrumento ou ferramenta que posúe a empresa

como axuda nas actividades da súa xestión ambiental. Achegando a base para orientar,

canalizar, medir e avaliar o seu funcionamento co fin de asegurar que as súas operacións

se levan a cabo dun xeito consecuente coa regulamentación aplicable e coa política

corporativa no devandito sentido.

Sistemas de Información Ambiental:

Información ao público: No ano 1995 aprobouse a Lei 38/1995, do 12 de

Decembro, sobre o dereito de acceso á información en materia de Medio. Esta

Lei ten por obxecto a incorporación ao dereito español daquelas disposicións da

Directiva 90/313/CEE non contidas na Lei 30/1992, do 26 de Novembro, de

Réxime Xurídico das Administracións Públicas e do Procedemento

Administrativo Común, de forma que se garanta a liberdade de acceso á

información. A Lei, así mesmo, obriga as Administracións competentes a

proporcionar a calquera persoa física ou xurídica a información de medio que

solicite e estea en poder das Administracións Públicas.

Informes Ambientais: A información ambiental pode chegar aos distintos axentes

e grupos sociais por distintas vías, sendo a máis idónea a realizada pola propia

vontade da empresa, pero tamén pode vir dada por esixencias legais ou

administrativas, por necesidades de contra publicidade, por incidentes ou

imprevistos, etc.

Os informes ambientais estanse a converter no recurso voluntario máis

importante por parte das empresas á hora de dar a coñecer as súas actividades

relacionadas coa prevención, ou polo menos, a minimización do impacto

ambiental dos seus procesos produtivos.

Hase de ter en conta que a publicación destes informes non ten por que implicar a

pertenza a ningún sistema de ecoxestión, nin a concesión de ningún sistema de

acreditación.

Valoración de Impacto Ambiental (VIA): Ten lugar na última fase do Estudo de Impacto

Ambiental e consiste en transformar os impactos, medidos en unidades heteroxéneas, a

unidades homoxéneas de impacto ambiental, de tal maneira que permita comparar

alteracións diferentes dun mesmo proxecto e aínda de proxectos distintos.

2.3.2. Compoñentes Xerais

Compoñentes do Medio: Medio Ambiente natural, Medio construído, Medio social. (

Ver Figura 1, MAN, MAC, MAIS).

Medio natural é aquel compoñente en que os elementos se dan naturalmente, sen

intervención humana. (MAN).

23

Medio construído é o que comprende o ambiente modificado polos seres humanos

(artificializado). (MAC).

Medio social comprende os humanos organizados en sociedade. (MAIS).

Compoñentes básicos do ambiente: Aqueles ecosistemas cuxo estado actual ou previsible

presenta riscos para o desempeño da función de sistema que rexe e condiciona as

posibilidades de vida na Terra (Véxase apartado A).

A. Compoñentes do ambiente natural

a) O aire, a atmosfera e o espazo exterior.

b) As augas, en calquera dos seus estados físicos, sexan límnico (doce), marismas ou

mariñas, continentais ou marítimos, superficiais ou subterráneos, correntes ou detidas.

c) A terra, o chan e o subsolo, incluídos leitos, fondo e subsolo dos cursos ou masas de

auga, terrestres ou marítimas.

d) A flora terrestre ou acuática, nativa ou exótica, en todas as súas entidades

taxonómicas.

e) A fauna terrestre ou acuática, salvaxe, doméstica ou domesticada, nativa ou exótica,

en todas as súas entidades taxonómicas.

f) A microflora e a microfauna da terra, o chan, subsolo, dos cursos ou masas de auga e

dos leitos, fondos e subsolo, en todas as súas entidades taxonómicas.

g) A diversidade xenética e os factores e patróns que regulan o seu fluxo.

h) As fontes primarias de enerxía.

i) As pendentes topográficas con potencial enerxético.

j) As fontes naturais subterráneas de calor que, combinadas ou non con auga, poidan

producir enerxía xeotérmica.

k) Os depósitos de substancias minerais metálicas e non metálicas, incluídos as arxilas

superficiais, as salinas artificiais, as covaderas e areas, rochas e demais materiais aplicables

directamente á construción.

l) O clima e os elementos e factores que o determinan.

m) Os procesos ecolóxicos esenciais, tales como fotosíntese, rexeneración natural dos

chans, purificación natural das augas e o reciclado espontáneo dos nutrientes.

n) Os sistemas ambientais en perigo, vulnerables, raros, insuficientemente coñecidos e as

mostras máis representativas dos diversos tipos de ecosistemas existentes no país.

Figura 2.1. Compoñentes básicos do ambiente (natural e construído)

Fuente: Elaboración propia

B. Compoñentes do ambiente construído

a. A infraestrutura de:

transporte

comunicacións

25

abastecemento enerxético

abastecemento de auga

regadío e drenaxe

disposición e evacuación de residuo

b. Asentamentos metropolitanos, urbanos e rurais

c. Vivenda e lugares de residencia

d. O equipamento:

administrativo

comercial

educacional

saúde

recreativo (incluíndo parques e áreas libres)

deportivo

cultural

e. Centros e edificacións que acollen a produción industrial e artesanal

f. O chan urbanizado

g. As explotacións mineiras, agrícolas, forestais e mariñas

h. A paisaxe urbana e rural

i. O patrimonio histórico e cultural do pasado e do presente

j. Os fitos urbanos, arquitectónicos e artísticos

k. Os obxectos mobles

l. En xeral, lugares de actividade que acollen os acontecementos urbanos.

Factores deteriorantes ou degradantes do ambiente: Aquelas accións humanas que, en

forma directa ou indirecta, voluntaria ou involuntaria, afectan negativamente a calidade

ambiental en calquera grao (enuméranse no Punto B).

C. Factores deteriorante o degradantes do ambiente

(natural e construído)

Constitúen factores susceptibles de deteriorar ou degradar o ambiente, principalmente

os seus compoñentes naturais:

a. A contaminación do aire, as augas, o chan, a flora, a fauna ou outros compoñentes

básicos do ambiente.

b. A erosión, salinización, alcalinización, pestización, inundación, sedimentación e

desertización de chans e terras.

c. A talla ou destrución inxustificada ou indiscriminada de árbores ou arbustos; Os

incendios forestais; Rózalas a lume non practicadas baixo a forma de queimas

controladas; e a explotación extractiva de bosques, pradarías de algas ou outras

formacións vexetais.

d. O sobrecultivo, o monocultivo en áreas inapropiadas, o sobrepastoreo, o regadío

defectuoso dos chans e, en xeral, calquera práctica cultural da que poidan seguirse

efectos nocivos para os compoñentes básicos do ambiente.

e. A expansión desaprehensiva das fronteiras agropecuarias a expensas de chans con

vocación forestal.

f. A alteración das condicións naturais de sedimentación en cursos, masas ou depósitos

de auga.

g. As alteracións nocivas do fluxo natural das augas.

h. Os cambios nocivos e a utilización indebida do leito ou fondo das augas.

i. A sobreexplotación da flora silvestre e a súa recolección máis alá dos límites da súa

rexeneración natural sostible.

j. A sobreexplotación da fauna salvaxe, a súa matanza e a súa captura máis alá dos

límites da súa rexeneración natural sostible.

k. A eliminación, destrución ou degradación do hábitat das entidades taxonómicas

florísticas ou faunísticas consideradas en perigo, vulnerables, raras ou

insuficientemente coñecidas.

l. A aplicación masiva ou indiscriminada de praguicidas ou de fertilizantes.

m. A introdución ou distribución de variedades vexetais ou animais exóticas.

n. A introdución ou propagación de enfermidades ou pragas vexetais ou animais.

o. A utilización de produtos ou substancias de moi lenta biodegradación.

27

p. A acumulación ou disposición inadecuada de residuos, lixos, refugallos ou

desperdicios.

q. A produción de ruídos, trepidacións ou vibracións molestos ou nocivos.

r. A modificación dos elementos ou factores que determinen o clima.

s. A destrución ou alteración innecesaria ou antiestética da paisaxe.

t. O establecemento de asentamentos humanos e a realización de actividades industriais

ou mineiras en áreas silvestres colocadas baixo protección oficial.

u. O uso e abuso de materiais fisionables.

v. En xeral, calquera acto ou omisión que altera negativamente a composición,

comportamento ou potencialidade natural dos compoñentes básicos do ambiente;

ameace a viabilidade xenética da terra ou atente contra a vida, saúde, integridade ou

desenvolvemento do home, vexetais ou animais.

3 Procesos asociados ó Medio Ambiente 3.1. Introdución 3.2 O ciclo da auga e os recursos hídricos 3.2.1. O ciclo da auga 3.2.2. Usos da auga 3.2.3. Os recursos hídricos 3.3. A atmosfera, o aire e os ciclos de carbono 3.3.1. A atmosfera e o aire 3.3.2. O ciclo de carbono 3.4. O solo e a ordenación do territorio 3.4.1. O solo 3.4.2. A Ordenación do Territorio

29

3.1. Introdución

A evolución e desenvolvemento do Medio é debida a unha serie de factores que sofren

procesos de cambio continuos, dos que se tratará a continuación.

3.2.- O ciclo da auga e os recursos hídricos

3.2.1. O Ciclo da auga

A terra é o único lugar do sistema solar no que hai auga nas súas tres formas: gasosa,

líquida e sólida. Neste punto vanse tratar os seguintes temas:

Características da auga

Precipitacións

Infiltración

Evapotranspiración

Escorrentía

A. Características da auga

É un recurso natural pero escaso.

É indispensable para a vida.

É indispensable para as actividades económicas.

Ten unha presentación irregular no tempo e no espazo.

É doadamente vulnerable á polución.

31

Constitúe un recurso unitario que se renova a través do ciclo hidrolóxico.

O concepto de ciclo hidrolóxico leva consigo o movemento permanente de auga dun

sitio a outro, debido fundamentalmente a dúas causas: a calor do sol e a gravidade.

A auga, que forma parte da hidrosfera, segue unha serie de traxectorias, variando a súa

localización e o seu estado físico e constituíndo así un sistema pechado con relación á

materia e aberto en canto á enerxía.

Das grandes masas de auga dos mares, lagos e ríos evapórase constantemente vapor de

auga, debido á calor solar. Como a densidade do vapor de auga é menor que a do aire,

ascende as zonas altas da atmosfera saturando o aire de humidade.

Ao arrefriarse o vapor de auga, condénsase en minúsculas partículas formando nubes e a

néboa, e se continúa condensándose transfórmase en gotas de auga, aparecendo a

chuvia, neve e sarabia, dependendo da temperatura, ou o orballo.

Todas as precipitacións non alcanzan o terreo xa que unha parte volve evaporarse

durante a caída e outra é retida pola vexetación. Da auga que chega ao chan unha parte

queda retida ou almacenada superficialmente, regresando pronto á atmosfera en forma

de vapor, outra parte circula sobre a superficie e outra penetra no terreo a través de

fendas, son as augas subterráneas.

Unha imaxe dende o espazo móstranos que a terra é o "planeta da auga". Máis do 70%

da superficie terrestre está ocupada pola hidrosfera, de cuxa existencia dependeron e

dependen a vida e a morfoloxía do noso planeta.

A auga constitúe un elemento imprescindible para o desenvolvemento vital en todos os

ecosistemas. A pesar da gran cantidade existente no noso planeta, o seu desigual

distribución tanto no espazo coma no tempo fan dela un ben escaso.

Unha proba da desigualdade na distribución espacial vén representada pola enorme

proporción que supoñen os mares e océanos -a maioría no hemisferio Sur- sobre o total

do recurso: un 97%. O 3% restante é auga doce. Desta proporción as tres cuartas partes

se encontran en estado a ser formado sólido os casquetes polares e os glaciares; a outra

cuarta parte maniféstase como augas subterráneas ou en lagos e ríos. Non hai que

esquecer unha pequena cantidade do recurso que se sitúa na atmosfera nun momento

determinado e que posúe un papel transcendente como activador dos sistema

climáticos.

Figura 3.1. Ciclo hidrolóxico

Fonte: Elaboración propia

A idea do ciclo hidrolóxico vai indisolublemente ligada á de movemento das augas e

dous son as causas principais desta transferencia: por unha parte, o Sol e a enerxía que

desprende permite a evaporación; por outra, a gravidade pola que a auga precipita

sobre a superficie.

A diferenza de temperaturas nas capas da atmosfera produce correntes de aire que se

advirten especialmente na fronteira entre a zona morna e a subtropical onde se reciben

a máxima cantidade de radiacións solares. Deste modo a auga evaporada, transportada

en masas de aire quente, ascende e condénsase. Cando o tamaño das pequenas gotas de

auga formada non pode ser mantido na atmosfera, caen de novo á superficie.

Os elementos do ciclo hidrolóxico aludidos anteriormente son a base para o

desenvolvemento dos ecosistemas e relacionan aos organismos co seu Medio. Por este

motivo, todo organismo ten o seu hábitat e está sometido aos factores bióticos e

33

abióticos. A temperatura e as precipitacións inflúen nas características do medio e nas

relacións dos organismos que viven nel polo que dan lugar a diferentes ecosistemas

naturais. É esta unha relación recíproca, xa que á súa vez, os ecosistemas naturais afectan

ao ciclo hidrolóxico. Un exemplo é a variación da evapotranspiración segundo a especie

vexetal que domine na zona.

Influencia do home no ciclo da auga

É tan importante e intensa a relación do home coa auga que xurdiron diversas ciencias

relacionadas: meteoroloxía, hidroloxía, limnoloxía, oceanografía, etc. Delas sérvese para

mostrar os cambios que se produciron no mundo da auga.

O home prehistórico usaba a auga para o consumo directo, como medio de transporte,

para proverse de alimento (pesca), mesmo para regar unha incipiente agricultura

(sedentarismo). Asentaba os seus poboados nas proximidades dos cursos de auga, zonas

fértiles onde xurdiron as grandes civilizacións.

Co crecemento da poboación aumentaron as necesidades de auga. Os romanos son os

creadores dunha ampla infraestrutura para o abastecemento das súas cidades. Tamén se

producen melloras nos regadíos para aumentar producións.

Durante o medievo prodúcese un aumento progresivo dos usos domésticos e industriais:

a auga utilízase para mover os muíños, batáns, etc.

A Ilustración supón respecto aos usos da auga un cambio significativo: considérase un

ben necesario, mellóranse infraestruturas para o regadío, novas presas, abastecementos a

cidades, etc.

Para dispoñer de maiores cantidades de auga doce e con iso lograr unha maior eficiencia

e un mellor aproveitamento do ciclo hidrolóxico, o home intenta levar a cabo unha

serie de intervencións no devandito ciclo que han de basearse na diminución da

evaporación, no aumento da condensación (e polo tanto das precipitacións) e na

diminución da escorrentía. Estas modificacións en ningún momento deberán

interromper o funcionamento natural do ciclo, e con elas preténdese afrontar os

desequilibrios na distribución temporal e espacial deste recurso. Cunha regulación da

cantidade de auga de escorrentía e das precipitacións, mediante a súa acumulación en

presas e encoros, pódense afrontar épocas de escaseza de auga (desequilibrio temporal);

cunha adecuación do consumo dos recursos hídricos dispoñibles, como o emprego

axeitado de sistemas de rego, pódense solucionar os desequilibrios na distribución

espacial. As accións humanas máis destacadas na actualidade neste sentido son:

A construción de presas e encoros.

A explotación e enchido de acuíferos.

A recolección do orballo.

Os transvasamentos.

A desalgación

Nun futuro plantéxanse, entre outras, as seguintes intervencións:

acelerador aerolóxico.

A cobertura de presas para evitar as grandes pérdedas de auga por evaporación.

A formación de choiva artificial.

A loita contra as inundacións, a acumulación da auga e o seu emprego posterior en

tempos de seca para o uso doméstico, agrícola, enerxético, recreativo, industrial, son

ademais de obxectivos principais da Planificación Hidrolóxica, as constantes que

marcaron durante séculos a historia dos homes, que sempre pretenden asegurarse unha

vida mellor. Para iso modifícase o ciclo hidrolóxico, é dicir, o proceso da natureza no

que a auga da codia terrestre atravesa sucesivas etapas:

Precipitación, acumulación, evaporación e transpiración, condensación e outra

vez a precipitación que abre e pecha o ciclo.

Ao pasar da atmosfera á Terra e desta de novo a atmosfera.

O ciclo da auga necesita que a evaporación e a precipitación mundiais coincidan. A

evaporación do océano é maior que o retorno a través das precipitacións; na terra

acontece o contrario. A maior parte do exceso localízase nos casquetes polares e o resto

agrégase ao volume hídrico das augas subterráneas, lagos e ríos.

Pero sen dúbida un dos factores máis agresivos sobre este elemento é a contaminación,

xa que principalmente se orixina nos núcleos humanos que verten efluentes domésticos

ou industriais ás mesmas canles dos que se aprovisionaron. Outras veces a orixe está

menos localizada, é a contaminación que causan os aboamentos, pesticidas e residuos

gandeiros.

35

A modo de resumen podemos citar os principais factores de presión sobre o medio

hídrico:

Crecemento da poboación, dende 1950 duplicouse.

Incremento do consumo en zonas desenvolvidas, industria e agricultura.

Perda crecente por contaminación, agrega o volume hídrico das augas

subterráneas, lagos e ríos.

B. Precipitacións

Enténdense por precipitacións todas as augas meteóricas que caen sobre a superficie da

terra, tanto en forma líquida como sólida. As formas que poden tomar as precipitacións

son moi variadas: chuvia, orballo, chuvasco, nevada, neve granulada ou sarabia.

As precipitacións orixínanse cando o aire se satura de vapor de auga, o cal se chega a

condensar sobre pequenas partículas en suspensión chamadas núcleos de condensación.

Na fase inicial o vapor condénsase sobre os núcleos e vaise producindo unha agrupación

de gotas (coalescencia) ata que estas alcanzan un tamaño axeitado para precipitar. Isto é

coñecido como o proceso Bergerón onde, as gotas de auga alcanzan o tamaño necesario

para precipitar. Algunhas gotas orixínanse a partir de cristais de xeo que permiten a

condensación na atmosfera da auga en estado líquido.

As nubes que conteñen cristais de xeo, existe unha diferenza na presión de vapor

saturado, en consecuencia o vapor de auga deposítase sobre os cristais de xeo. Cando os

cristais alcanzan certo tamaño caen a través da nube, arrastrando outros e cando chegan

a unha altura determinada, se fonden e a precipitación chega ao chan en forma de

chuvia.

As precipitacións poden clasificarse en tres tipos, segundo a súa orixe:

Precipitacións ciclónicas ou de frontes: Os ciclóns son como grandes turbillóns

que se xeran nas zonas de converxencia da atmosfera, nas cales se encontran

dous ou máis masas de aire. As masas de aire son empurradas a grande altitude,

arrefriándose e condensándose a humidade que conteñen, a cal pode

desencadear en precipitación.

Precipitacións convectivas: Orixínanse pola elevación de masas de aire que están

máis quentes que as circundantes ata que se igualan as temperaturas. As

precipitacións convectivas adoitan acontecer en verán, son de natureza

tormentosa e a sarabia pode acompañar a chuvia.

Precipitacións orográficas: Orixínanse pola elevación dunha masa de aire sobre

barreiras de montañas. Cando as masa húmidas se encontran cunha barreira

montañosa ou pasan a unha zona de influencia de mar ( máis cálida,

normalmente) elévanse, producíndose o seu arrefriamento e orixinándose a

correspondente precipitación.

C. Infiltración

É un feito evidente que da precipitación que alcanza o chan unha parte se infiltra e

outra movéndose pola superficie do terreo intégrase na rede hidrográfica.

A fracción infiltrada normalmente móvese en profundidade a través do chan e

subadoito, e ocupa algunha das zonas do perfil do chan. Na parte máis superficial unha

fracción da precipitación queda retida e por evapotranspiración volve á atmosfera;

outra fracción móvese en profundidade pola acción da gravidade e ao escapar aos

procesos de evaporación alcanza a capa freática e incorpórase ás correntes subterráneas.

Inmediatamente por enriba da capa freática está a franxa capilar, zona na cal as augas se

moven practicamente só por capilaridade. E entre esta e o chan encóntrase a zona

intermedia, na que as augas se moven normalmente en profundidade.

A fracción de precipitación que se incorpora ás correntes subterráneas ten extraordinaria

importancia na economía da auga. En primeiro lugar porque en calidade de auga

subterránea pode ser directamente explotada polo home e en segundo lugar porque

unha parte máis ou menos importante do caudal dos ríos procede de correntes

subterráneas que lentamente van parar a estes, ben no seu nacemento ou durante o seu

curso.

Respecto á precipitación que escorre pola superficie, se ben é certo que incrementa

directamente o caudal dos cursos de auga, non obstante ao incorporarse en pouco

tempo á rede hidrográfica, en moitas ocasións non é aproveitada na súa totalidade e

desemboca no mar sen prestar beneficio ningún. Outros inconvenientes destas augas son

serios problemas de erosións superficiais en chans non ben protexidos e son a causa

fundamental de inundacións.

37

Así pois, de todo o exposto, pode deducirse a importancia que encerra o coñecer as leis

e principios que regulan a entrada das augas no interior do chan, xa que ese

coñecemento permite ao home saber as posibilidades que ten para en certos casos

incrementar os recursos hidráulicos ou ben modificalos ao distribuír convenientemente,

e na medida do posible, a precipitación dispoñible.

Factores que rexen a infiltración

Características da precipitación: Cando a intensidade da precipitación é inferior á

capacidade de infiltración, todo a auga que cae introdúcese no chan; neste suposto a

precipitación é un factor limitante da infiltración e esta será tanto máis grande canto

maior sexa a intensidade da chuvia.

Enténdese por capacidade de infiltración a cantidade máxima de precipitación que pode

introducirse nun chan, segundo o estado en que este se encontre.

Non obstante se a capacidade de infiltración é inferior, a maior intensidade da

precipitación pode ser un factor negativo xa que o impacto das gotas contra o chan e a

conseguinte compactación dificultarán a penetración da auga. O coeficiente de

infiltración, é a razón entre a intensidade de infiltración e a precipitación, expresado en

tanto por cento.

Estado da superficie do chan: Ao consistir a infiltración no paso de auga a través da

superficie do chan, o estado deste exercerá unha influencia preponderante, ata o punto

de ser en moitos casos un factor limitante. O grao de compactación da superficie do

chan é unha das circunstancias que maior repercusión terá sobre a infiltración.

Contribúen á compactación as gotas de chuvia cando caen sobre un chan desprovisto de

vexetación, (este efecto é máis sensible nos solos de natureza arxilosa que nos areentos),

as pisadas do gando ao pastar ou o movemento da maquinaria utilizada nas

explotacións agrarias e forestais.

Outra circunstancia que reduce a infiltración é o taponamento dos poros da capa

superior do chan con pequenas partículas de terra. Estas abundan na superficie do chan,

especialmente en períodos secos ou sen precipitación, e cando chove son transportadas

en suspensión polas augas e detidas na capa superior do chan ao producirse a

infiltración. O impacto das gotas de chuvia favorece este efecto, xa que ao disgregar

partículas de terra e dar orixe a outras máis pequenas, estas pecharán os pequenos

espazos por onde a auga non poderá penetrar.

A perda de humidade por evaporación nas capas superficiais do chan, particularmente

en chans arxilosos, orixinan unhas contraccións no terreo que dan como resultado a

aparición de gretas. A presenza destas, fai que a capacidade de infiltración sexa moi

elevada nos primeiros momentos de producirse novas precipitacións.

Outro factor de infiltración é a pendente do terreo. Canto máis acentuada sexa, menor

tempo permanece a auga sobre a superficie e por conseguinte é menor o tempo de que

dispón para infiltrarse. En igualdade doutras circunstancias, a infiltración é máxima en

zonas chairas ou naqueles outros sitios onde a auga se chegue a estancar.

A labra da terra pode favorecer ou prexudicar a infiltración. En xeral as cavaduras

diminúena, e o aterrazado, cultivos en contorno ou calquera outra técnica que reduza a

velocidade das augas increméntana, polo feito de que a auga dispón de máis tempo

para infiltrarse.

A Intensidade de infiltración, é a cantidade de precipitación que pasa a través da

superficie do chan na unidade de tempo.

Cuberta vexetal: A implantación de vexetación nun chan nu ou con escasa cobertura

incrementa a infiltración. En maior ou menor grao, e con carácter xeral, os efectos da

cuberta vexetal son estes:

diminúe a velocidade das augas ao escorrer pola superficie;

reduce e incluso elimina o impacto das gotas de chuvia, evitando así a

compactación do chan;

e finalmente o desenvolvemento do sistema radical, ao incrementar a

permeabilidade dos horizontes do chan, facilita o movemento en profundidade

da auga.

Facilidade de movemento da auga no interior do chan. Permeabilidade e contido de

humidade: A infiltración adoita estar condicionada pola maior ou menor facilidade con

que a auga descende ou transmítese a través do perfil do chan.

En xeral, a capacidade de transmisión é variable para os distintos horizontes do perfil, o

que dá lugar, a que unha vez alcanzada a saturación, o descenso da auga está rexido

exclusivamente polo horizonte de máis baixa transmisibilidad.

39

Os factores fundamentais que interveñen na transmisión son: a permeabilidade e o

contido de humidade do chan.

A permeabilidade está definida por grandes poros a través dos cales a auga pode

moverse pola acción da gravidade. A distribución destes poros, así como, a súa

estabilidade ante a auga fan que o chan sexa máis ou menos permeable.

A permeabilidade vén dada pola textura do chan, da estrutura e estabilidade estrutural,

da actividade de determinados animais e da vexetación.

Nos chans areentos os poros son relativamente estables, xa que as partículas que os

forman non se desintegran doadamente nin experimentan inchazo cando se humedecen.

O contrario acontece naqueles chans de natureza limosa ou arxilosa, especialmente, se o

seu contido en coloides é elevado. Os agregados de limo e arxila adoitan desintegrarse

ao entrar en contacto coa auga, reducindo así a porosidade. Se o contido coloidal é moi

alto, experimenta grandes variacións estruturais debido a que os coloides se inchan

cando se humedecen e se retraen cando se secan.

Respecto á actividade animal, cabe destacar a acción da fauna edáfica, especialmente

nos pasteiros, onde estes animais poden alcanzar densidades da orde de dous millóns

por hectárea. Igualmente, poden ter importancia os tobos producidos por certos animais

como coellos, toupas, etc.

A vexetación favorece a permeabilidade por un dobre motivo: por incorporar materia

orgánica ao chan e polas canliñas que orixinan as raíces cando unha vez perdida a súa

actividade, descompóñense.

A incorporación de materia orgánica, contribúe a que a estrutura sexa máis granular e,

en consecuencia, a que sexan maiores os espazos libres por onde a auga poida circular.

Canto máis compacta sexa a estrutura, o efecto da materia orgánica será máis

acentuado.

Por último, faise referencia ao contido de humidade do chan, que como dixemos ao

principio, é outro dos factores que afectan ao movemento da auga a través do chan e

en consecuencia a infiltración. En xeral, podemos dicir que a medida que o chan se

aproxima á saturación, a capacidade de infiltración diminúe.

As razóns son estas:

Ao incrementarse o contido de humidade, redúcese o espazo de que dispón o

chan para almacenar auga, e se a permeabilidade é baixa, unha vez que se

chegue á saturación a infiltración será moi pequena.

Cando as augas comezan a humedecer un chan seco, orixínanse forzas capilares

cuxa succión fai descender a auga con maior intensidade, quizais, pola acción da

gravidade. Este efecto practicamente non existe cando a auga se pon en contacto

cun chan xa humedecido.

D. Evapotranspiración

No conxunto dunha conca a evaporación afecta ás superficies de auga libre (ríos lagos,

auga estancada nas depresións), ás capas de neve e xeo, á precipitación interceptada

pola vexetación, á auga existente nas capas superficiais do chan e á extraída pola

vexetación na transpiración.

Así pois, a devolución de precipitacións á atmosfera pode consistir nun proceso

puramente físico, como é a evaporación directa da humidade do chan, ou ben biolóxico

físico como é a transpiración. En zonas con vexetación danse conxuntamente ambos os

dous casos e ao efecto combinado denomínaselle evapotranspiración.

A evapotranspiración é, por conseguinte, e1 fenómeno contrario á precipitación. A

determinación directa da evapotranspiración encerra grandes dificultades. Realizáronse

numerosos estudos e experiencias orientados a obter métodos que permitan o seu

cálculo. En xeral, establecéronse expresións en que figuren parámetros doados de medir

e así dispoñer dunha ampla información de datos.

A evapotranspiración potencial: Este concepto foi introducido en 1944 por

Thornthwaite, e defínese como a auga devolta á atmosfera en estado de vapor nun

chan que teña a superficie completamente cuberta de vexetación e no suposto de non

existir limitación de humidade.

A evapotranspiración real: En principio, aplicábase para estimar as necesidades de auga

da vexetación. Posteriormente, utilizando este concepto, ideáronse distintas técnicas de

balances hídricos, nos que se proporciona información sobre a cantidade de auga

almacenada no chan, déficit e exceso de humidade, evapotranspiración real e achegas

aos cursos de auga e correntes subterráneas.

41

Dentro deste contexto, seguindo a teoría dos balances hídricos establecidos por

Thornthwaite e Matter, pódese definir a evapotranspiración real como segue:

Nos meses en que as precipitacións superan ou igualan a evapotranspiración

potencial, o seu valor coincide coa evapotranspiración real.

Nos meses que isto non acontece, o valor da evapotranspiración real é igual ao

sumatorio da precipitación do mes, máis a perda de auga almacenada no chan

durante o mesmo período.

Factores fundamentais que interveñen na evapotranspiración

A superficie onde ten lugar a vaporización da auga, denominada superficie evaporante,

interesa a un espazo tridimensional. Esténdese dende as capas superficiais do chan ata a

altura extrema alcanzada pola vexetación, de modo que a evaporación se produce con

maior ou menor intensidade en todos os niveis intermedios.

Considéranse como factores que condicionan a evapotranspiración os seguintes:

Enerxía dispoñible para a vaporización da auga. A enerxía utilizada na

evapotranspiración ten como fonte principal a radiación solar.

Déficit higrométrico ou déficit de saturación da atmosfera. Digamos que canto

máis "seco" estea o aire próximo á superficie de evaporación, para unha mesma

temperatura, o grao de vaporización será maior.

Temperatura do aire. Para un mesmo grao higrométrico, o aumento da

evaporación será directamente proporcional ao aumento da temperatura.

Velocidade e turbulencia do vento. O vento garante a substitución de masa máis

ou menos saturadas por outras non saturadas e distinta temperatura.

Natureza e estado da superficie evaporante. A presenza de vexetación, o tipo de

chan e o seu contido de auga son factores que determinan o grao de

evaporación posible.

Os catro primeiros caracterizan o estado da atmosfera nas proximidades da superficie

evaporante e a súa actitude en provocar a evaporación. A acción conxunta define o

poder evaporante da atmosfera.

E. Escorrentía

Por escorrentía enténdese a parte da precipitación que chega a alimentar as correntes

superficiais, continuas ou intermitentes, dunha conca. A escorrentía, así definida, ten

diversas procedencias no conxunto da conca, o cal fai que se consideren distintas formas

ou tipos de escorrentías.

Escorrentía superficial ou directa: é a precipitación que non se infiltra en ningún

momento e chega á rede de drenaxe movéndose sobre a superficie do terreo pola

acción da gravidade. Corresponde pois á precipitación que non se infiltra, que non

queda retida nas depresións do chan, e que escapa aos fenómenos de

evapotranspiración.

Cando se inicia un trebón, a primeira precipitación caída invístese en abastecer á

capacidade de retención da parte aérea das plantas e en saturar o chan e, soamente,

cando a capacidade de infiltración é inferior á intensidade da chuvia comezará a

moverse a auga pola superficie do terreo. É entón cando se forma unha delgada capa de

auga que se move pola acción da gravidade segundo a pendente do terreo e que é

freada polas irregularidades do chan e pola presenza de vexetación ata incorporarse á

rede de drenaxe, onde se mestura cos outros compoñentes que constitúen a escorrentía

total.

Escorrentía hipodérmica ou subsuperficial: é a auga de precipitación que habéndose

infiltrado no chan, se move lateralmente polos horizontes superiores para reaparecer de

pronto ao aire libre e incorporarse a microsurcos superficiais que a conducirán á rede de

drenaxe.

Escorrentía subterránea: é a precipitación que se infiltra ata alcanzar a capa freática,

circulando a través de acuíferos ata alcanzar a rede de drenaxe. Así como a escorrentía

superficial se move con certa rapidez, a velocidade da auga subterránea adoita ser moi

pequena, da orde do metro por hora.

Ciclo da escorrentía

Os compoñentes da escorrentía evolucionan segundo un ciclo cuxo estudo permitirá

apreciar a súa significación particular. O ciclo que se considera, distingue catro fases en

correlación co ritmo das precipitacións.

43

Primeira fase: Período sen precipitacións. Despois dun período sen precipitacións

a evapotranspiración tende a esgotar a humidade existente nas capas superficiais

e a extraer auga das subterráneas a través da franxa capilar. As augas

subterráneas alimentan ás correntes superficiais descendendo progresivamente o

seu nivel piezométrico.

Segunda fase: Iniciación da precipitación. A evapotranspiración cesa e as augas

meteóricas son interceptadas pola vexetación, as superficies de auga libre, os

cursos de auga e o chan. Neste infíltrase unha cantidade importante de auga que

abastece a súa capacidade de almacenamento; o excedente móvese

superficialmente en forma de escorrentía directa que alimenta debilmente os

cursos de auga. Continúan as achegas das correntes subterráneas aos cursos

superficiais, non interrompéndose o descenso dos niveis piezométricos da capa

freática.

Factores que condicionan o déficit de escorrentía.

O déficit de escorrentía está rexido por catro grupos de factores: meteorolóxicos,

xeográficos, hidroxeolóxicos e biolóxicos.

Os factores meteorolóxicos fundamentais son as precipitacións e a temperatura. A

duración, intensidade, frecuencia, tipo e extensión das precipitacións desempeñan un

papel primordial. A temperatura é representativa das perdas de evaporación.

Os factores xeográficos son a localización xeográfica da conca e a súa morfoloxía. A

localización xeográfica comprende a latitude, lonxitude e altitude. A morfoloxía, as

pendentes da conca, a importancia das superficies de auga libre, o perfil dos cursos de

auga, etc.

Os factores hidroxeolóxicos comprenden fundamentalmente a permeabilidade dos

terreos e a profundidade das capas freáticas. A cantidade de escorrentía superficial é

inversamente proporcional á súa permeabilidade.

Os factores biolóxicos comprenden fundamentalmente a cuberta vexetal e a acción do

home.

3.2.2. Usos da auga

Existen diferentes criterios para establecer unha clasificación dos usos da auga. Se a auga

empregada para realizar unha actividade xa non pode ser utilizada de novo, falamos

dun uso consuntivo desta (por exemplo, a auga destinada ás actividades agrícolas,

urbanas ou industriais); se unha vez empregada nunha determinada actividade pode ser

utilizada de novo se presenta uns niveis mínimos de calidade, teriamos un uso non

consuntivo (por exemplo, os usos enerxéticos, recreativos ou ecolóxicos).

Outro criterio a aplicar é o carácter prescindible ou imprescindible da auga doce para a

realización de actividades, en cuxo caso falamos de usos primarios (agrícolas,

domésticos, industriais, etc.) e secundarios (enerxéticos, navegación, recreativos).

Os usos clasificámolos en orde de preferencia segundo a Lei de Augas:

Abastecemento de auga potable.

Uso agrícola e gandeiro.

Produción de enerxía eléctrica (embalses).

Outros usos industriais, (procesos de fabricación de papel, automoción…).

Acuicultura.

Usos recreativos.

Transporte.

É conveniente aclarar unha serie de conceptos que, aínda que relacionados entre eles,

presentan matizacións. Estes termos son:

uso da auga, é o volume bruto que se subministra, segundo o PHN.

Demandas son os caudais e volumes de auga que se precisan para cada

actividade cando se consideran as necesidades creadas e unhas dotacións

razoables e axustadas á realidade. Entre os valores destes dous conceptos, usos e

demandas, prodúcense diferenzas que poden ser positivos e negativos. As causas

máis significativas polas que os usos son inferiores ás demandas concrétanse na

insuficiencia de recursos hidráulicos, as disfuncións derivadas das infraestruturas e

o subdesenvolvemento socioeconómico. Pola contra, os motivos polo que os

usos superan ás demandas son a xestión deficiente da utilización de recursos,

obsoletas técnicas de aplicación e sistemas inadecuados de regulación e/ou

distribución.

consumo significa a perda ou redución física da auga dispoñible que ese uso leva

consigo.

retorno é o volume de auga utilizado e non consumido que se incorpora de

novo ao caudal dos ríos. Calcúlase pola diferenza entre a demanda e o

consumo. A existencia dos retornos implica unha dobre problemática. Por un

45

lado, a perda de calidade da auga devolta ao sistema hidráulico; por outro, o

descoñecemento parcial dos emprazamentos e cantidades dos retornos.

Estes problemas sumados a que a auga é un recurso limitado obrigan a que nun futuro

próximo se incida máis sobre a cifra de consumos para axustala á da demanda.

Sempre que se alude ao concepto dos usos da auga hai que ter presente se na actividade

que se realiza existe, ou, non consumo de auga. Deste modo, se diferenza entre os usos

consuntivos e non consuntivos. Nos primeiros prodúcese un consumo de auga

propiamente dito, mentres que nos segundos, a pesar de que se utiliza o citado

elemento, non hai un consumo real.

O uso doméstico, agrícola e industrial son exemplos do grupo dos consuntivos; pola

contra, o uso enerxético, recreativo, de navegación e ambiental pertencen aos non

consuntivos. Se o uso da auga é consuntivo, non pode ser aproveitado para outros fins.

Non obstante, se o uso non leva consigo un consumo, no seu sentido estrito, é posible

unha reutilización da auga, sempre e cando supere os niveis de calidade mínimos

esixidos.

Dende o punto de vista humano a clasificación distínguese entre os usos prioritarios e os

secundarios. Cos primeiros, alúdese a aqueles usos dos que o home se serve para a súa

realización e a da súa actividade económica. A cualificación de prioritarios vén imposta

pola falta de alternativas que xira en torno a eles. Pola súa banda, os usos secundarios

non precisan obrigatoriamente da auga doce para satisfacer as necesidades humanas.

No primeiro grupo, os prioritarios, inclúense os usos agrícolas, urbanos e industriais e os

ecolóxicos ou ambientais. Os usos secundarios abranguen aos recreativos, de navegación

e enerxéticos.

A. Usos urbanos

Os usos urbanos ou domésticos son aqueles que xorden para cubrir as necesidades no

fogar, comercio ou servizo público. A auga empregada procede principalmente de

encoros (previamente tratada) e augas subterráneas, que teñen menos posibilidades de

estar contaminada. A cantidade demandada está en relación directa co nivel de vida, o

desenvolvemento económico e a poboación (un incremento nestes usos da auga é un

indicador dun aumento ou mellora na calidade de vida).

Estes usos urbanos, tamén chamados domésticos, son os que máis auga demandan,

especialmente para ser bebida. Ao ser consumida directamente polo home, debe posuír

unhas propiedades químicas, físicas, biolóxicas e bacteriolóxicas e así mesmo ten que

superar uns niveis de calidade moito máis rigorosos que os que se esixen para o resto

dos usos.

Considérase erroneamente, o consumo de auga como un indicador de calidade de vida.

O home consume en bebida entre 2 e 3 litros de media ao día, pero non é o gasto máis

significativo, o consumo medio nunha das nosas casas pódese simplificar do seguinte

xeito:

78% en hixiene

13% en limpeza

5% en consumo

4% en rego de zonas verdes, piscinas, lavado de vehículos, etc.

A fonte destas augas provén dos encoros subterráneos, a mellor orixe polas súas escasas

posibilidades de estar contaminados; e as augas superficiais, que han de ser sometidas a

un tratamento sanitario e de calidade.

O consumo doméstico depende de varios factores, entre eles, o nivel de vida e a

localización xeográfica. Por exemplo, a calefacción central incrementa o consumo de

auga ata un 60 por cento. Por termo medio, este consumo diario por persoa flutúa

entre dez litros e sete mil, consumos que inclúen todas as actividades desenvolvidas polo

home, entre as que se encontran tamén as agrícolas e industriais.

Debido ao éxodo rural e a conseguinte masificación dos núcleos urbanos xorde un novo

tipo de problema: o hixiénico, cuxa causa hai que buscala nos refugallos orixinados pola

urbanización e a contaminación e a vertedura de substancias químicas. Os residuos

industriais e agrícolas, os deterxentes, os gases de monóxido de carbono expulsados por

vehículos e chemineas..., poden carrexar graves consecuencias tanto sobre os seres

humanos coma sobre a fauna e especies acuáticas que viven en augas contaminadas.

Estes refugallos son directamente proporcionais ao nivel de vida, composición dos

alimentos, eficacia dos servizos, condicións climáticas, etc.

En ocasións, non existe unha clara delimitación entre as demandas para o uso urbano ou

industrial, especialmente cando as fábricas se encontran dentro dos núcleos urbanos e se

47

aproveitan das redes de abastecemento da cidade, polo que moitas veces non se pode

distinguir entre o consumo urbano e o industrial.

B. Usos industriais

Trátase de demandas de auga provocadas polos diferentes procesos industriais, nos que

este elemento pode ter diversos usos: como materia prima (nas industrias químicas),

como axente refrixerante (nas industrias enerxéticas), como depósito de verteduras,

transporte de materiais e como medio de limpeza. As cantidades empregadas gardan

unha relación directa co maior ou menor desenvolvemento industrial. A utilización da

auga con fins industriais constitúe a segunda gran demanda deste elemento a nivel

mundial (aproximadamente, unha cuarta parte do consumo total).

O crecente desenvolvemento da produción química dentro do sector secundario deixa

atrás tradicionais industrias, como a do aceiro ou a da construción, que marcaron a

pauta do consumo de auga durante as últimas décadas. Por exemplo, a industria

metalúrxica consume de 7 a10 veces menos que a química, cuxa produción se duplica

cada 5 ou 6 anos e crece dúas veces máis á présa que o resto das industrias.

A auga utilízase nos procesos de refrixeración de forma continua, reutilizándose. Outro

uso moi común é como disolvente tanto para o lavado coma para facilitar reaccións

químicas. Pódese cifrar nun 8% o uso industrial, 96 m3/habitante/ano.

En liñas xerais e debido á crecente industrialización, o consumo de auga aumenta, aínda

que nestes tempos aparecen novas tecnoloxías que tratan de reducir este consumo

mediante o reaproveitamento e reutilización da auga.

Ao igual que acontece co uso doméstico da auga, son necesarios controis de calidade

que resulta máis esixente nalgúns sectores industriais como é o alimentario.

C. Usos agrícolas

As maiores demandas de augas subterráneas, de ríos e de lagos son requiridas para o

rego, aínda que tamén debe incluírse dentro destes usos a empregada noutras prácticas

agrícolas. A utilización da auga como recurso agrícola representa unha media do 65%

do consumo total a nivel mundial.

Os consumos agrícolas destínanse principalmente ao rego, gando e limpeza dos animais,

o regadío é o maior demandante do recurso. Relacionados cos usos, os retornos

constitúen un arduo problema, posto que sei producen sobre superficies moi amplas e

ao dirixirse aos acuíferos ou ao retornar ás canles dos ríos, percorreron xa longas

distancias. Tanto a súa localización exacta como a súa cuantificación resulta complicada

e por esta razón adoptan a denominación de retornos difusos.

Non todo a auga que se demanda para usos agrícolas debe ser potable, aínda que si ten

que cumprir unha serie de propiedades físicas, químicas, bacteriolóxicas e biolóxicas, así

como ha de superar uns niveis de calidade que cada país determina ou debería

determinar.

A obriga de manter unha calidade mínima e de evitar a contaminación afecta tanto ás

augas, coma ao chan e ao medio. Se non fose así, a existencia de substancias velenosas

na superficie podería infectar ás plantas, filtrarse no chan e poñer en perigo o seu perfil

e aos seres vivos que se alimentan deses cultivos. Tamén a toxicidade se concentra no

medio ambiente e transmítese, a través da chuvia ás plantas, as cales serán consumidas

posteriormente polos homes e os animais.

Os procedementos de rego tradicionais desaproveitan máis da metade da auga, e esta

non é repartida uniformemente, co que diminúe o rendemento dos cultivos. Este uso

toma o 80% dos recursos dispoñibles uns, 960 m3/habitante/ano.

Na Conferencia de Río de Xaneiro aceptouse, por primeira vez con carácter oficial, o

termo desenvolvemento sostible, tanto dende o punto de vista urbano coma do rural.

Dentro deste último, e relacionado cos usos agrícolas, se recomendaron unha serie de

actividades para mellorar a eficiencia destes usos:

Reforzar as investigacións que afecten á xestión da terra e a auga en campos de

secaño e de regadío.

Vixiar a calidade da auga que, unha vez utilizada en actividades agrarias, se

destinen a outros fins sociais e económicos.

Reducir ao mínimo os efectos prexudiciais dos produtos químicos agrícolas.

Reutilización das augas residuais na agricultura.

En resumo, incrementar a eficiencia e a produtividade da auga na agricultura

para mellorar o aproveitamento dos recursos limitados.

49

D. Usos enerxéticos

Hai que destacar a importancia da auga no sector enerxético, xa que unha alta

porcentaxe da enerxía eléctrica de hoxe en día prodúcese en centrais hidroeléctricas ou

térmicas. Este tipo de enerxía ocupa unha posición significativa respecto ao resto das

fontes enerxéticas en aqueles países que non son produtores de petróleo. O

encarecemento do cru nos último anos, xunto coa ameaza que supoñen para o medio o

uso deses hidrocarburos, deberían implicar un mellor aproveitamentos dos recursos

hidroeléctricos que non producen contaminación algunha. Tamén podemos incluír a

auga empregada nos procesos de refrixeración de centrais nucleares (sempre que

presenten uns índices de calidade axeitados).

Por outra parte, ou tratarse dun uso non consuntivo, a auga pode volver utilizarse para

outros fins. Hai que valorar as vantaxes da enerxía da auga, entre as que se encontra o

desfrute continuo do recurso e a posibilidade de destinarse a múltiples finalidades.

Outro dos seus aspectos favorables é a escasa perigosidade sobre a saúde e o medio

Tamén sería beneficioso combinar os distintos usos da auga, é dicir, reutilizar a auga

empregada na produción da enerxía eléctrica para outros fins, de carácter consuntivo. É

obvia a necesidade de optimizar o rendemento das actuais centrais hidroeléctricas,

regulando mellor os encoros, sen esquecer a investigación de novos proxectos para o

futuro.

As institucións e as empresas nacionais vinculadas ao sector hidroeléctrico reciben o

apoio, sempre e cando sexa solicitado, de organismos internacionais. Estes axudan na

elaboración de plans a longo prazo para mellorar o desenvolvemento enerxético dende

as mesmas concas fluviais, ademais de colaborar cos gobernos na busca de

financiamento para sufragar estes custosos investimentos.

Por último, conviría sinalar unha diferenza notable con respecto aos usos anteriores. A

dispoñibilidade da auga na cantidade necesaria e no seu debido momento son

consideracións máis importantes para estes usos enerxéticos que as puramente

cualitativa.

Outros usos

O emprego da auga doce para a navegación necesita duns caudais fluviais mínimos. Este

é un uso non consuntivo, é dicir, non se produce un consumo real de auga, e a súa

menor importancia condúcelles a unha posición secundaria, pero pode provocar unha

perda da súa calidade que restrinxa a súa utilización posterior; de aí que as esixencias en

canto a normativa de seguridade na navegación fluvial sexan maiores que na

navegación marítima. En España a navegación fluvial é escasa, pois unicamente presenta

un uso navegable o río Guadalquivir no seu último tramo (dende a desembocadura ata

Sevilla), aínda que no pasado tamén o río Ebro foi utilizado como vía de transporte de

materias primas.

Os usos recreativos da auga comprenden a utilización de encoros, ríos, lagos e o mar

para ocio ou deporte, así como a construción de piscinas, etc. Esta utilización da auga

está relacionada co nivel e a calidade de vida, e aínda que non implica consumo, pode

xerar conflitos relacionados con verteduras e perda da calidade da auga que condicione

outras aplicacións. De aí que se establezan medidas para unha ordenación deste tipo de

usos.

A pesar de que o uso da auga para a navegación non implique un consumo, os ríos

deben manter un caudal mínimo que garanta o tráfico fluvial, polo cal é imposible que

se reutilice para outros fins.

Para reducir ao mínimo a contaminación que o transporte fluvial produce sobre o

medio, é imprescindible que os barcos se sometan a unhas normas de seguridade, que

son moito máis estritas para aqueles buques que transporten substancias perigosas co fin

de evitar as verteduras por accidente. No suposto de que estas normas non se observen,

duras sancións son aplicadas sobre os responsables. No caso de Galicia o transporte

fluvial de mercadorías é case inexistente debido ao escaso calado dos nosos ríos, só se

presenta no río Miño e cun carácter mais ben turístico.

A auga dos encoros, as piscinas e demais centros acuáticos, deben cumprir uns requisitos

sanitarios para evitar que sexan un cúmulo de xermes e posibles focos de infeccións.

O tratamento dos residuos urbanos e industriais que van parar aos ríos debe ser

exhaustivo. Desta forma, asegúrase o óptimo estado do recurso e a calidade necesaria

das augas ata a súa desembocadura.

Usos ecolóxicos ou medioambientais

O uso ambiental fai referencia a aquel caudal mínimo, variable dun país a outro, que hai

que manter para afianzar o equilibrio biolóxico. É obrigado estimar as consecuencias

51

que ten os distintos usos e consumos da auga no medio, así como previr as

enfermidades relacionadas coa auga e preservar os ecosistemas naturais.

Antes de formular os usos dos recursos hídricos é necesario establecer uns caudais

mínimos destes, de forma que se manteña o equilibrio no ecosistema acuático e na súa

dinámica. Por outro lado, esta utilización ten como obxectivo o mantemento da paisaxe

e a recarga de acuíferos, así como evitar o estancamento da auga. Se consideramos

como exemplo unha conca fluvial, estes usos supoñen aproximadamente un 10% do

total.

Un concepto moi estendido é o dos usos conxuntos, trátase do emprego simultáneo ou

alternativo dos recursos superficiais e subterráneos segundo o seu uso final:

1.Utilización do acuífero como principal fonte de suministro.

Explotación temporal das reservas.

Uso de recarga artificial.

2.Utilización do almacenamento subterráneo.

Uso alternativo de augas superficiais.

Almacenamento terminal en acuífero.

3.Conexión entre augas superficiais e subterráneas.

Sistema río-acuífero.

Acuífero aillado.

Acuífero costeiro.

4.Tratamento ou mellora da calidade.

5.Explotación de augas subterráneas como método de drenaxe.

3.2.3. Os recursos hídricos

A auga é un factor determinante para o desenvolvemento da vida. O ser humano foi

aumentando os seus requirimentos de auga ata o punto de poñer en perigo a

supervivencia dos ecosistemas acuáticos (un exemplo témolo nas brañas, moi sensibles ás

variacións hídricas).

Temos tendencia a considerar a auga como un elemento que se pode empregar sen

medida, sen reflexionar acerca do seu "uso sostible", xa que é un recurso renovable. Non

obstante, a auga é un recurso limitado, posto que a cantidade dispoñible vén

condicionada pola súa desigual distribución no espazo e no tempo. Hai lugares no

mundo que teñen suficiente auga, mentres que outros presentan graves problemas de

escaseza, mesmo para cubrir as súas necesidades básicas.

As actividades realizadas polo home introducen grandes modificacións nos fluxos de

auga dentro dun ciclo, contribuíndo á súa degradación, cuxas consecuencias son a perda

da súa calidade natural e polo tanto a diminución da auga como recurso. As

características que presenta a auga (alto poder disolvente, capacidade termorreguladora

e de absorción de determinadas radiacións, etc.) fan dela o vehículo máis natural de

eliminación de residuos xerados pola acción humana, que na actualidade se incrementou

considerablemente como consecuencia do desenvolvemento económico descontrolado

e do aumento da poboación.

Hai zonas que reciben grandes cantidades de auga, pero non repartidas no tempo,

senón nun curto período deste, e lonxe de producir beneficios, xeran danos humanos e

materiais ao provocar inundacións. Ademais, o seu aproveitamento nestes casos é

menor.

Debido a iso, os problemas que se presentan en relación á auga como recurso son: o

aumento no seu consumo e a escaseza desta. Iso demanda un cambio na nosa

concepción da auga que nos leve a considerala como recurso escaso, capaz de xerar

conflitos, actuais ou futuros, entre países ou rexións.

As prácticas agrícolas e as actividades industriais e urbanas, así como o aumento da

poboación humana e a mellora na calidade de vida na sociedade, fan que se

incrementen os requirimentos de auga, recorréndose entón á utilización de augas fósiles

e á sobreexplotación de acuíferos. Iso, unido ao grave problema de contaminación da

auga, fai diminuír notablemente as cantidades dispoñibles deste elemento.

Polo tanto, urxe achegar solucións, que ata o momento actual se basean na construción

de obras colosais (encoros, desviación de canles, etc.) que supoñen uns custos

económicos e ambientais moi elevados. O camiño futuro ha de ser outro destinado a:

Mellorar a eficacia no uso da auga.

Repartir de forma solidaria a auga dispoñible (maior equidade na súa

repartición).

Introducir novas tecnoloxías nas industrias que permitan reutilizar e reciclar a

auga empregada.

53

Aplicar políticas hidráulicas que leven a unha xestión máis racional da auga e que

nos habitúen a lograr o seu uso sostible como recurso básico. Estas políticas

poden resumirse nos seguintes principios: eficiencia, aforro, reutilización e

reciclado desta.

Na Conferencia de Río de Janeiro, celebrada a principios de Xuño de 1992, baixo o

auspicio das Nacións Unidas, realizouse unha avaliación dos recursos da auga, que xa

foran desenvolvidos no Plan de Acción do Mar do Prata de 1977 e que en liñas xerais

continúa sendo válido no referente á auga doce. Na mencionada Conferencia de Río

chegouse á conclusión da necesidade de manter un seguimento constante das fontes, a

cantidade, a calidade e a fiabilidade da auga, así como das actividades humanas que

afecten a ese recurso. Aquí comeza o punto de partida para lograr o seu posterior

desenvolvemento e a súa ordenación sostible.

A pesar desta afirmación, aos organismos hidráulicos cada vez resúltalles máis difícil

conseguir información precisa referida aos recursos de auga, e en concreto sobre augas

subterráneas e calidade. Os especialistas tópanse contra unha serie de barreiras como a

insuficiencia de cursos financeiros para realizar estes estudios, a excesiva atomización dos

servizos hidrolóxicos e, por último, a escaseza de persoal capacitado. Ademais,

obsérvase un crecente distanciamento entre os países desenvolvidos e os que se

encontran en vías de desenvolvemento, xa que a estes lles resulta cada vez máis

complicado acceder a tecnoloxías avanzadas de recompilación e ordenación de datos.

Que todos os países poidan crear bases de datos nacionais, ben por conta propia ou ben

coa axuda de terceiros, é un dos obxectivos marcados na Conferencia en relación á

avaliación dos recursos de auga. Estas bases de -datos axudarían en boa medida a

diminuír os efectos das inundacións, secas, desertización e contaminación, que son, e

serán durante os próximos tempos, o gran pesadelo ao que a planificación hidrolóxica

trata de poñer fin.

A principal característica do noso medio natural, no que aos recursos hídricos se refire, é

a gran variabilidade de todos os factores: relevo, rede hidrográfica, chans, litoloxía,

distribución espacial e temporal de precipitacións, temperatura e evapotranspiración

potencial e aridez.

Dentro do concepto dos recursos hidráulicos distínguese segundo exista ou non

actuación humana. Dende esta especificación distínguense entre:

Recursos naturais: aluden ao volume de auga dispoñible nunha determinada rexión e

nun período de tempo concreto, independentemente de se se trata de augas superficiais,

subsuperficiais ou subterráneas.

Recursos regulados: son aqueles nos que se advirte a acción do home para adaptar o

caudal de escorrentía ás necesidades da demanda. Esta regulación prodúcese, na súa

maior parte, mediante a construción de obras artificiais que complementan as que

realizou a natureza por ela mesma.

A. Augas superficiais

A maior parte da auga do planeta encóntrase nas masas oceánicas. Os recursos hídricos

máis importantes para o home encóntranse nas augas interiores (2% do total).

As augas superficiais están constituídas polos ríos e os lagos. A súa única fonte de

abastecemento son as precipitacións, polo que se a evapotranspiración e a infiltración

son maiores que as precipitacións, a auga de chuvia neves non se manterá na superficie.

Os volumes medios das achegas das precipitacións a nivel estatal son uns 340.000 hm3

e as perdas por evapotranspiración estímanse nuns 226.000 hm3 quedando unha

achega natural media duns 114.000 hm3. Deles dunha forma convencional estímanse

que uns 20.000 hm3, corresponden á infiltración e recarga de acuíferos e o resto

constitúe a escorrentía superficial. Estas cifras non se corresponden coa fenomenoloxía

do ciclo da auga, pero constitúen unha estimación aceptable dos recursos hídricos de

forma global.

Agora ben, os recursos naturais non son directamente utilizables máis que en moi escasa

proporción, en especial os caudais superficiais que circulan polas canles dos ríos, dos que

só se pode garantir o caudal correspondente á estiaxe nos anos secos. Sen encoros de

regulación, os caudais de inverno, ou dos anos húmidos, pérdense sen posibilidade de

utilizalos noutras épocas. O volume principal dos recursos directamente aproveitables

proveñen das descargas naturais diferidas dos acuíferos.

Os recursos (superficiais e subterráneos) regulados de forma natural na rede hidrográfica

da península, susceptibles de atender demandas de caudal uniforme con suficiente

garantía de subministración é segundo o PHN (1993), duns 9.200 hm3 anuais.

55

Non obstante, no resto de Europa son utilizables de forma directa o 40% dos seus

recursos naturais. Este panorama complícase, aínda máis, se se ten en conta a

irregularidade espacial da distribución destes recursos, como se comentou no epígrafe

anterior, e de non coincidir tampouco coas zonas de maior demanda.

A necesidade de regulación, mediante presas de encoro, para aproveitar os recursos

hídricos en España remóntase a épocas anteriores á colonización romana, sendo a

capacidade actual de 47.300 hm3/año, un 41% dos recursos naturais. Destes, 5.500

hm3/año proceden de extraccións directas de acuíferos; estas extraccións inclúen unha

"sobreexplotación" duns 1.000 hm3/año, segundo datos do PHN (1993), aínda que

sobre esta cifra non existe acordo, ao non estar o concepto de sobreexplotación de

acuíferos definido de forma científica. Non obstante existen algúns casos rechamantes,

como o da conca do Segura, que aproveita un 113% dos seus recursos debido a esta

sobreexplotación.

Táboa 3.1. Características das augas superficiais.

Fluxo lineal e rápido.

En ocasións facilidade de regulación acorde coas necesidades.

Fácil manexo.

Custes de operación reducidos.

Enriquece a paisaxe e permite outros usos marxinais.

Xeración de enerxía.

Fácil control de efectos ambientais indesexables.


B. Augas subsuperficiais

As augas subsuperficiais están localizadas na rizosfera e constitúen a fonte fundamental

de auga para as plantas. Orixínanse debido á infiltración das augas superficiais ou pola

capilaridade das augas que ascenden dende un nivel máis profundo. Pola súa definición

este tipo de augas non son aproveitables directamente polo home, pero si son

determinantes á hora de desenvolver un sistema agrario e de pastoreo.

As augas subsuperficiais determinan a vexetación potencial nunha zona e mesmo a

propia existencia de vexetación. Por este motivo, inflúen nos tipos de cultivos

desenvolvidos nunha bisbarra, a pesar da posibilidade de realizar regos controlados que

supoñen un aumento nos custos de produción.

C. Augas subterráneas

As augas subterráneas créanse pola infiltración das precipitacións, das escorrentías

superficiais e dos encoros naturais ou artificiais. Para a súa formación é preciso que estas

infiltracións encontren no seu camiño rochas impermeables que impidan o seu paso e

determinen o seu almacenamento para formar un encoro subterráneo.

As condicións climáticas son as que definen as súas dimensións que alcanzan cotas moi

variables. Cando estes encoros están ocupados en calquera medida pola auga reciben o

nome de acuíferos. Debido ao seu óptimo valor biolóxico e bacteriolóxico, as augas

subterráneas destínanse principalmente para o seu consumo doméstico, que non exclúe

outras finalidades. En ocasións, en rexións moi poboadas e industrializadas as augas

superficiais resultan insuficientes para cubrir as necesidades dos seus habitantes, polo que

hai que recorrer ás subterráneas.

As augas subterráneas son dende 1985 un ben de dominio público, ordenado e regulado

dende as Confederacións hidrográficas, se ben, de acordo coas disposicións transitorias

da Lei de Augas, algúns aproveitamentos seguen mantendo un réxime privado.

A actuación administrativa, materialízase no outorgamento de concesións, autorizacións,

constitución de comunidades de usuarios, directrices sobre verteduras, etc. Polo que

unha descrición ordenada e sistemática dos recursos de auga subterránea require a

previa identificación dos elementos que a integran e a necesaria referencia territorial do

acuífero ao que en cada caso se refira.

Procedéndose de forma semellante á definición de concas hidrográficas en augas

superficiais, en augas subterráneas defínense acuíferos e sistemas hidroxeolóxicos. É por

iso que o Regulamento da Administración Pública da Auga e da Planificación

Hidrolóxica (R.D. 927/1988, Art.2.2) introduce o concepto de unidade hidroxeolóxica

57

como un ou varios acuíferos agrupados para os efectos de conseguir unha racionalidade

e eficacia administrativa da auga.

A delimitación de unidades realizada en 1988 pola Dirección Xeral de Obras Hidráulicas

e ou Instituto Tecnolóxico Xeomineiro de España, definiron 442 unidades

hidroxeolóxicas. Das unidades diferenciadas 422, desenvólvense totalmente dentro dos

límites dunha soa conca hidrográfica, 19 son compartidas entre dúas concas e unha entre

tres concas hidrográficas.

Características do aproveitamento das augas subterráneas ou acuíferos:

Gran volume anual de recarga natural (recursos).

Gran volume de auga almacenada (reservas).

Fluxo moi lento e grande inercia do sistema.

Posibilidade de ser utilizado como encoro de regulación hiperanual.

Pequenas perdas por evaporación.

Posibilidade de ser utilizado como elemento de distribución.

Posibilidade de actuar sobre os niveis piezométricos (recarga artificial).

Posibilidade de actuar sobre a calidade da auga.

Relativamente ben protexidas fronte á contaminación.

Investimentos menores, dilatadas e toma de decisións en tempos reducidos.

A principal propiedade dos acuíferos, é a súa gran capacidade, considerarse o seu fluxo e

almacenamento e, a lentitude do fluxo o que implica unha grande inercia, á parte

doutras vantaxes económicas e de enxeñería que se citan. Comparando estas

propiedades coas das augas superficiais, evidénciase a súa complementariedade e as

vantaxes do seu uso conxunto. O uso conxunto aplicouse para resolver diversas

situacións, o que permite establecer unha tipoloxía, dos casos máis característicos.

3.3. A atmosfera, o aire e os ciclos de carbono

3.3.1. A atmosfera e o aire

A atmosfera é un dos compoñentes, xunto coa hidrosfera, do sistema de capas fluídas,

poderiamos definila como a envoltura de aire (gases e partículas) que rodea a terra

manténdose unida á superficie desta pola forza da gravidade. É un recurso natural cuxa

composición pode considerarse como unha situación de equilibrio resultante da

interacción entre as distintas partes do sistema global terrestre.

A composición química, xunto coa distancia da Terra ao Sol e o albedo do planeta,

determinan o balance de enerxía que á súa vez determina a temperatura superficial e a

circulación atmosférica. A atmosfera pode sufrir alteracións nas súas características físicas

e químicas debido ás actividades humanas. As consecuencias dunha variación apreciable

destas características son imprevisibles. Implican unha complexa interacción entre a

codia, os océanos, os seres vivos e a atmosfera, os procesos químicos desencadeados na

atmosfera, a dinámica atmosférica, etc. ao que hai que supoñer as fontes de

variabilidade climática naturais.

A atmosfera formouse como consecuencia do proceso de desgasificación sufrido pola

terra dende os inicios. A xeosfera vén liberando a atmosfera, dende tempos pretéritos,

inxentes cantidades de po e gases a través dos volcáns; a aparición dos seres vivos

variou drasticamente a súa composición, debido á achega de O2 e N2, principalmente,

e a hidrosfera, pola súa banda, emite vapor de auga, sal mariño e compostos de xofre.

Actualmente, a humanidade incide de xeito importante na súa composición alterando

gravemente as súas propiedades, como resultado fundamentalmente das actividades

industriais e da deforestación.

Podemos clasificar os compoñentes atmosféricos en tres grupos:

1. Maioritarios, como el N2 y el O2.

2. Minoritarios, que por estar en moi pequeñas proporcións mídense en partes por

millón e que se dividen en reactivos e non reactivos.

3. Variables, como o vapor de auga, cuxo papel é moi importante na regulación do

clima, e os contaminantes, cuias proporcións están suxeitas a fluctuacións debidas

á proximidade de núcleos urbanos e industriais ou á presenza de corrientes

atmosféricas que os transportan.

59

Figura 3.2. A composición da atmsfera en %


Características atmosféricas o planeta terra:

Temperatura media de superficie:15ºC.

Presión media a nivel do mar: 1013 mb (milibares).

Constitución da atmosfera: 78% Nitróxeno e 21% Osíxeno.

Presenza de nubes: 50% cuberto de nubes de vapor de auga.

Nos primeiros períodos da terra xa existían abundantes moléculas, estas fusionáronse e

formaron as células que contiñan os elementos necesarios para a vida, esta forma de

vida unicelular produciuse xerando unha gran poboación da que só sobreviviron os

individuos capaces de obter enerxía da luz solar a través da fotosíntese.

Este proceso introduciu un novo elemento, "o Osíxeno". Algunhas células adaptáronse a

el utilizándoo no proceso de respiración. Cando o osíxeno alcanzou certa cantidade,

formouse unha fina capa de ozono, esta capa proporciona a protección contra os raios

solares que os seres vivos necesitan para colonizar a superficie terrestre.

A. Estrutura da atmosfera

A atmosfera encóntrase dividida nunha serie de capas superpostas de características

fisicoquímicas diferentes, as cales son:

A troposfera: É a capa inferior da atmosfera. A súa altitude é variable estacionalmente

(máis alta en verán que en inverno) e latitudinalmente (oscila entre os 16 Km. no

ecuador, os 12 Km. nas latitudes medias e os 9 Km. nas proximidades dos polos).

É a zona máis densa da atmosfera, debido á compresibilidade, os gases concéntranse na

súa parte máis baixa. Os primeiros 500 metros denomínanse capa sucia, porque neles se

concentra o po en suspensión, procedente dos desertos, os volcáns, o sal mariño e as

actividades industriais. Este po contribúe á coloración avermellada do ceo do amañecer

e atardecer, servindo ademais como núcleo de condensación que facilita o paso do

vapor de auga atmosférico de gas a líquido.

Os fenómenos meteorolóxicos máis importantes, como as nubes e as precipitacións,

teñen lugar nesta parte da atmosfera. Como o aire é un mal condutor, non se quenta

directamente por medio da radiación solar, senón que o fai indirectamente, grazas á

calor transmitida dende a superficie terrestre. Por este motivo, a temperatura da

troposfera é máxima na súa parte inferior (uns 15oC como media), e a partir de aí

comeza a descender coa altura nunha proporción aproximada de 0.65oC/100 metros,

segundo un gradiente vertical de temperatura (GVT), ata alcanzar un valor mínimo (-

70oC) na súa parte final, a tropopausa.

A estratosfera: Esténdese dende o final da troposfera ata a estratofesra, situada entre os

50 e os 60 Km. de altitude. Nela non existen movementos verticais do aire, senón só

movementos horizontais, debido á súa superposición en estratos superpostos. Non

existen nubes, salvo na súa parte inferior, nas que se forman unhas de xeo cuxa estrutura

é moi tenue (noctilucientes). Entre os 30 e os 50 Km. concéntrase a maioría do ozono

atmosférico. A temperatura nesta capa aumenta ata alcanzar un valor máximo (0ºC) na

estratopausa.

A mesosfera: Esténdese dende os 50-60 Km. ata a mesosfera, situada cara ao Km. 80. A

súa temperatura diminúe de novo ata aproximadamente - 80ºC. Sitúase por enriba da

estratosfera e está caracterizada como xa se dixo polo descenso de temperatura ao

aumentar a altura sobre a superficie da terra.

A ionosfera ou termosfera: Esta parte da atmosfera prolóngase por enriba da mesosfera.

Nela a temperatura aumenta ata uns 1000ºC, debido á absorción das radiacións solares

de onda máis curta (raios x e gamma). A termosfera finaliza na termopausa, situada cara

ao Km. 600.

A exosfera: É a última capa, e o seu límite, vén marcado por unha densidade atmosférica

similar á do espazo exterior.

61

O aire é unha mestura de elementos, constantes ( nitróxeno, osíxeno e gases nobres),

cuxas proporcións son practicamente invariables, e accidentais (CO2, CO, NON SO2,

vapor de auga, ozono...), cuxa cantidade é variable segundo o lugar e o tempo.

O aire é un medio de transmisión, de intercambio, de transporte e un medio para vivir.

Polo aire transmítense partículas (po), radiacións (solares) e ondas mecánicas (son). O

aire tamén é un medio receptor, así a atmosfera recibe exportacións da terra, en forma

de partículas sólidas de diferente tamaño, así como do medio líquido por evaporación.

O aire pode ser:

Aire seco: é unha mestura de gases (osíxeno, nitróxeno...) cuxas proporcións se

manteñen constantes ata unha altura de 25 Km.

Aire húmido: é aire seco mesturado con vapor de auga en proporcións moi

variables.

O aire mantén un dinamismo debido á enerxía, en forma de calor procedente do sol,

esta é a responsable dos movementos atmosféricos. Así se explica a orixe do vento que

non é máis que aire en movemento horizontal, a formación de nubes...

B. Definicións

Aerosois: Unha nube de partículas microscópicas e submicroscópicas sólidas ou líquidas

dispersas no aire, tales como o fume, unha emanación, unha néboa ou unha néboa. O

seu tamaño vai dende as decenas de ata 500 m. A vida media de aerosol é como

máximo dunha semana, producen afeccións respiratorias, obstrucións nos estomas das

plantas, etc.

Contaminación Atmosférica: Presenza no aire de substancias estrañas, sexan estas

gasosas, sólidas ou unha combinación de ambas as dúas, en cantidade ou concentración

suficiente e que se encontran presentes durante un tempo determinado e en

circunstancias dadas, tal que poden provocar efectos nocivos para a saúde humana e

unha deterioración dos bens de uso e a paisaxe.

A definición legal de "contaminación atmosférica" inclúe tamén como contaminante ás

formas de enerxía que impliquen risco, dano ou molestia grave para as persoas e bens

de calquera natureza.

Esta definición implica, por conseguinte, a necesidade primaria de medir a cantidade ou

amplitude dos distintos contaminantes previamente detectados, así como o tempo en

que permanecen activos na atmosfera, dentro da capa que serve de sustento vital para o

home, posto que ao difundirse os devanditos contaminantes nas capas máis elevadas da

atmosfera deixan de ser perigosos para o ser humano e os seus bens de uso.

O problema global de contaminación do aire toma a forma seguinte:

Toma como aire limpo de referencia a composición do aire troposférico nas zonas

polares.

Contaminación de base: A contaminación que existe na atmosfera libre sen influencia de

focos de contaminación específicos.

Contaminación de fondo: É a que existe nunha área definida, na situación

preoperacional, ou sexa antes de instalar un novo foco de contaminación.

Contaminación transfronteiriza: O Convenio de Xenebra define a contaminación

transfronteiriza como " a contaminación atmosférica cuxa orixe física está situado

completa ou parcialmente dentro dunha zona baixo a xurisdición dun Estado e que ten

efectos daniños noutra zona que se encontra baixo a xurisdición doutro estado.

Contaminación agrícola: Son contaminantes como o metano e amoníaco procedentes

dos residuos orgánicos do gando. Pero moitos produtos empregados na agricultura

resultaron ser perigosos velenos, así o bromuro de metilo, utilizado como praguicida é

hoxe en día motivo de fortes negociacións entre nacións, que tratan de eliminar o seu

uso polos seus efectos prexudiciais sobre a capa de ozono.

Contaminantes: Considéranse contaminantes do aire as substancias e formas de enerxía

que potencialmente poden producir risco, dano ou molestias graves ás persoas,

EMISIÓNS

DILUCIÓN E MODIFICACIÓN NA ATMOSFERA

EFECTOS SOBRE AS PERSOAS, BENS E MEDIO AMBIENTE

63

ecosistemas ou bens en determinadas circunstancias. Atendendo á súa natureza

clasifícanse en dous grupos:

Formas de enerxía (Radiacións ionizantes, Ruído).

Substancias químicas.

Contaminantes primarios: Substancias vertidas directamente na atmosfera dende os

focos contaminantes:

Aerosois (dispersión de partículas sólidas e líquidas cuxo tamaño oscila de 10-1 a

103 m).

Gases, son contaminantes que presentan un comportamento físico homoxéneo,

non dependen da súa natureza, só do fluxo atmosférico. Compostos de xofre:

SO2, SO3, SH2.

Compostos de nitróxeno: NON NO2, NOX;

Hidrocarburos reactivos; Hn, Cm.

Monóxido de carbono: CO;

Anhídrido carbónico: CO2.

Outras sustancias:

Metais pesados: chumbo, cinc, níquel, cadmio, mercurio, cobre, cromo,

magnesio;

Substancias minerais; asbesto, amianto;

Compostos haloxenados: ClH, Cl2 derivados do cloro, FH, derivados do

fluor;

Compostos orgánicos: COV, hidrocarburos aromáticos;

Compostos orgánicos xofrados: mercaptanos;

Compostos orgánicos haloxenados: PC, PB, dioxinas, furanos;

Substancias radiactivas.

Contaminantes secundarios: Substancias que non se verten directamente á atmosfera

dende os focos emisores, senón que se producen como consecuencia das

transformacións e reaccións químicas e fotoquímicas que sofren os contaminantes

primarios.

Contaminación fotoquímica (aparición de oxidantes: ozono e radicais libres

activos: RO).

Acidificación do medio, ou chuvia ácida, como consecuencia do retorno á

superficie da terra, en forma de ácidos, dos óxidos de xofre e nitróxeno

descargados á atmosfera.

Diminución do espesor da capa de ozono, como consecuencia da descarga de

determinadas substancias á atmosfera, principalmente clorofluorocarbonos

(CFC).

Os contaminantes máis utilizados para determinar a calidade do aire son: SO2, CO,

NON, Cn Hm, fumes e partículas sólidas en suspensión e sedimentables.

Emisións: É a transmisión á atmosfera de certas substancias nocivas, prexudiciais ou

incómodas para os seres vivos e o seu medio.

Focos de contaminación: As fontes principais de contaminación son:

Naturais:

Volcáns, partículas, SO2, SH2, metano…

Incendios forestais, cinzas, CO, CO2, hidrocarburos…

Descomposición da materia orgánica no solo

Océanos, aerosoles salinos...

Tormentas de area.

Antropoxénicas:

Focos fixos: as industrias, domésticos, centrais térmicas e refinerías de petróleo.

Focos móviles: vehículos automóviles, aeronaves, e buques.

Focos compostos: aglomeracións industriais, áreas urbanas.

Estes últimos son os de maior significación, polo número de focos, polo volume das súas

emisións e polo tipo de e cantidade de contaminantes.

Fontes emisoras: Definen as estruturas físicas que emiten os elementos químicos que,

dispersados na atmosfera, producen o fenómeno de contaminación. Poden ser:

Puntuais (chemineas).

Estendidas (vehículos).

Fumes: Pequenas partículas orixinadas por condensación dun vapor supersaturado,

contendo concentracións relativamente elevadas de substancias con baixa presión de

vapor.

Inspiración: Nivel de contaminación alcanzado unha vez mesturadas as emisións cos

compoñentes naturais da atmosfera a nivel do chan.

65

Néboas: Suspensión de pequenas gotas líquidas formadas pola condensación dun vapor,

aínda que algunhas veces tamén por atomización. O tamaño das partículas é a

característica principal que distingue as néboas dos fumes. Se a súa concentración é o

suficientemente elevada como para diminuír a visibilidade, a néboa recibe o nome de

néboa (fog).

Nivel de emisión: É a cantidade de contaminante emitido á atmosfera, por un foco fixo

ou móbil, medido nunha unidade de tempo.

Inventario de emisións: É unha lista das cantidades de contaminantes procedentes de

todos os focos emisores dunha área determinada e que aparecen no aire nun período de

tempo dado

Nivel de inspiración: Defínese como os índices máximos de tolerables de contaminantes

presentes na atmosfera nun momento dado illadamente ou asociado con outras

partículas, é dicir, é a cantidade de contaminantes sólidos, líquidos ou gasosos, medida

en peso ou volume por unidade de volume de aire, existente entre cero e dous metros

de altura sobre o chan.

É esencial realizar un inventario de emisións para planificar o control da contaminación

nunha área determinada e para deseñar unha rede de sensores da contaminación,

mesmo se pode monitorizar de forma continua os focos emisores principais, a

inspiración e aplicar modelos matemáticos de transporte de contaminantes para estimar

a relación entre cada foco emisor e a inspiración.

3.3.2. O Ciclo de carbono

Dende a súa evolución o home explotou os bosques para obter fibras, alimento e

combustible. Sabemos que os bosques albergan unha gran porción da diversidade

biolóxica da terra e que son compoñentes importantes dos ciclos globais de carbono e

hidróxeno.

Durante as décadas de 1970 e 1980 empezou a quedar cada vez máis claro que os

recursos naturais estaban a dilapidarse en nome do "desenvolvemento". Estábanse a

producir cambios imprevistos na atmosfera, os chans, as augas, entre as plantas e os

animais, e nas relacións entre todos eles. Foi necesario recoñecer que a velocidade do

cambio era tal que superaba a capacidade científica e institucional para retardar ou

inverter o sentido das súas causas e efectos. Estes grandes problemas ambientais inclúen:

quentamento global da atmosfera (o efecto invernadoiro), debido á emisión,

por parte da industria e a agricultura, de gases (sobre todo dióxido de carbono,

metano, óxido nitroso e clorofluorocarbonos) que absorben a radiación de onda

longa reflectida pola superficie da terra.

esgotamento da capa de ozono da atmosfera, escudo protector do planeta, pola

acción de produtos químicos baseados no cloro e o bromo, que permite unha

maior penetración de raios.

Actualmente, a deforestación de case 17 millóns de hectáreas por ano causa emisións

anuais á atmosfera de 1.8 Gt de carbono como dióxido de carbono, gas que maior

contribución ten no Quentamento Global. Isto representa o 20% do total de dióxido

de carbono emitido polo home. Non obstante, cando os bosques son renovados ou

conservados poden servir como depósitos para o dióxido de carbono. Polo tanto, os

usuarios de combustible fósil que contribúen á preservación ou establecemento de

bosques poden chegar a reducir as súas taxas de emisión de gas, diminuíndo os causantes

do efecto invernadoiro.

A. Concepto de captura do carbono

O concepto de captura de carbono normalmente relaciónase á idea de almacenar

reservas de carbono en chans, bosques e outros tipos de vexetación, onde as devanditas

reservas están en perigo inminente de ser perdidas.

O concepto de captura do carbono debe ser comprendido para que poidamos, realizar

proxectos que mitiguen estas situacións. A Captura de Carbono por medio da

forestación e preservación posibilita unha racionalidade económica que permite reducir

o quentamento global e preservar os recursos forestais.

Tamén se promove o incremento das reservas de carbono polo establecemento de

novas plantacións forestais, sistemas agroforestaIs e a rehabilitación de bosques

degradados.

Conservación, reforestación e un manexo optimizado da administración de bosques son

os principais métodos mediante os cales o carbono atmosférico pode ser capturado.

En teoría, o efecto da captura por procesos de forestación pode ser cuantificado

estimando o almacenamento de carbono na biomasa da terra e os produtos de madeira.

67

B. O ciclo básico

Este ciclo, que é de suma importancia para a regulación do clima da terra, encóntrase

dividido en dúas fases:

a. Ciclo biolóxico, no que a propia biosfera controla os intercambios deste elemento

coa atmosfera. Mediante a fotosíntese o carbono é retido e mediante a respiración é

devolto.

A fotosíntese mobiliza cada ano o 5% do CO2 atmosférico, o que significa que en

vinte anos o renova totalmente.

b. Ciclo bioxeoquímico propiamente dito, que controla a transferencia de CO2 entre os

demais subsistemas.

O carbono encóntrase na atmosfera formando tres tipos de compostos: CO2, CO e CH

4. As proporcións estimadas de cada un deles son: 358 ppm para o primeiro, 0.1 ppm

para o segundo e 1.6 ppm para o terceiro. Na litosfera podémolo encontrar de tres

maneiras diferentes: formando rochas carbonatadas, silicatos cálcicos ou en forma de

combustibles fósiles.

Paso do CO2 da atmosfera á litosfera

Controla a transferencia de CO2 entre a atmosfera, os océanos e a terra. Ao acontecer

paralelamente ao ciclo xeolóxico, será dunha gran duración. O CO2 atmosférico

disólvese con facilidade en auga para formar ácido carbónico, que ataca aos carbonatos

e silicatos coa produción de ións, bicarbonato, calcio e sílice disolta segundo a seguinte

reacción:

En rocas carbonatadas:

CO2 + H 2 O + CaCO3 CA2+ + 2HCO 3--

En rocas silicatadas:

2CO2 + H 2O + CaSiO3 Ca2+ + 2HCO-3 + SiO2

Ao chegar ao mar, os animais transforman novamente o bicarbonato e os ións de calcio

en carbonato cálcico para incorporalo aos seus texidos endurecidos.

2HCO -3 + Ca2+ CaCO3 +CO2 + H O

Nas rochas carbonatadas, un dos bicarbonatos formará parte do esqueleto cálcico de

organismos mariños, que rematará nos sedimentos tras a súa morte. O outro

transformarase en CO2, que escapará cara ao seu lugar de procedencia, a atmosfera. A

devandita reacción non representa perda neta de CO2 atmosférico.

As rochas silicatadas, que requiriron dúas moléculas de CO2, só poden devolver á

atmosfera a metade do subtraído, o que supón unha perda neta. Deste xeito actúa

como un sumidoiro de CO2.

Retorno do CO2 á atmósfera

O enterramento dalgunhas rochas carbonatadas acaba producindo unha fusión parcial

das devanditas rochas. A conclusión final é a liberación do CO2, que escapa cara á

atmosfera durante as erupcións volcánicas.

CaCO3 + SiO 2 CaSiO 3 + CO2

En certas ocasións a materia orgánica da biosfera pode quedar sepultada fóra do

contacto do CO2, polo que sofre un proceso biolóxico de fermentación que o

transformará en carbón e petróleo que se acumula na xeosfera.

Debido á combustión dos combustibles fósiles, a destrución dos bosques e outras

prácticas similares, a cantidade de CO2 atmosférico aumentou dende a revolución

industrial. A concentración atmosférica aumentou dunhas 280 ppm estimadas no

período preindustrial a unhas 360 ppm na actualidade. Este incremento representa só a

metade do dióxido de carbono que, se estima, vértese á atmosfera. O outro 50%

probablemente é absorbido e almacenado polos océanos. Aínda que coa vexetación do

planeta pode absorber cantidades considerables de carbono, e tamén unha fonte

adicional de CO2.

69

Figura 3.3. Ciclo do carbono


NOTA: Os valores numéricos exprésanse en unidades de 1015 gramos de Carbono.

Figura 3.4. Ciclo de Calvin

Prodúcese durante a fotosíntese, e da lugar á asimilación de CO2 das plantas


71

Figura 3.5. Ciclo de Krebs

Prodúcese durante a respiración das plantas e da lugar á liberación de CO2


C. Fontes e sumidoiros de carbono

As fontes máis importantes de dióxido de carbono son:

As combustións de todo tipo

As oxidacións da biota

A produción de cemento

Os procesos respiratorios dos seres vivos

As erupcións volcánicas

A actividade industrial

E os sumidoiros:

Os océanos, coa disolución de este gas en eles.

A fotosíntese

A formación de carbonatos

Figura 3.6. Intercambio de Carbono coa Atmósfera

Fonte: elaboración propia a partir do Ciclo de carbono from Schimel, et al. 1995 In: Climate Change 1994. Cambridge University Press: Cambridge, UK.

NOTA: Os valores numéricos exprésanse en unidades de 1015 gramos de Carbono.

D. O carbono nos ecosistemas forestais

O CO2 atmosférico é incorporado aos procesos metabólicos das plantas mediante a

fotosíntese. Este CO2 participa na composición de todas as estruturas necesarias para

que a árbore poida desenvolverse (follas, ramas, raíces e fuste). Ao crecer, este

incrementa á súa follaxe, ramas, froitos e xemas de crecemento (que no seu conxunto

forman a copa) así como a súa altura e o grosor do seu fuste. A copa necesita espazo

para recibir enerxía solar sobre as follas, o que dá lugar a que as copas das árbores

compitan por esta enerxía. Isto orixina, á súa vez, un dosel pechado. Os compoñentes

da copa achegan materia orgánica ao chan, que ao degradarse se incorpora

73

paulatinamente e dá orixe ao humus estable, que á súa vez, achega novamente CO2 ao

ámbito.

Simultaneamente, os fustes ao ir aumentando de diámetro e altura conseguirán un

tamaño aproveitable en termos comerciais, podendo extraerse produtos como táboas,

taboleiros, etc., que darán orixe a subprodutos elaborados, como mobles e casas. Estes

produtos finais teñen un tempo de vida determinado, despois do cal se degradan

achegando CO2 ao chan e/ou á atmosfera.

Táboa 3.2. O carbono nos ecosistemas forestais.

Almacenamento global de carbono na vexetación e no solo con profundidade de 1m.


NOTA: Existe incerteza nos números achegados pola ambigüidade das definicións dos distintos biomas,

aínda que estes datos proporcionan unha visión global do almacenamento de carbono nos ecosistemas

terrestres.

Durante o tempo no que o CO2 se encontra constituíndo algunha estrutura da árbore e

ata que é enviado de novo ao chan ou á atmosfera-, considérase almacenado. No

momento da súa liberación, tanto por descomposición da materia orgánica ou pola

queima de biomasa, o CO2 flúe para retornar ao ciclo do carbono.

Nos bosques, o período de almacenamento do carbono na vexetación e no chan pode

ir de anos a séculos, o cal dependerá da especie, da calidade da zona, do clima e das

prácticas e alteracións ás que estea sometida esa vexetación (selvicultura, curtas, etc.).

No caso en que as árbores sexan aproveitadas e se obteñan deles uns produtos (mobles,

papel, taboleiros, taboleiros, etc.), o carbono permanecerá almacenado nestes produtos.

Cando remate o tempo de vida destes produtos o carbono será liberado por

descomposición da materia orgánica ou pola combustión.

Figura 3.7. Fluxos e almacéns de carbono nun ecosistema forestal.

Fonte: elaboración propia a partir de Nabuurs e Moren, 1993.

Entón nun ecosistema forestal e nos produtos derivados deste, podemos diferenciar, os

seguintes almacéns de carbono:

Carbono en vexetación: É a suma do contido na biomasa aérea e o que se

encontra na biomasa das raíces. A biomasa aérea comprende o fuste, as follas e

as ramas, mentres que o carbono contido nas raíces é definido como biomasa

das raíces.

75

Carbono en descomposición: É o contido na materia orgánica que se encontra

en proceso de descomposición. Orixínase cando as estruturas vexetais (follas,

ramas, fuste) son depositadas no chan.

Carbono no solo: É o carbono nas capas que conforman o chan forestal.

Orixínase pola fragmentación dá rocha nai meteorizada polo establecemento

dun organismo vexetal que co tempo forma capas por deposición de materiais.

Ao ir acumulándose estas e compactando, almacenan certa cantidade de

carbono, que aumentará pola continuidade do proceso de formación do chan.

Carbono en produtos: Son os produtos forestais, obtidos a partir das árbores,

que almacenan carbono todo o tempo de vida do produto. Cando este remata,

o carbono incorpórase ao ciclo dependendo do proceso de degradación do

produto. Mentres maior sexa a vida media dun produto forestal, o carbono

estará almacenado máis tempo.

Relacionado cos bosques hai que ter en conta, aínda que non sexa realmente un

almacén de carbono, a cantidade de carbono aforrado por substitución de combustibles

fósiles. Este é un método para reducir a cantidade de carbono a emitir a atmosfera

substituíndo combustibles fósiles por biomasa forestal para a produción de enerxía. Isto

débese a que a biomasa forestal produce unhas emisións de gases inferiores a calquera

combustible fósil. No seguinte cadro facemos unha comparativa entre os gases emitidos

na combustión por carbón e os emitidos polos pelets (restos forestais densificados e de

pequeno tamaño).

Tabla 3.3. Análise comparativo das fases de combustión do carbón e os pélets. CADEM-

EVE

Combustible Carbón Pélet

Temperatura ambiente (ºC) 24,27 23,54

Temperatura dos gases (ºC) 153,75 228,74

Osíxeno (% dos gases) 18,28 13,80

CO (% nos gases) 1140,76 172,20

NO (ppm nos gases) 7,23 143,55

NO2 (ppm noss gases) 5,10 1,10

SO2 (ppm nos gases) 107,92 0,00

CO2 (% nos gases) 2,33 6,55


Tendo en conta estas acumulacións de carbono polos bosques e polos seus produtos,

deducimos a cantidade de carbono que son capaces de reter este tipo de sumidoiros.

3.4. O solo e a ordenación do territorio

3.4.1. O solo

A. Introdución

A biosfera, ademais da súa gran diversidade, ofrécenos outra serie de recursos, como

alimentos, madeira e leña. Por este motivo é de suma importancia o estudo do seu

estado de conservación, para o que se fai necesario unha precoz detección dos seus

síntomas de deterioración, delimitando as zonas susceptibles ou afectadas, co fin de

poder adoptar as medidas necesarias para a súa protección.

A erosión, o problema ambiental de maior gravidade que afecta a moitos países, entre

eles o o noso, é un proceso natural, pero tamén é certo que a humanidade a está a

favorecer mediante a deforestación, as prácticas de cultivo inadecuadas, a

contaminación e a sobreexplotación de acuíferos.

As civilizacións clásicas desapareceron a causa do esgotamento dos seus chans; é de

esperar que nós reaccionemos a tempo para non correr a mesma sorte.

Definición e importancia do solo

O chan pódese definir de forma xeolóxica como a capa superficial, disgregada e de

espesor variable que recobre a codia terrestre procedente da meteorización mecánica ou

química da rocha preexistente. Pero tamén poderiamos consideralo, cunha visión

ecolóxica, como unha interfase entre todos os sistemas, pois está constituído por

Índice de opacidade (fumes) 0,15 1,89

Rendimento (%) 61,29 78,66

Consumo (Kg) 300,50 307,00

Residuos (Kg ceniza e inquemados) 38,38 1,32

Temperatura dos fumes (ºC) 159,66 127,40

77

compoñentes de todos eles. Por esta razón pódese dicir que é un ecosistema necesario

para que se pechen os ciclos materiais do resto dos ecosistemas terrestres.

As cadeas tróficas existentes no chan son dunha gran lonxitude e complexidade, polo

que a importancia deste radica no feito de que serve de asento á vexetación, da que

depende a agricultura, que é a base da subsistencia humana e da existencia da vida na

terra, xa que fai posible o reciclado de materia nos demais ecosistemas terrestres.

A humanidade obtén do chan diferentes usos: como soporte das plantas, para a

edificación ou para as construcións lineais (estradas, autoestradas e vías de ferrocarril),

situación de foxas sépticas, fonte de recursos minerais (como o aluminio) ou de materiais

de construción ou de olaría. Por outra parte, é posuidor de recursos xeolóxicos,

xeomorfolóxicos ou paleontolóxicos e testemuño da evolución do planeta.

Pero ademais é receptor de impactos, como a erosión, a contaminación, a

sobreexplotación e o empobrecemento da súa fertilidade, a degradación biolóxica, a

compactación e a perda irreversible por recubrimentos artificiais.

En conclusión debemos considerar o chan como un recurso non renovable, de

rexeneración lenta, sometido en moitos lugares do mundo a un proceso de degradación

e destrución.

B. Compoñentes e estrutura do solo

No chan coexisten os tres estados da materia, distribuídos en dous tipos de

compoñentes:

Inorgánicos, que comprenden aire (osíxeno e CO2), auga e compoñentes

minerais procedentes da meteorización da rocha nai, que adoitan ser fragmentos

de rochas (cantos, gravas, areas, limos e arxilas), e sales minerais (sulfatos,

carbonatos, nitratos, fosfatos e óxidos de distinto tipo).

Orgánicos, constituídos por materia orgánica que non sufriu procesos de

transformación (restos de follas, ramas, excrementos e cadáveres de calquera

tipo de animal ) e microorganismos diversos (bacterias e fungos) que forman o

humus a partir dunha serie de transformacións parciais da materia orgánica, cuxa

estrutura orixinal deixa de ser recoñecible. A humificación é polo tanto, un

proceso previo á mineralización que confire ao chan un carácter ácido.

A textura do chan defínese como a porción na que se encontran as diferentes partículas

ou fragmentos minerais. Ao distribuír as partículas minerais do chan por tamaños

establecemos o que se coñece como fraccións granulométricas. Pódense diferenciar as

seguintes:

Grava. Partículas non edáficas. O seu tamaño é superior a 2 mm. cun límite

superior de 15-20 cm. Están constituídas por fragmentos de rocha sen alterar ou

só lixeiramente alterados superficialmente.

Area. Está constituída por fragmentos da rocha nai e, como ela, é polimineral. O

seu tamaño está comprendido entre 2 mm e 0.2 mm segundo a clasificación

inicial defendida pola Sociedade Internacional de Ciencia do Chan (SICS).

Segundo o Departamento de Agricultura dos Estados Unidos (USDA),

diferéncianse tres tamaños nela:

Area moi grosa. Cuxo tamaño oscila entre 2 mm e 1 mm. Son fragmentos de

rocha sen alterar.

Area grosa. De tamaño comprendido entre 1 mm e 0.5 mm. Usualmente

presentan algún tipo de alteración superficial.

Area media. O seu límite inferior está en 0.25 mm. Constitúe un enlace entre

esta fracción e a seguinte.

Limo. Está constituído por materiais herdados ou transformados pero non teñen

carácter coloidal. O limo é unha fracción onde as transformacións son maiores e

a súa composición mineralóxica parécese á das arxilas. Son partículas

monominerales nas que hai un alto contido en filosilicatos de transformación ou

neoformación.

O seu tamaño está comprendido entre 50 m e 2 m, para o USDA e entre 20 m e

2 m para a SICS.

En ocasións, establécense dúas categorías coñecidas como limo fino, que se

corresponde co tamaño establecido pola SICS e limo groso, correspondente á

fracción comprendida entre a anterior e o límite superior do USDA.

Arxila. Son partículas de carácter coloidal e monomineral que se formou no chan

ou sufriron transformacións nel, aínda que nalgúns casos poden ser herdados do

material orixinal mediante unha microdivisión deste.

O tamaño para os dous tipos de clasificación que se consideraron é o mesmo e

corresponde ás partículas menores de 2 m. En ocasións diferénciase unha arxila

fina cun tamaño inferior a 0.1 m, moi útil para identificar procesos de

movemento de arxila no chan.

79

A textura do chan exprésase en porcentaxes, respecto da suma destes

fragmentos, excluíndo a grava.

A estrutura do chan pódese definir como o estado de agregación das súas partículas

compoñentes, minerais ou orgánicas. A estrutura do chan depende da existencia de

axentes aglomerantes (coloides floculados) que unen partículas individuais formando

agregados elementais. A unión entre agregados elementais é debida a axentes

cementantes como poden ser: óxidos coloidais de ferro, aluminio, arxilas, complexos

arcillo-húmicos... que favorecen a formación de grumos do chan. Esta unión entre

agregados non é de xeito compacto, senón que deixa espazos baleiros e poros que

facilita a rotura por superficies e zonas de menor resistencia.

Coa estrutura relaciónanse as propiedades físicas do chan como son a resistencia,

compresibilidade... e coas súas condicións para a vida das plantas, estas son a aireación

capacidade de retención de auga, profundidade, concentración de nutrientes, etc.

C. Proceso de formación e evolución dos solos

O proceso de formación dun chan maduro autóctono (in situ) sobre as rochas da codia

terrestre realízase en sucesivas etapas que transcorren paralelamente ao mecanismo de

sucesión ecolóxica da comunidade que sustenta, madurando á par que esta tende a

alcanzar o seu clímax. Os factores que interveñen na evolución do chan son os

seguintes:

a. O clima. É o factor máis importante, xa que, ademais de condicionar o tipo de

meteorización da rocha nai, exerce unha vital importancia na súa evolución. Entre os

compoñentes climáticos máis influentes destacamos os seguintes:

balance hídrico ou equilibrio existente entre as entradas (precipitación) e as

salidas(evaporación), pois se predomina a precipitación se incrementa a

lixiviación de ións. Pola contra, se predomina a precipitación increméntase o

ascenso capilar de sales cara a horizontes superiores, podendo chegar a aflorar

estas e formar codias superficiais.

aumento de temperatura incrementa a velocidade das reaccións químicas e

biolóxicas.

b. A topografía. A pendente favorece a erosión e ademais condiciona a orientación

respecto ao sol.

c. A natureza da rocha nai. Deste factor dependerá fundamentalmente os compoñentes

minerais que conteña o chan.

d. A actividade biolóxica. A abundancia de organismos descompoñedores contribúe á

formación do chan por transformación da materia orgánica contida nel.

e. O tempo. Este factor ten grande importancia, pois debido a el actualmente se pode

considerar o chan como un recurso non renovable, porque se rexenera a un ritmo

moito máis lento (centos ou miles de anos) que o da súa destrución.

A acción dos factores de formación do chan produce a diferenciación de capas

horizontais de distinta composición, son os denominados horizontes do chan. Os

horizontes constitúen as unidades para o estudo e para a clasificación dos chans. Son

capas aproximadamente paralelas á superficie do terreo. Establécense en función de

cambios das propiedades e constituíntes (que son o resultado da actuación dos procesos

de formación do chan) con respecto ás capas inmediatas.

Xeralmente abondan só tres propiedades para establecer os horizontes dun chan: cor,

textura e estrutura, aínda que outras propiedades, como a consistencia, son ás veces de

grande axuda. O máis mínimo cambio detectado (nunha soa ou en varias destas

propiedades) é suficiente para diferenciar un novo horizonte.

Chámase perfil do chan á estrutura en corte transversal deste. No que se observan unha

serie de capas que se coñecen co nome de horizontes ou niveis, cuxo número está

directamente relacionado co grao de madureza do chan, magnitude que depende en

boa medida das características climáticas da zona.

Por norma xeral, os chans máis maduros encóntranse en lugares onde a temperatura e a

humidade non son extremas. Os niveis dun chan ideal son os que imos describir a

continuación aínda que non ten por que posuílos todos:

Horizonte H. Acumulación de materia orgánica sen descompoñer (>20-30%),

saturados en auga por longos períodos. É o horizonte das turbas.

Horizonte O. Capa de follaxe sobre a superficie do chan (sen saturar auga;

>35%), frecuente nos bosques.

Horizonte A de lixiviación. Denominado así porque contén poucos sales

minerais, pois estas son arrastradas polas augas ao infiltrarse. Nesta zona

encóntranse as raíces da maioría das plantas e divídese, á súa vez, en varios

estratos: nivel A0, constituído por follas caídas (follaxe) e restos de animais non

descompostos; nivel A1, de cor escura, xa que está constituído por humus que

forma agregados coa materia mineral, conferindo ao chan a súa estrutura e a súa

81

capacidade para reter auga e ións nutritivos de carga positiva (Ca2+, K+,

NH4+), impedindo a súa perda por lavado vertical, e nivel A2, onde a materia

mineral domina e o lavado é máis intenso. Presenta unha estrutura migalleira e

granular. É a capa dos primeiros centímetros dun chan.

Horizonte B de precipitación (denominado tamén subsolo). Ás veces ten cor

clara pola súa pobreza en humus, presentando frecuentemente tonalidades

peculiares, debido á acumulación de sales de calcio, aluminio ou ferro

procedentes dos niveis superiores.

Nivel C. Formado por fragmentos procedentes da meteorización mecánica e/ou

química da rocha nai subxacente, ou ben por materiais que foron depositados

pola auga ou polo vento en épocas pasadas. Sen desenvolvemento de estrutura

edáfica, nin trazos edáficos. Brando, solto, pódese cavar cunha aixada. Pode

estar meteorizado pero nunca edafizado.

Rocha nai. Capa rochosa situada a profundidade variable, intacta e

impermeable, salvo nas zonas de fractura. Non se pode cavar.

Horizontes de transición. Preséntanse cando o límite entre os horizontes

inmediatos é moi difuso, existindo unha capa ancha de transición con

características intermedias entre os dous horizontes. Represéntanse pola

combinación de dúas letras maiúsculas (por exemplo, AE, EB, BE, BC, CB, AB,

BA, AC e CA). A primeira letra indica o horizonte principal ao cal se parece máis

o horizonte de transición.

Horizontes mestura. Nalgunhas ocasións aparecen horizontes mesturados que

constan de partes mesturadas. Están constituídos por distintas zonas en cada

unha das cales se pode identificar a un horizonte principal ( na mesma capa

existen anacos individuais dun horizonte completamente rodeados de zonas

doutro horizonte). Desígnanse con dúas letras maiúsculas separadas por unha

raia diagonal (por exemplo, E/B, B/C); a primeira letra indica o horizonte

principal que predomina.

D. Influencia do home no solo

Dende a aparición do home na Terra este necesitou do chan e do que produce para a

súa subsistencia. Os sistemas agrícolas baseáronse na cavadura do terreo con utensilios

moi primitivos, a terra non era mellorada con ningunha achega orgánica polo que ao

cabo de poucas colleitas era preciso abandonalas e trasladarse a outras.

Os grans de cereal empezan a cultivarse en climas temperados dando lugar ao inicio da

agricultura que leva parella o sedentarismo do home fronte ao primitivo nómade e

cazador.

Os primeiros apeiros de labranza eran de madeira, na Idade de Ferro, o emprego deste

metal permitiu mellorar as prácticas agrícolas. As antigas civilizacións de Mesopotámica,

Asiría e Exipto marcaron as primeiras ocupacións importantes do chan. Na época

precristiá introduciuse o arado e o emprego dos animais de tiro. O rego foi empregado

xa polos árabes, con técnicas de almacenamento de auga de chuvia en alxibes e a súa

condución aos campos mediante canles.

Outro avance foi o descubrimento do valor dos desfeitos orgánicos dos animais

(aboamento) xunto con palla, para mellorar e fertilizar o chan.

A actividade gandeira da transhumancia utilizaba os pastos de montaña nos meses máis

cálidos, e a chaira en inverno. en zonas húmidas o gando pasaba o inverno nos seus

cortes alimentado con heno.

Durante o século XVII, aparecen as primeiras máquinas cultivadoras, ao principio con

tracción animal e posteriormente accionados mecanicamente. Os avances da Revolución

Industrial provocaron un aumento espectacular da demanda de recursos, aos que debía

dar solución a agricultura, a gandaría, a actividade forestal e a minaría.

As prácticas agrícolas intensivas e a ampliación de cultivos a terras pouco aptas actúan

negativamente sobre o factor chan, polo que se tivo que recorrer aos aboamentos

inorgánicos (sales como o nitróxeno, fósforo e potasio) que son asimilados rapidamente

por vexetais, pero son nocivos para o Medio.

Tamén foi necesario para a introdución de certos produtos químicos como funguicidas,

praguicidas, etc., para eliminar os elementos que interfiren no axeitado

desenvolvemento dos cultivos.

No último século é onde se experimentou os maiores cambios, e o seu reflexo está nas

áreas urbanas, zonas industriais e de servizos, infraestruturas para o transporte,

construción de vivendas, etc., que ocasionaron grandes problemas ambientais. As

políticas ambientais actuais tratan de mellorar mediante proxectos de intervención e

tratan de conservar as zonas que manteñen a súa condición aínda natural.

83

3.4.2. A ordenación do territorio

Con data de 20 de maio de 1983 aprobouse a Carta Europea de Ordenación do

Territorio, elaborada polos ministros responsables da área, na cal defínese este concepto

como "a expresión espacial da política económica, social, cultural e ecolóxica de toda a

sociedade" a parte de como " unha disciplina científica, unha técnica administrativa e

unha política concibida como un enfoque interdisciplinario e global cuxo obxectivo é o

desenvolvemento equilibrado das rexións e a organización física do espazo segundo un

concepto reitor".

A Ordenación do Territorio, ou tamén coñecida como Planificación Territorial, xorde

como unha necesidade ao longo do tempo debido ás actuacións desmesuradas dos

homes sobre a orde natural que presenta a Natureza cos seus principios e leis, co cal nos

vemos na obriga de respectar esa orde. Así pois a Ordenación do Territorio ou

Planificación Territorial seguiu un longo camiño ata consolidarse como unha disciplina

autónoma, con pretensións de obxectividade e aínda así se segue cuestionando dende

diversos sectores a súa base científica.

Nun principio, os esforzos para lograr unha utilización racional do territorio

orientáronse cara a zonas urbanas que experimentaran un forte crecemento na segunda

metade do século XIX e principios do XX. Os primeiros países en realizar investigacións

sobre a utilización do chan urbano intentando conseguir un equilibrio na asignación de

usos do chan, foron Alemaña e os países anglosaxóns, e intentaron buscar un

desenvolvemento urbanístico óptimo nas áreas metropolitanas, dende un punto de vista

case exclusivamente técnico e socio-económico.

Ao mesmo tempo que se concretaba o plan urbano, existía unha mal entendida

confianza nos recursos naturais, xa que cría que eran ilimitados. O espazo non urbano

considerábase dende a cidade con pouco interese e os traballos que xurdían para estudar

a utilización do chan limitábanse a intentar solucionar os problemas que emerxían sen

entrar no fondo do desequilibrio que se estaba a producir. Esta situación foi cambiando

pouco a pouco.

Despois da Segunda Guerra Mundial, Europa experimentou un crecemento económico

sen precedentes baseado na gran confianza depositada no poder da ciencia e na súa

aplicación tecnolóxica. Na década dos sesenta comeza en todos os países políticas de

desenvolvemento rexional. Nestes anos empézase a contar co espazo rural como

elemento destinado a acoller actividades de diverso tipo, como poden ser: industrial,

turístico, urbano, de modo que existía unha gran capacidade para alterar o curso dos

acontecementos naturais, como consecuencia producíanse graves problemas

relacionados co Medio natural. Problemas cuxas consecuencias eran nese momento

imprevisibles.

Todo iso ocasionou a aparición da consideración dos factores do medio, desviándose a

investigación cara ao desenvolvemento de modelos de localización baseados non só no

óptimo técnico e económico, senón tamén, na minimización dos impactos ou efectos

producidos no ámbito natural. A etapa de racionalización motivada por estes problemas

suxire unha repartición de utilizacións dos recursos naturais xa entendidos como

limitados, capaz de asegurar un óptimo aproveitamento e na súa fase restritiva, a

prevención fronte a usos do chan que impliquen o seu esquilme, destrución ou

deterioración irreversible.

Dende entón a Ordenación Territorial inclúe nos seus estudos de planificación os datos

do Medio e intenta encamiñar a asignación de usos do chan utilizando criterios

ecolóxicos en trato prioritario cos económicos, técnicos e sociais.

Nos últimos anos, o desenvolvemento na investigación desta área impuxo no

vocabulario científico o concepto de Planificación ou Ordenación Integrada xurdindo

como síntese da planificación física e da socio-económica, de modo que conta cunhas

características específicas, como as que seguen:

"Planificación Integrada pode considerarse como desenvolvemento de formas,

métodos e procedementos ou organismos que permitan a necesaria interacción

de todos os factores decisivos no momento axeitado. Unha das máis importantes

é a incorporación das opinións do público nas fases pertinentes do proceso".

"A Planificación Integrada alcanza dende a organización da economía nacional

ata a renovación dun barrio, pasando pola Ordenación do Territorio, o

desenvolvemento rexional, a planificación urbana, a protección de espazos

ecolóxicos sensibles... "

Unha primeira forma de Planificación Integrada constitúena os proxectos que

traten de integrar formas diferentes de planificación territorial, económica, social

ou ecolóxica, ou diversos intereses sectoriais (transportes, vivendas, traballo,

etc.). No mesmo ámbito pode darse a diferentes niveis espaciais (nacional,

rexional, ou provincial e local) ".

85

A. Principais Obxectivos presentes na carta europea de Ordenación do territorio

O desenvolvemento socioeconómico equilibrado das rexións, cunha clara tendencia á

eliminación das grandes diferenzas no nivel de vida.

A mellora da calidade de vida, que, entre outras cousas, se concreta nunha maior

accesibilidade da poboación aos equipamentos colectivos de todo tipo na mellora das

infraestruturas.

A xestión responsable dos recursos naturais e a protección do medio natural que faga

compatible a satisfacción das necesidades crecentes de recursos e a súa conservación, así

como o respecto ás peculiaridades propias de cada bisbarra en canto ás súas formas de

vida.

A utilización racional e equilibrada do territorio, definindo os usos aceptables ou a

potenciar para cada tipo de chan, creando as axeitadas redes infraestructurais e mesmo

fomentando, con medidas incentivadoras, aquelas actuacións que mellor persigan o

fortalecemento do espírito comunitario.

B. Modalidades de planificación e elementos metodolóxicos

Para falar das distintas Modalidades de Planificación primeiro é necesario formular os

distintos tipos de Planificación que existen:

Planificación económica, enténdese basicamente como o conxunto de políticas

económicas con incidencia territorial, sobre todo as políticas sectoriais (industrial,

agrario, artesanal, turístico, comercial e tecnolóxico) e a política rexional dirixida a

corrixir desequilibrios territoriais e ao desenvolvemento de rexións atrasadas.

Planificación física, é entendida como o proceso de ordenación dos usos do chan, dos

edificios e dos asentamentos urbanos, encamiñado a satisfacer as esixencias públicas de

estándares máis elevados de deseño e eficiencia. A planificación física ten como

finalidade a ordenación harmoniosa dos diferentes usos do chan.

A planificación física e a planificación económica tamén se diferencia pola súa natureza

básica das súas determinacións, que poden ser:

De carácter vinculante: as medidas establecidas son de obligado cumprimento.

De carácter indicativo: as medidas establecidas favorecen comportamentos na

dirección indicada polo plan, pero non son de carácter obrigatorio.

Xeralmente a planificación física é vinculante tanto para o sector público como para o

privado, as súas normas e determinacións serán de obrigado cumprimento. A

planificación física pode incluír recomendacións de carácter indicativo. Mentres que na

planificación económica se poden encontrar os dous tipos de determinacións: unhas

vinculantes, as que van dirixidas ao sector público e outras indicativas, as que van

dirixidas ao sector privado e se orientan á redistribución territorial e sectorial da

actividade económica.

A seguinte figura mostra graficamente a distinción entre o carácter vinculante e

indicativo da planificación física e a económica.

Figura 3.8. Distinción entre planificación vinculante e indicativa.

Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998)

Modalidades de planificación física:

Planificación xeral ou territorial. O centro de atención é o territorio, trátase de

ordenar dun modo global ou integral o territorio. A súa base é a descomposición

deste en unidades máis pequenas segundo criterios de homoxeneidade ou

87

funcionalidade, asignando usos do chan específicos a cada unha da unidades,

definindo os seus módulos estruturais. Neste tipo de planificación prevalece o

criterio de harmonización dos usos do chan que coexisten no territorio, é unha

aproximación horizontal. Dentro desta modalidade inclúense tamén as seguintes:

planificación urbanística ou plan urbano, dirixida a ordenar ámbitos municipais e

submunicipais e a planificación territorial dirixida xeralmente a ordenar ámbitos

rexionais e subrexionais.

Planificación sectorial. A base desta planificación é a distribución territorial dunha

determinada variable ou función. Caracterízase por destacar a óptica do sector

sobre a óptica do territorio. Na planificación sectorial inclúense unha gran

variedade de temáticas diversas, destacando, xeralmente, tres grandes bloques:

as infraestruturas, os equipamentos e o Medio. É unha aproximación vertical que

proxecta sobre o territorio todos os elementos vinculados a unha función

determinada, empezando polos elementos estructurantes de nivel superior.

Planificación urbanística ou plan urbano. Posúe un carácter globalizador dirixida

a ordenar ámbitos municipais e submunicipais. O seu obxectivo é ordenar a

totalidade dun termo municipal, tanto o chan urbano coma o rústico, definindo

polo miúdo os usos asignados ou permitidos a cada parcela.

Planificación territorial. Este tipo de planificación ordena basicamente ámbitos

rexionais e subrexionais, principalmente ordena os elementos estructurantes, e

establece zonificacións a partir de criterio de homoxeneidade e funcionalidade.

Caracterízase por ocupar un nivel superior na planificación en fervenza.

A xeito de resumo preséntase o seguinte cadro no que se tratan as principais diferenzas

entre planificación territorial e urbanística.

Tabla 3.4. Principais diferenzas entre planificación territorial e urbanística.

Planificación territorial Planificación urbanística

Ámbito, escala Rexional, subrexional e

comarcal

Municipal o submunicipal

Obxectivo básico Elementos estructurantes del

territorio

Usos pormenorizados del suelo

Determinacións principais Directrices xerais Clasificación e calificación do

solo

Nivel xerárquico que ocupa superior Inferior

Planeamento derivado Plans territoriais parciais ou

planeamento urbano

Planeamento urbano parcial ou

espacial

Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998)

Planificación normativa. Culmina nun corpo normativo de cumprimento

obrigatorio, aínda que o seu nivel de concreción poida variar moito dende a

planificación urbanística e sectorial por un lado, cun gran nivel de concreción e a

planificación territorial por outro lado, máis centrada nas grandes directrices e

con pouca concreción territorial.

Planificación non normativa. Non é de carácter vinculante e acostuma a

formular temas e obxectivos que escapan normalmente das posibilidades de

intervención da planificación física, da que en certo xeito se converte nun

complemento.

Elementos metodolóxicos:

A maior parte dos traballos de ordenación do territorio terán unha estrutura básica

bastante similar, cun patrón común que contempla tres etapas fundamentais: análise,

diagnóstico e propostas. Estes tres grandes módulos adoitan ter unha estrutura

piramidal, coa base moi ampla constituída pola análise territorial, que pode incluír

ópticas e dimensións moi diversas, pasando por unha etapa de síntese de problemas e

oportunidades incluída no módulo de diagnóstico, ata chegar a unha terceira fase,

xeralmente máis concisa, na que se establecen as determinacións, normas e directrices. O

proceso de traballo é ascensional, identificando ao pasar a primeira fase os problemas e

as potencialidades, unha vez superada a etapa de diagnose procederase á identificación

e selección de alternativas ata chegar ao último módulo.

89

Figura 3.9. Proceso de traballo ascensional.

Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998).

A análise territorial baséase nunha comprensión teórica interdisciplinar e nun conxunto

amplo de instrumentos de análise de carácter máis metodolóxica, que deben permitir

expoñer conxuntamente os procesos territoriais. Pódese formular o coñecemento dun

territorio a partir de seis preguntas clave:

¿Que se fai neste territorio? Esta cuestión respóndese coa descrición das actividades de

todo tipo que se desenvolven dentro do territorio en cuestión.

¿Con quen se relaciona? O que se intenta descubrir con esta pregunta é a situación do

territorio respecto do ámbito máis próximo ou afastado, material ou inmaterial, que

condiciona as súas actividades.

¿Para que serve? Para a identificación das calidades do territorio e das actividades que se

poidan desenvolver mellor que noutros territorios.

¿Quen mobiliza ao territorio? Baséase na identificación dos representantes e dos grupos

que interveñen activamente no desenvolvemento do territorio.

¿Con que medios se desenvolve? A resposta a esta pregunta permite identificar os

núcleos fortes e os núcleos débiles do territorio.

¿Cara a onde vai? Esta cuestión é de difícil resposta e extractará o futuro do territorio, é

dicir, a súa capacidade para manter os seus principais características, para melloralas ou

mesmo para destruílas.

O diagnóstico territorial é unha etapa existencial no proceso de ordenación territorial.

Nesta etapa diagnostícase a "situación" na que se encontra o territorio a partir da análise

territorial anterior. Nesta etapa identifícanse os "problemas territoriais" que conducen á

formulación de metas e obxectivos para corrixir as dificultades e desequilibrios

detectados. A seguinte fase será identificar as distintas vías que permiten chegar á

consecución das metas e obxectivos definidos e elixir entre eles as opcións máis idóneas,

tendo en conta a súa eficacia, comprendida como a capacidade para resolver o

problema formulado, e o seu grao de eficiencia, que estará determinado pola cantidade

de recursos que deberán mobilizarse, para alcanzar o obxectivo proposto a partir dunha

alternativa determinada.

Á hora de abordar o diagnóstico de problemas e potencialidades e a elección de

alternativas as técnicas máis utilizadas están baseadas nas que en 1993 propuxo J.M.

Barragán:

Técnicas valoración e diagnóstico

Técnica de diagnóstico DAFO (Debilidades, Ameazas, Fortalezas e

Oportunidades): baseada nos condicionantes interiores, que explican as

fortalezas e as debilidades, e os condicionantes e tendencias do ámbito exterior,

que explican as ameazas e as oportunidades.

Método MACTOR (Matriz de Alianzas e Conflitos: Técnicas, Obxectivos e

Recomendacións). É un método prospectivo baseado nas estratexias previsibles

dos principais axentes implicados.

Método Delphi e de Impactos Cruzados. Intercambio cruzado de opinións de

expertos.

Técnicas de selección de alternativas

Análises custo-beneficio, aplícanse técnicas empresariais á ordenación do

territorio e cosiches en elixir entre diversas alternativas en función dos seus custos

e beneficios.

Técnicas de análise multicriterio, teñen como meta fundamental calibrar nun

único contexto aquelas variables que poidan quedar afectados por determinadas

decisións.

91

Técnicas de simulación, reproducen as accións e estratexias de determinados

axentes económicos e sociais.

Análise de impactos, é unha das técnicas máis utilizadas na ordenación do

territorio, tanto para avaliar impactos de carácter ambiental, como territorial ou

socioeconómico.

As etapas anteriores culminan nunha última, chamada Prognose que consiste na

elaboración dunha proposta final a partir dun proceso de toma de decisión entre as

alternativas existentes. Tamén se definen as liñas de actuación. Habitualmente esta

última fase ten carácter normativo.

C. Planificación Territorial nas Comunidades Autónomas

A Constitución establece que o Estado se organiza territorialmente en municipios,

provincias e CCAA, así o Estado español consta de 8.082 municipios, 50 provincias e 17

comunidades autónomas. A Constitución establece no seu artigo 148 que a ordenación

do territorio é unha competencia propia das CCAA, pero reserva para o Estado as

competencias exclusivas en temas considerados de interese xeral, artigo 149, como a

iluminación de costas e aeroportos, etc.

A continuación preséntanse as vías de intervención da Administración central na

ordenación do territorio. Entre estas vías destácanse: a lexislación básica en materia

territorial e urbanística, a Lei do chan, a Planificación territorial e sectorial e a Política

rexional.

Figura 3.10. Competencia da Administración central na ordenación do territorio.


Como xa se mencionou anteriormente as CCAA posúen competencias plenas na

ordenación territorial, agás nos temas reservados á Administración central e nos temas

Lexislación urbanística

e territorial

A lexislación estatal en materia urbanística e territorial regula o dereito de propiedade e condiciona os usos do chan. A lexislación estatal básica vixente é o RDL 1/1992, Texto Refundido da Lei sobre Réxime do Chan e Ordenación Urbana.

Planificación territorial

A Lei do Chan considera a posibilidade de formular un Plan Nacional de

Ordenación que establecería as directrices territoriais para a planificación

territorial de rango autonómico. Este Plan Nacional, nunca elaborado, debería

ser aprobado polas Cortes.

Planificación sectorial

A Administración central mantén competencias en materia de planificación sectorial:

Iluminación e sinalización de costas.

Portos e aeroportos de interese xeral.

Ferrocarril e transporte terrestre.

Obras públicas de carácter xeral ou que afectan a máis dunha CC AA.

Recursos e aproveitamentos hidráulicos que afectan a máis dunha CC AA.

A lexislación básica sobre protección ambiental.

Política rexional

A Administración central conserva gran parte do protagonismo en materia de política rexional:

Plan de Desenvolvemento Rexional.

Plan de Reconversión Rexional e Social.

Plan de Desenvolvemento Rural.

93

que queden dentro da soberanía das entidades locais, de modo que o papel da

Administración autonómica en competencia de ordenación do territorio se pode

sintetizar do seguinte modo.

Figura 3.11. Competencia da Administración Autonómica na ordenación do territorio.


Tamén é importante destacar o papel da Administración local en canto á ordenación do

territorio, onde as entidades locais consideradas na lexislación xeral e que poden ter un

protagonismo máis ou menos significativo na ordenación territorial xeral son a provincia

Lexislación urbanística

e territorial

As CC AA teñen competencias plenas en materia de ordenación do territorio, o cal se traduciu nun despregamento lexislativo importante.


As CC AA teñen unha incidencia importante na ordenación territorial mediante a planificación sectorial nos ámbitos que teñen competencias plenas ou compartidas: infraestruturas, dotacións en equipamento colectivos, protección ao medio, etc.

Planificación territorial

As CC AA teñen posibilidades de incidir na ordenación do territorio mediante a formulación e aprobación de plans territoriais ou directoras de ordenación territorial, de carácter xeral ou parcial.

Planificación urbanística

As CC AA interveñen no plan urbanístico debido a que delas depende a aprobación definitiva dos plans urbanísticos, os cual confírelles unha capacidade importante para incidir nos usos do chan.

Política rexional e desenrolo

económico

Medidas reequilibradoras e de desenvolvemento económico

e o municipio. A lexislación prevé outras entidades locais como poden ser: as bisbarras,

as áreas metropolitanas e as mancomunidades de municipios.

Táboa 3.5. Competencia da Administración local na ordenación do territorio.

A provincia é unha entidade local formada por agrupación de municipios, o seu órgano

de goberno é a Deputación.

Pódese interpretar que unha bisbarra é a agrupación de varios municipios. Os únicos

condicionantes que establece a lei estatal refírense á necesidade de certo consenso

municipal para a súa creación, determinando que non poderán constituírse se existe a

oposición de dúas quintas partes dos municipios que debesen agruparse nelas e que non

poderán afectar á soberanía municipal nos seus ámbitos competenciais.

As áreas metropolitanas están constituídas por municipios de grandes aglomeracións

urbanas entre cuxos núcleos de poboación existan vinculacións económicas e sociais que

fagan necesaria a planificación conxunta.

A PROVINCIA


As demarcacións provinciais funcionan á vez como Administración

periférica do Estado, Administración periférica da CC AA e como

Entidade local. As Deputacións Provinciais, como entes locais teñen

capacidade para incidir no territorio mediante a planificación

sectorial das materias nas que teñen competencia.

A BISBARRA


A bisbarra é un ente local previsto na lexislación de réxime local e

que tivo un desenvolvemento importante nalgunhas CC AA. A

bisbarra pode intervir na ordenación do territorio mediante a

planificación sectorial nas materias na que se lle asignen

competencias.

95

De acordo coa Lei de Réxime Local, o municipio é a entidade básica da organización

territorial do Estado. O seu órgano de goberno é o Concello.

AS ÁREAS METROPOLITANAS


As áreas metropolitanas son entidades locais previstas na lexislación

de réxime local. Poden intervir na ordenación do seu territorio

basicamente mediante a planificación sectorial nas materias nas que

teñan competencias.

O CONCELLO

Planificación urbanística

A Administración municipal ten un papel fundamental na

ordenación territorial mediante a formulación e aprobación inicial

e provisional do plan urbanístico. Aínda que non ten capacidade

para aprobar definitivamente os plans urbanísticos que posúen un

papel decisivo na ordenación do territorio.


A administración municipal pode intervir na planificación sectorial

mediante a figura dos Plans Especiais, aínda que a aprobación

definitiva quedará en mans da Administración autonómica.


O traspaso das competencias en ordenación do territorio ás comunidades autónomas

puxo o verdadeiro punto de arranque da planificación territorial en España. A

planificación territorial presenta maiores éxitos a escala rexional distinguíndose tres fases

claras:

Fase 1: Elaboración dunha lexislación propia en materia de ordenación territorial para

cada CCAA que estableza as figuras de planificación territorial pertinentes. A maioría das

comunidades pasaron xa por esta fase. Para Galicia recóllese como lexislación xeral a Lei

9/2002, do 30 de Decembro, de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural,

na que se establecen os seguintes instrumentos de planificación, execución ou

coordinación:

Directrices de Ordenación do territorio, é a figura principal da planificación

rexional.

Plans territoriais Integrados, estarán destinados á ordenación de ámbitos

supramunicipais definidos con criterios de homoxeneidade ou de funcionalidade.

Programas Coordinados de Actuación, están dirixidos a formular programas

plurianuais integrando as actuacións das distintas administracións

Plans e Proxectos Sectoriais de Incidencia Territorial, son creados para regular a

implantación territorial das infraestruturas cando a súa incidencia transcenda os

límites do municipio.

Plans de Ordenación do Medio Físico, formúlanse para desenvolver as directrices

de ordenación do territorio nos ámbitos que aquelas delimiten en función das

INDISTINTAMENTE OS DISTINTOS NIVEIS DA ADMINISTRACIÓN LOCAL

Desenrolo económico Medidas dirixidas ao desenvolvemento económico.

Planificación estratéxica

A planificación estratéxica non normativa é un instrumento en

mans tanto da Administración autonómica coma dos distintos

niveis da Administración local, aínda que na práctica foi sobre todo

a Administración municipal a que máis o utilizou.

97

características morfolóxicas, agrícolas, gandeiras, forestais, paisaxísticas ou

ecolóxicas.

Fase 2: Baséase na elaboración e aprobación de plans territoriais de ámbito rexional. A

maioría das CCAA están actualmente na fase de elaboración do plan territorial e algúns

xa foron aprobados.

Fase 3: Consiste na elaboración dunha nova xeración de plans territoriais, os chamados

plans subrexionais. Algunhas CCAA iniciaron esta fase pero ningunha a completou.

D. Planificación Territorial e Medio Ambiente

Á hora de conxugar planificación territorial e Medio é necesario que exista coordinación

entre a planificación territorial e a sectorial. Habitualmente é a planificación sectorial a

encargada de intervir en temas ambientais de orde diversa, dende o saneamento e a

eliminación dos residuos sólidos ata a protección de espazos de interese natural, pero a

planificación territorial ha de achegar a visión de conxunto, buscando a harmonización

dos diversos usos do chan.

Xeralmente os plans territoriais consideran un tema importante, que é a clasificación do

chan non urbanizable segundo as Categorías de Ordenación, establecida en función dos

chans dominantes, determinando a continuación as correspondentes restricións de usos e

actividades en cada unha das categorías establecidas.

Unha aplicación do anteriormente mencionado son os cintos verdes que evitan a

difusión incontrolada do chan ocupado por edificacións ou infraestruturas, que levaría á

desaparición dos espazos abertos e a súa progresiva substitución por un incesante chan

urbano. Os cintos verdes considerados nalgúns plans metropolitanos créanse coa

finalidade de preservar chan agrícola e forestal. Outro tema importante deste apartado

é a planificación paisaxística contemplada en moitos plans territoriais, habitualmente,

abórdase esta cuestión dende dous enfoques básicos, propostos pola. Hildenbran:

O da ecoloxía da paisaxe que resalta o funcionamento ou a "fisioloxía" do territorio. O

seu obxecto fundamental é a análise dos procesos que explican as formas de

determinadas unidades territoriais.

O da paisaxe visual ou paisaxe perceptual, nutrida por disciplinas como a arte, o

urbanismo, a arquitectura, a psicoloxía ambiental, a ecoloxía humana, etc. Neste

enfoque enténdese a paisaxe como a manifestación formal ou fisonómica do conxunto

dos compoñentes bióticos e abióticos de orixe natural ou artificial e transformados polo

home, que configuran e caracterizan unha unidade territorial abarcable coa vista.

E. Lei de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural

Os apartados que se presentan a continuación foron extraídos da Lei 9/2002, do 30 de

Decembro, de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural de Galicia.

Esta Lei xorde pola necesidade de dar solución aos problemas urbanísticos dos

municipios galegos, que demandan con urxencia unha normativa clara e precisa, que

permita axilizar os procesos urbanísticos sen detrimento das debidas garantías. Así

mesmo existe a necesidade de adoptar as medidas previstas na Lei para promover o

desenvolvemento urbanístico sostible, mellorar a calidade de vida e a cohesión social da

poboación urbana e rural, preservar os valores e as paisaxes do medio rural e do

patrimonio construído a través dunha utilización racional do chan.

Tipos de solo

Solo urbano, denomínanse deste modo a aqueles que estean incluídos na malla urbana

existente, entendendo por malla urbana os terreos dos núcleos de poboación que

dispoñan dunha urbanización básica, constituída por vías perimetrais e unhas redes de

servizos das que poidan servirse os terreos e que estes, pola súa situación, non estean

desligados da armazón urbanística xa existente. As categorías de chan urbano son as

seguintes:

Chan urbano consolidado, integrado polos soares así como polas parcelas que,

polo seu grao de urbanización efectiva e asumida polo plan urbanístico, poidan

adquirir a condición de soar mediante obras accesorias e de escasa entidade que

poidan executarse simultaneamente coas de edificación ou construción.

Chan urbano non consolidado, integrado pola restante superficie de chan

urbano e en todo caso, polos terreos nos que sexan necesarios procesos de

urbanización, reforma interior, renovación urbana ou obtención de dotacións

urbanísticas con distribución equitativa de beneficios e cargas, por aqueles sobre

os que o plan urbanístico prevexa unha ordenación substancialmente diferente

99

da realmente existente, así como polas áreas de recente urbanización xurdida á

marxe do plan.

Chan de núcleo rural, está constituído polos terreos que serven de soporte a un

asentamento de poboación singularizado en función das características morfolóxicas,

tipoloxía tradicional das edificacións, vinculación coa explotación racional dos recursos

naturais ou de circunstancias doutra índole que manifesten a implicación racional do

núcleo co medio físico onde se sitúa e que figuren diferenciados administrativamente

nos censos e padróns oficiais, así como as áreas de expansión ou crecemento destes

asentamentos.

Chan urbanizable, clasifícanse deste modo os terreos que non teñan a condición de chan

urbano, de núcleo rural, nin rústico e poidan ser obxecto de transformación urbanística

nos termos desta Lei. O Plan xeral distingue dúas categorías de chan urbanizable:

Chan urbanizable delimitado ou inmediato, é o comprendido en sectores delimitados e

que teñen establecidas as condicións para a súa transformación e desenvolvemento polo

plan xeral. En todo caso, incluiranse nesta categoría os terreos contiguos ao chan urbano

que o Plan Xeral considere axeitados para ser urbanizables.

Chan urbanizable non delimitado ou diferido, é aquel que está integrado polos demais

terreos que o Plan Xeral clasifique como chan urbanizable.

Chan rústico, está constituído polos terreos que deban ser preservados dos procesos de

desenvolvemento urbanístico e, en todo caso os seguintes:

Os terreos sometidos a un réxime específico de protección incompatible coa súa

urbanización, conforme coa lexislación de ordenación do territorio ou coa

normativa reguladora do dominio público, as costas, o medio ou patrimonio

cultural, as infraestruturas e doutros sectores que xustifiquen a necesidade de

protección.

Os terreos que, sen estar incluídos entre os anteriores, presenten relevantes

valores naturais, ambientais, paisaxísticos, produtivos, históricos, arqueolóxicos,

culturais, científicos, educativos, recreativos ou outros que os fagan merecedores

de protección, ou cun aproveitamento que deba someterse a limitacións

específicas.

Os terreos que sufrisen unha degradación dos valores enunciados no apartado

anterior, deban protexerse co fin de facilitar eventuais actuacións de

recuperación dos devanditos valores.

Os terreos ameazados por perigos naturais ou tecnolóxicos, incompatibles coa

súa urbanización, tales como inundación, erosión, afundimento, incendio,

contaminación, ou calquera outro tipo de catástrofe, ou que simplemente

perturben o medio ou a seguridade e saúde.

No chan rústico distínguense as seguintes categorías:

Chan rústico de protección ordinaria, constituído polos terreos que o plan

urbanístico ou os instrumentos de ordenación do territorio consideren

inadecuados para o seu desenvolvemento urbanístico, debido ás súas

características xeotécnicas ou morfolóxicas, polo alto impacto territorial que

implicaría a súa urbanización ou polos perigos naturais ou tecnolóxicos.

Chan rústico especialmente protexido, constituído polos terreos que polos seus

valores agrícolas, gandeiros, forestais, ambientais, científicos, naturais,

paisaxísticos, culturais, suxeitos a limitacións ou servidumes para a protección do

dominio público ou doutra índole, deban estar sometidos a algún réxime

especial de protección incompatible coa súa transformación, de acordo co

disposto neste apartado.

Dentro deste tipo de chan rústico especialmente protexido distínguense a

seguintes subcategorías:

Chan rústico de protección agropecuaria, constituída polos terreos de alta

produtividade agrícola ou gandeira. Tamén se consideran desta, as áreas de

cultivo libres de edificación de extensión maior de 10 hectáreas.

Chan rústico de protección forestal, constituído polos terreos que sustenten

masas arboradas que deban ser protexidas por cumprir funcións ecolóxicas,

produtivas, paisaxísticas, recreativas ou de protección do chan, e igualmente por

aqueles terreos de monte de áreas arboredos formados por especies autóctonas.

Tamén están incluídos nesta subcategoría os montes públicos e os montes

veciñais en man común.

Chan rústico de protección de infraestruturas, constituído polos terreos rústicos

destinados á localización de infraestruturas e ás súas zonas de afección non

susceptibles de transformación, como son as de comunicacións e

101

telecomunicacións, as instalacións para o abastecemento, saneamento e

depuración de auga, as de xestión de residuos sólidos, as derivadas da política

enerxética ou calquera outra que xustifique a necesidade de afectar unha parte

do territorio, conforme ás previsións dos instrumentos de plan urbanístico e de

ordenación do territorio.

Chan rústico de protección de augas, constituídos polos terreos situados fóra dos

núcleos rurais e do chan urbano, definidos na lexislación reguladora das augas

continentais como leitos naturais, ribeiras e marxes das correntes continuas ou

discontinuas de auga e como leito ou fondo das lagoas e encoros, terreos

inundados e zonas húmidas e a zona de servidume.

Chan rústico de protección de costas, constituídos polos terreos situados fóra dos

núcleos rurais e do chan urbano, que se encontren a unha distancia inferior a

200 metros do límite interior da ribeira do mar.

Chan rústico de protección de espazos naturais, constituído polos terreos

sometidos a algún réxime de protección por aplicación da Lei 9/2001, de

conservación da natureza ou da lexislación reguladora dos espazos naturais, a

flora e a fauna.

Chan rústico de protección de interese paisaxístico, constituído polos terreos

lindantes coas estradas e demais vías públicas, exteriores aos núcleos rurais e ao

chan urbano, que ofrezan vistas paronímicas do territorio, do mar, do curso dos

ríos ou dos vales, dos monumentos ou edificacións de singular valor.

Solares, terán a condición de soares as superficies do chan urbano legalmente

divididas e aptas para a edificación que, en todo caso, conten con acceso por vía

pública pavimentada e servizos urbanos de abastecemento de auga potable,

evacuación de augas residuais á rede de saneamento, subministración de enerxía

eléctrica, iluminación pública, en condicións de caudal e potencia axeitadas para

os usos permitidos. Os terreos incluídos no chan urbano non consolidado e no

chan urbanizable só poderán alcanzar a condición de soar despois de executadas,

conforme o plan urbanístico, as obras de urbanización esixibles para a conexión

cos sistemas xerais existentes e, no seu caso, para a ampliación ou reforzo destes.

Dereitos e deberes dos propietarios

a. Os propietarios de chan urbano teñen o dereito de completar a urbanización dos

terreos para que adquiran a condición de soares e a edificar estes nas condicións

establecidas nesta Lei e no plan aplicable.

Non poderá ser edificado ningún terreo que non cumpra a condición de soar, salvo que

se asegure a execución simultánea da urbanización e da edificación mediante aval que

deberá alcanzar o 25% do custo estimado das obras de urbanización e as demais

garantías que se determinen regulamentariamente.

b. Os propietarios de chan urbano consolidado teñen os seguintes deberes:

Completar pola súa conta a urbanización necesaria para que estes alcancen a

condición (se non a tivesen) de soar, custeando os gastos de urbanización

necesarios para completar os servizos urbanos e regularizar as vías públicas,

executar a obras para conectar coas redes de servizos e viaria.

Regularizar os prezos para adaptar a súa configuración ás esixencias do plan

cando fose preciso por ser a superficie da parcela inferior á parcela mínima ou á

súa forma inadecuada para a edificación.

Edificar os soares nos prazos que no seu caso sinale o plan urbanístico.

Conservar e, no seu caso, rehabilitar a edificación co fin de que esta manteña en

todo momento as condicións establecidas.

c. Os propietarios de chan urbano non consolidado teñen os seguintes deberes:

Ceder obrigatoria e gratuitamente á Administración municipal todo o chan

necesario para os viais, espazos libres, zonas verdes e dotacións públicas de

carácter local ao servizo predominantemente do polígono no que os seus terreos

resulten incluídos.

Ceder obrigatoria e gratuitamente o chan necesario para a execución dos

sistemas xerais que o Plan Xeral inclúa ou adscriba ao polígono no que estean

comprendidos os terreos, así como executar a urbanización unicamente dos

incluídos no polígono nas condicións que determine o plan.

Ceder obrigatoria e gratuitamente o chan correspondente ao aproveitamento

urbanístico do Concello.

Proceder á distribución equitativa dos beneficios e cargas do plan con

anterioridade ao inicio da execución material deste.

103

Custear e, no seu caso, executar ou considerar as obras de urbanización do

polígono, así como as conexións cos sistemas xerais existentes, nos prazos

establecidos polo plan.

Edificar os soares no prazo que, se é o caso, estableza o plan.

d. Os propietarios de chan clasificado como urbanizable teñen dereito a usar, gozar e

dispoñer dos terreos da súa propiedade de acordo coa natureza rústica destes, debendo

destinalos a fins agrícolas, forestais, gandeiros ou similares. Teñen dereito a promover a

transformación solicitando ao Concello a aprobación do correspondente plan de

desenvolvemento.

e. Os propietarios de chan clasificado como urbanizable teñen os seguintes deberes:

Ceder obrigatoria e gratuitamente á Administración municipal todo o chan

necesario para os viais, espazos libres, zonas verdes e dotacións públicas de

carácter local ao servizo do sector no os terreos resulten incluídos.

Ceder obrigatoria e gratuitamente o chan necesario para a execución dos

sistemas xerais que o Plan Xeral ou o plan de sectorialización inclúa ou adscriba

ao sector no que están comprendidos os terreos, e executar a urbanización

unicamente dos incluídos no sector nas condicións que determine o plan.

Custear e, no seu caso, executar as infraestruturas de conexión cos sistemas xerais

existentes, así como as obras necesarias para a ampliación e reforzo dos citados

sistemas de forma que se asegure o seu correcto funcionamento en función das

características do sector e conforme cos requisitos e condicións que estableza o

plan xeral.

Ceder obrigatoria e gratuitamente á Administración o chan correspondente ao

10% do aproveitamento tipo da área de repartición. A Administración actuante

non terá que contribuír aos custos de urbanización dos terreos en que se localice

este aproveitamento, que deberán ser asumidos polos propietarios.

Proceder á distribución equitativa dos beneficios e cargas do plan con

anterioridade ao inicio da execución material deste.

Custear e, no seu caso, executar as obras de urbanización do sector, incluídas as

conexións cos sistemas xerais existentes e en funcionamento, nos prazos

establecidos polo plan.

Edificar os soares no prazo que, se é o caso, estableza o plan.

f. Os propietarios de chan clasificado como núcleos rurais só teñen dereito ao seu uso e

edificación nas seguintes condicións:

Cando se pretenda construír novas edificacións, ou substituír as existentes, os

propietarios deberán cederlle gratuitamente ao Concello os terreos necesarios

para a apertura ou regularización do viario preciso e executar, ao seu cargo, a

conexión cos servizos existentes no núcleo.

No suposto de execución de plans especiais de protección, rehabilitación e

mellora do medio rural que prevexan actuacións de carácter integral nos núcleos

rurais e delimiten polígonos, os propietarios de chan están obrigados a:

Ceder gratuitamente aos Concellos os terreos destinados a vías, equipamentos e

dotacións públicas.

Custear e executar as obras de urbanización previstas no plan especial.

Solicitar a licenza de edificación e edificar cando o plan especial así o estableza.

g. Os propietarios de chan clasificado rústico teñen dereito a usar, gozar e dispoñer

deles conforme coa natureza e destino rústico destes. Para estes efectos, os propietarios

poderán levar a cabo:

Accións sobre o chan ou subsolo que non impliquen movementos de terras, tales

como aproveitamentos agropecuarios, pastoreo, rotación e desecamento.

Accións sobre as masas arbóreas, tales como aproveitamentos de leña,

aproveitamento madeireiro entresacas, mellora da masa forestal, outros

aproveitamentos forestais, repoboacións e tratamentos fitosanitarios.

Os propietarios de chan rústico deberán:

Destinalos a fins agrícolas, forestais, gandeiros, cinexéticos, ambientais ou outros

usos vinculados á utilización racional dos recursos naturais dentro dos límites

que, se é o caso, estableza esta Lei, ou plan urbanístico e os instrumentos de

ordenación do territorio.

Solicitar autorización da Comunidade Autónoma para o exercicio das

actividades.

105

Instrumentos de ordenación do territorio

A ordenación urbanística materializarase a través de normas provinciais de plan e de

plans xerais de ordenación municipal que se desenvolverá a través de instrumentos

urbanísticos. Os plans de ordenación urbanística están vinculados xerarquicamente ás

determinacións das Directrices de Ordenación do Territorio e aos demais instrumentos

establecidos pola Lei 10/1995 de ordenación do territorio de Galicia. A continuación

enuméranse os plans e instrumentos básicos de ordenación e o seu obxectivo.

Plan Xeral de ordenación municipal, como instrumento urbanístico de

ordenación integral, abrangue varios termos municipais completos, a súa función

é clasificar o chan para o establecemento do réxime xurídico correspondente,

definir os elementos fundamentais da estrutura xeral adoptada para a

ordenación urbanística do territorio e establecer as determinacións orientadas a

promover o seu desenvolvemento e execución.

Plan parcial e Plan especial poden modificar a ordenación detallada establecida

polo plan xeral de ordenación, readaptar a delimitación dos sectores e das áreas

de repartición, sempre baixo unha condicións e unhas razoas xustificadas. Os

plans parciais teñen por obxecto regular a urbanización e edificación do chan

urbanizable, desenvolvendo o plan xeral mediante a ordenación detallada do

sector. En municipios sen plan xeral pódense aprobar plans parciais para o

desenvolvemento de sectores de chan urbanizable delimitado polas normas

provinciais de plan.

Plan de sectorización é un instrumento mediante o cal se establecen as

determinacións estruturantes de ordenación urbanística necesarias para a

transformación dos terreos clasificados como chan urbanizable non delimitado.

Os plans de sectorización deben resolver axeitadamente a integración do ámbito

delimitado na estrutura de ordenación municipal definida polo plan xeral.

Plan especial de reforma interior teñen por obxecto a execución de operacións

de reforma en chan urbano non consolidado previstas no plan xeral para o

desconxestionamento desta clase de chan, a mellora das condicións de

habitabilidade, a creación de dotacións urbanísticas ou saneamento de barrios

insalubres, a resolución de problemas de circulación, a mellora de ambiente ou

de servizos públicos, a rehabilitación de zonas urbanas degradadas ou outros fins

similares.

Plan especial de infraestruturas e dotacións, a súa finalidade é establecer e

ordenar as infraestruturas básicas relativas ao sistema de comunicación,

transporte, espazos libres públicos e subministración de enerxía e abastecemento,

evacuación e depuración de augas.

Plan especial de protección, rehabilitación e mellora do medio rural, ten por

obxecto a protección, rehabilitación e mellora dos elementos máis característicos

da arquitectura rural, das formas de edificación tradicionais.

107

4 Introdución xeral á problemática ambiental no entorno global 4.1. Introdución 4.2 Principais problemas ambientais 4.3. Calidade e contaminación de augas 4.3.1. Augas residuais 4.3.2. Planificación e ordenación de augas 4.3.3. Plan Hidrolóxico Nacional 4.4. A Atmosfera 4.4.1. Contaminación atmosférica

4.4.2. Condicións que aumentan ou diminúen a concentración atmosférica 4.4.3. Medidas de control da contaminación atmosférica 4.4.4. Efectos da contaminación atmosférica 4.4.5. Choiva ácida 4.4.6. Destrución da Capas de Ozono 4.4.7. Opcións de mitigación de emisións á atmosfera 4.4.8. Efecto Invernadoiro 4.4.9. O ruído como contaminante

4.5. O solo 4.5.1. Problemas ambientais na alteración do solo 4.5.2. Técnicas de tratamento do solo contaminado 4.5.3. Medidas de conservación dos solos 4.6. Problemática ambiental en Galicia: perspectivas e tendencias

109

4.1. Introdución

Os problemas ambientais relacionados co desenvolvemento económico e social están a

ser, dende hai algunhas décadas, tomados cada vez máis en conta. Ata o momento as

solucións viñeron da man de cambios tecnolóxicos, de sanción de normativas máis

estritas, de establecer impostos a quen contamine ou de subsidios a quen elabore

produtos "verdes" ou amigables co Medio.

A crise do Medio se acrecienta durante a segunda metade do século XX, coa expansión

capitalista. En última instancia, os procesos socioeconómicos e tecnolóxicos

desencadeantes da crise ambiental, únense á incapacidade de comprensión humana do

ambiente, do mundo e da vida na súa complexa totalidade, para admitir a verdadeira

dimensión do home na natureza.

4.2. Principais problemas ambientais

Algúns dos principais problemas ambientais, hoxe en día, son:

Destrución da capa de Ozono.

Quentamento do planeta e cambio climático.

Chuvia ácida e transporte de contaminantes.

Deforestación.

Desertización.

Perda da diversidade biolóxica.

Contaminación dos recursos hídricos.

Degradación das zonas costeiras.

Alteración de paisaxes naturais.

Crecemento da contaminación nos países en desenvolvemento.

As actividades agrícolas foron cambiando ao longo do tempo, buscando unha

optimización da produción. Un dos problemas máis graves, derivados da agricultura

extensiva, é o esgotamento dos recursos do chan:

Descenso da fertilidade do chan debido ao empobrecemento deste, na

cantidade e a calidade do humus.

Debido ao elevado consumo en elementos minerais e empobrecemento nestes.

Outro dos impactos derivados da agricultura é a artificialización da paisaxe, abrigo do

seu compoñente vexetal, con elevada incidencia dos monocultivos. A maioría das

formacións herbáceas que se utilizan como pastos están formados por especies artificiais

ou non autóctonas da zona, polo que non adoitan estar en equilibrio co clima ou o

chan. Moitos gandeiros levan a cabo alteracións coa finalidade de que o pasto se

adapte mellor e se desenvolva máis á présa para aumentar as súas producións.

A incidencia da extracción mineira é extensible a moitos sectores: chan, vexetación,

hidroloxía, paisaxe, etc. Os principais efectos da minaría a ceo aberto son: ruído,

emisións de po, eliminación total ou parcial da cuberta vexetal e da fauna a ela

asociada, contaminación da auga, desviación das canles, cambios drásticos na paisaxe,

etc.

Por outro lado, a minaría en profundidade provoca graves movementos de terra,

influíndo sobre acuíferos e xerando perdas de chan, entre outros efectos.

A deforestación é un dos problemas ambientais máis graves e débese principalmente ao

consumo de madeira, a incendios, extensión das zonas de cultivo, pragas e

enfermidades. A finalidade dos repoboacións é a recuperación dos bosques, pero estase

a comprobar que non se alcanza, debido á súa mala planificación e execución, a

sementeira de especies non autóctonas e se a de especies de interese comercial que

esgotan o chan.

111

O desenvolvemento da industria está directamente relacionado co aumento da

poboación, co consumo e co incremento de necesidades materiais. A industria é a

actuación humana que afecta máis claramente ao medioambiente, en calidade e

cantidade, por este motivo, tamén é a actividade máis controlada e sometida a unha

lexislación máis estrita. Os principais efectos ambientais da industria son; consumo de

materias primas, contaminación atmosférica, contaminación da auga e do chan, alta

toxicidade de certos produtos, ruídos, vibracións, olores e sen esquecer posibles

accidentes.

4.3. Calidade e contaminación de augas

Poucas son as rexións do planeta que escapan dos problemas derivados da perda de

calidade e da contaminación das augas superficiais e subterráneas. Por esta razón,

require a atención da planificación para aproveitar os recursos hídricos a longo prazo

nos seus niveis de calidade máis óptimos.

A importancia dos factores que inflúen na calidade da auga dos ríos e dos lagos varía en

cada rexión xeográfica, pero en xeral, os feitos que máis preocupan son a vertedura de

augas urbanas residuais mal tratadas, a situación das fábricas e os seus refugallos non

controlados de forma axeitada e as perdas e destrución das concas hidrográficas, tamén

chamadas zonas de captación.

Aínda que tampouco hai que esquecer outros problemas, realmente preocupantes,

como a deforestación, a agricultura migratoria sen control e danosos métodos de cultivo

que, na súa loita contra as pragas, producen a filtración de substancias químicas nocivas

para o chan e a auga.

Para solucionar todas estas dificultades, é competencia dos Estados o establecer, de

acordo coa súa capacidade e as súas necesidades, uns criterios de tipo sanitario e

biolóxico para controlar o conxunto das augas, tanto superficiais coma subterráneas, e

así mellorar progresivamente a súa calidade e reducir as enfermidades vinculadas a elas.

É imprescindible a axuda entre os países, ben de forma bilateral ou ben multilateral, e

no caso de que se mostre insuficiente, pódese acudir a Nacións Unidas ou outras

organizacións similares, que cos seus medios intentarán aliviar eses obstáculos.

As medidas adoptadas actualmente para eliminar efluentes urbanos e industrias resultan,

algunhas veces, ineficaces e outras insuficientes. Os Estados deberían aumentar estes

controis e así, poder facer fronte para os efectos da contaminación, co que se melloraría

a calidade dos recursos hídricos e se protexerían os ecosistemas naturais.

En resumo, cada país traza uns obxectivos de calidade que poden alcanzarse grazas ao

eficaz instrumento como é a ordenación da auga. Estas meras son primordialmente tres,

aínda que é conveniente sinalar que a orde seguida non resta importancia a ningunha

delas. Un destes fins é o mantemento da integridade dos ecosistemas acuáticos cos seus

recursos vivos e a intención de salvagardalos de calquera tipo de degradación. Outro

obxectivo lógrase coa protección da saúde pública a través do consumo de auga potable

en perfecto estado; por último, o desenvolvemento dos recursos humanos.

Calidade da Auga

Enténdese por calidade natural da auga o conxunto de características físicas, químicas e

microbiolóxicas que presenta a auga no seu estado natural nos ríos, lagos, mananciais,

no subsolo ou no mar.

A calidade da auga non é un termo absoluto, é algo que sempre se di en relación co uso

ou actividade a que se destina (calidade para beber, calidade para o rego, etc.). Por

conseguinte, unha auga que pode resultar contaminada para certo uso, pode ser

perfectamente aplicable a outro, de aí que se fixen criterios de calidade da auga en

función do seu destino. As augas destinadas ao consumo público deberán someterse aos

tratamentos axeitados co fin de obter unha calidade determinada.

Por outro lado, a auga requirida para a industria adoita ser de inferior calidade que a

destinada a usos domésticos ou para o consumo, se ben non se debe esquecer que certas

industrias necesitan de augas tratadas máis coidadosamente.

A calidade mínima necesaria para poder utilizala en cada un dos procesos industriais é

distinta segundo a auga sexa utilizada ou consumida, xa que a utilización implica a

devolución íntegra do volume de auga tomada para un determinado proceso, mentres

que o consumo implica que a auga se incorpora ao produto fabricado, pasando a

formar parte del.

113

A diferenza da auga potable, non existe en España unha normativa legal e xeral sobre as

características da auga para a súa utilización nos diversos procesos industriais,

unicamente, está normalizada a calidade da auga de achega para a xeración de vapor

(UNE 9-075/92), tamén existen dispersas algunhas normas e recomendacións para o uso

da auga en determinados procesos da industria da alimentación.

Contaminación da Auga

A contaminación da auga é, segundo a Lei de Augas, a acción e o efecto de introducir

materias ou formas de enerxía ou inducir condicións na auga que, de modo directo ou

indirecto, impliquen unha alteración prexudicial da súa calidade en relación cos usos

posteriores ou coa súa función ecolóxica (Lei de Augas, art.º 85).

A contaminación da auga consiste pois na modificación das súas características naturais,

é dicir, propiedades físicas, químicas, biolóxicas ou estéticas, de maneira que resulta

impropia ou perigosa para o consumo humano, a industria, a agricultura, a pesca, as

actividades recreativas ou a vida natural. Xeralmente a contaminación da auga é

provocada polo home e as súas actividades. Os contaminantes máis frecuentes son:

Contaminantes físicos:

Calor, cor, olor, espumas, aceites, sólidos, radioactividade, etc.

Contaminantes químicos:

Materia orgánica (biodegradable e non biodegradable), ácidos e álcalis, sales,

compostos de nitróxeno, compostos de fósforo, metais pesados, deterxentes,

pesticidas, etc.

Contaminantes gasosos:

Nitróxeno, anhídrido carbónico, metano, sulfhídrico, etc.

Contaminantes biolóxicos:

Virus, fungos, bacterias, protozoos, etc.

Así é normal estudar a contaminación atendendo ás causas ou actividades que lle deron

orixe: Augas residuais urbanas ou domésticas e augas residuais industriais.

4.3.1. Augas residuais

Industriais

As augas residuais industriais, son as xeradas nos procesos industriais, adoitan arrastrar

contaminantes que dependen do tipo de proceso en que se xeran. A contaminación de

orixe industrial é unha das que produce maior impacto, pola gran variedade de

materiais e fontes de enerxía que poden achegar á auga: materia orgánica, metais

pesados, incremento de pH e temperatura, radiactividade, aceites, graxas, etc.

Entre as industrias máis contaminantes encóntranse as petroquímicas, enerxéticas,

papeleiras, siderúrxicas, alimenticias, téxtiles e mineiras. O seu grao de contaminación

dependerá o tipo de industria e dos procesos de fabricación que leven a cabo.

Figura 4.1. Composición do auga residual


Dentro de cada industria, a auga de abastecemento, que logo se transformará nunha

gran proporción en auga residual, utilízase fundamentalmente como:

Augas do proceso.

Augas de limpeza.

Augas asimilables a domésticas.

Augas de refrixeración e calefacción.

115

Os principais tipos de augas residuais de orixe industrial son:

Augas pluviais, pouco contaminadas, non adoitan necesitar tratamento.

Augas residuais sanitarias, son xeradas polos traballadores nas súas actividades

normais de hixiene durante a súa estanza na empresa. Son similares ás urbanas e

deben ter o mesmo tratamento.

Tratamento das augas residuais industriais

En primeiro lugar hai que dicir que cada efluente é diferente, co cal hai que proceder á

súa caracterización, é dicir, coñecer o proceso de orixe, caudal e os límites de vertedura

autorizada. Xeralmente son contaminantes orgánicos e inorgánicos.

Tratamentos primarios, nos que se utilizan medios mecánicos e físicos para

eliminar sólidos e flotables.

Tratamentos secundarios, baséanse en procesos químicos para eliminar metais

pesados e procesos biolóxicos para eliminar a materia orgánica presente.

Tratamentos terciarios, son procedementos máis sofisticados para completar o

tratamento e cumprir os límites de vertedura.

Urbanas

A contaminación de orixe urbana é o resultado do uso da auga en vivendas, actividades

comerciais e de servizos, o que xera augas residuais, que son devoltas ao receptor cun

contido de residuos fecais, desfeitos de alimentos (por exemplo graxas, restos, etc.), e na

actualidade cun incremento de produtos químicos (lixivias, deterxentes, cosméticos, etc.)

Tratamentos das augas residuais urbanas

Tratamentos primarios ou físico-químico: Aplicables a todo tipo de augas

residuais. Utilízanse medios mecánicos de separación que se complementan con

produtos químicos (floculantes e precipitante) para acelerar os procesos físicos.

Tratamentos secundarios ou biolóxicos: Son máis axeitados para augas residuais

urbanas e industriais con alta carga orgánica. Realízase mediante bacterias que

metabolizan a materia orgánica. Os procesos poden ser:

Aerobios, necesitan o osíxeno do aire para descompoñer a materia orgánica.

Anaerobios que se desenvolven en ausencia de osíxeno.

Agrícola

A contaminación de orixe agrícola deriva do uso de praguicidas, pesticidas, biocidas,

fertilizantes e aboamentos, que son arrastrados pola auga de rego, levando consigo sales

compostos de nitróxeno, fósforo, xofre e trazas de elementos organoclorados que

poden chegar ao chan por lixiviación e contaminar as augas subterráneas. En

explotacións gandeiras, a contaminación procede de restos orgánicos que caen ao chan

e de verteduras con augas cargadas de materia orgánica, que así mesmo poden

contaminar as augas subterráneas.

Outras fontes de contaminación de orixe antropoxénica son:

Os vertedoiros de residuos, tanto urbanos coma industriais e agrarios.

A contaminación por restos de combustibles, como lubricantes, anticonxelantes,

asfaltos, todos eles derivados das infraestruturas e emprego do automóbil.

A contaminación de auga por fugas en conducións e depósitos de carácter

industrial.

As mareas negras, ocasionadas pola vertedura de petróleo cru sobre o mar,

principalmente como consecuencia de accidentes dos grandes buques petroleiros

ou como resultado da súa limpeza.

4.3.2. Planificación e ordenación de augas

A planificación hidrolóxica pretende, a ordenación dos usos da auga, o aumento da

eficiencia destes e a achega de solucións de carácter técnico cando non existan outras

posibilidades para facer fronte ás demandas.

A ordenación de augas é unha disciplina, esta encárgase de solucionar os problemas

relacionados coa utilización da auga, dende a busca de fontes dispoñibles ata a súa

subministración, segundo a demanda, para as diferentes actividades humanas.

A desigual distribución dos recursos hídricos no espazo e no tempo non se soluciona

mediante a regulación natural. Neste punto entra en xogo a ordenación da auga, que se

117

encarga de achegar os recursos ás necesidades dos seres vivos. A súa materialización

reflíctese na regulación dos cursos dos ríos, a construción de encoros, presas, etc. Todo

intentando enmarcarse nun hábitat e ámbito natural que hai que tratar de preservar.

Os recursos totais de España estímanse nuns 114.000 hm3/año, dos que 20.000

hm3/año, se estiman que corresponden ás augas subterráneas e o resto da escorrentía

superficial. Aínda que estas cifras non reflicten a fenomenoloxía do ciclo da auga,

acéptanse para os efectos de estimación de recursos. Sen regulación mediante presas de

encoros só poderíanse aproveitar un 8% da escorrentía superficial. A calidade dos cursos

fluviais é boa nun 67% de acordo co Índice de Calidade Xeral e un 33% de regular a

mala. Dos encoros, un 31% deles, que representan un 40% do volume total da auga

embalsada, son eutróficos, o que indica a gravidade do problema.

Os recursos de auga subterráneas xestionáronse en 442 unidades hidroxeolóxicas, das

que 422 se desenvolven totalmente dentro dos límites dunha soa conca hidrográfica, 19

son compartidos entre dúas concas e 1 en tres. A calidade en xeral é boa, aínda que

existen algúns problemas de salinización e contaminación por nitratos.

O aproveitamento das augas superficiais e subterráneas presentan características que son

complementarias. Isto levou a tratar de optimizar a utilización de ambas as dúas de

forma conxunta, principio de utilización conxunta que pode ampliarse a outras fontes

de subministración de auga.

Non pode formularse unha estratexia de xestión da auga sen un bo coñecemento dos

recursos dispoñibles e das demandas que deben satisfacerse. Ambas as dúas veñen

determinadas por factores naturais, socioeconómicos e tecnolóxicos.

Carta europea da auga

A xeito de declaración de principios e como suxestión de criterios para unha correcta

xestión de auga, en 1968 redáctase a Carta Europea da Auga e que segue en vigor,

concretada en 12 artigos:

1. Non hai vida sen auga. A auga é un ben precioso indispensable para todas as

actividades humanas.

2. Os recursos da auga non son inesgotables. É indispensable conservalos,

controlalos e se é posible, acrecentalos.

3. Alterar a calidade da auga significa atentar contra a vida dos homes e o resto dos

seres vivos que dependen dela.

4. A calidade da auga ha de manterse ao nivel axeitado para os usos previstos e ha

de satisfacer especialmente as esixencias da saúde pública.

5. Cando a auga unha vez utilizada volve ao seu medio natural, non ha de

comprometer os usos posteriores, tanto públicos coma privados, que se pode

facer dela.

6. mantemento dunha cobertura vexetal apropiada, preferentemente forestal, é

esencial para a conservación dos recursos da auga.

7. Os recursos da auga han de ser inventariados.

8. A correcta xestión hidráulica ha de ser obxecto dun plan establecido polas

autoridades competentes.

9. A conservación dos recursos hidráulicos implica un importante esforzo de

investigación científica, de formación de especialistas e de información pública.

10. A auga é un patrimonio común, cuxo valor todos teñen que coñecer. Cada

persoa ten deber de aforrala e de usala con coidado.

11. A xestión dos recursos hidráulicos debería levarse remato no marco da conca

natural, preferentemente ao das fronteiras administrativas e políticas.

12. A auga non ten fronteiras, é un ben común que require a cooperación

internacional.

4.3.3. Plan hidrolóxico nacional

O Plan Hidrolóxico Nacional (PHN) é un instrumento de planificación, con rango de lei,

cuxo obxectivo esencial é, segundo a Lei de Augas, dar resposta ás cuestións hidrolóxicas

que só poden abordarse a escala nacional, en ámbitos de análise e decisión que exceden

as concas hidrográficas.

Ata o momento os instrumentos básicos de planificación son os plans hidrolóxicos de

conca, que operan no marco territorial das súas respectivas demarcacións. Estes plans de

conca constitúen o instrumento básico de planificación hidrolóxica en España, e operan

de forma autónoma nas súas respectivas demarcacións hidrográficas, permitindo un

tratamento integrado dos recursos hídricos no contexto da conca hidrográfica. O Plan

Hidrolóxico Nacional exerce unha función coordinadora e debe abordar, entre outras e

119

fundamentalmente, as decisións respecto a transferencias de recursos hídricos entre

diferentes ámbitos de planificación.

Os obxectivos do PHN que se examina son, esencialmente, socioeconómicos e

ambientais. A diferenza doutros plans hidrolóxicos anteriores, o PHN non pretende o

fomento do uso da auga e o incremento da oferta e demanda hídricas, senón que se

orienta con toda claridade -e así dispúxoo a Lei- a corrixir os graves problemas de

dotación existentes tanto para o abastecemento á poboación coma para diversas

actividades económicas, singularmente o regadío, e a eliminar o problema de

degradación do dominio público hidráulico e sobreexplotación de acuíferos motivados

pola escaseza e sobrepresión a que se encontran sometidos os recursos hídricos en

extensas zonas do país. Ademais, incorpóranse outros obxectivos ambientais dos que

algúns operan como restricións no proceso de decisión.

Por outra parte, aborda a problemática dos recursos hídricos dende unha perspectiva

cuantitativa e cualitativa, pois as análises cuantitativas do funcionamento dos sistemas

hidráulicos se ven complementadas por análises cualitativas das augas, nos que se

contrasta e pon de manifesto a súa maior ou menor idoneidade para os obxectivos

perseguidos. Os criterios ambientais considerados na toma de decisións e os resultados

obtidos pódense resumir nos seguintes puntos:

Descrición da problemática hídrica en España dende a información e o

diagnóstico dos diferentes plans de conca e, singularmente, do Libro Branco da

Auga en España. Neste nivel defínense a situación actual e previsible, os grandes

problemas hidrolóxicos do país e a súa incidencia territorial, elementos básicos

para comprender as estratexias de planificación adoptadas.

Diagnóstico da problemática ambiental das concas consideradas deficitarias,

entendendo por tales aquelas con insuficiencia de recursos para atender as súas

necesidades de forma sostible. Este diagnóstico analiza os efectos ambientais da

escaseza de recursos hídricos nos territorios con problemas máis graves,

contribuíndo a definir os obxectivos ambientais que deben satisfacerse nestes,

con referencia específica á rede Natura 2000.

Delimitación do marco xeral en que se desenvolve a actual planificación

hidrolóxica, facendo especial referencia á súa integración nas directrices

comunitarias en materia de augas (Directiva Marco de Augas, 2000/60/CEE) e de

conservación da Natureza (Directiva 92/43/CEE relativa á conservación dos

hábitats naturais e da fauna e flora silvestre e Directiva 79/409 CEE relativa á

conservación das aves silvestres). Neste nivel delimítanse os principios e

obxectivos a que debe aterse a planificación hidrolóxica ao abordar os

problemas considerados no apartado anterior, e se analiza a coherencia do Plan

con estas Directivas.

Análise de opcións estratéxicas, que describe o proceso de toma de decisións

dende unha perspectiva global, especialmente no que respecta á posibilidade ou

non de resolver a problemática existente no ámbito das concas afectadas, así

como á viabilidade e as repercusións ambientais das diferentes opcións

formuladas. Unha vez concluída a análise procedeuse a delimitar a opción que

resolve en maior grao a problemática detectada.

Análise de alternativas, que analiza, dentro da opción estratéxica elixida, as

posibles alternativas técnicas concretas e as súas implicacións ambientais, con

especial referencia aos espazos e especies integrados na Rede Natura 2000.

Descrición das iniciativas de información e participación pública desenvolvidas

ao longo do proceso de planificación hidrolóxica así como da súa influencia no

proceso de toma de decisións.

Avaliación da solución finalmente adoptada e integración ambiental desta para

obter un bo resultado respecto aos criterios que definen o marco xeral previo. A

avaliación, así como a definición das medidas de integración ambiental,

seguimento e supervisión se efectúa de forma específica para os diferentes

ámbitos territoriais involucrados no Plan Hidrolóxico Nacional. Seguindo as

recomendacións da Comisión Europea, a avaliación estratéxica realizada ten por

obxecto precisamente contrastar e garantir que o PHN vai contribuír aos

obxectivos prioritarios de Medio e desenvolvemento sostible das rexións

afectadas, o que debe facerse valorando tanto os aspectos sociais, como os

económicos e de desenvolvemento sostible. Desta forma, estúdanse de forma

sistemática e póñense de manifesto todos os posibles impactos ambientais de

forma previa a que o Plan se desenvolva, e pódense prever as medidas

procedentes para a eliminación ou corrección destes impactos.

Así mesmo, e seguindo tamén as recomendacións comunitarias, a avaliación estratéxica

realizada non se propuxo determinar con detalle os impactos precisos, cuestión que

corresponde ás avaliacións de impacto que se desenvolverán posteriormente, conforme

aos procedementos da normativa vixente.

121

A avaliación realizada refírese aos aspectos principais de carácter estratéxico, aínda que

nalgún caso se ofrezan niveis de detalle e cuantificación próximos aos das avaliacións de

impacto ambiental.

Por último, debe reiterarse que, tal e como se indica nas recomendacións da Comisión,

o procedemento de avaliación ambiental estratéxica ten por obxecto servir de apoio a

planificadores e autoridades competentes na formulación dos plans, de forma que se

integre a variable ambiental nestas planificacións e se dispoña de información pertinente

sobre as implicacións positivas e negativas dos plans e programas. A avaliación

estratéxica perfecciona o proceso de toma de decisións, pero non o substitúe.

En definitiva, o presente documento constitúe unha declaración sobre as implicacións

ambientais do Plan Hidrolóxico Nacional, e de como foron valoradas na toma de

decisións; considerando os obxectivos nacionais e comunitarios en materia de augas e

Medio, así como as achegas obtidas da participación pública. Así mesmo defínense no

presente documento as iniciativas de seguimento e supervisión necesarias para unha

axeitada integración ambiental do PHN.

Os recursos hídricos en España e a súa xestión

En España a auga é un ben nacional e a súa xestión corresponde ao Estado, segundo se

indica na Lei de Augas. O balance hídrico é negativo, como consecuencia dun excesivo

consumo de auga. Existe un déficit da orde de 3000 hm3, aínda que hai diferenzas entre

unhas concas e outras e polo tanto entre unhas rexións e outras (táboa 4.1). Este déficit

aumenta en épocas de seca (como a sufrida durante o período 1990-1995), que se

repiten de forma cíclica e que poñen en serio perigo o abastecemento.

Táboa4.1. Recursos hídricos en España.

Bacias hidrográficas m3/Km2.ano

Norte de España 851.478

Douro 154.105

Texo 182.311

Guadiana 82.006

Guadalquivir 130.522

Sur de España 168.016

Segura 60.261

Fonte: Moptma

Os organismos encargados da xestión hídrica en España preséntanse no seguinte

esquema.

Figura 4.2. Organismos da xestión da auga en España

Fonte: Moptma

O Consello Nacional da Auga, que crea co fin de coordinar e asesorar, é un órgano

consultivo e non lexislativo. Pode propoñer a outros órganos liñas de investigación

tecnolóxica para conservar, recuperar, tratar e economizar a auga. En 1926 naceron as

Xúcar 92.439

Ebro 211.282

Pirineo Oriental 166.737

Total peninsular 219.778

Illas Canarias 132.683

Illas Baleares 142.739

123

confederacións hidrográficas de conca, que a Lei de Augas denomina organismos de

conca. Son dez, e as súas atribucións están reguladas na devandita lei. En 1991 créase un

novo organismo, chamado Dirección Xeral de Calidade das Augas, cuxo obxectivo é

preservar e restaurar a calidade do medio hídrico.

A planificación hidrolóxica en España, segundo se recolle na Lei de Augas, pon énfase

nos seguintes obxectivos:

Aumentar a dispoñibilidade da auga.

Protexer a calidade da auga.

Racionalizar os usos da auga, coidando o medio.

Conseguir que os españois satisfagan as súas demandas de auga.

A devandita planificación lévase a cabo mediante os Plans Hidrolóxicos de Cuenca e o

Plan Hidrolóxico Nacional (PHN), que define a política hidráulica do Estado. Os

primeiros son elaborados polos organismos de conca, mentres que o segundo o realiza o

Ministerio do Medio, que coordina todos os plans de conca.

4.4. A atmosfera

4.4.1. Contaminación atmosférica

O aire, conxunto de gases que forma a atmosfera, é indispensable para o

desenvolvemento da vida no noso planeta. Non é un recurso ilimitado, senón un ben

limitado que deberiamos utilizar evitando alteracións na súa calidade que poñan en

perigo o equilibrio biolóxico de Gaia, ao interferir no ritmo normal dos ciclos

bioxeoquímicos (dos que os devanditos gases forman parte) e os seus mecanismos de

autorregulación.

A contaminación do aire non xorde coa Revolución Industrial (século XIX) e o

desenvolvemento da civilización urbana actual, pois se teñen referencias históricas

anteriores:

En Londres, no ano 1306, tiñan problemas de contaminación do aire polo uso

de carbón de pedra, polo que se dita un decreto prohibindo a súa utilización, e

inflixindo severos castigos a aquelas persoas que non cumprían as ordenanzas

(Diamant, 1975).

En España, cara ao ano 1600, en Talavera de la Reina establécense medidas para

evitar as molestias que provocaba o fume dos fornos de cerámica (Fernández

García, 1993)

O problema da contaminación atmosférica agravouse nos últimos anos como

consecuencia do desenvolvemento industrial e das actividades urbanas, o que obrigou a

tomar medidas de carácter rexional, nacional e internacional, tendentes a recuperar a

calidade do aire.

Imos ver o estudo dos contaminantes, os mecanismos que facilitan ou dificultan a súa

dispersión, os seus efectos sobre o medio e os seres vivos e as medidas preventivas e

correctoras da calidade do aire.

A contaminación do aire e a sonora constitúen no seu conxunto a contaminación

atmosférica.

Salvo os problemas globais, a troposfera é a que permite caracterizar se a atmosfera está

contaminada ou non. Na súa zona inferior, a capa límite atmosférica, é onde se

producen os fenómenos importantes de transporte de contaminantes, é a zona da

atmosfera de maior interese para o estudo, caracterización e control da contaminación

atmosférica.

O aire troposférico é unha mestura de gases esencialmente oxidantes debido á presenza

de O2 e a enerxía solar, é un fluído en réxime turbulento que está condicionado por:

movemento da terra.

A orografía terrestre.

As súas características xeolóxicas.

Fenómenos de intercambio de enerxía.

A contaminación atmosférica pode desenvolverse a distintas escalas:

Local, ata 50 Km., zona rural.

Urbana / rural, ata 50Km. zona urbana de alta densidade de poboación.

Rexional, dende 50 a 500Km.

Continental, dende 500Km.

125

Global, todo o planeta.

A. Contaminación por compostos de xofre

Compostos:

Dióxido de xofre, SO2

Trióxido de xofre, SO3

Sulfuro de hidróxeno SH2.

Mercaptanos: RHS, R2 S, dimetilsulfuro.

Sulfuro de carbonilo.

Sales de SO4= .

Efectos:

Deposición ácida.

Toxicidade para a vexetación e o home.

Deterioro de materiais.

B. Contaminación por compostos de nitróxeno

Compostos:

Óxido de nitróxeno, NO.

Dióxido de nitróxeno, NO2.

Óxido nitroso, N2 O.

Amoníaco, NH3.

Sales de, NO3-, NO2-, NH4+.

Efectos:

Toxicidade para a vexetación e o home.

Deposición ácida, NO, NO2

Contaminación fotoquímica, NO, NO2

Efecto invernadoiro, N2 O.

Destrución da capa de ozono, N2 O.

C. Contaminación por compostos de carbono

Compostos:

Monóxido de carbono, CO.

Dióxido de carbono, CO2 .Composto no tóxico.

Efectos:

Toxicidade para o home, CO.

Contaminante urbano, CO.

Participa nas reaccións de oxidación fotoquímica.

Efecto invernadoiro, CO2.

A contaminación radiactiva é debida á presenza de raio-nuclidos na atmosfera, estes

poden ser de:

Orixe natural, debido á presenza de minerais radiactivos na codia terrestre ou

debido a interaccións da radiación cósmica cos gases atmosféricos.

Orixe antropoxénica, contaminación producida por reactores nucleares, industria

dos combustibles nucleares ou explosións nucleares.

No fenómeno de contaminación atmosférica hai que destacar o desprazamento de

contaminantes. O transporte dun penacho de contaminantes engloba fenómenos de

diferente natureza como poden ser:

Sobreelevación do penacho.

Desprazamento do centro do penacho. Difusión turbulenta, nas tres direccións.

Reaccións químicas, contaminantes secundarios.

Absorción polo chan.

Advección, movemento horizontal do penacho.

O desprazamento dun penacho está caracterizado polo vento, a turbulencia e a

estabilidade atmosférica. Así o vento é o responsable do desprazamento e transporte da

127

contaminación en dirección horizontal mentres que a turbulencia é a responsable do

desprazamento en dirección vertical, sendo a turbulencia o conxunto de remuíños que

xeran correntes ascendentes e descendentes.

A estabilidade atmosférica está determinada polo perfil altitudinal de temperaturas e

polo tanto, de densidades. Cando o aire é inestable, existen correntes ascendentes que

arrastran os contaminantes consigo, mesturándoos co aire limpo superior e

dispersándose posteriormente empurrados polos ventos superiores. Non obstante cando

o aire é estable non se producen movementos verticais, e dificúltase polo tanto a

dilución.

A máxima estabilidade atmosférica prodúcese cando existe un investimento térmico. Esta

consiste nunha variación altitudinal de temperaturas opostas á normal da troposfera, de

forma que o aire máis quente se sitúa por enriba, e as temperaturas descenden ao

descender en altura. Esta situación deixa os contaminantes atrapados na capa en que

encontraron o seu equilibrio ao ser emitidos á atmosfera, pois calquera movemento en

sentido vertical queda impedido pola grande estabilidade do aire. Durante o día o

quentamento solar provoca a formación de correntes verticais de aire quente dende o

chan; a capa estable elévase. Pola noite a medida que diminúe o quentamento solar,

volve aparecer unha capa estable a baixa altura que vai crecendo durante a noite.

Figura 4.3. Fenómenos naturais nun penacho

Fonte: elaboración propia.

As diferentes situacións de estabilidade atmosférica teñen efectos diferentes na dilución

da contaminación, de modo que se distinguen os cinco casos seguintes:

Figura 4.4. Caso 1 de transporte de penacho.

Caso 1. Investimento térmico

dende a superficie ata unha altura

superior á de emisión dos

contaminantes. A temperatura

ascende coa altura. A nube de

contaminantes sitúase

horizontalmente sen difundirse

verticalmente a causa da elevada

estabilidade.

Fonte: elaboración propia


Caso 2. Investimento térmico a

partir de certa altura, superior á que

se encontran os contaminantes. A

temperatura descende coa altura ata

chegar a unha altura determinada h,

e a partir dela aumenta coa altura. A

difusión dos contaminantes cara a

arriba queda impedida polo aire

estable superior. Por debaixo da

altura h, o aire pode dispersarse.



Caso 3. Non existe investimento

térmico. A temperatura descende

coa altura segundo o gradiente

normal de altitudes da atmosfera

(0,65 ºC/1Km). Non existe

turbulencia. Os contaminantes

mestúranse cara a arriba e cara a

abaixo, máis ou menos

uniformemente.


129


Caso 4. Non existe investimento

térmico. A temperatura descende

fortemente coa altura de forma

superadiabática. Os contaminantes

son arrastrados por correntes

turbulentas ascendentes e

descendentes. Prodúcese unha

intensiva mestura vertical. Fonte: elaboración propia.


Caso 5. Investimento térmico dende a

superficie a certa altura h, inferior á

que se encontran os contaminantes. A

temperatura ascende coa altura ata a

altura h, a partir da cal descende. Os

contaminantes mestúranse co aire

situado por enriba, pero teñen

impedido o movemento cara a abaixo.


4.4.2. Condicións que aumentan ou diminúen a concentración

atmosférica

Existen unha serie de elementos que interveñen nos procesos de contaminación do aire.

A figura 4.9 representa a relación causa - efecto entre estes factores que interveñen nos

mecanismos de contaminación.

Figura 4.9. Mecanismos desencadeantes da contaminación atmosférica Fonte: Catalá

Nesta figura podemos observar que en primeiro lugar aparecen reflectidas as emisións

dos contaminantes cuxo nivel é variable en función das características dos focos e das

condicións en que a devandita emisión se produce.

Nivel de emisión é a cantidade de cada contaminante vertido á atmosfera nun período

de tempo determinado.

Posteriormente prodúcese o seu transporte, difusión ou acumulación (mecanismos

sumidoiro), dependendo da capacidade dispersante da atmosfera, segundo as condicións

meteorolóxicas. Así se determinan uns niveis de inspiración de contaminantes,

aceptables ou, non que marcan a calidade do aire.

Nivel de inspiración dun contaminante é o límite máximo tolerable de presenza deste na

atmosfera, xa sexa de forma illada ou ben en asociación con outro.

Se os niveis de inspiración non son adecuados, diminúe a calidade do aire e orixínanse

os efectos negativos da contaminación sobre os distintos receptores (o ser humano, os

animais, os vexetais e os materiais).

Os factores que inflúen na dinámica de dispersión dos contaminantes son as

características das emisións, as condicións atmosféricas, a xeografía e o relevo.

As características das emisións

Este factor vén determinado pola natureza do contaminante (se é gas ou partícula,

posto que as partículas poden depositarse con maior facilidade), a súa concentración e

as súas características fisicoquímicas (a temperatura de emisión e a velocidade de saída,

dado que a unha maior velocidade existe máis posibilidade de atravesar as capas de

investimento).

Cando a temperatura de emisión dun gas é maior que a do medio, o gas ascende.

Neste punto podemos incluír tamén a altura do foco emisor (por exemplo unha

cheminea), xa que a maior altura, maior posibilidade de superar capas de investimento

térmico e maior diversidade para a dispersión do contaminante.

O desprazamento dun penacho está caracterizado polo vento, a turbulencia e a

estabilidade atmosférica. Así o vento é o responsable do desprazamento e transporte da

contaminación en dirección horizontal mentres que a turbulencia é a responsable do

131

desprazamento en dirección vertical, sendo a turbulencia o conxunto de remuíños que

xeran correntes ascendentes e descendentes.

As condicións atmosféricas

A situación da atmosfera determina o estado e movemento das masas de aire o que á

súa vez, condiciona a estabilidade ou inestabilidade atmosféricas, que facilitan ou

dificultan a dispersión da contaminación.

As situacións anticiclónicas dificultan a dispersión dos contaminantes e aumentan os

niveis de inspiración destes. As situacións ciclónicas ou de borrascas facilitan a dispersión

da contaminación.

Entre os factores atmosféricos a ter en conta destacan:

A temperatura do aire e as súas variacións coa altura (gradientes verticais de

temperatura), que determinan os movementos das masas de aire e polo tanto as

condicións de estabilidade ou inestabilidade atmosféricas. Estas variacións

verticais de temperatura dan lugar a situacións de investimento térmico, que

consiste nunha variación altitudinal de temperaturas opostas á normal da

troposfera, de forma que o aire máis quente se sitúa por enriba, e as

temperaturas descenden ao descender en altura. Esta situación deixa os

contaminantes atrapados na capa en que encontraron o seu equilibrio ao ser

emitidos á atmosfera, pois calquera movemento en sentido vertical queda

impedido pola grande estabilidade do aire. As capas fluídas dificultan a

dispersión da contaminación.

Os ventos relacionados coa dinámica horizontal atmosférica, elementos de

grande importancia na dispersión de contaminantes, en función das súas

características: dirección, velocidade e turbulencia. A dirección sinálanos a zona

cara á que se poden desprazar os contaminantes, a velocidade está en relación

directa coa capacidade de dispersión e a turbulencia provoca unha acumulación

de contaminantes.

Precipitacións, que producen un efecto de lavado sobre a atmosfera, ao arrastrar

parte dos contaminantes do chan. As condicións que adoitan acompañar ás

precipitacións favorecen a dispersión de contaminantes.

Insolación, que favorece as reaccións entre os precursores dos oxidantes

fotoquímicos.

Características xeográficas e topográficas

A situación xeográfica e o relevo teñen unha influencia na orixe de brisas, que arrastran

os contaminantes ou provocan a súa acumulación. A incidencia deste fenómeno é

diferente segundo nas zonas en que se produzan e as súas características.

Nas zonas costeiras orixínanse sistemas de brisas que durante o día desprazan os

contaminantes cara ao interior, mentres que durante a noite, ao inverterse a

circulación destas, a contaminación se despraza cara ao mar, nun movemento

cíclico que se repite cada día.

En zonas de vales e abas xéranse as chamadas brisas de val e montaña, como

consecuencia do diferente quentamento das abas e vales do período día-noite.

Durante o día as abas quéntanse e xérase unha corrente ascendente de aire

quente, mentres que no fondo do val se acumula frío e se orixina unha situación

de investimento que impedirá a dispersión dos contaminantes. Durante a noite

sucede o contrario, formándose as brisas de montaña, que tamén dan lugar á

mesma situación.

A presenza de masas vexetais diminúe a cantidade de contaminación no aire, ao

frear a velocidade do vento, facilitando a deposición de partículas. Ademais, a

vexetación absorbe CO2 para realizar a fotosíntese, actuando como un

sumidoiro, e polo tanto cunha función reguladora deste

A presenza de núcleos urbanos contribúe a diminuír ou frear a velocidade do

vento, grazas á existencia de edificios. Ademais xéranse brisas urbanas que

establecen unha circulación cíclica das masas de aire, provocadas pola calor e a

capa de contaminantes que existe no interior da cidade. Fórmase o efecto

denominado illa de calor e como consecuencia da mencionada circulación de

ventos (masas de aire quente ascendentes no centro da cidade e masas de aire

frío descendentes cara á periferia) prodúcese a típica formación denominada

cúpula de contaminantes sobre a cidade, que pode ser eliminada pola presenza

de frontes fríos sobre o núcleo urbano.

133

4.4.3. Medidas de control da contaminación atmosférica

Entre as distintas accións destinadas a diminuír ou corrixir o problema da contaminación

do aire destacan as seguintes:

1. Medidas preventivas, encamiñadas a evitar a aparición do problema como son:

A planificación de usos do chan, que mediante os plans de ordenación do

territorio contemplen os lugares idóneos para establecer industrias, de forma que

os seus efectos sobre as poboacións, vexetación, animais e materiais sexan

menores.

As avaliacións de impacto ambiental, que son estudos previos das alteracións que

sobre o medio en xeral e sobre a atmosfera en particular van provocar a

realización de determinadas accións, proxectos, etc., co fin de establecer medidas

correctoras que mitiguen os impactos antes de que aqueles se leven a cabo.

emprego de tecnoloxías de baixa ou nula emisión de residuos, baseadas no

desenvolvemento de procesos que traten de evitar a contaminación en orixe.

2. Medidas correctoras, como a depuración do aire contaminado e as estratexias de

dispersión. Recórrese a elas para evitar a descarga masiva de contaminantes á atmosfera.

Entre elas podemos mencionar:

A concentración e retención de contaminantes con equipos axeitados de

depuración, como o emprego de filtros de tecido, os precipitadores

electrostáticos e os absorbedores húmidos. Este método ten o inconveniente de

transferir a contaminación dun medio a outro, xa que ao evitar a concentración

de contaminantes do aire se producen residuos sólidos e líquidos que

contaminan, á súa vez, o chan ou auga.

Os sistemas de depuración que empregan mecanismos de absorción baseados na

circulación de líquidos capaces de disolver o contaminante gasoso, método de

absorción que empregan sólidos que reteñen selectivamente os contaminantes a

eliminar, procesos de combustión de contaminantes mediante o emprego de

fachos ou queimadores e procesos de redución catalítica no caso de

contaminantes que se poden transformar en compostos non tóxicos ao

reaccionar cun axente redutor.

A expulsión dos contaminantes por medio de chemineas adecuadas, de forma

que se dilúan o suficiente, evitando concentracións a nivel do chan. Neste caso

redúcese a contaminación local, pero pódense provocar problemas en lugares

afastados das fontes de emisión.

Para intentar minimizar a contaminación atmosférica é necesaria a participación

dos diferentes axentes implicados. Por un lado as institucións deben exercer un

labor de control, seguimento e aplicación de lexislación, a industria ten que

corrixir e utilizar a mellor tecnoloxía dispoñible dende o punto ambiental,

mentres que os cidadáns coas súas actitudes e comportamentos poden variar

substancialmente o problema.

Recomendacións para os cidadáns:

Consumo de produtos que non fose producido ou fabricado con procesos

contaminantes.

Desconxelar o frigorífico periodicamente, debido a que unha capa de 5 mm. de

xeo incrementa o consumo nun 30%.

cadmio é un metal moi tóxico contido na tinta empregada nas bolsas de plástico,

que ao queimalas pasa á atmosfera. Débense reutilizar sempre que sexa posible.

Minimizar o uso do coche, polo menos na cidade.

A calefacción dos domicilios teñen que funcionar eficazmente, as caldeiras de gas

deben ser revisadas cada dous anos e as de petróleo anualmente.

Existen moitas prácticas de boa conduta e de respecto cara ao Medio, non

obstante só enumeráronse as que se consideran como as máis importantes.

O sector industrial estase a concienciar e asume a súa responsabilidade na loita contra a

contaminación atmosférica, tomando as seguintes pautas de boa conduta:

Substituíndo as tecnoloxías e procesos contaminantes, por outros menos nocivos

de acordo coa tecnoloxía dispoñible.

Aumentando a vixilancia e control dos seus procesos produtivos en canto a

efectos contaminantes.

135

Ofrecendo información dos seus procesos e cargas contaminantes á

administración e aos cidadáns.

Desenvolvendo e ofrecendo ao mercado produtos que ao longo da súa vida útil

contamine o menos posible.

A administración realiza o seguimento, control e fai cumprir a lexislación vixente. A

calidade do aire contrólase a tres escalas:

Contaminación de fondo planetario: O obxectivo é medir os niveis dos distintos

compostos do aire nas zonas supostamente limpas, de modo que sirvan de

referencia. Estas estacións de medida intégranse na rede internacional BAPMON

(Rede de vixilancia da contaminación atmosférica de fondo). O seu labor é

fundamental para distintos proxectos internacionais, encontrándose entre eles os

que estudan o cambio climático e a destrución da capa de ozono.

Contaminación a escala rexional: As estacións que miden esta contaminación

forman parte da Rede BAPMON e da EMEP, esta última actúa só en Europa.

Contaminación a escala local: Xeralmente as estacións están situadas en zona

urbana e nos arredores das grandes industrias. Os Concellos encárganse do

control da rede urbana, mentres que nas industrias e centrais térmicas hai

responsables que fan o seguimento das correspondentes estacións, e envían os

datos ao órgano do goberno da Comunidade Autónoma correspondente.

4.4.4. Efectos da contaminación atmosférica

Os cambios nas proporcións normais dos compoñentes do aire ocasionan efectos

negativos nos seres vivos, nos materiais e nos ecosistemas que poden valorarse a curto

prazo (por exemplo danos na saúde humana) ou a longo prazo (como o cambio

climático). Se temos en conta o raio de acción, podemos falar de efectos locais (os

ocasionados por cada un dos contaminantes), efectos rexionais (a chuvia ácida) ou

efectos globais, que afectan a todo o sistema terrestre (o cambio climático). Os factores

que inflúen no grao e o tipo de efectos son a clase de contaminante, a súa concentración

e o tempo de exposición a este; a sensibilidade dos receptores e as posibles reaccións de

combinación entre contaminantes (sinerxías) que provocan un aumento dos efectos.

Efecto contaminante a + Efecto contaminante b < Efecto contaminante a + b

A continuación descríbense os efectos producidos pola contaminación do aire segundo o

seu raio de influencia.

Efectos locais

Os efectos locais máis importantes son os ocasionados por cada un dos contaminantes e

a formación de néboas.

Os efectos producidos pola presenza de cada un dos contaminantes supoñen riscos para

os vexetais, os animais, a saúde das persoas e os materiais. Todos eles se recollen na

seguinte táboa.

137

Táboa 4.2. Principais efectos producidos polos contaminantes do aire.


A. Efectos na vexetación

A reacción é moi diferente en función da concentración de contaminantes e das

condicións ambientais. As vías de intoxicación son as seguintes:

Vía primaria: penetración directa a través da parte aérea da planta, a través dos

estomas presentes nas follas.

Vía secundaria: a través do sistema radical, os contaminantes deposítanse no

chan reaccionan cos nutrientes alterándoos.

B. Efectos nas masas forestais

Os bosques temperados, próximos ás zonas industrializadas do planeta, son os máis

sensibles á contaminación atmosférica, dependendo do tipo de doses a contaminación

provocará uns efectos ou outros:

Doses baixas de contaminantes, os seus efectos son imperceptibles, incluso os

bosques poden actuar como sumidoiros de contaminación.

Doses medias, provocan múltiples efectos nocivos como poden ser os seguintes:

redución do crecemento provocado por un exceso de SO2, alteracións do ciclo

reprodutor inducido por un exceso de O3 y PAN (proxiacetilnitrato), e maior

susceptibilidade ao ataque de pragas.

Doses altas, provocan efectos directamente observables, así por exemplo:

O3 manchas negras.

F- bandas nas follas ata que se caen.

C. Efectos nos animais:

Os animais contamínanse directamente pola vías respiratorias observándose obstrucións

no aparato respiratorio. Tamén enferman ao inxerir alimentos con certa concentración

de contaminantes. Cabe mencionar a acumulación de concentracións de contaminantes

nas cadeas tróficas sendo unha contaminación a longo prazo. Os animais son moi

sensibles aos metais pesados, fluoruros, insecticidas, etc.

139

D. Efectos no home:

É moi difícil establecer unha relación causa - efecto entre unha exposición continuada a

unha atmosfera contaminada e a saúde humana, sería necesario realizar estudos sobre

un gran número de individuos e ademais existen moitos outros factores que poden

intervir como, a alimentación, hábitos, traballo, factores xenéticos, etc.

Chámase episodios de contaminación a concentracións excesivamente altas de

contaminantes durante períodos de tempo curtos, horas ou días, en áreas locais. As

persoas con algunha enfermidade do aparato respiratorio e anciáns son os principais

afectados, producíndose no aparato respiratorio unha reacción inmediata, bronquite

irritativa ou unha reacción crónica, bronquite crónica.

Contaminación por CO

Altera o mecanismo de transporte do O2 no sangue. O co substitúe ao O2 enlazado ao

Fe da hemoglobina formando a Carboxihemoglobina (210 veces máis ávido, as células

quedan sen O2. ). Deste modo distínguense os seguintes efectos en función da

concentración:

100 ppm de Carboxihemoglobina dor de cabeza.

300 ppm de Carboxihemoglobina forte dor de cabeza, vómitos.

600 ppm de Carboxihemoglobina coma e morte.

A formación de Carboxihemoglobina é un proceso reversible, báixase a concentración

deste estando exposto a unha concentración baixa de CO.

Contaminación por SO2

Este composto é moi soluble en auga e a penetración nos pulmóns produce

broncoconstricciones. Exposicións a niveis maiores de 750 g/m3 produce serios

problemas e sobre todo en persoas asmáticas.

Medio rural: 13 g/m3 considérase un medio limpo.

Medio urbano:130 g/m3.ç

Medioindustrial: superior a 500 g/m3.

Contaminación por NO2

Coñécese pouco o efecto a medio / longo prazo sobre o home: produce irritación nos

alveólos pulmonares.

Contaminación por O3 e outros oxidantes fotoquímicos (PAN)

Producen irritación nos ollos e no aparato respiratorio, coñécense pouco os efectos a

longo prazo.

Contaminación por partículas

As partículas ó penetrar nos condutos respiratorios, poden:

Sedimentar, especialmente as relativamente grandes.

Adherirse aos tecidos.

Quedar atrapadas en flotación e dispersarse ata as zonas máis internas, estas

producen danos moi grandes.

Pódense distinguir dous rangos de tamaño entre as partículas que poden afectar ao

sistema respiratorio:

2 –15 m, tamaño máis habitual.

Menores a 2 m, estas son as máis perigosas.

4.4.5. Choiva ácida

Este termo engloba unha serie de fenómenos complexos que provocan a acidificación

das precipitacións de auga. A chuvia ácida produce un incremento da acidez da auga

(ríos, lagos, etc), provocando un aumento da concentración de ións de aluminio nesta,

sendo este ión moi tóxico para os organismos. Outros metais pesados como o chumbo e

o cinc disólvense máis doadamente concentrándose en medios acidificados, chegando

ao home a través dos alimentos inxeridos e ás distintas cadeas tróficas de seres vivos.

A acidez media da chuvia no Norte de Europa, Canadá ou Nordés de EUA,

incrementouse nos últimos 40 anos, debido principalmente ao aumento das emisións de

óxidos de xofre e óxidos de nitróxeno.

141

Os óxidos de xofre e de nitróxeno emitidos á atmosfera mediante procesos de

combustión sofren diversas reaccións dando lugar a ácido sulfúrico (H2 SO4) e ácido

nítrico (HNO3). Estes ácidos disólvense en gotas de auga, formando ións de sulfato

(SO4), de nitrato (NO3) e de hidróxeno (H), os cales, son arrastrados á superficie

terrestre por chuvia ou neve (chuvia ácida) ou pola turbulencia do vento (deposición

seca), provocando unha acidificación do medio.

Retornan á Terra de modos distintos:

Deposición seca: en forma gasosa ou como aerosois, preto das fontes de

emisión.

Deposición húmida: a maior parte dos SO2 e NOx que permanece na atmosfera

sofren un proceso de oxidación no que se forma ácido sulfúrico e ácido nítrico

que se disolve nas gotas de auga formando as nubes, podendo ser transportados

polo vento a centos de quilómetros do foco emisor, retornando ao chan por

medio das precipitacións.

SO2 + H2O ------------- H2SO3

H2SO3 + 2OH- --------- H2SO4 + H2O

NO2 + OH- ------------- HNO3

Deposición oculta: importante en altitudes elevadas (neve contaminada)

A intensidade da chuvia ácida depende da velocidade das reaccións químicas que a

orixinan, a presenza de humidade na atmosfera e a dinámica da atmosfera, que traslada

os ións (sulfato, nitrato, hidróxeno) a distancias máis ou menos longas.

A maior acidez na auga de chuvia rexistrada en Europa observouse en Escocia, onde o

pH chegou a ser de 2,4. Países como Gran Bretaña ou Alemaña, moi industrializadas,

trasladan cara a zonas como Noruega, Dinamarca ou Finlandia os contaminantes, onde

estes se depositan. Estes países son receptores da contaminación ao encontrarse o leste

dos países emisores, dado que nestas zonas o sentido da circulación xeral da atmosfera é

do oeste.

A chuvia limpa posúe un pH aproximado de 5,6 por debaixo desta cifra a chuvia

considérase acidóxena. Os efectos da chuvia ácida maniféstanse na corrosión de metais e

descomposición de materiais de construción, a destrución de ecosistemas naturais por

alteración do chan ou augas, a destrución de masas forestais e a desaparición de especies

animais en ecosistemas acuáticos.

O chan actúa como un amortecedor da acidez, sobre todo os chans calcarios. Os ácidos

reaccionan cos minerais do chan, disolvendo metais (Ao, Ca, Mg, etc.) que poden

orixinar unha contaminación secundaria de ríos e lagos, rematando por alterar o

equilibrio mineral do chan e en consecuencia a relación de nutrientes para as plantas.

O efecto desta contaminación a afectado a monumentos de valor histórico, é o que se

denomina "mal da pedra", un exemplo é o Acrópole de Atenas que sufriu máis nos

últimos 50 anos que no 100 anteriores.

Figura 4.10. Choiva ácida.

Fonte: Elaboración propia.

4.4.6. Destrución da capa de ozono

Entre os anos 1977 e 1984 detectouse que a cantidade de ozono presente durante a

primavera na Antártida diminuíra nun 40%. Os científicos denominaron a este

fenómeno o burato de ozono.

143

A destrución da capa de ozono estratosférico que atenúa un 90% da radiación

ultravioleta solar, é outro dos problemas atmosféricos a nivel mundial. A actividade

humana provocou a modificación do ciclo do ozono.

O ozono a nivel do chan é un contaminante importante do SMOG fotoquímico,

provocando forte irritación dos ollos e problemas no aparato respiratorio. Na

estratosfera, a uns 10-20 Km. hai unha capa de aire que contén de 300 a 500 ppb. de

ozono.

O ozono absorbe os compoñentes da luz solar con lonxitudes de onda entre 0,2 e 0,28

m (ultravioleta afastado) impedindo que cheguen á superficie da terra. Se diminúe a

concentración de ozono nesta zona, sería de esperar que aumentase a intensidade da

radiación ultravioleta que chega á superficie, con todos os problemas que pode carrexar

para a saúde humana, plantas e animais. O ozono na estratosfera constitúe un escudo

contra a radiación ultravioleta.

O ozono estratosférico é un sistema en equilibrio dinámico:

1. Fotólisis do osíxeno: O2 + UV -----------------O + O

2. Formación do ozono: O + O2 ------------------- O3 + calor

3. Destrución do ozono:

a. Fotólisis del ozono: O3 + UV ------------- O2 + O

b. Posible reacción co osíxeno atómico: O + O3 -------------------------- O2 + O2

En condicións normais, estas reaccións están en equilibrio dinámico, e ademais de reter o

90% dos raios UV, producen un incremento na temperatura da estratosfera, debido á

liberación de calor.

Este equilibrio pódese modificar por causas naturais: radiación solar incidente,

dependendo da época do ano, latitude ou actividade solar. A destrución do ozono é un

mecanismo moi complexo e os destrutores máis importantes son:

Cl + O3 ClO + O2

ClO + O3 Cl +2O2

Débese prestar grande atención a:

Papel dos NOx. Aínda que nos anos setenta se culpou do incremento destes compostos

aos avións que voaban pola estratosfera, liberando inxentes cantidades delas, a crise do

petróleo rematou practicamente con estes voos.

Na actualidade sábese que os NOx se producen en grandes cantidades durante as

tormentas (como xa sabemos, nas zonas tropicais estas son moi frecuentes, e dada a súa

enorme altitude, poden emitilos ata a estratosfera.

Por outra parte, os NOx liberados polo home durante as combustións non poden

alcanzar a estratosfera, xa que se trata de compostos sumamente reactivos a nivel da

troposfera. Non obstante, o N2O, liberado xunto cos NOx nas combustións e

procedente da desnitrificación dos chans agrícolas (incrementada actualmente polo uso

excesivo de aboamentos nitroxenados), é un composto pouco reactivo que pode

ascender ata a estratosfera, onde se transforma en NOx mediante un proceso de

fotólise. A súa reacción co ozono é a seguinte:

NO + O3 --------------------- NO2 + O2

NO2 + O --------------------- NO + O2

----------------------------------------------

O3 + O ------------------------ O2 (1) balance de ambas

Como podemos observar, os NOx estratosféricos participan como catalizadores (non se

consumen) na reacción de destrución do ozono, podendo repetirse unha e outra vez.

Se estas reaccións fosen as únicas existentes, supoñerían unha rebaixa nos niveis de O3;

pero isto non é así, xa que os NO2 poden reaccionar doutras múltiples maneiras, entre

elas como grupos OH- para formar HNO3.

Os freóns e halóns estanse a substituír polos Clorohidrofluorcarbono e

hidrofluorcarbonos que contén como mínimo un átomo de hidróxeno que sexa

susceptible de ser atacado polos OH presentes nas capas baixas da atmosfera impedindo

así a súa ascensión ata a estratosfera.

145

Papel dos compostos de cloro, como ClNa e ClH, naturais, liberados polo mar e polas

erupcións volcánicas, e os artificiais, como os CFC (clorofluorcarbonados), utilizados

como propelentes de aerosois, disolventes e refrixerantes, pola súa inocuidade debida á

súa estabilidade, que alcanzan a estratosfera e rompen o ozono da seguinte forma:

Os CFC (clorofluocarbonos) coñecidos como freóns son compostos de cloros, fluor e

carbono moi estables quimicamente, capaces de chegar á estratosfera sen alteracións.

Unha vez alí póñense en contacto co ozono e coa radiación ultravioleta quimicamente

activa, son capaces de liberar cloro elemental e iniciar a destrución do ozono:

CFCl3 + h (fotón) -------------- CFCl2 + Cl

Existen outros produtos que destrúen o ozono: os halóns (CF3Br) usados en extintores,

que pode desintegralos de xeito similar á do cloro, e os aerosois de ácido sulfúrico

procedentes das transformacións dos SOx emitidos á estratosfera durante as erupcións

volcánicas, que son capaces de liberar o cloro dos depósitos.

O burato de ozono do polo sur é maior que o do polo norte, porque ao tratarse dun

gran continente, o arrefriamento invernal é intenso, debido ao asentamento dun

anticiclón que ao facer diminuír a temperatura do aire provoca a formación de nubes de

xeo na estratosfera, denominadas nubes estratosféricas polares (NEP), a altitudes

superiores ás habituais, para o cal se necesitan temperaturas inferiores aos -83ºC,

condicións atmosféricas que só se dan na Antártida. As NEP deben desenvolverse sobre

núcleos de condensación, papel desempeñado, entre outros compostos, polos NO2, que

ao reaccionar coa auga se transforman en HNO3, e ao precipitar caen xunto coa neve.

Deste xeito, ao estar des nitrificada a estratosfera, cando chega a primavera austral, o

cloro libre comeza a destruír masivamente o ozono, sen nada que o impida. A falta de

ozono é realimentada positivamente do seguinte xeito: ao non haber absorción de luz

UV nin quentamento da estratosfera, esta é máis fría e forma nubes de xeo máis

numerosas que producen unha maior desnitrificación e destrución do ozono.

Outro factor que contribúe ao incremento do burato de ozono no polo sur é que a

permanencia do vórtice polar durante gran parte do ano impide a afluencia do aire rico

en ozono procedente das zonas ecuatoriais. O devandito burato afecta tamén ás áreas

xeográficas adxacentes, pois ao dilatarse o devandito vórtice envía bolsas de aire pobres

en ozono cara á parte sur do continente americano, Australia e Nova Zelanda.

4.4.7. Opcións de mitigación de emisións á atmosfera

O obxectivo dos medios técnicos que posúe o home debe ser o de diminuír ou atenuar

o efecto invernadoiro antropoxénico total e, polo tanto, deben considerarse todas as

posibles actuacións sobre calquera dos gases produtores do devandito efecto, tanto do

lado da fonte coma dos sumidoiros.

No referente ao CO2 citaremos as opcións básicas:

Conservación da enerxía e aumento da eficiencia enerxética en todos os niveis:

produción, distribución e uso final.

Emprego e desenvolvemento de enerxías non fósiles. A utilización enerxética da

biomasa non aumenta o CO2 da atmosfera a escala do seu ciclo de vida, ao

tomalo previamente dela.

Cambio no uso de combustibles cara os que xeren un menor efecto

invernadoiro. En números redondos, o petróleo emite o 80% de CO2 que o

carbón por unidade enerxética, o gas natural o 60%. No caso do gas natural

será necesario controlar e minimizar as fugas á atmosfera nas conducións para

limitar o efecto invernadoiro debido á emisión de metano á atmosfera.

Captura e eliminación ou almacenamento de CO2. Sobre esta opción a Axencia

Internacional da Enerxía está a realizar estudos. A captura de CO2 é xa posible a

través de tecnoloxías dispoñibles e experimentadas, de elevado custo

económico; a eliminación posterior ou o seu almacenamento dependerán dos

condicionamentos ambientais e da súa resolución en cada caso.

Reforestación. Ofrece un gran potencial e custos reducidos, ademais, pode

proporcionar a posibilidade dun moderno emprego da biomasa como

combustible.

Os recursos totais de carbono, estimados nunhas 49.000 Xigatoneladas (1 Xigatonelada

é igual a 109 toneladas), distribúense en formas orgánicas e inorgánicas. O carbón fósil

representa un 22% do total, os océanos conteñen un 71% do carbono do planeta,

fundamentalmente en forma de ións carbonato e bicarbonato, un 3% adicional

encóntrase na materia orgánica morta e o fitoplancto, os ecosistemas terrestres, nos que

os bosques constitúen a principal reserva, conteñen preto dun 3% do carbono total, o

1% restante encóntrase na atmosfera, circulante, e é utilizado na fotosíntese.

147

4.4.8. Efecto invernadoiro

Debido á combustión dos combustibles fósiles, a destrución dos bosques e outras

prácticas similares, a cantidade de CO2 atmosférico foi aumentando dende a Revolución

Industrial. A concentración atmosférica aumentou dunhas 260 a 300 partes por millón

(ppm) estimadas no período preindustrial, a máis de 350 ppm na actualidade, este

incremento, representa só a metade do dióxido de carbono que, se estima, verteuse á

atmosfera. O outro 50% probablemente fose absorbido e almacenado polos océanos.

Aínda que a vexetación do planeta pode absorber cantidades considerables de carbono,

é tamén unha fonte adicional de CO2.

O CO2 atmosférico actúa como un escudo sobre a Terra, é atravesado polas radiacións

de onda curta procedentes do espazo exterior, pero bloquea o escape das radiacións de

onda longa. Dado que a contaminación atmosférica incrementou os niveis de CO2 da

atmosfera, o escudo vai engrosándose e retén máis calor, o que fai que as temperaturas

globais aumenten nun proceso coñecido como efecto invernadoiro.

Este é un termo que se aplica ao papel que desempeña a atmosfera no quentamento da

superficie terrestre. A atmosfera é practicamente transparente á radiación solar de onda

curta, absorbida pola superficie da terra, gran parte da radiación vólvese emitir cara ao

espazo exterior cunha lonxitude de onda correspondente aos raios infravermellos, pero

é reflectida de volta polos gases como o dióxido de carbono, o metano, o óxido

nitroso, os halocarbonos e o ozono, presentes na atmosfera. Este efecto de

quentamento é a base das teorías relacionadas co quentamento global.Este é un termo

que se aplica ao papel que desempeña a atmosfera no quentamento da superficie

terrestre. A atmosfera é practicamente transparente á radiación solar de onda curta,

absorbida pola superficie da terra, gran parte da radiación vólvese emitir cara ao espazo

exterior cunha lonxitude de onda correspondente aos raios infravermellos, pero é

reflectida de volta polos gases como o dióxido de carbono, o metano, o óxido nitroso,

os halocarbonos e o ozono, presentes na atmosfera. Este efecto de quentamento é a

base das teorías relacionadas co quentamento global.

Figura 4.11. Efecto Invernadoiro

Fonte: elaboración propia.

O contido de dióxido de carbono da atmosfera veu aumentando un 0.4%

relativo cada ano como consecuencia do uso de combustibles fósiles como o

petróleo, o gas e o carbón; a destrución de bosques tropicais polo método de

cortar e queimar, tamén foi un factor relevante que influíu no ciclo do carbono.

A concentración doutros gases que contribúen ao efecto invernadoiro como o

metano e os clorofluorocarbonos, está a aumentar aínda máis rapidamente. O

efecto neto destes incrementos podería ser un aumento global da temperatura,

estimando en 2 a 6º C nos próximos 100 anos. Un quentamento desta

magnitude alteraría o clima en todo o mundo, afectaría ás colleitas e faría que o

nivel do mar subise significativamente, de acontecer isto, millóns de persoas

veríanse afectadas polas inundacións.

149

Segundo un estudo recente, a primavera é máis longa debido en parte para o

efecto invernadoiro. Este estudo afirma que dende principios de 1980 a

primavera se adianta e a vexetación crece con maior vigor nas latitudes

setentrionais; isto débese ao quentamento global que afectou a unha gran parte

de Alasca, Canadá e ao norte de Asia e Europa, que á súa vez está relacionado

co efecto invernadoiro de orixe humana (teoría segundo a cal a poboación

humana contribuíu á concentración de gases, tales como o dióxido de carbono,

na atmosfera). Mediante o uso de imaxes obtidas a través de satélites climáticos,

os científicos proporcionan probas do cambio climático e achegan datos

significativos para o estudo do quentamento global do planeta.

O CO2 é o máis importante gas de efecto invernadoiro resultante da actividade

humana. Durante os pasados 200 anos, a concentración de CO2 elevouse de

280 partes por millón (ppm) a 350 ppm, este incremento, na cantidade de CO2

na atmosfera, contribuíu a aproximadamente o 70% do efecto invernadoiro

producido pola humanidade; o metano ao 23% e o óxido nitroso ao 7%.

Estímase que seis mil millóns de toneladas de carbón, cada ano, son emitidas á

atmosfera na forma de CO2, como resultado da queima de combustibles fósiles.

Aínda que os gases de invernadoiro son un problema global, non teñen unha

orixe global, 95% das emisións industriais de CO2 son producidas no hemisferio

norte, o cal é dominado por países industriais.

4.4.9. O ruído como contaminante

Existen outros tipos de contaminantes de natureza física como é o ruído e as vibracións,

non tan preocupantes a nivel popular, nin tan coñecidos "a priori" pero non por iso

exentos de inconvenientes ata o punto de que as autoridades se viron na obriga de ditar

diferentes normativas sobre a limitación de niveis acústicos e o seu control e empezar a

considerar os efectos nocivos da exposición continuada a este tipo de radiación. Tanto o

ruído coma as vibracións son contaminantes de natureza invisible.

Podemos definir o ruído como un son excesivo ou intempestivo que pode producir

efectos fisiolóxicos e psicolóxicos non desexados sobre unha persoa ou grupo de persoas

(MOPU).

Segundo o criterio obxectivo, o ruído é todo aquel son que pode producir unha perda

de audición, ser nocivo para a saúde ou interferir gravemente nunha actividade, pero

segundo un criterio subxectivo, ruído é todo son indesexado e polo tanto molesto,

desagradable ou perturbador.

Orixe e fontes produtoras de ruído

Nos últimos vinte anos a cantidade de ruído producido multiplicouse por dous nos

países industrializados como consecuencia do aumento de densidade de poboación

urbana, da mecanización na maior parte das actividades e da utilización crecente de

vehículos a motor no transporte de persoas e mercadorías. As principais fontes de ruído

que a OMS considera son:

A industria. O ruído producido é causado pola maquinaria que se emprega, e

aumenta en relación directa á potencia das máquinas. A incidencia do ruído

provocado polas industrias tamén depende da presenza ou ausencia doutras

fontes de ruído próximas (por exemplo o tráfico que circunda áreas industriais

abertas).

Os medios de transporte. Moitos autores consideran os automóbiles como a

fonte máis importante de ruído ambiental. A súa incidencia depende da

velocidade do vehículo e das características da vía (anchura da rúa, edificios,

etc.). Prodúcense variacións de ruído moi grandes, dependendo da intensidade

do tráfico en cada momento. Ademais, as motos e os sinais de alarma (bucinas,

sereas) provocan ruídos máis molestos, mentres o ferrocarril produce ruídos de

baixa frecuencia, pero caracterizados pola súa periodicidade (unións de raís) e

polo impacto dos sinais acústicos. Os avións causan graves problemas acústicos

nas comunidades próximas aos aeroportos, e o grao máximo de ruído neste caso

é o alcanzado polo "estoupido sónico" producido polos avións supersónicos.

Construción de edificios e obras públicas. As obras son causa de abundante ruído

debido á maquinaria empregada (cementeiras, grúas, martelos de perforación,

etc.). Esta situación agrávase polo feito de que os equipos non contan con

silenciadores na maioría dos casos (por exemplo, un martelo pneumático

produce 110 dB a un metro de distancia).

Interior de edificios. As actividades de limpeza, os electrodomésticos, a vida

familiar, os aparatos de raio e TV, os animais domésticos, as canalizacións, as

cisternas, etc., producen ruídos de carácter privado cuxo control resulta difícil.

151

Outras fontes. Inclúense aquí fontes importantes, de tipo individual e

relacionadas co ocio e o tempo libre, como son os lugares de diversión

(cafetarías, discotecas, feiras, etc.). Os ruídos que ocasionan non se consideran

molestos, aínda que producen niveis de contaminación sonora elevados (media

de 94 a 100 dB).

Efectos da contaminación sonora

O ruído actúa sobre o organismo por medio das vías auditiva e psicolóxica, afectando á

saúde, a comunicación, a atención e o comportamento das persoas. O feito de

establecer relacións causa - efecto respecto á acción do ruído ocasiona problemas, dada

a gran cantidade de factores que inflúen na produción do ruído: tempo de exposición,

idade do individuo, estilo de vida, tipo de traballo. Por outra parte, para determinar os

efectos provocados polos sons é necesario ter en conta o conxunto de ruídos de diversas

fontes aos que están sometidas as persoas na súa actividade diaria. Os efectos

producidos son:

Alteracións fisiolóxicas, como a perda de audición. A capacidade auditiva varía

dun individuo outro, sendo difícil determinar o grao en que a exposición ao

ruído pode ocasionar a devandita perda. Esta depende da intensidade e tempo

de exposición e non se produce de forma brusca, senón gradual, o que fai que o

seu efecto pase inadvertido para o individuo, ao non interferir na súa vida

diaria. As consecuencias poden ser permanentes ou temporais (por exemplo, se

se superan os 85 dB en exposición prolongada, a perda de audición é

irreversible).

Outras repercusións do ruído prodúcense sobre a respiración, pois niveis

superiores a 90 dB producen un aumento da súa frecuencia. No sistema

circulatorio, o ruído ocasiona aceleracións do ritmo cardíaco, aumento da

presión arterial e risco coronario. No aparato dixestivo produce diminución da

secreción salivar, náuseas, vómitos, perda de apetito e mesmo úlceras

gastroduodenais. Sobre o sistema endócrino provoca unha alteración das

glándulas suprarrenais que ocasiona aumento na secreción de adrenalina.

Ademais altera o órgano do equilibrio, o que supón perdas deste e vertixes.

Alteracións psíquicas, cuxos factores de maior repercusión son a intensidade do

ruído (canto máis irregular e intermitente, ocasiona máis molestias e é máis difícil

adaptarse a el), fonte de emisión, a hora de emisión (os ruídos son máis molestos

durante a noite) e o estado de ánimo ou a sensibilidade do receptor. As

alteracións máis frecuentes son a neurose, a irritabilidade e o estrés.

Outras alteracións, como as dificultades na comunicación oral, que poden ser

causa de accidente e que obrigan a realizar esforzos suplementarios ao ter que

elevar a voz, e alteracións sobre o sono, xa que a exposición ao ruído pode

provocar dificultades para conciliar o sono, alterar este ou espertar unha persoa

durmida. Os efectos dependen da natureza do ruído, a idade e o sexo (as

mulleres son máis sensibles ao ruído durante o sono que os homes). Os

devanditos efectos aumentan cando se superan os 35 dB. Tamén se producen

alteracións no rendemento laboral, posto que o ruído afecta sobre todo a tarefas

que implican memorización ou resolución de problemas e traballos de vixilancia.

Na escola comprobouse que o ruído dificulta os procesos de ensino -

aprendizaxe, dado que ocasiona diminución da concentración e da eficiencia.

4.5. O solo

4.5.1. Problemas ambientais na alteración do solo

Segundo a FAO - UNESCO a degradación do chan é o proceso que mingua a capacidade

actual e potencial do chan para producir, cuantitativa e cualitativamente, bens e

servizos.

A degradación do chan é a consecuencia directa da utilización do chan polo home, ben

como, resultado de actuacións directas (agrícola, forestal, gandeira, agroquímicos e

rego), ou ben por, accións indirectas (actividades industriais, eliminación de residuos,

transporte, etc.).

A alteración dos chans débese a diversas causas, ás veces prodúcense directamente sobre

o chan como, a acción erosiva do vento e da auga, ou noutros, por cambios químicos,

físicos ou biolóxicos.

A degradación ten importantes consecuencias das que se destaca as seguintes:

Perda nutrientes (N, P, S, K, Ca, Mg, etc.). Pode ser de xeito directo, ao ser

eliminados polas augas que se infiltran no chan ou ben por erosión a través das

augas de escorrentía, ou dunha forma indirecta, por erosión dos materiais que os

conteñen ou que poderían fixalos.

153

Deterioración da estrutura. A compactación do chan produce un aumento da

escorrentía e unha diminución da porosidade, que orixina unha redución da

drenaxe e unha perda da estabilidade.

Perda física de materiais: erosión selectiva (parcial, dos constituíntes como os

limos) ou masiva (perda da capa superficial do chan, ou nos casos extremos da

totalidade do chan).

Incremento da toxicidade debido á alteración das propiedades do chan

prodúcese unha liberación de substancias nocivas.

Por todo iso, prodúcese un empeoramento das propiedades do chan e unha diminución

da masa de chan. Estes efectos teñen dúas derivacións xerais: a curto prazo, diminución

da produción e aumento dos gastos de explotación (cada

vez o chan necesita maior cantidade de aboamentos e cada vez produce menos) e a

longo prazo, infertilidade total, abandono, desertización do territorio.

Alteración por labranza deficiente

Unha labranza excesivamente profunda achega ao horizonte agrícola materiais que

desequilibran a súa textura e estrutura, así como a súa composición química. Os contidos

en nutrientes e materia orgánica poden tamén reducirse se se altera o perfil edáfico.

En determinadas ocasións pódese recuperar de forma rápida un chan agrícola mediante

a achega de emendas e nutrientes.

Salinización

Algunhas formas de rego poden producir descenso ou desprazamento de sales, así,

cando se rega intensamente en sucos, en días de moita calor, prodúcese unha

evaporación da auga que ocasiona unha concentración dos sales nas partes altas dos

cabalóns do terreo onde se encontran as raíces dos cultivos. Moitas veces é o propio

auga de rego o que desencadea ou incrementa estes efectos, xeralmente, cando esta

provén de sondaxes profundas.

Os excesos de rego en terras cultivadas, con dificultade para eliminar o exceso de auga,

fan que o chan se anegue, perda aireación e dificulte a vida dos organismos do chan que

necesitan os vexetais para a súa nutrición.

Erosión E desertización

Erosión é "a perda de materiais da parte superficial do chan que determina a

desaparición parcial ou total dos horizontes edáficos". A erosión é un proceso xeolóxico

natural que pode verse intensificado polo home e orixinar graves consecuencias para a

humanidade, tanto ecolóxicas coma sociais: o aterramento dos encoros por acúmulo de

sedimentos que poden colmatarlos e reducir o seu tempo de aproveitamento; o

agravamento das inundacións, xa que o incremento de materiais sólidos aumenta a

escorrentía e a forza agresiva destas; a deterioración de ecosistemas naturais, fluviais e

costeiros, por excesiva achega de sedimentos (por exemplo, a elevada sedimentación

mariña debida á deforestación dos trópicos pode chegar a rematar cos arrecifes de coral

por obstrución destes ou apantallamento da luz solar); a formación e acúmulo de areais

e graveiras nas veigas fértiles, e a perda de chan cultivable e da súa fertilidade,

contribuíndo, polo tanto, ao proceso de desertización.

Factores que inflúen no resgo de erosión:

A erosión vese afectada por factores de tipo climático, polo relevo, polo tipo de chan e

da vexetación, e polos usos humanos (así, a talla ou os incendios aumentan o factor

vulnerabilidade do chan). Todos estes factores poden agruparse en dous: erosividade e

erosionabilidade.

Erosividade

A erosividade expresa a capacidade erosiva do axente xeolóxico predominante (chuvia,

xeo, vento) que depende do clima. É un factor de suma importancia para a elaboración

de mapas de erosividade a escala nacional, podendo avaliarse esta de varias maneiras,

entre elas destacamos as seguintes:

índice de aridez (I). O seu valor calcúlase mediante a fórmula I =100 t/PÁX.

(Datin - Reveña, 1940 a partir dos datos obtidos nos climogramas (sendo t a

temperatura media anual e P a cantidade total anual de auga caída en litros).

Segundo este índice, clasificarase cada lugar xeográfico atendendo ao seu grao de

aridez (táboa).

155

Índice (I) Zona

0 – 2 Húmeda

2 – 3 Semiárida

3 – 6 Árida

> 6 Subdesértica

índice de agresividade climática (Ia). Elaborado por Fournier (1960), enúnciase

como Ia = p2/P (sendo páx. a precipitación do mes máis chuvioso e P a

precipitación total anual por litros). Con este parámetro pódese observar a

repartición das chuvias ao longo do ano, demostrando que o risco de erosión

non depende da cantidade de auga caída, senón da súa distribución temporal,

resultando máis daniña canto máis esporádica pero torrencial sexa (por exemplo,

se toda a auga do ano cae nun mesmo mes, entón páx. = P, co cal Ia = P, e a

agresividade climática será máxima, contabilizándose como o 100% ou a

unidade).

índice de erosión pluvial ®. Defínese como o índice medio anual da erosividade

da chuvia (ou índice EI dividido por 100): R = E*I30/100 (julios*m2*cm/h)

(onde E é a enerxía cinética do trebón e I30 a súa intensidade máxima en

milímetros, por metro cadrado caídos durante trinta minutos). A enerxía cinética

(m*v2/2) liberada por unha gota de auga ao chocar co chan só depende da súa

masa, pois a súa velocidade é invariable, xa que a partir de certa altura todas as

gotas caen a igual velocidade, debido ao efecto de freado orixinado polo seu

rozamento co aire. Por ese motivo, o factor R adóitase calcular de xeito máis

doado a partir da I30, dato rexistrado nas estacións meteorolóxicas.

Erosionabilidade

A erosionabilidade expresa a susceptibilidade do substrato para ser mobilizado. Este

factor depende o tipo de chan (da súa estrutura e da cantidade de materia orgánica que

posúa, xa que a presenza de agregados impide a erosión), da pendente e cobertura

vexetal, resultando útil para elaborar mapas de erosionabilidade a escala local. Os

valores máis utilizados para medilo son:

A inclinación das pendentes (S). Toda pendente superior ao 15% leva consigo

risco de erosión. Para calculala faise a relación, en porcentaxe, da diferenza de

altura (A) existente entre as curvas de nivel e a distancia en metros tomada no

mapa topográfico (D): S = A*100/D.

estado da cuberta vexetal. A partir do calcúlase o índice de protección vexetal

(Ip), cuxo valor é frecuente velo asociado ao da pendente, sendo 1 o factor de

protección máximo. Segundo isto, tamén poderemos calcular o grao de

erosionabilidade a partir da fórmula

Gr =1 - Ip.

Susceptibilidade do terreo. Aínda que esta medida depende tamén da pendente,

adóitase valorar en función da textura, da estrutura e do contido en materia

orgánica. Para o seu cálculo aproximado pódenos servir o índice de resistencia

litolóxica (Ir).

Por outra parte, a desertización é a desaparición da vexetación, e trae por conseguinte a

modificación do chan ocasionada pola acción humana.

A diferenza entre desertización e desertización estriba en que a desertización se emprega

para definir o proceso natural de formación do deserto, mentres que a desertización se

aplica aos procesos de degradación de chans provocados directa ou indirectamente pola

acción humana.

O proceso de desertización foi definido na Conferencia das Nacións Unidas sobre a

Desertización celebrada en Nairobi (1977) e organizada polo Programa das Nacións

Unidas para o Medio (PNUMA) como proceso de degradación ecolóxica polo cal a

terra produtiva perde parte ou a totalidade do seu potencial de produción.

Os procesos que poden dar lugar a situacións de tipo desértico son:

Degradación química. Pode ser de tres tipos: perda de fertilidade por lavado de

nutrientes ou por acidificación, toxicidade ou empobrecemento do chan debido

a elementos contaminantes (chuvia ácida, metais pesados, augas residuais,

contaminación radiactiva, etc.), e por último, a salinización e alcalinización de

chans por acumulación de sales (por exemplo, en zonas de regadío cunha

drenaxe insuficiente ou mala calidade da auga).

Degradación física. Prodúcese perda de estrutura, como no caso de

compactación do chan por emprego de maquinaria pesada ou pola humillación.

Degradación biolóxica. Ten lugar por desaparición de materia orgánica ou por

mineralización do humus que leva á perda de estrutura do chan.

157

Erosión hídrica e eólica. A primeira é o proceso de erosión de maior importancia

no noso país, aínda que a segunda non é nada desdeñable.

Os factores que favorecen a erosión e desertización son:

abandono das terras de cultivo nas zonas rurais pola emigración ou a baixa

produtividade en zonas de grande inclinación.

A eliminación de sebes arbóreas ou arbustivas para a mellora de parcelas de

cultivo e sobrepastoreo gandeiro dalgúns sectores.

Os incendios forestais.

4.5.2. Técnicas de tratamento do solo contaminado

A complexidade que se presenta fronte a un chan contaminado é recuperalo ou

destruílo. Nun principio prevaleceu a última opción, mentres que nos últimos anos se

prestou unha especial atención ás técnicas de recuperación que posibilitan a súa

reutilización.

A problemática da descontaminación dos chans podemos tratala baixo dúas

perspectivas: técnicas de illamento da contaminación e técnicas de descontaminación.

A. Técnicas de illamento

Para evitar que a contaminación se propague dende os chans contaminados, estes poden

ser, almacenados en vertedoiros apropiados ou selados in situ ou destruídos totalmente.

A técnica do selado trata ao chan cun axente que o encapsular e o illa. O chan é

escavado, a zona sélase cun impermeabilizante e redeposítase o chan, para desenvolver

as barreiras de illamento utilizáronse diversas substancias como: o cemento, cal,

plásticos, arxila, etc. O procedemento ten o inconveniente que se poden producir gretas

polas que os contaminantes poden filtrarse.

Noutras ocasións, realízase o illamento directamente sobre os niveis de augas freáticas,

mediante bombeos exhaustivos conséguese deprimir os niveis freáticos para afastalos do

chan e subsolo contaminados. A auga bombeada é tratada para eliminar a súa

contaminación.

B. Técnicas de descontaminación

Técnicas de tratamento “in situ”: Refírese ao tratamento de chans contaminados sen

escavalos nin os sacar do seu lugar. O procedemento in situ é o que require menos

manexo pero a súa aplicación resulta frecuentemente difícil de levar á práctica, dada a

dificultade que representa poñer en íntimo contacto os axentes limpadores coa masa do

chan. A continuación preséntanse os seguintes tratamentos:

Extracción de vapores do chan e aspiración do aire: Considérase un método de

volatilización pasiva para contaminantes volátiles. O chan escávase e vértese

unha fina capa, duns 20 cm, sobre unha superficie impermeable, para favorecer a

volatización, procédese á remoción periódica, por exemplo, mediante o arado.

O rego tamén favorece o proceso xa que a auga disolve os contaminantes e

produce a súa deserción e ao evaporarse arrástraos cara á superficie, ademais, a

humidade acelera a actividade dos microorganismos. Tamén ao estender o chan

auméntase a súa temperatura e exponse á acción dos ventos, co que aumenta a

volatización. En xeral trátase dun proceso moi lento e ten o inconveniente de

que os contaminantes son devoltos directamente á atmosfera, sen sufrir ningunha

depuración, non obstante, en xeral estes compostos devoltos á atmosfera tenden

a degradarse rapidamente. Os hidrocarburos reaccionan doadamente cos radicais

hidroxilo atmosféricos, por outro lado, os disolventes clorados industriais

descompóñense fotolíticamente con gran rapidez por acción das radiacións

ultravioletas. A posible contaminación atmosférica pódese evitar se o chan é

colocado nunhas naves nas se poden recoller os gases para o seu posterior

tratamento (e nas que ademais de controlar as condicións ambientais). A súa

principal vantaxe é o seu baixo presuposto económico.

Figura 4.12. Liñas xerais do proceso de extracción de vapores “in situ” Fonte: Elaboración propia a

partir de E. De Miguel. ITGME.1995.

159

Figura 4.13. Proceso de depuración de un solo por aire.

Fonte: Elaboración propia a partir de E. De Miguel. ITGME.1995.

Enxaugadura do chan "in situ": Inxección dunha solución química para depuralo.

Trátase de depurar o chan mediante a degradación dos contaminantes por

reaccións químicas, frecuentemente, trátase de reaccións de oxidación dos

compostos orgánicos. Como axente oxidante emprégase o osíxeno e a auga

osixenada. É un método útil para: aldehidos, ácidos orgánicos, fenois, cianuros e

praguicidas organoclorados.

Barrenas electrocinéticas: consiste na aplicación dunha corrente de baixa

intensidade que produce a migración iónica entre os electrodos, os

contaminantes flúen dende un electrodo a outro seguindo as liñas do campo

eléctrico. Para favorecer o movemento pódese engadir unha fase acuosa.

Figura 4.14. Representación do proceso de descontaminación de Barrenas electrocinéticas.

Fonte: Elaboración propia a partir de Doménech.1995.

Vitrificación: Realízase un quentamento eléctrico sometendo o chan a altas

temperaturas (1600-2300°C) de modo que se consegue a súa vitrificación co que

se chegan a fundir os materiais do chan, producíndose unha masa vítrea similar á

obsidiana. Durante o proceso hai que controlar a volatilización de numerosos

compostos.

Estabilización e solidificación: Este tratamento realízase mediante un proceso de

mestura con aditivos. Perséguese modificar as características físicas da masa

contaminante, aumentando a súa resistencia e diminuíndo a súa permeabilidade.

Desta forma conséguese diminuír ou anular os fenómenos de lixiviación desa

masa contaminante.

Tratamentos biocorrectivos: Baséanse en degradar substancias contaminantes

mediante a utilización de microorganismos como bacterias, fermentos e fungos.

Técnicas de tratamiento “ex situ”: Necesítase menos tempo, son máis sinxelas de

controlar e aplícanse a unha maior gama de contaminantes, pero require as etapas de

escavación do chan, transporte, tratamento nas plantas depuradoras, devolución e

enterramento. Este proceso esixe maior investimentos pero é máis rápido e con el

conséguense recuperacións máis completas. Os principais tipos de tratamentos

enuméranse a continuación:

Lavado do solo: Combina o emprego de auga con aditivos químicos e un

sistema mecánico de decantación no obxectivo a lavado do solo.

Deserción térmica: Quéntase a terra contaminada a unha temperatura que oscila

entre 90ºC e 540ºC para conseguir así que os contaminantes que posúan un

punto de ebulición baixo pasen a fase de vapor. Desta forma conséguese

separalos para tratalos axeitadamente.

Extracción con disolventes: Utilízase un solvente líquido que ten a capacidade de

disolver outras substancias contaminantes.

Deshaloxenación química: Trátase de retirar os halóxenos dun contaminante

para diminuír a súa perigosidade.

Medidas biocorrectivas: Extráense por escavación os chans contaminados para

proceder ao seu tratamento en superficie.

161

Figura 4.15. Liñas de tratamento nunha Planta de Lavado de solos.

Fonte: Elaboración propia a partir de E. De Miguel García ITGME 1995.

Os maiores cambios danse pola expansión das zonas urbanas, dos polígonos industriais e

infraestruturas (ferrocarrís, estradas, etc.), tamén son producidos por actividades

produtivas como extracción de materiais en canteiras, graveiras e minas. Os encoros

supoñen outra grande ocupación do chan.

4.5.3. Medidas de conservación dos solos

É necesario adoitar medidas preventivas co que respecta a:

Mellora e recuperación de solos agrícolas

A rotación ou alternancia de cultivos diferentes facilita a recuperación dos terreos nos

seus carácteres físicos e bioquímicos. Os cultivos deberán recuperar o nitróxeno e a

materia orgánica á que contribúen as emendas orgánicas (esterco, compost, etc.) ao

mesmo tempo que incorporan nutrientes ao terreo.

Control da erosión en función do tipo de terreo

Os secaños de campiñas onduladas e abas e o trazado dos sucos debe seguir as curvas de

nivel e aplicaranse medios de protección (cultivos en faixas separadas ou proteccións de

matogueira). Débese manter as sebes arbóreas e arbustivas nos lindes das parcelas de

cultivo, non alterar as canles naturais de escorrentía e evitar que os sucos de erosión

como estacada, sebes vexetais, muros, etc.

Os terreos de pendente alta, que teñen pouca produtividade e non deben de ser

destinados á agricultura, deben ser abandonados e fomentar usos alternativos como

pastos ou repoboacións forestais.

A vexetación das ribeiras, regueiros e ríos débese protexer xa que permiten suxeitar o

chan das marxes e diminuír a erosión e posibles inundacións.

Regulación dos usos do solo

Os vertedoiros ou outras instalacións descontaminadoras ou de almacenamento de

residuos situaranse en terreos impermeables que non teñan riscos de deslizamentos ou

afundimentos, estarán afastados na altura dos acuíferos subterráneos e en superficie de

canles e poboacións.

Os efectos das actividades mineiras (cambio de relevo e destrución dos chans) serán

evitados mediante o abasto temporal e coidado da terra de calidade existentes sobre as

zonas de escavación para empregalas como novo chan unha vez restauradas as formas

alteradas.

Os terreos urbanos situaranse onde o terreo sexa de pouca calidade agrícola ou de

interese ecolóxico, sancionando as urbanizacións ilegais e obrigando a restituír os

mesmo ao seu uso primitivo.

4.6. Problemática ambiental en Galicia: perspectivas e

tendencias

En Galicia, pola súa peculiar situación xeográfica e económica, aínda goza dun

medioambiente non demasiado agredido, aínda que con exemplos concretos sangrantes.

O seu gran potencial, a madeira, é un recurso moi solicitado, polo que haberá que vixiar

de preto os movementos dos seus interesados. Cre que é moi necesaria a concienciación

ambiental no sector turístico, en auxe e con ganas de facer diñeiro rápido.

163

O escaso tecido industrial galego está dominado pola PEME (Pequena e Mediana

Empresa), con non demasiados recursos económicos e pouco sensibilizada coa

problemática ambiental.

A industria pesada, centrada practicamente no sector naval, estaleiros de Ferrol e Vigo,

encóntrase nun estado de crise, polo que se entende que o Medio non figure na súa lista

de prioridades.

Noutros sectores produtivos xa houbo accións concretas por exemplo, na pesca de

baixura regulamentouse o paro biolóxico, medida antipopular, que xerou moita

crispación no sector mariñeiro, máxima, cando se acababan de perder os caladoiros de

Namibia e Sudáfrica.

Na Comunidade Galega desenvolveuse recentemente o "Plan Galego de RSU" o cal

prevé a construción de varias plantas de incineración-recuperación, que darán servizo

aos principais municipios da rexión.

En canto ás vantaxes do proceso de incineración pódense sinalar as seguintes:

1. Prolonga a vida dos vertedoiros, atrasando a súa ampliación ou a construción

doutros.

2. Abre novos mercados a empresas construtoras e de mantemento.

3. Pode aproveitarse a enerxía producida.

4. Non impide outras formas de tratamento dos RSU, como a compostaxe.

5. Non prexudica os intereses doutras actividades económicas relacionadas coa

produción de lixos.

6. capital é público na maioría dos casos.

Pola contra, algúns sectores sociais presentan a seguinte lista de desvantaxes sobre o

proceso:

1. Non evitan o vertedoiro e estes pasan a conter outros residuos máis tóxicos que

os de partida.

2. Son un novo custo na xestión de residuos sen crear ningún valor engadido.

3. beneficio económico asociado á enerxía que se obtén sempre é menor que o

obtido polo reciclado dos materiais.

4. Impide a implantación de estratexias de recollida selectiva para a posterior

reciclaxe.

5. Non limita a dilapidación de recursos naturais orixinados por actividades

xeradoras de gran volume de residuos.

6. Non son beneficiosas para a comunidade, crea poucos postos de traballo e son

bastante caras.

Por outro lado, a saturación dos vertedoiros existentes e a necesidade de buscar novas

localizacións está a provocar certas dificultades de situación aos concellos afectados,

polo que se están a levar a cabo iniciativas como a separación en orixe dos residuos,

pero a súa implantación nos concellos non presenta o mesmo éxito, sendo o principal

problema a falta de información ao cidadán. O cidadán da pé encóntrase cuns

colectores que non sabe, de antemán, a súa utilidade, e cando finalmente se informa lle

é indiferente ao non lle proporcionar beneficio ningún (de novo a necesidade da

conciencia ambiental).

Tamén se está a intentar poñer cota á urbanización indiscriminada do litoral,

especialmente do situado en centros turísticos (Sanxenxo, ou Grove, A Toxa, etc.).

A política de transporte na Comunidade é unha extrapolación da existente a nivel

estatal con algúns matices. En primeiro lugar deuse preferencia ao transporte privado

por estrada en detrimento doutros medios como o ferrocarril ao que paulatinamente

van desmantelando por ser as súas liñas pouco rendibles.

Pola contra, a infraestrutura viaria estase a ampliar considerablemente (Plan Galego de

Autovías), pero esta desenvólvese sen atender a valores ecolóxicos, agredindo á paisaxe

e á fauna e flora, e o que é peor, utilizándoa como arma política que pretende xustificar

o dinamismo e a preocupación do estamento político para coa súa rexión. Así, xa non

as redes primarias, senón as secundarias e mesmo as terciarias cruzan paraxes dun alto

valor paisaxístico.

O éxodo masivo, dende o campo facía as cidades na España da última metade de

século, deixou tras de se un sector primario empobrecido, que non ofrece alicientes

claros ás novas xeracións. Como resultado, moitos pobos despoboáronse, subsisten

cunha poboación envellecida, terras antano produtivas áchanse en moitos casos

abandonadas ou infraexplotadas e a infraestrutura necesaria para volver traballalas sáese

das posibilidades económicas de moitas destas familias.

Deste breve bosquexo da situación do campo é doado destacar que, efectivamente, a

reforestación de gran parte destas terras, ademais do impulso económico que podería

165

supoñer para que os mozos se animasen a emprender iniciativas no ámbito agrícola,

sería unha garantía de tipo ecolóxico para as xeracións vindeiras.

Plans deste tipo esixen unha estratexia informativa contundente que evite moitos dos

erros que se están a cometer hoxe en día, reforestar indiscriminadamente con especies

foráneas, que á parte do perigo que supoñen, están a destruír o patrimonio forestal

autóctono, de crecemento lento pero de moito maior valor ecolóxico e económico

(aciñeira, nogueira, carballo e castaño fundamentalmente).

O Sector da Madeira, tanto o primario coma o secundario, encontra deste xeito, as

condicións tanto económicas coma políticas ideais para gozar dun posto de privilexio na

economía rexional. A unión de ambos os dous fenómenos producen curiosas tensións

ou contraforzas; por un lado, resulta evidente a necesidade de repoñer e mesmo

aumentar a masa forestal destruída, pero por outro, os grupos de presión queren que

este repoboación se realice atendendo principalmente aos seus intereses, isto é, con

variedades que teñan un valor de mercado baixo e que poidan atender a demanda nun

prazo razoable de tempo.

O galego medio, usufructuario en moitos casos da súa propia cota de monte, carece da

formación e concienciación necesarias para percibir a potencialidade dunha xestión

forestal correcta e ben planeada. Busca a rendibilidade a prazo medio entrando así no

xogo da empresas transformadoras.

5 A paisaxe 5.1. Introdución 5.2 Configuración da paisaxe 5.2.1. Factores físicos 5.2.2. Factores bióticos 5.2.3. Axentes modeladores

5.2.4. Factores antrópico 5.3. Clasificación das paisaxes 5.3.1. Paisaxes urbanas

5.3.2. Paisaxes rurais 5.3.3. Paisaxes naturais

5.4. Tipos de elementos paisaxísticos 5.4.1. Tipoloxía de manchas e corredores 5.4.2. Conectividade 5.4.3. Fragmentación

167

5.1. Introdución

Dar unha definición concreta de paisaxe non resulta tarefa doada. A diversidade de

campos nos que se emprega esta palabra, complica que se lle poida asignar unha

significación concreta que acolla todos os seus sentidos e matices. A súa orixe

etimolóxica encóntrase na voz latina pagus, que significa país, referíndose a un lugar ou

sector territorial.

No século XV xorde en Holanda unha escola de pintura encabezada por Albert Dürer.

Este autodefinir se como pintor paisaxista cando falaba dos seus cadros nos que se

representaba un fragmento de terra firme, destinando ás estampas con mar o termo de

"mariñas". A partir de aquí, xa cunha gran carga estética, este vocábulo foi adquirindo,

progresivamente, máis aplicacións, variando e ampliando o seu significado.

Na actualidade, podemos encontrarnos a palabra paisaxe en diversos campos do

coñecemento como a ecoloxía, economía, enxeñaría, xeografía, xeoloxía, xardinaría,

urbanismo, etc.

No dicionario da Real Academia da Lingua Española veñen recollidas tres definicións

distintas para paisaxe:

169

1. Extensión de terreo que se ve dende un sitio.

2. Extensión de terreo considerada no seu aspecto máis artístico.

3. Pintura ou debuxo que representa certa extensión de terreo.

No ano 2000, o día 20 de Outubro, a Convención Europea da Paisaxe, creada dentro

da Unión Europea dá a seguinte definición:

"Por "paisaxe" entenderase calquera parte do territorio tal como a percibe a poboación,

cuxo carácter sexa o resultado da acción e a interacción de factores naturais e/ou

humanos e das súas interrelacións. "

É importante engadir a esta definición a concepción da paisaxe como recurso natural,

como ben vén indicado na citada Convención, e que como tal, se debe xestionar

racionalmente. Isto significa que non debe ser sobreexplotado, asegurándose así, a súa

pervivencia no tempo, para o desfrute deste polas xeracións futuras.

Os conceptos aquí desenvolvidos, seguen as directrices indicadas pola Unión Europea na

citada Convención Europea da Paisaxe, cuxo texto pode consultarse nos Anexos do

presente manual.

5.2. Configuración da paisaxe

Para o estudo da paisaxe, pódense diferenciar catro tipos de factores que determinan a

súa estrutura e aspecto. Estes catro axentes trátanse independentemente doutros

aspectos sociais e culturais que tamén teñen unha grande importancia á hora de valorar

e caracterizar as distintas paisaxes.

1. Factores físicos

2. Factores bióticos

3. Axentes modeladores

4. Factores antrópicos

Figura 5.1. Esquema configuración paisaxe


5.2.1. Factores físicos

A forma xeral das paisaxes depende da orografía do terreo. O deseño desta procede dos

movementos das placas tectónicas da codia terrestre ao longo dos tempos. Así, os

distintos accidentes xeográficos xurdiron dos choques entre estas placas, e son os que

definen, en maior medida, as formas predominantes na paisaxe, cos seus horizontes e os

seus perfís, a súa morfoloxía, orientación, pendentes, altitude, etc.

Outro elemento moi importante da paisaxe é o tipo de chan. Este ten unha importancia

crucial á hora de determinar ou acoutar o tipo de vexetación que se poderá desenvolver

sobre el.

O tipo de chan depende da rocha nai, de cuxa degradación se xera. As rochas divídense

en tres grupos principais, segundo os procesos que deron lugar á súa formación, en

ígneas, metamórficas e sedimentarias.

As rochas ígneas derivan da solidificación dos materiais fluídos subxacentes á codia

terrestre. O endurecemento do magma prodúcese cando, debido a forzas internas,

ascenden ata capas superiores onde a temperatura e/ou presión son menores.

Pódese falar de rochas ígneas intrusivas, cando esta solidificación non se produce en

contacto co exterior, dando lugar a rochas de consistencia dura, resistentes e pouco

permeables, como granitos, diorita, peridotita, etc.

171

As rochas ígneas extrusivas, pola contra, solidifícanse cando o magma xermola ata a

superficie terrestre, xa sexa a través dunha greta, ou dunha cheminea. Son as que se

producen tras as erupcións volcánicas ou as coadas de lava.

As rochas sedimentarias, proceden da deposición de materiais particulado. Estes

elementos, en principio soltos, vanse endurecendo e compactando. Pódense separar

segundo a súa orixe estea na meteorización doutras rochas, ou en materiais orgánicos e

químicos.

Entre as primeiras as máis importantes son as detríticas e as clásticas que dan lugar a

pedras de gra, lutitas ou arxilas. Entre as de orixe orgánica ou química temos o carbón,

o xeso, o cal, etc.

Finalmente, as rochas metamórficas xorden da alteración das condicións de temperatura

e presión ás que están sometidas rochas dos outros tipos. Estas variacións, provocan o

reordenamento interno das súas estruturas, dando materiais de gran dureza como

lousas, xistos ou cuarcitas.

Coñecendo isto, a paisaxe pódese clasificar atendendo ao estrato rochoso, o cal

determina para o territorio español cinco tipos básicos:

Paisaxes graníticas. Divídense en planos orixinando diáclases de forma prismática

que se erosionan para dar lugar a formas redondeadas.

Paisaxes de pedras de gra, cuarcitas e conglomerados. Teñen unha menor

representación.

Paisaxes de calcarias. Estrutúranse en capas, dando lugar a dúas formas xerais en

función de se a orientación destes planos é vertical ou horizontal. Se a

estratificación é vertical aparecen montañas moi escarpadas, de grandes paredes

e cumios agudos. Se é horizontal aparecen as formas chamadas de "moa" ou

"mesa".

Paisaxes de lousas. De formas suaves e redondeadas.

Paisaxes de arxilas e margas. Ao ser de orixe sedimentaria, aparecerá como

grandes chairas e pradarías.

5.2.2 Factores bióticos

Sobre a armazón determinada polos compoñentes xeolóxicos, vanse ir situando os

distintos elementos vivos que complementan a paisaxe.

A vexetación é un dos compoñentes máis importantes á hora de categorizar as paisaxes.

A súa distribución e aparencia están moi condicionadas polas características orográficas

do territorio e polo tipo de chan, así como polas condicións climáticas da zona.

É o substrato que dá acubillo á fauna, ademais de ser un recurso natural moi importante

para o ser humano. Tamén hai que ter en conta que a presenza e tipos de vexetación

inflúen na capacidade de actuación sobre o chan dos distintos axentes modeladores,

ademais de poder meteorizar ela mesma o chan mediante exsudados radiculares ou por

efectos mecánicos.

A sinfitosociología é a rama da ciencia que se encarga da caracterización das paisaxes a

partir das asociacións vexetais presentes e potenciais. Para iso ten en conta os diferentes

tipos de formacións climácico para un ámbito dado. A vexetación climácico

correspóndese con aquela que se establece definitivamente nun lugar determinado, tras

a sucesión progresiva de distintas etapas de colonización.

As asociacións vexetais adóitanse nomear polas especies que dominan no seu estrato

arbóreo, arbustivo e/ou herbáceo. Non adoitan aparecer individualmente, senón que

aparecen formando mosaicos de límites non moi claramente definidos, dando unha

maior variedade cromática e de formas.

As especies vexetais non se adoitan percibir individualmente, senón como conxuntos de

masas máis ou menos continuas constituídas por agrupacións de individuos, onde é

importante, á hora da súa valoración, a súa riqueza cromática, a súa estacionalidade,

floración, ciclos vexetativos (bianual, anual, etc.), as súas formas (arbustos, árbores,

herbas), etc.

A fauna tamén se pode considerar un elemento máis da paisaxe. En moitas ocasións, a

atracción dunha paisaxe deriva da posibilidade de avistar nel, certas especies animais. A

dificultade da súa visualización, debido á súa mobilidade, diminúe moito a súa

importancia cando se determina as características dunha paisaxe, aínda así, a súa

presenza achégalle vida e versatilidade, ademais de constituír un elemento fundamental

no funcionamento deste.

173

Destacan sobre todo pola súa importancia como reclamos, os grandes mamíferos, as

aves mariñas e as rapazas.

5.2.3 Axentes modeladores

Enténdese por axentes modeladores a aqueles elementos naturais capaces de modificar

algún compoñente da paisaxe. Os axentes modeladores actuarán erosionando o

substrato rochoso, así como delimitando e en parte determinando as formacións

vexetais presentes. Estúdase:

1. A auga.

2. xeo.

3. A ondada.

4. vento.

5. A auga

A maioría da auga procedente da precipitación do vapor acumulado nas nubes,

conxélase rapidamente, cae sobre augas mariñas, ou vólvese evaporar ao pouco tempo.

O resto das augas, corren pola superficie terrestre ata alcanzar canles fluviais, ou o mar;

ou infíltranse a través do chan almacenándose en mananciais subterráneos.

Pódese estudar a influencia da auga sobre as paisaxes dende tres puntos de vista

distintos: Segundo a súa capacidade química disolvente, como axente erosivo mecánico,

ou como recurso para animais e plantas.

A auga como disolvente universal actúa sobre os minerais, particulándolos ela mesma,

ou preparándoos para a actuación doutro axentes erosivos. Segundo sexa o tipo de

substrato, a influencia da auga será maior ou menor. É o principal axente determinante

nalgúns chans como os graníticos ou calcarios.

En chans calcarios (tamén en chans de mármore, dioritas, halita ou de xeso), a auga é o

elemento desencadeante e provocador dos procesos kársticos. O poder disolvente da

auga sobre estes minerais provoca a súa meteorización química progresiva, o que leva

consigo a aparición de estruturas características.

A auga tanto ao se infiltrar, coma ao discorrer por cursos subterráneos, disolve

lentamente os distintos minerais que forman parte dos tipos de chans xa nomeados,

determinando, co paso do tempo, formas características de paisaxes kársticos como:

dolinas, sumidoiros ou cavernas.

As cavernas con presenza de estalactitas e estalagmitas orixínanse mediante este tipo de

procesos. A evolución destas grutas culmina co seu derrubamento e a aparición das

características dolinas.

A meteorización de rochas graníticas por parte da auga, maniféstase sobre as arestas das

diáclases, que se suavizan progresivamente, dando lugar ás formas redondeadas que

caracterizan a este tipo de paisaxes.

Os cursos naturais de auga, como ríos, regatos ou regueiros, se van formando e

modificando co paso do tempo, segundo o seu propio discorrer vai alterando

paulatinamente os bordos e direccións destes.

A acción erosiva da auga adoita ser máis ou menos continua, segundo o seu fluír natural

ao longo do terreo, aínda que tamén pode producir alteracións máis drásticas cando se

dan eventos catastróficos, como avenidas ou desbordamentos das súas canles naturais.

O terceiro xeito, na que a auga determina o aspecto da paisaxe, débese á súa condición

de recurso indispensable para a proliferación da vida. O desenvolvemento da

vexetación está directamente influenciado pola cantidade de auga presente. É evidente

que o aspecto dunha zona húmida difire moito dunha rexión árida ou dun chan

permanentemente encharcado.

O xeo

Cando a auga penetra entre as gretas presentes nas rochas, a súa posterior conxelación,

produce a súa dilatación, provocando a fragmentación in situ destas. Isto, ademais de

producir a separación de bloques de pedra de distintos tamaños, tamén favorece a

actuación posterior por parte doutros axentes erosivos.

Non obstante, a maior importancia do xeo como axente erosivo, non se debe á súa

acción como cuña nas fendas, senón á acción dos glaciares.

Os glaciares modifican o terreo tanto por procesos erosivos coma de deposición. O

poder erosivo dos glaciares é moito máis agresivo que o dos ríos, arrancando penas de

gran tamaño (ata 10 m), que son arrastrados cara a abaixo seguindo o movemento do

xeo. Segundo a fronte do glaciar descende en altitude, aumenta a temperatura do

175

ambiente, o que leva consigo a fusión do xeo en auga, que escorre sen arrastrar as

rochas, que quedarán depositadas en moreas.

Cando se remata o lento desxeo dos glaciares, pódense observar os seus típicos vales en

forma de OU (en contraste cos vales de de ríos en forma de V), que adoitan acoller

pequenos lagos.

A ondada

Este, xunto co vento, é o principal elemento modelador das paisaxes litorais. Actúa

tanto mediante procesos químicos (como auga que é) como mecánicos.

A ondada actúa sobre as rochas das costas premendo o aire contido entre as súas gretas,

que se expande tras a retirada da auga. Así, vanse fragmentando en cubos que

posteriormente son esmiuzados en pequenas partículas, que serán arrastradas e

posteriormente depositadas polo mar. Este efecto provoca a retracción progresiva das

costas e a formación de acantilados.

Por outra parte o mar, debido á súa dinámica determinada polas mareas, conforma

litorais deposicionales, como praias ou dunares costeiros, que lle gañan terreo

paulatinamente, aumentando a superficie terrestre.

As salpicaduras da ondada tamén inflúen sobre a vexetación presente nas costas, sendo

un factor limitante para o establecemento das plantas non adaptadas a estas condicións.

O vento

Os seus efectos tamén se deben ás súas distintas capacidades para erosionar o substrato

rochoso, e para actuar como transportador de pequenas partículas para a súa posterior

deposición. A isto, habería que sumárselle a capacidade do vento para actuar de axente

limitante para a instalación e desenvolvemento da vexetación, ademais de provocar

grandes perturbacións cando aparece en forma de furacáns, tifóns ou tornados.

O vento, sobre todo en áreas despexadas de vexetación, arrastra certa cantidade de

pequenas partículas de tamaño silt, que ao golpear coas rochas, producen a abrasión

destas. Debido á diferente composición dos estratos mineralóxicos, a erosión, en moitas

ocasións non é regular, aparecendo formas de distinta factura como os alvéolos ou

estruturas funxiforme.

A outra acción modeladora por parte do vento débese a procesos de arrastre de

partículas e deposición. Isto dá lugar á aparición de sistemas dunares e dos loess. A

incidencia de todos estes axentes modeladores está moi influenciada polas condicións

climáticas do terreo, tanto actuais coma pasadas.

Os dous compoñentes climáticos máis importantes son a temperatura e a precipitación.

A maior temperatura favorece que todos os procesos químicos se aceleren. A

precipitación actúa como axente erosivo directo xa estudado.

5.2.4 Factores antrópicos

A acción humana é o maior axente modificador da paisaxe. Salvo mínimas paraxes

virxes, nos que o home non penetrou ao longo da súa historia, a superficie terrestre foi

modificada en maior ou menor medida por diferentes accións antrópicas.

Hai que entender que o home, ao igual que o resto dos animais ou que as plantas, é un

elemento máis da paisaxe, e que as súas actuacións non son negativas porque si, só que

deben racionalizarse, para que os efectos que delas se deriven non sexan indesexables,

ou teñan o menor efecto posible sobre ámbitos, que polas súas características

particulares, se consideren de necesaria preservación.

A acción humana gañou en incidencia sobre o medio a medida que a poboación

aumentou, e produciuse un maior desenvolvemento industrial. As necesidades crecentes

da sociedade moderna, obrigan a construción de máis e maiores infraestruturas, ademais

dunha maior explotación dos recursos naturais. A paisaxe, como recurso natural,

ademais de como fonte doutros recursos, foi un dos focos de actuación e de alteración

do progreso humano.

As alteracións da acción humana producen unha progresiva uniformización e

ordenación da paisaxe, modificando as súas estruturas típicas en diferentes graos. Para o

seu estudo, divídense as actividades nas seguintes categorías:

1. Agrícolas.

2. Urbanas.

3. Industriais.

177

4. Turísticas.

5. Obras públicas.

Actividades agrícolas

A partir do século XIX, debido á sistemática mecanización dos traballos agrícolas,

encirrados polas maiores demandas da poboación crecente, a paisaxe viuse modificada a

maior velocidade polas actividades agrícolas do que se vira nos séculos anteriores.

As paisaxes rurais aproxímanse máis no seu aspecto ao existente antes da proliferación

das explotacións agrícolas que os urbanos ou industriais. En moitas ocasións, a existencia

de actividades agrícolas pode ser perfectamente compatible coa conservación de

ámbitos naturais, non sendo perceptibles as pegadas da actividade humana.

Isto tende a cambiar debido ás demandas da sociedade moderna, tendéndose a unha

maior organización que aumente a eficiencia, aínda que iso supoña a alteración dos

aspectos visuais de entórnoos.

Actividades urbanas

A proliferación de edificios e estruturas paralelas, leva consigo inmediatamente, á

alteración case total do aspecto natural do lugar no que se erixan esas construcións. O

desenvolvemento urbanístico prodúcese oscilando entre dous polos opostos: As grandes

urbes e os edificios individuais.

O primeiro tipo, supón a aparición de edificios de gran tamaño e de formas xeométricas

simples, que producen un grande impacto visual na zona onde se erixen, pero

ocupando para iso menores extensións de terra.

O segundo tipo, en principio, supón un impacto inferior, debido ao menor tamaño e

ocupación dos edificios; pero, por outra parte, débese ocupar un maior espazo para

acoller á mesma cantidade de persoas. Adoitan ser construcións enfocadas,

precisamente, ao desfrute do medio natural, aínda que para iso, unha vez prosegue o

aumento no número de edificacións no medio, deteriórese este tanto, que xa non se

poidan apreciar as características naturais previas.

Hai outros problemas que derivan das actividades urbanas, como poden ser a alteración

de cursos fluviais naturais e do sistema de drenaxe, modificación da orografía do terreo,

que tende a achandarse; destrución de chans potencialmente bos para a agricultura;

diminución da biodiversidade, aumento da contaminación, impactos por difusión, etc.

Actividades industriais

O desenvolvemento da industria normalmente prodúcese en zonas estratéxicas

axeitadas, xa sexa pola proximidade das materias primas necesarias, ou pola súa

posición estratéxica de cara á recepción e ao envío de mercadorías.

En moitas ocasións non duran moito tempo, como pode ser en industrias extractivas,

cuxo cesamento é obrigado polo consumo das materias primas, ou polo

desenvolvemento de novas tecnoloxías que deixan obsoletas as instalacións.

A ocupación industrial do territorio arrastra case sempre impactos derivados debidos á

contaminación, creación de infraestruturas de comunicación, acumulación de residuos,

etc.

Actividades turísticas

A paisaxe xoga en moitas ocasións un papel predominante á hora de ser escollidos os

destinos turísticos. O coidado e a correcta xestión de ámbitos atractivos, é entón, crucial

para que actúen como elemento atractor do turismo e con el os fortes ingresos

asociados.

O turismo necesita instalacións axeitadas para ser atendido en boas condicións. Isto,

sumado aos impactos por contaminación e difusión, poden ser, en ocasións, negativos

para a conservación de certas paisaxes especialmente interesantes.

Sempre que o turismo se desenvolva dun modo racional, e non se supere a capacidade

de acollida de visitas e actividades dun ámbito dado, é beneficioso para a conservación

da paisaxe, xa que supón a entrada de ingresos cos que compensar o non

desenvolvemento doutras actividades produtivas, que supuxesen a deterioración do

medio.

179

Obras públicas

Con obras públicas enténdense aquelas infraestruturas creadas para cubrir necesidades

humanas de comunicación e transporte. O aumento de mobilidade de ser humano

segundo se foron mellorando os sistemas de transporte, supuxo a aparición dunha densa

rede de infraestruturas asociadas.

Estas obras poden ser continuas, como grandes estradas ou tendidos eléctricos, ou

puntuais como aeroportos, e supoñen un impacto polo mero feito da súa presenza.

5.3. Clasificación das paisaxes

Pódese realizar a clasificación das paisaxes atendendo a multitude de factores distintos,

xa sexa pola súa calidade, polo tipo de formacións vexetais que presente, pola súa

accidentalidade, etc.

Unha clasificación posible é a baseada na maior ou menor intervención e presenza

humana. Unha categorización deste tipo, ao igual que calquera outra, se realiza para un

lugar determinado e nun tempo dado, sen que isto sexa permanente, pois as paisaxes

non son sistemas estáticos, senón dinámicos e evolucionan co tempo. Así se separan en:

1. Paisaxes urbanos

2. Paisaxes rurais

3. Paisaxes naturais

5.3.1 Paisaxes urbanos

As paisaxes urbanas teñen unha claro predominio de elementos antrópicos, e na maioría

das ocasións, apenas son perceptibles os elementos naturais propios do lugar antes do

comezo da construción de edificios e infraestruturas.

A situación destas paisaxes non se produce aleatoriamente, senón que responde a

criterios que dependen fundamentalmente da situación e da localización.

A localización refírese ás condicións orográficas particulares nas que se sitúan as cidades.

Estas deben ter unhas condicións axeitadas para o crecemento e desenvolvemento.

As condicións que determinan a localización non son as mesmas para cada zona nin

para cada época; unha cidade que se orixinase cunha función eminentemente comercial,

estará situada nun lugar que permita unha boa saída e entrada de produtos, para poder

satisfacer e manter as relacións comerciais. Pola contra, unha cidade nunha zona

historicamente de alta conflitividade, situarase en zonas escarpadas ou de difícil acceso,

para poder defenderse de inimigos e invasores. A localización determina en boa medida

o desenvolvemento urbano posterior, podendo ser un freo ao crecemento por falta de

terreos edificables.

Unha clasificación posible é a baseada na maior ou menor intervención e presenza

humana. Unha categorización deste tipo, ao igual que calquera outra, se realiza para un

lugar determinado e nun tempo dado, sen que isto sexa permanente, pois as paisaxes

non son sistemas estáticos, senón dinámicos e evolucionan co tempo. Así se separan en:

A situación refírese á localización da urbe a un plano maior. É a que determina as

posibilidades e facilidades de comunicación e de intercambio de mercadorías con outros

espazos urbanos, centros de produción ou de distribución próximos.

O espazo urbano, está caracterizado primordialmente polos seus edificios; a súa

arquitectura, tamaño, materiais e distribución espacial. Os plans de desenvolvemento

urbanístico modernos fan cada vez máis fincapé na necesidade dun crecemento racional

así como a unha maior atención a aspectos estéticos e de ordenación, evitándose a

estandarización de formas e materiais.

5.3.2 Paisaxes rurais

A incidencia das accións antrópicas nas paisaxes rurais non é tan acusada como nos

urbanos. Están condicionados pola actividade humana pero seguen tendo unha

predominancia de elementos naturais. As paisaxes rurais adóitanse identificar co campo

agrícola, con poboacións de baixa densidade, e explotación extensiva do chan.

Dentro dos ámbitos rurais distínguese entre: paisaxe rural propiamente dita, paisaxe

agrícola, e paisaxe agraria. Estes tres conceptos adoitan empregarse indistintamente,

aínda que non se refiren ao mesmo.

O agrícola refírese ao que abrangue unicamente os terreos dedicados á agricultura. O

agrario ademais, comprende as áreas destinadas á gandaría e á selvicultura. A paisaxe

181

rural comprende o anterior, máis o ámbito natural onde se enmarcan, e xunto coas

infraestruturas e edificios.

As características que definen cada paisaxe rural dependen de distintos factores, que se

poden resumir nos que seguen:

Condicións fisiográficas do ámbito (orientación, pendentes, tipos de chans, etc.).

Clima da zona.

Tipos de cultivos (secaño, regadío, baixo plástico, forestal, devesas, etc.).

Réxime de propiedade da terra (minifundio, latifundio, comunal, público, etc.).

Características das parcelas (abertas, pechadas, formas máis ou menos

xeométricas, etc.).

Hábitats que alberga.

Instalacións agrícolas presentes (celeiros, hórreos, secadoiros, cortes, etc.).

Distribución da poboación (dispersa, concentrada, contaxiosa, etc.).

Métodos de explotación (intensiva, extensiva, de subsistencia, etc.).

Infraestruturas e redes de comunicación.

Outros aspectos socioculturais.

5.3.3 Paisaxes naturais

Por paisaxes naturais enténdense aqueles que teñen un claro predominio de elementos

naturais, e nos que a presenza humana non deixou pegadas visibles ou destacadas.

Na actualidade, case non existen espazos naturais virxes, co que para a súa definición,

temos que asumir a presenza humana. Ademais, débese entender, que o ser humano é

un elemento máis da natureza, e como tal, non pode ser excluído arbitrariamente desta.

Adóitanse definir a partir de trazos xenéricos que dependen fundamentalmente do tipo

de ecosistemas que acollan. Estes dependen á súa vez das condicións fisiográficas e

climáticas, tanto pasadas como presentes.

A clasificación típica de paisaxes naturais é a seguinte:

Bosque caducifolio: Formacións dominadas por especies arbóreas de folla

caduca. Adoitan ter unha gran diversidade tanto faunística coma vexetal. Dáse

en áreas de clima morno con veráns calorosos e invernos fríos. As chuvias

distribúense estacionalmente, podendo darse predominantemente en verán, ou

ben no inverno.

Bosque ecuatorial ou selva virxe: Bosques de gran porte e gran riqueza de

especies, tanto vexetais coma animais. Sitúanse nunha franxa á altura do ecuador

e limitada polos trópicos. O clima é cálido e as precipitacións abundantes todo o

ano.

Bosque mediterráneo: Espazos caracterizados polo dominio de especies arbóreas

de folla perenne adaptadas a climas de veráns secos e calorosos e invernos

mornos e pouco chuviosos. Entre a riqueza faunística, con gran presenza de aves

e mamíferos, destaca a gran diversidade de insectos e réptiles.

Desertos cálidos: Vexetación moi escasa e dispersa constituída por especies

xerófitas. A fauna tamén é pobre e adaptada ás condicións extremas propias

destas paraxes. As precipitacións nestas áreas son moi escasas ao longo de todo o

ano, e as temperaturas sofren variacións diarias moi bruscas, pasando de ser moi

elevadas durante o día, aos fríos nocturnos.

Desertos xeados: Son tamén zonas moi pouco poboadas onde o clima

predominante é extremadamente frío ao longo do ano. Preséntanse en zonas de

moi alta montaña e nos círculos polares. Nestes últimos, a vexetación é

practicamente inexistente, estando a fauna presente moi adaptada ás condicións

extremas e sustentadas pola produción primaria mariña.

Pradaría: A vexetación predominante neste tipo de formacións está composta

por gramíneas, aínda que tamén aparecen arbustos e árbores dispersas. A fauna

varía moito dependendo do lugar xeográfico do que se trate. Os grandes

mamíferos son típicos destas paisaxes. Son formacións de latitudes intermedias e

de localización moi separada, podendo distinguirse dentro delas á estepa rusa, a

sabana africana, ou a pampa arxentina.

A tundra: Situada na zona circumpolar, o seu clima é moi frío o que provoca

que os seus chans estean xeados practicamente todo o ano. Isto sumado a que as

precipitacións son escasas, só permite a proliferación de mofos e líquenes.

A taiga: Formacións boscosas dominadas por coníferas, que se sitúan

meridionalmente á tundra. A fauna non é especialmente variada e aseméllase á

da tundra, pero de tamaño corporal menor, ao ser climas menos fríos.

As paisaxes con presenza de masas de augas non veñen recollidas na clasificación

anterior. Os lagos e ríos insírense normalmente dentro de ámbitos dos tipos anteriores,

enriquecéndoos. Adoitan levar asociadas formacións vexetais chamadas de ribeira, que

183

se caracterizan por estar configuradas por especies vexetais propias, as cales, necesitan

grandes achegas hídricas, e actúan á súa vez como soporte e refuxio para novas especies

animais, dando unha maior diversidade á área no que se sitúan.

As paisaxes mariñas están determinadas pola influencia e modelaxe da ondada. Son

paisaxes en constante cambio debido á gran presión erosiva á que están sometidos,

aparecendo zonas de crecemento, debido á sedimentación mariña e zonas de

decrecemento pola erosión, coa aparición de acantilados.

Tamén existen outros ecosistemas acuáticos como poden ser os pantanos ou esteiros,

que en función do tamaño que teñan poden constituír unidades de paisaxe únicas, que

dominen todo o campo visible.

5.4. Tipos de elementos paisaxísticos

Normalmente adóitanse definir tres compoñentes fundamentais da paisaxe. Son os

elementos que determinan o patrón interno de composición dos diferentes ámbitos.

Estes tres compoñentes son:

Matriz: É o elemento dominante que engloba os outros dous. Ocupa a maior

parte da superficie polo que xoga un papel predominante no funcionamento da

paisaxe.

Manchas: Son áreas integradas dentro da matriz que teñen unha forma non

lineal e que posúen unhas características propias que as diferencian do resto do

dominio onde se encontran.

Corredores: Son superficies de forma máis ou menos estiradas ou lineais e que se

diferencian do espazo que os rodean. Actúan como elementos de unión entre

outros compoñentes da paisaxe.

As distintas manchas presentes configuran o mosaico da paisaxe. Estúdase nelas a súa

composición interna, que vén determinada polo tipo de elementos e estruturas

presentes (vexetación, elementos antrópicos, roquedos, etc.). Outras características

importantes son o seu tamaño, tanto individualmente, coma en relación a outras

manchas próximas; ou a distancia á que se encontran ou a súa regularidade de

distribución.

Figura 5.2. Mosaico.


Tamén resulta de interese o coñecemento da súa orixe, que pode estar nun proceso

natural, na degradación dunha pequena parte do territorio por diferentes accións

antrópicas, á presenza de vexetación diferente á propia da paraxe debido a condicións

edáficas particulares, etc.

Os corredores, ao igual que as manchas, tamén se poden estudar en función da súa

orixe, tamaño e forma. Ademais é interesante nestes o grao de conectividade que

presenten, así como a regularidade con que se dispoñen. O conxunto de corredores

dunha paisaxe forma unha rede.

Algo que se debe ter en conta cando se fale, tanto de manchas, coma de corredores, é

que existen diferenzas en comportamento e funcións entre o interior destes

compoñentes e os seus bordos. En moitas ocasións, analízase as características do bordo,

é dicir, a súa forma, ancho, regularidade, complexidade, etc. Pois iso pode reportar

información sobre o tipo de comunidades que poden desenvolverse.

Respecto á matriz, interesa determinar cal é a composición dominante, a súa orixe, e a

homoxeneidade ou heteroxeneidade de presenza de manchas e corredores.

185

Unha vez observadas e determinadas as distribucións das manchas (mosaico) e

corredores (redes), obtense o chamado patrón paisaxístico, a partir do cal se poden

comparar diferentes escenarios atendendo á súa estrutura.

Figura 5.3. Elementos da paisaxe.


5.4.1 Tipoloxía de manchas e corredores

Cando se procede á caracterización dunha paisaxe, aparece como un proceso de grande

axuda, a consideración do diferente tipo de manchas e corredores que o configuran.

Débese manter unha coherencia á hora de establecer as categorías nas cales se van

dividir os elementos do ámbito.

Adoitan categorizarse en función do tipo de actividades que se desenvolven nelas, e do

tipo de formacións vexetais que presentan. As representacións cartográficas que derivan

entón destas distincións entre manchas, son pois translacións a un soporte, sexa este

papel, ou un soporte informático, da paisaxe, empregando para iso criterios subxectivos.

Isto quere dicir, que as clasificacións dependen do criterio empregado para determinalas,

co que os mapas obtidos, serán esquematizados a segundo as categorías preestablecer.

Enténdese entón, que segundo sexa a función para a cal se destina o traballo

cartográfico realizado, a distinción entre manchas será distinta. Así, unha mesma

mancha, cando se estudan, por exemplo, os usos do chan, pode ser determinada como

chan forestal, mentres que se o que se pretendera, fose determinar as formacións

boscosas, a clasificación da mancha viría dada pola ou as especies forestais dominantes.

5.4.2. Conectividade

Este termo refírese ao grao de unión presente entre as distintas manchas presentes na

paisaxe. É de vital importancia, pois determina a posibilidade de tránsito e intercambio

de individuos entre os elementos do ámbito.

Diferénciase entre conectividade espacial: para referirse á unión física entre manchas

adxacentes similares; e conectividade funcional: cando non se dá unha unión física entre

as manchas, pero si se produce un tránsito de individuos entre elas. A capacidade para

trasladarse dos individuos por distintos ambientes, determinará entón esta conectividade

funcional.

A perda de conectividade ten gran repercusión no funcionamento ecolóxico dos

ecosistemas, pois, os corredores xogan un papel crucial na supervivencia das especies.

Aínda así, os corredores colaboran á expansión de situacións non desexables, como a

propagación de incendios ou enfermidades.

5.4.2.1 Redes de corredores

Para describir as redes de corredores recórrese a parámetros particulares como o número

de conexións e interseccións. As interseccións son os nós nos que se unen varios

corredores, mentres que as conexións se refiren ao número de unións que se dan entre

corredores nunha intersección.

Os nós nos que se unen varios corredores, poden ser un cruzamento entre distintos

corredores, ou unha mancha. Estes puntos actúan como lugares de intercambio, e poden

ter características e poboacións específicas, o que aumenta a diversidade e enriquece o

ecosistema.

187

O grao de conexión, de complexidade da rede, determina a capacidade de subsistencia

das comunidades que habitan o lugar, ademais de proporcionar hábitats alternativos

para outras especies, e vías de escape para os animais fronte a posibles depredadores.

Isto debe ser contemplado cando se planeen actuacións sobre a paisaxe, pois a súa

omisión, podería ter repercusións graves sobre a sostibilidade da zona, derivando nun

empobrecemento da biodiversidade e da calidade paisaxística.

Nos sistemas naturais, xogan un importante papel como corredores, os bosques de

ribeira, polo cal, son hábitats fundamentais que deben ser respectados e controlados,

para evitar as consecuencias negativas da súa deterioración.

Respecto ás paisaxes rurais, as sebes e límites de terreos, actúan como corredores entre

as distintas manchas da paisaxe, permitindo a proliferación de gran número de especies.

Os grandes cultivares en latifundio eliminan estas estruturas, co que ven minguada a súa

capacidade de acollida de comunidades vivas, así como os cultivos intensivos.

Debe entenderse sempre, que a capacidade de desprazamento é diferente para cada

especie, co que se se traballa nunha rexión onde se corre o perigo de danar os

corredores empregados por individuos de especial interese, se deben integrar as

necesidades de respecto destes corredores, en función dos desprazamentos que estes

animais realicen. Algúns exemplos poderían ser os pasos subterráneos construídos baixo

as autoestradas. Tamén en ocasións, resulta recomendable pintar con cores rechamantes

os muíños dos parques eólicos cando se sitúan nunha zona de paso de aves, ou en

rexións onde habitan especies protexidas. Parece demostrado que isto colabora na

diminución de exemplares mortos polo golpeo das aspas, aínda que sexa contrario aos

efectos desexados de mitigación do impacto visual.

5.4.3 Fragmentación

O concepto de fragmentación refírese á partición dun ámbito orixinal en varios máis

pequenos pola creación de barreiras, ou pola deterioración de áreas internas do terreo.

A teoría biogeográfica de illas, explicada no seguinte capítulo, observa que a

biodiversidade diminúe cando se fragmenta o hábitat; así, unha mancha única posúe

máis especies que manchas similares máis pequenas, aínda que a suma das súas

superficies coincida coa superficie da maior.

A perda de diversidade implica un empobrecemento da calidade da paisaxe, pois se

perde variedade uniformándose as panorámicas. Cando se proxectan accións que

poidan modificar a estrutura interna da paisaxe, non se debe tampouco xeneralizar e

supoñer que ir en contra da fragmentación é beneficioso en prol da conservación da

biodiversidade e da calidade estética do ámbito. Por iso, débese comprender, que a

integración das manchas dispersas na paisaxe, pode ter efectos negativos cando se

realiza de modo incorrecto e obviando outros aspectos fundamentais; o coñecemento e

manexo dos distintos aspectos que determinan a calidade da paisaxe é indispensable de

cara á correcta elección de entre as diferentes alternativas propostas como solución a un

problema formulado.

As concentracións parceiras, en ocasións, diminúen a fragmentación do territorio, pero

eliminan de paso os límites entre os terreos, que actúan como corredores, ademais de

poder deteriorar o aspecto de paisaxe tradicional da rexión. O mesmo acontece cos

monocultivos forestais sobre amplas superficies.

Sabendo isto, o estudo da fragmentación e as súas consecuencias, dependen da paisaxe

obxecto de análise, podendo ter consecuencias de signos distintos en función das

características propias do lugar. Así mesmo, non afecta do mesmo xeito á

biodiversidade, pois segundo que especies, a fragmentación é positiva ou negativa,

segundo sexan as súas áreas de campeo e as características do seu nicho ecolóxico.

189

6 Ecoloxía da paisaxe 6.1. Introdución 6.2 Os ecosistemas 6.2.1. Introdución 6.2.2. Concepto de ecosistema e a súa evolución 6.2.3. Límites dun ecosistema

6.2.4. Estrutura e funcionamento dun ecosistema 6.2.5. Clasificación dos ecosistemas

6.3. Funcioinamento das poboacións na paisaxe 6.3.1. Bioxeografía de illas

6.3.2. Metapoboacións 6.3.3. Corredores 6.3.4. Modelos poboacionais

6.4. Relacións interespecíficas e biodiversidade na paisaxe 6.4.1. Relacións interespecíficas 6.4.2. Biodiversidade 6.5. Sucesión vexetal 6.5.1. Liñas sucionais 6.5.2. Mecanismos de sucesión 6.6. Fluxos bioxeoquímicos na paisaxe 6.6.1. Eutrofización

191

6.1. Introdución

A Ecoloxía é unha disciplina científica incluída dentro da Bioloxía. Encárgase do estudo

das relacións entre os organismos e o medio pasado, presente, e futuro, no que se

desenvolven; estas relacións inclúen as respostas dos individuos aos cambios no seu

ámbito. Ademais, ocúpase da definición da estrutura, dinámica e evolución dos distintos

ecosistemas.

A ecoloxía da paisaxe estuda o funcionamento dos ecosistemas dentro da paisaxe, así

como as dinámicas das poboacións nel. Tamén analiza a importancia das comunidades

na determinación do aspecto dos distintos escenarios.

En moitas ocasións, a xestión da paisaxe, ten como obxectivo, non só a preservación da

súa aparencia e configuración, senón tamén a conservación de ecosistemas ou especies

presentes no lugar. Para poder desenvolver correctamente os proxectos, plans ou

programas que teñan finalidades deste tipo, é necesario coñecer previamente, o

funcionamento, dende un punto de vista ecolóxico, das comunidades vivas.

Aínda que os proxectos, plans ou programas, non consideren entre as súas funcións ou

obxectivos primordiais, a preservación de ecosistemas ou especies, débese entender que,

tanto as paisaxes naturais e semi-naturais, coma os rurais, están determinados en boa

medida polo tipo de ecosistemas presentes e polas especies que os constitúen. O

coñecemento do seu funcionamento é, en ocasións, fundamental para evitar efectos non

desexables sobre o ámbito.

6.2. Os ecosistemas

6.2.1. Introdución

Os seres vivos están en permanente contacto entre si e co ambiente físico no que viven.

A ecoloxía analiza como cada elemento dun ecosistema afecta aos demais compoñentes

e como é afectado. É unha ciencia de síntese, pois para comprender a complexa trama

de relacións que existen nun ecosistema toma coñecementos de botánica, zooloxía,

fisioloxía, xenética e outras disciplinas como a física, a química e a xeoloxía.

En 1869, o biólogo alemán Ernst Haeckel acuñou o termo ecoloxía, remitíndose á orixe

grega da palabra (oikos, casa; logos, ciencia, estudo, tratado). Segundo entendía

Heackel, a ecoloxía debía encarar o estudo dunha especie nas súas relacións biolóxicas

co Medio. Outros científicos ocupáronse posteriormente do medio en que vive cada

especie e das súas relacións simbióticas e antagónicas con outras.

Cara a 1925, August Thienemann, Charles Elton e outros impulsaron a ecoloxía das

comunidades. Traballaron con conceptos como o de cadea alimentaría, ou o de

pirámide de especies, na que o número de individuos diminúe progresivamente dende a

base ata a cúspide, dende as plantas ata os animais herbívoros e os carnívoros.

6.2.2. Concepto de ecosistema e a súa evolución histórica

En 1936 coa recente aparición do concepto de sistema difundido por outras ciencias,

Tansley crea o concepto de ecosistema co obxectivo de actualizar os anteriores intentos

de conceptualización realizados polos naturalistas sobre complexos ambientais

integrados por animais e plantas inmersos nun medio abiótico. A utilización do termo

ecosistema supuxo dar nome a un concepto aceptado na comunidade científica sobre a

existencia de tales entidades. Así pois, Tansley, proporciona maior flexibilidade e

xeneralidade aos conceptos anteriores:

193

“As tramas da vida, axustadas a determinados complexos ambientais, son verdadeiras

unidades ás veces moi integradas que constitúen os núcleos viventes de sistemas, no

sentido que dan os físicos á palabra. Pero non creo que deban describirse como

organismos... Prefero concibilos simultaneamente co conxunto de factores físicos

implicados, simplemente como uns sistemas... dentro de cada sistema teñen lugar

intercambios de moitas clases, non só entre os organismos, senón tamén entre o mundo

orgánico e o inorgánico. Estes ecosistemas como preferimos chamalos, poden ser de

moitas clases e tamaños formando unha das categorías dos distintos de sistemas físicos

do Universo, que van dende o Universo como un todo ata o átomo”.

Por todo iso, o concepto de sistema pode entenderse como un conxunto de elementos

que interaccionan e forman un todo unificado, que pode considerarse como unha "caixa

negra" cuxas propiedades funcionais poden medirse polas súas entradas e saídas, mesmo

se a súa organización interna é descoñecida.

Figura 6.1. O Ecosistema entendido como unha caixa negra, onde ET é a enerxía total do

ecosistema e MOT é o equivalente enerxético da materia orgánica total.

Fonte: Elaboración propia a partir de “ Los ecosistemas y la ecosfera” Guillermo Sarmiento 1984.

Os sistemas obxecto da ecoloxía (ecosistemas) están constituídos por compoñentes

biolóxicos (organismos, materia orgánica), inertes, enerxía, compoñentes inorgánicos

que coexisten nun lugar mantendo unhas relacións recíprocas e nas que poden

cuantificarse unhas entradas e saídas de materia e enerxía. Os sistemas deste tipo

constitúen dende o punto de vista do ecólogo, as unidades básicas da natureza.

Entorno a 1950, os ecólogos elaboraron a noción científica de ecosistema, definíndoo

como a unidade de estudo da ecoloxía, de acordo con tal definición, o ecosistema é

unha unidade delimitada espacial e temporalmente, integrada por un lado, polos

organismos vivos e o medio en que estes se desenvolven e, por outro, polas interaccións

dos organismos entre si e co medio. Noutras palabras, o ecosistema é unha unidade

formada por factores bióticos (ou integrantes vivos como os vexetais e os animais) e

abióticos (compoñentes que carecen de vida, como por exemplo os minerais e a auga),

na que existen interaccións vitais, flúe a enerxía e circula a materia.

A extensión dun ecosistema é sempre relativa, non constitúe unha unidade funcional

indivisible e única, senón que é posible subdividilo en infinidade de unidades de menor

tamaño. Por exemplo, o ecosistema selva abrangue, á súa vez, outros ecosistemas máis

específicos como o que constitúen as copas das árbores ou un madeiro caído.

Dous conceptos en estreita relación co de ecosistema son o de hábitat e o de nicho

ecolóxico.

O hábitat é o lugar físico dun ecosistema que reúne as condicións naturais onde vive

unha especie e ao cal se acha adaptada. Debido á existencia de numerosos hábitats,

caracterizados pola súa orixinalidade, endemicidad, estado de conservación, etc., xorde

a necesidade de crear unha figura legal que protexa e regule a súa utilización, así nace a

Directiva Hábitats 43/92 CEE; esta recolle para Galicia 55 espazos segundo a Orde do 7

de Xuño do 2001, na que se declaran provisionalmente as zonas propostas para a súa

inclusión en La Red Europea Natura 2000, como espazos naturais en réxime de

protección xeral.

O nicho ecolóxico é o modo en que un organismo se relaciona cos factores bióticos e

abióticos do seu ambiente. Inclúe as condicións físicas, químicas e biolóxicas que unha

especie necesita para vivir e reproducirse nun ecosistema. A temperatura, a humidade e

a luz son algúns dos factores físicos e químicos que determinan o nicho dunha especie.

Entre os condicionantes biolóxicos están o tipo de alimentación, os depredadores, os

competidores e as enfermidades, é dicir, especies que rivalizan polas mesmas condicións.

O ecosistema experimenta constantes modificacións que ás veces son temporais e outras

cíclicas (repítense no tempo). Os elementos bióticos poden reaccionar ante un cambio

das condicións físicas do medio, por exemplo, a deforestación dun bosque ou un

incendio teñen consecuencias directas sobre a fertilidade do chan e afectan a cadea

alimentaria. Pódese dicir que na Terra se distinguen oito grandes ecosistemas. Estes son:

195

bosque morno

bosque chuvioso tropical

deserto

A pradaría

A tundra

A taiga

chaparral

océano

Os oito ecosistemas anteriormente mencionados son moi diferentes os uns dos outros,

diferéncianse principalmente, en que as cantidades de luz solar e chuvia que reciben ao

longo do ano son moi diversas. Esta variabilidade nas condicións climáticas que

presentan os ecosistemas provoca o feito de que se poida realizar unha nova

clasificación destes.

Figura 6.2. Clases de ecosistemas


6.2.3. Límites dun ecosistema

Un concepto esencial para poder intentar falar sobre os límites dun ecosistema é o

Ecotón. Así pois, defínese como ecotón a unha transición entre dous ou máis

comunidades bióticas ou tipos de vexetación. É unha zona de unión ou cinto de

transición que pode ter unha extensión lineal considerable, pero normalmente é máis

estreito que as áreas das comunidades inmediatas.

A comunidade ecotónica normalmente contén algúns dos organismos de cada unha das

comunidades adxacentes e ademais organismos que son característicos e a miúdo están

restrinxidos ao ecotón mesmo, de modo que o número de especies e a densidade de

poboación dalgunhas das especies son maiores no ecotón que nas comunidades que o

flanquean.

Os organismos que aparecen de forma principal ou actúan a maior parte do tempo

enlazando comunidades, son chamadas "especies de bordo". A tendencia dos organismos

a aparecer en diferentes variedades e densidades nas comunidades de enlace é coñecido

como "efecto de bordo". Así pois, o devandito efecto é a influencia de dúas

comunidades sobre a súa zona fronteiriza. Debido a isto, calquera ecosistema en estudo

debe delimitarse arbitrariamente e en función do obxectivo do investigador, pero

sempre tendo en conta que estes límites son abertos e que o tipo de interacción que se

estableza nas súas fronteiras dependerá das características dos subsistemas a cada lado da

fronteira. Nestas zonas de intersección de comunidades existe un intercambio de enerxía

e información.

O ecotón colabora ao aumento da biodiversidade; non obstante, non sempre se dá esta

situación no límite entre ecosistemas. Cando unha mancha está rodeado por unha

matriz que é hostil para os hábitats que nela se conteñen, prodúcese o xa nomeado

efecto de bordo, pero que neste caso ten consecuencias negativas. Dedúcese deste efecto

de bordo (negativo) que en manchas de mesma superficie, se sosteñen mellor as

poboacións, aumentando a súa supervivencia, naquelas nas que o cociente da área entre

o perímetro é menor. Formas máis redondeadas, poden acoller especies que se teñen

que manter afastadas daqueles ambientes que as rodean e que son agresivos para elas.

Pódese dicir que un ecosistema máis que unha unidade concreta é un nivel de

organización, coa súa estrutura e o seu funcionamento concreto.

197

6.2.4. Estrutura e funcionamento dun ecosistema

A estrutura dun ecosistema refírese á forma na que están dispostos os seus compoñentes

(o número de especies, a súa abundancia relativa, a súa distribución espacial, os seus

compoñentes inertes asociados a esta distribución, etc.) e as condicións que o

caracterizan nun momento dado. Para perfilar a estrutura dun ecosistema é necesario

falar de parámetros macroscópicos, como:

A diversidade de especies.

A biomasa.

A arquitectura do conxunto.

A relación numérica que existe entre os distintos organismos, por exemplo

depredadores e presas.

Factores abióticos dun ecosistema (factores físicos)

Entre os numerosos factores físicos que se poderían considerar, destácanse, pola súa

relevancia, os seguintes:

O Sol reactor termonuclear. Luz e calor.

A terra quéntase e envía calor cara ao aire. A inclinación e cantidade dos raios

solares inflúen na temperatura dunha zona xeográfica determinada. A rotación e

a forma da superficie terrestre determinan a forza e dirección dos ventos e en

consecuencia a cantidade de chuvias. No ecuador o aire quéntase e ascende; nos

polos arrefríase e descende e ao rotar a terra move estas masas de aire frío ou

quente.

A temperatura na terra diminúe ao aumentar a latitude e a altitude.

Diferéncianse debido a isto, unha zona tropical quente, zonas mornas menos

quentes porque os raios solares chegan inclinados e os polos, cuxa temperatura

tan baixa, se debe a que os raios de Sol inciden moi de evito.

O aire ten nitróxeno (N) asimilado polas plantas, osíxeno (O) utilizado por

todas as células na respiración e dióxido de carbono (CO2) utilizado polas

plantas na fotosíntese.

A auga é o 73% da superficie da terra. É utilizada por todos os organismos

porque se necesita nas células para que alí acontezan as reaccións químicas.

Ademais, serve para que nos ouriños se expulsen os refugallos celulares.

O chan é de onde as plantas toman os minerais. As plantas son comidas polos

animais, para que cheguen os mesmos minerais ás súas células. Os minerais máis

importantes son: fósforo (P), nitróxeno (N), calcio (Ca), Ferro (Fe) e magnesio

(Mg).

Factores bióticos (seres vivos)

Son todas as poboacións do Ecosistema e, polo tanto, todos os seres vivos do presentes

neste.

Nun ecosistema distínguense un compoñente autótrofo e outro heterótrofo: no

primeiro teñen lugar a fixación da enerxía luminosa, o consumo de substancias

inorgánicas de estrutura simple e a constitución de moléculas cada vez máis complexas;

no segundo prevalecen a utilización, a reestruturación e o consumo de materiais

complexos.

Os factores bióticos e abióticos funcionan xuntos. Por exemplo, a auga (factor abiótico)

é succionada pola raíz das plantas (factor biótico) para logo ascender polo talo, chegar

ás ramas e, finalmente chegar ás células da follas, onde se necesita para que o

cloroplasto poida utilizala na fabricación do azucre glicosa.

Niveis tróficos

Un proceso moi importante que acontece entre os factores bióticos e abióticos, é o

fluxo de enerxía. A enerxía vai pasando dun ser vivo a outro.

Figura 6.3. Factores Bióticos


199

Nivel trófico 1: É ocupado polos produtores que capturan a enerxía solar cos

cloroplastos das células situadas principalmente nas follas. Os organismos

produtores ou os autótrofos (plantas verdes) son capaces de transformar

substancias inorgánicas (auga, bióxido de carbono e minerais do chan) en

compostos orgánicos (glicosa), mediante procesos fotosintéticos.

Nivel trófico 2: Son os organismos consumidores primarios, protistas e animais

que comen algas e plantas, por exemplo, a vaca que come pasto. Os

consumidores deste nivel e dos demais consumen parte da enerxía almacenada

nas súas reaccións químicas. As reaccións químicas garanten que os animais

poidan comer, ver, oír, sentir, respirar, reproducirse, etc.

Nivel trófico 3: Os consumidores secundarios son os animais e protistas que se

alimenta devorando os consumidores primarios. Por exemplo o tigre que come a

cebra que á súa vez come pasto.

Nivel trófico 4: Consumidores terciarios, que se alimentan dos secundarios. Por

exemplo, a serpe que come unha ra, a cal consumiu insectos.

Nivel trófico 5: Os organismos "descompoñedores" (bacterias e fungos), que

descompoñen os protoplasmas dos produtores e consumidores mortos en

substancias máis simples.

Os animais preeiros (que comen animais mortos) como o voitre, se sitúa nun nivel

trófico determinado dependendo de que animal se está a comer. Por exemplo, se un

voitre come dos restos dun tigre enfermo que morreu, situaríase no Nivel 4.

Pódese considerar que o fluxo de materia nun ecosistema constitúe un ciclo pechado, o

cal non acontece coa enerxía, cuxo fluxo é aberto e unidireccional, xa que esta procede

practicamente na súa totalidade do sol e, non obstante, non retorna a el. O ciclo de

enerxía é aberto; parte dela cáptase en cada nivel trófico, utilízase nos procesos vitais e

despréndese en forma de calor, por isto expúlsase como residuo e parte consúmese ao

crecer os seres vivos, podendo ser utilizada no nivel trófico seguinte.

Non pode entenderse a estrutura dun ecosistema se non se coñecen as relacións casuais e

interaccións que teñen lugar no seu interior. A función dun ecosistema fai referencia aos

vínculos e afinidades que existen entre os seus compoñentes.

O funcionamento dun ecosistema baséase no intercambio de materia e circulación de

enerxía co exterior e entre os seus compoñentes. Un ecosistema tende sobre todo a

maximizar a permanencia da enerxía dentro das estruturas biolóxicas para así acopiar o

máximo de biomasa posible.

A seguinte figura representa o diagrama funcional dun ecosistema. Os catro

compoñentes principais son o fluxo de enerxía, ciclos materiais, a comunidade en si e as

vías de control por retroalimentación. A comunidade represéntase cunha rede ou trama

alimenticia de autótrofos A e heterótrofos H. As zonas de almacenamento indícanse

cunha S.

Figura 6.4. Diagrama funcional dun ecosistema


Outro exemplo de funcionamento pode ser o seguinte:

201

Figura 6.5. Diagrama funcional dun ecosistema (2)


A enerxía entra directamente en forma de radiación solar e sae desta cadea de

transformación en forma de calor. O tempo de permanencia da enerxía no interior do

ecosistema varía duns casos a outros, pero sempre acontece un fluxo dunha fonte (O

Sol) cara a un sumidoiro (O Espazo), verificándose os principios da termodinámica e

participando como elos os propios organismos vivos.

O fluxo de enerxía e o ciclo de materia conducen ao ecosistema por un proceso de

autoorganización que pode considerarse como unha progresiva evolución. Este proceso,

denominado sucesión ecolóxica, desenvólvese dende que os organismos vivos comezan

a colonizar un espazo baleiro de vida ata que co tempo alcanza un estado superior

chamado clímax nel, os cambios prodúcense xa moi lentamente.

A biomasa dun ecosistema constitúe un parámetro macroscópico de referencia obrigada

no estudo da estrutura e funcionamento dun ecosistema. Este termo representa a

cantidade de enerxía fixada como material biolóxico a partir da fotosíntese das plantas.

A biomasa presente no proceso de circulación dos elementos químicos do ecosistema

indica a eficacia con que estes elementos foron retidos dentro das estruturas biolóxicas.

Isto podería servir para caracterizar a madureza dun ecosistema. Ademais, a cantidade

que o ecosistema é capaz de acumular por unidade de superficie e tempo representa a

produción do ecosistema.

A taxa de renovación é o cociente entre a produción e a biomasa mantida por unidade

de superficie, xeralmente represéntase por "r".

Na sucesión ecolóxica a medida que transcorre o tempo o cociente P/B vai decrecendo,

isto é debido a que nos inicios da colonización dos espazos baleiros a produción supera

a respiración, que aínda é mínima. A medida que as comunidades aumentan en número

e tamaño, a respiración faise máis intensa, de modo que na evolución natural dun

ecosistema estes dous parámetros, respiración e produción, tenden a alcanzar un

equilibrio, mentres que a biomasa intenta alcanzar o máximo valor que o ambiente

permita (dispoñibilidade de auga, nutrientes, temperatura, etc.).

A biomasa pode ser extraida do ecosistema, así pois hai ecosistemas continuamente

explotados polo home, de forma que unha parte, ou a totalidade da produción, é

extraida directamente por recolección dos produtos primarios como son: plantas,

alimentos, fibras vexetais, madeira, etc., como é o caso das explotacións agrícolas.

Outras veces a explotación céntrase nos produtores secundarios, animais herbívoros

(consumidores primarios) ou carnívoros (consumidores secundarios), que é o que

acontece, coa pesca, a caza ou as actividades gandeiras. En ambos os dous casos a

extracción de materia animal ou vexetal rexuvenece e simplifica a estrutura do sistema

aumentando a taxa de renovación e diminuíndo a respiración provocando unha

simplificación do sistema.

Para manter un ecosistema explotado, é necesario que a subministración de auga e

nutrientes estea asegurada para repoñer a produción que se extrae, isto último equivale

a aumentar a taxa de renovación.

6.2.5. Clasificación dos ecosistemas

Os ecosistemas clasifícanse en:

Macroecosistema: É un sistema ecolóxico formado por un bioma que ocupa

unha rexión natural. Exemplo deste tipo de ecosistema poden ser as Sabanas

Africanas.

203

Mesoecosistema ou ecosistema propiamente dito: É aquel que ten dimensións

intermedias, un bosque, unha pradaría ou un río son os exemplos máis

característicos.

Microecosistema: É un sistema ecolóxico formado por un merotopo e a

merocenosis que nel habita. Un exemplo claro deste tipo de ecosistemas é un

madeiro caído dunha árbore morta ou unha fisura nunha rocha, onde vive certa

comunidade.

6.3. Funcionamento das poboacións na paisaxe

A paisaxe ten un funcionamento dinámico e evoluciona no tempo, debido á

importancia, dentro deste, dos elementos vivos que o configuran. Para estudar este

dinamismo desenvolvéronse diversas teorías que intentan explicalo, e poder, coñecido

isto, realizar predicións. O manexo axeitado da información previa e dos modelos

apropiados, permite unha mellor planificación da xestión e conservación das paisaxes.

6.3.1 Bioxeografía de illas

A bioxeografía de illas estuda a capacidade para soportar especies dunha mancha de

terreo, separada doutras manchas con características similares. Esta desunión entre

ecosistemas iguais, pode ser debida á interposición do mar, como nas illas oceánicas, ou

estar rodeada por ecosistemas doutro tipo, como nas illas continentais.

A teoría biogeográfica de illas emprégase para a determinación do tamaño mínimo que

debe ter un ecosistema para que se manteñan, viables no tempo, as poboacións que se

pretenden conservar. Especies que necesitan espazos amplos para cubrir as necesidades

do mínimo de individuos que aseguren a súa continuidade, necesitarán illas grandes;

acontece o contrario con especies que precisen de áreas pequenas.

Esta teoría, que no pasado recente deu lugar a arduos debates á hora da toma de

decisións sobre os tamaños que debían ter as áreas protexidas, presentándose dúas liñas

ben distintas: unha partidaria da creación de varias reservas pequenas; e a outra,

defensora da delimitación de menos reservas e pero máis grandes. Esta polémica pouco

a pouco foi perdendo forza debido a que a teoría de illas se foi substituíndo pouco a

pouco polos modelos metapoboacionais.

6.3.2 Metapoboacións

As metapoboacións, son pequenas poboacións dunha mesma especie, que se encontran

en manchas separadas entre si, e que están sometidas a eventos de extinción e

recolonización locais, así como a migracións entre elas. Asimílase a un comportamento

contaxioso na distribución dos individuos, que depende da localización dos nichos

ecolóxicos.

A dinámica do comportamento das metapoboacións está determinada por tres aspectos

principais:

1. Procesos de extinción local.

2. Movementos entre manchas.

3. Procesos de colonización.

Cando aumentan as poboacións nunha mancha determinada, os individuos poden ir a

colonizar manchas desocupadas ou a reforzar outras con poboacións pequenas. Tanto

os movementos dos individuos coma a súa supervivencia dependen en boa medida da

estrutura e dinámica da paisaxe.

A separación entre manchas e o seu tamaño determinan os procesos de migración e

extinción. Deste xeito, o comportamento das metapoboacións ten similitudes coa teoría

biogeográfica de illas, segundo a cal, a taxa de migración depende da separación entre

"illa" e "continente", e o número de especies (individuos coespecíficos no caso das

metapoboacións) acogibles, pola súa parte, do tamaño da superficie.

A diferenza, entón, entre estas dúas teorías radica en que a de illas se centra nas

comunidades en espazos dados, mentres que a metapoboacional, estuda as especies por

separado.

Os estudos das metapoboacións céntranse entón nas distancias máximas e tamaños

mínimos de manchas que sustentan unha poboación.

En ocasións, os plans de conservación fracasan porque non teñen en conta o

funcionamento e dinámica das poboacións naturais. O seu coñecemento tamén é

205

importante, porque moitas veces se deseñan plans e reservas sobredimensionar e en

lugares inapropiados, que poderían dedicarse a outras actividades máis produtivas ou

necesarias.

6.3.3. Corredores

Un papel importante no funcionamento dos ecosistemas xógano os corredores. Estes

son elementos lineais que unen distintos fragmentos da paisaxe, permitindo o mellor

intercambio de individuos e especies entre manchas.

Moitas especies realizan movementos, tanto diarios, coma estacionais, entre distintas

zonas da paisaxe. A supervivencia ligada á necesidade de realizar eses desprazamentos,

fai necesario que se teñan en conta á hora de avaliar e valorar os efectos das accións

sobre a paisaxe, debendo conservarse a conectividade ou a permeabilidade entre as

distintas áreas.

Cando nunha paisaxe se produce unha modificación que desencadee a desaparición de

corredores (incendios, concentración parceira, construcións, eliminación de vexetación,

etc.), as poboacións locais non se extinguen inmediatamente; este feito pode propiciar

que se menosprecen as consecuencias reais. Un mellor coñecemento do comportamento

e dinámica poboacional, permite mitigar e previr danos sobre aquelas especies, ou

conxunto de especies interesantes, susceptibles de diminuír a súa viabilidade tras a

afección sobre territorios presuntamente non ocupados por eles, pero que ao ser

empregados como zonas de transito e comunicación, permite que sobrevivan

poboacións, que non poderían facelo por separado.

6.3.4 Modelos poboacionais

Os modelos poboacionais foron amplamente utilizados nos estudos demográficos

durante o século XX, axustándose algúns deles con gran precisión aos patróns de

variación das poboacións.

Os modelos empregados en ecoloxía da paisaxe desenvólvense a partir da información

obtida en diversos estudos previos sobre a dinámica e o funcionamento das poboacións.

Permiten realizar predicións nas flutuacións demográficas, para ser empregados como

ferramentas para unha mellor xestión do territorio. Diferéncianse tres tipos de modelos

en función dos datos que se obteñen deles:

Modelos especializados de dinámica de poboacións.

Modelos de distribución espacial de poboacións ou individuos.

Modelos baseados nas propiedades funcionais da paisaxe.

6.3.4.1 Modelos especializados de dinámica de poboacións

Con este tipo de traballos, obtéñense datos demográficos. Son pouco habituais, xa que

se necesita gran cantidade información previa, obtida, en ocasións, ao longo de

períodos de moitos anos, e tal información non adoita estar dispoñible.

A partir dos antecedentes coñecidos de distribución, dinámica e variacións da

poboación, predise o comportamento das distintas especies no futuro, segundo se altere

o medio no que se desenvolven.

6.3.4.2 Modelos de distribución espacial de poboacións e individuos

A información que se obtén deste tipo de modelos, son densidades relativas ou datos de

presenza-ausencia. Teñen dous obxectivos primordiais:

Identificar as propiedades emerxentes das poboacións.

Identificar as estruturas ou conformacións que favorecen o desprazamento das

especies, entendendo este factor de desprazamento como esencial para a

supervivencia destas.

Adóitase traballar con individuos, estudándose a súa resposta e adaptabilidade a

distintos cambios no ámbito, para a partir de aí poder obter xeneralizacións que sirvan

de guía á hora de tomar decisións.

6.3.4.3 Modelos basados nas propiedades funcionais da paisaxe

Obtéñense estimas de conectividade e permeabilidade. Este tipo de modelos aseméllase

moito ao anterior, coa diferenza de que estes estudan a adaptabilidade das especies a

207

unhas circunstancias dadas, mentres que os anteriores estudan a variación na resposta

segundo varían as condicións.

6.4. Relacións interespecíficas e biodiversidade na paisaxe

Debido a que os individuos non viven illados na paisaxe, é necesaria a súa

contextualización dentro do ecosistema no que se desenvolven. Aparecen entón

diferentes relacións tanto entre coespecíficos, coma entre membros de distintas especies.

6.4.1 Relacións interespecíficas

As interaccións entre individuos de diferentes especies, clasifícanse en función de se o

efecto é positivo ou negativo para cada unha das especies indicadas.

Táboa 6.1 Tipos de relacións interespecíficas


Cando varias especies teñen que disputarse a explotación dun recurso, aparece unha

interferencia por competencia. Esta é máis intensa segundo sexa maior a escaseza do

recurso e se asemellen máis as necesidades dos individuos. Unha maior dispoñibilidade

de recursos, e un aumento na heteroxeneidade do medio, posibilita a supervivencia de

maior cantidade de especies con requirimentos similares. Cando isto non é así, os

mellores competidores pode arrastrar aos máis débiles á súa desaparición por exclusión

competitiva.

Algúns das consecuencias da omisión dos efectos da competencia na estrutura da paisaxe

obsérvase nas plantacións monoespecíficas. Estas, ademais de posuír pouca riqueza

paisaxística, impiden a creación de nichos diferentes, co que a competencia se intensifica,

ata a exclusión competitiva por parte dos que mellor empregan os recursos, diminuíndo

grandemente a biodiversidade.

A depredación refírese ao consumo dun organismo vivo (presa) por parte doutro

(depredador). Clasifícanse en catro clases funcionais:

Depredadores. Matan as súas presas case inmediatamente despois da súa captura

e aliméntanse de varias ao longo da súa vida. Por exemplo os grandes

carnívoros, aves rapaces, as arañas, insectos cazadores como as libélula ou as

barbantesas, etc.

Apacentadores. Aliméntanse tamén de varias presas ao longo da súa vida pero

consumen tan só pequenas partes delas, e non acostuman a provocar a súa

morte. Son os herbívoros ramoneadores, os mosquitos, etc.

Parasitos. Consumen tamén parte da presa, chamada hospedador, e non adoitan

ser mortais, pero atacan unha ou moi poucas presas, e existe unha relación moi

estreita entre parasito e hospedador.

Parasitoides. A esta categoría pertencen as etapas larvarias dun grupo de dípteros

e himenópteros. Desenvólvense no interior dos seus hóspedes, causándolles a

morte finalmente, co comezo da súa seguinte fase do ciclo vital. Estas moscas e

mosquitos supoñen preto do 25% das especies animais existentes.

Denomínase co termo de mutualismo ao vínculo que se establece entre dous ou máis

especies no que ambas as dúas obteñen un beneficio. Máis do noventa por cento dos

seres vivos establecen relacións mutualistas. Sen ir máis lonxe, as persoas mantemos

poboacións bacterianas na flora intestinal que nos axudan a realizar a dixestión.

Por último, enténdese por comensalismo, unha interacción na que un dos implicados

obtén un beneficio, mentres que o outro permanece inalterado. Por exemplo, as aves

que empregan as árbores como refuxio e para situar os seus niños sen producir ningún

tipo de ganancia nin prexuízo.

As alteracións sobre a paisaxe poden modificar as interaccións que se establecen nel

entre as distintas especies. Isto pode propiciar a aparición de efectos non esperados nin

desexados, como a eliminación de individuos que cumpran funcións importantes para o

mantemento do ecosistema.

Por exemplo, o uso indiscriminado de insecticidas para rematar con certas pragas,

diminúe ostensiblemente as poboacións doutros hexápodos, entre eles algúns que

cumpren funcións fundamentais, como a que realizan os polinizadores.

209

Tamén xorden problemas derivados da fragmentación de hábitats. A fragmentación,

ademais de dificultar a supervivencia daquelas especies que precisan de maiores

extensións, aumenta o efecto de bordo. O bordo refírese á zona de transición entre

ecosistemas adxacentes. O seu efecto alude á maior presión depredadora que se dá

nestas zonas. Auméntase a incidencia de ramoneadores sobre a vexetación, e dos

carnívoros sobre as súas presas. Isto comporta a regresión das manchas e a súa

deterioración.

6.4.2. Biodiversidade

A biodiversidade é un termo bastante popular e de notable relevancia dende hai un

tempo, concretamente dende os preparativos da Conferencia de Río de Janeiro de

1992. Por biodiversidade enténdese a todos os organismos que viven nun determinado

ecosistema con todas as súas formas e niveis de organización.

Refírese polo tanto, non só ás especies animais e vexetais, coa súa abundancia relativa,

senón a todos os organismos vivos e aos seus distintos graos de organización, dende a

súa variabilidade xenética ata a riqueza para diferentes niveis taxonómicos.

Pódese estudar, entón, segundo diversos chanzos xerárquicos, dende o xene ata a

paisaxe. Isto significa, que a conservación da riqueza e calidade paisaxística implica a

conservación da biodiversidade.

A presión exercida nas últimas décadas sobre o medio por parte do ser humano,

transformou profundamente as paisaxes, deteriorándoos, coa conseguinte diminución de

riqueza biolóxica. Por iso, faise necesaria a xestión axeitada dos ámbitos con elevados

valores naturais, para evitar que se siga producindo a depauperación dos ecosistemas.

Con iso non se debe obviar a importancia, dentro da valoración das paisaxes, de

aspectos culturais, históricos e sociais.

Distintos mecanismos xenéticos, baixo a presión dos axentes evolutivos (interaccións

inter e intraespecíficas, condicións xeográficas e climáticas, etc.), rexeron a evolución e

diferenciación das especies, coa conseguinte aparición de diversidade biolóxica. Ao

observar as especies presentes en cada momento e lugar determinado, pode encontrarse

distinto número de especies presentes, así como, determinadas proporcións na

abundancia dos seus espécimes. A diversidade, entón, como case todos os procesos

naturais, evoluciona e varía no tempo.

É de vital importancia a biodiversidade para o home dende moitos puntos de vista,

tanto no ámbito económico, xa que proporciona recursos para a industria e outras

actividades humanas, como no ecolóxico, ao desempeñar un papel moi importante no

mantemento de moitos procesos vitais para os ecosistemas como a produción e o ciclo

de nutrientes.

O 29 de Decembro de 1993 entrou en vigor en España o Convenio sobre Diversidade

Biolóxica cuxa finalidade é a conservación da biodiversidade ou variedade de formas de

vida que existen sobre a terra, velando polo uso racional dos recursos biolóxicos, en

beneficio das xeracións presentes e futuras. Ademais, a conservación da biodiversidade

converteuse, tamén, nun dos principios básicos do desenvolvemento sostible debido a

que moitas sociedades chegaron a un nivel de desenvolvemento e explotación dos

recursos naturais que ameaza a súa viabilidade e supervivencia.

Actualmente, España elaborou unha estratexia nacional, materializada nun programa ou

plan de conservación e uso sostible que establece un marco xeral para a política nacional

de conservación e uso sostible da diversidade biolóxica, na que identifica os seus

compoñentes máis relevantes, diagnostica a súa situación e indica as actuacións e

medidas necesarias para o seu uso e conservación. Esta estratexia nacional analízase en

plans sectoriais e programas específicos, a cargo da Secretaría de Medio e Vivenda como

responsable da coordinación ambiental en colaboración co Ministerio de Agricultura,

Pesca e Alimentación.

Esta estratexia recoñece os seguintes puntos:

A conservación da diversidade biolóxica xera importantes beneficios ambientais,

económicos, culturais, sociais e científicos.

É necesario un maior coñecemento e unha mellor comprensión da diversidade

biolóxica en España.

É preciso reforzar actuacións e mellorar políticas, prácticas e actitudes para

garantir a conservación e o uso sostible da diversidade biolóxica.

A estratexia española considera os seguintes principios:

1. A prioridade básica é conservar a diversidade biolóxica no seu medio natural,

sendo a conservación ex-situ complementaria e nunca substitutoria.

211

2. A falta de coñecemento na materia, lonxe de ser unha escusa para pospoñer

accións en aspectos de conservación e uso sostible da diversidade biolóxica,

constitúe un estímulo para emprender accións a través da execución dos plans

sectoriais, e para afondar na investigación, sistematización e divulgación de

novos coñecementos.

3. Para evitar a redución significativa ou perda da diversidade biolóxica débese

actuar abordando as causas na súa orixe. Non obstante, a corrección das

alteracións existentes no medio natural e a recuperación dos compoñentes

degradados, forman parte consubstancial desta acción.

4. A acción e o compromiso da sociedade en xeral é imprescindible para lograr

unha conservación eficaz da nosa diversidade biolóxica. As Administracións

públicas teñen unha clara responsabilidade nesta materia, que ha de ser

complementada mediante a cooperación e participación activa de todos os

sectores sociais.

5. Os beneficios xerados polo uso dos recursos biolóxicos deben ser distribuídos de

forma equitativa e transparente entre todos os axentes implicados.

6. Os plans e programas de acción en materia de conservación e uso sostible da

diversidade biolóxica do territorio español, deberán considerar as accións

emprendidas a nivel internacional, en particular as dos países do noso ámbito

xeográfico e político inmediato.

7. É primordial para a conservación da diversidade biolóxica o establecemento dun

sistema adecuado de áreas protexidas coherente e representativo da riqueza

biolóxica e sociocultural. Iso non ha de restar importancia ao mantemento da

biodiversidade fóra do sistema de áreas protexidas.

8. A utilización dunha determinada especie non debe reducir o uso potencial desta

a longo prazo. Así mesmo, este uso debe ser compatible co mantemento dos

ecosistemas dos que forma parte e non debe reducir a viabilidade das outras

especies coas que convive.

Para acadar a finalidade que se propón na estratexia, a cal non é outra que “a

conservación e o uso sostible da diversidade biolóxica e o mantemento dos procesos

ecolóxicos”, perfilaronse primeiro os seguintes obxectivos:

Incorporar os principios de conservación e uso sostible da biodiversidade ás

actividades e procesos económicos sectoriais e intersectoriais.

Integrar dun modo eficaz a conservación de diversidade biolóxica na

planificación e a xestión dos recursos naturais, creando as condicións e os

mecanismos necesarios para iso.

Lograr o compromiso das institucións públicas e dos axentes sociais na

consecución do fin último desta Estratexia, mediante unha cooperación activa

entre todas as partes implicadas.

Fomentar o coñecemento e conciencia cidadá para fortalecer o compromiso

social dirixido a conservar a biodiversidade e promover o seu uso sostible.

Impulsar unha activa cooperación internacional neste ámbito mediante

programas bilaterais e multilaterais.

Os principios e obxectivos enumerados anteriormente encóntranse presentes en "a

Estratexia Nacional para a Conservación e o Uso Sostible da Diversidade Biolóxica"

publicado polo Ministerio de Obras Públicas, Transportes e Medio.

6.4.2.1. Perda de biodiversidade

As accións que supuxeron unha maior degradación das paisaxes, coa conseguinte

redución de biodiversidade, son as seguintes:

A sobreexplotación dos recursos naturais.

A destrución de hábitats.

Introdución de especies exóticas.

A contaminación.

Cando non se produce un manexo racional dos recursos naturais, extraéndoos nun grao

superior á súa taxa de renovación, provócase unha rápida redución da diversidade, ao

extraerse as fontes que tamén empregan outros seres vivos.

Un exemplo desta sobreexplotación podería ser a extracción agresiva de madeira dos

montes. Cando esta se leva a cabo sobre extensións demasiado amplas, moitas especies

que se alimentaban e se refuxiaban baixo as árbores retiradas, ven minguadas

drasticamente as súas posibilidades de supervivencia. Isto poderíase evitar planificando

dun modo racional a saca de madeira dos montes; de paso diminúense as perdas de

calidade visual derivadas da talla masiva.

213

Por outra parte, o aumento da poboación, unido ao desenvolvemento industrial,

demanda o emprego de maiores superficies de terra. Estas serán utilizadas como chan

agrícola, urbanístico e industrial. A destrución de hábitats é unha consecuencia directa

desta expansión das actividades humanas.

Moitas veces, esta redución da biodiversidade, non se debe tanto ao emprego de

espazos naturais para outras actividades, senón a un cambio no xeito de explotación do

territorio.

Obsérvase isto, por exemplo, na intensificación das explotacións agrícolas. As parcelas

agrarias tradicionais posúen valores maiores de biodiversidade e de variedade de

hábitats, ademais de deter un maior valor cultural e tradicional, que os cultivos

intensivos. A plantación sobre grandes superficies do mesmo tipo de vexetais, comporta

unha homoxeneización do medio, non posibilitando a presenza de nichos ecolóxicos

distintos, nin a riqueza específica asociada a estes. O mesmo acontece cando se realizan

grandes repoboacións de montes, con cultivos monoespecíficos.

Tamén se empobrece a biodiversidade cando se fonden parcelas agrícolas. Nos bordos

das hortas, mantéñense remanentes de gran cantidade de plantas. Cando se xuntan as

terras, como consecuencia da concentración parceira, elimínanse estes microhábitats, que

son sustento de gran cantidade de especies distintas, adaptadas a este tipo de

configuración do territorio.

A introdución de especies exóticas provoca a exclusión competitiva de especies locais.

Ao ter evolucionado o ecosistema en presenza das formas autóctonas, moitas especies

non son capaces de sobrevivir baixo as novas condicións que impoñen os novos

individuos.

Normalmente estas especies exóticas introdúcense para a súa explotación ou uso, pero,

en ocasións, escapan ao control e esténdense máis alá da superficie na cal se estaban a

xestionar.

Un claro exemplo é a Cortaderia selloana, máis coñecida como herba da Pampa ou cola

de raposo; esta é unha gramínea con aspecto de plumeiro que se introduciu con función

ornamental. Nos últimos tempos, as súas poboacións, ausentes de competidores

naturais, disparáronse e comeza a crear serios problemas por invasión de nichos

ocupados por outras especies vexetais.

A contaminación pola súa banda, cando non produce a morte directa dos individuos

por intoxicación, ou pola intoxicación doutras especies indispensables para cumprir o

seu ciclo vital, provoca a diminución da fitness e un grande estrés. Isto leva consigo que

os organismos sexan moito máis vulnerables fronte a outros axentes agresivos.

O declive de gran parte dos bosques europeos, débese á chuvia ácida derivada das

actividades industriais que emiten sulfuros ou óxidos de nitróxeno. Este evento diminúe

a súa fortaleza en tal medida, que diminúe a súa resistencia fronte a condicións que

anteriormente non se supoñían graves, como secas estivais, pragas, enfermidades, etc.

Outro exemplo aparece na virulencia e dano que provocan algunhas especies de fungos,

como a Armillaria sp, sobre especies arbóreas que non eran anteriormente afectadas

pola súa presenza. A causa está na contaminación atmosférica e dos chans que volve ás

árbores máis vulnerables.

Outros factores que afectan á biodiversidade son o abandono de terras e os incendios.

O abandono de terras prodúcese cando diminúe a presión agrícola sobre o territorio.

Pode ser un abandono total, parcial, ou unha diminución na intensidade. As

consecuencias dependerán das condicións iniciais da paisaxe e da sucesión vexetal (vide

infra).

Poderíase pensar que o cesamento das actividades agropecuarias nunha zona dada,

provoca o aumento da diversidade e da riqueza nese terreo, pero non sempre é así.

Moitas especies evolucionaron durante séculos coa presenza do home e as súas

actividades actuando como un factor máis. A remisión na presión antrópica, significa

moitas veces, a desaparición de fontes de alimentación indispensables. Isto é ben sabido

para algunhas aves cinexéticas, que viron minguadas as súas poboacións ao desaparecer

sementeiras de gramíneas na súa área de dispersión, que constituían un elemento de

grande importancia na súa dieta.

As parcelas agrícolas, en moitos casos, supoñen tamén un freo á propagación dos

incendios. Cando son abandonadas, cárganse de maleza e combustible, favorecendo a

rápida expansión das chamas.

Os incendios modifican o mosaico da paisaxe. Asolan espazos vegetados, provocando o

comezo de novas sucesións vexetais. Os incendios, son, en moitas rexións, debido á súa

intensidade e frecuencia, un axente máis de presión evolutiva. Nestas zonas, as

comunidades vivas están fortemente adaptadas ao medio no que viven, despois de

215

desenvolver estratexias vinculadas á presenza das chamas. Así moitas especies de

pináceas, precisan temperaturas superiores aos 50ºC para a apertura das súas piñas e a

súa posterior xerminación.

As pequenas perturbacións fragmentan a paisaxe, para seguidamente ser absorbidas,

aumentándose a heteroxeneidade espacial. Cando estas perturbacións son persistentes

ou graves, este efecto produce un empobrecemento, que nalgúns casos é dificilmente

recuperable. Isto obsérvase tras grandes lumes, que adoitan ir acompañados de fortes

procesos erosivos, debido á falta de cuberta vexetal impedindo o arrastre de chan pola

chuvia ou o vento.

A Propagación do lume está condicionada pola heteroxeneidade e a xeometría da

paisaxe. O abandono de terras agrarias, ou o mal estado de limpeza dos montes,

acumulan maleza e outros combustibles que impulsan a difusión dos incendios.

Concretando un pouco, pódense dividir as distintas actuacións que derivan nunha perda

de biodiversidade en función dos diferentes sectores, segundo o seguinte listado:

1. Comportamentos humanos.

Cultura social excluínte dos valores naturais.

Hábitos de consumo non respectuosos coa conservación dos recursos vivos.

Pautas de comportamento non compatibles ou insolidarias co Medio.

2. Planificación Territorial.

Cambios irreversibles do uso do chan.

Fragmentación, modificación e destrución de ecosistemas.

Fenómenos de concentración ou aglomeración humana.

Construción de infraestruturas de impacto negativo.

3. Sector Industrial.

Sobreexplotación dos recursos biolóxicos.

Contaminación de chans, auga e atmosfera.

Modificación e destrución de ecosistemas.

Fenómenos de construción industrial e aglomeración humana.

Sobreexplotación de recursos abióticos.

Instalación de infraestruturas de impacto negativo.

4. Sector Agrario.

Sobreexplotación de recursos biolóxicos.


Modificación de usos do chan e prácticas agrícolas.

Despoboamento rural.

Modificación e destrución de ecosistemas.

Erosión de chans.

Intensificación dos procesos de produción agrícola.

5. Sector Pesqueiro.

Destrución e modificación de ambientes litorais.

Contaminación de augas costeiras.

Sobreexplotación de recursos pesqueiros e captura accidental de especies

ameazadas.

Introdución de especies accidental ou intencionalmente de especies exóticas na

Acuicultura.

6. Sector Comercial.

Desequilibrios entre a produción e demanda de recursos naturais.

Comercio de especies ameazadas.

Importación de variedades foráneas.

7. Sector Cinexético.

Sobreexplotación de recursos venatorios.

Subexplotación dos recursos venatorios.

Furtivismo.

Lazos, cepos, velenos, trampas non selectivas, barreiras artificiais.

Introdución de especies exóticas.

8. Sector Turístico.


Creación de barreiras artificiais.

Urbanización sobre espazos naturais.

Non respectar as tradicións culturais.

Utilización desmesurada de produtos de limpeza.

217

Non facer separación selectiva.

Os procesos e actividades sectoriais están interrelacionadas de modo que os efectos de

cada un se suman aos dos demais; isto é o que se coñece como efectos sinérxicos, de aí a

necesidade de incluír principios de conservación e uso sostible nos plans sectoriais, así

como, a coordinación entre eles para minimizar os impactos negativos. Xeralmente, os

devanditos efectos son de difícil avaliación e cuantificación económica, polo que xorde

unha ciencia encargada disto utilizando outros medios.

A cuantificación numérica da biodiversidade nun ecosistema pódese realizar mediante

cuantificación total do número de especies, referíndoo á súa superficie ou á área de

mostraxe. Na maior parte dos ecosistemas terrestres a relación entre o número de

especies presentes e a superficie mostrada presenta un patrón característico.

Normalmente, esta medición lévase cabo mediante o estudo de parcelas dun tamaño

determinado, en función do grupo taxonómico estudado. Precédese ao conteo das

especies presentes en sucesivas parcelas, ata que non se encontran novas especies aínda

que se aumente a área mostrada. Mediante procedementos matemáticos, extrapólase a

toda a poboación o número total de especies estimada e determínase a área mínima de

mostraxe.

Unha segunda forma de considerar a diversidade dun ecosistema é, tendo en conta

ademais do número de especies, o número de individuos presentes en cada unha delas.

Para unha maior exactitude adóitanse utilizar índices de diversidade que definan a

estrutura específica da fitocenose e/ou de zoocenosis. Os índices de diversidade máis

utilizados son:

6.5. Sucesión vexetal

Co termo sucesión vexetal referímonos ao proceso de cambio progresivo que se dá nun

ámbito natural, no cal, as distintas comunidades vexetais, animais e microbianas, son

substituídas por outras consecutivamente. É un dos eventos acontecidos nos ámbitos

naturais de maior importancia. O seu coñecemento permite diminuír os erros posibles á

hora de decidir que especies plantar nunha zona e momento dado, aumentando o

rendemento e viabilidade dos repoboacións.

Cando se intervén sobre a paisaxe, débese considerar a evolución das comunidades que

o conforman. Os estudos elaborados para a determinación do impacto producido por

unha acción, non se deben formular segundo o cambio respecto a un momento dado,

senón entendendo o dinamismo do ámbito. Por iso, débense comparar as situacións

derivadas de cada unha das posibles solucións a un problema, coa situación esperada

unha vez o terreo estudado tivese progresado sen intervención antrópica. O

coñecemento dos mecanismos de sucesión vexetal preséntase entón indispensable para

poder realizar predicións sobre ámbitos naturais, e minimizar así, os efectos negativos

producidos por actuacións indebidas.

Así mesmo, débense considerar os patróns sucesionais para cada rexión cando se

pretenda formular correctamente as accións a realizar para a recuperación dunha

paisaxe. Con isto evítase incorrer en erros á hora de deseñar plantacións, que poden ser

inviables segundo as circunstancias presentes nese momento, aínda sendo a vexetación

típica da zona.

Existen diversas teorías que intentan explicar os distintos procesos que provocan este

evento de substitución entre si das comunidades vivas. Independentemente da teoría

consultada, existen unha serie de nocións e procesos aceptados xenericamente, que

permiten explicar o concepto de sucesión vexetal, que serán os aquí referidos.

Débese diferenciar entre dous tipos de sucesións, a primaria e a secundaria:

A sucesión primaria prodúcese en ambientes carentes de materia orgánica e que

non foron alterados previamente por organismos vivos. Nesta etapa prodúcese a

degradación da rocha nai e a conseguinte formación de chan. É de moi longa

duración, necesitándose séculos para poder ser apreciada.

219

A sucesión secundaria desenvólvese sobre superficies xa modificadas con

anterioridade por seres vivos, e con presenza dun substrato edáfico sobre o que

asentarse as distintas comunidades.

Este tipo de sucesión (a secundaria) é a que resulta de maior interese e a que non se

debe omitir no momento de tomar decisións sobre como levar a cabo as diversas

actividades. Pola súa banda, a sucesión primaria é omisible xa que sobre un substrato

rochoso, se deberá ter en conta, dende o punto de vista paisaxístico, a calidade deste

per se, e non polas posibilidades que ofrece para acoller poboacións de organismos que

o alteren, xa que se necesitan períodos moi longos para observar os cambios

producidos.

6.5.1. Liñas sucesionais

As liñas sucesionais refírense aos patróns de evolución temporal que se producen nun

lugar determinado. A partir dunha situación inicial, van superpoñéndose e

suplantándose as distintas agrupacións vexetais e animais, aproximándose a un patrón

establecido para cada zona. Coñecendo o pasado natural dunha rexión dada, e as

condicións climáticas e edáficas, pódese determinar a liña sucesional que se dará nela, a

partir dunha situación inicial.

As agrupacións de especies que determinan un tipo de formación vexetal e que se van

suplantando progresivamente, denomínanse series ou seres. Así, unha sere é cada un dos

estados que aparecen dentro da secuencia sucesional. A sere final, á cal tende todo o

proceso denomínase vexetación climácico ou vexetación clímax.

Unha liña sucesional típica contén as seguintes seres:

Rocha máis ou menos consistente.

Líquenes e mofos.

Herbáceas anuais.

Herbáceas vivaces.

Matogueira heliófila.

Arbustos.

Formacións arbóreas con especies heliófilas.

Formacións arbóreas climácico sustentadas sobre un chan maduro.

As dúas primeiras etapas indicadas, correspóndense coa sucesión primaria. O resto,

configuran a secuencia que se adoita dar en chans que foron alterados por unha

perturbación que eliminou a vexetación, ou sobre terreos agrícolas abandonados.

6.5.2. Mecanismos de sucesión

Os mecanismos de sucesión son procesos ou interaccións que se establecen entre os

distintos conxuntos de individuos e que provocan a eliminación total ou parcial de un

deles, para o asentamento do outro.

Entre os máis importantes destacan:

Colonización: Consta de dous compoñentes: invasión, e colonización

propiamente dita. A invasión refírese á chegada ata a zona estudada dos

distintos individuos. A colonización depende da supervivencia e instalación no

lugar destas especies invasoras. Para dous terreos cunha taxa de invasión similar,

a colonización será maior naquel que sexa máis fértil, pois posibilitará que se

asenten un maior número de individuos. Plantas especializadas na colonización,

adoitan producir gran cantidade de sementes para favorecer a súa dispersión, e

crecen rapidamente, pero non acostuman a ser boas competidoras, co que son

desprazadas nun breve espazo de tempo por outros vexetais da seguinte serie.

Tras a colonización vanse producindo unha serie de alteracións das características

físicas do ecosistema. Estas alteracións inclúen a formación e retención de chan,

aumento da presenza de materia orgánica sobre o mesmo, acumulación de

nutrientes e variación das características do chan (pH, cor, granulometría,

textura, etc.), diminución da insolación debido á sombra producida polas

plantas, aumento da protección fronte ao vento, etc. Deste modo, xa sexa tras o

proceso de sucesión primaria, ou tras unha recolonización dun espazo, do cal se

eliminou a vexetación; a modificación das condicións do medio, propicia a

aparición de novas especies favorecidas pola nova situación, que desprazan ás

presentes ata ese momento.

Este proceso de desprazamento lévase a cabo por medio de mecanismos de

exclusión que inclúen a antibiose, a autotoxicidade e a competencia. A antibiose

refírese á produción, por parte dunha especie, de substancias químicas que son

tóxicas ou prexudiciais para outras especies; no caso de vexetais fálase de

221

fototoxicidad. A autotoxicidade é o efecto negativo que xorde tras a

acumulación do exceso de substancias fitotóxicas, que acaban por impedir a

proliferación da propia especie que as produce.

É moi importante o coñecemento destes mecanismos de sucesión. Débese comprender,

que no proceso de sucesión vexetal, se dan unha serie de pasos que non se deben

obviar, cando se quere levar a cabo accións que modifiquen a paisaxe. Por iso, cando se

pretende realizar unha recuperación dunha paisaxe mediante un repoboación, é

necesario respectar todo o proceso de desprazamento de especies e, sobre todo, de

modificación das condicións físicas e microclimáticas. Se isto non se ten en conta, é moi

probable que a plantación non teña éxito.

Por exemplo, cando se pretende a recuperación dun terreo degradado, é importante ter

en consideración as distintas etapas serales que se dan nesa rexión. Por iso, en ocasións

preténdese implantar directamente a vexetación climácico, cando as condicións non son

propicias, avocando a plantación ao seu fracaso. Isto débese a que a vexetación

climácico, para o seu desenvolvemento, precisa dunhas condicións específicas, que

veñen proporcionadas polas etapas serales previas, como son a formación e retención

de chan, a protección fronte ao vento ou ao exceso de insolación, etc.

6.6. Fluxos bioxeoquímicos da paisaxe

A análise dos fluxos de minerais e nutrientes non se adoitan incluír nos estudos de

paisaxe, aínda que o coñecemento das súas pautas de distribución e de reciclado pode

ser moi importante á hora de tomar decisións sobre cal é a mellor solución, de entre as

posibles, a un problema.

Resultan de grande importancia, tanto as transferencias de nutrientes e os seus ciclos a

través do medio, coma os problemas que poden derivarse desta mobilidade. Unha

modificación nos fluxos dalgúns elementos, poden producir alteracións nocivas, como

os procesos de eutrofización, provocados polas achegas excesivas de nutrientes,

especialmente de fósforo e nitróxeno, ás augas.

O ciclo de nutrientes na paisaxe consta de distintas etapas, a primeira delas é a entrada

dos nutrientes no ecosistema. Este ingreso débese a distintos acontecementos, como son

a meteorización da rocha nai, a fixación biolóxica de nitróxeno, as achegas atmosféricas,

a entrada de materia orgánica alóctona (M.O.A.), etc. Posteriormente circulan polo

medio a través da absorción radicular por parte das plantas, a retranslocación, o

desfronde, a descomposición, e outros procesos edáficos. Finalmente, os procesos nos

que se produce unha perda de nutrientes do ecosistema, inclúen a lixiviación, a

escorrentía, a emisión de gases e aerosois, a extracción e explotación de recursos, etc.

Pódese dividir todo o ciclo en dous, diferenciándose entre ciclo externo, que comprende

as entradas e saídas do ecosistema e ciclo interno que se refire aos movementos entre as

plantas e o chan. O ciclo interno supón a maior parte do transito nas paisaxes naturais e

seminaturais, constituíndo sistemas relativamente pechados. En paisaxes rurais e forestais,

dáse unha maior achega e retirada de materiais, sendo, as emendas en sistemas agrícolas,

de grande importancia, polas implicacións que teñen en procesos ulteriores como a

eutrofización. Pola súa banda as explotacións forestais mal xestionadas, con sacas de

madeira desmedidas, sitúan a perda de nutrientes por enriba das achegas.

Así, cando se realizan extraccións de madeira, a eliminación de nutrientes pode

aumentar en máis dun 160% se se retiran tamén as raíces, mentres que a achega en

madeira é moito menor desa cantidade.

A época do ano en que se realiza a curta tamén é clave, pois se se realiza na etapa de

dormancia das árbores, a maioría dos minerais foron recirculados cara ás raíces e

almacenados nelas, diminuíndose ostensiblemente as perdas.

A maior parte dos estudos sobre entradas e saídas de nutrientes en sistemas naturais,

semi-naturais e rurais, indican que hai unha maior entrada de nutrientes que de saídas,

non sendo así para outros elementos que non están implicados na nutrición das plantas,

como pode ser o cloro, cuxas saídas e entradas coinciden.

Isto supón que hai rexións implicadas na retención, denominadas zonas tampón. O

mantemento destes elementos encargados da acumulación, resulta de vital importancia

para a conservación, o vigor, e a capacidade de rexeneración a longo prazo dos

ecosistemas, e con iso, das paisaxes que configuran; ademais de contribuír a diminuír a

eutrofización das augas próximas.

223

6.6.1 Eutrofización

O proceso de eutrofización aparece cando as augas se enriquecen en nutrientes. Isto,

que podería parecer beneficioso á primeira vista, ten consecuencias negativas. Acontece,

que aumentan considerablemente a abundancia de plantas e outros organismos, sobre

todo algas e fitoplancto, que poden proliferar en tal cantidade, que impidan o paso da

luz, imposibilitando o crecemento de individuos fotosintéticos de zonas máis profundas.

Así mesmo, tras morrer, enchen a auga de materia orgánica. Esta materia podrécese,

provocando un crecemento desmesurado das poboacións bacterianas, consumíndose no

proceso de descomposición, gran cantidade de osíxeno. Os peixes e outros seres vivos

acuáticos, non poden respirar e falecen, ademais de xerarse malos olores, e coloracións

impropias.

Os compostos de maior incidencia na eutrofización son os nitratos e os fosfatos. Na

maioría das ocasións son substancias limitantes para o crecemento e desenvolvemento

dos seres vivos en ecosistemas acuáticos, pero, nas últimas décadas, as súas

concentracións, en moitas partes, disparáronse.

6.6.1.1 Fontes de eutrofización

A eutrofización é un proceso natural que se vai producindo lentamente en todos os

lagos do mundo. A súa incidencia negativa débese á súa aceleración desmedida debido a

actividades antrópicas.

Calcúlase que no medio natural, en torno ao 30% do Nitróxeno que chega ás augas

procede da chuvia, mentres que a maioría do Fósforo provén dos terreos inmediatos a

lagos e ríos. Ademais os nitratos poden converterse en NOx, que son fontes de chuvia

ácida.

As verteduras humanas, converten un proceso natural, nun grave problema de

contaminación. As principais fontes de orixe antrópica son:

As verteduras urbanas, que levan deterxentes e refugallos orgánicos nas augas

fecais.

As verteduras gandeiras e agrícolas, sobre todo os procedentes da fertilización.

Tamén por refugallos orgánicos e outros residuos ricos en fosfatos e nitratos.

6.6.1.2 Redución da eutrofización

O máis eficaz para loitar contra este tipo de contaminación é diminuír a cantidade de

fosfatos e nitratos. Isto conséguese mediante a actuación conxunta sobre distintos

procesos:

Emprego de deterxentes con baixa proporción de fosfatos, e racionalización do

seu uso.

Reducir o emprego de aboamentos nos campos, usando os refugallos agrícolas e

gandeiros como fertilizantes, realizando as verteduras de forma controlada e dun

modo máis eficiente, de maneira que non se estendan máis alá da superficie que

se desexa aboar, etc.

Tratar as augas residuais en EDAR (Estación Depuradora de Augas Residuais) que

inclúan tratamentos biolóxicos e químicos que eliminen fosfatos, nitratos e

materia orgánica.

Almacenar axeitadamente o esterco que se usa en agricultura.

Cambiar as prácticas de cultivo a outras menos contaminantes. Así, por exemplo,

atrasar o arado e a preparación dos campos para o cultivo ata a primavera e

plantar os cultivos de cereal en outono asegura ter cubertas as terras con

vexetación durante o inverno co que se reduce a erosión.

Reducir as emisións de NOx e amoníaco.

6.6.1.3 Zonas tampón

A natureza existen estruturas que realizan funcións de filtrado da contaminación que se

dirixe cara aos cursos dá auga. Os nutrientes que producirían a eutrofización son retidos

por barreiras vexetais, absorbéndoos polo seu sistema radical, actuando como

impedimento físico ao paso de materia orgánica en forma de litter.

As formacións vexetais que levan a cabo esta función tamponadora adoitan ser sebes,

vexetación de bordos de terreos, e, sobre todo, os bosques de ribeira.

Os bosques de ribeira son formacións típicas das marxes dos cursos de auga. Son especies

con grandes esixencias hídricas e que adoitan crear ecosistemas distintos aos do ámbito

no que se desenvolven. Cando a auga circulante, cargada de nitróxeno, circula a través

225

deles, as concentracións de nitratos diminúen ostensiblemente. Tamén actúan como

barreiras físicas retendo sedimentos e dificultando o seu paso.

Cando se realizan accións sobre a paisaxe en zonas próximas a ríos, regatos, lagos, etc.,

non se debe esquecer que a degradación da calidade da auga é un dos maiores

problemas a nivel planetario. Faise necesario, entón, respectar as formacións ribeirás e

regular as actividades de tal forma que se eviten problemas por contaminación ou de

eutrofización.

7 Estudo da paisaxe 7.1. Introdución 7.2 Percepción da paisaxe 7.2.1. Visibilidade 7.2.2. Concas visuais e intervisibilidade 7.2.3. Características visuais básicas 7.3. Calidade visual e fraxilidade da paisaxe 7.3.1. Calidade visual 7.3.2. Métodos de valoración da calidade visual 7.3.3. Fraxilidade visual 7.4. Metodoloxía xeral dos estudos de paisaxe 7.4.1. Introdución. O método científico 7.4.2. Metodoloxía xeral para os estudos de paisaxe 7.4.3. Condicións xerais para a realización dos estudos de paisaxe

227

7.1. Introdución

Cando se estuda unha paisaxe, débese entender que nos estamos a referir a unha área

xeográfica tal e como é percibida polo home.

Entón, trátase primeiro de delimitar a área percibida e, reciprocamente, a visibilidade da

área. É dicir, por unha parte, definir que zona é a observada dende un punto

determinado, para, a partir de aí, poder saber se as accións realizadas nalgún lugar dese

territorio van ser vistas ou non, dende esa posición. E por outra parte, precisar dende

que partes do ámbito é visualizado un elemento ou sección.

Establécense así os límites xeográficos para o estudo da paisaxe. Dentro desta

demarcación, débense determinar as calidades e características visuais básicas que o

definen, para, posteriormente, poder analizar a súa calidade visual e a súa fraxilidade.

7.2 Percepción da paisaxe

Todo o proceso de percepción se pode entender como un evento de comunicación

entre a paisaxe, que actuaría como emisor, e o observador que sería o receptor; e

dependente do medio de transmisión, que está limitado pola visibilidade.

229

Posteriormente prodúcese, por parte do espectador a interpretación da mensaxe, a cal

depende de diversos factores socioculturais.

Figura 7.1. Esquema percepción e interpretación da paisaxe


7.2.1 Visibilidade

A visibilidade é a capacidade de ver obxectos a unha determinada distancia. Depende de

varios factores que a afectan e modifican:

Distancia

A calidade da percepción visual diminúe cando aumenta a distancia, isto débese a:

As cores vólvense máis pálidas e menos brillantes tendendo a tons azulados, e

destacando as cores claras sobre os escuros.

As liñas da paisaxe esváense.

A textura perde contraste e o gran faise máis fino.

Sabendo isto, estúdase a calidade da percepción da paisaxe en función da distancia,

determinándose cual é a que marca o límite, a partir do cal, a análise de visibilidade non

achega información útil.

Esta distancia depende das condicións particulares de cada lugar e en cada momento.

Non é igual para un lugar dado, dependendo das condicións atmosféricas e da claridade

segundo a hora do día, ademais de influír as características texturales, de tamaño, e de

coloración dos obxectos.

Os límites arbitrarios que se utilizan para definir a distancia, varían amplamente,

establecéndose para España en torno aos 1000 e 1300 metros o albor a partir do cal os

obxectos non son percibidos; e os 500 metros como raio dentro do cal os obxectos son

advertidos con detalle, espazo coñecido tamén como ámbito inmediato.

Curvatura da terra e refracción da luz

Nun terreo chairo, como por exemplo o mar, se aprecia doadamente unha liña de

horizonte a partir da cal non se pode continuar a observación, porque toda a extensión

tras ela non está visible. Isto é debido á curvatura da terra.

Os elementos da paisaxe redúcense en altura segundo a seguinte fórmula:

h =C² / 2R

Sendo:

h= é a redución de altura de obxecto,

C= a distancia entre o obxecto e o observador,

R= é o radio medio da terra, que toma o valor de 6368 Km.

A refracción dos raios da luz na atmosfera, pola súa banda, inflúe directamente sobre os

elementos da paisaxe dando unha sensación de aumento en altura. A refracción

depende da distancia entre observador e obxecto e das condicións atmosféricas.

A variación en altura do obxecto obtense mediante a fórmula seguinte:

h1 = K C² / R

Sendo:

h1= o aumento aparente en altura,

C= a distancia entre o obxecto e o observador,

K= o coeficiente de refracción que é función das condicións locais atmosféricas e

é adimensional. Soe aceptarse como K=0.07 para España.

231

Se xuntamos as dúas ecuacións, podemos obter un valor aproximado da redución

efectiva en altura:

h- h1 = C² / 2R (1-2k)

Esta redución, que pode parecer irrelevante, cobra gran valor cando se traballa a gran

escala, como soe suceder nos estudios de paisaxismo.

Ángulo sólido e factor de posición

Estes dous conceptos estúdanse para caracterizar a ocultación que fai da paisaxe un

obxecto situado no campo de visión.

Se se situase o observador no centro dunha esfera, o ángulo sólido alude ao cono visual

que un elemento apantallar. Este ángulo será maior para un mesmo obxecto, canto máis

próximo estea, empregándose, para referirse a este evento, o termo de factor de

posición.

En ocasións, emprégase a área de intrusión en lugar dos vocábulos anteriores,

estudándose a paisaxe como unha representación plana entorno ao punto de

observación, en vez de como unha circunferencia.

Condicións atmosféricas

As condicións atmosféricas, inflúen directamente sobre a luz, provocando a súa

difracción, e modificando a súa incidencia sobre os elementos. Condiciona así, o grao de

visibilidade dos obxectos e a súa nitidez.

A nebulosidade reduce a intensidade das tonalidades, predominando as cores escuras e

diminuíndo o brillo. Debido a isto, as liñas e contornos perden definición, o cal,

provoca á súa vez, a redución do contraste dentro dos obxectos e entre eles.

Tamén a presenza de neve ou xeo alteran a percepción, xa que agudizan a xeometría

das formas. As liñas e arestas gañan forza, aumenta a luminosidade debido á reflexión

da luz sobre os obxectos cubertos, e a textura adquire unha maior regularidade,

focalizando se a atención sobre os elementos da paisaxe que non foron ocultos pola

neve.

Pola súa banda, a néboa, dependendo da súa espesura, pode chegar a imposibilitar por

completo a visualización das distintas paraxes.

Posición e mobilidade do observador

Segundo varíe a posición do observador, varían tamén as zonas do ámbito visibles.

Tamén inflúe na percepción, a posición respecto da paisaxe e dos obxectos. A

apreciación que se teña destes, depende en boa medida da situación segundo o plano

vertical.

Así, unha posición ínfera fai que as formas semellen maiores e se tende a acrecentar o

grao de dominancia dos obxectos, ademais de diminuír a amplitude escénica.

Posicións elevadas, pola súa parte, aumentan o campo e a profundidade da visión, e

permiten discriminar mellor os elementos da paisaxe, tanto individualmente, coma pola

súa situación relativa.

A mobilidade, pola súa banda, posibilita que o observador escolla o lugar dende o cal

considerar a paisaxe, ademais de permitirlle facelo dende distintos puntos e perspectivas.

Iluminación

Tanto a intensidade da luz solar, coma o seu ángulo de incidencia sobre a superficie

terrestre, varían diaria e estacionalmente. A distribución de luces e sombras inflúe

directamente sobre a apreciación que da paisaxe se ten, coa conseguinte modificación na

percepción de cores, formas e tamaños.

A iluminación modifica a visibilidade e percepción dos elementos da paisaxe, segundo o

ángulo de incidencia respecto da posición do observador:

Luz frontal (de fronte ao obxecto observado): Apenas aprécianse as sombras.

Isto produce un aparente achatado dos elementos presentes, ademais dunha

perda de perspectiva; aínda que permite apreciar nitidamente as cores que

aparecen máis claros e brillantes.

Luz lateral: Provoca contrastes de luz e sombra, realzando as liñas e a textura.

Advírtese mellor o relevo e as formas.

Luz posterior (detrás do obxecto): Salvo que sexan superficies chairas, vese a cara

sombría do obxecto, o que leva consigo que non se aprecien ben as cores e unha

gran perda de contraste interno. Por outra parte, acentúanse as siluetas.

233

7.2.2 Concas visuais e intervisibilidade

7.2.2.1 Conca visual

Defínese conca visual como o conxunto de puntos da paisaxe que son visibles dende un

lugar determinado. Por extensión enténdese como a sección visible do territorio dende

un conxunto de puntos que constitúen unha unidade, ou o que é o mesmo, dende onde

é visible ese elemento. Ás veces emprégase a voz "territorio visual" co mesmo

significado.

É moi importante a determinación das concas visuais nos estudos de impacto ambiental

en escenarios agrícolas e forestais, para o coñecemento dos puntos do ámbito dende

onde vai ser visualizada unha determinada acción.

A conca visual pódese determinar mediante distintos métodos:

Observación directa in situ. Sitúase o observador sobre o terreo, este determina os

límites da conca visual para o punto no que se sitúa, e traslada a información obtida a

un mapa.

O máis común é traballar con mapas de escala 1:25000, aínda que dependerá das

características orográficas da zona, podendo ser necesario empregar mapas de escala

menor se se traballa sobre espazos moi abertos e de gran visibilidade, e viceversa, se se

estudan paraxes pechadas, podendo alcanzarse unha maior precisión.

Posúe a vantaxe de que é un método moi rápido, pero á vez é demasiado subxectivo,

co que está condicionado por aspectos parciais de apreciación do individuo. Tamén

depende das características da zona observada no momento da definición da conca,

podendo variar esta ao longo do tempo segundo varían as condicións.

Débese traballar, de preferencia, en días despexados e nas horas do mediodía, para ter

luz vertical, minimizándose deste xeito as sombras. Cando hai posibilidade de realizar

máis dunha visita ao lugar, é preferible realizalas a distintas horas, determinándose a

conca en cada ocasión para a zona sobre a que a luz lateral incide directamente.

Outro erro que se adoita cometer nestas determinacións, dáse cando se delimita a

visibilidade dos cumios. Sobreestímase esta sobre o mapa, aceptando que son visibles os

cumes dos terreos escarpados, cando o límite de visión se adoita encontrar moito antes,

cando se observa dende un punto inferior ao territorio en cuestión.

Métodos manuais. É un método moi laborioso e que está bastante en desuso, ao ser

substituído por procedementos equivalentes automatizados, tanto ou máis eficaces, e

realizables nun tempo moi inferior.

Sobre un mapa, a escala conveniente, trázanse raios visuais que partan do punto do cal

se quere determinar a súa conca visual. Determínase o perfil do terreo para cada un dos

raios, e estúdase como intercede a paisaxe na visualización de zonas ulteriores do terreo.

Sitúanse no mapa os puntos que separan a zona visible da non visible.

Figura 7.2. Perfil transversal


Comézase de novo o proceso para un raio próximo ao anterior. Cando se perfilaron o

número conveniente de raios, únense os puntos que limitan as zonas visibles para cada

raio, obténdose así a conca visual.

Métodos automáticos. Determínanse as concas visuais coa axuda de programas

informáticos axeitados. Diferéncianse dous procedementos básicos:

1. Por raios

2. Por cuadrículas

235

O primeiro aseméllase moito á metodoloxía manual anterior, coa salvidade de que se

manexan moitos máis datos en menos tempo, co que se obteñen respostas precisas máis

rapidamente. Evidentemente, os computadores traballan cos datos de altitudes e

coordenadas provenientes de mapas en soporte informático.

No sistema por cuadrículas segméntase o mapa en pequenas divisións regulares e

estúdase a perceptibilidade entre o punto de orixe e o centro da cuadrícula. Obtense un

mosaico coas casas visibles e as non visibles.

Tanto os métodos automáticos coma os manuais, precisan dunha verificación posterior

no terreo, xa que non consideran os elementos presentes na paisaxe que se omiten á

hora de debuxar os mapas do terreo.

7.2.2.2 Características da conca visual

Tamaño. O parámetro máis utilizado para referenciar as dimensións da conca é a

súa área.

A cantidade de superficie observable emprégase tamén como medida para a

determinación da intervisibilidade. Xorde entón o problema derivado dos límites do

territorio observado; así, zonas próximas ás marxes ostentarán unha conca de menor

tamaño que as situadas en posición centrada. Para solucionar este nesgo, recórrese á

conca visual relativa, calculándose como o cociente entre a superficie visible real, e a

potencial se o terreo fose completamente chairo.

Altura relativa. É a media ponderada das alturas das áreas visibles respecto do punto de

observación.

Altura relativa = (Σ( H1-H0)•S1)/ Σ S1)

Sendo:

H1 = altura do punto visible

H0 = altura do punto de observación

S1 = Superficie asignada ó punto visible

Dános unha medida da posición do observador respecto da conca. Isto inflúe na

percepción da paisaxe, e a sensación de dominancia.

Forma. A caracterización das propiedades visuais da paisaxe está moi vinculada á

forma en planta da conca, co que resulta axeitado determinala.

A forma será máis ou menos alongada e de bordos máis suaves ou abruptos en función

da orografía do terreo. Concas con tendencia á esfericidade, suxiren que o observador

se sitúa nun pico ou nun chairo. Cando son máis alongadas, inducen a pensar en fondos

de vales ou similares.

A clasificación segundo isto, sepáranse as concas visuais en pechadas, limitadas e abertas,

en grao crecente de profundidade.

Compacidade. Refírese á presenza, e en que medida, de sombras ou zonas non vistas

dentro da conca. Ao igual que a forma, a compactidade está condicionada polo relevo.

Estímase en porcentaxe de ocos respecto da superficie visible, ou tamén respecto á

superficie total dentro do contorno da conca visual

A forma será máis ou menos alongada e de bordos máis suaves ou abruptos en función

da orografía do terreo. Concas con tendencia á esfericidade, suxiren que o observador

se sitúa nun pico ou nun chairo. Cando son máis alongadas, inducen a pensar en fondos

de vales ou similares.

A clasificación segundo isto, sepáranse as concas visuais en pechadas, limitadas e abertas,

en grao crecente de profundidade.

7.2.2.3 Intervisibilidade

É unha medida da reciprocidade de visión entre as distintas unidades da paisaxe. O grao

de exhaustividade co que se determina, é variable, e dependerá do custo admisible e do

tempo estipulado para a súa obtención.

O concepto de intervisibilidade é relativamente simple, pero complexo á hora da súa

definición e da súa obtención.

Pódese determinar a intervisibilidade de varias maneiras:

Explorando unicamente unha parte das unidades susceptibles de ser visibles.

Reducindo a distancia máxima de visibilidade. Este tipo de estudos adóitanse

realizar coa axuda de maias hexagonais e non con cuadrículas, como na

determinación da conca visual. Para cada cela estúdase a posibilidade de ser

237

observada, segundo o raio estipulado como distancia de visibilidade máxima,

polas celas inmediatas.

Realizando visuais só dende algúns puntos da paisaxe. Estes pódense seleccionar

aleatoriamente, ou ben, segundo a súa importancia relativa no ámbito. É o

método máis usual.

Para a presentación dos datos, adóitase proceder ofrecéndoos en función do número de

veces que cada unidade é observable dende os distintos puntos empregados no estudo.

Isto serve para escoller, dentro dunha paisaxe, cuales son as súas rexións menos visibles

dende o seu ámbito, sendo por iso, idóneos para situar actividades ou instalacións

susceptibles de diminuír a calidade visual dunha área.

Algúns erros metodolóxicos que poden aparecer na determinación da intervisibilidade,

xorden nas zonas próximas aos límites da superficie estudada. Isto soluciónase

ampliando o perímetro unha distancia igual á de visibilidade máxima, todo ao longo do

perímetro.

7.2.3 Características visuais básicas

Englóbase aquí ao conxunto de trazos que determinan as propiedades visuais da paisaxe

e dos seus elementos. Destas características, individualmente, e en función da súa

relación, pódense explicar outros conceptos, como son o contraste visual, a dominancia,

a importancia relativa dos aspectos visuais, etc. As características visuais básicas son:

Cor

Escala

Forma

Liña

Textura e

Espazo.

Cor. Esta é unha característica derivada da diferente capacidade dos corpos para

absorber os tirafondas lumínicos que sobre eles inciden, reflectindo o resto do espectro.

É esta luz rebotada, con certa lonxitude de tirafonda e intensidade, a que determina a

cor de cada elemento.

As cores clasifícanse en función da súa "calidez" (chamamos cores cálidas ás que van do

amarelo ao violeta pasando polo vermello, e cores frías ás que van do amarelo a violeta

pasando polo azul), o seu ton (claro ou escuro) e o seu brillo (brillante ou mate). A

calidade da paisaxe depende da distribución e a combinación das cores presentes.

A dominancia das cores dentro da paisaxe e a relación entre eles en canto a contraste e

complementariedade é de grande importancia no estudo da paisaxe.

O contraste prodúcese segundo difira o brillo, ton e calidez dos elementos. En xeral,

pódese afirmar, que dominan as cores claras sobre os escuros, os brillantes sobre os

mates, e os cálidos sobre os fríos.

Débese intentar respectar o máximo posible, as cores, e os seus patróns de distribución,

presentes, na paisaxe cando se realiza algunha actividade que poida modificalos.

Escala. Cando se fala de escala é para referirse ás dimensións dos elementos presentes na

área de estudo. Na observación da paisaxe, o espectador establece vínculos, dun modo

máis ou menos consciente, entre os seus compoñentes. Tómanse como referencias nestas

relacións, obxectos de dimensións coñecidas. Obxectos dun mesmo tamaño parecerán

máis ou menos grandes en función do tamaño relativo dos outros presentes nas súas

proximidades.

É de interese, entón, o estudo do tamaño dos constituíntes da paisaxe, en comparación

coa envergadura do ámbito, e dos corpos entre si. Pódese abordar dende un enfoque

relativista, comparando o tamaño do elemento en cuestión coa paisaxe global; e real,

atendendo ás súas dimensións, independentemente do ámbito.

A capacidade dun elemento para chamar a atención do observador depende en boa

medida do tamaño relativo respecto aos compoñentes que se encontran próximos a el.

Para a situación dentro dun mesmo encadre, dun elemento dado, a posición relativa

respecto a outros elementos e as súas diferentes dimensións, é moi importante. Débese

evitar a introdución de elementos que rompan a harmonía da paisaxe, debido ao

contraste derivado dos seus volumes, xa que se poderían establecer como centro focal

da visión.

Forma. Refírese ao perfil e volume das figuras, tanto individualmente, coma cando se

presentan constituíndo un conxunto. Pódese falar de dous tipos de forma: a

bidimensional, para referirse a superficies, e a tridimensional, para referirse a volumes.

239

As formas caracterízanse sobre todo pola súa xeometría e complexidade, ademais de

pola súa posición relativa dentro da panorámica en relación cos planos principais, e da

súa distribución. Cando falamos de distribución estámonos a referir á regularidade desa

distribución, á orientación respecto dos planos principais, ao contraste entre os distintos

perfís das superficies e á dominancia dalgúns tipos de deseños. A harmonización ou

contraste dos elementos está relacionada con esta disposición dos diferentes constituíntes

dentro da paisaxe.

Resulta conveniente atender á xeometría e perfil dos elementos introducidos na paisaxe,

para que se adapten ás formas presentes no ámbito, antes de comezar o

desenvolvemento das accións que se concibisen. Os obxectos de formas xeométricas

regulares e compactas chaman a atención en ambientes naturais, que adoitan ser de

configuracións máis orgánicas e irregulares.

Tamén é importante o posicionamento das dimensións en relación aos planos principais.

Sobre un mesmo obxecto, non se carga a mesma atención, se a súa dirección maior se

encontra en posición vertical ou horizontal. Por iso é conveniente respectar os planos

dominantes e as direccións principais dunha paisaxe á hora de distribuír os obxectos. Así,

non produce o mesmo contraste, un elemento de forma alongada se se encontra

paralelo a un río, que se se encontra perpendicular a este. O impacto visual no segundo

caso será maior.

As formas móbiles tamén captan con gran forza a atención do observador, máxime

tendo en conta que a longas distancias, onde a vista xa apenas ten capacidade para

definir contornos, si é capaz de detectar movemento.

Liña. Refírese ao camiño que traza a vista do observador ao longo dunha paisaxe. Os

cambios nesa dirección que segue a mirada, pode proceder da presenza de varios

elementos diferentes xuntos, que determinan un límite ou bordo entre eles, de siluetas

recortadas sobre un fondo ulterior co que contrastan, ou de formas lineais que sucan ou

dividen superficies.

Caracterízanse as liñas pola súa complexidade, a súa forza e a súa orientación. A

complexidade é función das diferentes direccións que vaian tomando e o número e

natureza de bifurcacións que presenten. A súa forza, depende da súa nitidez, lonxitude

(tanto real, coma relativa ao conxunto da paisaxe), continuidade, e do contraste cos

elementos que delimita ou que a determinan. A orientación mírase respecto ás

direccións principais dominantes na paisaxe.

As actividades que levan asociadas a aparición de liñas ou elementos lineais deben ter en

consideración as propiedades que as caracterizan para minimizar o impacto producido

por estas. Para iso débense intentar respectar, no posible, as direccións principais que

configuran a estrutura da paisaxe, evitándose con iso o efecto de chamada sobre a visión

de trazos en direccións estrañas. A presenza de longas rectas son focos de atención en

paisaxes irregulares, mentres que traxectorias seseantes, destacan máis en paisaxes de

poucos elementos e de formas xeométricas máis simples e definidas.

Por outra parte débese diminuír a súa forza. Para iso recoméndase o aproveitamento de

franxas presentes xa no terreo, propias da súa estrutura natural. Tamén se debe

minimizar o efecto de chamada debido á claridade e evidencia coa se que presenten.

Os impactos por presenza de liñas non se deben unicamente á introdución de estruturas

alongadas, senón tamén por cambios en usos de chan, que contrastan con parcelas ou

zonas adxacentes, ou por elementos cuxo perfil destaca dentro da paraxe onde se

sitúan.

Textura. Este termo en paisaxismo refírese á manifestación visual da relación entre luz e

sombra provocada polas irregularidades presentes na superficie da paisaxe. Depende da

maior ou menor rugosidade das superficies dos diferentes compoñentes que configuran

o ámbito.

As texturas diferéncianse entre si en función de aspectos distintos, como o gran, é dicir,

segundo o tamaño relativo das irregularidades superficiais; a densidade, referida á maior

ou menor separación entre os elementos que provocan as variacións texturales; a

regularidade da ordenación e distribución das estruturas que determinan a textura; e o

contraste interno, dependente do colorido e do brillo dos elementos.

Respecto á textura, ao igual que para as demais características, débese ter en conta os

seus tipos e distribucións presentes para, deste modo, diminuír o impacto provocado

polos novos elementos inseridos na paisaxe.

A textura está moi relacionada coa forma. Cando o predominio é de elementos

pequenos, a textura será fina, mentres que se son elementos de gran tamaño, a textura

será grosa.

Pequenas modificacións poden colaborar ao respecto das texturas propias do lugar. Así,

ante a necesidade de construír edificios ou instalacións similares, a textura varía en

241

función dos materiais de construción e de revestimento, da súa rugosidade ou lisura.

Estes débense seleccionar para favorecer a súa integración na paisaxe.

Espazo. Con este termo trátase o conxunto de calidades da paisaxe determinadas pola

distribución dos seus elementos, tanto para as distancias no plano, coma dende un

punto de vista tridimensional, cos espazos libres e baleiros que se sitúan entre eles.

Con espazo, ou composición espacial, referímonos á disposición dos constituíntes do

ámbito que determinará os distintos tipos de paisaxes. Clasifícanse, segundo isto, as

paisaxes en:

Panorámicos: Non parecen existir estruturas que actúen como límites á visión,

aparecendo amplos escenarios dominados polas direccións horizontais.

Paisaxes dominadas pola presenza dun elemento: Existe nestes, algún accidente

ou estrutura que focaliza case toda a atención, como pode ser unha árbore

solitaria, unha edificación ou obra rechamante, unha catarata, etc.

Paisaxes pechadas: A súa amplitude está limitada por barreiras á visión, que

acoutan o campo de visión.

Paisaxes focalizados: Presentan o que en pintura se denomina un punto de fuga,

que é un punto, que pode estar contido no campo de visión ou non, ao cal

parecen converxer as liñas trazadas sobre a paisaxe, como estradas, un ríos,

marcos, sebes, etc. Este lugar no que conflúen os trazos que debuxan a paraxe,

actúa como centro focal.

Paisaxes filtradas: Dáse neles a presenza dalgún tipo de barreira ou

configuración, como pode ser unha pantalla arbórea, que dificulta, pero aínda

permite, a visión da paisaxe que haxa tras dela.

Respecto ao espazo, tamén é importante a posición topográfica dos elementos,

podendo ser nun chairo, no fondo dun val, en aba, nunha crista, etc. Así como o fondo

ante o cal se debuxan: o ceo, auga, terreo, vexetación, etc. A importancia disto último

débese a que a preponderancia dun obxecto é diferente en función de cal sexa o fondo

sobre lle que se recortan, chamando, normalmente, máis a atención cando enmarcados

polo ceo ou a auga, que polo terreo.

Tendo en conta todo isto, con espazo referirémonos á estrutura da escena sobre a que

se asentan os elementos e se estudan o resto de características.

O espazo é unha característica que vén determinada pola estrutura da escena e a

diferente posición dos elementos e con el a súa relación entre si. Por isto inflúe e en

parte determina a visibilidade, así como a fraxilidade da paisaxe.

A maior ou menor apertura do espazo e a súa profundidade, modifican a capacidade de

percepción dos distintos obxectos, limitando as posibles actividades, ao determinar a súa

visibilidade.

7.3. Calidade visual e fraxilidade da paisaxe

7.3.1 Calidade visual

O crecente aumento da importancia asignada á paisaxe, e as liñas trazadas de cara á súa

conservación, protección e restauración, reclaman o desenvolvemento dunha

metodoloxía que permita realizar valoracións da súa situación e calidade dun modo

independente e obxectivo. Isto resulta moi complicado debido ás características propias

da paisaxe, e da diferente apreciación que se ten deste, segundo aspectos de carácter

cultural, social, histórico, estético, etc.

Podería pensarse, que para a correcta valoración da paisaxe, sen incorrer en resgos

subxectivos, debesen obviarse os aspectos socioculturais que envolven á rexión

analizada, pero isto supoñería un grave erro, pois son un elemento de caracterización

fundamental dos ámbitos e de grande importancia para a súa avaliación.

Ademais, débese procurar, para mellorar as perspectivas de conservación e protección,

implicar, nos plans e programas proxectados para iso, a poboación do lugar, co que se

deben respectar as súas tradicións de uso e emprego dos recursos paisaxísticos, así como

outros factores culturais. A omisión da importancia da poboación autóctona, pode

provocar o seu rexeitamento, destinando, en moitas ocasións, ás obras ou actuacións ao

fracaso.

A calidade dunha paisaxe tamén está determinada polo seu pasado, que xerou a

estrutura e o aspecto presente. A presenza humana tivo na maioría deles unha

importancia crucial, sendo un axente modelador que non se debe omitir.

As metodoloxías propostas co fin de determinar o valor da paisaxe, pódense dividir en

dous grandes grupos:

243

O primeiro contén aqueles métodos que analizan o estado da paisaxe. Baséanse

para iso na fase sucesional na que haxa a vexetación, nas características da

comunidade clímax, e na estabilidade rexional das distintas poboacións vexetais.

O segundo grupo, que comprende os métodos referidos neste capítulo, analiza a

calidade sensible da paisaxe, centrándose na percepción visual e omitíndose os

demais órganos sensitivos; é dicir, realiza unha valoración da calidade visual. Isto

non significa que non sexan importantes outros aspectos como o ruído ou o olor

cando se avalía unha paisaxe, nin que sexan factores irrelevantes sobre os que

non se debe exercer ningún tipo de control; xa que, poden ser decisivos á hora

de disuadir posibles visitantes e espectadores.

En ocasións, determínase tamén o valor económico da paisaxe; é dicir, o custo que

supoñería a reintrodución dunha unidade, ou a configuración completa dunha paisaxe,

tras a súa perda ou ausencia.

Para a valoración da calidade visual, resulta interesante caracterizar os

condicionamentos que provocan interferencias por subxectividade. Entón establécense

tres tipos de factores que limitan a obxectividade:

Condicións sensibles e perceptivas propias do observador. Estado anímico, forma

de mirar, capacidade imaxinativa e de asociación de elementos, memoria de

observacións anteriores, etc.

Factores educativos e socioculturais. É función do ámbito social e próximo no

que se desenvolve o individuo. Este, determina en gran parte as preferencias de

estéticas.

Relación do observador co obxectivo observado. Un coñecemento máis

profundo, permite unha máis completa e detallada avaliación. Por outra parte, a

importancia asignada, vén condicionada polos vínculos emocionais do individuo

co escenario.

Xunto con estes problemas, de falta de obxectividade na percepción e apreciación,

preséntanse as dificultades de asignación dun valor concreto aos elementos ou

características analizadas que poida ser repetible ao cambiarse a persoa que leve a cabo

a examinación. Descríbense tres tipos de compoñentes que xeran estes problemas de

falta de repetibilidade: O compoñente cognoscitivo, que depende da experiencia previa

con respecto á paisaxe do observador; o compoñente afectivo e emotivo; e o

compoñente de tendencias á actuación, como resposta ao observado.

7.3.2 Métodos de valoración da calidade visual

Os métodos de valoración da calidade visual divídense en tres grupos principais: Os

directos, os indirectos e os mixtos.

7.3.2.1 Métodos directos

Desenvólvense por simple observación directa. Están en desuso debido ao

desenvolvemento de métodos infográficos, que facilitan a obtención de diagnósticos cun

esforzo menor e diminuíndo as interferencias subxectivas.

Este conxunto de procedementos realizan a análise da totalidade da panorámica

abarcable. Para iso non se procede á fragmentación da paisaxe en compoñentes que se

valoren independentemente, para realizar unha computación final de todos eles, e

concluír cunha apreciación conxunta.

Posúen estes sistemas, problemas derivados da subxectividade propia do individuo que

os efectúa. Por iso, clasifícanse en función do xeito que teñan de aceptar e/ou evitar este

tipo de interferencias.

Métodos directos de subxectividade aceptada

Son os máis simples. Admítense os criterios individuais achegados polo suxeito que

realiza a determinación. Adóitase inserir, entón, a paisaxe en niveis de categorización do

tipo: Excelente, ben, regular, malo; ou similares.

É fundamental, para que posúan algún tipo de credibilidade, que sexan realizados por

profesionais de experiencia contrastada, podendo proporcionar a práctica, unha

precisión próxima á dos sistemas máis complexos.

Métodos directos de subxectividade controlada

Este método é similar ao anterior. A diferenza clave, radica en que o persoal que realiza

as valoracións está sometido a unha preparación previa que ten como finalidade,

diminuír as interferencias subxectivas, normalizándose os aspectos importantes, de cara á

puntuación final que se lle dá a cada unha das categorías incluídas no estudo.

245

Métodos directos de subxectividade compartida

Este procedemento non difire demasiado do de subxectividade aceptada, coa salvidade,

de que agora a valoración a realiza un grupo de persoas, procedéndose posteriormente

á determinación da media aritmética de entre todas as valoracións.

Métodos directos de subxectividade representativa

Este procedemento non difire demasiado do de subxectividade aceptada, coa salvidade,

de que agora a valoración a realiza un grupo de persoas, procedéndose posteriormente

á determinación da media aritmética de entre todas as valoracións:

Diferenzas semánticas. Repórtanselle unha relación de adxectivos cos que

caracterizar ás paisaxes. Os adxectivos veñen separados en listas segundo se

cualifiquen aspectos xerais ou estéticos. Sitúanse os termos gradualmente, e os

enquisados, outorgarán unha categoría a cada imaxe para cada lista.

Lista de adxectivos. Ás persoas escollidas para a determinación da calidade

visual, achégaselles unha lista con numerosos adxectivos. Márcanse cunha cruz

aqueles que se consideran aplicables á paisaxe analizada.

Asignación de valor. Asígnaselle un valor numérico, entre un e dez, a cada

paisaxe observada. É bastante simple e fiable; ten o inconveniente de que a

xente adoita decantarse por valores extremos.

Ordenación por pares. As fotografías ou diapositivas preséntanse por parellas, e

cada un dos individuos preguntados, responde a cual parécelle mellor.

Establécense todas as parellas posibles, para, a partir de aí, poder ordenalos en

orde crecente de estimación. En ocasións, en vez de presentarse as imaxes por

parellas, ofrécenselle ao enquisado en grupos maiores, aínda que a partir de

catro, pode resultar demasiadas.

7.3.2.2 Métodos indirectos

Inclúense gran cantidade de métodos, algún deles, dos máis antigos que se empregaron.

Engloban sistemas orientados á observación de aspectos cuantitativos e cualitativos. Para

iso estúdanse e describen os compoñentes, tanto factores físicos coma características

estéticas, e a combinación de ambos os dous.

En xeral, todos estes métodos teñen uns pasos para a súa elaboración comúns, ou moi

similares, que se poderían resumir como segue:

Identificación e elección dos constituíntes a considerar.

Medición e/ou caracterización dos constituíntes electos, para cada unidade da

paisaxe a estudar; xa sexa sobre o terreo, ou a partir de fotografías ou

diapositivas.

Asignación do peso específico ou de coeficientes para a ponderación de cada

elemento coa súa importancia na determinación da calidade paisaxística.

Procesado dos datos obtidos para o establecemento da calidade visual global.

Presentan dificultades debidas á parcialidade á hora de valorar cada unha das

categorías establecidas, e tamén no momento de determinar a importancia

relativa suposta asignada a cada elemento e unidade.

Métodos indirectos de valoración a través de compoñentes da paisaxe

Disgrégase a paisaxe segundo categorías físicas, como pode ser o uso do chan ou a

topografía. As unidades obtidas estúdanse separadamente. Existen innúmeros métodos

que se asemellan e que están englobados baixo esta categoría, cada un co seu xeito de

fragmentar a paisaxe e de valoración posterior de cada entidade obtida.

Pódense xeneralizar características comúns estudadas por estes métodos:

Características intrínsecas do punto no que haxa o observador.

Calidade do ámbito inmediato.

Calidade do fondo escénico.

Métodos de valoración a través de categorías estéticas

A determinación de categorías estéticas para a caracterización dos escenarios, leva

implícita a dificultade de alcanzar o consenso para o seu establecemento e definición. A

lista de métodos e autores é moi ampla, así como a súa variedade, o que complica

grandemente a posibilidade de establecer trazos comúns a todos eles. A diversidade

aparece xa non só con respecto á valoración das categorías estéticas, senón tamén no

momento de establecer estas.

Así mesmo, o abano de métodos aumenta tendo en conta que moitos deles foron

desenvolvidos para tipoloxías específicas, non podendo ser aplicables directamente a

outro territorio cunha morfoloxía diferente, ou con formacións vexetais distintas.

247

En xeral, primeiro establécense as categorías estéticas interesantes para o estudo,

posteriormente valóranse en función de varémolos preestablecer, e finalmente

aglutínase a información obtida para obter un resultado único co que categorizar a

paisaxe. As categorías estéticas adoitan corresponderse, con omisión dalgunhas delas,

normalmente, coas características visuais básicas xa expostas.

7.3.2.3 Métodos mixtos

Este tipo de métodos intenta combinar as vantaxes achegadas polos distintos grupos

anteriores, asumindo que a determinación da calidade visual non se pode levar a cabo

sen a observación in situ da paraxe, pero que os métodos directos conteñen demasiado

nesgo e unha carga subxectiva non sempre aceptable.

Unha vantaxe que teñen estes métodos é que permiten obter información relevante

sobre o territorio que permite adiantarse a posibles actuacións, e vaticinar as alteracións

que poderían producir. Existen tamén gran número de metodoloxías e autores. A

maioría deles seguen procesos similares.

O ideal sería traballar cun equipo suficiente de individuos e cunha formación axeitada.

Cada un puntúa a paisaxe no seu conxunto para centrarse posteriormente nas unidades

individuais dun modo máis pormenorizado.

Unha vez conclúense as unidades relevantes, en cada unha analízanse as categorías

estéticas interesantes, sendo conveniente, incluír aquí, as características visuais básicas,

ademais das distintos usos do chan, a diversidade e variabilidade presente, a integración

antrópica, a naturalidade, as singularidades (entendidas, como aqueles elementos que

reportan un valor engadido pola súa rareza), e as peculiaridades da paisaxe en función

das estruturas presentes (sebes, cursos de auga, obras públicas, construcións, tendidos

eléctricos, etc.). Tamén é importante o estudo das concas visuais e da intervisibilidade.

Evítanse así os resgos teóricos dos métodos indirectos, e o exceso de simplicidade e

subxectividade dos métodos directos.

7.3.3 Fraxilidade visual

A fraxilidade refírese á susceptibilidade dunha paisaxe a variar o seu aspecto e estrutura

cando se modifican as condicións deste, é dicir, é a expresión do grao de deterioración

que a paisaxe experimentaría ante a incidencia de determinadas actuacións. Tamén se

emprega en ocasións o termo de capacidade de absorción visual, aínda que con

significado contrario.

A calidade visual é unha calidade intrínseca do ámbito, vén dada polas características do

lugar. Non pasa así coa fraxilidade, que depende en gran parte do tipo de actividade

que se vaia levar a cabo. Un mesmo territorio non presenta a mesma capacidade de

absorción de actividades distintas. Como exemplo extremo, pódese comprender sen

problemas, que a fraxilidade dun ámbito natural, será moito maior fronte á construción

de edificacións de gran tamaño, que a repoboacións de áreas despoboadas. Sendo

ambas as dúas accións que modifican a paisaxe, independentemente do seu signo e

intensidade.

Para a súa determinación, establécense tres tipos de factores a estudar:

Factores biofísicos. Estes son os que comprenden os elementos tanto físicos

(topografía, rochedos, cursos de auga, etc.) como á vexetación, que definen a

paisaxe.

Factores de visualización. Aquí introdúcese a importancia do tamaño da conca

visual e da intervisibilidade. Unha mesma alteración non afectará igual á

visibilidade dunha paisaxe, se se leva a cabo nun punto oculto ao resto do

ámbito, que nun lugar moi visible.

Factores histórico-culturais. Compoñentes da paisaxe que poderían non ter un

valor importante dentro deste, poden posuír unha carga histórica considerable,

non debendo ser alterados, aumentando a fraxilidade da paisaxe. Nunca se debe

obviar, que a presenza humana é patente en practicamente toda a superficie

terrestre, e o pasado evolutivo de formación das paisaxes e a presenza humana,

son indisociables.

A maioría dos estudos, céntranse, sobre todo, na avaliación da fraxilidade a partir da

capacidade de ser visualizado que presenta cada punto. Divídese o estudo na

visibilidade do punto, a visibilidade do ámbito, a accesibilidade, e finalmente analízanse

os aspectos históricos e tradicionais da rexión.

249

Visibilidade do punto. Contémplanse los factores biofísicos:

Solo e cuberta vexetal. Estúdase aquí:

Densidade da vexetación. Está en relación coa presenza de cuberta

vexetal. Cando estas cobren maior superficie na proxección horizontal,

menor será a fraxilidade visual.

Contraste cromático entresollado e vexetación. Canto maior sexa este,

maior será a fraxilidade.

Altura da vexetación. A capacidade de apantallamento das masas

arbóreas, é función da súa altura e da súa espesura.

Contraste cromático interno da vexetación. Canta maior sexa a

variedade colorística, maior é a capacidade para camuflar elementos

distintos.

Estacionalidade da vexetación. A vexetación caduca, non presenta a

mesma capacidade de ocultación ao longo do ano. A fraxilidade visual

dunha área con este tipo de vexetación, débese estudar para a época do

ano na que non presentan as follas, sempre que se proxecten accións

permanentes.

Pendente. Suponse unha maior capacidade de absorción visual ás zonas

con menor pendente.

Orientación. Isto contémplase debido a que se supón menor a

visibilidade naquelas caras que estean orientadas de maneira que a

incidencia da luz sexa menor ao longo do día. Tamén inflúe a posición

do observador, pois para unha mesma área, será maior a visibilidade se

o observador está a contraluz, que coa luz de costas.

Visibilidade do entorno. Interesa aquí o seguinte:

Tamaño da conca visual. Refírese á superficie ocupada por esta.

Compactidade da conca. A falta de "ocos" aumenta a fraxilidade, e

diminúe a capacidade da conca para absorber actividades.

Formas da conca visual. Canto máis alongadas son máis fráxiles, debido

á dirección que se impón á vista e a facilidade para ser interrompida

esta liña que trazan os ollos.

Altura relativa do punto respecto á conca. Canto máis por enriba

estean, máis visible serán.

Accesibilidade. É función da presenza de redes de transportes que cheguen ata lle rexión,

así como da proximidade de núcleos poboados, o que aumentaría o número de

visitantes que accederían ao territorio.

7.4 Metodoloxía xeral dos estudos da paisaxe

7.4.1 Introdución. O método científico

A obtención dunha metodoloxía adecuada para desenvolver o estudo das diferentes

paisaxes, ten como obxectivo a consecución e determinación dos procedementos que

permitan a caracterización dos distintos ámbitos, así como poder determinar cales son os

puntos ou aspectos en mellor estado de conservación e cales encóntranse máis

deteriorados ou en perigo de ser alterados dada a súa fraxilidade e/ou exposición.

Esta metodoloxía debe ter unhas certas características para poder ser aceptada como

científica dende un punto de vista epistemolóxico, é dicir, deben cumprir os pasos

propios dun proceso científico.

Existen fundamentalmente dous métodos de investigación para a exposición das teorías

científicas: O método indutivo, e o hipotético-dedutivo.

O primeiro deles, o método indutivo, busca a obtención de xeneralizacións a partir

dunha serie limitada de observacións. Supón que tras a observación e a posterior

reflexión sobre esta, se poden obter respostas sobre porqué e como se ocasionan os

eventos analizados. Na actualidade, salvo en campos concretos como en distintas ramas

das matemáticas, en moi poucas ocasións acéptase o inductivismo como válido para a

solución de problemas; e ao longo da historia da ciencia, deu lugar á aceptación de

multitude de teorías erróneas, que o desenvolvemento científico posterior, permitiu

denegar e substituír por outras correctas ou máis aceptables.

O outro método, o hipotético-dedutivo, cuxa orixe se pode buscar nas teorías

epistemolóxicas do falsacionismo de Karl Popper, é o máis usado e aceptado polos

científicos na actualidade.

A súa premisa básica é que as teorías científicas deben ser falsables. Para iso deben ser o

máis simples e concretas posibles. Unha vez proposta unha hipótese que se formula

como resposta a un problema concreto, sométese esta teoría ás probas máis estritas

251

intentando a súa negación. Deste modo vanse eliminando posibles solucións ata que se

acepta aquela, que sobrevive aos exames máis severos.

A corrente falsacionista sufriu variacións e modificacións ao longo do século pasado,

sobre todo grazas ás achegas do filósofo húngaro Imre Lakatos, pero sen modificacións

excesivas. As súas achegas debéronse basicamente á adopción e asunción doutros

aspectos omitidos, como a propia inercia da historia da ciencia, ou derívalas no

pensamento científico a partir de feitos aceptados como irrefutables.

A lóxica do método hipotético-dedutivo é a seguinte:

1. primeiro paso é a delimitación do problema a estudar.

Realízanse simplificacións, descártase a información redundante e irrelevante.

Finalmente formúlase o problema.

2. Construción do modelo teórico.

Selecciónanse os aspectos máis importantes para o estudo. Enúncianse as

hipótese-solución centrais. Modelízanse as hipóteses para poder proceder ao seu

estudo.

3. Dedución lóxica de consecuencias.

Procédese a eliminar as hipóteses que por simple aplicación da lóxica sexan

insostibles.

4. Proba da hipótese.

Deséñanse as probas para a aceptación ou negación das hipóteses. Execútanse as

probas. Obtéñense e procesan os datos. Analízanse os datos e obtéñense

conclusións.

5. Revisión.

Compáranse as solucións coas predicións. Reanalízase o problema a partir da

información obtida. Enúncianse novas hipóteses.

Neste método, hai unha serie de consideracións importantes. Os experimentos ou

análises levadas a cabo para a comprobación das hipóteses, deben estar explicadas e

realizadas co rigor suficiente de maneira que poden ser reproducibles en calquera

laboratorio, nas condicións e co material identificado. Si non son contrastables, non son

aceptables.

As hipóteses, adoitan formularse do seguinte xeito:

A hipótese contrastable denomínase hipótese nula, que adoita ter unha estrutura

do tipo: non hai diferenza entre a variable x entre os tratamentos 1 e 2. A

hipótese alternativa, pola súa banda, é a que afirma que si existen diferenzas.

Os tests de contraste de hipótese dependen dunha distribución de probabilidade,

a partir da cal, se decide aceptar unha das hipóteses e rexeitar a outra, segundo a

probabilidade de que sexa certa unha delas. Existe entón, unha posibilidade

estatística de cometer erros á hora de adoptar unha ou outra solución. Débese

ter coidado á hora de tomar decisións cando os resultados non son moi claros e

intentar actuar sempre dun modo conservativo. En moitas ocasións, en caso de

dúbida, é mellor non actuar e esperar á obtención de respostas máis concretas e

seguras.

7.4.2 Metodoloxía xeral para os estudos da paisaxe

A non existencia dun proceso de estudo científico infalible, acentúase cando o elemento

de traballo é tan amplo e diverso como a paisaxe. Por iso, débese ser moi coidadoso á

hora de tomar decisións sobre as actuacións a realizar sobre a paisaxe.

Unha metodoloxía xeral proposta consta das seguintes fases:

Análise

Diagnóstico

Prognose e

Sintéresis.

En ocasións tamén se inclúe unha fase de corrección de impactos, que se adoita situar

anteriormente á etapa de diagnóstico, ou posterior á de sintéresis, para proceder, tras a

inclusión desincre correccións, a realizar un novo estudo dá paisaxe, para coñecer a

situación derivada.

Análise. Este primeiro paso é primordial para unha correcta comprensión da situación da

paisaxe, e das interaccións e interrelacións dos seus constituíntes. Os elementos a

identificar e considerar, dependerán en boa medida do tipo de análise que se queira

levar a cabo, así como o nivel de detalle e de información requirida.

253

É importante ter en conta, que a cantidade de información obtida, debe gardar unha

relación, non só co tipo de estudo que se desexe realizar, senón que tamén cos recursos

dispoñibles tanto económicos coma humanos e de infraestruturas dispoñibles, ademais

de non esquecer a importancia do tempo para a súa consecución.

Para realizar a análise, débense estudar os factores que determinan as características da

paisaxe. Estes son os factores físicos, bióticos, antrópicos, e os axentes modeladores;

todos eles xa detallados no capítulo V.

Débense considerar tamén os datos que acheguen información sobre demografía,

socioeconomía e outras cuestións culturais e tradicionais, para poder determinar a súa

influencia sobre a conformación do ámbito.

Diagnose a partir dos datos obtidos da análise, procédese á categorización daqueles que

relacionen os compoñentes da paisaxe entre si, facendo fincapé nas interaccións entre

elementos antrópicos e naturais. É importante incidir naquela información que nos

permite definir o tipo e funcionamento da paisaxe.

A diagnose divídese en dous grandes tipos, a descritiva e a de potencialidade:

Na diagnose descritiva realízase unha enumeración das características distintivas

da paisaxe e dos seus elementos. Para iso adóitanse xerarquizar as estruturas

presentes, para valorar aquelas que se consideran máis importantes de cara á

categorización do territorio obxecto de estudo.

Este tipo de diagnósticos adoitan estar soportados sobre representacións

cartográficas, xa sexa, axudándose delas para o estudo, ou como finalidade

mesma do traballo.

A diagnose de potencialidade busca obter unha base sobre a cal posteriormente

poder formular hipótese sobre a evolución do terreo ante distintas actuacións ou

actividades.

Preténdese en moitas ocasións determinar a capacidade de carga da paisaxe para as

accións previstas, para iso débese coñecer a fraxilidade do terreo. Entón, pódese

fragmentar a diagnose da potencialidade no estudo da resiliencia, da estabilidade, e da

produtividade.

Así mesmo, o estudo depende do tipo de actividades que se vaian realizar, pois segundo

sexan estas, a resposta será distinta (ao igual que pasaba coa fraxilidade). Clasifícanse as

actividades en tres grandes grupos, segundo a semellanza da súa incidencia:

Actividades extensivas ligadas á explotación da terra. Dependen do tipo de chan

e da súa capacidade para acoller este tipo de usos. Comprenden a agricultura

extensiva, as explotacións selvícolas ademais doutras de recreación e

conservación da natureza.

Actividades de localización. Refírese a aquelas que cambian os usos do chan para

desenvolver nel diversas actividades antrópicas. Inclúense aquí os usos industriais

do chan, os usos urbanos, a construción de infraestruturas, etc.

Actividades extractivas. Tales como a minaría a ceo aberto.

Para determinar a capacidade de acollida dun ámbito dado, dalgunha actividade

recollida nos grupos anteriores, lévase a cabo unha diagnose dos tipos de elementos

presentes e da súa vulnerabilidade. É importante tamén ter en conta a calidade visual da

paisaxe, para poder establecer, as perdas producidas polas accións. En ocasións valórase

a paisaxe comparando os beneficios obtidos dunha actividade proxectada, e o gasto que

supoñería recuperar a paisaxe deteriorada.

Entre as técnicas para obter diagnose de potencialidade, pódense diferenciar dous

grandes grupos:

O primeiro comprende o que emprega a cartografía, xa sexa esta obtida

manualmente, ou mediante técnicas informáticas. Sobre os mapas obtidos e coa

información derivada da análise da paisaxe, estúdase a compatibilidade entre as

actuacións previstas ou proxectadas, e a situación actual da área. É necesario ter

en conta, para este tipo de traballos, as concas visuais e a intervisibilidade do

territorio, co fin de determinar cales son as zonas menos visibles e por iso

mellores para acoller os elementos a introducir.

O segundo grupo de técnicas, recolle aquelas que determinan a importancia dun

escenario, e a súa receptividade, mediante a puntuación de distintos parámetros

considerados importantes para esa paisaxe. A valoración da paisaxe realizada,

compárase coa deterioración que o desenvolvemento das actuacións previstas

produciría.

Como se pode observar, nos estudos de diagnose, teñen un papel fundamental algúns

aspectos estudados anteriormente neste capítulo, como son a calidade visual, a

intervisibilidade, as concas visuais, a fraxilidade, etc. Se non se comprenden estes

conceptos, nin se coñece como se determinan, é posible realizar axeitadamente un

estudo de paisaxe.

255

Prognose. Nesta etapa preténdese realizar predicións sobre cales van ser os efectos

posteriores provocados polas actividades na paisaxe.

É fundamental a concepción da paisaxe como unha entidade dinámica que evoluciona

no tempo, tanto pola incidencia económica e social dependentes das actividades

humanas, como polos seus propios procesos naturais. As paisaxes non son elementos

estáticos que permaneceron inmutables ao longo das eras, senón que varían

constantemente, co que non se pode pretender que permanezan inmutables no tempo,

pois a súa propia natureza se opón a iso.

A prognose deriva directamente dos estudos de diagnose. Unha vez se ditamine a

situación da paisaxe, tanto potencialmente, coma dun modo descritivo, pódese

proceder á previsión de cal será a avaliación deste, segundo se manteñan as condicións,

ou en función de como estas varíen.

Para iso adóitanse separar en dous grupos os posibles axentes modificadores,

agrupándose por un lado aqueles de orixe antrópica, e por outro, os que provocan un

cambio natural.

Para a etapa de diagnose é crucial, ter realizado previamente, con certa precisión, tanto

a análise, coma a posterior diagnose.

A partir de aí, para unha correcta prognose, débese contemplar o tempo para o cal se

considera válida a predición. Non son asumibles normalmente tempos moi longos, xa

que a evolución da paisaxe segue procesos caóticos, que con pequenas modificacións

das condicións iniciais, varían amplamente o seu resultado final, e mesmo, en situacións

moi diferentes, se obteñen a longo prazo condicións similares debido á actuación DOS

chamados atractores estraños.

Na prognose, como na maioría dos traballos científicos, é indispensable a información

bibliográfica. Resulta vital a consulta de estudos realizados en situacións similares que

permitan aproximarse a solucións posibles por analoxía.

A consulta con expertos tamén é indispensable, pois é necesario un coñecemento moi

detallado sobre o comportamento dos sistemas naturais para poder tomar decisións.

Tamén son interesantes as posibilidades de simplificación, partindo do emprego de

indicadores que concentran información relevante, pois a súa situación depende da

interacción de gran cantidade de factores. Por exemplo, coñecendo a situación de

poboacións que son moi sensibles ás variacións do seu hábitat, pódese obter moita

información sobre cal é a situación real do ecosistema, para poder predicir a incidencia

de certas actividades que o alteren, que será maior canto peor sexa a súa saúde.

Sintéresis. Esta é a última etapa. Nela planifícanse as correccións e prevencións a ter en

conta para a conservación de cada paisaxe ou dos aspectos interesantes de cada un.

Parte das indicacións obtidas durante a prognose sobre a dirección da paisaxe, segundo

as modificacións esperadas. Búscase minimizalas no posible.

Sempre debe haber un equilibrio entre os esforzos que supoñen as correccións e os

beneficios obtidos destas. Isto vén asumido dentro do concepto de desenvolvemento

sostible, que conta entre os seus requisitos, non poñer en risco a capacidade das

xeracións futuras para cubrir as súas necesidades, pero sen obviar que tamén se deben

satisfacer as necesidades das xeracións presentes.

Nos estudos sobre paisaxe, é moi importante entón, ter en conta, tanto os aspectos

naturais dos ecosistemas, coma as características culturais das poboacións do territorio, e

as súas necesidades sociais e económicas. Trátase de buscar solucións que sexan

compatibles o máximo posible con todos estes aspectos.

A conservación dunha paisaxe, nunca debería provocar a incapacidade das comunidades

que viven nel para subsistir. Moitas veces viuse como plans de mellora e conservación

de paraxes naturais se volvían inviables pola oposición das persoas do lugar, é dicir, por

unha mala formulación das actividades de mellora e/ou conservación debido á omisión

de aspectos sociais cruciais.

7.4.3 Condicións xeral para a realización de estudos do paisaxe

Para a elaboración dos estudos de paisaxe, é importante ter en consideración as

necesidades de cinguirse a un tempo concreto para a súa elaboración e a un presuposto

económico determinado. Co fin de conseguir alcanzar os obxectivos fixados para o

estudo no menor tempo posible e co menor custo, propóñense os seguintes puntos a ter

en conta:

Precisar con exactitude os obxectivos do estudo. É dicir, formular as hipóteses

que se pretenden contrastar, ou delimitar claramente cales son os puntos clave

que se queren analizar, para non dedicar demasiados esforzos á obtención de

257

información e conclusións de pouca relevancia. Segundo sexan as demandas, a

simplificación da formulación da análise, achegará uns obxectivos e pautas de

traballo distintas. Non se pode pretender realizar un estudo exhaustivo de toda a

paisaxe para posteriormente, aplicar o coñecemento obtido ao problema

presentado.

Delimitar claramente el área de estudo, e planificar os tempos para cada fase.

Obtención da información. Os datos obtidos deben referirse aos aspectos

indispensables para o traballo. Débese evitar recoller información irrelevante

e/ou redundante. Ademais, os datos deben presentarse de xeito conciso,

manexable e entendible.

Conclusións. Deben presentarse dun modo claro e entendible. Deben ser

alcanzables para as persoas que encargan o estudo, así como para as persoas

implicadas nas tomas de decisións posteriores. O formato e a claridade de

presentación son moi importantes, debendo axudarse dos recursos informáticos

e audiovisuais necesarios para iso, sendo fundamental neste tipo de traballos, o

emprego de planos, e en ocasións. As técnicas de simulación informática.

8 Aplicacións dos

estudos da paisaxe 8.1. Paisaxe e educación ambiental 8.2 Os espazos naturais 8.2.1. Introdución 8.2.2. Plan de ordeación dos recursos naturais (PORN) 8.2.3. Plan reitor de uso e xestión (PRUX) 8.2.4. Conservación da natureza 8.2.5. Os espazos naturais e os estudios da paisaxe 8.3. A planificación da paisaxe urbana 8.4. A paisaxe rural 8.4.1. Tipos de agresións á paisaxe rural 8.5. Minimización dos impactos sobre a paisaxe 8.5.1. Introdución 8.5.2. Espazos públicos 8.5.3. Mineiría 8.5.4. Sector forestal 8.5.5. Ríos e inundacións 8.5.6. Transporte

259

8.1. Paisaxe e educación ambiental

Os problemas de degradación ambiental, e a velocidade, cada vez maior, coa que se

procede á destrución dos hábitats e recursos naturais, debería ser unha das maiores

preocupacións da sociedade actual, xa que é un dos problemas máis importantes a que

se enfronta. O feito de que non sexa así, débese en boa medida a que a información

que chega á cidadanía non é suficiente, ou faino dun modo nesgado.

Unha das solucións ante esta falta de preocupación pasa por unha maior formación da

poboación en materia ambiental.

Cando se fala de conservación da paisaxe, o coñecemento necesario para a comprensión

de cales son os verdadeiros danos que causan sobre el as diferentes actividades humanas,

antóllase moi amplo. Isto dificulta en demasía os intentos de concienciación da

sociedade ante os problemas de degradación dos ámbitos, xa sexa naturais, rurais, ou

urbanos. Máis tendo en conta, que son as propias entidades públicas, en demasiadas

ocasións, as que non cumpren co seu labor de conservación do patrimonio natural e

cultural.

Os medios de comunicación, teñen, case sempre, tendencia ao catastrofismo á hora de

informar sobre temas ambientais, ou tenden á sobrevaloración das posibilidades de

recuperación dos espazos alterados, co que favorecen a asepsia pública fronte a temas

261

de gran relevancia, dificultando a asunción de cada cidadán das súas responsabilidades

cívicas.

O grao de concienciación da sociedade creceu notoriamente nos últimos tempos, en boa

medida, debido á necesidade inminente de asunción de decisións ao respecto de moitos

problemas ambientais. A pesar disto, segue parecendo indispensable unha mellora na

formación da poboación respecto á conservación do medio natural, para poder alcanzar

o tan ansiado desenvolvemento sostible.

A inclusión do coñecemento do medio natural na educación regulada, é unha primeira e

indispensable vía para a mellora do comportamento dos individuos. Buscando a

conservación da paisaxe, semella necesaria a incorporación, dentro das materias

encargadas do coñecemento de medio, de temas específicos que permitan o seu

coñecemento e estudo, así como unha concienciación da importancia da súa

preservación e axeitada xestión.

Tamén cobra cada vez máis importancia, con resultados relativamente satisfactorios, os

cursos e actividades de formación non regulada, que se ofertan, a distintos grupos de

idades, dende escolares ata idades adultas. Este tipo de iniciativas, entre as que se

inclúen os cursos de formación a profesionais e manuais como o presente, móstranse

como moi bos complementos de formación e de sensibilización.

Nesta dirección, leváronse a cabo nas últimas décadas, diversas conferencias e

convencións nas que se abordou a importancia da formación educativa de cada goberno

para o correcto uso dos recursos naturais, e por ende, da paisaxe. Así, pódese citar entre

as máis importante, a Conferencia das Nacións Unidas sobre Medio Humano celebrada

en Estocolmo (1972) e que tivo as súas réplicas posteriores en Tblisi (1977) e Moscú

(1987). Tamén é importante a acción de diferentes organismos internacionais como

UNESCO, FAO, UICN, OMS, que posibilitou a creación de programas como o MaB

(1971), o PNUMA (1973), ou o proxecto BIODEPTH. A propia Convención Europea da

Paisaxe, celebrada en outubro do ano 2000 na cidade italiana de Florencia, asume entre

as súas medidas específicas básicas, para a correcta xestión e conservación da paisaxe, a

sensibilización, a formación e a educación.

Os obxectivos básicos en educación respecto da paisaxe, deberían incluír, a concepción

da paisaxe como recurso natural e a concienciación da importancia da súa conservación,

intentando buscar a adquisición, por parte das persoas receptoras das distintas

actividades formativas, de actitudes e valores respectuosos co Medio en xeral, e coa

paisaxe en particular.

8.2. Os espazos naturais

8.2.1. Introdución

Os Espazos Naturais Protexidos son zonas do medio rural e natural, cunhas

demarcacións administrativas establecidas, que posúen unha alta calidade paisaxística e

ambiental, ademais, neles destácanse uns trazos ecolóxicos e xeomorfolóxicos singulares,

así pois, pódese falar dun enclave singular ou unha porción da natureza privilexiada

debido a que a súa estrutura e configuración non está transformada pola man do home

ou, como moito, existe sobre eles unha actuación humana débil ou pouco significativa.

Por outra parte, tamén se consideran Espazos Naturais Protexidos as augas continentais e

os espazos marítimos:

que se encontren suxeitos á xurisdición nacional,

que conteña elementos e sistemas naturais de especial interese ou valores

naturais sobresaíntes,

que fose declarado protexido de acordo coa lexislación vixente.

Xeralmente, os Espazos Naturais son herdados e cunha gran diversidade, que manteñen

o seu equilibrio inestable co medio actual, sendo, particularmente sensibles e fráxiles a

calquera impacto ou alteración. Deste modo, faise necesaria a creación dun marco que o

protexa, polo que xorde a figura, por parte da Administración competente, de Espazo

Natural Protexido, cuxa finalidade prioritaria é a de garantir e favorecer a súa

conservación e as súas peculiaridades naturais, aínda que, tamén se pretende manter

certas actividades humanas finamente axustadas ás condicións naturais.

É fundamental a inclusión, dentro da caracterización do Espazo Natural, das actividades

tradicionais que se levaron a cabo nese lugar, pois forman parte da historia anterior da

rexión, e contribuíron á configuración actual do ámbito. Ao igual que acontece cos plans

e programas para conservación da paisaxe, non se deben excluír as poboacións humanas

á hora de planificar a xestión dos espazos protexidos, pois, son un elemento formador

destes. Ademais, a súa omisión, así como a de aspectos tradicionais e culturais.

263

O concepto de espazo natural protexido foi evolucionando ao longo do tempo, de

forma que os primeiros Espazos Naturais Protexidos pretendían preservar unha natureza

idílica en estado primixenio.

O primeiro rexistro de Espazo Natural Protexido data de 1872 e é o Parque Nacional de

Yellowstone en Estados Unidos, mentres que os primeiros parques naturais españois

datan de 1918 e son os Parques Nacionais de Covadonga, Ordesa e Monte Perdido.

Ao longo do século, a presenza de problemas como a desaparición de especies, a perda

de enclaves ou paisaxes, a destrución dos procesos ecolóxicos ou a extinción de culturas,

provocaron a declaración de espazos cun sen fin de obxectivos, como poden ser os

seguintes: un mellor coñecemento da natureza, das funcións de moitos dos seus seres e

fenómenos e das posibilidades que encerran.

Un dos principais resultados do Cumio da Terra, celebrada en Río de Janeiro en 1992,

foi o Convenio de Biodiversidade, apoiado por gran número de países. Este Convenio

reformula os obxectivos da conservación da natureza, establecendo principios reitores

de carácter universal.

Inspirándose en Río, a Comisión de Parques Nacionais e Áreas Protexidas da UICN, en

colaboración coa Federación EUROPARC, o WWF e outras organizacións europeas,

elaboraron un documento que contiña unha estratexia e numerosas recomendacións

prácticas para os responsables das áreas protexidas. Dentro desta idea, xorde o proxecto

MaB (Home e Bioesfera) dentro da UNESCO. Entre os seus obxectivos encóntrase a

creación dunha rede de reservas naturais ao longo de todo o planeta, que integre os

principais biomas existentes, garantíndose a conservación para as xeracións seguintes da

diversidade biolóxica e paisaxística presentes. Estas reservas deberían ser exemplos de

compatibilización da conservación e o desenvolvemento económico e social.

Os espazos naturais protexidos que seguen un modelo de xestión avanzado traballan,

actualmente, para manter a diversidade de especies, as súas variedades e xenotipos

silvestres e domésticos, asegurando o correcto funcionamento dos ecosistemas.

A declaración de Espazos Naturais Protexidos adoita ter asociados algúns problemas,

entre os que destacan dous:

Os Espazos Naturais Protexidos atraen o turismo, sobre todo aqueles próximos a

grandes núcleos urbanos, provocando a súa masificación, o que en moitas

ocasións vai en contra da súa propia conservación.

A declaración dun Espazo Natural Protexido implica a limitación de certos

aproveitamentos tradicionais dos recursos naturais levados a cabo pola

poboación local, o que habitualmente provoca un rexeitamento inicial á

declaración. Non obstante, demostrouse suficientemente que os beneficios

económicos dun Espazo Natural Protexido, compensa estas limitacións. Ademais,

en moitos Plans de Ordenación dos Recursos Naturais (P.O.R.N.), xa se

considera o mantemento das actividades tradicionais como un elemento

fundamental para a conservación da natureza.

Nesta introdución é necesario mencionar que é A Rede de Parques Nacionais,

consistente nun sistema integrado de protección e xestión dunha selección das mellores

mostras do patrimonio natural español. Está conformada polos Parques Nacionais que a

integran, o marco normativo, os medios materiais e humanos, as instrucións e o sistema

de relacións necesario para o seu funcionamento. A súa finalidade é asegurar a

conservación dos Parques Nacionais e posibilitar o seu uso público e a mellora do

coñecemento científico dos seus valores naturais e culturais, así como, fomentar unha

conciencia social conservacionista, o intercambio de coñecementos e experiencias en

materia de desenvolvemento sostible, a formación e cualificación dos profesionais que

traballan nela e na súa incorporación e participación en redes e programas

internacionais.

Características dos Parques Naturais

Para que un espazo poida ser declarado Parque Nacional deberá reunir as seguintes

características:

1. Representatividade. Debe ser altamente representativo do sistema natural ao que

pertence.

2. Extensión. Debe ter unha superficie axeitada como para permitir a súa evolución

natural de modo que manteña as súas características e asegure o funcionamento

dos procesos ecolóxicos no presente.

3. Estado de conservación. Deben predominar amplamente as condicións de

naturalidade e funcionalidade ecolóxica. A intervención humana sobre os seus

valores debe ser escasa.

4. Continuidade territorial. Salvo excepcións, debidamente xustificadas, o territorio

debe ser continuo, sen encravados e non deben existir elementos de

fragmentación.

265

5. Asentamentos humanos. Non se deben incluír núcleos urbanos habitados no seu

interior, salvo casos excepcionais debidamente xustificados.

6. Protección exterior. Debe estar rodeado por un territorio susceptible de ser

declarado como zona periférica de protección.

Zonificación dos Parques Naturais

A zonificación é a organización do territorio en función de valor dos seus recursos e da

súa capacidade de acollida para distintos usos, co fin de minimizar os impactos negativos

e asegurar un uso do espazo compatible coa conservación dos seus recursos naturais. No

deseño ideal proposto polo proxecto MaB establécense as seguintes zonas, ordenadas de

maior a menor grao de protección:

Zona de reserva. Son aquelas áreas contiguas ou dispersas que requiren o máximo nivel

de protección ou nas que, por determinadas razóns, non se pode autorizar ningún tipo

de uso público. Xeralmente, posúen as seguintes características:

Conteñen valores naturais de primeira magnitude de acordo á súa rareza,

fraxilidade, biodiversidade e interese científico.

Engloban procesos de rexeneración ou de estudo de recursos naturais.

Poden clasificarse como perigosas para o uso público.

Zona de uso restrinxido. Son áreas que presentan un elevado grao de naturalidade e que

poden soportar certo nivel de uso público. Aínda que puidesen sufrir certo grao de

intervención humana, manteñen os seus valores naturais en bo estado ou encóntranse

en fase de rexeneración.

Zona de uso moderado. Constituída por áreas dominadas por un ambiente natural con

maior capacidade para acoller visitantes que nos casos anteriores. Inclúe, tamén, as áreas

transformadas pola actividade agraria que albergan recursos definidos como valores do

parque.

Zona de uso especial. É unha zona constituída por áreas de reducida extensión nas que

se sitúan as construcións e instalacións maiores cuxa localización no interior do parque

se considera necesaria. Tamén alberga, con criterios de mínimo impacto e de

concentración de servizos, as instalacións que sexan necesarias establecer para o uso

público e para as actividades de xestión e administración. Inclúe as instalacións

preexistentes que sexa necesario manter, así como, aquelas outras que vaian albergar

servizos de interese xeral conformes coa finalidade do parque. Nestas zonas o acceso é

libre ao público.

Zona de asentamentos tradicionais. Só nos casos en que así se requira. Son zonas de

asentamentos tradicionais que inclúen aqueles núcleos e áreas habitadas non dispersas,

incluíndo as súas zonas de servizos e áreas de cultivo estremeiras.

Parece demostrado que o deseño dos parques, con estas distintas áreas en torno á zona

de reserva, diminúe o estrés ao que están sometidas as especies a protexer, mellorando

as condicións de conservación.

Deseño das reservas naturais

O deseño das reservas naturais ten como finalidades básicas a conservación da

biodiversidade, dos ecosistemas naturais ou de especies concretas interesantes. A isto

debe unirse a preservación de paisaxes de elevado valor e gran fraxilidade.

Existen problemas normalmente derivados da falta de dispoñibilidade de superficie

abondo para o mantemento a longo prazo de poboacións viables de grandes

mamíferos, así como outras especies cuxa área de dispersión é demasiado ampla. Tendo

en conta isto, á hora de decidir as zonas a protexer, débese ter en conta cuales de entre

as posibles conteñen un maior número de poboacións e metapoboacións das distintas

especies que se desexan conservar.

Estas superficies, onde se encontran un maior número de grupos taxonómicos, así como

unha maior cantidade de especies endémicas ou de área máis estreito, son os chamados

hotspots ou puntos quentes. Sobre estes débese priorizar á hora de delimitar as zonas a

protexer, sempre tendo en conta as condicións socioculturais da rexión. Ademais, é

indispensable ter en conta, durante a toma de decisións, a calidade paisaxística dos

distintos ámbitos, como un importante factor máis, en prol de compatibilizar a

conservación da biodiversidade coa protección paisaxística.

É importante, tamén a conexión, mediante corredores e redes, entre os ecosistemas

seleccionados e outros de bo estado de conservación próximos, permitíndose, así, o

intercambio de individuos entre poboacións coespecíficas afastadas, o que aumenta as

súas posibilidades de supervivencia.

Que dúbida cabe, que a decisión de manter no tempo unha paisaxe, supón a

continuación no tempo dos ecosistemas que o configuran, e das especies que os habitan.

O mantemento das paisaxes naturais e rurais implica, entón, o mantemento da

biodiversidade.

267

Á hora de definir a forma das áreas protexidas, a teoría biogeográfica de illas expón as

preferencias en caso de existir varias posibilidades. Estas preferencias xorden tras as

conclusións do prolongado debate SLOSS, no que se discutía a idoneidade de crear

varias reservas pequenas ou poucas pero grandes. A discusión entre os expertos decaeu

do lado da segunda opción. Non se debe esquecer, que estas decisións deben ir

secundadas pola compatibilidade con outros aspectos importantes de tipo social,

económico, cultural, paisaxístico, etc.

Figura 8.1. Debate SLOSS.

8.2.2. Plan de ordenación dos recursos naturais (P.O.R.N.)

Un plan de ordenación dos recursos naturais é o instrumento básico de planificación de

todo Espazo Natural Protexido, o cal ten como finalidade o establecemento das

medidas necesarias para asegurar a protección, conservación, mellora e utilización

racional de cada Espazo Natural. Os Plans de Ordenación establecen as directrices

básicas que conformarán o modelo de Espazo que se prevé, deberá reunir unha serie de

características como poden ser: flexibilidade, integración no contexto rexional,

participación, sinxeleza, concisión, claridade, etc. Sendo capaz de afrontar os cambios

que se produzan no medio natural e socio-económico.

O P.O.R.N. está definido pola Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación dos

Espazos Naturais e da Flora e Fauna Silvestres, na que se expón como unha figura

moderna con respecto á lexislación anterior e presenta un marco normativo para a

organización do espazo natural.

O contido básico dun Plan de Ordenación debe ser o seguinte:

Ten que delimitar o ámbito territorial obxecto de ordenación, así como, a

descrición e interpretación das súas características físicas e biolóxicas.

O estado de conservación dos recursos naturais, os ecosistemas e as paisaxes que

integran o ámbito territorial debe estar definido.

Determinación das limitacións xerais e específicas que respecto dos usos e

actividades haxan de establecerse en función da conservación do espazo, con

especificación das distintas zonas.

Aplicación, se procede, dalgunha das figuras de protección establecidas na Lei de

Espazos Naturais da Comunidade de Galicia, con expresión dos seus límites

territoriais.

Sinalar aquelas actividades, obras e instalacións que deben ser sometidas a

Avaliación de Impacto Ambiental.

Ten que establecer os criterios de referencia orientadores na conservación,

restauración e mellora dos recursos naturais.

Establecemento de plans e programas destinados ao progreso socioeconómico

da poboación vinculada ao Espazo.

Os obxectivos principais son:

Definir e sinalar o estado de conservación dos recursos e ecosistemas da área.

Avaliar a situación socioeconómica e as perspectivas de futuro da súa poboación.

Determinar as limitacións que deban establecerse á vista do estado de

conservación.

Sinalar os réximes de protección que procedan.

Promover a aplicación de medidas de conservación, restauración e mellora dos

recursos naturais que o precisen.

Formular os criterios orientadores das políticas sectoriais e ordenadores das

actividades económicas e sociais, públicas e privadas para que sexan compatibles

coa conservación do espazo.

Determinar a potencialidade das actividades económicas e sociais compatibles

coa conservación do espazo e fomentar o progreso socioeconómico das

poboacións nel asentadas.

269

8.2.3. Plan reitor de uso e xestión (P.R.U.X.)

O plan de ordenación dos recursos naturais marca as directrices xerais do espazo, para o

cal é necesaria outra ferramenta máis concreta que permita a xestión, protección e

conservación dos valores do territorio, a devandita ferramenta é o Plan Reitor de Uso e

Xestión (P.R.U.G.) que se establece como instrumento básico de xestión dos Parque

Rexionais e Naturais. Ademais, a través del determínase un uso axeitado e unha xestión

dos recursos, coa finalidade de garantir un aproveitamento sostido en sintonía co

desenvolvemento das poboacións que o habitan.

A función principal do P.R.U.X. é a de regular as actividades do espazo natural

protexido, unificando os obxectivos de investigación, uso público e conservación,

protección e mellora dos valores ambientais.

O P.R.U.G. ten a súa orixe no Real Decreto 2676/1977 do 4 de Marzo, polo que se

aproba o regulamento para a aplicación da Lei 15/1975 do 2 de Maio de Espazos

Naturais Protexidos.

O contido mínimo que debe incluír este documento é:

As normas, directrices e criterios necesarios para xestionar o espazo natural, co

fin de lograr os obxectivos que xustificaron a súa declaración.

A zonificación do Espazo para os efectos de actuacións.

A normativa encamiñada a regular as actividades económicas e recreativas que se

desenvolvan dentro do Espazo.

As directrices para a elaboración dos programas que desenvolvan os obxectivos

concretos do Espazo, en relación con:

A protección e conservación.

O proceso socioeconómico das comunidades que viven no espazo.

A investigación, a interpretación e a educación ambiental.

O uso público e o desfrute dos visitantes.

A relación de axudas técnicas e económicas destinadas a compensar as

limitacións que supón a protección e conservación dunha zona da comunidade.

En definitiva, mentres o P.O.R.N. é un documento de ordenación dos usos e utilización

dos recursos naturais, o P.R.U.X. determina como ha de asegurarse a protección deses

mesmos recursos.

8.2.4. Conservación da natureza

As reservas nacionais teñen nos plans de conservación as súas ferramentas específicas de

xestión. Neles ten que establecerse a zonificación, a regulación de usos, o destino e usos

das instalacións preexistentes, as normas de xestión e actuación necesarias para a

conservación dos seus valores, mesmo se fose necesario as medidas para a súa utilización

con fins científicos, usos públicos, programas de manexo da vida silvestre, saneamento

biolóxico, etc., modo que os Espazos Naturais Protexidos xogan un papel fundamental

na conservación da natureza.

Ás veces, serven como instrumento preventivo da ordenación do territorio impedindo a

dispersión urbanística na área en cuestión, ou investindo para manter a singularidade

dunha paisaxe. Noutras ocasións promove o mantemento de actividades económicas

beneficiosas para o territorio. A miúdo, concentran os seus esforzos na comunicación co

público e a presentación de servizos recreativos e turísticos. Tamén, con certa frecuencia,

concéntranse na vixilancia e no control das actividades daniñas para certas especies.

A Unión Internacional para a Conservación da Natureza (UICN) na súa Asemblea Xeral

do ano 1994, define área protexida como "Unha superficie de terra e/ou mar

especialmente dedicado á protección e mantemento da diversidade biolóxica, e dos

recursos naturais e culturais asociados, e xestionado a través de eficaces instrumentos

legais ou doutro tipo".

Así mesmo, estableceu as seguintes Categorías Internacionais de Conservación da

Natureza:

Categoría I: Reserva Natural Estrita ou Área Natural Silvestre: Espazo protexido

xestionado, principalmente, con fins científicos ou con fins de protección da

natureza.

Categoría II: Parque Nacional: Espazo protexido xestionado principalmente para

a conservación de ecosistemas e o recreo. Implica ser zonas terrestres e/ou

mariñas naturais designadas para:

271

Protexer a integridade ecolóxica dun ou máis ecosistemas para as xeracións

actuais e futuras.

Excluír os tipos de explotación ou ocupación que sexan nocivos ao propósito co

cal foi designada a área.

Proporcionar un marco para actividades científicas, educativas, recreativas,

turísticas e todo tipo de actividades que sexan compatibles dende o punto de

vista ecolóxico e cultural.

Categoría III: Monumento Natural: Espazo protexido xestionado, fundamentalmente,

para a conservación de características naturais específicas. Supoñen zonas que conteñen

unha ou máis características naturais, culturais ou mixtas de valor destacado, así como,

de excepcional rareza implícita.

Categoría IV: Área de Xestión de Hábitat/Especie: Espazo protexido,

principalmente, para a conservación e con intervención a nivel xestión. Aplícase

a zonas terrestres e/ou mariñas suxeitas a intervención activa con fins de xestión,

para garantir o mantemento dos hábitats e/ou satisfacer as necesidades de

determinadas especies.

Categoría V: Paisaxe Terrestre e Mariña Protexida: Área protexida

principalmente para a conservación de paisaxes terrestres e mariñas con fins

recreativos. Trátase de zonas cun carácter definido por importantes valores

estéticos, culturais e que a miúdo albergan unha rica biodiversidade.

Categoría VI: Área Protexida con Recursos Xestionados: Espazo protexido dedicado,

principalmente, á utilización sostible dos recursos naturais. O espazo debe conter

sistemas naturais non modificados, obxecto de actividades de manexo para garantir a

protección e o mantemento da biodiversidade a longo prazo e proporcionar ao mesmo

tempo un fluxo sostible de produtos naturais para satisfacer as necesidades da

comunidade.

Existen diversas institucións internacionais que outorgan títulos a algunhas áreas

protexidas que cumpran con certas condicións ou características especiais. Así, por

exemplo, a UNESCO outorga os seguintes títulos:

Reserva da Biosfera: Cada reserva conserva modelos de ecosistemas

característicos de cada unha das rexións naturais do mundo. Nas Reservas da

Biosfera ten grande importancia a integración da conservación da natureza coas

actividades humanas. Así se ten en Biscaia La Reserva de la Biosfera de Urdabai.

Sitio Natural do Patrimonio Mundial: Estes son áreas representativas da

evolución biolóxica ou por albergar hábitats naturais de especies ameazadas.

Por outra parte, acolléndose a convenios, acordos ou leis internacionais os países

asinantes comprométense a conservar áreas naturais de acordo coas condicións

establecidas nestas leis ou convenios, entre os que cabe destacar:

Convenio Ramsar, convenio sobre as Zonas Húmidas de Importancia Internacional,

especialmente como hábitats das aves acuáticas.

ZEPA ´ s, zonas de Especial Protección para as Aves, creadas ao abeiro da Directiva Aves

da Unión Europea.

ZEC ´ s, zonas de Especial Protección definidas ao abeiro da Directiva Hábitats da Unión

Europea. As ZEC ´ s integran o futuro da Rede Natura 2000.

LIC ´ s, Lugar de Importancia Comunitaria que contribúe a manter un tipo de hábitat ou

especie dos anexos da Directiva Hábitat.

Rede Natura 2000

No ano 1998, a Comisión Europea propuxo, no marco do IV Programa de Acción en

materia de Medio (1987-1992), a creación dunha gran rede comunitaria de zonas de

especial conservación, a Rede Natura 2000. A proposta tivo unha grande acollida e,

catro anos despois, aprobouse unha Directiva dirixida a posibilitar tal proxecto, a

Directiva 92/43/CE.

A finalidade da intervención comunitaria é garantir a biodiversidade mediante a

conservación de hábitats naturais e da flora e fauna silvestres nos Estados membros.

Unha das estratexias baséase na creación dunha "Rede Ecolóxica europea coherente de

zonas especiais de conservación", para manter nun estado de conservación favorable

con representacións de todos os tipos de hábitats naturais (Anexo I da Directiva) e das

especies (Anexo II da Directiva), onde tamén se especifican os considerados prioritarios.

A partir desta clasificación de referencia, cada Estado membro deberá elaborar unha lista

nacional de lugares, representativa no seu territorio dos distintos tipos de hábitats

naturais e dos hábitats de especies que figuran nos Anexos; unha vez que a comisión

aprobe tales propostas pasarán a ser Lugares de Importancia Comunitaria (LIC ´ s) e, por

273

último, os Estados haberán de declarar tales lugares como Zonas de Especial

Conservación (ZEC ´ s).

En consecuencia, a Rede Natura 2000 quedará conformada polo conxunto de Zonas

Especiais de Conservación declaradas polos Estados membros, máis as Zonas de Especial

Protección para as Aves (ZEPA ´ s) reguladas pola Directiva 79/409/CEE (Directiva de

Aves), que xa foron declaradas como tales, ou o sexan nun futuro.

A proposta galega de lugares de importancia comunitaria está composta por 59 espazos,

dos cales 26 se sitúan na zona Sur de Galicia, os cales foron declarados como zonas de

especial protección dos valores naturais polo Decreto 72/2004, do 2 de Abril e 55 están

incluídos na lista de lugares de importancia comunitaria (LIC) da rexión biogeográfica

atlántica aprobada pola Decisión da Comisión do 7 de Decembro de 2004 ( DOCE

L387 de 29/12/2004).

Táboa 8.1. Listado de LIC ´ s existentes en Galicia Sur.

Fonte: Consellería de Medio Ambiente, Xunta de Galicia

Por outra parte a Rede de ZEPA ´ s en Galicia esta composta por 14 zonas cunha

superficie total de 71.579 Has. Todos estes lugares foron declarados como zonas de

especial protección dos valores naturais polo Decreto 72/2004, do 2 de Abril.

Táboa 8.2. Listado de ZEPA ´ s existentes en Galicia Sur.

Fonte: Consellería de Medio Ambiente. Xunta de Galicia

8.2.5. Os espazos naturais e os estudos da paisaxe

Os estudos previos para a creación ou delimitación de espazos protexidos, deben

realizarse coordinadamente cos estudos de paisaxe, isto posibilita unha mellor

capacidade para a toma de decisións acertadas sobre cal ou cales deben ser as áreas a

conservar.

Un dos puntos nos que as análises paisaxísticas supoñen unha maior melloría, é na

decisión de cales van ser as zonas de reserva, e cales van ter un uso moderado,

restrinxido ou especial. A outra achega máis clara, débese á capacidade para cartografar

e caracterizar as amplas superficies coas que se traballa neste tipo de análises previas.

A realización paralela destes estudos de paisaxe, posibilita a coordinación e cooperación

de cara á consecución de obxectivos comúns, é dicir, permite a non sobredimensión dos

parques ou áreas a resgardar, xestionándose mal, deste xeito, terreos que

potencialmente poderían ter usos beneficiosos para a sociedade. Así, resultaría grave

unha descoordinación que provocase a delimitación de espazos naturais protexidos que

non tivesen en conta as características e calidades paisaxísticas, se existisen zonas igual de

interesantes respecto á súa biodiversidade e peculiaridade, e que contivesen unha

calidade visual maior e máis interesante. A conservación da paisaxe, recurso natural a

conservar e xestionar axeitadamente, debe ser un elemento importante cando se

deciden cuales son os ámbitos naturais obxectivos a protexer.

275

8.3. A planificación da paisaxe urbana

O obxectivo básico das urbes é o de proporcionar vivenda en condicións óptimas á

poboación. Para que estas condicións sexan adecuadas, non se necesita unicamente a

construción de edificios para o aloxamento das persoas, senón tamén infraestruturas que

permitan a súa comunicación e abastecemento de servizos básicos, como alimento,

auga, enerxía, etc. A isto debe engadirse, a asistencia sanitaria, a seguridade, educación,

servizos administrativos, etc.

Todo isto debe desenvolvese dun xeito que se consiga un equilibrio entre o

cumprimento dos requisitos básicos coas premisas básicas que marca a sostibilidade. Por

iso, é importante a consecución de ámbitos urbanos aceptables dende un punto de vista

estético, cultural e social, o que se consegue mediante unha coidada formulación das

obras e actividades a realizar, nunca omitindo a importancia do compoñente

psicolóxico da paisaxe, en prol dunha convivencia respectuosa e harmónica a todos os

niveis, social, ambiental, cultural, económico, etc.

Entón, débese incidir na importancia que ten no desenvolvemento das cidades e na

estruturación das paisaxes urbanas, a elección correcta de materiais que sexan

respectuosos co ámbito, tanto esteticamente, como pola súa orixe e as súas

características, é dicir, os seus métodos e lugares de extracción, e o seu renovabilidade e

reutilizabilidade.

Tamén é moi importante o control e eliminación dos focos de contaminación

procedentes das actividades desenvolvidas nas cidades. Así mesmo, outro aspecto clave

preséntase na necesidade de minimizar os efectos negativos derivados dos impactos por

difusión que van asociados indefectiblemente a este tipo de ámbitos.

A continuación, expóñense unha serie de consideracións recomendables, á hora de

formular o crecemento e desenvolvemento de áreas ou infraestruturas urbanas,

pretendendo facilitar un deseño de calidade e mellorar o proxecto de obra.

1. Declaración do valor e a importancia da paisaxe. As infraestruturas como

intervención sobre a paisaxe.

2. Principio de arraigamento. As infraestruturas deben interactuar co contexto

territorial. O nivel funcional ha de depender da paisaxe polo que pasa.

3. A Avaliación de Impacto Ambiental non inclúe normalmente a paisaxe cando se

realizan obras en terreo urbano. Existen directivas que non permiten certos tipos

de alteracións da harmonía urbana (tipos de formas, cores, alturas, etc.) pero

deberían realizarse estudos máis detallados que permitisen unha concepción máis

precisa dos posibles impactos, minimizándose estes, cun mellor deseño e

planificación.

4. Necesidade de mellorar a calidade do proxecto de obras en canto á sensibilidade

sobre a paisaxe, condición imprescindible para alcanzar a calidade. Tamén

indispensable para a aceptación social do proxecto. Equilibrando esta

consideración co custo económico.

5. Nova estética das infraestruturas. É indubidable que o concepto de beleza

paralelo á calidade estética visual dos ámbitos, tanto naturais, coma rurais e

urbanos, foi variando ao longo da historia. As estruturas deben adaptarse ás

respectivas épocas construtivas, así como acomodarse aos condicionantes sociais

e históricos do lugar en que se sitúan.

6. Ter en conta o espazo público. As infraestruturas son consideradas o espazo

público por excelencia nas áreas urbanas. O individuo proxecta así todo o que a

súa posición no ámbito lle permite percibir. Fálase así das cidades como espazos

habitables, con grande incidencia sobre o ánimo, e en consecuencia, sobre o

comportamento dos individuos que viven na metrópole.

7. Toda infraestrutura se converte nun nó de comunicacións, que compoñen o

territorio-cidade. Nodos como espazo público. Os estudos da paisaxe aplicados a

estes territorios interconectados, permiten unha suavización e integración das

infraestruturas.

8. Ampla participación de todos os axentes, dende a planificación. Hanse de ter

claro os problemas que despois se van encontrar. Os estudos da paisaxe en

ámbitos urbanos, reclaman unha maior interdisciplinariedade dos seus

redactores, ao ser dominios moi complexos, con gran cantidade de elementos e

interconexións.

9. Necesidade de innovación. O ritmo de evolución das comunidades urbanas,

esixe a renovación constante da caracterización dos espazos públicos, a

recaracterización mediante estudos de paisaxe e o redeseñar continuo dos seus

ámbitos.

277

8.4. A paisaxe rural

O desenvolvemento histórico da agricultura ao longo da humanidade, derivou na

aparición de paisaxes rurais características, estruturadas a partir do tipo de explotacións

agrícolas e gandeiras desenvolvidas.

Como xa se comentou no capítulo 5 deste manual, a incidencia da presenza antrópica

nas paisaxes rurais non é tan acusada como nos urbanos. Estes, diciamos, están

condicionados pola actividade humana pero neles seguen tendo unha predominancia de

elementos naturais. Poderíanse simplificar dicindo que son aqueles nos que se

desenvolven actividades rurais, que inclúen as gandeiras, agrícolas e forestais. Este tipo

de labores leva consigo a presenza de persoas que as leven a cabo, co que a pegada

humana será maior que nos escenarios naturais.

8.4.1. Tipos de agresións á paisaxe rural

As novas accións que se leven a cabo en espazos rurais, deben considerar as condicións

previas da paraxe, así como o tipo de distribución e usos do chan, e de infraestruturas e

edificios tradicionais.

Os cultivos extensivos, sobre todo baixo plástico, adoitan ter un efecto moi negativo

sobre as características das panorámicas. Débense realizar sempre estudos previos sobre

calidade e fraxilidade visual cando se pretenda implantar este tipo de explotacións

agrícolas.

A concentración parceira, pode provocar, a destrución de formas de paisaxe

tradicionais, co que pode ser preferible evitala cando se traballe en zonas moi

características e de alta peculiaridade.

É importante tamén o respecto dos cursos de auga. Por iso, débese ser coidadoso no

manexo de pesticidas, herbicidas, aboamentos, etc. Cando estes chegan a ríos, lagos, e

similares, poden ter efectos desvastadores. Isto, ademais das implicacións ambientais que

xa leva consigo de por si, provoca a desestabilización dos ecosistemas circundantes, coa

conseguinte deterioración, e perda de calidade visual.

Estas consideracións a ter en conta para a integración dos elementos da paisaxe nas

actividades agrícolas, deben estar sempre sopesadas, tendo en conta as necesidades de

produción de alimentos das poboacións do lugar, e as de xeración de recursos

económicos que aseguren a súa subsistencia.

A agresión máis acusada e frecuente neste tipo de ámbitos, xorde das edificacións

descontroladas e mal integradas na paisaxe. As construcións son cada vez máis

numerosas e habituais nos medios agrarios. Para unha correcta integración, débense

realizar estudos previos co obxectivo de determinar cal é a situación idónea dentro da

parcela na que se desexe construír así como cales son as características visuais do lugar

onde se pretende situar, para adaptar, na medida do posible, o deseño do edificio, e

axudar á elección das cores e texturas externas do edificio.

O coñecemento do tipo de construcións típicas da zona permite unha inserción das

novas construcións na paisaxe, respectando as características culturais da zona.

Enténdase disto, que un deseño que se integre perfectamente na paisaxe, pasando case

desapercibido, pode ser rexeitable a favor doutra estrutura que respecte a tipoloxía dos

inmobles tradicionais do lugar.

Outra agresión típica é a construción de vías de comunicación como estradas ou

ferrocarrís, ou outras estruturas lineais como tendidos eléctricos. Estas obras, sobre todo

as grandes obras como autoestradas, autovías ou vías férreas adoitan necesitar grandes

movementos de terra para a creación de desmontes e terrapléns. Na actualidade, este

tipo de infraestruturas necesita por lei a elaboración previa dun estudo de impacto

ambiental, dentro do cal se deben incluír os danos sobre a paisaxe que producen, para

poder deseñar as medidas correctoras co fin de eliminalos ou minimizalos.

Unha das maneiras de diminuír en boa medida a deterioración que estas operacións

provocan é o control minucioso sobre o trazado, buscando aquel que sexa compatible

coas necesidades para as que se proxecta, e que sexa á vez o máis respectuoso co ámbito

polo que transcorre, ou o que é o mesmo, presentar as posibles solucións alternativas co

fin de escoller a máis idónea tras unha análise multicriterio que combine a avaliación

económica, as características e necesidades socioculturais, co respecto e conservación dos

recursos naturais. En moitas ocasións, o respecto do medio resulta incompatible coas

accións que se pretenden levar a cabo, co que entón se debe valorar a necesidade ou

non de levar a cabo as actividades.

Un cálculo correcto das terras de desmonte e terraplén, posibilita que non se necesiten

terreos para verter as terras sobrantes, así como canteiras onde obter o material para

realizar as emendas. Ademais, durante as fases de desenvolvemento das obras,

279

necesítanse gran cantidade de vías adxacentes para o transporte dos materiais e o paso

das maquinarias. É indispensable que dentro do proxecto se inclúan os labores de

corrección destas alteracións paralelas, así como a revexetación dos desmontes e

terrapléns con especies cuxas características de cor, forma e textura permitan unha total

integración coas formacións naturais adxacentes.

8.5. Minimización dos impactos sobre a paisaxe

8.5.1 Introdución

Algúns puntos básicos para o correcto desenvolvemento dos distintos proxectos, plans

ou programas que poidan alterar a paisaxe, poden ser afrontados con maior seguridade

e cunha mellor planificación, de cara á diminución dos efectos negativos que estas

accións previstas poidan provocar, mediante o desenvolvemento dos estudos de

caracterización e categorización paisaxística de espázoos que vaian acoller as diferentes

actividades. Estes estudos colaboran a mellorar nos seguintes aspectos:

Cando e canto tempo intervir.

A consideración principal a ter en conta no momento de formularse a anterior cuestión,

é moi simple, tanto como sexa necesario, pero o menos posible.

Esta é unha premisa básica para alcanzar o desenvolvemento sostible, xa se estea a falar

da paisaxe, ou trátese outro recurso natural. A sobreexplotación, e a malversación

descontrolada dos bens naturais, é un dos maiores problemas aos que se enfronta a

sociedade. En relación ao tempo, é un punto que en principio non ten tanta relevancia

como os seguintes, sempre que os prazos estipulados para a realización das distintas

tarefas, e a rehabilitación dos espazos alterados, se cumpran, e teñan unha duración

aceptable.

Como intervir.

A regulación do control do desenvolvemento respecto do medioambiente, pódese levar

a cabo dende tres posicións diferentes:

1. Mediante a zonación. É dicir, mediante a ordenación do territorio,

establecéndose categorías para usos e tipos de chans, limitándose ou

permitíndose actuacións en función das características de cada categoría, que

derivan das peculiaridades do territorio.

2. Avaliación ambiental. Determínase a viabilidade de cada proxecto tras

determinar os posibles danos e impactos que sobre o ámbito poidan producir. É

un método recomendable en terreos moi heteroxéneos, onde a delimitación dos

distintos usos de chan se complica. Así mesmo, resulta interesante cando, en

áreas ordenadas, se proxectan accións próximas aos límites que separan os

espazos destinados a distintos usos, para poder predicir se as accións alterarán o

funcionamento normal das superficies próximas.

3. último método é a combinación dos dous sistemas anteriores, é dicir, mediante a

ordenación do territorio coordinada con estudos de avaliación ambiental.

Tanto os procedementos cuxo obxectivo sexa a clasificación dos distintos ámbitos para a

súa ordenación, coma os traballos de avaliación ambiental, deben asumir a importancia

da paisaxe como recurso natural, sendo isto integrado á hora de determinar o valor e

características dos diferentes territorios.

Que se pretende lograr.

Débense en ter en conta os distintos aspectos que determinan as características das

paisaxes co obxectivo de favorecer unha mellor integración das actividades ou estruturas

previstas. Os estudos de paisaxe son entón, unha ferramenta indispensable, para poder

determinar a calidade visual deste, así como a súa fraxilidade e a súa intervisibilidade.

Unha vez obtida esta información necesaria, estase capacitado para deseñar os distintos

traballos, enfocados a unha mellor integración e un maior respecto dos ámbitos

presentes.

As pretensións, serán moi distintas dependendo do tipo de ámbito no que se vaian

realizar as intervencións.

Así, en paisaxes urbanas, os problemas máis grandes que se poden presentar, son os do

respecto das estruturas históricas e tradicionais, sen por iso ter que renunciar ao deseño

moderno, como reflexo da época en que se desenvolve cada actividade. Outro aspecto

importante, moi en voga, é a de creación de espazos urbanos habitables, con ámbitos

máis harmónicos abertos e luminosos.

Nas paisaxes rurais, segue tendo grande importancia o respecto das características das

panorámicas, determinadas polos métodos tradicionais de explotación dos recursos

281

naturais, e polos diferentes aproveitamentos agrícolas e gandeiros, que constitúen en

gran parte a identidade das comunidades do lugar. Resulta interesante tamén a

conservación das características visuais, e a heteroxeneidade e textura propia deste tipo

de ámbitos.

As actuacións sobre os ámbitos naturais deben ter sempre en conta as determinacións da

súa calidade e fraxilidade, obtidas dos estudos de paisaxe previos. Isto permitirá

delimitar o tipo, intensidade, e duración das accións ou estruturas acollibles.

Ademais de para a minimización de impactos derivados das actividades desenvolvidas

en ámbitos rurais ou urbanos, relatadas en anteriores apartados, os estudos de paisaxe

teñen aplicación á hora de colaborar a solucionar diferentes problemas que xorden

durante a elaboración de proxectos, plans e programas con outras finalidades. Acódese

á clasificación segundo o tipo de actividades que se desenvolvan, para poder realizar

unha exposición máis clara. As distintas categorías analizadas a continuación son as

seguintes:

Espazos públicos.

Minaría.

Sector forestal.

Ríos e inundacións.

Transporte.

8.5.2 Espazos públicos

Baixo este termo inclúense instalacións e áreas con distintas características, como poden

ser os parques públicos, xardíns, bulevares, prazas, etc. Moitas das zonas verdes, que se

inclúen nesta categoría pódense establecer a partir da modificación de terreos destinados

a outros usos. En ocasións tamén se deseñan estas instalacións, como engadido a

construcións tipo teatros, auditorios, escolas, etc.

Non adoitan presentar problemas por impactos, aínda que si poden aparecer

incompatibilidades co uso do chan, ou con actividades adxacentes que dificulten a súa

implantación ou funcionamento normal, como proximidade de industrias, centros de

comunicación, por exemplo aeroportos, etc. Tamén se debe determinar a súa validez e

necesidade cando se pretenden levar a cabo en lugares de alta calidade paisaxística, e

sobre todo de elevada fraxilidade, como supoñen en moitas ocasións os sendeiros

ecolóxicos. Nestes casos, a integración dos elementos (carteis, casetas, iluminación, etc.),

debe realizarse tendo sempre presentes as condicións do ámbito, e a necesidade de

incluílas no medio sen provocar a alteración das características visuais básicas.

É importante, a consideración dos aspectos socioculturais do ámbito que se pretende

adaptar, para patentizar no deseño, as peculiaridades tradicionais da zona. Pola súa

banda, a iluminación, cando se adecúan ámbitos onde predominen elementos naturais,

debe estar controlada de xeito que, afecte o menos posible aos ritmos circadianos das

comunidades vivas do lugar, e que produza a menor contaminación lumínica posible.

Tamén se debe considerar, a necesidade deste tipo de espazos, de accesos a estes, e, en

moitos casos, a necesidade de terreo adxacente para acoller ao parque móbil. Nas

etapas de deseño, deben estar considerados, os impactos subsecuentes de difusión, tras a

instauración dos espazos públicos.

8.5.3 Minería

É clave neste tipo de explotacións, as consideracións previas á instalación, de se os

beneficios obtidos destas, son suficientes para paliar as deterioracións que provocan.

Unha vez tómase a decisión de realizar as extraccións nunha zona dada, é moi

importante o deseño e a planificación no tempo das actividades, en prol de minimizar o

impacto sobre a paisaxe.

Previo aos inicios da actividade extractiva, é aconsellable a implantación, nos arredores

da superficie que vai ser alterada, de vexetación arbórea que actúe, unha vez

desenvolvida, como pantalla de ocultación da futura mina ou canteira.

A planificación dos labores, debe realizarse de maneira que se diminúan o máximo

posible as emisións de contaminantes, sobre todo de pos, pois resultan daniñas para a

vexetación circundante, provocándoo un grande estrés ás plantas, deteriorándoas, coa

conseguinte diminución da calidade da paisaxe.

Un momento fundamental, dáse cando remata a vida útil da mina. A rehabilitación dos

terreos ocupados é un traballo moi complexo e que debe ser realizado por expertos na

materia. As dúas opcións que se adoitan manexar, son a de encher o burato practicado

no chan con terra, para a posterior implantación de vexetación. A outra opción, única

283

viable en moitas ocasións, sobre todo cando se trata de minas grandes, é a de creación

de lagoas artificiais. En ambas as dúas posibilidades, débese levar a cabo un selado

hermético do terreo explotado, para evitar a contaminación do chan adxacente. Tamén

é de interese, a ordenación cronolóxica das áreas aproveitadas, de xeito, que as

actividades, pasen o máis desapercibidas posibles durante os comezos dos traballos.

8.5.4 Sector forestal

Un dos maiores prexuízos que provocan as actividades forestais sobre a paisaxe, procede

das plantacións monoespecíficas extensas. Ademais de supoñer unha perda de

biodiversidade considerable, constitúen paisaxes monocromas, carentes de valor

estético. A diversificación de especies, vexetais depende do tipo de actividades

proxectadas na superficie forestal estudada. Débense compaxinar as accións previstas,

coas características da paisaxe, atendendo á fraxilidade e calidade visual deste, coa

intención de sopesar as posibilidades do territorio.

A forma das parcelas nas que se determinan diferentes usos, ten unha grande influencia

sobre a visión panorámica do ámbito, as formas naturais tenden a ser irregulares, co que

as formas xeométricas destacan moito máis, diminuíndo a harmonía e a apreciación

estética. Convén, entón, aproveitar as formas do terreo, e evitar as direccións

dominantes á hora de delimitar as parcelas.

Todo isto debe coordinarse coa necesidade de protección dos aspectos históricos e

tradicionais da zona, tendo en conta, tamén a categoría na que se englobe o chan

forestal que se desexa repoboar, segundo a ordenación territorial, ou as indicacións dos

estamentos públicos dependentes.

Non se debe esquecer, as afeccións que producen as instalacións e infraestruturas

adxacentes, así como os dispositivos indicados para prevención de incendios. Estes

deben deseñarse axeitadamente para minimizar o impacto visual, buscando a situación

idónea, na que se diminúa a visibilidade dos obxectos, e empregando aqueles materiais

que permitan unha maior mimetización dos elementos no marco no que se insiran.

Por outra parte, plantacións inadecuadas, poden provocar a diminución da viabilidade

das poboacións locais, coa conseguinte perda de diversidade específica, o cal pode

derivar nunha diminución da calidade paisaxística, por deterioración das peculiaridades

do ecosistema.

8.5.5 Ríos e inundacións

Cando se modifican os cursos naturais de auga, ou se alteran as condicións de

escorrentía e de infiltración dos chans, pode provocarse a aparición de inundacións. O

modo de impedir a aparición destes eventos tan indesexados, radica no deseño axeitado

das accións que poidan levalos consigo. Considerar as características do chan en canto a

súa drenaxe e infiltración, para mantelas tras a realización das obras, e evitar tamén a

aparición de lugares de acumulación de augas.

As actividades que se desenvolven preto de cursos de auga, deben considerar sempre os

posibles efectos negativos que poidan ter sobre estes, aínda que non se leven a cabo en

zonas inmediatas a ríos, lagoas, lagos, etc. Así, debe manterse un control estrito sobre

posibles contaminantes procedentes de actividades agrícolas, forestais, industriais, etc.

A vexetación de ribeira cumpre un papel fundamental no mantemento da calidade das

augas, e na detoxificación daquelas que se infiltran cara aos cursos acuáticos. Tamén

retén sólidos en suspensión, ou reduce a velocidade de escorrentía, diminuíndo en boa

medida, as probabilidades de producirse aluvións, ou, en caso de que se dean,

mitigando os seus efectos. A súa alteración entón pode ter graves consecuencias. Do seu

estado de conservación, ademais depende a calidade estética dos ecosistemas ribeiráns.

Estes hábitats riparios, por todo iso, non deben ser modificados nin deteriorados,

ademais de estar protexidos pola lexislación española.

Cando se produce algún tipo de modificación sobre as ribeiras dos ríos ou lagoas,

débense levar a cabo as actuacións pertinentes para a rehabilitación destas. Considéranse

dúas posibilidades para a restauración de ribeiras, o emprego de materiais inertes, ou o

replantado de especies propias deses hábitats. A continuación expóñense as vantaxes e

desvantaxes do emprego de cada unha destas alternativas:

285

Plantas como material de construción:

Vantaxes:

Non se ven afectadas por procesos de degradación, proporcionando unha

estabilización crecente, debido á súa capacidade rexenerativa crecente.

Protexen a canle de xeito elástico, absorbendo os elementos e accións agresivas

diminuíndo a súa intensidade.

Son bioloxicamente e ecoloxicamente activas.

Posibilitan unha valoración estética da paisaxe.

Desvantaxes:

Non provén de todas as esixencias de consolidación e seguridade requiridas

nalgúns casos.

Esixen unha determinada época do ano para a súa implementación.

Alcanzan a súa plena eficacia despois dun intervalo de tempo.

Esixen espazo.

Materiais de construción inertes:

Vantaxes:

Son máis estables ante determinadas situacións.

Son independentes das características do sitio e a súa aplicación está menos

limitada temporalmente.

Son funcionais inmediatamente.

Esixen normalmente menos espazo.

Desvantaxes:

Tenden a perder a súa eficacia debido á corrosión e degradación e non posúen

capacidade de rexeneración.

Non se deforman fronte a esforzos agresivos da natureza.

Constitúen elementos estraños á paisaxe.

Como xa se indicou, entón, o emprego de plantas como material de construción

permite a mellora da calidade estética da paisaxe. Por outra parte, tamén deben

considerarse aspectos socioeconómicos, sendo en xeral, moito maiores os gastos

monetarios no caso de empregar materiais inertes.

Tampouco se debe esquecer, a biodiversidade asociada aos bosques ribeiráns, que

poden acoller a gran cantidade de especies que non se encontran nos ecosistemas

adxacentes.

8.5.6 Transporte

O primeiro aspecto sobre o que se debe incidir, é o momento de construción das vías de

transporte. É necesario ter un grande control sobre as vías accesorias que se crean para a

circulación de camións e outros vehículos durante esta etapa, así como diminuír a

incidencia derivada das actividades, como produción de ruídos, emisión de pos, e

fumes, contaminación, vertedura de aceites, etc. A superficie alterada durante esta fase,

xeralmente é moito máis ampla que a que ocupa finalmente a vía de comunicación.

Deben estudarse minuciosamente Las posibles afeccións que se presentarán durante este

proceso construtivo co obxectivo de diminuír os efectos indesexados. Todas as

alteracións producidas neste período deben estar deseñadas para ser corrixidas.

Para un correcto deseño das vías, de modo que a deterioración do ambiente polo que

transcorren sexa mínima, é importante unha realización exhaustiva dos cálculos de

desmontes e terrapléns, para con iso diminuír o volume de terras a emendar, ou a

depositar. Tamén se deben aproveitar as condicións orográficas do terreo, para

aumentar a integración na paisaxe e a diminuír a visibilidade.

As marxes das vías, sobre todo en desmontes e terrapléns, deben ser revegetados con

plantas cuxas características de cor e texturas, formen un continuo coas comunidades

adxacentes. Isto permite diminuír o ancho visible da liña que debuxan as estradas.

A seguinte táboa ofrece un esquema resumo coas cuestións a formularse, previas á posta

en marcha de accións que poidan alterar os ámbitos onde se inscriben.

287

Táboa 8.3. Cuestións previas ao desenvolvemento de proxectos plans ou programas para a

integración dos elementos da paisaxe


9 O Impacto Ambiental

9.1. Introdución 9.2. Impacto ambiental. conceptos e tipos 9.3. Estudos de impacto ambiental

9.3.1. Xustificación 9.3.2. Descrición de accións 9.3.3. Exame de alternativas 9.3.4. Cronograma 9.3.5. Inventario ambiental 9.3.6. Identificación e valoración de impactos

9.4. Indicadores 9.4.1. Tipos de categorías usadas como indicadores ambientais 9.4.2. Características dos indicadores 9.4.3. Clasificación dos indicadores por niveis 9.4.4. Fundamentos ecolóxicos 9.4.5. Tipos de indicadores

9.5. Indices ambientais 9.5.1. Indices físico-químicos 9.5.2. Indices bióticos 9.5.3. Indices edafolóxicos 9.5.4. Construción de índices ambientais

9.6. Modelos ambientais 9.7. Avaliación ambiental 9.8. Códigos de conduta

9.8.1. Estándares sociais 9.8.2. Selos de calidade social e etiquetas sociais 9.8.3. Reporting 9.8.4. Auditorías 9.8.5. Certificación 9.8.6. Rede mundial de etiquetaxe ecolóxica

9.9. Procedementos administrativos segundo o tipo de avaliación ambiental

289

9.1. Introdución

A Avaliación de Impacto Ambiental é un dos instrumentos máis axeitados para a

preservación do Medio. Sen ser un freo para o desenvolvemento e o progreso, garante

a acción preventiva e de corrección antes de producirse as alteracións no medio. Neste

capítulo abórdase a Avaliación de Impacto Ambiental dun modo xenérico, non

exclusivamente para estudos dos incendios forestais. A metodoloxía para a realización

destas avaliacións, debe ser adaptada ás esixencias particulares de cada caso, xa sexan

análises sobre os incendios forestais, ou sobre outros aspectos do Medio.

Os instrumentos de xestión ambiental poden ser:

Preventivos, se se poñen en práctica ao abordar novos plans ou proxectos.

Correctivos, se se aplican a actividades en funcionamento.

As Avaliacións de Impacto Ambiental son instrumentos de carácter preventivo. A súa

finalidade é identificar, predicir, interpretar, previr e comunicar os efectos ambientais

dunha determinada actuación en fase de proxecto.

291

A experiencia demostrou que a corrección dos problemas ambientais é moito máis

complicada e custosa que a súa prevención. Por este motivo, nos últimos anos,

potenciouse o desenvolvemento dunha política ambiental de carácter preventivo. Neste

punto destaca a Avaliación de Impacto Ambiental como ferramenta máis completa.

Convén distinguir dous aspectos importantes con detemento, antes de abordar este

tema. A Avaliación de Impacto Ambiental é un procedemento xurídico-administrativo,

mentres que o Estudo de Impacto Ambiental é un estudo técnico-científico encamiñado

a identificar os impactos ambientais derivados dunha actuación concreta.

9.2. Impacto ambiental. Conceptos e tipos

Xenericamente defínese Impacto como "o efecto que as actuacións presentes ou

potenciais producen ou producirían no medio". Os efectos poden ser tanto prexudiciais

coma beneficiosos, é dicir, os impactos poden ser tanto positivos coma negativos.

A consideración do impacto negativo das actuacións sobre o medio, contraponse cos

conceptos de fraxilidade, singularidade, etc. Por outro lado a consideración do impacto

positivo realza a capacidade territorial para acoller as actuacións, con matices derivados

das posibles orientacións favorables, que poidan inducir sobre os elementos espaciais e

os procesos actuantes pola implantación das actividades.

As transformacións e consecuencias que poden observarse sobre o medio poden ser

analizadas dende distintos puntos de vista:

Impactos ecolóxicos ambientais: Producen modificacións dos sistemas naturais. A

identificación e análise deste tipo de impactos presupón unha avaliación dos

cambios operados cuxa incidencia sexa importante no funcionamento dos

sistemas.

Impactos sociais: Estes afectan directamente ao individuo ou grupo social,

afástanse da concepción máis pura de impacto ecolóxico, pero son claro obxecto

de estudo da chamada ecoloxía humana.

Esta clasificación do impacto fai referencia basicamente ao medio onde se produce o

efecto. O impacto ambiental constitúe pois, o efecto das actividades humanas e a súa

transcendencia deriva da vulnerabilidade do territorio.

Os impactos, especificamente causados polos incendios forestais, son moi numerosos, e

pódense citar, por exemplo, os seguintes:

Incremento da erosión do chan

Diminución da produtividade do chan

Perda de vexetación forestal

Diminución da capacidade da vexetación para recolonizar o terreo.

Aumento da probabilidade de avenidas e inundacións

Destrución da fauna

Destrución dos ciclos da auga

Aumento da contaminación atmosférica

Destrución dos ciclos do nitróxeno

Destrución da beleza da paisaxe

A relación entre fraxilidade, vulnerabilidade ou risco con impacto, patentiza se á hora

de avaliar a importancia, o nivel ou o grao de impacto. Unha mesma actividade pode

producir un impacto máis importante sobre a vexetación se se sitúa nunha zona de

vexetación máis fráxil ou vulnerable. Cando a vulnerabilidade é múltiple, un

determinado territorio pode resultar fráxil con respecto á erosión e non en canto ao

risco de contaminación de acuíferos.

A vulnerabilidade presenta múltiples facetas que sempre deberían poñerse de manifesto.

Calquera Impacto Ambiental correspondente a calquera desas facetas da fraxilidade do

territorio, individualízase por unha serie de características que han de avaliarse.

293

Táboa 9.1. Características relativas dos Impactos Ambientais.


O carácter do impacto fai referencia á súa consideración positiva ou negativa respecto

ao estado previo da actuación, é dicir, indica se a actuación é beneficiosa ou prexudicial

para o medio no cal se desenvolve.

A magnitude do impacto informa da extensión ou o grao do efecto producido (número

de hectáreas afectadas, número de especies, etc.).

O significado do impacto alude á importancia relativa (se as especies eliminadas son moi

importantes económica ou ecoloxicamente, etc.).

O tipo de acción do impacto describe o modo de producirse o efecto da acción sobre os

elementos ou características ambientais:

Impacto directo.

Impacto indirecto.

Impacto sinérxico con outros.

A duración ou conca temporal do impacto refírese ás súas características temporais, se o

efecto é a curto prazo e logo cesa, se aparece rapidamente e a súa acumulación é a

longo prazo, se existe un efecto intermitente, etc.

A reversibilidade do impacto ten en conta a sensibilidade, dificultade ou imposibilidade

de retornar á situación anterior, á actuación. Falarase así de impactos reversibles e de

impactos terminais ou irreversibles.

O risco do impacto mide a probabilidade de ocorrencia, sobre todo naquelas

circunstancias non periódicas pero de excepcional gravidade.

A conca espacial do impacto informa sobre a disolución da súa intensidade no mosaico

espacial, debido á existencia deste mosaico non sempre, ou case nunca, esta disolución

terá relación lineal coa distancia á fonte de impacto. Alá onde as características

ambientais sexan máis proclives aumentará a gravidade do efecto (acumulación de

toxinas en chans impermeables, etc.).

A posibilidade de recuperación indica se a perda ocasionada pode ser recuperable,

substituíble ou irrecuperable.

Coa singularidade do recurso afectado quérese significar a incidencia sobre calquera tipo

de recurso ou monumento protexido por algunha disposición legal (espazos naturais

protexidos, monumentos históricos, etc.). A súa introdución nos informes pode ser útil

para simplificalos, xa que aforra calquera outra descrición.

295

Nalgúns casos, os efectos, son pouco importantes se se consideran individualmente, pero

estes, poden combinarse e dar lugar a outros de maior entidade, isto é o que se

denomina sinerxía dos efectos. Esta nota pode atribuírse tamén á posible xeración de

impactos acumulados.

Algúns elementos do medio non son susceptibles de recibir impactos por parte das

actividades, como é obvio, por exemplo, para a altitude ou outros parámetros

fisiográficos. Non obstante, pode ser necesario telos en conta porque actúen como

modificadores dos impactos causados a outros elementos. Esta consideración é

particularmente importante no caso dos impactos sobre a paisaxe. Así, un determinado

impacto visual, derivado dunha actuación correcta no medio, terá unha gravidade

maior ou menor en función da superficie ocupada pola súa conca visual e da forma e

orientación que esta teña; a situación xeográfica do lugar concreto que determina estas

características é, polo tanto, unha circunstancia a ter en conta. En calquera caso o

significado do impacto pode e debe conectarse coa reversibilidade, xa comentada, dos

efectos causados polas actuacións.

O que supón ante o futuro unha deterioración irreversible, o esgotamento dun recurso,

a iniciación de procesos negativos que se aceleran a si mesmos, etc. conduciron ao

concepto de impactos críticos, aqueles que marcan os límites a partir dos cales a

deterioración se considera inadmisible. Estes impactos que superan o albor do

admitido, incompatibilizan a localización da actividade coa produción sostida do

territorio.

Todas estas circunstancias e características definen a maior ou menor gravidade, ou o

maior ou menor beneficio, que se deriva das actuacións sobre o territorio, polo que

todas elas deben intervir na correcta avaliación dos Impactos Ambientais. A expresión

desta avaliación, para cada faceta da vulnerabilidade que se contemple, concrétase

normalmente coa utilización dunha escala de niveis de impacto que facilite a utilización

da información adquirida na toma de decisións.

Un exemplo de escala de niveis de impacto pode ser:

Impacto compatible: carencia de impacto ou recuperación inmediata tras o

cesamento da actividade. Non se necesitarán prácticas protectoras.

Impacto moderado: a recuperación das condicións iniciais require certo tempo.

Non se necesitarán prácticas protectoras.

Impacto severo: a magnitude do impacto esixe, para a recuperación das

condicións do medio, a adecuación de prácticas protectoras. A recuperación,

aínda con estas prácticas, esixe un período de tempo dilatado.

Impacto crítico: a magnitude do impacto é superior ao albor aceptable.

Prodúcese unha perda permanente da calidade das condicións ambientais, sen

posible recuperación mesmo coa adopción de prácticas correctoras.

9.3. Estudos de impacto ambiental (EsIA)

Os estudos de Impacto Ambiental son análise de investigación prospectiva e sistemática,

que se recollen nun documento técnico que acompaña ao proxecto sometido á

Avaliación do Impacto Ambiental, cuxo obxectivo é identificar, interpretar, predicir e

previr as consecuencias das actuacións xeradas pola execución do proxecto sobre a

saúde e benestar humanos, os ecosistemas e os bens de interese cultural e patrimonial.

Como xa se indicou anteriormente, nesta parte do manual abórdase o desenvolvemento

de Estudos de Impacto Ambiental en sentido amplo. Cando se afronta un traballo deste

tipo, é importante cinguirse a aqueles aspectos importantes e que acheguen información

útil de cara á obtención de solucións aos problemas formulados. É importante que o

labor sexa desenvolvido por profesionais expertos, para asegurar que o traballo se

realiza axeitadamente, e cun emprego de tempo e de recursos óptimo.

Os estudos de Impacto Ambiental deben conter unha análise completa do proxecto e

unha análise profunda do medio físico, dos que se deduzan todos os elementos sensibles

a calquera tipo de perturbación, se identifiquen os impactos previsibles e se avalíen as

alteracións derivadas destes.

9.3.1. Xustificación

É a parte correspondente á introdución do estudo, na que se formula a necesidade de

desenvolvelo para cumprir uns requisitos determinados. Tamén convén nesta fase

introdutoria, elaborar listados da lexislación aplicable, ademais da propia lexislación de

Avaliación do Impacto Ambiental, como por exemplo a regulamentación de augas,

actividades clasificadas, protección do Medio atmosférico, costas, residuos, patrimonio,

espazos naturais e vida silvestre, etc., de tal forma que quede perfectamente claro o

297

marco legal administrativo no que se inscriben o proxecto e o estudo de Impacto

Ambiental.

9.3.2. Descrición de accións

Trátase de resumir o contido do proxecto mostrando as partes deste que máis interesan

dende o punto de vista ambiental.

Este apartado debe conter a seguinte información: A localización, a relación entre

accións susceptibles de producir impacto, descrición dos recursos utilizados e dos

refugallos.

9.3.3. Exame de alternativas

Estúdanse as alternativas técnicas e economicamente viables, e xustifícase a solución

proposta, tendo en consideración a alternativa cero ou de non-intervención, tendo en

conta a dinámica dos ecosistemas. Isto quere dicir, que a alternativa cero non debe

considerar o estado nun momento dado, senón como evolucionaría sen intervención

antrópica.

Nestes casos utilízanse análises «multicriterio», estudando conxuntamente aspectos de

índole económica como a rendibilidade e as necesidades de investimento, xunto con

outros de viabilidade técnica, oportunidade, etc., o cal resulta moi conveniente para

ordenar e seleccionar alternativas. Esta análise consiste, esencialmente, en agregar ou

combinar elementos de análise de por si heteroxéneos, nun todo homoxéneo,

admitindo a existencia de obxectivos múltiples que poden ser contraditorios. Por iso,

descártase de antemán a consecución da solución óptima, tratando de racionalizar o

proceso en prol da consecución dunha solución o máis próxima posible á óptima.

9.3.4. Cronograma

A descrición das esixencias temporais de recursos naturais consiste na elaboración dunha

gráfica na que se enfrontan as accións do proxecto cunha escala dividida en meses. Esta

matriz proporciona unha información moi útil para observar os impactos previstos, en

relación cos períodos fenoloxía do ecosistema e os ritmos de actividade humana.

9.3.5. Inventario ambiental

Este é o apartado máis ligado aos estudos do medio físico, que incorpora aspectos

sociais, económicos e culturais.

Nos estudos de Impacto Ambiental utilízanse técnicas complexas de tratamento da

información, similares ás que se usan nos estudos do medio físico. A diferenza

fundamental é que naquelas se persegue un obxectivo moi concreto, apoiar

racionalmente a toma de decisións, mentres que os estudos do medio físico, teñen como

obxectivo fundamental servir de soporte documental e informativo para cuestións como

poden ser as investigacións científicas, a ordenación do territorio, plan urbanístico, etc.

Definición do estadio Preoperacional:

Consiste en estudar o estado do lugar, as súas condicións ambientais e as actividades e

elementos preexistentes na zona.

Inventario ambiental:

Neste apartado identifícanse todos os aspectos ambientais que poden ser afectados pola

actuación proxectada.

No inventario ambiental recóllense unha serie de aspectos representativos da realidade

física, económica e social do ámbito do proxecto, partindo dunhas condicións previas

establecidas sobre o nivel de detalle que se pretende alcanzar, o proceso de toma de

datos e a elección das variables ou aspectos que máis interesen no resto do Estudo de

Impacto Ambiental. O lóxico é establecer categorías que agrupan as diferentes variables

ou factores do medio estudado: Poboación humana, Gea (Clima, Xeoloxía e

Xeomorfoloxía, Hidroloxía e Hidroxeoloxía, Edafoloxía, etc.), Flora e Vexetación,

Fauna, Paisaxe (visibilidade, calidade e fraxilidade visual), recursos culturais, etc.

299

Figura 9.1. Liñas de definición de obxectivos e recompilación de información.


Interaccións ecolóxicas claves:

Non todas as incidencias sobre os diferentes aspectos ambientais teñen a mesma

importancia, iso depende das características do territorio e do tipo de actividade

proxectada. Nesta fase do estudo, o equipo avaliador debe cribar a información obtida

no inventario ambiental, seleccionado os aspectos que poden resultar máis afectados

polas diferentes accións do proxecto.

Anexos cartográficos:

Para que os aspectos máis sobresaíntes do inventario ambiental queden ben definidos

faise necesaria a súa representación en planos e mapas, achegando un elevado número

de información gráfica dos diferentes aspectos ambientais.

Comparación da situación ambiental actual e futura:

Consiste en facer un estudo comparativo entre o estado inicial do territorio afectado e a

súa situación futura con e sen a actividade proxectada. É, polo tanto, un contraste de

tendencias, que esixe certa capacidade de simulación ambiental, que se adoita efectuar

mediante a utilización de indicadores ou factores significativos. O coñecemento do

comportamento e variación no pasado destes indicadores ata o momento actual,

permite prognosticar as tendencias dun modo máis fiable, segundo se estuden en series

temporais máis longas.

9.3.6. Identificación e valoración de impactos

Esta é a fase do estudo máis discutida e sobre a que se trata con máis detemento a

bibliografía existente. É obxecto da valoración integral da información contida nas

anteriores fases do estudo, empregándose para tal fin, unha serie de programas

matemáticos e informáticos.

Identificación:

Para identificar os Impactos Ambientais producidos por un proxecto é preciso cruzar a

información contida no apartado de descrición do proxecto e as súas accións, así como

o inventario ambiental. O devandito cruzamento adóitase efectuar mediante

procedementos matemáticos (Matriz, etc.).

Os métodos habituais de identificación de impactos agrúpanse nas seguintes categorías:

listas de revisión, matrices de causa e efecto, matrices de interacción, diagramas de redes,

etc.

Valoración:

Unha vez identificados os impactos, o procedemento seguinte é a súa valoración. Esta

pode ser cualitativa, ou ben cuantitativa (métodos valorativos de alto nivel). É esta unha

etapa do tratamento da información orientada a establecer a calidade ambiental do

medio.

Moitas das técnicas recollidas utilízanse indistintamente na Avaliación do Impacto

Ambiental. As metodoloxías para realizar avaliacións do impacto son numerosas, e a súa

elección levarase a cabo en función de distintos factores, como poden ser a situación

industrial ou, simplemente, as preferencias do equipo técnico que realice a avaliación.

Estas metodoloxías poden ser técnicas gráficas (cartografía, transparencias, teledetección,

fotografía, fotografía aérea, etc.), métodos numéricos, matrices causa-efecto, sistemas

cuantitativos, listas de revisión (CHECK-LIST), táboas sinópticas, análises económicas,

análise DAFO, etc. Aínda que, na maioría dos casos, poden combinarse varias das

técnicas citadas, adaptándose ás necesidades do proxecto.

301

Figura 9.2. Estrutura Xeral dunha Avaliación de Impacto Ambiental.

Fonte: Elaboración propia a partir de Duarte (2000).

Medidas correctoras:

Sinálanse todas as medidas de corrección necesarias para minimizar ou eliminar os

impactos derivados da acción ou proxecto, indicando as solucións alternativas

existentes. Han de ser establecidas tras:

Valorar cual é a situación do medio antes da execución do proxecto.

Prever a evolución das alteracións que a execución do proxecto pode xerar.

O promotor debe tratar de valorar as medidas que é preciso establecer para minimizar

as perdas de calidade do medio tras a posta en marcha da actividade, ademais, é

necesario recordar, que a Administración tras valorar as medidas protectoras e

correctoras formuladas polo promotor, poderá esixir a maiores outras que considere

necesarias para asegurar o mantemento da calidade do medio.

As medidas correctoras deberán permitir a redución, eliminación ou compensación dos

efectos negativos xerados por un determinado proxecto e/ou actividade, mentres que as

medidas protectoras axudarán a preservar os valores presentes no medio. É preciso

describir e xustificar as medidas correctoras propostas para as diferentes fases do

proxecto, que deberán aplicarse como mínimo sobre: augas superficiais e subterráneas,

chan, atmosfera (medidas correctoras contra po, olores e ruído), vexetación e fauna,

morfoloxía da paisaxe e patrimonio cultural.

Ademais, ha de incluírse a restauración da zona procedendo a:

Definición e xustificación ecolóxica, económica e social dos usos futuros da área

explotada.

Descrición e definición dos labores necesarios para a recuperación do espazo

afectado.

Xustificación da selección de especies vexetais, técnicas, materiais e equipos a

empregar.

Cronograma dos traballos de execución.

Presuposto das medidas correctoras e/ou protectoras.

De forma paralela, débese planificar e establecer un programa eficaz de seguimento e

vixilancia ambiental que verifique e garanta o cumprimento das medidas de protección

do medio. Esta medida ten como obxecto:

Comprobar e analizar se as medidas ambientais correctoras e protectoras

previstas son viables e suficientes.

303

Valorar a incidencia do proxecto sobre cada unha das compoñentes do medio

que poidan verse afectadas.

Comprobar se a fase de explotación se realiza segundo o previsto no proxecto e

na declaración ambiental.

Para iso é preciso que esta parte do estudo recolla toda a información que seguidamente

se detalla:

Accións a desenvolver en cada unha das fases do proxecto, indicando a súa

periodicidade e establecendo un calendario de actuacións.

Realización de controis analíticos, sendo preciso detallar e xustificar aspectos

claves como: parámetros a analizar, periodicidade, puntos de mostraxe en plano

e outros que se consideren relevantes.

Desenvolver un programa de avaliación de vibracións, niveis de emisión de

contaminantes atmosféricos e vertidos.

Reportaxe fotográfica que permita avaliar o estado do medio e mostrar as

accións levadas a cabo en cada momento.

As novas medidas correctoras que se consideren precisas en función da evolución

observada.

Cronograma das obras, indicando as fases críticas (aquelas que han de finalizar

antes de comezar a seguinte) e as actuacións ambientais correctoras e protectoras

previstas.

Presuposto do programa de vixilancia e seguimento ambiental. Este presuposto

deberá estar suficientemente detallado, especificando, prezos unitarios

descompostos, cadro de prezos auxiliares, presupostos parciais por capítulos,

presuposto xeral de execución material e presuposto de execución por contrata.

A posta en marcha do plan de vixilancia para cada fase producirase dende o inicio desta

e prolongarase durante o tempo que se considerase conveniente na avaliación das

diferentes accións. Ademais, hase de presentar un documento de síntese co obxecto de

dar unha visión precisa, comprensible, integrada e sintética do estudo da avaliación.

9.4. Indicadores

Os indicadores son parámetros (por exemplo, unha medida ou propiedade observada),

ou valores derivados dos devanditos parámetros (modelos), que proporcionan

información sobre o estado dos ecosistemas, así como patróns ou tendencias (cambios)

no estado do Medio, nas actividades humanas que afectan ou están afectadas polo

ambiente, ou sobre as relacións entre tales variables. Dito doutro xeito, son

simplificacións manexables que dependen de gran cantidade de datos, permitindo unha

rápida caracterización de diversos aspectos do Medio.

O Medio está formado por 5 compoñentes ambientais:

Chan.

Auga.

Aire.

Flora e Fauna.

Socioeconómico.

Cada compoñente divídese á súa vez en diferentes factores ambientais, por exemplo:

litoloxía, procesos dinámicos, calidade da auga, calidade do aire, nivel de vida. As

características ou condicións de tales factores son os indicadores ambientais.

Un factor pode presentar un indicador ou varios indicadores, por exemplo: condicións

xeomecánicas, grao de erosión, temperatura, niveis de NOx, salarios básicos.

Establecendo os indicadores para cada factor e para cada compoñente, as unidades de

medida quedan automaticamente definidas e delimitadas en virtude da definición do

propio indicador.

Son parámetros que sinalan o estado actual dos elementos dun ecosistema. Deben

corresponderse cunha serie de estatísticos para a súa valoración e uso. Son de carácter

cuantitativo e cualitativo e expresan algunha forma de variable requirida, representando

características de calidade, fraxilidade e importancia dun elemento ou compoñente

ambiental. Deben ser modelos empíricos da realidade ambiental, cuxos valores e

obxectivos póidanse verificar.

305

Utilizáronse nas avaliacións ambientais con tres propósitos:

Definición de variables físico-bióticas e socioeconómicas que constitúen a liña

base ambiental.

Medición de impactos.

Aplicados ao seguimento e monitorización, avaliando a calidade do PMA.

9.4.1. Tipos de categorías usadas como indicadores ambientais

Tensores: calquera entidade física, química ou biolóxica que poden inducir un efecto

adverso nos ecosistemas ou a saúde humana (adaptado de RAF1992).

Presións: son as actividades humanas, os procesos naturais, e os tensores biofísicos

derivados destas actividades e procesos, que poden contribuír á hora de premer a saúde

e benestar humana, así como os compoñentes e funcións dos ecosistemas.

Estado do ambiente: son as condicións e cambios en ecosistemas, saúde e benestar

humano relacionados co ambiente, incluíndo, unha serie de condicións de factores

ambientais valorados.

Respostas: son as accións humanas dirixidas á observación e predición do equilibrio

ambiental, a saúde humana e o manexo dos impactos que son considerados

indesexables. Sirva de exemplo as respostas sociais.

Indicadores de política ambiental: Estes indicadores pertencen a procesos políticos, os

cales non poden ser avaliados de xeito ambiguo, sobre bases xeralmente aceptadas.

Naqueles casos, onde non obstante se desexa alcanzar un modelo de avaliación

empírico, desenvólvense indicadores asumindo que reflicten a realidade.

Índices: É unha agregación de estatísticas e/ou indicadores, os cales resumen a miúdo

unha gran cantidade de información relacionada, usando algún procedemento

sistemático de ponderación, escala e agregado de variables múltiples nun único resumo.

Punto de vista da valoración: Expresa a pregunta específica ou hipótese a avaliar nunha

valoración ambiental, e é a base para a selección e medida de indicadores. Unha

valoración ecolóxica completamente definida especifica a magnitude do efecto sobre

unha variable ambiental valorada que debe detectarse, así como a área afectada e o

tempo transcorrido, antes de detectarse os efectos, e o nivel aceptable de incerteza

(adaptado de Suter, 1993).

Atributos ambientais valorados: Aspectos (compoñentes ou procesos/funcións) dos

ecosistemas, saúde humana e Medio relacionados ao benestar humano considerados

importantes e potencialmente sometidos a risco, por actividades humanas ou riscos

naturais. Similar ao termo, "compoñentes ambientais valorados, " usados na valoración

de Impacto Ambiental, inclúe tanto os procesos ambientais, como os da saúde e o

benestar.

9.4.2. Características dos indicadores

Os indicadores ambientais deben ter un conxunto de características significativas

desexables, como por exemplo:

Aplicabilidade sobre un rango de diferentes ecosistemas e ambientes sociais e

culturais.

A recolección dos datos non debe ser difícil nin custosa.

Deben ser os axeitados para o nivel de agregación requirido.

As medicións deben ter temporalidade.

Deben representar os sistemas analizados.

Deben ser sensibles aos cambios, manifestando tendencias.

Deben incluír patróns biolóxicos.

Deben permitir a comparación con valores patróns ou condicións extremas.

Deben facilitar a análise entre os procesos de avaliación e a asignación dos

pesos.

Debe relacionarse para cada efecto.

Debe sinalar os cambios debidos aos efectos ambientais.

Deben ser de baixa variabilidade natural.

Debe ter experiencia como indicador en estudos similares.

Contar con validez conceptual.

Ter un grao de correlación con outros indicadores.

Debe permitir a toma de decisións rápidas, técnicas e idóneas.

Permite controlar aspectos estratéxicos e non de todo o sistema.

307

Non obstante tamén queda claro que:

Non son perfectos

Non son medicións totais e directas da realidade

9.4.3. Clasificación dos indicadores por niveis

Un dos principais problemas na avaliación ambiental consiste na selección das variables

ambientais e a síntese e integración destas para que poidan axudar a cuantificar o

impacto dunha acción.

O concepto de resiliencia axuda a comprender o criterio de selección das variables

ambientais que serán utilizadas como indicadores, así como o grao de dependencia e

influencia entre estes mesmos parámetros. Debido ás múltiples interrelacións entre os

elementos ambientais, débese abordar o problema a partir da utilización de indicadores

individuais, que permitan detectar cambios na calidade dun sistema e que a súa

agregación facilite a súa comparación e interacción para avaliar os niveis de cambio no

seu conxunto.

O instituto de recursos internacionais (WRI), propón para a elección dos indicadores,

dividilos en tres tipos:

Os que analizan a oferta ambiental: permiten detectar a existencia de recursos.

Os que analizan a sensibilidade ou vulnerabilidade ambiental: detectan procesos

de degradación ambiental.

Os que analizan a produción: establecen os problemas de rendemento cando se

analizan os procesos naturais con base en recursos naturais.

Non existen indicadores universais, posto que as características ecosistémicas e antrópicas

son diferentes dentro dunha rexión ou dentro dun país.

De acordo ás características dos indicadores, establécese unha orde xerárquica, no cal, as

relacións entre as categorías establecidas permite determinar a tipoloxía do ecosistema,

manifestada pola interacción de indicadores a diferentes niveis.

Indicadores de Terceiro Nivel:

Son os indicadores macros: Abióticos, Bióticos e Socioeconómicos; son coñecidos como

subcompoñentes do sistema ambiental.

Indicadores de Segundo Nivel:

Son indicadores que definen patróns de importancia na área estudada e agrupan

indicadores específicos de primeiro nivel. Os indicadores de segundo nivel son: medio

xeolóxico, medio xeomorfolóxico, medio climatolóxico, medio hidrolóxico, medio

edáfico, vexetación, fauna, medio social, medio económico, medio cultural, medio

demográfico, medio paisaxístico.

Indicadores de Primeiro Nivel ou Específicos:

Son cuantificables e calificables, e caracterízanse porque determinan patróns espaciais e

funcionais dos ecosistemas, definindo unidades ecolóxicas e de paisaxe. A estes

indicadores débeselles realizar a análise de influencia-dependencia, co obxecto de

identificar cales son os máis importantes e cales son os máis vulnerables dentro do

ecosistema.

A análise de vulnerabilidade e importancia dun indicador nun ecosistema realízase

mediante unha Matriz de Ecosistema na cal se comparan os distintos indicadores, e

obtéñense aqueles que posúen un maior grao de vulnerabilidade e/ou importancia, en

función do seu grao de dependencia ou influencia.

Ecosistemas con elevado número de indicadores, pero con pouca influencia e

dependencia, son moi resistentes ao cambio, polo tanto posúen unha elevada

resiliencia ambiental.

Ecosistemas con indicadores de elevada influencia e dependencia, son moi

vulnerables aos tensores ambientais.

Ecosistemas con indicadores de moita influencia e pouca dependencia, son

resistentes, aínda que se chegan a ser afectados, inflúen dun xeito alto en todo o

ecosistema.

Para seleccionar os indicadores clave na análise ambiental calcúlase un Grao de

Dependencia, como a relación existente entre o total de dependencia e de influencia de

todos os indicadores. Aqueles que presenten valores máis elevados de GD, serán claves

nas avaliacións ambientais.

309

Outra forma de clasificar os indicadores é reflectindo os usos que o home lle deu ao

medio natural:

Fonte: medio como abastecedor de bens e servizos.

Sumidoiro: medio como sitio ou lugar de descarga de contaminantes.

Soporte ou acollida: medio como lugar onde se realizan as actividades mineiras,

agropecuarias e industriais.

Exemplos de indicadores "Fonte": reservas de bosques, reservas de auga, taxas de

extracción, reservas mineiras.

Exemplos de indicadores "Sumidoiro": emisións de contaminantes, cantidades de

residuos sólidos, eutrofización, carga de DBO(Demanda Bioquímica de Osíxeno).

Ejemplos de indicadores "Acogida": capacidad de renovación, uso potencial del suelo,

biodiversidad.

9.4.4. Fundamentos ecolóxicos

Resiliencia: A resiliencia é a medida da habilidade ou capacidade que ten un ecosistema

de absorber estrés ambiental sen cambiar os seus patróns ecolóxicos característicos. Isto

implica a habilidade do ecosistema para reorganizarse baixo as tensións ambientais e

establecer fluxos de enerxía alternativos para permanecer estable sen perturbacións

severas, ou só con algunhas modificacións menores na súa estrutura.

Factores limitativos: Os organismos dependen para poder sobrevivir de certos elementos

ou condicións mínimas, sen as cales non se poderían desenvolver con normalidade.

Entre os elementos téñense certas cantidades mínimas de compostos traza como Boro,

Ferro, Cinc, Iodo, así como certas condicións ambientais mínimas como osíxeno,

temperatura, humidade.

A Lei do Mínimo de Liebig fai referencia ás mínimas cantidades de elementos ou

condicións ambientais necesarios para o desenvolvemento fisiolóxico e de reprodución

dos organismos.

A Lei de Tolerancia de Shelford refírese a que a existencia e prosperidade dun

organismo (incluíndo o home), dependen do carácter completo dun conxunto de

condicións. A ausencia dun organismo ou dun grupo de organismos pode ser debido á

deficiencia ou ao exceso cualitativo e cuantitativo dun factor ambiental, levándoo aos

límites de tolerancia, estabilidade ou equilibrio dun organismo. A marxe entre o mínimo

e o máximo denomínase rango de tolerancia.

Non só a escaseza de algo pode constituír un factor limitativo, senón tamén o exceso

(luz, auga, etc.). De maneira que os organismos teñen un máximo e un mínimo

ecolóxico, cunha marxe entre un e outro que representan os límites de tolerancia.

Os organismos poden ter un amplo rango de tolerancia para un factor e un rango

estreito para outro. Os organismos con amplas marxes de tolerancia para todos os

factores son os que teñen maior probabilidade de estar extensamente distribuídos e

unha maior probabilidade de supervivencia.

Resistencia ambiental: Fai referencia a certas condicións ambientais limitativas que teñen

como función manter certa cantidade de individuos dunha poboación determinada, e

evitar que o ecosistema abandone o equilibrio existente. Algúns destes elementos de

resistencia ambiental, relaciónanse a condicións ambientais mínimas e máximas, así

como as relacións simbióticas entre poboacións: depredación, parasitismo, etc.

9.4.5. Tipos de indicadores

Diversos organismos e institucións ambientais utilizaron os indicadores con varios

propósitos, entre eles o mapeo, a avaliación ambiental, a monitorización do estado do

Medio con relación ao desenvolvemento sostible, etc. Considéranse dispoñibles para

medir a calidade ambiental dunha zona con respecto á calidade ambiental óptima, así

como para a avaliación de políticas ambientais sectoriais.

O sistema de clasificación de indicadores, baséase no concepto de que un indicador é

unha única característica ou unha manipulación matemática dunha serie de variables

ambientais.

Indicadores xeolóxicos e xeomorfolóxicos

As condicións ambientais en calquera momento reflicten non só as influencias humanas,

senón tamén os procesos e fenómenos naturais, os cales poden estar a causar cambios,

existan ou non accións antropoxénicas. A longa historia evolutiva da Terra e da biosfera

está marcada por cambios ambientais que diminuíron ou aumentaron a capacidade de

paisaxes terrestres. Máis non obstante, ademais das fontes obvias de afectación humana

(cidades, sitios de disposición de residuos, minas, áreas deforestadas), pode ser moi

311

difícil separar os efectos de accións humanas daqueles debido aos procesos naturais

básicos.

Os indicadores xeolóxicos e xeomorfolóxicos agrúpanse baixo o termo

de: Geoindicadores, e defínense como magnitudes, parámetros e tendencias dos

procesos xeolóxicos e fenómenos que acontecen en períodos de tempo de 100 anos, ou

menos, preto da superficie terrestre, suxeitos a variacións de importancia (magnitude,

dirección ou extensión) para entender os rápidos cambios ambientais (UIGS, 1.994).

Clasifícanse en:

Xeolóxicos.

Xeomorfolóxicos ou xeodinámicos.

Xeotécnicos.

Hidroxeolóxicos.

Os xeoindicadores describen procesos e parámetros ambientais capaces de cambiar sen

interferencia humana, aínda que as actividades humanas poden acelerar, atrasar ou

desviar os cambios naturais; son usados na monitorización ambiental e ecolóxica, noticia

do estado do Medio e avaliación xeral da sustentabilidade ambiental a escalas local,

nacional e internacional. Considéranse os seguintes:

Posición dos niveis

piezométricos

Morfoloxía da canle fluvial

Posición da liña de costas

Flutuacións nos glaciares

Caracterización de brañas

Valor do gradiente xeotérmico

Codias e gretas en medios

desérticos

Calidade da auga subterránea

Composición de sedimentos

Escorrentía superficial

canalizada

Calidade da auga superficial

Deslizamentos superficiais

Formación e reactivación de

dunas

Transporte e sedimentación en

ríos

Deslizamentos de noiros

Erosión eólica

Actividade volcánica

Erosión do chan

Actividade kárstica

Actividade sísmica

Crecemento de corais

Calidade do chan

Estado do permafrost

Hidroxeoquímica

Tormentas de po

Variacións no nivel relativo do

mar

Lagos: nivel e composición das

augas

Indicadores físico – químicos

Son indicadores das condicións físico-químicas da auga, e tamén se inclúen algúns para

medición de condicións do chan e do aire. Os indicadores físico-químicos son:

Ions

Nutrintes

Gases disoltos

DBO

DQO

Materia Orgánica

Temperatura

Color

Turbidez

Sólidos Disoltos

Sólidos Suspendidos

Sólidos Totales

Conductividade

Salinidade

Transparencia

pH

Oxígeno disuelto

Metais (Fe, Hg, Mg, Cu, Al, Pb)

Nutrintes

Materia orgánica

Fenoles

Aceites e grasas

Deterxentes

Acido sulfhídrico

Metano

Transparencia

Pesticidas

A selección dos indicadores debe basearse na natureza do proxecto, así como tamén nas

características locais e rexionais do medio onde se inserirá, entre outros aspectos.

Indicadores hídricos

Variable abiótica que sinala un proceso ou estado do ecosistema acuático. Caracterizan

o ecosistema afectado a través das variables físico-químicas e as súas variacións espazo-

temporais.

Os indicadores hídricos son:

Correntes

Nivel de auga

Oxígeno

Temperatura

Profundidades

Sistema de cuncas

Corpos de auga

Usos do recurso hídrico

Calidade do río

Tratamento de desefeito

313

Indicadores climáticos

Son variables das condicións atmosféricas en canto a composición e presenza de certos

elementos contaminantes, e tamén inclúen as variables de tipo meteorolóxico.

Precipitacións

Temperatura

Humidade relativa

Ventos

Evapotranspiración

Balance hídrico

Clasificación climática

Emisiones atmosféricas

Calidade do aire

Variación en el nivel de ruidos

Emisiones de CO2

Emisiones de SOx

Emisiones de NOx

Bioindicadores

Son variables biolóxicas, ecolóxicas, especies ou poboacións que ao responder ás

variacións dun gradiente físico-químico, mostra un grao de tolerancia (T), fóra do cal

entra en condicións de Resistencia (R), Estrés (E) ou morte:

Áreas protexidas

Fauna

Usos do recurso fauna

Especies en perigo de extinción

Zonas de vida

Aproveitamentos forestais

Macroinvertebrados litorais

Fitoplancto

Perifiton

Bentos

Macrófitas acuáticas

Peixes

Parámetros poboacionais: Taxas

de reprodución, mortalidade,

supervivencia.

Parámetros comunitarios:

Diversidade, Afinidade, Riqueza,

Equitabilidad,

Dominancia

Biomasa

Biodiversidade

Funcións dos ecosistemas

Indicadores de deforestación

Composición de especies

Especies en perigo de extinción

Especies vulnerables

Especies raras

Especies endémicas

Os indicadores bióticos tipifican a biota do ecosistema afectado mediante a observación

dos cambios estruturais no tempo e no espazo, e avalían a vulnerabilidade do sistema

mediante a tolerancia das especies ás flutuacións naturais ou ocasionadas polo proxecto

(Resistencia), e a súa capacidade de recolonización (elasticidade).

Relacionado para os efectos da contaminación, un organismo indicador é unha especie

seleccionada pola súa sensibilidade ou tolerancia a varias clases de contaminantes ou os

seus efectos. Por exemplo a calidade da auga pode ser medida a través de diferentes

tipos de organismos como as bacterias, os protozoos, algas, macroinvertebrados,

macrófitas e peixes.

Indicadores bacteriolóxicos

Coliformes fecais

Coliformes totais

Estreptococos fecais

Mesófilos aerobios

Mesófilos anaerobios

Indicadores edafolóxicos

Aptitude de uso

Clasificación agroedafolóxica

Características físico-químicas

Cobertura vexetal

Superficies afectadas por

calidade

Erosión

Uso de fertilizantes

Indicadores sociais

Núcleos poboacionais urbanos

Núcleos poboacionais rurais

Distribucións da poboación por

idade, sexo, conflitos sociais

Educación

Saúde

Vivenda

Asociacións

Organización comunal

Xeración de residuos

Accidentes industriais

Crecemento económico

Intensidade e abastecemento

enerxético

Produción industrial

Poboación

Rede vial

Servizos básicos

Tenza de terra

Formas de explotación da terra

Actividades agrícolas

Actividades pecuarias

Actividades Mineras

315

Indicadores paisaxísticos

Contrastes cromáticos

Cuenca visual

Angulo de incidencia visual

9.5. Índices ambientais

Un índice ambiental é unha categorización numérica ou descritiva dunha gran cantidade de

información ambiental (indicadores observados ou preditos), co propósito de simplificar tales

datos e facer máis doado o labor de decisión ambiental; deste modo, a información contida

nos indicadores pódese resumir, de forma simplificada, nuns poucos índices. Os índices

proporcionan unha imaxe sinóptica do medio ou do grao de sustentabilidad.

En termos dunha avaliación ambiental, os índices ambientais úsanse para:

Resumir os datos ambientais existentes.

Comunicar esta información sobre a calidade do Medio afectado.

Avaliar a vulnerabilidade ou susceptibilidade dunha categoría ou elemento ambiental.

Servir de base para expresar os impactos das diferenzas do índice avaliado, entre o

valor do índice co proxecto e o valor do índice sen proxecto.

Auditar os impactos de proxectos.

Avaliar os impactos integrados, expresados como cambios de índices de calidade

ambiental (ICA).

Seleccionar alternativas de uso.

É claro que un índice ambiental non é o mesmo que un indicador ambiental, xa que os

indicadores se refiren a simples medidas de factores ambientais ou especies, indicativos do

sistema biofísico e socioeconómico.

Mentres algúns índices son moi complexos dende unha perspectiva matemática, pódense

analizar índices a través de simples comparacións de datos. Por exemplo as seguintes relacións

poden ser utilizadas nos diversos tipos de avaliacións ambientais:

Calidade Existente.

Norma de Calidade Ambiental.

Calidade ou cantidade de Emisións.

Emisión estándar.

Calidade Existente.

Media Temporal.

Media Espacial.

9.5.1. Índices físico-químicos

Índice medio de Calidade do Aire

Delineáronse 10 criterios para o Índice Medio de Calidade do Aire:

Que sexa doadamente entendible polo público

Inclúe contaminantes principais

Relaciona as calidades do aire estándar

Relaciona a contaminación do aire

Pode ser calculada dun xeito simple

Baséase en premisas científicas

É consistente cos niveis de contaminación percibidos

Pódeselle dar manexo espacial

Exhiben variación día a día

Dispoñible para estudos posteriores

Considéranse cinco contaminantes para o índice: Partículas suspendidas totais, SO2, CO,

oxidantes e NO2, os cales son analizados individualmente no índice. O valor do índice vai de

1 a 100.

O procedemento para calcular un subíndice para cada contaminante é:

Subíndice Xi = (Concentración do contaminante/Norma nacional ou local) * 100

Entre os índices de Calidade do Aire están:

CAIRE (Índice de Calidad del AIRE)

ORAQI (Oak Ridge Air Quality Index)

317

Índice Medio de Calidade da Auga

A pesar de que existen varios índices para avaliar a calidade da auga, un dos máis utilizados é

o: "Índice de Calidade da Auga" (ICA), desenvolvido en 1970 pola Fundación de Sanidade

Nacional de EUA Os indicadores utilizados son:

Osíxeno disolto

Coliformes Fecales

pH

Demanda bioquímica de Osíxeno

Nitratos

Fosfatos

Desviación da temperatura

Turbidez

Sólidos Totais

9.5.2. Índices bióticos

Cooper e Zedler (1980), describen un índice para avaliar a sensibilidade relativa a

perturbacións dun ecosistema dunha rexión. A sensibilidade ecolóxica de cada área dun

ecosistema está dada por:

A importancia do ecosistema

A rareza ou abundancia dun ecosistema comparado a outros ecosistemas dunha

rexión.

A resiliencia do ecosistema.

Con este índice pódense deseñar mapas de sensibilidade ambiental e ecolóxica.

O índice ecolóxico define 4 niveis de sensibilidade:

Áreas de sensibilidade mínimas: áreas resistentes aos tensores ambientais.

Áreas de sensibilidade moderada.

Áreas de sensibilidade alta.

Áreas de sensibilidade máxima: áreas con mínima resistencia aos tensores ambientais.

Outros índices que se determinaron para o compoñente biótico son:

Sistema sapróbico:

zonas polisapróbica,

zona alfamesosapróbica,betamesosa

próbica e oligosapróbica.

Índice de Pantle e Buck.

Índice de Pálmer para fitoplancto

Sistema de Patrick

Índice de Margalef

Índice de Shannon

Índice de Nygaard para fitoplancto

Índice de Diversidade

Índice de Afinidade

Índice de riqueza

Índice de Equitabilidad

Índice de Dominancia

Biomasa

Produtividade

Índice de Polución Potencial

319

9.5.3. Índices edafológicos

Dependendo do obxectivo do estudo ambiental, pódense obter diversos índices edafológicos.

Entre eles téñense:

Índice de Calidade agrolóxica.

Índice de Erosión (FAO).

9.5.4. Construción de índices ambientais

Para o deseño e construción de índices ambientais, requírese seguir o seguinte procedemento:

1. Construción dunha escala de valores de 0 a 100. (ICA entre 1 e 100).

2. Ponderación dos valores de calidade dos indicadores (Wi entre 0 e 100%), xa que

non todos teñen a mesma importancia para a análise (Método Delphy).

3. Determinación da Calidade Ambiental por indicador (Vin entre 0 e 1).

4. Integración dos valores das ponderacións a través de sistemas de agregación como

as medias aritméticas, medias xeométricas, sumas simples dos valores ponderados

(Exemplo: ICA = S (Wi * Vi)).

5. Análise Evaluativo, consistente en determinar se o índice deseñado mostra

realmente o que se desexa avaliar.

As características esixidas para os índices son:

Debe ser doado de usar.

Debe representar a información dos indicadores.

Debe ser aceptado polos expertos na avaliación.

Non debe ser ambiguo.

Debe reflectir cambios nos indicadores claves ou de máis valor de ponderación.

Debe permitir a determinación de tendencias de cambio a nivel espacial e temporal.

9.6. Modelos ambientais

Un modelo é unha representación do Medio utilizado para simular as condicións ambientais e

a súa resposta ante estímulos ou impactos determinados. Unha vez que o modelo foi

seleccionado ou construído poden ser avaliados os efectos da acción ou proxecto proposto e

as súas alternativas.

Os modelos máis comunmente utilizados son os modelos matemáticos de diferentes graos de

complexidade, aínda que tamén se utilizan os modelos físicos cando as situacións son

demasiado complexas para ser analizadas matematicamente. Tanto os modelos matemáticos

como físicos requiren de datos ambientais obtidos cos indicadores e índices ambientais.

Algúns tipos de Modelos Ambientais son:

A. Modelos de calidade da auga.

Modelos Unidimensionais ou de Fluxo de auga.

Modelos Bidimensionais ou de ancho de correntes de auga.

Modelos Tridimensionais aplicados a augas subterráneas ou sistemas complexos de

augas superficiais.

Exemplos de Modelos de Calidade da Auga: Modelos De Zona De Mezcla, Modelo De

Oxígeno Disuelto, Modelo Para Descargas Térmicas, Modelo De Escorrentía, Modelos De

Aguas Subterráneas, Modelos De Calidad Da Auga: Qual II, WASP, SWMM, HEC-1 e HEC-

B. Modelos de calidade do aire.

Divídense en dous tipos:

Modelos Físicos: reproducen fisicamente o fenómeno a estudar na escala

apropiada.

Modelos Numéricos: simuladores en ordenador do fenómeno a estudar.

Exemplos de Modelos de Calidade do Aire: Modelos Gaussianos, Modelos Puff, Modelos

de Liña, Modelos de difusión para fontes móbiles en cidades, Modelos Estatísticos para

difusión das partículas.

C. Modelos de calidade de chans.

Analizan a erosión, as características edafológicas, a contaminación, e a salinización e

degradación dos chans.

Exemplos de Modelos de Calidade de Chans:

Métodos paramétricos: infiren a susceptibilidade á degradación dos chans.

Modelos matemáticos: estudan procesos degradativos como a erosión.

321

A complexidade da análise dos modelos sáese do obxectivo deste documento, polo que

se deben remitir á literatura especializada no tema.


Toda avaliación ambiental ha de entenderse como un proceso de análise no que, a través da

aplicación de diferentes técnicas de traballo, é posible valorar as repercusións que sobre o

medio pode ter o desenvolvemento, e a ampliación ou modificación dun determinado

proxecto ou actividade. Deste xeito, pódese garantir a elección da alternativa o máis

respectuosa posible co medio no que se desenvolve unha actividade, dando sentido á

realización da avaliación e cumprindo con iso o fin de protección que ten esta

A avaliación ambiental realizarase con posterioridade ao anteproxecto e paralelamente ao

proxecto básico, deste xeito pódese asegurar que o valorado no estudo se integra o antes

posible no proceso de toma de decisións.

Un estudo de avaliación ambiental está motivado por razón da instalación e/ou actividade

que se vai desenvolver, ou porque as accións previstas se levarán a cabo en áreas

ambientalmente sensibles ou de alto valor ecolóxico, como por exemplo zonas catalogadas de

interese ou conservación especial.

A Avaliación do Impacto Ambiental (EIA) constitúe un proceso administrativo especial que

consiste en identificar, confirmar e valorar os impactos xerados pola actividade proxectada,

para cada alternativa proposta. Trátase dunha serie de pasos moi concretos nuns prazos

temporais establecidos. Do seu cumprimento debe velar a Administración como responsable

de Medio (órgano ambiental competente).

O proceso administrativo de avaliación ambiental resúmese na seguinte figura:

Figura 9.3. Proceso Administrativo de Avaliación Ambiental.


Pasos a seguir no proceso administrativo:

1. Iniciación mediante a presentación dunha memoria resumida da actividade.

2. Consultas.

3. Contestación ás consultas.

4. Información ao titular do proxecto.

5. Presentación da documentación definitiva.

6. Sometemento da documentación ao trámite de información pública.

7. Presentación de alegacións.

8. Remisión do expediente (Proxecto + Estudo de Impacto + Alegacións).

9. Declaración de Impacto Ambiental.

10. Resolución de autorización ou desautorización do proxecto.

323

A raíz da realización dos estudos ambientais e dos plans de ordenamento territorial, existen

unha ampla gama de métodos de avaliación aplicados aos diagnósticos, os estudos de Impacto

Ambiental, os plans de manexo, os sistemas de xestión ambiental, as auditorias e os plans de

ordenamento; tales métodos utilizan os modelos xerais de avaliación de proxectos: listas de

revisión ou verificación, matrices simples e graduadas, redes de fluxo con rutas críticas e

sistemas semicuantitativos de avaliación.

Para a obtención da información requirida nas Avaliacións de Impacto Ambiental destaca a

utilización de metodoloxías e técnicas de medición de variables ambientais, xa que con elas é

posible realizar axeitadamente unha predición, identificación e interpretación do Impacto

Ambiental nos diferentes compoñentes do Medio. É por iso que dende hai uns anos se está a

aplicar a utilización de certos factores ou parámetros ambientais, os cales teñen como

característica presentar un rango de comportamentos en función das súas propiedades

intrínsecas, ou en función das presións exercidas polas actividades humanas. Estes factores e

parámetros ambientais son os coñecidos como indicadores ambientais, e as súas análises

conxuntas son os denominados como índices ambientais.

Tanto os indicadores coma os índices utilízanse para avaliar:

Diagnósticos ambientais e ecolóxicos.

Estudos de impacto ambiental.

Plans de manexo ambiental.

Seguimento e monitorización ambiental.

Sistemas de xestión ambiental.

Auditorías ambientais.

Risco ecolóxico.

Plans de ordenamento ambiental.

O desenvolvemento a nivel mundial dos indicadores dirixiuse cara á consecución de tres

obxectivos ambientais para lograr o desenvolvemento sostible:

Garantir o aproveitamento sostible dos recursos.

Conservar a integridade dos ecosistemas.

Protexer a saúde humana e o benestar da poboación.

Ao promotor dun proxecto ou actividade pódelle resultar complicado determinar que tipo de

avaliación ambiental debe levar á práctica para cumprir cos requisitos establecidos pola

lexislación vixente. Neste sentido é interesante aclarar que:

Os Estudos de Impacto Ambiental hanse de realizar no caso de proxectos ou actividades con

gran repercusión ambiental e/ou que afectan a espazos e hábitats sensibles. Tal e como se

indica no Anexo do Decreto 442/1990, de Avaliación de Impacto Ambiental para Galicia, no

Anexo I da Lei 6/2001, de 8 l de Maio, de modificación do Real Decreto Lexislativo

1302/1986, do 28 de Xuño, de Avaliación de Impacto Ambiental, e das comprendidas no

Anexo II desta cando así o decida o órgano ambiental en cada caso.

Esta decisión, que debe ser motivada e pública, axustarase aos criterios establecidos no Anexo

III desta Lei e encóntrase avalada pola Directiva 85/337/CEE, do 27 de Xuño, relativa á

avaliación das repercusións de determinados proxectos públicos e privados sobre o Medio e

pola Directiva 97/11/CE, do 3 de Marzo, pola que se modifica a Directiva 85/337/CEE, que

consideran a posibilidade de decidir mediante o estudo caso por caso, ou mediante a

aplicación de albores ou criterios establecidos polo organismo competente.

Tamén se han de realizar Estudos de Impacto Ambiental cando así o indique especificamente a

lexislación de tipo sectorial.

Os estudos de efectos ambientais en Galicia, hanse de realizar nos casos definidos no Decreto

327/91, de Avaliación de Efectos Ambientais para Galicia, que obriga a someter a un

procedemento de avaliación aquelas actividades e proxectos que, sen quedar recollidos na

lexislación de Impacto Ambiental, as súas lexislacións sectoriais precisen ou que prevexan a

necesidade de realización dun estudo ambiental. Ademais, deben ser sometidas a este tipo de

avaliación as modificacións ou ampliacións de proxectos que estean suxeitas a Avaliación de

Impacto Ambiental, e cuxo proxecto inicial fose obxecto de declaración.

325

Figura 9.4. Proceso de Avaliación de Impacto Ambiental.

Fonte: Elaboración propia a partir de datos da Consellería de Medio.

9.8. Códigos de conduta

No sentido orixinario, o termo 'Código de Conduta' refírese en primeiro lugar a obrigas

internas adoptadas por empresas transnacionais en sectores con longas cadeas de produción,

cuxos provedores operan maioritariamente en países en vía de desenvolvemento.

Os Códigos de Conduta tamén expresan o efecto externo de operacións económicas, tales

como o impacto ambiental, sociocultural e ás comunidades estremeiras. Neste sentido, os

Códigos de Conduta son principios éticos, nos cales poden estar definidos principios de

xestión empresarial, pautas de conduta ambiental e social. A diferenza das obrigas legais, os

Códigos de Conduta son voluntarios, como parte do cumprimento da responsabilidade social

corporativa das empresas. ONG ´ s e sindicatos de países consumidores intentan participar na

formulación, como tamén, na aplicación e na monitorización de Códigos de Conduta.

Paralelamente desenvolven os seus propios catálogos de normas e sistemas de monitorización

e certificación.

En casos onde empresas, os seus gremios ou outros sectores acordaron sobre estándares, fálase

de Códigos de multi-interese ou de Códigos multilaterais. Estes códigos e sistemas de

certificación de multi-interese gañaron maior importancia nos últimos 5 anos.

9.8.1. Estándares sociais

Dende hai máis de 10 anos, os estándares sociais (É) son o principal punto do debate

internacional sobre Códigos de Conduta. Acerca de ÉOS existe unha confusión terminolóxica

dentro dos proxectos da cooperación externa e promoción para a exportación. Describen a

situación local (ou nacional) das normas socio-laborais legalmente establecidas nos Códigos

Laborais de cada país.

A partir do ano 1998 (onde a OIT publicou o seu 'Declaration on fundamental Rights at

Work') se nota que un gran número dos Códigos de Conduta de empresas transnacionais xa

conteñen as principais normas da OIT. Principalmente as empresas transnacionais e as

empresas provedoras, temían que un control da aplicación desas normas aumentase os custos

da ensamblaxe. Polo tanto, os compradores transnacionais comezan a integrar ÉOS nos

sistemas de xestión de calidade. Exemplos de boas prácticas demostran que un sistema integral

con menos horas extras e unha boa xestión dos recursos humanos a través de É aumentan a

produtividade e mellora a imaxe dunha empresa.

327

9.8.2. Selos da calidade social e etiquetas sociais

Os selos ou as etiquetas sociais son certificados asociados, mediante os cales se describen as

consecuencias do proceso e prácticas empresariais utilizadas na produción. Coa presión dos

consumidores e das súas redes, aumentouse a competencia por unha produción socialmente

sa, polo que existe unha gran cantidade de exemplos de boas prácticas. Boas prácticas de É en

aplicación, aumentan a competitividade nos principais mercados meta (como EUA e UE.),

polo que se considera, que a longo prazo, un sistema de xestión empresarial, ten que integrar

ÉOS para poder competir en calquera mercado internacional.

As etiquetas poden proporcionar información, e poden actuar como incentivo para mellorar

as repercusións ambientais e sociais do comercio e a produción.

As etiquetas sociais existentes centráronse especialmente nas normas laborais das cadeas de

subministración mundial, ocupándose ás veces dun problema específico, como o traballo

infantil, desenvolvemento sostible, etc.

9.8.3. Reporting

Os 'Reporting Systems' ou 'sistemas de noticia' foron implementar tamén por empresas

multinacionais dende os anos oitenta. Trátanse de informes públicos sobre todas as actividades

de empresas transnacionais dirixidos aos seus empregados, aos seus accionistas e ao público en

xeral, e deste modo demostrar ao público o seu cumprimento de normas (sirva de exemplo

un Código de Conduta). Os temas principais do Reporting son transparencia e

comportamento ético, e este, pode basearse nun Código de Conduta, pero non é unha

monitorización nun sentido estrito.

En empresas transnacionais que usan un Reporting System, establecéronse departamentos

específicos para o Reporting. Estes departamentos levan a cabo entrevistas xerais con persoal a

todos os niveis das actividades económicas para identificar nós problemáticos.

9.8.4. Auditorías

No contexto dos Códigos de Conduta aplícanse auditorias do mesmo xeito que na xestión de

calidade ou ambiental. A tendencia actual é que nas auditorias se integren aspectos de

calidade, de saúde ocupacional, de estándares ambientais e de estándares sociais.

As auditorias lévanse a cabo a través de departamentos internos dunha empresa ou empresas

privadas especializadas no tema. Os métodos de auditorias están estandarizados segundo listas

de verificación, as cales están definidas en manuais de cumprimento. Trátase dunha

sistematización da observación laboral. Poden ser parte dunha monitorización, e os seus

resultados son a base máis obxectiva dunha certificación ou valoración xeral dunha empresa.

AsAuditorias estandarizadas realízanse xeralmente con visitas anunciadas: A parte destas

auditorias regulares, tamén as visitas non anunciadas poden ser parte dun acordo sobre unha

monitorización ou unha certificación.

9.8.5. Certificación

A monitorización en xeral, e as auditorias en concreto, teñen como obxectivo a verificación

da aplicación e o cumprimento dun Código de Conduta. O fin deste proceso pode ser unha

certificación formal segundo o modelo da certificación de calidade como o definen os

estándares ISO.

Posteriormente á avaliación dunha auditoria, segue unha certificación segundo un código ou

un selo, sempre e cando, a empresa auditar cumpra cos indicadores definidos. Pola contra,

acórdase co auditar un plan para solucionar os reclamos e, posteriormente, defínese unha

nova axenda onde ten lugar unha nova auditoria despois dun período definido, ao longo do

cal o auditar ten tempo para axustar as súas instalacións ou a súa xestión do persoal.

A 'Monitorización' é principalmente o termo xeral para unha observación ou supervisión, non

dunha serie de auditorias, senón da observación dinámica dun proceso enteiro. Polo tanto, as

empresas que implementar códigos de conduta e que queren deixar supervisar a súa aplicación

e o seu cumprimento, falan dunha 'Monitorización Institucionalizada'. Neste sentido, describe

o conxunto de auditorias internas e externas, re-auditorias internas e externas, avaliacións

(informes) de auditorias, entrevistas internas e externas, información pública e a súa imaxe

pública, e nalgúns casos, verificación externa de terceiras partes como ONG ´ s locais,

asociacións de consumidores ou sindicatos. Todo iso no seu conxunto pode ser unha

monitorización.

Cando un departamento interno dunha empresa leva a cabo auditorias estandarizadas fálase

dunha 'Monitorización Interna'; cando unha empresa de consultoría leva a cabo auditorias

estandarizadas fálase dunha 'Monitorización Externa'. Tamén a verificación de terceiras partes

como ONG ´ s pode ser definido como 'Monitorización Externa'. Organizacións de Dereitos

329

Humanos ou de mulleres, ecoloxistas e outras, definen ás veces as súas actividades como a

'Monitorización da Monitorización'. Trátase de actividades de supervisión non

institucionalizada, que toman en conta impactos á situación sociolaboral e ambiental.

A certificación é a acción levada a cabo por unha entidade recoñecida como independente das

partes interesadas, mediante a que se manifesta que se dispón da confianza axeitada nun

produto ou proceso, baixo un sistema de total imparcialidade, transparencia e obxectividade,

dispoñendo dos mecanismos precisos para a certificación.

Entidade Nacional de Acreditación

A crecente globalización dos mercados deu lugar ao aumento da competencia de produtos e

servizos, o cal require a utilización de todos aqueles factores que, como a calidade, contribúen

á mellora da competitividade das nosas empresas. Motivado por isto, a actividade de

certificación desenvolveuse enormemente nos últimos anos, sendo un instrumento

imprescindible para elevar o nivel de calidade dos produtos, os servizos e as empresas dun

país. Non é, polo tanto, unha casualidade que os países máis industrializados sexan os que

teñen máis desenvolvida a devandita actividade.

A Entidade Nacional de Acreditación ENAC é unha entidade privada, independente e sen

ánimo de lucro que coordina e dirixe no ámbito nacional un Sistema de Acreditación

conforme a criterios e normas internacionais. Acredita organismos que realizan actividades de

avaliación da conformidade, sexa cual sexa o sector en que desenvolva a súa actividade, o seu

tamaño, o seu carácter público ou privado, ou a súa pertenza a asociacións ou empresas,

universidades ou organizacións de investigación.

9.8.6. Rede mundial de etiquetaxe ecolóxica (XENE)

A Rede Mundial de Etiquetaxe Ecolóxica, ou Global Ecolabelling Network (XENE), cuxa

presidencia ocupa AENOR, trátase dunha organización non lucrativa que agrupa na

actualidade a 26 organismos relacionados coa etiquetaxe ecolóxica de 22 países diferentes e

que representan a 21 programas de etiquetaxe ecolóxica distintos.

Os países representados no XENE son: Australia, Alemaña, Brasil, Canadá, Corea, Croacia,

Chequia, Dinamarca, España, Estados Unidos, Grecia, Hong- Kong, Hungría, India, Israel,

Xapón, Luxemburgo, Noruega, Nova Zelandia, Reino Unido, Suecia (3 organizacións),

Thailandia, Taiwán e Unión Europea.

Crear un marco de traballo continuo de intercambio de información entre organismos

que dispoñen e conceden etiquetas ecolóxicas, incluíndo a constitución dunha base de

datos de criterios ecolóxicos.

Proporcionar información sobre programas de etiquetaxe ecolóxica esencialmente a

empresas, ecoloxistas e consumidores.

Tender á harmonización de programas ecolóxicos.

Ofrecer información a programas en desenvolvemento.

A Etiqueta Ecolóxica Europea (EEE) ten como obxectivos principais promover que os produtos

se fabriquen co menor prexuízo posible para o Medio (a partir do establecemento de criterios

ecolóxicos) e informar os consumidores sobre as repercusións ambientais dos produtos que

consumen. Regulada polo Regulamento (CEE) n.º 1980/2000, que revisa o anterior

Regulamento (CEE) n.º 880/92, é de carácter voluntario e abarca toda a Unión Europea,

sendo recoñecida, polo tanto, en calquera dos Estados membros, independentemente do país

onde se obtivese.

O desenvolvemento deste esquema voluntario fomenta a adopción de métodos de produción

máis eficaces, evitando verteduras e emisións, minimizando residuos e facilitando a reciclaxe.

De igual modo, axuda ao consumidor na súa decisión de compra, pois ao dispoñer de maior

información, pode optar por aqueles produtos cun menor impacto sobre o Medio.

A Comisión publicou diversas decisións en relación coa EEE:

Decisión da Comisión do 22 de maio de 2003 que modifica a Decisión

2000/728/CE pola que se establecen os canons de solicitude e anuais da etiqueta

ecolóxica (DOCE L 135/31, 2003-06-03) (2003/393/CE)

Decisión da Comisión de 10 de novembro de 2000 pola que se establecen os canons

de solicitude e anuais da etiqueta ecolóxica (Doce L 193/18, 2000-11-22)

(2000/728/CE)

Decisión da Comisión do 13 de Maio de 1993 pola que se establecen directrices

indicativas sobre o establecemento dos canons relativos á etiqueta ecolóxica

comunitaria. (DOCE L129,1993-05-27).

Decisión da Comisión do 15 de Setembro de 1993 relativa a un contrato tipo sobre as

condicións de utilización da etiqueta ecolóxica comunitaria. (DOCE L 243, 1993 - 09 -

29).

331

AENOR é organismo competente para a concesión da EEE no noso país, segundo

Comunicación da Comisión Europea do 25 de Abril de 1994. (DOCE C 39, 1995 -

02-16).

Está facultada para tramitar as solicitudes e avaliar o cumprimento dos criterios

ecolóxicos por parte do produto, tal e como regula o Regulamento (CEE) n.º 880/92.

En principio, calquera tipo de produto pode estar suxeito a esta etiquetaxe ecolóxica, salvo

alimentos, bebidas e produtos farmacéuticos. Existen gran cantidade de decisións da Comisión

sobre as condicións específicas para a concesión das etiquetas ecolóxicas para cada tipo de

produto.

9.9. Procedementos administrativos segundo o tipo de

avaliación ambiental

A lexislación galega a través dos Decretos 442/90 e 327/91 establece procedementos

administrativos diferentes para os Estudos de Impacto Ambiental e de efectos ambientais, que

a continuación se intentan aclarar. En ambos os dous casos, o promotor do proxecto deberá

presentar un mínimo de cinco exemplares do estudo de avaliación e unha copia do proxecto

de execución ante a Dirección Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental.

A axilidade do proceso administrativo, que afecta a un expediente sometido a avaliación

ambiental, está claramente condicionada coa calidade en fondo e forma da documentación

presentada polo promotor, que ha de conter, segundo o tipo de estudo, toda a información

sinalada nos apartados anteriores.

Para a solicitude de informes complementarios no caso dos Estudos de Impacto Ambiental, a

Dirección Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental remitirá a documentación entregada ao

órgano que, en función da materia, se estime competente para outorgar a autorización ao

proxecto (órgano substantivo), indicando, ademais, as Consellerías, Organismos e Institucións

ás que se deberán solicitar informes.

No que se refire aos estudos de efectos ambientais, a mencionada Dirección Xeral realizará, en

caso de consideralo necesario, consultas aos departamentos das diferentes Consellerías que

teñan competencias sobre os contidos do estudo ambiental presentado.

Os Estudos de Impacto Ambiental expoñeranse ao público nas oficinas do órgano responsable

de emitir a autorización, tras previo anuncio no Diario Oficial de Galicia. Os estudos de

efectos ambientais logo de anuncio no Diario Oficial de Galicia serán expostos nas oficinas das

Delegacións de Medio, nos concellos afectados pola actividade proxectada, e nas

dependencias centrais do órgano que tramita a información pública.

Os Estudos de Impacto Ambiental permanecerán expostos durante 30 días hábiles, mentres

que este período de exposición se reduce a 20 días no caso dos estudos de efectos ambientais.

Toda a información que configura o expediente do Estudo de Impactos Ambientais é

transmitida polo órgano ao que lle corresponde a autorización, á Dirección Xeral de Calidade

e Avaliación Ambiental, quen, á vista da documentación e estando esta completa, no prazo de

60 días emitirá a Declaración de Impacto Ambiental (D.I.A). No caso dos estudos de efectos

ambientais, este proceso administrativo acúrtase, realizándose a Declaración de Efectos

Ambientais (D.E.A) no prazo de 30 días.

333

10 Auditorías e sistemas

de xestión medioambiental

10.1. Introdución

10.2. A empresa e a xestión medioambiental


10.4. Política ambiental


10.5.1. Requisitos legais

10.5.2. Obxectivos e metas medioambientais

10.5.3. Programas de xestión ambiental

10.6. Implantación dun sistema de xestión ambiental


10.7.1. Preauditoría


10.8.1. Definicións e conceptos

335

10.1. Introdución

Un Sistema de Xestión Ambiental é o marco ou o método de traballo que segue unha

organización co obxecto de conseguir, nunha primeira fase, e de manter posteriormente, un

determinado comportamento de acordo coas metas que se fixasen e como resposta a unhas

normas, uns riscos ambientais, e unhas presións tanto sociais, coma financeiras, económicas e

competitivas, en permanente cambio.

O obxectivo primordial dun SGMA (Sistema de Xestión Ambiental) é a integración das

actividades que se desenvolven no Medio Ambiente, é dicir, entre os diversos factores e

procesos que forman o sistema socio-físico e deste co home a través das actividades humanas.

Estes principios pódense resumir do seguinte modo:

Utilización de recursos, atendendo a taxas asumibles polo medio.

Situar as actividades en territorios e ecosistemas cunha alta capacidade de acollida

destas.

Evitar que a emisión de efluentes dunha actividade supere a capacidade de recepción

ou asimilación do Medio.

Segundo o Regulamento UE 1836/93 relativo a un Sistema Comunitario de Xestión e

Auditorías Ambientais, defínese o Sistema de Xestión Ambiental, como aquela parte do

sistema xeral de xestión que comprende a estrutura organizativa, as responsabilidades, as

prácticas, os procedementos, os procesos e os recursos para determinar e levar a cabo a

política ambiental.

10.2. A empresa e a xestión medioambiental

O aumento da conciencia social respecto ao Medio Ambiente nos últimos anos demanda unha

actitude empresarial respectuosa co ámbito natural. O desenvolvemento da investigación

ambiental e a súa difusión obrigará as empresas a dispoñer de mecanismos de regulación, ao

cumprimento de medidas referidas ao control de contaminantes e a unha optimización dos

recursos naturais empregados.

"Os aspectos ambientais estanse a converter nunha das maiores presións ás que está sometida a

empresa, habendo de formar parte da planificación estratéxica e do esquema de traballo desta

como requisito básico para a supervivencia; tendo en conta, ademais, a súa situación dentro

dun ámbito de competitividade avivada, entre outros factores, pola redución ou supresión de

barreiras comerciais. "

A pesar de todo, moitas empresas, sobre todo PEME, aínda teñen a sensación de que as

cuestións ambientais son un conxunto de obrigas a cumprir. Esta perspectiva tradúcese nunha

serie de custos engadidos e unha perda de competitividade.

É necesario conseguir que a empresa enfoque as cuestións ambientais adoptando unha

actitude activa, previsora e prevencionista, anticipándose a posibles presións externas, como

sancións administrativas.

"Cada vez parece máis claro que ningunha compañía que se preocupe polo seu éxito futuro

poida permitirse ignorar o Medio, aínda que outras cuestións parezan máis relevantes a curto

prazo. "

Unha vez avaliada a necesidade da inclusión dunha xestión ambiental dentro da xestión

global da empresa desenvolvéronse instrumentos encamiñados á materialización deste fin,

xurdindo os Sistemas de Xestión Ambiental e as Ecoauditorías. Deste xeito "os S.G.M.A. son

unha ferramenta que posúen as empresas como axuda nas actividades de xestión ambiental,

independentemente da estrutura normativa ou regulamentaria con que se arroupen".

337


A xestión ambiental consiste en conducir e manexar o Medio en relación cos elementos e

procesos que o forman e coas actividades que lle afectan.

A xestión ambiental opera en dúas direccións non excluíntes entre si: preventiva e correctiva,

existindo instrumentos técnicos de ambas as dúas clases para dar resposta aos problemas que

unha boa xestión formula.

Os instrumentos preventivos póñense en práctica cando se abordan novos plans, proxectos ou

actividades.

Figura 10.1. Instrumentos preventivos


Os sistemas correctivos aplícanse a actividades en funcionamento.

Figura 10.2. Sistemas correctivos


A etiquetaxe ecolóxica concíbese como unha ferramenta que permite mellorar os procesos

produtivos ou ampliar o sector do mercado ecolóxico.

Os instrumentos auxiliares desempeñan o papel de ferramentas ou recursos técnicos para que

os dous primeiros grupos poidan desenvolverse de xeito eficaz.

Figura 10.3. Instrumentos auxiliares

339


10.4. Política medioambiental

Un Sistema de Xestión Ambiental comeza por un compromiso da empresa por querer realizar

as súas actividades respectando o Medio. Evidentemente este compromiso ten a súa orixe

nalgunhas ou todas nas seguintes causas:

Maior sensibilización ambiental.

Lexislacións máis esixentes.

Mellora da imaxe das empresas.

Mellora da eficiencia produtiva.

Redución dos custos por contaminación.

O compromiso formúlase a través dunha política ambiental que constitúe o punto de

referencia do Sistema de Xestión Ambiental.

A Política Ambiental constitúe unha declaración pública e formal por parte da alta Dirección

da empresa, esta expresa as súas intencións e principios de acción en relación coa protección

do Medio, tamén constitúe o documento base sobre o que se han de establecer os obxectivos

e metas ambientais, por iso debe ser suficientemente clara e capaz de ser entendida polas

partes interesadas tanto internas coma externas.

Como todo documento programático, ha de ser revisado periodicamente para reflectir as

condicións e información cambiantes.

A política referirase frecuentemente a aspectos moi amplos das actividades dunha empresa,

podendo incluír compromisos tales como:

Cumprir coa lexislación e regulamentación ambiental.

Reducir ao mínimo as emisións contaminantes e a produción de residuos e conservar

os recursos.

Controlar o impacto ambiental da explotación de materias primas.

Reducir ao mínimo o impacto ambiental dos novos desenvolvementos.

Deseñar os produtos de forma que se reduza ao mínimo o seu impacto ambiental na

produción, utilización e refugallo.

Avaliar por anticipado o impacto ambiental das novas actividades, produtos e

servizos.

Fomentar nos empregados o sentido da responsabilidade en relación co Medio.

Impedir as emisións accidentais de substancias ou enerxía.

Colaboración coas autoridades públicas no establecemento e actualización de

procedementos de emerxencia.

Proporcionar aos clientes información sobre aspectos ambientais en relación coa

manipulación, uso e eliminación do produto.

Fomentar que os contratistas e provedores da empresa apliquen normas de xestión

ambiental.

Diálogo e comunicación coas partes interesadas.

341


Un Sistema de Xestión Ambiental concíbese para reducir os impactos no Medio Ambiente. É

pois necesario identificar e avaliar a importancia dos devanditos impactos para definir os

puntos de actuación e as medidas de mellora. Entón, defínese:

Un Aspecto Ambiental como un elemento ou característica dunha actividade, produto

ou servizo da organización susceptible de interactuar co Medio.

Un Impacto Ambiental como a transformación ou cambio que se produce no medio a

causa dun aspecto ambiental.

A identificación dos Aspectos Ambientais e a Avaliación dos Impactos é un proceso que pode

realizarse en catro fases:

FASE 1: Identificación da actividade, produto ou servizo.

FASE II: Identificación dos Aspectos Medioambientais.

FASE III: Identificación dos Impactos Medioambientais.

FASE IV: Avaliación da importancia dos Impactos.

Os Aspectos Ambientais han de ser todos aqueles asociados á actividade, produto ou servizo,

distinguindo entre aqueles que a empresa pode controlar, e aqueles sobre os que poida ter

influencia.

Pero non todos teñen a mesma importancia, polo que habemos de dispoñer dunha

metodoloxía que nos permita valorar os Impactos significativos. Desta forma, poderanse

valorar aspectos tales como:

Emisións controladas e incontroladas á atmosfera.

Verteduras controlados e incontrolados ás augas.

Residuos sólidos e pastosos.

Contaminación do chan.

Utilización da auga, combustibles, enerxía e outros recursos naturais.

Ruído, olor, po, vibración e radiación.

Ecosistemas e impacto visual.

Extracción de materias primas subministradas.

Investimentos financeiros noutras empresas.

Utilización, posible mal uso e transformación en lixo dos produtos e envases da

empresa.

Para avaliar os Impactos Ambientais débense ter en conta, tanto consideracións ambientais,

coma económicas. Á hora de sinalalos, entre os criterios que se deben considerar encóntranse:

A existencia de estándares lexislativos.

A existencia de compromisos ambientais da empresa.

A evidencia científica de deterioración do hábitat flora ou fauna.

O perigo para a saúde que poida ocasionar.

O escape de substancias perigosas ao aire.

As queixas e reclamacións das partes interesadas.

Os requisitos ambientais de clientes, entre outros.

Tamén se deben valorar os impactos que se poden ocasionar ou se ocasionaron, en caso de

accidentes. Para iso, identificásense, en primeiro lugar, os accidentes potenciais que se poden

producir. Posteriormente procederase á avaliación dos posibles Impactos Ambientais, para

poder tomar as medidas preventivas necesarias co fin de minimizar o efecto e evitar que se

volva producir o accidente á vez que se elaborarán plans de emerxencia axeitados

complementados coas aperturas procedementos de actuación.

Unha vez identificados, avaliados e clasificados os distintos aspectos e impactos ambientais,

estes quedarán rexistrados nos documentos elaborados para tal efecto.

10.5.1. Requisitos legais

Un dos compromisos máis importantes da política ambiental é o cumprimento das leis e

regulamentacións ambientais.

O Sistema de Xestión Ambiental debe garantir o cumprimento coa lexislación e, ademais nas

situacións de funcionamento da planta, funcionamento normal anormal e accidental.

343

A lexislación ambiental constitúe pois o obxectivo básico de cumprimento que unha empresa

debe garantir ante as partes interesadas. Ademais polo seu carácter lexislativo leva asociados

uns riscos de responsabilidade administrativa, civil e mesmo penal que evidentemente poden

ocasionar problemas moi graves á empresa e aos seus accionistas.

Para estar seguro de cumprir coa lexislación aplicable, ou primeiro paso consiste en identificar

e comprender cales son estes requisitos. Existe diversos tipos de leis e regulamentos:

Específicos para unha actividade.

Específicos para un grupo de produtos ou servizos.

Específicos para un sector industrial.

Leis ambientais xerais.

Autorizacións, licenzas e permisos.

Entre as áreas ambientais cubertas pola lexislación vixente, encóntranse a atmosfera, as augas,

a flora, a fauna, os hábitats, os recursos, os residuos, os chans, a enerxía, entre outros. Para

coñecer a regulamentación que lles aplica as empresas poidan utilizar os seguintes servizos:

Subscrición a:

Diario oficial das comunidades europeas (DOCE).

Boletín Oficial do estado (BOE).

Boletíns autonómicos.

Boletíns locais.

Subscrición a un servizo externo especializado:

Envío periódico de toda a lexislación que lle aplica á empresa.

Envío de boletíns explicando a lexislación que lle aplica á empresa e de que forma.

Conexión a unha base de datos de lexislación.

Subscrición a publicacións sobre lexislación ambiental.

A través de asociacións, federacións e cámaras de comercio.

Dado que un dos obxectivos dunha xestión ambiental é anticiparse á lexislación de próxima

aplicación a través de obxectivos de mellora, é importante que as empresas, a través das súas

Asociacións, Cámaras de Comercio, etc., estean representadas durante a fase de elaboración

dos proxectos de lei para que a Administración teña en conta as características de cada sector

ao que vai dirixido e as aplicacións técnicas e económicas na aplicación das leis.

10.5.2. Obxectivos e metas medioambientais

Un Sistema de Xestión Ambiental ademais de asegurar o cumprimento coa lexislación, debe

ser eficaz para avanzar nun proceso de mellora continua baseado na política ambiental

definida pola empresa. Este avance continuo concrétase nuns obxectivos e metas ambientais

que nos permitan medir e avaliar o rendemento ambiental da empresa.

Enténdese por obxectivo ambiental aos fins globais que unha empresa se propón alcanzar

derivados, como dixemos, da súa política ambiental. Estes obxectivos han de programarse

cronoloxicamente e cuantificarse na medida do posible, procurando, á vez, que sexan

alcanzables. Á hora de definir os obxectivos terase en conta a política ambiental adoptada

pola empresa, os requisitos legais e financeiros e os impactos significativos detectados, sen

esquecer as opinións das partes interesadas. Para conseguir estes obxectivos globais

establécense uns obxectivos parciais (metas) que se poidan medir e avaliar.

Enténdese por meta ambiental, os requisitos detallados de actuación, sempre que sexa posible

cuantificalos, aplicables á organización ou a parte desta, que teñen a súa orixe nos obxectivos

ambientais e que se deben cumprir para alcanzar os devanditos obxectivos.

Para avaliar a eficacia destas medidas hanse de establecer indicadores de eficiencia ambiental

que sirvan para medir, por exemplo, o nivel de redución que se vai conseguindo.

Os obxectivos ambientais han de formularse baixo unha análise custo-beneficio na que

avaliaremos os investimentos que supoñen a adopción das medidas fronte aos beneficios que

nos reporta a mellora da calidade ambiental e de imaxe da empresa valorada a través dos

gastos que aforramos. Esta análise permitiranos seleccionar o tipo de obxectivo, a súa

cuantificación e o seu desenvolvemento no tempo.

A eficiencia ambiental dunha empresa avalíase en función dos obxectivos ambientais

alcanzados. Para valorar esta eficiencia é necesario definir un Índice de Rendemento

ambiental. O devandito índice pondera e avalía os datos obxectivos e medibles en relación

coas metas ambientais e compara os obxectivos iniciais. Cos resultados conseguidos,

valorando os progresos de mellora ambiental realizados pola empresa.

345

Este índice sérvenos ademais para contrastar rendementos ambientais con outras empresas do

mesmo sector, utilizando técnicas de benchmarking (proceso continuo de mellora de

produtos, servizos e métodos con respecto ao competidor máis forte ou aquelas compañías

consideradas líderes).

Os indicadores ambientais no seu sentido máis amplo pódense definir como elementos de

información que permiten monitorizar o estado do Medio, detectar as condicións cambiantes

e as súas tendencias, avaliar os resultados da política de xestión ambiental, así como o grao de

cumprimento dos compromisos adquiridos, servindo todo iso de referencia para contrastar o

comportamento ambiental dunha empresa, co comportamento ambiental doutras empresas

do sector.

Segundo a norma ISO-l4001, estes indicadores pódense definir en función dos obxectivos a

cumprir, do ámbito de aplicación e as persoas ás que vai dirixida a información. Os

devanditos indicadores débense expresar en unidades coñecidas nacional e internacionalmente

en valor absoluto, ou en relación a parámetros de contraste habitual no sector a nivel

económico ou a nivel macroeconómico.

A continuación móstranse uns exemplos de indicadores ambientais:

Cantidade de materias primas utilizadas por unidade de produto.

Custo do material utilizado por unidade de produto.

Unidades enerxéticas utilizadas por ano.

Cantidade de auga utilizada por unidade de produto.

Proporción de produtos con contido non tóxico.

Cantidade de constituíntes tóxicos por unidade de residuo.

10.5.3. Programas de xestión medioambiental

Os programas de xestión ambiental constitúen unha descrición documentada dos medios que

a empresa destina a lograr os obxectivos e metas ambientais definidas. Os devanditos

programas materializan obxectivos de xestión a curto prazo derivados dun plan ambiental

establecido a medio e longo prazo.

Xeralmente serán as áreas da empresa que compitan con outras empresas as que en primeiro

lugar detecten o valor engadido da xestión ambiental, para os efectos dunha diferenciación da

competencia ante os potenciais clientes.

Na medida que as diversas áreas da empresa constitúen unha rede de relacións

cliente/subministrador, outras áreas da empresa non directamente afectadas polo devandito

factor de competencia definirán os seus propios obxectivos e metas ao obxecto de servir de

apoio ao resto da organización que de feito, procederá a demandarllas.

Os programas de xestión han de ser dinámicos e deben revisarse periodicamente para integrar

os cambios dos obxectivos e metas ambientais establecidos pola empresa.

10.6. Implantación dun sistema de xestión medioambiental

A ISO-14001 é unha norma de xestión ambiental aplicable a todo tipo de actividades e

empresas. Dende este punto de vista, a primeira decisión estratéxica da empresa é definir o

ámbito da súa aplicación.

O máis práctico no caso dunha industria é establecer como unidade funcional o centro,

entendendo por centro a localización na cal se realizan as actividades baixo o control dunha

empresa, incluíndo calquera almacenamento, conexo ou asociado de materias primas,

subprodutos, produtos intermedios, produtos finais e residuos, así como toda infraestrutura e

equipamento envolvido nas devanditas actividades, tanto se son fixos coma se non o son.

Baixo este concepto entendemos por empresa a organización na que a Dirección exerce un

control das actividades realizadas nun centro determinado. Deste modo o Sistema de Xestión

Ambiental pódese aplicar tanto a un centro coma a unha empresa.

Agora ben, en función da importancia dos efectos ambientais e da estrutura empresarial,

condicións do mercado, etc., pode ser interesante deseñar a implantación dun SGMA, non

para todo o centro ou a totalidade da empresa, senón para certas actividades ou unidades de

negocio, ben independentes, ben operando no mesmo centro, ou ben operando en diversos

centros da empresa.

Unha vez decidido o ámbito de aplicación, é preciso deseñar a estratexia para o seu

desenvolvemento e implantación. O proxecto de desenvolvemento e implantación dun

SGMA realízase nas seguintes etapas:

347

ETAPA 1. - Compromiso da Dirección.

ETAPA 2. - Avaliación inicial.

ETAPA 3. - Elaboración da política ambiental.

ETAPA 4. - Deseño e elaboración do SGMA.

ETAPA 5. - Definición de obxectivos e metas ambientais.

ETAPA 6. - Posta en marcha do sistema.

ETAPA 7 - Avaliación da súa implantación e efectividade.

O compromiso da Dirección co Medio ten que ser forte e debe ser demostrado sempre que

haxa oportunidade para iso. Este compromiso debe ser coñecido por todo o persoal a través

dunha campaña de difusión da política ambiental subscrita pola empresa.

Para a súa correcta elaboración, a política ambiental debe recoller os criterios expostos pola

Norma ISO-14001, de xeito comprensible e expresando claramente a problemática ambiental

detectada na avaliación inicial realizada.

Todos os demais documentos do SGMA na súa versión inicial serán asinados polas persoas

encargadas da súa elaboración, revisados polo Responsable de Medio e aprobados polo

Director do Departamento, Área ou Organización responsable da súa aplicación. Para aprobar

a documentación do SGMA, hase de comprobar que:

Asegura o cumprimento dos requisitos da Norma ISO-14000.

Establece referencias cruzadas con documentos doutro sistema de xestión.

Define as responsabilidades, forma de actuar e criterios de validez.

Se se requiren documentos complementados, estes tamén se elaborarán, revisarán e

aprobarán.

Débese elaborar un plan de implantación do Sistema de Xestión Ambiental. Un sistema de

xestión funciona se os recursos son os axeitados e as persoas involucradas na súa implantación

teñen claramente asignadas as súas responsabilidades. Nun Sistema de Xestión Ambiental, estes

principios son se cabe, máis importantes que noutros sistemas de xestión, debido a:

Complexidade e custo dos investimentos ambientais.

Responsabilidades administrativas, civís e mesmo penais.

A información que demanda o público e en xeral as partes interesadas, é cada vez

maior e máis rigorosa.

A Dirección da empresa debe polo tanto definir documentalmente a responsabilidade,

autoridade e interrelacións das persoas que xestionan, realizan e verifican traballos que afectan

ao Medio Ambiente.

Para conseguir que o Sistema de Xestión Ambiental se desenvolva, débese transmitir toda a

información pertinente, a través dunha comunicación a nivel interno da empresa,

sensibilizando e motivando o persoal desta, e por medio dunha comunicación externa ás

partes e organizacións interesadas.

A motivación é fundamental para avanzar nun proceso de mellora continua, e pódese

conseguir a través de:

Programas de divulgación.

Recoñecemento ao alcanzar os obxectivos e metas ambientais.

Suxestións para mellorar os resultados ambientais.

Participación en iniciativas ambientais.

As actividades poden clasificarse en:

Actividades destinadas a reducir a contaminación e preservar os recursos naturais.

Actividades periódicas de xestión destinadas a asegurar a conformidade cos requisitos

internos e externos.

Actividades estratéxicas de xestión destinadas a anticiparse e responder ás novas

esixencias en materia de Medio.

O tipo e ámbito dos controis han de ser conmensurables á natureza, complexidade e

importancia ambiental da actividade, produto ou servizo. Por exemplo nun departamento de

investimentos o control será moi diferente ao control de efluentes do departamento de

produción.

349

O control dos efectos indirectos debe realizarse naqueles casos en que as empresas poden

exercer a súa influencia. Por exemplo, se na política dunha empresa existe un compromiso de

adquirir materiais a subministradores cuxa actuación ambiental cumpra as normas

especificadas, a empresa debe realizar controis que permitan obter a información necesaria

dos subministradores.

É imprescindible controlar os impactos ambientais que non corresponden a un funcionamento

da instalación. Neste sentido, débense elaborar e poñer en funcionamento plans para actuar

correctamente en situacións de emerxencia. Para iso, consideraranse os seguintes aspectos:

Identificación de accidentes potenciais.

Resposta a situacións de emerxencia.

Prevención do impacto ambiental resultante.

Revisión periódica e outras situacións reais de emerxencia.

Todo Sistema de Xestión Ambiental debe estar documentado axeitadamente. A

documentación adóitase articular xerarquicamente do seguinte xeito:

Manual de Xestión Ambiental (directrices).

Instrucións técnicas (actividades).

Outros documentos como son plans de auditorías, plans de formación, programas,

normativa, etc. (programas específicos).

Rexistros de incidentes, queixas, efectos, etc.

O Manual de xestión ambiental (que non é un requisito imprescindible de acordo coa norma

ISO 14001) é unha descrición documentada dos medios para levar a cabo a política ambiental.

O obxectivo do devandito Manual, pódese resumir nos seguintes apartados:

Documentar a política, obxectivos e programa ambiental.

Definir as funcións e responsabilidades do persoal cuxas actividades inciden no

medioambiente.

Describir inseríselas dos elementos do sistema.

O principal propósito da documentación de xestión ambiental é proporcionar unha descrición

apropiada do Sistema de Xestión Ambiental, mentres que o Manual serve como referencia

permanente para a implantación e mantemento do sistema.

Os rexistros constitúen a demostración do funcionamento do Sistema de Xestión Ambiental, o

seu deseño será capaz de demostrar o cumprimento da política ambiental e ata que punto se

alcanzaron os obxectivos e metas ambientais. Os rexistros relativos ao Medio Ambiente deben

incluír entre outros:

Disposicións legais e regulamentadas.

Permisos e licenzas.

Aspectos ambientais e os impactos significativos.

Actividades de formación e cualificación.

Actividades de control documental e operacional.

Actividades de verificación e medida.

Non conformidades.

Queixas, reclamacións e denuncias.

Accións correctoras e o seu seguimento.

Información sobre os produtos.

Información dos subministradores e contratistas.

Situacións de emerxencia.

Informes de incidentes.

Resultados das auditorías do SGMA.

Resultados das revisións do SGMA.

10.7. Avaliación medioambiental

Á hora de implantar un Sistema de Xestión Ambiental, inicialmente débese realizar unha

avaliación ambiental previa, co fin de diagnosticar a situación da empresa con respecto á

lexislación vixente e ás preocupacións e inquietudes da sociedade.

351

Un Sistema de Xestión Ambiental de acordo coa Norma UNE-NISO 14001 articúlase a través

dunha serie de etapas:

1. Política ambiental.

2. Planificación.

3. Aspectos ambientais.

4. Requisitos legais e outros requisitos.

5. Obxectivos e metas ambientais.

6. Programa e xestión ambiental.

7. Execución.

8. Estrutura e responsabilidades.

9. Formación e sensibilización.

10. Comunicación.

11. Documentación do Sistema de Xestión Ambiental.

12. Control da documentación.

13. Control operacional.

14. Plans de emerxencia.

15. Avaliación.

16. Seguimento e medición.

17. Non conformidades, accións correctoras e accións preventivas.

18. Rexistros.

19. Auditoría do Sistema de Xestión Ambiental.

20. Revisión e mellora continua.

Comezarase considerando un elemento que, non formando parte das especificacións da

norma, constitúe un punto de partida básico no desenvolvemento do sistema: A avaliación

ambiental.

Un Sistema de Xestión Ambiental comeza por un compromiso da empresa por querer realizar

as súas actividades respectando o Medio. Este compromiso formúlase a través dunha política

ambiental, é conveniente que vaia precedido dunha avaliación inicial que nos diagnostique a

situación da empresa con respecto á lexislación en vigor, ás tendencias lexislativas e ás

preocupacións das partes interesadas.

O obxectivo desta avaliación é poder considerar todos os aspectos ambientais á hora de

formular a política ambiental máis axeitada ás características e complexidade da empresa. A

avaliación inicial (que ten carácter recomendatorio) debe ter en conta polo menos os

seguintes aspectos:

Requisitos lexislativos e regulamentarios en vigor e as súas tendencias.

Efectos/impactos ambientais.

Prácticas e procedementos de xestión da contaminación.

Incidentes e sancións habidas na planta.

Puntos de vista das partes interesadas.

Utilización e consumos de recursos naturais e materias primas.

As investigacións deben acordarse baixo condicións de funcionamento normal, anormal e en

situación de emerxencia. A avaliación inicial para comezar a elaboración dun Sistema de

Xestión Ambiental e proceder á súa implantación posterior, é un dos traballos que requiren

maior atención e coñecemento da actividade industrial e efectos ambientais asociados.

A avaliación ambiental como xa se indicou con anterioridade é unha análise preliminar global

dos problemas, efectos e resultados en materia de Medio das actividades realizadas pola

empresa nun ou varios centros, cuxo obxectivo se resume, en poder diagnosticar a situación

ambiental da devandita empresa con respecto á lexislación vixente, e a súa capacidade para

reducir os impactos ambientais da súa actividade industrial. As vantaxes de realizar a

devandita avaliación ambiental son:

Contactar coa problemática ambiental existente.

Coñecer a situación ambiental de partida.

Coñecer os riscos potenciais.

Anticiparse a futuras normativas.

353

É fundamental que sexa realizada por persoas que coñezan a fondo a actividade, procesos e

servizos da empresa e que teñan experiencia para avaliar os efectos ambientais e propoñer as

melloras axeitadas. Este proceso require as seguintes etapas:

Selección do equipo de avaliación.

Recollida de información.

Clasificación dos datos.

Avaliación dos datos e información.

Propostas de mellora.

10.7.1. Preauditoría

A preauditoría son as actividades desenvolvidas con anterioridade á visita da planta.

Comprende as tarefas de planificación da auditoría, a definición do alcance da análise, a

identificación das fontes de información e a asignación de tarefas e responsabilidades.

A avaliación e revisión inicial pode ser realizada por persoal da propia empresa ou ben

mediante unha empresa externa especializada. As funcións deste equipo avaliador consisten

en:

Entrevistar a todo o persoal da empresa que considere necesario e na orde que

considere conveniente, para conseguir determinar a situación ambiental da empresa e,

se é posible, as opinións sobre posibles cambios e melloras.

Recoller todo tipo de evidencias: informes, imprimidos, probas, actas, protocolos, etc.

Inspeccionar mediante observación os procesos principais e auxiliares, equipos,

instalacións e prácticas de traballo.

Identificar e avaliar os aspectos ambientais da actividade.

Preparar o informe de avaliación mostrando os resultados desta.

A fase de recollida de datos desenvólvese baixo a forma de entrevistas cos encargados de

realizar cada unha das operacións do ciclo da actividade industrial e, fundamentalmente, cos

responsables de cada unha das áreas ou sectores. Os obxectivos que debe ter en conta o

responsable da recollida de datos son:

Detectar os problemas ambientais que se producen con maior frecuencia e o grao de

eficacia na xestión actual.

Tratar de discernir cales son as disposicións de Medio con frecuencia non escritas.

Determinar a circulación de información referente ao Medio Ambiente e a

coordinación cos restantes servizos da empresa.

Recoller as distintas responsabilidades e xerarquías no traballo, a través das delegacións

de autoridade, a maioría das veces non escritas.

Determinar a lexislación ambiental que aplica á empresa e o grao de coñecemento

polos empregados.

Coleccionar os distintos impresos e rexistros que se utilizan na xestión ambiental e

coñecer a xestión destes.

Determinar se os impactos ambientais da actividade, produtos e servizos da empresa,

son coñecidos e están rexistrados.

Identificar as prácticas de xestión ambiental que se realizan.

Determinar a percepción que ten cada empregado da empresa dos temas ambientais

que afectan no seu traballo.

Identificar as opinións e queixas das partes interesadas.

En cada caso debe anotarse tanto aquilo que parece que se está a realizar ben, como aquelas

actuacións que deberían mellorarse, así como a falta de documentos e accións necesarias a

incorporar o Sistema de Xestión Ambiental.

O resultado final desta fase será un conxunto de información que debe reflectir o estado

actual da empresa en relación coa protección do Medio. Para clasificar a documentación do

Sistema de Xestión Ambiental utilizaremos como guía a propia norma ISO-14001.

Para realizar a clasificación dos datos pódese seguir a seguinte orde:

Requisitos lexislativos e regulamentados.

Aspectos ambientais significativos.

Documentación da xestión ambiental segundo ISO-14001.

Rexistros das operacións.

355

Rexistro dos incidentes acontecidos.

A análise dos datos é unha tarefa difícil e delicada da avaliación e revisión inicial xa que para

iso hai que ter en conta:

tipo de empresa.

tamaño da empresa.

mercado ao que se dirixe.

obxectivo que persegue a dirección.

A análise dos datos que se completou sobre a empresa, debe poñer de relevo os puntos

débiles e fortes da xestión ambiental.


10.8.1. Definición e conceptos

A introdución de parámetros e esixencias ambientais na xestión das empresas españolas é un

fenómeno relativamente recente, fundamentalmente impulsado pola incorporación de España

á Unión Europea, a conseguinte transposición de directivas comunitarias ao Dereito Español, e

a adaptación de Regulamentos Comunitarios en materia de Medio. Ademais, o feito de que a

sociedade española está a aumentar o seu nivel de concienciación ambiental e se achega a

posicións que se dan xa nos países máis desenvolvidos, está a propiciar un clima socio-

económico no que as empresas comezan a integrar a variable ambiental como un ingrediente

máis da súa xestión estratéxica e como un factor eventualmente importante no

desenvolvemento dos mercados.

As empresas dispoñen das auditorías como instrumento para asegurar que os efectos das súas

actividades sexan acordes coa súa política ambiental e cos seus correspondentes obxectivos e

metas. Dispoñer deste instrumento, pode chegar a ser transcendental para estas, xa que deles

poden, eventualmente, derivarse responsabilidades xurídicas, custos significativos e alteracións

notables do seu posicionamento no mercado.

Deste xeito, as auditorías ambientais serven para proporcionar a un conxunto amplo de

axentes (aseguradoras, entidades financeiras, investidores, accionistas) un indicador do

rendemento da actividade empresarial. Para a Administración Pública e o público en xeral, as

auditorías ambientais proporcionan un indicador, tanto do rendemento coma do

cumprimento normativo, o cal axudará a aumentar o nivel de confianza da poboación

respecto ao comportamento ambiental dos distintos axentes.

Unha auditoría ambiental é: "Unha ferramenta de xestión que comprende unha avaliación

sistemática, documentada, periódica e obxectiva de como a organización e xestión de bens de

equipo ambientais están a cumprir co propósito de salvagardar o Medio"... Facilita o control

da xestión dos aspectos ambientais e avalía o cumprimento das políticas da empresa e dos

requisitos legais. É dicir, que dalgún xeito o que fai a auditoría é dicir onde está a empresa, os

problemas que vai ter, ver como funcionan os sistemas internos de control ambientais que

poida ter e a partir de aí deseñar as estratexias de actuación e os plans de acción que tería que

seguirse para melloralas.

Hoxe pode dicirse que a auditoría ambiental está implantada en todo o mundo, aínda de

forma especial en grandes Compañías, aínda que vai en aumento e a propia Unión Europea

está a alentar a súa implantación.

En canto ás razóns para a expansión da utilización das auditorías ambientais, son múltiples, e

de entre elas podemos sinalar que; diminúen o risco de accidentes industriais porque ao ter

información é posible reaccionar a priori; tamén indica se se cumpre ou non a lexislación

ambiental, e isto leva consigo a que haxa unha diminución ou que, polo menos, poidan

preverse as sancións que se poden impoñer e actuar en consecuencia.

Tamén permite axudar a responder a unha maior conciencia popular das comunidades locais e

dos propios consumidores, ademais de ser moi importante para a imaxe da empresa poder

dar información cara ao exterior.

Cada vez con máis forza vénse insistindo en que un dos problemas que teñen determinadas

empresas é o da comunicación, porque o que deben facer é comunicar cara ao exterior o que

fan, da forma que o fan e as medidas que adoptan fronte ao risco, co obxecto de que a

poboación sexa capaz de medir por si mesma ata que punto hai riscos ou non.

Cunha auditoría pódese ter esa información e tamén na mesma liña, permiten facer fronte a

litixios e reclamacións de responsabilidade, cada vez máis frecuentes, e, polo menos, ter unha

información obxectiva e evidente de como está a situación e se nalgún momento existe

responsabilidade por parte da empresa.

357

Os principais obxectivos da auditoría ambiental son os seguintes:

Asegura o cumprimento da normativa e os estándares e políticas de Medioambiente.

Aumenta a conciencia ambiental dos directivos e empregados.

Proporciona información útil para minimizar problemas actuais e futuros.

Identifica aforros potenciais (uso de tecnoloxías eficientes, minimización de residuos).

Facilita poder acollerse a axudas e subvencións.

Proporciona información útil para ser utilizadas en situacións de emerxencia.

Proporciona información útil para organizar programas de formación do persoal.

Proporciona unha base de datos ambientais útil para planificación, xestión e toma de

decisións.

Axuda a mellorar a imaxe da empresa e reduce o risco de publicidade adversa.

Axuda a mellorar a comunicación interna e externa.

Diminúe os riscos de demandas e aumenta a cobertura dos seguros.

Outros obxectivos importantes son:

Determinar o comportamento da organización.

Xestión e bens de equipo de Medio.

Vixiar o cumprimento da lexislación ambiental.

Verificar o cumprimento das políticas e estándares ambientais da empresa.

Identificar deficiencias nos sistemas ambientais.

Minimizar os riscos correspondentes.

Segundo o Regulamento 761/2001 do 19 de marzo de 2001 polo que se permite que as

organizacións se adhiran con carácter voluntario a un sistema comunitario de xestión e

auditoría ambientais (EMAS), as empresas que libremente decidan participar no sistema de

Eco-auditoría para un centro determinado, deberán realizar unha previa avaliación ambiental

deste, redactar unha declaración ambiental e presentarlle ao organismo competente unha

primeira declaración ambiental, validada por un inspector ambiental acreditado.

O número de tipos de auditorías ambientais pode ser moi extenso. Por exemplo, as auditorías

do Sistema de Xestión Ambiental é a avaliación sistemática, documentada, periódica e

obxectiva que serve para determinar se o sistema de xestión e o comportamento ambiental

satisfán as disposicións previamente establecidas, se o sistema se implantou de forma efectiva e

se é adecuado para alcanzar a política e obxectivos ambientais da organización.

Outro tipo de auditorías ambientais son as de auditorías de cumprimento da lexislación

ambiental. Neste caso, a auditoría ambiental consiste no exame das prácticas operativas e

controis implantados nas instalacións en relación coas disposicións legais vixentes, que dará

lugar a un informe sobre a situación do cumprimento ambiental.

Así, podemos dicir que as auditorías poden ser:

Xenerais ou integrais: Cando auditar todos os aspectos que interveñen na problemática

ou situación ambiental dun centro.

Sectoriais: Cando se auditar só un aspecto (augas, residuos, etc.).

De xestión: Cando se auditar o Sistema de Xestión Ambiental.

De cumprimento: Cando se auditar o grao de cumprimento dos requisitos da

lexislación ou da normativa interna do centro.

En canto á súa execución adoitan distinguirse dous tipos de auditorías:

A auditoría interna: Cando se realiza por técnicos propios da empresa.

A auditoría externa: Cando se realiza por auditores externos á empresa.

10.8.2. Proceso dunha auditoría

A preparación do plan de auditoría é o primeiro paso para desenvolver unha auditoría dun

SGMA. Esencialmente, este plan describe como se levará a cabo a mesma, é dicir, que e a quen

auditar, e cando e como auditar. Ao planificar a auditoría do SGMA, deberiamos definir o

ámbito, os obxectivos e os recursos necesarios para realizar a auditoría.

Unha auditoría típica realízase baixo a responsabilidade dun auditor xefe, en consulta co

equipo auditor. O auditor xefe asigna os labores de auditoría dos distintos membros do

equipo, tales como elementos ou actividades específicas do SGMA, e lles dá instrucións

(segundo o plan de auditoría definido) sobre os procedementos apropiados que han de seguir.

359

Durante a auditoría, é responsabilidade do auditor xefe organizar e recompilar os documentos

que xera o equipo. Estes documentos son:

Formularios para documentar e avalar as probas e as conclusións da auditoría.

Procedementos e listas de comprobación empregadas para avaliar os elementos do

SGMA.

Rexistros de reunións e entrevistas.

Unha auditoría normalmente componse dos seguinte cinco pasos:

1. Reunión de apertura: O propósito desta é discutir o plan de auditoría e dar instrucións

ás persoas implicadas.

2. Recompilación de probas: É labor do auditor recompilar as probas suficientes para

poder avaliar se o SGMA cumpre ou non cos criterios da auditoría. Estas probas

reúnense mediante entrevistas, examinando documentación e observando as

actividades in situ, listas de comprobación e rastrexo de documentos.

3. Conclusións da auditoría: Identificadas as áreas de non conformidade unha vez feitas

as entrevistas, observadas as actividades da instalación e recompilada a información

relevante, elabóranse as conclusións. Algunhas non conformidades poden ser triviais,

tal como o uso dunha linguaxe defectuosa nos procedementos, e tamén serias, como a

falta de procedementos operativos cruciais.

4. Reunión de peche: A reunión final proporciona un foro sobre conclusións que dan que

pensar, resolvendo os desacordos e desenvolvendo os plans de acción correctora

necesarios.

5. Preparación do informe: O auditor xefe é o responsable de coordinar a preparación

do informe e da súa precisión e finalización. Os asuntos que se han de tratar no

informe normalmente descríbense no plan de auditoría.

Figura 10.4. Diagrama da realización da auditoría do Sistema de Xestión Medioambiental.


10.9. A certificación do sistema de xestión medioambiental

O obxectivo da certificación dun SGMA é demostrar a súa conformidade a terceiros. Para que

este proceso sexa transparente, obxectivo e polo tanto crible, debe ser realizado por un

organismo de certificación acreditado para a certificación dos sistemas de xestión ambiental.

361

10.9.1. Certificación medioambiental sobre normas ISO 14001

A norma ISO 14001 contén aqueles requisitos que poden ser auditar obxectivamente con

propósitos de certificación e/ou autodeclaración. A finalidade desta norma, aceptada

internacionalmente, é proporcionar un Sistema de Xestión Ambiental, é dicir, incluír

consideracións ambientais dentro da estratexia global da empresa. O alcance da certificación

pode cubrir:

Un Centro industrial.

Actividades independentes do centro.

Empresas.

Os organismos de certificación establecen que para certificar un SGMA nunha empresa se

deben cumprir os seguintes requisitos:

SGMA operativo polo menos 3 meses.

Auditoría do SGMA.

Revisión do SGMA.

Para que unha empresa poida certificar o seu SGMA deberá seguir os seguintes pasos:

Implantación do Sistema de Xestión Ambiental segundo a Norma ISO-14001 por parte

da empresa.

Solicitude da empresa para obter a certificación do seu Sistema de Xestión Ambiental, a

cal será remitida ao organismo de certificación acreditado.

Visita previa do organismo de certificación acreditado á empresa e o seu consecuente

exame da documentación pertinente.

Proceso de auditoría a cargo do organismo de certificación acreditado.

Concesión da certificación da empresa.

Pagamento de taxas por parte desta.

O organismo de certificación acreditado asignará un número de rexistro a 1 a empresa,

quedando ademais esta inscrita no devandito rexistro.

A empresa a este nivel, xa está en disposición de poder utilizar o logotipo indicativo

de certificación do seu Sistema de Xestión Ambiental.

A certificación do SGMA realízase por un período de 5 anos. Cada ano, dende a súa

concesión, o organismo de certificación realiza unha supervisión anual para verificar que o

Sistema de Xestión Ambiental mantén os requisitos establecidos no proceso de certificación.

Ante a maior atención prestada polo consumidor á calidade ambiental dos destinos turísticos,

aparecen xa reclamos publicitarios que canalizan un importante fluxo de clientes movidos

pola calidade do medio. É dicir, creouse novos segmentos de mercado cuxo acceso pasa por

obter unha boa actuación ambiental que é o obxectivo da norma ISO 14001.

As principais vantaxes que poden supoñer a norma ISO 14001 son as seguintes:

Facilita o cumprimento das normativas ambientais: detectar os novos requisitos

normativos é unha esixencia da ISO 14001.

O proceso de mellora ambiental continua detecta numerosas oportunidades de

minimización de residuos, verteduras e emisións que pode levar consigo un aforro de

custos.

A implantación da norma consta de varias etapas baseadas no concepto de mellora

continua (planificación, realización, comprobación e revisión):

Planificación do que se vai realizar;

Realización daquilo que se planificou;

Comprobación de que o que se realizou coincide co planificado, en primeiro termo;

Revisión para comprobar que a planificación é a axeitada.

10.9.2. Certificación medioambiental sobre o Reglamento (CE) 761/2001

(EMAS)

Seguindo a liña da prevención e concienciación empresarial e industrial, a Unión Europea

estableceu un sistema de xestión e auditoría ambiental, que se regula mediante o regulamento

EMAS, cuxo fin é promover os elementos dun sistema de xestión ambiental efectivo para

axudar ás organizacións a conseguir obxectivos ambientais.

363

O EMAS (EcoManagement and Audit Scheme) permite a adhesión, de forma voluntaria, ás

compañías, sociedades, firmas, empresas, autoridades e institucións, ou parte ou combinación

delas, teñan ou non personalidade xurídica, sexan públicas ou privadas, sexa cal sexa o seu

tamaño, que teñan as súas propias funcións e administración. Para avaliar e mellorar o seu

comportamento ambiental e difundir ao público a información correspondente. Para poder

ser incluída no EMAS, a organización deberá:

Realizar unha análise ambiental das súas actividades, produtos e servizos, de

conformidade coas disposicións do Anexo VII.

Realizar auditorías ambientais de conformidade cos requisitos do Anexo II.

Preparar, de conformidade co punto 3.2 do Anexo III, unha declaración ambiental.

Facer examinar a análise ambiental, se procede, o sistema de xestión, o procedemento

de auditoría e a declaración ambiental para verificar se cumpren os requisitos

correspondentes do presente Regulamento e facer validar as declaracións ambientais

polo verificador ambiental para garantir que se cumpren os requisitos do Anexo III.

Presentar a declaración ambiental validada ao organismo competente do Estado para

rexistrarse e, tras o rexistro, poñela a disposición do público.

En consulta coa organización, o verificador ambiental elaborará un programa para garantir

que todos os elementos requiridos para o rexistro no EMAS se verifiquen nun período non

superior a 36 meses. Ademais, o verificador ambiental deberá validar a intervalos de doce

meses como máximo toda a información actualizada da declaración ambiental.

O Regulamento EMAS inclúe etapas similares á norma ISO 14001, pero presenta unha

diferenza. Anualmente débese elaborar unha declaración ambiental que inclúa,

principalmente, unha descrición dos elementos do sistema de xestión ambiental implantado,

os logros obtidos, e un resumo cuantitativo dos aspectos ambientais da organización. As

declaracións ambientais deben ser validadas por unha entidade externa que confirme a

veracidade dos datos reflectidos nela.

O obxectivo do EMAS é promover melloras continuas do comportamento ambiental dunha

empresa, para iso baséase en cinco elementos clave:

Integrar a xestión ambiental: Trátase de integrar na empresa aspectos relativos ao

medio, non só dende o punto de vista de cumprimento da lexislación, senón dunha

serie de melloras que se establecen voluntariamente, pero de forma continua.

Auditorías ambientais periódicas: Son un instrumento de xestión que comprende a

avaliación sistemática, obxectiva, documentada e periódica do funcionamento do

sistema de xestión ambiental.

Validación do sistema de xestión ambiental: Débese levar a cabo por parte de

verificadores ambientais independentes, imparciais e recoñecidos para actuar en todo

o ámbito comunitario. Esta validación é a que outorga validez oficial para toda a

Unión Europea da xestión ambiental que se segue na empresa.

Información ao público: A través da declaración de impacto ambiental lévase a cabo a

difusión de información ao público, operadores turísticos ou outras partes interesadas

do comportamento ambiental da empresa e dos logros que se van alcanzando.

Participación dos traballadores: O coñecemento dos obxectivos e os plans establecidos

por parte do persoal, a súa formación permanente e a súa implicación activa no

sistema de xestión ambiental, son un dos obxectivos que persegue o EMAS, como

garantía de mellora da xestión ambiental.

10.10. O auditor medioambiental

O auditor externo e o verificador ambiental constitúen dous axentes claves na aplicación e

certificación dos SGMA no contexto das normas e Regulamento 1836/93. Un auditor

ambiental débese caracterizar por:

Ser o suficientemente independente da empresa obxecto de auditoría.

Posuír unha axeitada competencia técnica.

Estar cualificado segundo norma ISO-14012.

A norma ISO-14012 establece os requisitos de cualificación para auditores e auditores

xefe ambientais.

Ser independente do auditor ambiental do centro.

Ser independente do centro industrial obxecto de verificación.

Posuír unha competencia técnica axeitada.

Estar acreditado por un organismo de acreditación.

365

As funcións dos auditores ambientais pódense resumir nas seguintes:

Establecer os requisitos da auditoría ambiental.

Preparar e realizar con eficacia a auditoría.

Seguir os procedementos definidos.

Reunir e analizar os feitos que sexan relevantes e suficientes que permitan obter

conclusións relativas á eficacia do SGMA.

Informar inmediatamente o auditar sobre as non conformidades críticas.

Comunicar claramente os resultados da auditoría de xeito concreta e definitiva e sen

atrasos.

As competencias seguintes constitúen os requisitos mínimos que debe cumprir todo verificador

ambiental, sexa unha persoa física ou unha organización, segundo o Regulamento 761/2001:

Coñecemento e comprensión do Regulamento, do funcionamento xeral dos sistemas

de xestión ambiental, das normas aplicables e das directrices establecidas pola

Comisión.

Coñecemento e comprensión dos requisitos legais, regulamentarios e administrativos

pertinentes á actividade obxecto da verificación.

Coñecemento e comprensión dos problemas ambientais, incluída a dimensión

ambiental do desenvolvemento sostible.

Coñecemento e comprensión dos aspectos técnicos, relativos aos problemas

ambientais, da actividade suxeita a verificación.

Comprensión do funcionamento xeral da actividade suxeita verificación, co fin de

avaliar a pertinencia do sistema de xestión.

Coñecemento e comprensión dos requisitos e métodos da auditoría ambiental.

Competencias en materia de verificación de informacións (declaración ambiental).

10.11. Mantemento da certificación medioambiental

As empresas ou centros industriais que conseguisen a certificación do Sistema de Xestión

Ambiental han de demostrar, no intervalo de validez da certificación (3 anos mínimo), que o

SGMA cumpre os requisitos que serviron de base para a certificación.

O organismo de certificación realizará auditorías de seguimento, normalmente anuais,

baseadas nas auditorías internas da empresa. No caso dunha empresa que fose certificada de

acordo co Regulamento de Ecoxestión e Ecoauditoría, haberá de realizar auditorías internas

para comprobar que o SGMA segue sendo apropiado para alcanzar os obxectivos xerais que

emanan da política ambiental.

A empresa deberá, sobre a base das devanditas auditorías, elaborar anualmente unha

declaración ambiental simplificada, que someterá ao proceso de validación ao finalizar a

auditoría ou o ciclo de auditorías do SGMA (3 anos).

367

11 Fundamentos de Derecho

11.1. Introdución 11.2. Fontes do dereito 11.3. Fontes do dereito estatal e autonómico 11.4. Principios básicos no marco xurídico 11.5. Principios do dereito comunitario 11.6. Características fundamentais do dereito comunitario 11.7. Esquema ilustrativo do sistema de fontes 11.8. Lexislación ambiental xeral

11.8.1. Ordenación do chan 11.8.2. Augas e costas 11.8.3. Conservación da natureza, flora e fauna 11.8.4. O impacto ambiental 11.8.5. Auditorías e sistemas de xestión ambiental

11.9. Lexislación ambiental específica dos principais grupos de problemas ambientais

11.9.1. Residuos 11.9.2. Verteduras 11.9.3. Emisións 11.9.4. Ruído

11.10. Lexislación ambiental relativa aos incendios forestais

369

11.1. Introdución

Nos distintos Estados membros da Unión Europea os problemas ambientais son semellantes.

Sirva de exemplo a xestión de residuos, a contaminación atmosférica ou a protección do

medio mariño, entre outros. Así mesmo, estes problemas ambientais ou as decisións tomadas a

nivel nacional ou rexional poden afectar a outros países ou rexións veciñas.

Un punto importante da política ambiental é que carrexa custos. A gran diversidade de

regulamentacións e instrumentos utilizados para integrar os custos, normas, canons, taxas, etc.,

crea diferenzas en canto ás condicións de competencia ou nas posibilidades de investimentos.

Este tipo de política, iniciada tras a Conferencia de Estocolmo de 1972, foi cobrando

importancia cos anos, tras o inicio dos estudos ambientais nas Administracións Públicas

europeas e unha serie de accións que foron experimentando un aumento en intensidade e

alcance coa ampliación da Acta Única e, posteriormente, do Tratado da UE.

O I programa de Acción de 1973, establece as liñas mestras da política ambiental comunitaria.

Posteriormente, xorde a Acta Única europea e así, ao longo dos anos, a UE foi desenvolvendo

distintos programas de acción ambiental que marcan o rumbo da lexislación e a acción política

na UE.

A Comisión Europea, composta por membros elixidos polos gobernos, elabora e presenta as

propostas de lexislación ambiental, que son aprobadas ou son rexeitadas polo Consello

composto polos ministros respectivos do ramo. O Parlamento Europeo non ten capacidade

lexislativa, aínda que pode facer propostas. Así mesmo, a Corte de Xustiza interpreta a

lexislación e decide os casos de incumprimento dos Estados. As fontes de dereito ambiental

son a comunidade, os estados e Rexións.

O estado, pola súa banda, limítase lexislativamente a reproducir as normas comunitarias. O

seu verdadeiro poder político é exercido de xeito diferente por cada Estado membro, e trata

de impulsar e canalizar a lexislación comunitaria. Non obstante, as rexións son, en último

termo, os órganos de xestión do dereito comunitario. A elas vai dirixida a lexislación

ambiental da UE.

En resumo, unha vontade ambiental combinada cun poder sancionador, un

autofinanciamento e unha xestión independente son imprescindibles para que sexa eficaz a

política comunitaria.

Regulamentos: Son de carácter obrigatorio e aplicable directamente nos estados

membros. Son empregados en cuestións financeiras e administrativas comunitarias,

aínda que moi pouco en temas ambientais.

Directivas: É o instrumento xurídico típico, a consecución dos fins e resultados

concretos que pretende é obrigatoria, aínda que os estados membros poden elixir a

forma lexislativa e os métodos de xestión que queiran.

Decisións: Ten como fin concreto aplicar un tratado ou cuestións procedementais.

Recomendacións: Non ten carácter obrigatorio.

Opinión: Son de carácter voluntario.

371

11.2. Fontes do dereito

Para falar das Fontes do Dereito é necesario definir, previamente, que se entende por dereito.

Así pois, defínese como dereito o conxunto de normas que unha sociedade adopta para

regular e resolver os conflitos.

O Dereito, tradicionalmente, divídese en:

Dereito Público: Regula a actividade do Estado e dos entes públicos entre si, así

como as súas relacións cando actúan de forma oficial cos particulares (cidadáns). O

dereito público á súa vez divídese en ramas: Dto. Administrativo, Dto. Político,

Dto. Internacional Público, Dto. Penal, Dto. Procesual, Dto. Fiscal, etc.

Dereito Privado: Regula as relacións entre particulares, ou entre particulares e o

Estado e organismos públicos cando actúan de forma privada. Á súa vez divídese

en: Dto. Civil, Dto. Mercantil, etc.

Denomínanse fontes do dereito ás orixes e ás formas de manifestarse as normas xurídicas que

integran o Dereito obxectivo, ao problema da procedencia e da forma de manifestarse as

normas, é dicir, refírese a quen o fai, de onde xorde e como se manifesta dito Dereito.

A principal clasificación das fontes do dereito é a que distingue entre as fontes directas (as que

encerran unha norma) e as fontes indirectas (que sen ser por si mesmas verdadeiras normas

xurídicas, axudan á súa produción e compresión).

O artigo 1 do Código Civil enumera claramente as fontes do dereito, e establece as seguintes:

1. As fontes do ordenamento xurídico español son a lei, o costume e os principios

xerais do dereito.

2. Carecerán de validez as disposicións que contradigan outra de rango superior.

3. O costume só rexerá en defecto de lei aplicable, sempre que non sexa contraria á

moral ou á orde pública e que resulte probada. Os usos xurídicos que non sexan

meramente interpretativos dunha declaración de vontade, terán a consideración de

costume.

4. Os principios xerais do dereito aplicaranse en defecto de lei ou costume, sen

prexuízo do seu carácter informador do ordenamento xurídico.

5. As normas xurídicas contidas nos tratados internacionais non serán de aplicación

directa en España en tanto non pasasen a formar parte do ordenamento interno

mediante a súa publicación integra no Boletín Oficial do Estado.

6. A xurisprudencia complementará o ordenamento xurídico coa doutrina que, de

modo reiterado, estableza o Tribunal Supremo ao interpretar e aplicar a lei, o costume

e os principios xerais do dereito.

7. Os Xuíces e Tribunais teñen o deber inescusable de resolver en todo caso os asuntos

que coñezan, aténdose ao sistema ao sistema de fontes establecido.

Do artigo anterior despréndese que as fontes do ordenamento xurídico son claramente a lei, o

costume e os principios xerais do dereito. Tamén di que se xerarquizan pola orde en que son

enumeradas (a lei é a fonte principal do Dereito) e que tanto o costume coma os principios

xerais son fontes non escritas e subsidiarias.

Figura 11.1. Clasificación de "Fontes do Dereito"

Fuente: Elaboración propia

373

11.3. Fontes do dereito estatal e autonómico

CONSTITUCIÓN: Apróbase en 1978, publicada o 29 de decembro de 1978 no .B.O.E.

É a norma xurídica fundamental do ordenamento español, ten carácter de supremacía sobre as

restantes normas. É unha Constitución escrita en forma de lei codificada e pechada, extensa e

ríxida.

Os principios fundamentais da orde xurídico-político son o principio de soberanía popular, os

principios do Estado de Dereito, o Estado democrático e do Estado social, o principio de

MonarquíaParlamentaría, o principio de autonomía e o Estado autonómico e o principio do

pluralismo.

O texto constitucional vai precedido dun Preámbulo Y consta de 169 artigos distribuídos en

once títulos, catro disposicións adicionais, nove transitorias, unha derrogatoria e outra final.

LEIS: "Norma de Dereito emana do Estado, de forma escrita e cun procedemento solemne,".

ESTATAIS:

Lei Orgánica: Son as leis que versan sobre os dereitos fundamentais e liberdades, as que

aproban os Estatutos de Autonomía, Réxime Electoral Xeral e as demais previstas na

Constitución. Para a súa aprobación, modificación ou derrogación é necesaria a

maioría absoluta do Congreso dos Deputados nunha votación final sobre o conxunto

do proxecto.

Lei Ordinaria: Son a expresión ordinaria do poder lexislativo (versan sobre o resto das

materias non incluídas nas orgánicas, nin en ningunha das outras modalidades

lexislativas), quedando suxeitas, como as restantes, á promulgación e publicación.

Pode nacer dun Proxecto de Lei (por proposta do Goberno), Proposición de lei (por

proposta de calquera grupo parlamentario) ou por iniciativa popular (avalada polo

menos por 500.000 firmas).

Disposicións do Goberno con Rango de lei:

Decreto lei: "Norma con rango de lei que emanan por vía de excepción

dun órgano que non ten constitucionalmente atribuído o poder lexislativo,

concretamente o Goberno" O artigo 86 da Constitución considera os

requisitos dun Decreto Lei:

- En caso de extraordinaria e urxente necesidade

- Limitación no relativo á materia, non poderán afectar ao

ordenamento das institucións básicas do Estado, aos dereitos, deberes e

liberdades dos cidadáns regulados no Título I, ao réxime das

Comunidades Autónomas, nin ao Dereito electoral Xeral.

- Deberán "inmediatamente" ser sometidos "a debate e votación da

totalidade ao Congreso dos Deputados, convocados no prazo de trinta

días seguintes á súa promulgación", co obxecto de que o Congreso se

pronuncie para a súa validación ou derrogación"

Decreto Lexislativo: "Normas con rango de lei ditadas polo Goberno sobre a

base dunha delegación das Cortes"

Decretos Lexislativos, as Cortes Xerais toman a iniciativa de habilitar o

Goberno para que dite disposicións con rango de Lei, esgotándose a

facultade delegada no uso desta.

Regulado moi parcamente no artigo 85 da Constitución. A delegación

lexislativa pode ser caracterizada polos seguintes rangos:

- Existe un límite infranqueable para a delegación, que son as materias

reservadas ás leis orgánicas.

- O suxeito habilitante só pode ser as Cortes Xerais e o suxeito

habilitado o Goberno.

E sen prexuízo da competencia propia dos Tribunais, as leis de delegación poderán establecer

en cada caso formulas adicionais de control. Existen dous tipos:

O desenvolvemento das Leis de Base (textos articulados): As leis de bases son

delegacións que realiza o Lexislativo sobre determinadas materias contendo

autorización para que o Goberno as desenvolva mediante un texto articulado. As leis

bases delimitarán con absoluta precisión o obxecto e alcance da delegación lexislativa e

os principios e criterios que han de seguirse no seu exercicio. A lei de bases non poderá

en ningún caso autorizar a modificación da propia lei de bases, nin facultar para ditar

normas con carácter retroactivo.

Refundicións legais (textos refundidos): Trátase de habilitar o Goberno para reunir nun

texto único disposicións diversas e, algunhas veces, de distinto rango sobre unha

determinada materia, tendo o refundición rango de lei ordinaria. As leis ordinarias que

autoricen o refundición deberán especificar se se circunscribe a unha mera formulación

375

dun texto único ou se se inclúe regularización, aclaración e harmonización dos textos

legais que han de ser refundidos.

Ambas as dúas deben axustarse a:

a) A delegación só pode ser outorgada ao Goberno, non está permitida a

Subdelegación;

b) Debe facerse de forma expresa;

c) Debe determinarse a materia concreta;

d) Debe fixarse o prazo para o seu exercicio;

e) Debe concederse para un só acto.

AUTONÓMICAS:

Regulamentos: Disposición xurídica de carácter xeral ditada pola administración publica

e con valor subordinado á Lei, pode ter forma de Decreto, Orde ou disposición de

autoridades inferiores.

Existen distintas clasificacións dependendo do criterio que se utilice. Polo órgano

pódense clasificar:

De la Administración del Estado

Autonómicas.

Pola súa relación coa Lei poden ser:

Regulamentos Executivos: os que ditan preceptos dunha lei anterior. O

desenvolvemento pode ser total ou parcial.

Regulamentos Independentes: son aqueles que regulan materias nas que non se

produciu unha regulación por lei que establecese unha reserva formal e que, ao propio

tempo non estean protexidas pola reserva material da lei.

Regulamento de Necesidade: son aqueles que dita a Administración para situacións

extraordinarias.

Polo seu contido en:

Xurídicos ou normativos: Son os que fan referencia a relacións de supremacía xeral,

tratan materias que afectan directa ou inmediatamente aos administrados tendo

carácter xeral.

Administrativos ou de Organización: son os que se dirixen a regular a organización

administrativa, esgotando a eficacia dentro da propia administración sen incidir sobre

os particulares

Os Regulamentos do Goberno terán forma Decretos, os Regulamentos das Comisións

Delegadas do Goberno terán forma de Decretos ou Ordes, os Regulamentos Ministeriais terán

forma de Ordes e os Regulamentos de Órganos e Autoridades de Inferior Categoría terán

forma de Circulares e Instrucións.

COSTUME: É unha norma que non emana da manifestación de vontade dun órgano

determinado, isto quere dicir, que ninguén o dita, senón que é o resultado dun simple

comportamento uniforme e constante, practicado con convicción que corresponde a

unha obriga xurídica. Ten que ser probada e sempre que non sexa contraria á moral e

á orde pública. Só se aplicará en defecto da lei.

PRINCIPIOS XERAIS DO DEREITO: Son as ideas fundamentais que informan o

ordenamento xurídico. Aplicaranse en defecto de lei ou costume, sen prexuízo do seu

carácter informador do ordenamento xurídico.

377

11.4. Principios básicos no marco xurídico español

A Constitución, no artigo 9.3, enumera os que poden considerarse como os principios

informadores do noso ordenamento xurídico:

1. Principio de legalidade

"Os poderes públicos só poden facer aquilo que lles permita as leis".

Este principio supón que todos e cada un dos poderes públicos se encontran suxeitos á

lei. A manifestación máis especifica deste principio é a submisión á lei da actividade

administrativa, que segundo Garrido Falla, supón dun lado, a submisión dos actos

administrativos concretos ás disposicións vixentes de carácter xeral, e doutro, a

submisión dos órganos que ditan disposicións xerais ao ordenamento xerárquico das

fontes do Dereito.

2. Principio de Xerarquía Normativa

Este principio supón que unha norma de rango inferior non pode opoñerse a outra de

superior rango, situando en ao cúspide á Constitución.

3. Publicidade das Normas

Este principio supón que para que unha norma teña eficacia é requisito ineludible a súa

publicación (BOE). Mediante a súa publicidade as normas son coñecidas por todos,

tanto os órganos de aplicación do dereito coma os cidadáns.

O artigo 6.1 do Código Civil di que "A ignorancia das leis non escusa do seu

cumprimento" e, para iso, para posibilitar o coñecemento das normas antes da súa

entrada en vigor "vacatio legis" no artigo 2.1 do código civil establécese que as leis

entrarán en vigor aos vinte días da súa completa publicación no Boletín Oficial do

Estado (BOE) se nelas non se dispón outra cousa.

4. Irretroactividade das Disposicións Sancionadoras No Favorables ou Restritivas de

Dereitos Individuais

Este principio supón que a lei se aplicará ao futuro e non ao pasado. Tamén recollido

no Código Civil, no seu artigo 2.3, pero admite excepcións. "As leis non terán efecto

retroactivo, se non dispuxeren o contrario,".

5. A seguridade xurídica

Este é un principio máis amplo e conceptualmente previo, é dicir, os outros principios

son manifestacións do de seguridade xurídica.

A seguridade xurídica é a suma da certeza e a legalidade, a xerarquía e a publicidade

normativa, a irretroactividade do non favorable e a interdición da arbitrariedade,

equilibrada de tal sorte que permite promover, na orde xurídica, a xustiza e a

igualdade en liberdade. É dicir, a seguridade xurídica ha de ser entendida como a

certeza sobre o ordenamento xurídico aplicable e os intereses xuridicamente tutelados,

como a expectativa razoablemente fundada do cidadán no cal ha de ser a actuación

do poder na aplicación do Dereito, como a claridade do lexislador e non a confusión

normativa.

6. A responsabilidade e a interdición da arbitrariedade dos poderes públicos

Este principio supón que os poderes públicos veñen obrigados a responder aos danos e

prexuízos causados ou ocasionados por unha actuación antixurídica. Os poderes

públicos poden ser discrecionais pero non arbitrarios, por iso deben existir unhas

normas ás que deben axustarse.

379

11.5. Principios do dereito comunitario

Os principios xerais do Dereito materialízanse a través da aplicación das normas, en particular

mediante xurisprudencia do TJCE no marco da misión que se lle encomendou. Consistente en

"garantir o respecto do Dereito na interpretación e aplicación do Tratado". Os puntos de

referencia para determinar os principios fundamentais son sobre todo os principios comúns

aos ordenamentos dos Estados membros. Estes proporcionan a base a partir da cal se

desenvolven as normas necesarias para resolver un problema a escala comunitaria.

Entre os principios xerais do Dereito encóntranse, á parte dos principios básicos de

independencia, aplicabilidade directa e primacía do dereito comunitario, a garantía de

dereitos fundamentais, o principio de proporcionalidade, o principio de protección da

confidencialidade, principio de audiencia xudicial ou o principio de responsabilidade dos

Estados membros polas violacións do Dereito Comunitario.

As características fundamentais do dereito comunitario foron definidas pola

xurisprudencia TJCE porque os Tratados comunitarios non prevén expresamente ningunha

solución para os conflitos entre dereitos nacionais e comunitarios. Así, o TJCE recoñeceu dous

principios básicos sen os cales non existiría o ordenamento xurídico comunitario. Estes son:

Aplicabilidade directa: O dereito comunitario confire directamente dereitos e

obrigas, non só a institucións comunitarias e aos Estados membros, senón

tamén aos cidadáns.

Primacia do dereito: O dereito comunitario, ao ser integrado nos dereitos

nacionais, pode entrar en conflito con estes. O principio de primacía ten como

obxectivo é solucionar os eventuais conflitos, concedendo ao dereito

comunitario a primacía sobre os dereitos internos.

Outros principios:

Principio de precaución: Non existe unha definición do principio de precaución no

Tratado ou noutros textos comunitarios. Se sabemos que o obxectivo, é propoñer

directrices para a aplicación do devandito principio, permitindo garantir un nivel

elevado de protección do medio e da saúde humana, animal ou vexetal nos casos en

que os datos científicos dispoñibles non permitan unha avaliación completa do risco.

Evitar que se utilice como pretexto para accións proteccionistas.

Pode invocarse o principio de precaución cando se detecten os efectos potencialmente

perigosos dun fenómeno, dun produto ou dun procedemento a través dunha

avaliación científica e obxectiva, pero esta avaliación non permite establecer o risco

con suficiente certeza. Tratado CE só contén unha referencia explicitar sobre este

principio "protección do medio", pero na práctica é moito máis amplo e esténdese á

política de consumidores e saúde humana, animal ou vexetal. Este principio foi

recoñecido no Acordo sobre Medidas Sanitarias e Fitosanitarias (SPS) celebrado no

marco da Organización Mundial do Comercio (OMC).

Principio de subsidiariedade: (principio básico do funcionamento da Unión).

Regulado no TCEE (1957) e no "Protocolo sobre a aplicación dos principios de

subsidiariedade e proporcionalidade " (1997) no artigo 5TCEE, cito textualmente:

"5. A Comunidade actuará dentro dos límites das competencias que lle atribúe

o presente Tratado e dos obxectivos que este lle asigna. Nos ámbitos que non

sexan da súa competencia exclusiva, a Comunidade intervirá ao ao principio de

subsidiariedade só na medida nos que os obxectivos da acción pretendida non

poden ser alcanzados de xeito abondo polos estados membros, e, por

conseguinte, poidan lograrse mellor, debido á dimensión ou para os efectos de

ao acción contemplada, a nivel comunitario. Ningunha acción da Comunidade

excederá o necesario para alcanzar os obxectivos do Tratado. "

O principio de subsidiariedade ten como función xeral garantir un grao de independencia a

unha autoridade inferior con respecto a unha instancia superior ou a un poder local respecto a

un poder central. Trátase, por conseguinte, dunha repartición de competencias entre varios

niveis de poder.

O principio de subsidiariedade implica que, salvo nos ámbitos en que dispón de competencia

exclusiva, a Unión actuará unicamente cando a súa actuación resulte máis eficaz do que sería

unha actuación efectuada no plano nacional, rexional ou local. Persegue dous obxectivos; por

un lado, permite á Comunidade actuar se os estados membros non conseguen solucionar

axeitadamente un problema coas medidas adoptadas por iso. Por outro lado, intenta manter

a autoridade dos estados membros naqueles sectores nos que a actuación comunitaria non é

capaz de conseguir resultados máis eficaces. O propósito de incluír este principio nos Tratados

europeos é aproximar, na medida do posible, ao cidadán o proceso de toma de decisións

dentro da Comunidade. Este principio diríxese a todos os órganos da Comunidade Europea.

381

11.6. Características fundamentais do dereito comunitario

A Unión Europea é unha organización supranacional con posesión de dereitos soberanos

propios, con independencia das súas institucións ante gobernos nacionais e con poder para a

adopción de decisións que non impliquen necesariamente a unanimidade. As fontes do

dereito Comunitario son:

1. Dereito Primario ou Orixinario:

O TRATADO regula aspectos estruturais e organizativos, e contén normas materiais aplicables

dentro dos Estados membros, constituíndo o seu dereito interno. Non ten vigor en España ata

a súa publicación no BOE.

As características fundamentais dos Tratados son: Autonomía (os Tratados son independentes

entre si) e Preeminencia (os Tratados constitutivos ocupan un lugar preeminente na orde

xurídica comunitaria).

O contido dos Tratados está composto por: Preámbulo e Disposicións Preliminares, Cláusulas

Institucionais, Cláusulas Materiais e Cláusulas Finais.

Distínguese entre:

Tratados Constitutivos: Os Tratados Constitutivos son tres: CECA ou Tratado de París

(Tratado Constitutivo da Comunidade Europea do Carbón e do Aceiro) asinado o 18

de abril de 1951, CEE (Tratado Constitutivo da Comunidade Económica Europea)

e CEEA (Tratado Constitutivo da Comunidade Europea da Enerxía Atómica) chamada

EURATOM ou Tratados de Roma, asinados o 25 de marzo de 1957.

Tratados Modificativos: Aqueles tratados que se basean en distintos tipos de

modificacións, ben por revisións formais, ampliación de poderes comunitarios. Son dez

e os dous máis importantes son a Acta Única Europea 1 de xullo de 1987 e o Tratado

Unión Europea 1 de novembro de 1993.

2. Dereito Secundario ou Derivado:

Formado polo conxunto de actos unilaterais adoptados polas institucións, o Consello de

Ministros, a Comisión e o Parlamento Europeo, co fin de cumprir os obxectivos dos Tratados

e en aplicación destes.

Directivas: É un instrumento de lexislación indirecta. Os seus destinatarios son os Estado

membros e o seu obxectivo é obrigar estes Estados a introducir o seu contido na súa

lexislación interna. A Directiva só pode producir efectos despois da súa transposición ao

dereito interno de cada Estado membro, realizada polas autoridades competentes e segundo

os procedementos correspondentes ás regras internas de execución (Lei, Decreto, etc.). As súas

características son:

Non ten alcance xeral, só obrigan ao Estado ou Estados membros destinatarios desta.

Son obrigatorios en canto ao seu resultado, non en canto a medios, polo tanto require

a intervención normativa dos Estados Membros (non directamente aplicable aos

Estados membros), e deben ser notificadas aos seus destinatarios. Ademais son

vinculantes.

Regulamentos: É o acto normativo de Dereito Comunitario máis completo e eficaz. As súas

características son:

Ten alcance xeral, é un acto obrigatorio en todos os seus elementos e directamente

aplicable aos Estados membros. Ao igual que no caso das Directivas, tamén son

vinculantes.

Decisións: É unha acto individual, obrigatorio unicamente para os seus destinatarios, que

poden ser un individuo, unha empresa ou un Estado. As súas características son:

Non son de alcance xeral, só obrigan aos Estado ou Estados membros destinatarios

desta, (carácter individual). Obrigatorio en todos os seus elementos (resultados e

medios). Son vinculantes.

Recomendacións e ditames: Deben estar fundamentados xuridicamente e ditaminados por

órganos consultivos. Non son vinculantes. A diferenza entre ambos os dous é difícil pero versa

en que os primeiros conteñen basicamente un convite a actuar e limitan a expresar unha

opinión.

383

A Recomendación caracterízase por deberse, en principio, á iniciativa da institución

comunitaria que a haxa formulado, e ten por obxecto aconsellar o destinatario nun

comportamento determinado sen vinculalo xuridicamente.

O Ditame é emitido como consecuencia dunha iniciativa externa e pode tratarse dunha

apreciación ou contribución de actos xurídicos posteriores.

11.7. Esquema ilustrativo do sistema de fontes

A pesar que no artigo 1 do Código Civil se enumeran especificamente as fontes do Dereito,

actualmente o sistema de fontes é un pouco máis complicado. Trataremos de explicalo por

medio dun esquema ilustrativo á vez que explicativo:

A)Fontes Directas Primarias:

- A Constitución

- Dereito Comunitario (Unión Europea)

- As Leis:

i. Tratados Internacionais

ii. Estatais

1. Orgánicas

2.Ordinarias

3. Decreto lei

4. Decreto Lexislativo

iii. Autonómicas

- Os Regulamentos:

i. Estatais

1. Decreto

2. Orde

3. Disposición de autoridades inferiores: Circulares e instrucións.

ii. Autonómicos

iii. Locais

B) Fontes Directas Subsidiarias:

- O costume

- Os principios xerais do dereito

11.8. Lexislación ambiental xeral

11.8.1. Ordenación do chan

LEXISLACIÓN ESTATAL

Real Decreto Lexislativo 1/1992, do 26 de xuño, do texto refundido da lei sobre o

réxime do chan e ordenación urbana. (BOE n.º 156, de 30.06.92).

Observacións:

- Afectada por STC n.º 61/1997, do 20 de marzo (BOE n.º 99 de 25.04.97

e BOE n.º 159, de 04.07.97).

- Derrogados numerosos artigos pola Lei 6/1998.

385

Real Decreto 1818/1994, do 2 de setembro polo que se aproba o Regulamento Xeral

de Estradas. (BOE n.º 228, de 23.09.94).

Lei 6/1998, do 13 de abril, sobre réxime do chan e valoracións (BOE n.º 89, de

14.4.98).

Observacións:

- Derroga numerosos artigos do Real Decreto Lexislativo 1/1992.

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Lei 10/1995, do 23 de novembro, de ordenación do Territorio de Galicia (DOG n.º

233, de 05.12.95).

Lei 1/1997, do 24 de marzo, de medidas reguladoras do chan. (DOG n.º 59,

de26.03.97).

Lei 9/2002, do 30 de decembro, de ordenación urbanística e protección do medio

rural de Galicia (DOG n.º 252, de 31.12.02).

Circular Informativa 1/2003, do 31 de Xullo, sobre as explotacións agrícolas e

gandeiras existentes antes da entrada en vigor da nova Lei de ordenación

urbanística e protección do medio rural de Galicia (DOG n.º 150, de

05.08.03).

Circular Informativa 2/2003, do 31 de Xullo, sobre o réxime de autorizacións

en chan rústico (DOG n.º 150, de 05.08.03).

Circular Informativa 3/2003, do 31 de Xullo, sobre o réxime de autorizacións

para edificar en núcleos rurais de municipios sen plan (DOG n.º 150, de

05.08.03).

Orde do 1 de agosto de 2003 pola que se define a explotación agropecuaria

familiar e tradicional para os efectos do indicado na Lei 9/2002, do 30 de

Decembro, de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia.

Resolución, de 22 xaneiro 1996. Convenio marco de colaboración eaddenda co

Ministerio de Obras Públicas, Transportes e Medio sobre actuacións de

descontaminación de chans do Plan Nacional de Recuperación de Chans

Contaminados para Galicia (1995-2005) (RCL1995 1437 e 2155). BOE 16 marzo

1996, núm. 66.

Lei 10/1995, do 23 de novembro, de ordenación do Territorio de Galicia (DOG n.º

233, de 05.12.95).

Lei 1/1997, do 24 de marzo, de medidas reguladoras do chan. (DOG n.º 59,

de26.03.97).

11.8.2. Augas e costas

LEXISLACIÓN COMUNITARIA.

Decisión do Consello 77/795/CEE, do 12 de decembro, pola que se establece un

procedemento común de intercambio de informacións relativo á calidade das augas

continentais superficiais na comunidade (DOCE n.º L 334, de 24.12.77).

Decisión do Consello 84/132/CEE, da 1 de marzo, relativa á celebración do protocolo

sobre as zonas especialmente protexidas do Mediterráneo (DOCE n.º L 68, de

10.03.84).

Directiva do Consello 91/271/CEE, do 21 de maio, sobre o tratamento das augas

residuais urbanas (DOCE n.º L 135, de 30.05.91).

Directiva 97/34/CE, do 6 de xuño, pola que se modifica a Directiva 93/75/CEE, sobre

as condicións mínimas esixidas aos buques con destino aos portos marítimos da

Comunidade ou que saian destes e transporten mercadorías perigosas ou

contaminantes. (DOCE n.º L 158, de 17.06.97). Corrección de erros (DOCE n.º L 162,

de 19.06.97).

Decisión da Comisión do 29 de xullo de 1996, con arranxo, a petición de Francia, do

apartado 4 do Artigo 5 da Directiva 93/75/CEE do Consello relativa ás condicións

mínimas esixidas aos buques con destino aos portos marítimos da Comunidade ou que

saian destes e transporten mercadorías perigosas ou contaminantes. (DOCE n.º L 215,

de 24.08.96).

Regulamento (CE) 66/98 do Consello do 18 de decembro de 1997 polo que se

establecen determinadas medidas de conservación e de control aplicables ás

actividades de pesca no Antártico e polo que se derroga o Regulamento (CE) 2113/96.

(DOCE n.º L 6, de 10.01.98).

Regulamento (CE) 88/98 do Consello do 18 de decembro de 1997 polo que se fixan

determinadas medidas técnicas de conservación dos recursos da pesca nas augas do

mar Báltico, dos Belts e doSund. (DOCE n.º L 9, de 15.01.98).

387

Regulamento (CE) 45/98 do Consello do 19 de decembro de 1997 polo que se fixan

os totais admisibles de capturas de determinadas poboacións e grupos de poboacións

de peixes para 1998 e determinadas condicións en que poden pescarse. (DOCE n.º L

12, de 19.01.98

Directiva 98/15/CE da Comisión do 27 de febreiro de 1998 pola que se modifica a

Directiva 91/271/CEE, do 21 de maio, do Consello en relación con determinados

requisitos establecidos no seu anexo I, sobre o tratamento das augas residuais urbanas.

(DOCE n.º L 67, de 07.03.98).

Directiva 98/25/CE do Consello do 27 de abril de 1998 pola que se modifica a

Directiva 95/21/CE sobre o cumprimento das normas internacionais de seguridade

marítima, prevención da contaminación e condicións de vida e de traballo a bordo,

por parte dos buques que utilicen os portos comunitarios ou as instalacións situadas en

augas baixo xurisdición dos Estados membros (control do Estado do porto). (DOCE n.º

L 133, de 07.05.98).

Observacións:

Trasposta no Real Decreto 768/1999, do 7 de marzo (BOE n.º 121, de 21.5.99).

Decisión do Consello do 23 de marzo de 1998 relativa á celebración pola

Comunidade Europea da Convención das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar de

10 de decembro de 1982 e do Acordo do 28 de xullo de 1994 relativo á aplicación da

parte XI da devandita Convención. (98/392/CE). (DOCE n.º L 179, de 23.06.98).

Directiva 98/42/CE da Comisión do 19 de xuño de 1998 pola que se modifica a

Directiva 95/21/CE do Consello sobre o cumprimento das normas internacionais de

seguridade marítima, prevención da contaminación e condicións de vida e de traballo

a bordo, por parte dos buques que utilicen os portos comunitarios ou as instalacións

situadas en augas baixo xurisdición dos Estados membros (control do Estado do

porto). (DOCE n.º L 184, de 27.06.98).

Observacións:

Trasposta no Real Decreto 768/1999, do 7 de marzo (BOE n.º 121, de 21.5.99).

Directiva 98/83/CE, do Consello, do 3 de novembro de 1998, relativa á calidade das

augas destinadas ao consumo humano (DOCE n.º L 330, de 5.12.98).

Decisión 99/802/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á aceptación

das emendas ao Convenio para a protección do Mar Mediterráneo contra a

contaminación e ao Protocolo sobre a prevención da contaminación causada por

verteduras dende buques e aeronaves (Convenio de Barcelona) (DOCE n.º L 322, de

14.12.99).

Directiva 2000/60/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 23 de outubro de

2000, pola que se establece un marco comunitario de actuación no ámbito da política

de augas (DOCE n.º L 327, de 22.12.00).

Observacións:

Modificada pola Decisión 2455/2001/CE (DOCE n.º L 331, de 15.12.01).

Decisión 2001/720/CE da Comisión, do 8 de outubro de 2001, pola que se concede a

Portugal unha exención relativa ao tratamento das augas residuais urbanas para a

aglomeración da Costa de Estoril(Portugal) (DOCE n.º L 269, de 10.10.01).

Decisión 2850/2000/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de decembro

de 2000, pola que se establece un marco comunitario de cooperación no ámbito da

contaminación mariñar accidental ou deliberada (DOCE n.º L 332, de 28.12.00).

Decisión 2455/2001/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de novembro

de 2001, pola que se aproba a lista de substancias prioritarias no ámbito da política de

augas, e pola que se modifica a Directiva 2000/60/CE (DOCE n.º L 331, de 15.12.01).

Directiva 2001/106/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de decembro de

2001, pola que se modifica a Directiva 95/21/CE do Consello sobre o cumprimento das

normas internacionais de seguridade marítima, prevención da contaminación e

condicións de vida e de traballo a bordo, por parte dos buques que utilicen os portos

comunitarios ou as instalacións situadas en augas baixo xurisdición dos Estados

membros (control do Estado do puerto)(DOCE n.º L19, de 22.01.02)

Observacións:

Trasposta mediante Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro (BOEn.º 30, de

04.02.03)

Regulamento 2099/2002 do Parlamento Europeo e do Consello, do 5 de novembro

de 2002, polo que se crea o Comité de seguridade marítima e prevención da

contaminación polos buques (COSS) e se modifican os regulamentos relativos á

seguridade marítima e á prevención da contaminación polos buques (DOCE n.º L324

de 29.11.02).

Directiva 2002/84/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 5 de novembro de

2002, pola que se modifican as Directivas relativas á seguridade marítima e á

prevención da contaminación polos buques (DOCE n.º L324/53 de 29.11.02).

Decisión 2002/971/CE do Consello, do 18 de novembro de 2002, pola que se

autoriza aos Estados membros a adherirse ou a ratificar, en interese da Comunidade, o

Convenio internacional de 1996 sobre responsabilidade e indemnización de danos en

389

relación co transporte marítimo de substancias nocivas e potencialmente perigosas

(Convenio SNP) (DOCE n.º L337/55, de 13.12.02)

Regulamento 782/2003/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 14 de abril de

2003, relativo á prohibición dos compostosorganoestánicos nos buques (DOCE n.º

L115, de 09.05.03).


Decreto Lei do 19 de xaneiro de 1928, que aproba a Lei de Portos (Gaceta de

20.01.28).

Observacións:

Derrogada por Lei 27/1992 de 24 de novembro, de Portos do Estado e da

Mariña Mercante (BOE n.º 283, de 25.11.1992) Corrección de erros (BOE n.º

298, de 12.12.92).

Lei do 20 de Febreiro de 1942, sobre Pesca Fluvial. (BOE n.º 67, de 08.03.42).

Observacións:

Desenvolvido Reglamentariamente por Decreto do 6 de abril de 1943

(BOE n.º 02.05.43).

Orde de 13 de xuño de 1962, pola que crea a Comisión Nacional para previr a

contaminación das augas do mar polo petróleo (BOEn.º 146, de 19.06.62)

Lei 60/1962, do 24 de decembro, pola que se regulan os auxilios, salvamentos,

remolques, achados e extraccións marítimas (BOE de 27.12.62).

Lei 93/1962, do 24 de decembro, de pesca mariña, sobre infraccións e sancións por

embarcacións estranxeiras. (BOE n.º 310, de 27.12.62).

Instrumento de ratificación do 29 de agosto de 1965 ao Convenio Internacional para

a exploración do mar do 12 de setembro de 1964 (BOE n.º 227, de 22.09.69).

Orde de 27 de maio de 1967, sobre prohibición de determinadas verteduras ao mar

(BOE n.º 130, de 01.06.67).

Lei 10/1977, do 4 de xaneiro, sobre mar territorial. (BOE n.º 7, de 08.01.77).

Lei 15/1978 do 20 de febreiro, de regulación da zona marítimo económica. (BOE n.º

46, de 23.2.78).

Orde Ministerial de 11 de maio de 1982, pola que se regula a actividade de

repoboación mariñar (BOE n.º 125, de 26.05.82).

Lei 23/1984, do 25 de xuño, sobre normas reguladoras de cultivos mariños. (BOE n.º

153, de 27.06.84).

Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Aguas. (BOE n.º 189, de 8-8-85). Corrección de erros

(BOE n.º 243, de 10.10.85).

Observacións:

Os seus art.º 92 a 100 traspoñen as normas de emisión sinaladas pola Directiva

do Consello 76/464/CEE, do 4 de maio de 1976, relativa á contaminación

causada por determinadas substancias perigosas vertidas no medio acuático da

Comunidade.

O seu art.º 94 traspón as normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello

80/68/CEE, do 17 de decembro, relativa á protección das augas subterráneas

contra a contaminación causada por determinadas substancias perigosas.

Modificados o seu artigos 17 e 25 pola Lei 11/1999, do 21 de abril (BOE n.º 96,

de 22.4.99).

Modificada pola Lei 46/1999, do 13 de decembro (BOE n.º 298, de 14.12.99).

Derrogada polo Real Decreto Lexislativo 1/2001, do 20 de xullo (BOE n.º 176,

de 24.07.01).

Real Decreto 849/1986, do 11 de abril, polo que se aproba o Regulamento do

Dominio Público Hidráulico, que desenvolve os títulos Preliminar, I, IV, V, VI e VII da

Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Aguas. (BOE n.º 103, de 30.04.86). Corrección de

erros: (BOEn.º 157, de 02.07.86).

Observacións:

Os seus art.º 245 a 273 traspoñen as normas de emisión sinaladas pola

Directiva do Consello 76/464/CEE, do 4 de maio de 1976, relativa á

contaminación causada por determinadas substancias perigosas vertidas no

medio acuático da Comunidade.

Os seus art.º 256 a 258 traspoñen as normas de emisión sinaladas na Directiva

do Consello 80/68/CEE, do 17 de decembro, relativa á protección das augas

subterráneas contra a contaminación causada por determinadas substancias

perigosas.

Engádese un último parágrafo ao apartado 4 do seu artigo 254, mediante o

Real Decreto 995/2000 (BOE n.º 147, de 20.6.00) ou Modificado polo Real

Decreto 606/2003, do 23 de maio (BOE n.º 135, de 06.06.03).

Orde de 23 de decembro de 1986 pola que se ditan normas complementarias en

relación coas autorizacións de verteduras de augas residuais (BOE n.º 312, de

30.12.86). Corrección de erros (BOE de 26.01.87).

Observacións:

391

Ditada en aplicación do Capítulo II do Título V da Lei de Augas e do Capítulo

II do Título III do Regulamento do Dominio Público Hidráulico.

Orde de 1 de xullo de 1987, aproba os métodos oficiais de análises físico-químicos

para augas potables de consumo público (BOE n.º 163, de 09.07.87). Corrección de

erros: (BOE n.º 223, de 17.09.87)

Observacións:

Traspón obxectivos de calidade sinalados na Directiva do Consello

80/778/CEE, do 15 de xullo, relativa á calidade das augas destinadas ao

consumo humano.

Orde de 12 de novembro de 1987, normas de emisión, obxectivo de calidade e

métodos de medición de referencia relativos a determinadas substancias nocivas ou

perigosas contidas nas verteduras de augas residuais (BOE n.º 280, de 23.11.87)

Observacións:

Ampliada no seu ámbito de aplicación por Orde do 13 de marzo de 1989,

pola que se traspoñen normas de emisión contidas na Directiva do Consello

88/347/CEE, do 16 de xuño, pola que se modifica o Anexo II da Directiva

86/280/CEE relativa aos valores límite e os obxectivos de calidade para

residuos de determinadas substancias perigosas comprendidas na lista I do

Anexo da Directiva76/464/CEE.

Modificada, no seu Anexo V, referente ao hexaclorocicloexano, pola Orde de

27 de febreiro de 1991, coa que traspón normas de emisión sinaladas na

Directiva do Consello 84/491/CEE, do 9 de outubro, relativa aos valores límite

e aos obxectivos de calidade para as verteduras de hexaclorociclohexano.

Ampliada no seu ámbito por Orde de 28 de xuño de 1991, coa que traspón

normas de emisión para o dicloroetano e outras substancias perigosas. (BOE n.º

162, de 08.07.91). Normas de emisión contidas na Directiva do Consello

84/491/CEE.

Modificada por Orde 25 de maio de 1992 (BOE n.º 129, de 29.05.92)

Traspón normas de emisión sinaladas nas Directivas do Consello 82/176/CEE,

do 22 de marzo, e 84/156/CEE, de 8 de marzo, relativas aos valores límite e

aos obxectivos de calidade para as verteduras de mercurio do sector da

electrólise e outros.

Traspón normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 83/513/CEE, do

26 de setembro, relativa aos valores límite e aos obxectivos de calidade para as

verteduras de cadmio.

Traspón normas de emisión sinalases na Directiva do Consello 86/280/CEE, do

12 de xuño, relativa aos valores límite e aos obxectivos de calidade para os

residuos de determinadas substancias perigosas comprendidas na listas I do

Anexo da Directiva 76/464/CEE.

Orde de 8 de febreiro de 1988, relativa aos métodos de medición e á frecuencia de

mostraxes e análise de augas superficiais que se destinen á produción de auga potable

(BOE n.º 53, de 02.03.88)

Observacións:

Traspón obxectivos de calidade da Directiva do Consello 79/869/CEE, do 9 de

outubro, relativa aos métodos de medición e á frecuencia das mostraxes e da

análise das augas superficiais destinadas á produción de auga potable.

Orde de 11 de maio de 1988, características básicas de calidade en correntes de augas

superficiais destinadas á produción de auga potable (BOE n.º 124, de 24.05.88).

Observacións:

Modificada por Orde de 15 de outubro de 1990 (BOE n.º 254, de 23.10.90) e

Orde 30 de novembro de 1994 (BOE n.º 298, de 14.12.94).

Traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do Consello

75/440/CEE, do 16 de xuño, relativa á calidade requirida para as augas

superficiais destinadas á produción de auga potable nos Estados Membros.

Real Decreto 734/1988, da 1 de xullo, establece normas de calidade das augas de

baño (BOE n.º 167, de 13.07.88). Corrección de erros: (BOE n.º 169, de 15.07.88)

Observacións:


76/160/CEE, do 8 de decembro de 1975, relativa á calidade de augas de baño.

Real Decreto 927/1988, do 29 de xullo, polo que se aproba o Regulamento da

Administración Pública da Auga e da Planificación Hidrolóxica, en desenvolvemento

dos títulos II e III da Lei de Augas. (BOE n.º 209, de 31.08.88).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 1541/1994, do 8 de xullo, polo que se modifica

o anexo n.º 1 do Regulamento (BOE n.º 179, de 28.07.94)

O seu Anexo I traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do

Consello 75/440/CEE, do 16 de xuño, relativa á calidade requirida para as

augas superficiais destinadas á produción de auga potable nos Estados

Membros.

393

O seu Anexo II traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do

Consello 76/160/CEE, do 8 de decembro de 1975, relativa á calidade de augas

de baño.

O seu Anexo III traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do

Consello 78/659/CEE, do 18 de xullo, relativa á calidade das augas continentais

que requiren protección ou mellora para ser aptas para a vida dos peixes.

O seu Anexo IV traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do

Consello 79/923/CEE, do 30 de outubro, relativa á calidade esixida ás augas

para a cría de moluscos.

Lei 22/1988, do 28 de xullo, de Costas. (BOE n.º 181, de 29.07.88).

Observacións:

Modificada pola Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais,

Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 313, de 31.12.02). Introdúcese un

novo parágrafo no apartado 1 do artigo12.Se introduce un novo apartado, o 4,

no artigo 74. Introdúcese un novo apartado, o 3, no artigo 78. Introdúcese un

segundo apartado no artigo 102. Modifícase o artigo 111. Engádese un segundo

parágrafo ao artigo 114. Modifícase o apartado 3 da disposición transitoria

terceira.

Orde de 16 de decembro de 1988, métodos e frecuencias de análise ou de inspección

das augas continentais que requiran protección ou mellora para o desenvolvemento da

vida piscícola (BOE n.º 306, de 22.12.88).

Observacións:


78/659/CEE, do 18 de xullo, relativa á calidade das augas continentais que

requiren protección ou mellora para ser aptas para a vida dos peixes.

Real Decreto 38/1989, do 13 de xaneiro, polo que se establecen normas sobre a

calidade das augas para a cría de moluscos (BOE n.º 17, de 20.01.89)

Observacións:


79/923/CEE, do 30 de outubro.

Real Decreto 1471/1989 da 1 de decembro, aprobando Regulamento Xeral para

desenvolvemento e execución da Lei 22/88, do 28 de xullo, de Costas. (BOE n.º 297,

de 12.12.89).

Orde de 28 de xullo de 1989, prevención da contaminación producida polos residuos

procedentes da industria de dióxido de titanio (BOE n.º 191, de 11.08.89)

Observacións:

Traspón as Directivas do Consello 78/176/CEE, do 20 de febreiro;

82/883/CEE, do 3 de decembro e 83/29/CEE, do 24 de xaneiro.

Orde de 19 de decembro de 1989 pola que se ditan normas para a fixación en certos

supostos de valores intermedios e reducidos do coeficiente K, que determina a carga

contaminante do canon de vertedura de augas residuais (BOE n.º 307, de 23.12.89).

Real Decreto 1138/1990, do 14 de setembro, aproba a Regulamentación Técnico

Sanitaria para abastecemento e control da calidade das augas potables (BOE n.º 226,

de 20.09.90)

Observacións:

Traspón obxectivos de calidade sinalados na Directiva do Consello

80/778/CEE, do 15 de xullo, relativa á calidade das augas destinadas ao

consumo humano.

Real Decreto 1315/1992, do 30 de outubro, polo que se modifica parcialmente o

Regulamento do Dominio Público Hidráulico, que desenvolve os Títulos Preliminar I,

IV, V, VI e VII da Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Aguas, aprobado polo Real Decreto

849/1986, do 11 de abril. (BOE n.º 288, de 01.12.92).

Observacións:

Traspón as normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 80/68/CEE,

do 17 de decembro, relativa á protección das augas subterráneas contra a

contaminación causada por determinadas substancias perigosas.

Lei 27/1992, do 24 de novembro, de Portos do Estado e da Mariña Mercante.

(BOE n.º 283, de 25.11.92). Corrección de erros (BOE n.º 298, de 12.12.92).

Observacións:

Derroga o Decreto Lei do 19 de xaneiro de 1928, que aproba a Lei de Portos

(Gaceta de 20.01.28) ou Modificada pola Lei 62/1997, do 26 de decembro.

Engadida a disposición adicional vixésima segunda mediante a disposición

adicional sexta da Lei 14/2000, do 29 de decembro, de Medidas fiscais,

administrativas e da orde social (BOE n.º 313, de 30.12.00, páxinas [46631]

[46700]).

Real Decreto 438/1994, do 11 de marzo, polo que se regulan as instalacións de

recepción de residuos oleosos procedentes dos buques en cumprimento do Convenio

Internacional "MARPOL 73/78" (BOE n.º 84, de 08.04.94).

395

Instrumento de adhesión de España ao Protocolo relativo á intervención en alta mar

en casos de contaminación por substancias distintas dos hidrocarburos, 1973, feito en

Londres o 2 de novembro de 1973, Emendas de 1991 ao Anexo do Protocolo relativo

á intervención en alta mar en caso de contaminación do mar por substancias distintas

dos hidrocarburos, 1973, aprobadas o 4 de xullo de 1991. (BOE n.º 112, de 11.05.94)

Resolución de 28 de abril de 1995 da Secretaría de Estado de Medio e Vivenda, pola

que se dispón a publicación do Acordo do Consello de Ministros do 17 de febreiro de

1995, polo que se aproba o Plan Nacional de Saneamento e Depuración de Augas

Residuais. (BOE n.º 113, de 12.05.95).

Real Decreto 484/1995, do 7 de abril, sobre medidas de regularización e control de

verteduras. (BOE n.º 95, de 21.04.95).

Real Decreto-Lei 11/1995, do 28 de decembro, polo que se establecen as normas

aplicables ao tratamento das augas residuais urbanas. (BOE n.º 312, de 30.12.95).

Observacións:


21 de maio, sobre tratamento de augas residuais urbanas.

Real Decreto 261/1996, do 16 de febreiro, sobre protección das augas contra a

contaminación producida polos nitratos procedentes de fontes agrarias. (BOE n.º 61,

de 11.3.96).

Observacións:

Traspón normas de emisión contidas na Directiva do Consello 91/676/CEE, do

12 de decembro, relativa á protección das augas contra a contaminación

producida por nitratos utilizados en agricultura.

Real Decreto 393/1996, do 1 de marzo, polo que se aproba o Regulamento Xeral de

Practicaxe, de conformidade co establecido na Lei de Portos do Estado e da Mariña

Mercante. (BOE n.º 66, de 16.03.96).

Orde de 12 de marzo de 1996, pola que se aproba o Regulamento Técnico sobre

Seguridade de Presas e Encoros. (BOE n.º 78, de 30.03.96).

Orde de 14 de marzo de 1996 pola que se dispón a publicación do acordo do

Consello de Ministros do 9 de febreiro de 1996, que aproba o Plan Nacional de

Regadíos Horizonte 2005. (BOE n.º 68, de 19.03.96).

Real Decreto 509/1996, do 15 de marzo, de desenvolvemento do Real Decreto-Lei

11/1995, do 28 de decembro, polo que se establecen as normas aplicables ao

tratamento das augas residuais urbanas. (BOE n.º 77, de 29.03.96).

Observacións:


21 de maio, sobre tratamento de augas residuais urbanas.

Código Marítimo Internacional de Mercadorías Perigosas (CódigoIMDG), conforme ao

capítulo VII do Convenio Internacional para a Seguridade da Vida Humana no Mar,

1974 (SOAS), feito en Londres o 1 de novembro de 1974, ratificado por España o 8 de

setembro de 1978 (BOE de 16,17 e 18 de xuño de 1980) e segundo as emendas dos

capítulos II-1, II-2, III, IV e VII, do 17 de xuño de 1983 (BOEde 11.06.86), emendas á

edición refundida de 1986 (BOE de 27.0.88), emenda 24/86 (BOE de 03.10.89),

edición refundida de 1994 que incorpora todas as emendas ata a emenda 27/94

aplicable a partir de 1 de xaneiro de 1995 (BOE n.º 92,de 16.04.96).

Emendas do anexo ao Convenio Internacional para a Regulación da pesca da Balea,

emendado na 46º Reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada do 23 ao 27

de maio de 1994 (publicado noBOE de 19.10.95). (BOE n.º 158, de 01.07.96).

Real Decreto 1947/1996, do 23 de agosto, sobre traspaso de funcións da

Administración do Estado á Comunidade Autónoma do País Vasco en materia de

medio e verteduras. (BOE n.º 211, de 31.08.96).

Real Decreto 2068/1996, do 13 de setembro, polo que se modifica a composición do

Consello Nacional da Auga e do Consello da Auga dos organismos de conca. (BOE n.º

237, de 01.10.96).

Resolución do 9 de novembro de 1996, da Secretaría de Estado de Augas e Costas,

sobre delegación de atribucións. (BOE n.º 276, de 15.11.96).

Emendas de 1994 ao anexo do Protocolo de 1978, relativo ao Convenio Internacional

para Previr a Contaminación polos Buques 1973 (BOE de 17 e 18 de outubro de 1984).

Resolucións 1,2 e 3 da Conferencia das Partes no Convenio Internacional para Previr a

Contaminación polos Buques, 1973, modificada polo Protocolo de 1978, aprobadas o

2 de novembro de 1994. (BOE n.º 312, de 27.12.96).

Instrumento de ratificación da Parte XI da Convención de Nacións Unidas sobre o

dereito do Mar do 10 de decembro de 1982, feito en Nova York o 28 de xullo de

1994. (BOE n.º 38, de 13.02.97).

Instrumento de ratificación da Convención de Nacións Unidas sobre o Dereito do

Mar. Feito en Montego Bay o 10 de decembro de 1922. (BOE n.º 39, de 14.02.97).

Emendas ao anexo do Protocolo de 1978, relativo ao Convenio Internacional para

previr a contaminación por buques, 1973, feito en Londres o 17 de febreiro de 1978

(BOE n.º 249, de 17.10.94 e BOEn.º 250, de 18.10.94). Resolución MPEC 51 (32), do 6

de marzo de 1992 (BOE n.º 137, de 09.07.93). (BOE n.º 74, de 27.03.97).

397

Emendas ao art.º 5.3 do Convenio Internacional sobre constitución dun fondo

internacional de indemnización de danos debidos a contaminación por hidrocarburos

(BOE de 11.03.82) adoptada en Londres o 20 de outubro de 1995. (BOE n.º 115, de

14.05.97 e BOEn.º 255, de 24.10.97).

Emendas do Anexo ao Convenio Internacional para a regulación da pesca da balea,

adoptadas na 48ª Reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada en Aberdeen,

Reino Unido, do 24 ao 28 de xuño de 1996. (BOE n.º 147, de 20.06.97).

Emendas de 1995 ao anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio

Internacional para previr a contaminación polos buques, 1973. Emendas da regra 2 e

da nova regra 9 do anexo V, aprobadas polo Comité de Protección do Medio Mariño

da Organización Marítima Internacional no seu 37º período de sesións o 14 de

setembro de 1995, mediante resolución MEPC. 65(37). (BOE n.º 178, de 26.07.97).

Real Decreto 1253/1997, do 24 de xuño, sobre condicións mínimas esixidas aos buques

que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes con orixe ou destino en

portos marítimos nacionais (BOE n.º 198, de 19.08.97).

Real Decreto 1315/1997, da 1 de agosto, polo que se establece unha zona de

protección pesqueira no mar Mediterráneo (BOE n.º 204, de 26.08.97).

Resolución 19 de setembro de 1997, da Secretaría de Estado de Augas e Costas, sobre

delegación de atribucións nos Presidentes e Directores de Organismos Autónomos,

adscritos á Secretaria de Estado. (BOE n.º 235, de 01.10.97).

Acordos Internacionais. Instrumento de Adhesión de España ao Protocolo de 1992

que emenda o Convenio Internacional sobre a constitución dun fondo internacional

de indemnización de danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1971, feito en

Londres o 27 de novembro de 1992. (BOE n.º 244, de 11.10.97).

Real Decreto 1621/1997, do 24 de outubro, polo que se aproba o Regulamento para

o control do cumprimento da normativa internacional sobre seguridade marítima,

prevención da contaminación e condicións de vida e traballo nos buques estranxeiros

que utilicen portos ou instalacións situadas en augas xurisdicionais españolas. (BOE n.º

264, de 04.11.97).

Observacións:

Derrogado polo Real Decreto 768/1999, do 7 de maio (BOE n.º 121, de

21.5.99).

Emendas de 1994 ao Anexo I (novos capítulos X e XI) do Convenio Internacional

para a Seguridade da Vida Humana no Mar, 1974 (BOEnºs 16 a 18 de xuño 1980).

Resolución 1 adoptada pola Conferencia de Gobernos Contratantes do Convenio

Internacional para a Seguridade da Vida Humana no Mar o 24 de maio de 1997.

(BOE n.º 295, de 10.12.97).

Instrumento de Ratificación do Convenio para a protección do Medio Mariño do

Atlántico do Nordés, feito en Paris o 22 de setembro de 1992 (BOE n.º 150, de

24.6.98).

Resolución de 25 de maio de 1998 da Secretaria de Estado de Augas e Costas, pola

que se declaran "zonas sensibles" nas concas hidrográficas intercomunitarias (BOE n.º

155, de 30.6.98).

Real Decreto 1664/1998, do 24 de xullo, polo que se aproban os Plans Hidrolóxicos

de conca. (BOE n.º 191, de 11.8.98).

Observacións:

Desenvolvido mediante diversas Ordenes do 13 de agosto e 6 de setembro de

1999.

Real Decreto-Lei 9/1998, do 28 de agosto, polo que se aproban e declaran de interese

xeral determinadas obras hidráulicas (BOE n.º 207, de 29.8.98).

Real Decreto 2116/1998, do 2 de outubro, polo que se modifica o Real Decreto

509/1996, do 15 de marzo, de desenvolvemento do Real Decreto-Lei 11/1995, do 28

de decembro, polo que se establecen as normas aplicables ao tratamento das augas

residuais (BOE n.º 251, de 20.10.98).

Observacións:

Traspón a Directiva 98/15/CE, pola que se modifica a Directiva 91/271/CEE.

Lei 11/1999, do 21 de abril, de modificación da Lei 7/1985, do 2 de abril, Reguladora

das Bases do Réxime Local, e outras medidas para o desenvolvemento do Goberno

Local, en materia de tráfico, circulación de vehículos a motor e seguridade vial e en

materia de augas (BOE n.º 96, de 22.04.99).

Observacións:

Modifica os artigos 17 e 25 da Lei 29/1985, de Augas (BOE n.º 189, de 8.8.85)

Real Decreto-Lei 7/1999, do 23 de abril, polo que se aproban e declaran de interese

xeral as obras de rexeneración hídrica incluídas no conxunto de actuacións

«Doñana 2005» (BOE n.º 98, de 24.04.99).

Observacións:

Acordo de validación do Congreso dos Deputados (BOE n.º 119, de 19.5.99).

Real Decreto-Lei 8/1999, do 7 de maio, polo que se modifica o artigo 10 da Lei

52/1980, do 16 de outubro, de Regulación do Réxime Económico da Explotación do

Acueduto Texo-Segura (BOEn.º 112, de 11.05.99).

399

Observacións:

Acordo de validación do Congreso dos Deputados (BOE n.º 126, de 27.5.99).

Resolución do 13 de maio de 1999, do Congreso dos Deputados, pola que se ordena

a publicación do Acordo de validación do Real Decreto-Lei 7/1999. (BOE n.º 119, de

19.5.99).

Real Decreto 768/1999, do 7 de maio, polo que se aproba o Regulamento para o

control do cumprimento da normativa internacional sobre seguridade marítima,

prevención da contaminación e condicións de vida e traballo nos buques estranxeiros

que utilicen portos ou instalacións situadas en augas xurisdicionais españolas (BOE n.º

121, de 21.5.99).

Observacións:

Derroga o Real Decreto 1621/1997, do 24 de outubro (BOE n.º 264, de

04.11.97).

Traspón as Directivas 98/25/CE e 98/42/CE.

Modificado polo Real Decreto 1828/2000 (BOE n.º 265, de 04.11.00).

Derrogado por Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro (BOE n.º 30, de

04.02.03).

Resolución do 29 de abril de 1999, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades

nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur e en Xefes

de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 124, de 25.05.99).

Resolución do 20 de maio de 1999, do Congreso dos Deputados, pola que se ordena

a publicación do Acordo de validación do Real Decreto-Lei 8/1999, do 7 de maio,

polo que se modifica o artigo 10 da Lei 52/1980, do 16 de outubro, de Regulación do

Réxime Económico da Explotación do Acueduto Texo-Segura (BOE n.º 126, de

27.05.99).

Emendas de 1997 ao anexo do protocolo de 1978 relativo ao Convenio Internacional

para previr a contaminación polos buques, 1973 (BOE de 17 e 18 de outubro de 1984).

Emendas á regra 10 e nova regra 25 A do anexo I do MARPOL 73/78, aprobados por

Resolución MEPC. 75 (40), adoptadas o 25 de setembro de 1997. (BOE n.º 164, de

10.07.99).

Emendas de 1996 ao anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio Internacional

para previr a contaminación polos buques, 1973 («Boletín Oficial do Estado» de 17 e 18

de outubro de 1984). Emendas ao Protocolo I, aprobadas por Resolución MEPC.68

(38), adoptadas o 10 de xullo de 1996 (BOE n.º 168, de 15.07.99 páxinas: [26785]

[26786]).

Resolución do 9 de agosto de 1999, da Secretaría de Estado de Augas e Costas, pola

que se delegan nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas determinadas

competencias relativas a obras incluídas nos programas de actuación das sociedades

estatais constituídas ao abeiro do artigo 158.5 da Lei 13/1996, de Medidas Fiscais,

Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 204, de 26.8.99, páxina: [31756] [31757]).

Corrección de erros: (BOE n.º 221, de 15.9.99, páxinas: [33344]).

Resolución do 12 de agosto de 1999, da Subdirección Xeral de Proxectos e Obras,

pola que se delegan nos Directores técnicos das Confederacións Hidrográficas

competencias da Subdirección (BOEn.º 204, de 26.8.99, páxina: [31756] [31757]).

Corrección de erros: (BOE n.º 221, de 15.9.99, páxinas: [33344] [33345]).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Guadalquivir, aprobado

polo Real Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99, páxinas:

[31813 a 31838]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).


de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Xúquer, aprobado polo Real

Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99, páxinas: [31838 a

31860]).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións de

contido normativo dos Plans Hidrolóxicos de Cuenca do Norte I, Norte II e Norte III,

aprobados polo Real Decreto 1664/1998 do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99,

páxinas: [31861 a 31891]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).


de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Segura, aprobado polo Real


31898]).


de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Douro, aprobado polo Real


31948]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).


de contido normativo do Plan Hidrolóxico de conca do Texo, aprobado polo Real



401


de contido normativo dos Plans Hidrolóxicos de Cuenca do Guadiana I e Guadiana II,

aprobados polo Real Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 208, de 31.8.99,

páxinas: [32076 a 32115]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).


de contido normativo do Plan Hidrolóxico da conca do Ebro, aprobado polo Real



Observacións:

Modificado polo Real Decreto 201/2002, do 18 de febreiro (BOE n.º 50, de

27.02.02).

Modificada pola Orde MAM/638/2002, do 7 de marzo (BOE n.º 72, de

25.03.02, páxina: 11972).

Orde de 6 de setembro de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Sur, aprobado polo Real



Emendas de 1990 ao Anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio Internacional

para previr a contaminación por buques, 1973 (BOE de 17 e 18 de outubro de 1984)

(introdución do sistema harmonizado de recoñecementos e certificación nos anexos I e

II do MARPOL 73/78), adoptadas por Resolución MEPC. 39 (29), aprobada o 16 de

marzo de 1990. (BOE n.º 231, de 27.09.99).

Acordo de cooperación en materia de loita contra a contaminación e salvamento

marítimo entre o Reino de España e o Reino de Marrocos, feito "ad referendum" en

Rabat o 6 de febreiro de 1996. (BOE n.º 253, de 22.10.99).

Lei 46/1999, do 13 de decembro, de modificación da Lei 29/1985, do 2 de agosto, de

Augas (BOE n.º 298, de 14.12.99, páxinas: [43100 a 43113]).

Observacións:

Derrogada polo Real Decreto Lexislativo 1/2001, do 20 de xullo (BOE n.º 176,

de 24.07.01).

Convenio sobre cooperación para a protección e o aproveitamento sostible das augas

das concas hidrográficas hispano-portuguesas, feito "ad referendum" en Albufeira o 30

de novembro de 1998 (BOEn.º 37, de 12.2.00).

Instrumento de ratificación do Convenio sobre a protección e utilización dos cursos

de auga transfronteirizos e dos lagos internacionais, feito en Helsinki o 17 de marzo de

1992 (BOE n.º 81, de 4.4.00).




Real Decreto 995/2000, do 2 de xuño, polo que se fixan obxectivos de calidade para

determinadas substancias contaminantes e se modifica o Regulamento de Dominio

Público Hidráulico, aprobado polo Real Decreto 849/1986, do 11 de abril (BOE n.º

147, de 20.6.00).

Observacións:

Engádese un último parágrafo ao apartado 4 do artigo 254 do Regulamento

de Dominio Público Hidráulico.

Resolución do 19 de xuño de 2000, da Presidencia da Confederación Hidrográfica do

Ebro, sobre delegación de funcións no Comisario de Augas (BOE n.º 184, de 2.8.00).

Real Decreto 1828/2000, do 3 de novembro, polo que se modifica o Regulamento

para o control do cumprimento da normativa internacional sobre seguridade

marítima, prevención da contaminación e condicións de vida e traballo nos buques

estranxeiros que utilicen portos ou instalacións situados en augas xurisdicionais

españolas, aprobado polo Real Decreto 768/1999, do 7 de maio (BOE n.º 265, de

04.11.00).

Observacións:

Traspón a Directiva 99/97/CE.

Derrogado por Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro (BOE n.º 30, de

04.02.03).

Resolución do 20 de outubro de 2000, da Secretaría de Estado de Augas e Costas,

pola que se modifica a Resolución do 23 de marzo de 1998, pola que se constitúe, con

carácter permanente, a Mesa de Contratación da Dirección Xeral de Costas (BOE n.º

266, de 06.11.00).

Lei 14/2000, do 29 de decembro, de Medidas fiscais, administrativas e da orde social

(BOE n.º 313, de 30.12.00, páxinas [46631] [46700]).

Observacións:

A súa disposición adicional sexta engade a disposición adicional vixésima

segunda á Lei de Portos (páxina 46700).

403

Resolución do 7 de marzo de 2001, da Secretaría de Estado de Augas e Costas, pola

que se ordena a publicación do Acordo do Consello de Ministros, de data 23 de

febreiro de 2001, sobre aprobación das novas tarifas para o aproveitamento do

acueduto Texo-Segura (BOE n.º 68, de 21.03.01).

Real Decreto 312/2001, do 23 de marzo, polo que se modifica o Real Decreto

931/1989, do 21 de xullo, polo que se constitúe o Organismo de Cuenca

Confederación Hidrográfica do Ebro (BOE n.º 82, de 05.04.01).

Real Decreto 378/2001, do 6 de abril, polo que se aproba o Plan Hidrolóxico das Illas

Baleares (BOE n.º 96, de 21.04.01).

Resolución do 26 de abril de 2001, da Subsecretaría, por aquela pola que se delegan

facultades nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur

e en Xefes de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 114, de 12.05.01).

Lei 10/2001, do 5 de xullo, do Plan Hidrolóxico Nacional (BOE n.º 161, de 06.07.01).

- Corrección de erros (BOE n.º 184, de 02.08.01).

Real Decreto Lexislativo 1/2001, do 20 de xullo, polo que se aproba o texto

refundido da Lei de Augas (BOE n.º 176, de 24.07.01). - Corrección de erros (BOE n.º

287, de 30.11.01).

Observacións:

Derroga a Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Augas e a Lei 46/1999 que

modificaba a anterior.

Resolución de 10 de xullo de 2001, da Dirección Xeneral de Obras Hidráulicas e

Calidade das Augas, pola que se dispón a publicación do Acordo de Consello de

Ministros de 8 de xuño de 2001, polo que se declara a urxente ocupación dos bens e

dereitos afectados polas obras de construción do encoro de Alqueva, no río Guadiana,

nos termos municipais de Alconchel, Badaxoz, Cheles, Olivenza eVillanueva del

Fresno (Badaxoz), para os efectos previstos no artigo 2 da Lei de Expropiación Forzosa

(BOE n.º 200, de 21.08.01).

Resolución do 2 de maio de 2001, da Confederación Hidrográfica doGuadiana, sobre

limitacións á navegación deportiva e de recreo nos ríos e encoros da conca

do Guadiana (BOE n.º 232, de 27.09.01).

Resolución do 11 de setembro de 2001, da Presidencia da Confederación Hidrográfica

do Ebro, sobre a clasificación de encoros da conca do Ebro, para os efectos de

navegación (BOE n.º 254, de 23.10.01).

Real Decreto 201/2002, do 18 de febreiro, polo que se aproba a modificación do Plan

Hidrolóxico da conca do Ebro (BOE n.º 50, de 27.02.02).

Orde MAM/638/2002, do 7 de marzo, de modificación da Orde de 13 de agosto de

1999 pola que se dispón a publicación das determinacións de contido normativo do

Plan hidrolóxico da conca do Ebro, aprobado polo Real Decreto 1664/1998, do 24 de

xullo (BOEn.º 72, de 25.03.02).

Resolución da 1 de xullo de 2002, da Confederación Hidrográfica do Douro, sobre a

clasificación de encoros da conca do Douro, para os efectos de navegación (BOE n.º

184, de 02.08.02).

Real Decreto 839/2002, do 2 de agosto, polo que se modifica o Real Decreto

929/1989, do 21 de xullo, polo que se constitúe o organismo de conca Confederación

Hidrográfica do Douro (BOE n.º 210, de 02.09.02).

Real Decreto-Lei 7/2002, do 22 de novembro, sobre medidas reparadoras en relación

co accidente do buque "Prestige" (BOE n.º 281, 23.11.02).

Real Decreto-Lei 9/2002, do 13 de decembro, polo que se adoptan medidas para

buques tanque que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes (BOE n.º 299,

de 14.12.02).

Real Decreto 1381/2002, do 20 de decembro, sobre instalacións portuarias de

recepción de refugallos xerados polos buques e residuos de carga (BOE n.º 305, de

21.12.02).

Emendas de 2001 ao anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio internacional

para previr a contaminación polos buques, 1973 (publicado no "Boletín Oficial do

Estado" números 249 e 250, de 17 e 18 de outubro de 1984, e número 56, do 6 de

marzo de 1991) (emendas á regra 13 G do anexo I do MARPOL 73/78 e ao

suplemento do certificado IOPP), adoptadas o 27 de abril de 2001 mediante

Resolución MEPC.95(46) (BOE n.º 306, de 23.12.02).

Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais, Administrativas e da Orde

Social (BOE n.º 313, de 31.12.02).

Observacións:

Modifícanse os seguintes preceptos da Lei 22/1988, do 28 de xullo, de Costas:

Introdúcese un novo parágrafo no apartado 1 do artigo 12.Se introduce un

novo apartado, o 4, no artigo 74.Seintroduce un novo apartado, o 3, no

artigo 78.Se introduce un segundo apartado no artigo 102.Se modifica o

artigo 111.Se engade un segundo parágrafo ao artigo 114.Se modifica o

apartado 3 da disposición transitoria terceira.

405

Real Decreto 90/2003, do 24 de xaneiro, sobre regras e estándares comúns para as

organizacións de inspección e control de buques e para as actividades correspondentes

da Administración marítima (BOE n.º 30, de 04.02.03, páxinas: 4539 a 4551).

Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento polo que

se regulan as inspeccións de buques estranxeiros en portos españois (BOE n.º 30, de

04.02.03).

Observacións:

Derroga integramente o Real Decreto 768/1999, de 7 de maio e o Real Decreto

1828/200, do 3 de novembro que modificaba o anterior.

Traspón a Directiva 2001/106/CE, do 19 de decembro.

Real Decreto 103/2003, do 24 de xaneiro, polo que se aproba o Plan Hidrolóxico de

Galicia-Costa (BOE n.º 32, de 06.02.03, páxinas: 4907 a 4908).

Real Decreto 606/2003, do 23 de maio, polo que se modifica o Real Decreto

849/1986, do 11 de abril, polo que se aproba o Regulamento do Dominio Público

Hidráulico, que desenvolve os Títulos preliminar,I, IV, V, VI e VIII da Lei 29/1985, do

2 de agosto, de Aguas (BOEn.º 135, de 06.06.03).


Lei 6/1991, do 15 de maio, sobre infraccións en materia de protección de recursos

marítimo - pesqueiros (BOE n.º 21, de 30.09.91).

Lei 7/1992, do 24 de xullo, de Pesca Fluvial (DOG n.º 151, de 05.08.92 e n.º 176, de

09.09.92).

Lei 6/1993, do 11 de maio, de pesca de Galicia (DOG n.º 101, de 31.05.93).

Lei 8/1993, do 23 de xuño, reguladora da administración hidráulica de Galicia

(DOG n.º 125, de 02.07.93).

Observacións:

Decreto 8/1999, do 21 de xaneiro, aproba o Regulamento de

desenvolvemento do capítulo IV da citada lei.

Decreto 108/1996, do 29 de febreiro. Augas de Galicia. Regulamento. (DOG n.º 55,

de 18.03.96)

Decreto 98/1997, do 14 de marzo, polo que se modifica o Decreto 116/95, do 31 de

marzo, polo que se regula o control de biotoxinasen moluscos bivalvos e outros

organismos procedentes de pesca,marisqueo ou acuicultura. (DOG n.º 82, de

30.04.97).

Decreto 130/1997, do 14 de maio, polo que se aproba o Regulamento de ordenación

da pesca fluvial e dos sistemas acuáticos continentais. (DOG n.º 106, de 04.05.97).

Corrección de erros (DOG n.º 130, de 08.07.97).

Decreto 241/1997, do 10 de setembro, polo que se regula o procedemento para a

renovación de licenzas de caza e pesca fluvial. (DOG n.º 176, de 12.09.97).

Orde de 17 de setembro de 1998 pola que se regula o procedemento para o

outorgamento de autorizacións temporais de carácter experimental en polígonos de

viveiros de cultivos mariños. (DOG n.º 188, de 28.09.98).

Decreto 8/1999, do 21 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de

desenvolvemento lexislativo do capítulo IV da Lei 8/1993, reguladora da

Administración hidráulica, relativo ao canon de saneamento. (DOG n.º 20, de

01.02.99).Corrección de erros (DOG n.º 35, de 20.02.99).

Observacións:

Modificado polo Decreto 265/2000, do 26 de outubro. (DOG n.º 218, de

10.11.00).

Decreto 54/1999, do 18 de febreiro, polo que se regula o procedemento de revisión

das autorizacións marisqueiras en zonas marítimas e marítimo-terrestres da

Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG n.º 50, de 12-03.99).

Lei 7/1999, do 29 de decembro, de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de

Galicia para o ano 2000, na que se modifica a Lei 8/1993, de 23.06.93, da

Administración hidráulica. (DOG n.º 252, de 31.12.99).

Orde de 20 de xaneiro de 2000 pola que se fixan as normas xerais de pesca nas augas

continentais da Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG n.º 21, de 01.02.00).

Resolución do 12 de abril de 2000 sobre a declaración de zonas vulnerables na

Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG n.º 74, de 14.04.00).

Decreto 265/2000, do 26 de outubro, polo que se modifica o Decreto 8/1999, do 21

de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de desenvolvemento lexislativo do

capitulo IV da Lei 8/1993, reguladora da Administración hidráulica de Galicia, relativo

ao canon de saneamento. (DOG n.º 218, de 10.11.00).

Orde de 6 de agosto de 2001, pola que se regulan as comisións de desencoro de

augas de Galicia. (DOG n.º 158, de 16.08.01).

Lei 8/2001, do 2 de agosto, de Protección da Calidade das Augas das Rías de Galicia e

de Ordenación do Servizo Público de Depuración de Augas Residuais Urbanas.

407

(DOG n.º 161, de 21.08.01).Corrección de erros (DOG n.º 186, de 25.09.01). (BOE n.º

230, de 25.09.01).

Decreto 146/2003, do 6 de febreiro, polo que se modifica o Decreto 108/1996, do 29

de febreiro, polo que se aproba o Regulamento do organismo autónomo Aguas de

Galicia. (DOG n.º 29, de 11.02.03).Corrección de erros (DOG n.º 45, de 05.03.03).

Orde de 13 de xuño de 2003, pola que se aproba o Programa de Actuación aplicable

nas zonas vulnerables á contaminación por nitratos procedentes de fontes agrarias

en Extremadura. (DOE n.º 74, de 26.06.03).

11.8.3. Conservación da natureza, flora e fauna

LEXISLACIÓN COMUNITARIA

Regulamento (CEE) 348/81, do Consello, do 20 de xaneiro, relativo ao réxime común

aplicable ás importacións de produtos derivados dos cetáceos (DOCE n.º L 39, de

12.02.81).

Regulamento (CEE) 3626/82, do Consello, do 3 de decembro, relativo á aplicación

na Comunidade do Convenio sobre o comercio internacional de especies ameazadas

de fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 384, de 31.12.82).

Observacións:

Afectado por Regulamento (CE) 3418/83, do 28 de novembro, relativo á

documentación requirida para aplicar na Comunidade o Convenio (DOCE n.º

L 344, de 07.12.83).

Modificado por Regulamento (CE) 1970/92, do 30 de xuño (DOCE n.º L 201,

de 20.07.92).

Regulamento (CEE) 3418/83, da Comisión, do 28 de novembro, sobre as disposicións

relativas á exposición e á utilización uniformes dos documentos requiridos para a

aplicación na Comunidade do Convenio sobre o comercio internacional de especies

ameazadas de fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 344, de 07.12.83).

Regulamento (CEE) 3529/86, do Consello, do 17 de novembro, relativo á protección

dos bosques na Comunidade contra os incendios (DOCE n.º L 326, de 21.11.86).

Observacións:

Establécense determinadas modalidades de aplicación mediante Regulamento

(CEE) 525/87, do 20 de febreiro (DOCE n.º L 53, de 21.02.87).

Regulamento (CEE) 2496/89, da Comisión, do 2 de agosto, relativo á prohibición de

importar na Comunidade Marfil en bruto e elaborado, procedente do elefante

africano (DOCE n.º L 240, de 17.08.89).

Regulamento (CEE) 1970/92, da Comisión, do 30 de xuño, polo que se modifica o

Regulamento (CEE) 3626/82, do Consello, relativo á aplicación na Comunidade do

Convenio sobre o comercio internacional de especies ameazadas de fauna e flora

silvestres (DOCE n.º L 201, de 20.07.92).

Regulamento (CEE) 2158/92, do 23 de xullo, relativo á protección dos bosques

comunitarios contra os incendios (DOCE n.º L 217, de 31.07.92).

Observacións:

Afectado por Regulamento (CEE) 1170/93, do 13 de maio, polo que se

establecen determinadas disposicións de aplicación do Regulamento (CEE)

2158/92 (DOCE n.º L 118, de 14.05.93).

Modificado por Regulamento (CE) 308/97, do 17 de febreiro (DOCE n.º L 51,

de 21.02.97).

Modificado por Regulamento (CE) 1485/2001, do 27 de xuño (DOCE n.º L

196, de 20.07.01).

Regulamento (CE) 746/96, da Comisión, do 24 de abril de 1996, polo que se

establecen disposicións de aplicación do Regulamento (CEE) 2078/92, do Consello

sobre métodos de produción agraria compatibles coas esixencias da protección do

medio e a conservación do espazo natural. (DOCE n.º L 102, de 25.04.96).

Observacións:

Modificado por Regulamento (CE) 435/97, do 6 de marzo. (DOCE n.º L 67,

de 07.03.97)

Decisión da Comisión 226/97/CE, do 18 de decembro, relativa aínda formulario de

información sobre un espazo proposto para a súa inclusión na Rede Natura 2000.

(DOCE n.º L 107, de 24.04.97).

Regulamento (CE) 308/97, do 17 de febreiro, polo que se modifica o Regulamento

(CEE) 2158/92 relativo á protección dos bosques comunitarios contra incendios (DOCE

n.º L 51, de 21.02.97).

Regulamento (CE) 338/97, do 9 de decembro de 1996, relativo á protección de

especies da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L

61, de 03.03.97), (Corrección de erros: DOCE n.º L 73, de 14.03.97).

409

Observacións:

Modificado por Regulamento (CE) 938/97, do 26 de maio. (DOCE n.º L 140,

de 30.05.97).

Afectado por Regulamento (CE) 939/97, do 26 de maio, polo que se

establecen disposicións de aplicación de Regulamento (CE) 338/97. (DOCE n.º

L 140, de 30.05.97).

Modificado por Regulamento (CE) 2307/97, do 18 de novembro. (DOCE n.º

325, de 27.11.97).

Modificado por Regulamento (CE) 2724/2000, do 30 de novembro de 2000

(DOCE n.º L 320, de 18.12.00).

Modificado por Regulamento (CE) 1497/2003, do 18 de agosto de 2003

(DOCE n.º L215, de 27.08.03).

Directiva da Comisión 49/97/CE, do 29 de xullo, pola que se modifica a Directiva

79/409/CEE, do Consello, relativa á conservación das aves silvestres (DOCE n.º L 223,

de 13.08.97).

Directiva 97/62/CE, do 27 de outubro, pola que se adapta ao progreso científico e

técnico a Directiva 92/43/CEE, relativa á conservación dos hábitats naturais e da fauna

e flora silvestres. (DOCE n.º L 305, de 08.11.97).

Regulamento (CE) 2307/97, do 18 de novembro, polo que se modifica o

Regulamento (CE) 338/97, relativo á protección deespecimenes da fauna e flora

silvestres mediante o control do seu comercio. (DOCE n.º L 325, de 27.11.97).

Decisión do Consello do 12 de febreiro de 1998 sobre a aprobación en nome da

Comunidade Europea das emendas aos anexos I e II do Convenio de Bonn sobre a

conservación das especies migratorias da fauna silvestre decididas na Quinta

Conferencia das Partes noConvenio. (DOCE n.º L 46, de 17.02.98).

Directiva 97/68/CE do Parlamento Europeo e do Consello do 16 de decembro de

1997 relativa á aproximación de lexislacións dos Estados membros sobre medidas

contra a emisión de gases e partículas contaminantes procedentes dos motores de

combustión interna que se instalan nas máquinas móbiles non de estrada. (DOCE n.º L

59, de 27.02.98).

Decisión do Consello, do 9 de marzo de 1998 relativa á celebración, en nome da

Comunidade Europea, da Convención das Nacións Unidas de loita contra a

desertización nos países afectados por seca grave ou desertización, en particular en

África. (DOCE n.º L 83, de 19.03.98).

Decisión do Consello do 7 de outubro de 1997 relativa á firma en nome da

Comunidade do Convenio sobre protección do medio mariño do Nordés Atlántico

(98/249/CE). (DOCE n.º L 104, de 03.04.98).

Regulamento (CE) n.º 767/98 da Comisión do 7 de abril de 1998 que modifica o

Regulamento (CE) n.º 939/97 polo que se establecen disposicións de aplicación do

Regulamento (CE) n.º 338/97 do Consello relativo á protección de especies da fauna e

flora silvestres mediante o control do seu comercio. (DOCE n.º L 109, de 08.04.98).

Regulamento (CE) n.º 1006/98 da Comisión do 14 de maio de 1998 que modifica o

Regulamento (CE) n.º 939/97 polo que se establecen disposicións de aplicación do

Regulamento (CE) n.º 338/97 do Consello relativo á protección de especies da fauna e

flora silvestres mediante o control do seu comercio. (DOCE n.º L 145, de 15.05.98).

Regulamento (CE) n.º 1460/98 da Comisión do 8 de xullo de 1998 que modifica o

Regulamento (CEE) n.º 2158/92 do Consello, relativo á protección dos bosques

comunitarios contra os incendios. (DOCE n.º L 193, de 09.07.98).

Regulamento (CE) 2214/98, da Comisión, do 15 de outubro de 1998, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 338/97, do Consello, relativo á protección de especies

da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 279, de

16.10.98).

Regulamento (CE) 2473/98, da Comisión, do 16 de novembro de 1998, polo que se

suspende a introdución na Comunidade deespecimenes de determinadas especies de

fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 308, de 18.11.98).

Observacións:

Rectificado no DOCE n.º L 59, de 6.3.99

Decisión 98/746/CE, do Consello, do 21 de decembro de 1998, relativa á aprobación

en nome da Comunidade da modificación dos Anexos II e III do Convenio de Berna

relativo á conservación da vida silvestre e do medio natural de Europa, adoptada

durante a décimo sétima reunión do Comité Permanente do Convenio (DOCE n.º L

358, de 21.12.98).

Resolución 99/C 56/01 do Consello, do 15 de decembro de 1998, sobre unha

estratexia forestal para a Unión Europea (DOCE n.º C 56, de 26.2.99).

Rectificación ao Regulamento (CE) 2473/98 da Comisión, do 16 de novembro de

1998 polo que se suspende a introdución na Comunidade de especimenes de

determinadas especies de fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 59, de 6.3.99)

Decisión do Consello do 25 de xaneiro de 1999, pola que se aproba un programa

especifico de investigación, demostración e desenvolvemento tecnolóxicos sobre

411

"Enerxía medio e desenvolvemento sostible" (1998-2002) (1999/ 170/CE 9 (DOCE n.º L

64, DE 12.3.99)

Regulamento (CE) 250/1999, da Comisión, do 2 de febreiro de 1999, que modifica o

Regulamento (CE) 2473/98, polo que se suspende a introdución na Comunidade

de especimenes de determinadas especies de fauna e flora (DOCE n.º L 29, de 3.2.99).

Directiva 1999/22/CE, do Consello, do 29 de marzo de 1999, relativa ao mantemento

de animais salvaxes en parques zoolóxicos (DOCE n.º L 94, de 9.4.99).

Decisión 1999/257/CE, do Consello, do 29 de marzo de 1999, sobre o Acordo

relativo á Comisión internacional para a protección do Oder(DOCE n.º L 100, de

15.4.99).

Decisión do Consello do 26 de abril de 1999 sobre a firma da Comunidade Europea

do Acordo relativo ao programa internacional para a conservación dos delfíns

(1999/337/CE). (DOCE n.º L 132, 27.5.99).

Regulamento (CE) 1476/1999 da Comisión, do 6 de xullo de 1999, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección de especies da

fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 171, de

7.7.99).

Regulamento 1727/1999, da Comisión, do 28 de xullo de 1999, polo que se

establecen determinadas disposicións de aplicación do Regulamento (CEE) n.º 2158/92

do Consello relativo á protección dos bosques comunitarios contra os incendios

(DOCE n.º L 203, de 3.8.99).

Regulamento (CE) 1968/1999 da Comisión, do 10 de setembro de 1999, polo que se



Comunicación 1999/C 356/01, relativa aos nomes e direccións dos órganos de xestión

e das autoridades científicas designados polos Estados membros conforme ao apartado

1 do artigo IX da Convención sobre o comercio internacional de especies ameazadas

de fauna e flora silvestres e mencionadas no apartado 1 do artigo 13 do Regulamento

(CE) 338/97 do Consello, do 9 de decembro de 1996, relativo á protección de

especies da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º C

356, de 8.12.99).

Comunicación 1999/C 356/02, relativa aos lugares de introdución e de exportación

designados polos Estados membros para o comercio con terceiros países conforme ao

apartado 3 do artigo VIII da Convención sobre o comercio internacional de especies

ameazadas de fauna e flora silvestres e mencionadas no artigo 12 do Regulamento (CE)

338/97 do Consello, do 9 de decembro de 1996, relativo á protección de especies da

fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º C 356, de

8.12.99).

Decisión 99/800/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á conclusión do

Protocolo sobre as zonas especialmente protexidas e a diversidade biolóxica no

Mediterráneo, así como á aceptación dos correspondentes anexos (Convenio de

Barcelona) (DOCE n.º L 322, de 14.12.99).

Decisión 99/801/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á aceptación das

emendas ao Protocolo revisado sobre protección do Mediterráneo contra a

contaminación de orixe terrestre (Convenio de Barcelona) (DOCE n.º L 322, de

14.12.99).

Decisión 99/802/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á aceptación

das emendas ao Convenio para a protección do Mar Mediterráneo contra a

contaminación e ao Protocolo sobre a prevención da contaminación causada por

verteduras dende buques e aeronaves (Convenio de Barcelona) (DOCE n.º L 322, de

14.12.99).

Decisión 2000/340/CE do Consello, do 8 de maio de 2000, relativa á aprobación en

nome da Comunidade do novo anexo V do Convenio sobre a protección do medio

mariño do Nordés Atlántico, relativo á protección e conservación dos ecosistemas e a

diversidade biolóxica da zona marítima e o apéndice 3 correspondente (DOCE n.º L

118, de 19.5.00).

Convenio sobre a protección do Rin (DOCE n.º L 289, de 16.11.00).

Regulamento (CE) 1988/2000 da Comisión, do 20 de setembro de 2000, polo que se



Regulamento (CE) 2494/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 7 de

novembro de 2000, polo que se establecen medidas destinadas a promover a

conservación e a xestión sostible dos bosques tropicais e doutro tipo nos países en

desenvolvemento (DOCE n.º L 288, de 15.11.00).

Decisión 2000/706/CE do Consello, do 7 de novembro de 2000, sobre a conclusión

en nome da Comunidade do Convenio sobre a protección do Rin (DOCE n.º L 289,

de 16.11.00).

Convenio sobre a protección do Rin (DOCE n.º L 289, de 16.11.00).

Regulamento (CE) 2724/2000 da Comisión, do 30 de novembro de 2000, que

modifica o Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección

413

de especimenes da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE

n.º L 320, de 18.12.00).

Regulamento (CE) 1484/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xuño

de 2001, polo que se modifica o Regulamento (CEE) 3528/86 do Consello relativo á

protección dos bosques na Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE

n.º L 196, de 20.07.01).


de 2001, polo que se modifica o Regulamento (CEE) 2158/92 do Consello relativo á

protección dos bosques comunitarios contra os incendios (DOCE n.º L 196, de

20.07.01).

Regulamento (CE) 1579/2001 da Comisión, da 1 de agosto de 2001, que modifica o

Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección de especimenes da fauna

e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 209, de 02.08.01).

Regulamento (CE) 1808/2001 da Comisión, do 30 de agosto de 2001, polo que se

establecen disposicións de aplicación do Regulamento (CE) 338/97 do Consello

relativo á protección de especies da fauna e flora silvestres mediante o control do seu

comercio (DOCE n.º L 250, de 19.09.01).

Regulamento (CE) 2087/2001 da Comisión, do 24 de outubro de 2001, polo que se



Observacións:

Derrogado polo Regulamento 349/2003/CE da Comisión, do 25 de febreiro

(DOCE n.º L 51, de 26.02.03).

Decisión 2001/765/CE da Comisión, do 18 de outubro de 2001, pola que se autoriza

aos Estados membros para permitir temporalmente a comercialización de material

forestal de reprodución que non cumpra os requisitos establecidos nas Directivas

66/404/CEE e 71/161/CEEdo Consello (DOCE n.º L 288, de 01.11.01).

Regulamento (CE) 2476/2001 da Comisión, do 17 de decembro de 2001, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección de especies da

fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 334, de

18.12.01).

Decisión 2002/11/CE da Comisión, do 28 de decembro de 2001, pola que se aproba a

lista de lugares de importancia comunitaria con respecto á, en aplicación da Directiva

92/43/CEE do Consello (DOCE n.º L 5, de 09.01.02).

Decisión 2003/322/CE da Comisión, do 12 de maio de 2003, sobre a aplicación das

disposicións do Regulamento 1774/2002 do rexión biogeográfica macaronésica

Parlamento Europeo e do Consello relativas á alimentación das especies de aves

necrófagas con determinados materiais da categoría 1 (DOCE n.º L117, de 13.05.03).

Regulamento 805/2002 do Parlamento Europeo e do Consello, do 15 de abril de

2002, polo que se modifica o Regulamento (CEE) n.º 2158/92 do Consello relativo á

protección dos bosques comunitarios contra os incendios (DOCE n.º L 132, de

17.05.02).

Regulamento 349/2003/CE da Comisión, do 25 de febreiro de 2003, polo que se

suspende a introdución na Comunidade de especimenesde determinadas especies de

fauna e flora silvestres (DOCE n.º L51, de 26.02.03).

Regulamento 1497/2003/CE da Comisión, do 18 de agosto de 2003, que modifica o

Regulamento 338/97/CE do Consello relativo á protección de especimenes da fauna e

flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L215, de 27.08.03).


Lei do 8 de xuño de 1957, de montes (BOE n.º 151, de 10.06.57)

Observacións:

Desenvolvido regulamentariamente por Decreto 485/62, do 22 de febreiro

(BOE n.º 69, de 12.03.62).

Lei 81/1968, do 5 de decembro, sobre incendios forestais (BOE n.º 294, de 07.12.68).

Observacións:

Desenvolvido regulamentariamente por Decreto 3769/1972, do 23 de

decembro (BOE de 13.02.73) (Corrección de erros en BOE de 21.03.73).

Lei 1/1970, do 4 de abril de Caza. (BOE n.º 82 de 06.04.70).

Instrumento de adhesión, do 18 de marzo de 1982, ao Tratado do Antártico de

Washington, da 1 de decembro de 1959. (BOE n.º 152, de 26.06.87).

415

Instrumento de ratificación, do 18 de marzo de 1982, do Convenio do 2 de febreiro

de 1971 sobre brañas de importancia internacional, especialmente como hábitat de

aves acuáticas. (BOE n.º 199, de 20.08.82).

Orde de 17 de xuño de 1982, pola que se aproba o Plan Básico de loita contra

incendios forestais e normas complementarias (BOE n.º 147, de 21.06.82).

Real Decreto 2994/1982, do 15 de outubro, sobre restauración do espazo natural

afectado por actividades mineiras (BOE n.º 274, de 15.11.82).

Observacións:

Desenvolvido por Orde de 20 de novembro de 1984 (BOE n.º 285, de

28.11.84).

Real Decreto 3091/1982, do 15 de outubro, sobre protección de especies ameazadas

da flora silvestre. (BOE n.º 280, de 22.11.82).

Real Decreto 1116/1984, do 9 de maio, sobre restauración do espazo natural afectado

polas explotacións de carbón a ceo aberto e o aproveitamento racional destes recursos

enerxéticos (BOE n.º 141, de 13.06.84).

Observacións:

Complementado mediante Orde de 13 de xuño de 1984, pola que se ditan

normas para a elaboración dos plans de explotación e restauración (BOE n.º

143, de 15.06.84).

Instrumento de ratificación, do 22 de xaneiro de 1985, da Convención do 23 de xuño

de 1979 sobre conservación de especies migratorias. (BOE n.º 259, de 29.10.85).

Real Decreto 1270/1985, do 25 de maio, polo que se controlan polos centros de

inspección de comercio exterior de produtos afectados pola Convención sobre o

Comercio Internacional de Especies Ameazadas de Fauna e Flora Silvestres. (BOE n.º

180, de 29.07.85).

Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación dos Espazos Naturais e da Flora e

Fauna Silvestres. (BOE n.º 74, de 28.03.89).

Observacións:

Modificada polas Leis 40 e 41/1997, do 5 de novembro, de reforma e pola

que se modifica a Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación de Espazos

Naturais e da Flora e Fauna Silvestres. (BOE n.º 266, de 06.11.97).

Afecta ao Real Decreto Lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación

de Impacto Ambiental. (BOE n.º 155, de 30-6-86).


Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 313, de 31.12.02).

Real Decreto 1095/1989, do 8 de setembro, polo que se declaran as especies obxecto

de caza e pesca e se establecen normas para a súa protección. (BOE n.º 218, de 12-9-

89).

Real Decreto 1118/1989, do 15 de setembro, polo que se determinan as especies

comerciables de caza e pesca e se ditan normas ao respecto. (BOE n.º 224, de

19.09.89).

Real Decreto 439/1990, do 30 de marzo, polo que se regula o Catálogo Xeral de

Especies Ameazadas. (BOE n.º 82 de 05.04.92).

Observacións:

A Orde de 29 de agosto de 1996 inclúe no catálogo a Margaritifera

Auricularia e exclúe a especie Limonium Neocastellonense (BOE n.º 214, de

07.09.96).

Orde de 18 de febreiro de 1992, para o establecemento do II Plan de Accións

Prioritarias contra incendios forestais (BOE n.º 45, de 21.02.92).

Orde 2 de abril de 1993, pola que se publica o acordo do Consello de Ministros, que

aproba a directriz básica de planificación de protección civil de emerxencia por

incendios forestais (BOE n.º 90, de 15.04.93).

Real Decreto 1852/1993, do 22 de outubro, sobre produción agrícola ecolóxica e a

súa indicación nos produtos agrarios e alimenticios. (BOE n.º 283, de 26.11.93).

Observacións:

Orde de 26 de setembro de 1996, pola que se derrogan asOrdenes do 4 de

outubro de 1989, pola que se aproba o Consello Regulador da denominación

xenérica "Agricultura ecolóxica", e do 28 de decembro de 1993, pola que se

ditan normas de desenvolvemento do Real Decreto 1852/93, do 22 de

outubro. (BOEn.º 242, de 07.10.96).

Real Decreto 2488/1994, do 23 de decembro, polo que se determinan as funcións da

Comisión Nacional de Protección da Natureza dítanse as normas que regulan o seu

funcionamento e se establecen os Comités especializados adscritos a esta. (BOE n.º 15,

de 18.01.95).

Real Decreto 51/1995, do 20 de xaneiro, polo que se establece un réxime de medidas

horizontais para fomentar métodos de produción agrarias compatibles coas esixencias

da protección e a conservación do espazo natural (BOE n.º 33, de 08.02.95).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 207/1996, do 9 de febreiro (BOE n.º 47, de

23.02.96).

417

Real Decreto 1997/1995, do 7 de decembro. Espazos Naturais. Establece medidas para

contribuír a garantir a biodiversidade mediante a conservación dos hábitats naturais e

da flora e fauna silvestres. (BOE n.º 310 de 28.12.95). (Corrección de erros: BOE n.º

129, de 28.05.96).

Real Decreto 207/1996, do 9 de febreiro, polo que se modifica parcialmente o

Decreto 51/95, do 20 de xaneiro, polo que se establece un réxime de medidas

horizontais para fomentar métodos de produción agraria compatibles coas esixencias

de protección da natureza (BOE n.º 47, de 23.02.96).

Orde de 29 de febreiro de 1996, pola que se prorroga a vixencia do Plan Reitor de

Uso e Xestión do Parque Nacional de Doñana. (BOEn.º 54 de 02.03.96).

Convenio relativo a brañas de importancia internacional, especialmente como hábitat

de aves acuáticas feito en RAMSAR o 2 de febreiro de 1971. Designación de novas

brañas por parte de España. (BOE n.º 59, de 08.03.96).

Corrección de erros do Convenio sobre Comercio Internacional de Especies

Ameazadas da Fauna e Flora Silvestre (CITES) feito en Washington o 3 de marzo de

1973 (publicado no BOE de 30 de xullo de 1986 e 10 de agosto de 1991) modificacións

aos apéndices I, II e III, aprobadas na novena reunión das partes en Fort

Lauderdale(EUA de América) do 7 ao 18 de novembro de 1994 e emenda ao apéndice

III. (BOE n.º 104, de 30.04.96).

Orde de 3 de abril de 1996 para o establecemento do III Plan de Accións Prioritarias

contra Incendios Forestais (PAPIF 3). (BOE n.º 87 de 10.04.96).

Convención das Nacións Unidas de loita contra a desertización nos países afectados

por seca grave ou desertización, en particular África, feita en París o 17 de xuño de

1994. (BOE n.º 36, de 11.02.97).

Convenio relativo á conservación da vida silvestre e do medio natural en Europa,

feito en Berna o 19 de setembro de 1970 (BOE da 1 de outubro de 1986 e do 7 de

xuño e 5 de decembro de 1988). Relación de especies. (BOE n.º 121, de 21.05.97).

Real Decreto 1216/1997, do 24 de xullo, polo que se establece o currículo do ciclo

formativo de grao medio correspondente ao título de Técnico en Traballos Forestais e

de Conservación do Medio Natural. (BOE n.º 218, de 11.09.97).

Lei 40/1997, do 5 de novembro, sobre reforma da Lei 4/1989, do 27 de marzo, de

Conservación dos Espazos Naturais e da Flora e Fauna Silvestres. (BOE n.º 266, de

06.11.97).

Lei 41/1997, do 5 de novembro, pola que se modifica a Lei 4/1989, do 27 de marzo,

de Conservación de Espazos Naturais e da Flora e Fauna Silvestres. (BOE n.º 266, de

06.11.97)

Real Decreto 1739/1997, do 20 de novembro, sobre medidas de aplicación do

Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas de Fauna e Flora

Silvestres (CITES), feito en Washington o 3 de marzo de 1973 e do Regulamento (CE)

338/97, do consello, do 9 de decembro, de 1996, relativo á protección de especies da

fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio. (BOE n.º 258, de

28.11.97).

Instrumento de Ratificación do Protocolo ao Tratado Antártico sobre Protección do

Medio e os seus Anexos, feito en Madrid o 4 de outubro de 1991 (BOE n.º 42, de

18.2.98).

Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas da Fauna e Flora

Silvestre (CITES), feito en Washington, o 3 de marzo de 1973 (BOE de 20.6.86 e

10.8.91), modificacións aos apéndices I, II e III aprobadas na décima reunión da

Conferencia das Prates enHarabe (Zimbabwe), do 9 de xuño de 1997 (BOE n.º 88, de

13.4.98).

Lei 14/1998, da 1 de xuño, pola que se establece o réxime de control para a

protección dos recursos pesqueiros (BOE n.º 131, de 2.6.98).

Real Decreto 1193/1998, do 12 de xuño, polo que se modifica o Real Decreto

1997/1995, do 7 de decembro, polo que se establecen mediadas para contribuír a

garantir a biodiversidade mediante a conservación dos hábitats naturais e da flora ou

fauna silvestres. (BOE n.º 151, de 25.6.98).

Orde de 9 de xullo de 1998, pola que se inclúen determinadas especies no Catálogo

Nacional de Especies Ameazadas e cambian de categoría outras especies que xa están

incluídas neste (BOE n.º 172, de 20.7.98) Corrección de erros (BOE n.º 191, de

11.8.98).

Real Decreto 1760/1998, do 31 de xullo, polo que se determina a composición e

funcionamento do Consello da Rede de Parques Nacionais, das Comisións Mixtas de

Xestión dos devanditos Parques e dos seus Padroados (BOE n.º 209, de 1.9.98).

Lei 3/1999, do 11 de xaneiro, pola que crea o Parque Nacional de Serra Nevada

(BOE n.º 11, de 13.1.99).

Real Decreto 940/1999, do 4 de xuño, polo que se aproba o Regulamento sobre a

determinación e concesión de subvencións públicas estatais nas áreas de influencia

419

socioeconómica dos Parques Nacionais (BOE n.º 145, de 18.6.99, páxinas: [23390]

[23391] [23392] [23393] [23394].

Orde de 9 de xuño de 1999 pola que se inclúen no Catálogo Nacional de Especies

Ameazadas determinadas especies de cetáceos, de invertebrados mariños e de flora e

pola que outras especies se exclúen ou cambian de categoría (BOE n.º 148, de 22.6.99,

páxinas: [23921] [23922].

Resolución do 12 de xullo de 1999, da Secretaría Xeral Técnica, relativa aos apéndices

I e II da Convención sobre a conservación das especies migratorias de animais

silvestres, feita en Bonn o 23 de xuño de 1979 (publicado no «Boletín Oficial do

Estado» do 29 de outubro e 11 de decembro de 1985), na súa forma emendada pola

Conferencia das partes en 1994 (BOE n.º 174, de 22.7.99, páxinas: [27333] [27334]

[27335] [27336]).

Instrumento de Ratificación do Protocolo sobre as zonas especialmente protexidas e a

diversidade biolóxica no Mediterráneo e anexos, adoptado en Barcelona o 10 de xuño

de 1995 e enMontecarlo o 24 de novembro de 1996, respectivamente (BOE n.º 302,

de 18.12.99, páxinas: [44534] [44535] [44536] [44537] [44538] [44539] [44540]

[44541] [44542] [44543] [44544] [44545]).

Resolución do 14 de outubro de 1999, da Secretaria Xeral de Medio, pola que se

publica o Acordo polo que se amplían os límites do Parque Nacional do Teide por

incorporación de terreos lindantes a este (BOE n.º 310, de 28.12.99, páxinas: [45768]

[45769] [45770]). Corrección de erros (BOE n.º 238, de 4.10.00).

Real Decreto 1803/1999, do 26 de novembro, polo que se aproba o Plan Director da

Rede de Parques Nacionais (BOE n.º 297, de 13.12.99, páxinas: [42932] [42933]

[42934] [42935] [42936] [42937] [42938] [42939] [42940] [42941] [42942]

[42943]).- Corrección de erratas (BOE n.º 13, de 15.1.2000).

Orde de 21 de xaneiro de 2000 pola que se establece un réxime de colaboración

entre o Ministerio de Medio e o Ministerio de Defensa en materia de conservación,

restauración e mellora do medio e os recursos naturais (BOE n.º 24, de 28.1.00).

. Real Decreto 203/2000, do 11 de febreiro, polo que crea o Consello Nacional de

Bosques (BOE n.º 43, de 19.2.00).

Resolución do 23 de febreiro de 2000, da Secretaría Xeral Técnica do Ministerio de

Asuntos Exteriores, relativa aos apéndices I e II da Convención sobre a Conservación

das Especies Migratorias de Animais Silvestres, feita en Bonn o 23 de xuño de 1979

(publicada no "Boletín Oficial do Estado" de 29 de outubro e 11 de decembro de 1985)

na súa forma emendada pola Conferencia das Partes en 1985, 1988, 1991, 1994, 1997 e

1999 (BOE n.º 60, de 10.3.00).

Orde de 10 de marzo de 2000 pola que se inclúen no Catálogo Nacional de Especies

Ameazadas determinadas especies, subespecies e poboacións de flora e fauna e

cambian de categoría e exclúense outras especies xa incluídas neste (BOE n.º 72, de

24.3.00). Corrección de erros (BOE n.º 96, de 21.4.00).

Decisións adoptadas polas partes do Convenio para a Protección do medio Mariño

do Atlántico do Nordés (OSPAR), feito en Sintra(Portugal) o 24 de xullo de 1998

(BOE n.º 138, de 9.6.00).

Decisións adoptadas polas Partes do Convenio para a Protección do Medio Mariño

do Atlántico do Nordés (OSPAR), feito en Copenhaguen o 30 de xuño de 2000

(BOE n.º 304, de 20.12.00).

Instrumento de aceptación por parte de España do anexo V e apéndice 3 do

Convenio para a protección do medio mariño do Atlántico Nordés (feito en París o 22

de setembro de 1992, publicado no "Boletín Oficial do Estado" número 150, do 24 de

xuño de 1998), adoptado en Sintra (Portugal) o 23 de xullo de 1998 (BOEn.º 45, de

21.02.01).

Emendas ao anexo do Convenio Internacional para a regulación da pesca da balea,

adoptada na 49.a reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada en Mónaco

do 20 ao 24 de outubro de 1997; a 50.a reunión da Comisión Baleeira Internacional,

celebrada en Muscat (Omán), do 16 ao 20 de maio de 1998; a 51.a reunión da

Comisión Baleeira Internacional, celebrada en St. George's(Granada), do 24 ao 28 de

maio de 1999; a 52.a reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada

en Adelaida (Australia), do 3 ao 6 de xullo de 2000 (BOE n.º 71, de 23.03.01).

Corrección de erratas (BOE n.º 83, de 06.04.01).

Resolución do 25 de abril de 2001, da Dirección Xeral de Conservación da Natureza,

pola que se constitúe a Mesa de Contratación deste centro directivo e se establece a

súa composición (BOE n.º 118, de 17.05.01).

Orde de 28 de maio de 2001 pola que se inclúe no Catálogo Nacional de Especies

Ameazadas a subespecie Urogallo pirenaico e se reclasifica, dentro deste, a especie

Picanzo pequeno (BOE n.º 134, de 05.06.01).

Real Decreto 581/2001, da 1 de xuño, polo que en determinadas zonas húmidas se

prohibe a tenza e o uso de municións que conteñan chumbo para o exercicio da caza e

o tiro deportivo (BOEn.º 143, de 15.06.01).

421

Instrumento de Ratificación do Acordo sobre a Conservación dos Cetáceos do Mar

Negro, o Mar Mediterráneo e a Zona Atlántica Contigua, feito en Mónaco o 24 de

novembro de 1996 (BOE n.º 150, de 23.06.01).

Protocolos de 1992, que emendan o Convenio Internacional sobre responsabilidade

civil nacida de danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1969, e o Convenio

internacional sobre a constitución dun Fondo Internacional de indemnización de

danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1971 (publicados no "Boletín

Oficial do Estado" número 225, do 20 de setembro de 1995, e número 244, do 11 de

outubro de 1997, respectivamente). Declaración efectuada o día 27 de setembro de

2000 por España, Francia e Italia, feita de conformidade co previsto no artigo 3.a).ii)

do Protocolo de 1992, que emenda o Convenio internacional sobre responsabilidade

civil, nacida de danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1969, e no

artigo 4.a).ii) do Protocolo de 1992, que emenda o Convenio internacional sobre a

constitución dun Fondo Internacional de indemnización de danos debidos a

contaminación por hidrocarburos, 1971 (BOE n.º 150, de 23.06.01).

Orde de 12 de xullo de 2001 pola que crea o Comité Científico especializado de

Parques Nacionais (BOE n.º 173, de 20.07.01).


Silvestres (CITES), feito en Washington o 3 de marzo de 1973 (publicado no "Boletín

Oficial do Estado" de 30 de xullo de 1986 e 10 de agosto de 1991), modificacións aos

apéndices I, II e III aprobadas na undécima reunión da Conferencia das Partes,

celebrada en Gigiri (Kenya), o 20 de abril de 2000 (BOE n.º 179, de 27.07.01).

Real Decreto 942/2001, do 3 de agosto, polo que se establece o programa de

seguimento e verificación do atún capturado na Área do Acordo relativo ao Programa

Internacional para a Conservación dos Delfíns (APICD) (BOE n.º 188, de 07.08.01).

Real Decreto 941/2001, do 3 de agosto, polo que se establece o réxime de protección

dos recursos pesqueiros do Parque Nacional Marítimo-Terrestre do Arquipélago de

Cabreira (BOE n.º 214, de 06.09.01).

Anexo V (de aplicación rexional para Europa Central e Oriental) da Convención das

Nacións Unidas de loita contra a desertización nos países afectados pola seca grave ou

desertización en particular en África (feita en París o 17 de xuño de 1994 e publicada

no "Boletín Oficial do Estado" número 36, do 11 de febreiro de 1997), feito enBonn o

22 de decembro de 2000 (BOE n.º 258, de 26.10.01, páxinas: [39249] [39250 y

39251]).

Instrumento de Ratificación do Acordo sobre a conservación das Aves Acuáticas

Migratorias Afroeuroasiáticas, feito Na haia o 15 de agosto de 1996 (BOE n.º 296, de

11.12.01).

Real Decreto 384/2002, do 26 de abril, polo que se aproba o Plan Reitor de uso e

xestión do Parque Nacional dos Picos de Europa (BOE n.º 119, de 18.05.02).

Lei 15/2002, da 1 de xullo, pola que se declara o Parque Nacional marítimo-terrestre

das Illas Atlánticas de Galicia (BOE n.º 157, de 02.07.02)

Observacións:


Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 313, de 31.12.02). - Modifícase o

apartado 2, do Anexo –

Instrumento de aprobación por parte de España do anexo V do Protocolo ao

Tratado Antártico sobre Protección do Medio (Protección e Xestión de Zonas),

feito en Bonn o 18 de outubro de 1991 (BOE n.º 248, de 16.10.02).

Real Decreto 1098/2002, do 25 de outubro, polo que se regula a alimentación de

aves rapaces necrófagas con determinados animais mortos e os seus produtos (BOE n.º

262, de 01.11.02).

Orde MAM/2734/2002, do 21 de outubro, pola que se inclúen determinadas

especies, subespecies e poboacións no Catálogo Nacional de Especies Ameazadas e

cambian de categoría e se exclúen outras incluídas neste (BOE n.º 265, de 05.11.02).

Resolución do 17 de outubro de 2002, da Dirección Xeral de Conservación da

Natureza, pola que se dispón a publicación do Acordo de Consello de Ministros do 27

de setembro de 2002, polo que se autoriza a inclusión na lista do Convenio

de Ramsar, do 2 de febreiro de 1971, relativo a brañas de importancia internacional

especialmente como hábitat de aves acuáticas, das seguintes zonas húmidas

españolas: Txingudi, Salburua, colas do Encoro de Ullibarri, lago de Caicedo-Yuso e

salinas de Añana, salgal de Jandía, lagoa deLa Nava de Fuentes e baía de Cádiz, e a

ampliación das lagoas deLaguardia (BOE n.º 278, de 20.11.02).

Lei 43/2002, do 20 de novembro, de sanidade vexetal (BOE n.º 279, de 21.11.02).

Orde APA/781/2003, do 21 de marzo, pola que se establecen a zonificación da

reserva mariña das illas Columbretes e os usos permitidos en cada zona (BOE n.º 82,

de 05.04.03).

Lei 8/2003, do 24 de abril, de sanidade animal (BOE n.º 99, de 25.04.03).


Silvestres (CITES), Washington 3 de marzo de 1973 (publicado no "Boletín Oficial do

423

Estado" de 30 de xullo de 1986 e 10 de agosto de 1991), modificacións aos Apéndices I

e II, aprobadas na 12.a reunión da Conferencia das Partes celebrada en Santiago de

Chile, o 15 de novembro de 2002 (BOE n.º 111, de 09.05.03).

Orde MAM/1653/2003, do 10 de xuño, pola que se inclúe ao cangrexo de río no

Catálogo Nacional de especies ameazadas e se reclasifica e exclúe do devandito

Catálogo, respectivamente, ao miñato real das Illas Baleares e á cobra viperina destas

mesmas illas (BOE n.º 149, de 23.06.03, páxina: 24098).


Decreto 82/1989, do 11 de maio, polo que se regula a figura do Espazo Natural en

réxime de protección xeral (DOG n.º 104, de 01.06.89)

Lei 7/1992, do 24 de xullo, de Pesca Fluvial (DOG n.º 151, de 05.08.92 e n.º 176, de

09.09.92).

Lei 6/1993, do 11 de maio, de pesca de Galicia (DOG n.º 101, de 31.05.93).

Decreto 130/1997, do 14 de maio, polo que se aproba o Regulamento de ordenación

da pesca fluvial e dos ecosistemas acuáticos continentais. (DOG n.º 106, de 04.06.97).

(Corrección de erros DOG n.º 130, de 08.07.97)

Decreto 155/1997, do 5 de xuño, polo que se declara o parque natural

do Invernadeiro (DOG n.º 123, de 27.06.97).

Lei 4/1997, do 25 de xuño, de caza de Galicia. (DOG n.º 133, de 11.07.97).

Decreto 218/1997, do 30 de xullo, polo que se declara o Parque Natural de Fragas de

Eume. (DOG n.º 153, de 11.08.97).

Decreto 241/1997, do 10 de setembro, polo que se regula o procedemento para a

renovación de licenzas de caza e pesca fluvial. (DOG n.º 176, de 12.09.97).

Decreto 293/1997, do 1 de outubro, polo que se aproba o Regulamento da escala de

axentes forestais. (DOG n.º 203, de 21.10.97).

Resolución do 12 de decembro de 1997 sobre medidas para a prevención de incendios

forestais durante o ano 1998. (DOG n.º 1, de 02.01.98).

Orde de 14 de xaneiro de 1998 pola que se fixan os períodos de pesca e normas

relacionadas con ela nas augas continentais da Comunidade Autónoma de Galicia

durante a tempada de 1998. (DOGn.º 22, de 03.02.98).

Decreto 51/1998, do 30 de xaneiro, polo que se modifica o Decreto 426/93, do 17 de

decembro, polo que se refunde a normativa vixente de desenvolvemento de

determinados preceptos da Lei 6/91, do 15 de maio, de infraccións en materia de

protección de recursos marítimo-pesqueiros. (DOG n.º 36, de 23.02.98).

Decreto 155/1998, do 28 de maio, polo que se aproba o plan reitor de uso e xestión

do parque natural Baixa Limia-Serra do Xurés.(DOG n.º 107, de 05.06.98).

Decreto 156/1998, do 28 de maio, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos naturais do Parque Natural das "Illas Cies" (DOG n.º 107, de 05.06.98).

Decreto 165/1999, do 20 de maio, polo que se declara definitivamente o encoro

de Abegondo-Cecebre espazo natural en réxime de protección xeral. (DOG n.º 106, de

04.06.99).

Decreto 166/1999, do 27 de maio, polo que se aproba o Plan Reitor de Uso e Xestión

do Parque Natural de "O Invernadeiro". (DOG n.º 109, de 04.06.99).

Decreto 274/1999, do 21 de outubro, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos Naturais das Illas Atlánticas. (DOG n.º 209, de 28.10.99).

Orde de 28 de outubro de 1999 pola que se declaran provisionalmente as zonas

propostas para a súa inclusión na Rede Europea Natura 2000, como espazos naturais

en réxime de protección xeral. (DOG n.º 216, de 09.11.99). (Corrección de

errosDOG n.º 242, de 17.12.99).

Decreto 101/2000, do 31 de marzo, polo que se declara monumento natural a Costa

de Dexo. (DOG n.º 89, de 10.05.00).

Decreto 219/2000, do 21 de xullo, polo que se declara definitivamente

a Lagoa do Rei espazo natural en réxime de protección xeral. (DOG n.º 187, de

26.09.00).

Resolución do 3 de outubro do 2000 pola que se publica a Estratexia Galega de

Educación ambiental. (DOG n.º 205, de 23.10.00).

Decreto 32/2001, do 25 de xaneiro, polo que se crea o Rexistro Xeral de Entidades e

Centros de Educación Ambiental de Galicia e se regulan as condicións de inscrición.

(DOG n.º 32, de 14.02.01).

Resolución do 23 de xaneiro de 2001, da Dirección Xeral de Montes e Medio

Natural, sobre medidas para a prevención de incendios forestais durante o ano 2001.

(DOG n.º 36, de 20.02.01).

Orde de 26 de marzo de 2001 pola que se derroga a do 3 de agosto de 1994, pola

que se regula a comercialización de materiais forestais de reprodución en Galicia.

(DOG n.º 69, de 06.04.01).

Orde de 28 de marzo de 2001 pola que se aproba a Carta Galega de Calidad dos

centros de educación ambiental. (DOG n.º 70, de 09.04.01).

425

Decreto 78/2001, do 22 de marzo, polo que crea o Observatorio Galego de

Educación Ambiental. (DOG n.º 76, de 19.04.01).

Orde de 28 de maio de 2001 de fomento da selvicultura e da ordenación de montes

arborados. (DOG n.º 110, de 07.06.01).

Orde de 7 de xuño de 2001 pola que se declaran provisionalmente as zonas

propostas para a súa inclusión na Rede europea Natura2000, como espazos naturais

en réxime de protección xeral. (DOGn.º 118, de 19.06.01).

Lei 9/2001, do 21 de agosto, de Conservación da Natureza (BOEn.º 230, de

25.09.01).

Decreto 274/2001, do 27 de setembro, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos Naturais do Parque Natural do MonteAloia. (DOG n.º 205, de 23.10.01).

Decreto 284/2001, do 11 de outubro, polo que se aproba o Regulamento de caza de

Galicia. (DOG n.º 214, de 6.11.01).

Decreto 77/2002, do 28 de febreiro, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos Naturais da Serra da Enciña dá Lastra. (DOG n.º 55, de 18.03.02).

Decreto 88/2002, do 7 de marzo, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos Naturais do Espazo Natural da Isla de Cortegada e o seu ámbito. (DOG n.º

62, de 01.04.02).

Decreto 157/2002, do 4 de abril, polo que se declara o parque natural

da Serra dá Enciña dá Lastra. (DOG n.º 85, de 03.05.02).

Orde de 13 de xuño de 2002 pola que se prorroga a declaración provisional das

seguintes zonas propostas para a súa inclusión na Rede Europea Natural 2000, como

espazos naturais en réxime de protección xeral. (DOG n.º 116, de 18.06.02).

Orde de 17 de outubro de 2002 pola que ese inicia o procedemento de elaboración

do plan de ordenación de recursos naturais do complexo Ons-O Grove. (DOG n.º

206, de 24.10.02).

Resolución do 11 de febreiro de 2003, da Dirección Xeral de Montes e Industrias

Forestais, sobre medidas para a prevención de incendios forestais durante o ano 2003.

(DOG n.º 39, de 25.02.03).

Orde de 9 de xuño de 2003 pola que se declaran provisionalmente as zonas

propostas para a súa inclusión na Rede Europea Natura2000, como espazos naturais

en réxime de protección xeral. (DOGn.º 115, de 16.06.03).Corrección de

erros DOG n.º 128, de 03.07.03.

11.8.4. O impacto ambiental


Directiva 85/337/CEE, do 27 de xuño, relativa á avaliación das repercusións de

determinados proxectos públicos e privados sobre o medio.

Directiva 97/11/CE, do 3 de marzo, pola que se modifica a Directiva 85/337/CEE,

relativa á avaliación das repercusións de determinados proxectos públicos e privados

sobre o medio. (DOCE n.º L 73, de 14.03.97).

Observacións:

Trasposta na Lei 6/2001, do 8 de maio (BOE n.º 111, de 09.05.01).

Directiva 2001/42/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xuño de 2001,

relativa á avaliación dos efectos de determinados plans e programas no medio (DOCE

n.º L 197, de 21.07.01).

Directiva 2004/35/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 21 de abril de 2004,

sobre responsabilidade ambiental en relación coa prevención e reparación de danos

ambientais (DOUE n.º L143, de 30.04.04).


Real Decreto 2994/1982, do 15 de outubro, sobre restauración do espazo natural

afectado por actividades mineiras (BOE n.º 274, de 15.11.82).

Observacións:

Desenvolvido por Orde de 20 de novembro de 1984 (BOE n.º 285, de

28.11.84).

Real Decreto 1116/1984, do 9 de maio, sobre restauración do espazo natural afectado

polas explotacións de carbón a ceo aberto e o aproveitamento racional destes recursos

enerxéticos (BOE n.º 141, de 13.06.84).

Observacións:

427

Complementado mediante Orde de 13 de xuño de 1984, pola que se ditan

normas para a elaboración dos plans de explotación e restauración (BOE n.º

143, de 15.06.84).

Real Decreto Lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación de Impacto

Ambiental. (BOE n.º 155, de 30.06.86).

Observacións:

Traspón a Directiva Comunitaria 85/377/CEE, do 27 de xuño de 1985.

Modificado por:

Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación dos Espazos Naturais e da Flora

e Fauna Silvestres. (BOE n.º 74, de 28.3.89);

Lei 25/1988, do 29 de xullo, de Carreteras. (BOE n.º 182, de 30.07.88) e o seu

Regulamento de desenvolvemento aprobado polo Real Decreto 1818/1994, do

2 de setembro (BOE n.º 228, de 23.09.94); Lei 54/1997, do 27 de novembro,

de regulación do sector eléctrico -disposición adicional duodécima- (BOE n.º

285, de 28.11.97);

Lei 27/1992, do 4 de novembro, de Portos do Estado e da Mariña Mercante -

artigo 21.2- (BOE n.º 283, de 25.11.92).

Lei 6/2001, do 8 de maio (BOE n.º 111, de 09.05.01).

Real Decreto 1131/1988, do 30 de setembro, polo que se aproba o Regulamento para

a execución do Real Decreto Lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación de

Impacto Ambiental. (BOE n.º 239, de 05.10.88).

Real Decreto-Lei 9/2000, do 6 de outubro, de modificación do Real Decreto

lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación de Impacto Ambiental (BOE n.º

241, de 07.10.00).

Instrumento de Ratificación do Convenio sobre avaliación do impacto no medio nun

contexto transfronteirizo, feito en Espoo(Finlandia) o 25 de febreiro de 1991. (BOE n.º

261, de 31.10.97).

Lei 6/2001, do 8 de maio, de modificación do Real Decreto lexislativo 1302/1986, do

28 de xuño, de avaliación de impacto ambiental (BOE n.º 111, de 09.05.01).

Observacións:

Modifica o Real Decreto lexislativo 1302/1986.



Decreto 442/1990, do 13 de setembro, de Impacto Ambiental (DOGn.º 188, de

25.09.90)

Decreto 327/1991, do 4 de outubro, sometemento a declaración de efectos

ambientais de proxectos (DOG n.º 199, de 15.10.91)

Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de protección ambiental de Galicia (DOG n.º 29, de

10.02.95, (Corrección de erros DOG n.º 72, de 12.04.95).

Lei 2/1995, do 31 de marzo, pola que se dá nova redacción á disposición derrogatoria

única da Lei 1/1995, de Protección Ambiental de Galicia (DOGA n.º 72, 12/4/95).

11.8.5. Auditorías e sistemas de xestión ambiental


Regulamento (CEE) n.º 1210/90 do Consello, do 7 de maio de 1990, polo que crea a

Axencia Europea de Medio e a rede europea de información e de observación sobre o

medio.

Regulamento (CEE) 880/1992 do Consello, do 23 de marzo de 1992, relativo a un

sistema comunitario de concesión de etiqueta ecolóxica. (DOCE n.º L 99, de 11 4.92)

Observacións:

Afectado por Decisión da Comisión, do 15 de setembro de 1993, relativa a un

contrato tipo sobre as condicións de utilización da Etiqueta Ecolóxica Comunitaria

(DOCE n.º 243, de 29.9.93).

Regulamento (CEE) 1973/92 do Consello do 21 de maio de 1992, polo que se crea un

instrumento financeiro para o medio (LIFE). (DOCE n.º L 206, de 22.7.92).

Regulamento (CEE) 1836/93 do Consello, do 29 de xuño de 1993, polo que se

permite que as empresas do sector industrial se adhiran con carácter voluntario a un

sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais. (DOCE n.º L 168, de 10.7.93).

Observacións: Afectado por:

429

Decisión 264/97/CE, do 16 de abril, sobre recoñecemento de procedementos

de certificación de conformidade co art.º 12 do regulamento. (DOCE 22.4.9 7).

Decisión 265/97, do 16 de abril, sobre recoñecemento da norma

internacional ISO 14001: 1996 e da norma europea EN 14001: 1996 que

establecen especificacións para sistemas de xestión ambiental de conformidade

co art.º 12 do regulamento. (DOCE 22.4.9 7).

Regulamento (CE) 1404/96 do Consello, do 15 de xullo de 1996, que modifica o

Regulamento (CEE) 1973/92 polo que crea un instrumento financeiro para o medio

(LIFE). (DOCE n.º L 181, de 20.7.96).

Decisión do Consello do 6 de decembro de 1996, relativa á aprobación das directrices

para os programas indicativos relativos ás medidas financeiras e técnicas de

acompañamento das reformas das estruturas económicas e sociais no marco da

colaboración euromediterránea (MEDO). (DOCE n.º L 325, de 14.12.96).

. Decisión do 16 de abril, sobre recoñecemento de procedementos de certificación de

conformidade co art.º 12 do Regulamento n.º 1836/93, do 29 de xuño de 1993, polo

que se permite que as empresas do sector industrial de adhiran, con carácter

voluntario, a un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais (EMAS). (DOCE

n.º L 104, de 224.97).

Decisión da Comisión do 16 de abril, sobre recoñecemento da norma

internacional ISO 14001: 1996 que establecen especificacións para sistemas de xestión

ambiental de conformidade co art.º 12 do Regulamento (CEE) 1836/93, do 29 de

xuño, polo que se permite que as empresas do sector industrial de adhiran, con

carácter voluntario, a un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais

(EMAS). (DOCE n.º L 104, de 22.4.97).

Decisión 150/97/CE, do 24 de febreiro, relativa á creación dun foro consultivo

europeo en materia de medio e desenvolvemento sostible. (DOCE n.º L 58, de

27.2.97).

Observacións:

Derrogada pola Decisión 2001/704/CE (DOCE n.º L 258, de 27.09.01).

Decisión da Comisión do 7 de Xaneiro de 1998 pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos produtos de

papel tisú. (DOCE n.º L 19, de24.01.98).modifica a Directiva 93/38/CEE do Consello

sobre coordinación dos procedementos de adxudicación de contratos nos sectores da

auga, da enerxía, dos transportes e das telecomunicacións. (DOCE n.º L 101, de

01.04.98)

Decisión 1999/10/CE, da Comisión, do 18 de decembro de 1998, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás

pinturas e vernices (DOCE n.º L 5, de 9.1.99).

Decisión 99/178/CE da Comisión, do 17 de febreiro de 1999, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

produtos téxtiles [notificada co número C (1999) 339] (DOCE n.º L 57, de 5.3.99).


os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao calzado

[notificada co número C (1999) 340] (DOCE n.º L 57, de 5.3.99).

Decisión 1999/205/CE, da Comisión, do 26 de febreiro de 1999, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria

aos ordenadores

Regulamento (CE) 933/1999 do Consello, do 29 de abril de 1999, que modifica o

Regulamento (CEE) 1210/90 por que se crea a Axencia Europea do Medio e a rede

europea de información e de observación sobre o medio (DOCE n.º L 117, de 5.5.99).

Regulamento (CE) 1260/1999, do Consello, do 21 de xuño de 1999, polo que se

establecen disposicións xerais sobre os Fondos Estruturais (DOCE n.º L 161, de

26.6.99).

Regulamento (CE) 1264/1999, do Consello, do 21 de xuño de 1-999, que modifica o

Regulamento (CE) 1164/94 polo que crea o Fondo de Cohesión. (DOCE n.º L 161, de

26.06.99).

Decisión 1999/427/CE da Comisión, do 28 de maio de 1999, pola que se establecen


deterxentes para lavalouza [notificada co número C (1999) 1377] (DOCE n.º L 167, de

2.7.99).

Decisión 1999/476/CE, da Comisión, do 10 de xuño de 1999, pola que se establecen


deterxentes para roupa [notificada co número C (1999) 1522] (DOCE n.º L 186, de

20.7.99).

Decisión 1999/554/CE da Comisión, do 19 de xullo de 1999, pola que se establecen os

criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao papel para

copias [notificada co número C (1999) 2144] (DOCE n.º L 210, de 10.8.99).

Decisión 1999/568/CE da Comisión, do 27 de xullo de 1999, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás lámpadas

eléctricas [notificada co número C (1999) 2439] (DOCE n.º L 216, de 14.8.99).

431

Comunicación 1 999/C 273/01 da Comisión pola que se aproba a lista de verificadores

ambientais acreditados para o sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais

[Regulamento (CEE) 1836/93 do Consello] (DOCE n.º C 273, de 25.9.99).

Observacións:

Rectificación 1999/C 327/08 a esta Lista (DOCE n.º c 327, de 16 11.99).

Comunicación 1999/C 273/02 da Comisión, pola que se aproba a lista de centros

rexistrados no sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais [Regulamento

(CEE) 1836/93 do consello] (DOCE n.º C 273, de 25.9.99)

Observacións:

Rectificación 1999/C 327/09 a esta Lista (DOCE n.º C 327, de 16.11.99).

Resolución 1999/C 3 04/07 do Comité Consultivo do EEE sobre política de medio:

problemas e prioridades (DOCE n.º c 304, de 21.10.99)

Decisión 1999/698/CE, da Comisión, do 13 de outubro de 1999, pola que se


aos ordenadores portátiles (DOCE n.º L 276, de 27.10.99).

Regulamento (CE) 49/2000 da Comisión, do 10 de xaneiro de 2000, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 1139/98 do Consello relativo á indicación obrigatoria,

na etiquetaxe de determinados produtos alimenticios fabricados a partir de organismos

modificados xeneticamente, de información distinta da prevista na Directiva

79/112/CEE (DOCE n.º L 6. de 11.1.00).

Observacións:

Rectificación deste Regulamento (DOCE n.º 54. de 26.2.00).

Regulamento (CE) 50/2000 da Comisión, do 10 de xaneiro de 2000, relativo á

etiquetaxe dos produtos alimenticios e ingredientes alimentarios que conteñen aditivos

e aromas modificados xeneticamente ou producidos a partir de organismos

modificados xeneticamente ( DOCE n.º 6, de 11.1.00)

Decisión 2000/40/CE da Comisión, do 16 de decembro de 1999, pola que se


aos frigoríficos (PPCE n.º 13. de 19.1.00).


establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás

lavadoras (DOCE n.º 16. de 21.1.00).

Decisión 2000/413/CE da Comisión, do 15 de xuño de 2000, que modifica a Decisión

98/94/CE pola que se establecen os criterios para a concesión da etiqueta ecolóxica

comunitaria aos produtos de papel tisú (DOCE 28.6.00).

Regulamento (CE) 1655/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 17 de xullo

de 2000 relativo ao instrumento financeiro para o medio (LIFE) (DOCE n.º L 192. de

28.7.00).

Regulamento (CE) 1980/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 17 de xullo

de 2000, relativo a un sistema comunitario revisado de concesión de etiqueta

ecolóxica (DOCE n L 237. dc21.9.00)

Decisión 2000/608/CE da Comisión, do 27 de setembro de 2000, referente ás notas

de orientación para a avaliación do risco descrita no anexo III da Directiva

90/219/CEE relativa á utilización confinada de microorganismos modificados

xeneticamente (DOCE n.º L 258. de 12.10.00)


novembro de 2000, polo que se establecen medidas destinadas a promover a plena

integración da dimensión ambiental no proceso de desenvolvemento dos países en

desenvolvemento (DOCE n.º L 288, de 15.11.00).

Decisión 2000/728/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, pola que se

establecen os canons de solicitude e anuais da etiqueta ecolóxica (DOCE n.º L 293, de

22.11.00).

Observacións:

Modificada pola Decisión 2003/393/CE da Comisión, do 22 de maio (DOCE

n.º L 135, de 03.06.03).

Decisión 2000/729/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, relativa a un

contrato tipo sobre as condicións de utilización da etiqueta ecolóxica comunitaria

(DOCE n.º L 293, de 22.11.00).

. Decisión 2000/730/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, pola que se crea

o Comité de etiqueta ecolóxica da Unión Europea e o regulamento interno deste

(DOCE n.º L 293, de 22.11.00).


establece o regulamento interno do Foro de consulta do sistema revisado de concesión

da etiqueta ecolóxica (DOCE n.º L 293, de 22.11.00).

. Decisión 2001/157/CE da Comisión, do 12 de febreiro de 2001, que modifica a

Decisión 98/488/CE pola que se establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da

etiqueta ecolóxica comunitaria ás emendas do chan (DOCE n.º L57, de 27.02.01).

Decisión 2001/204/CE do Consello, do 8 de marzo de 2001, pola que se completa a

Directiva 90/219/CEE con respecto aos criterios polos que se establece a inocuidade

433

dos microorganismos modificados xeneticamente para a saúde humana e o medio

(DOCE n.º L 73, de 15.03.01)

Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 12 de marzo de

2001, sobre a liberación intencional no medio de organismos modificados

xeneticamente e pola que se derroga a Directiva 90/220/CEE do Consello (DOCE n.º L

106, de 17.04.01). Declaración da Comisión.

Observacións:

Decisión 2002/623/CE da Comisión, do 24 de xullo de 2002, pola que se

establecen unhas notas de orientación complementarias ao anexo II da

Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello sobre a liberación

intencional no medio de organismos modificados xeneticamente e pola que se

derroga a Directiva 90/220/CEE do Consello (DOCE n.º 200, de 30.07.02)

Decisión 2002/812/CE do Consello, do 3 de outubro de 2002, pola que se

establece, de conformidade coa Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo

e do Consello, o modelo de resumo da notificación da posta no mercado de

organismos modificados xeneticamente como produto ou compoñente de

produtos (DOCE n.º L280/37 de 28.10.02).

Regulamento (CE) 761/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de marzo

de 2001, polo que se permite que as organizacións se adhiran con carácter voluntario a

un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais (EMAS) (DOCE n.º L 114, de

24.04.01).

Recomendación 2001/331/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 4 de abril de

2001, sobre criterios mínimos das inspeccións ambientais nos Estados membros (DOCE

n.º L 118, de 27.04.01).

Recomendación da Comisión do 30 de maio de 2001 relativa ao recoñecemento, a

mediación e a publicación das cuestións ambientais nas contas anuais e os informes

anuais das empresas (DOCE n.º L 156, de 13.06.01).

Decisión 2001/397/CE da Comisión, do 7 de maio de 2001, que modifica a Decisión

98/483/CE pola que se establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta

ecolóxica comunitaria ás lavalouzas (DOCE n.º L 139, de 23.05.01).

. Decisión 2001/607/CE da Comisión, do 19 de xullo de 2001, pola que se establecen


deterxentes lavalouzas a man (DOCE n.º L 214, de 08.08.01).

Decisión 2001/608/CE da Comisión, do 19 de xullo de 2001, pola que se prorroga o

período de vixencia da Decisión 1999/10/CE pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás pinturas e vernices

(DOCE n.º L 214, de 08.08.01).

Decisión 2001/686/CE da Comisión, do 22 de agosto de 2001, pola que se establecen


ordenadores persoais (DOCE n.º L 242, de 12.09.01).



ordenadores portátiles (DOCE n.º L 242, de 12.09.01).


os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás emendas

do chan e os substratos de cultivo (DOCE n.º L 242, de 12.09.01).


os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás lavalouzas

(DOCE n.º L 242, de 12.09.01).

Recomendación 2001/680/CE da Comisión, do 7 de setembro de 2001, pola que se

determinan unhas Directrices para a aplicación do Regulamento (CE) 761/2001 do

Parlamento Europeo e do Consello polo que se permite que as organizacións se

adhiran con carácter voluntario a un sistema comunitario de xestión e auditoria

ambientais (EMAS) (DOCE n.º L 247, de 17.09.01).

Decisión 2001/681/CE da Comisión, do 7 de setembro de 2001, que determina unhas

Directrices para a aplicación do Regulamento (CE) 761/2001 do Parlamento Europeo e

do Consello polo que se permite que as organizacións se adhiran con carácter

voluntario a un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais (EMAS) (DOCE

n.º L 247, de 17.09.01).

Decisión 2001/704/CE da Comisión, do 26 de setembro de 2001, pola que se derroga

a Decisión 97/150/CE relativa á creación dun foro consultivo europeo en materia de

medio e desenvolvemento sostible (DOCE n.º L 258, de 27.09.01).

Directiva 2001/77/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de setembro de

2001, relativa á promoción da electricidade xerada a partir de fontes de enerxía

renovables no mercado interior da electricidade (DOCE n.º L 283, de 27.10.01).

Decisión 2001/831/CE da Comisión, do 27 de novembro de 2001, que prorroga o


ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos produtos téxtiles

(DOCE n.º L 310, de 28.11.01).

435

Decisión 2001/832/CE da Comisión, do 27 de novembro de 2001, que prorroga o


ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao calzado (DOCE n.º L

310, de 28.11.01).


novembro de 2001, relativo a un programa comunitario de etiquetaxe da eficiencia

enerxética para os equipos ofimáticos (DOCE n.º L 332, de 15.12.01).

Decisión 2002/18/CE da Comisión, do 21 de decembro de 2001, pola que se establece

o plan de traballo relativo á etiqueta ecolóxica comunitaria (DOCE n.º L 7, de

11.01.02).

Decisión 2002/172/CE da Comisión, do 25 de febreiro de 2002, pola que se prorroga

o período de validez da Decisión 1999/476/CE pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos deterxentes para

roupa (DOCE n.º L 56, de 27.02.02).

Decisión 2002/173/CE da Comisión, do 25 de febreiro de 2002, pola que se prorroga

o período de vixencia da Decisión 1999/427/CE pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos deterxentes para

lavalouza (DOCE n.º L 56, de 27.02.02).

Decisión 466/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello, da 1 de marzo de

2002, pola que se aproba un Programa de acción comunitario de fomento das

organizacións no dedicadas principalmente á protección do medio (DOCE n.º L 75, de

16.03.02).

Decisión 2002/231/CE da Comisión, do 18 de marzo de 2002, pola que se establecen

criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao

calzado e se modifica a Decisión 1999/179/CE (DOCE n.º L 77, de 20.03.02).

Directiva 2002/31/CE da Comisión, do 22 de marzo de 2002, pola que se establecen

disposicións de aplicación da Directiva 92/75/CEEdo Consello no que respecta á

etiquetaxe enerxética dos acondicionadores de aire de uso doméstico (DOCE n.º L 86,

de 03.04.02). - Corrección de erros (DOCE n.º L34/30, de 11.02.03)



televisores (DOCE n.º L 87, de 04.04.02).


os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás baldosas

ríxidas para chans ( DOCE n.º L 94, de 11.04.02).

Decisión 2002/371/CE da Comisión, do 15 de maio de 2002, pola que se establecen


produtos téxtiles e se modifica a Decisión 1999/178/CE (DOCE n.º L 133, de 18.05.02).

Decisión 2002/623/CE da Comisión, do 24 de xullo de 2002, pola que se establecen

unhas notas de orientación complementarias ao anexo II da Directiva 2001/18/CE do

Parlamento Europeo e do Consello sobre a liberación intencional no medio de

organismos modificados xeneticamente e pola que se derroga a Directiva

90/220/CEE do Consello ( DOCE n.º 200, de 30.07.02)

Decisión 2002/628/CE do Consello, do 25 de xuño de 2002, relativa á celebración,

en nome da Comunidade Europea, do Protocolo deCartagena sobre a bioseguridade

(DOCE n.º L201, de 31.07.02)

Decisión 2002/739/CE da Comisión, do 3 de setembro de 2002, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica

comunitaria ás pinturas e vernices de interior e pola que se modifica a Decisión

1999/10/CE (DOCE n.º L236, de 04.09.02).


establecen criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica

comunitaria aos colchóns e se modifica a Decisión 98/634/CE (DOCE n.º L236, de

04.09.02).


establecen os criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica ao

papel para copias e ao papel gráfico e pola que se modifica a Decisión 1999/554/CE (

DOCE n.º L237, de 05.09.02)

Decisión 1600/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 22 de xullo de

2002, pola que se establece o Sexto Programa de Acción Comunitario en materia de

Medio ( DOCE n.º L242, de 10.09.02).

Regulamento 1602/2002 da Comisión, do 9 de setembro de 2002, polo que se

establecen disposicións de aplicación da Directiva 1999/105/CE do Consello con

respecto á autorización a un Estado membro para prohibir a comercialización ao

usuario final de determinados materiais forestais de reprodución (DOCE n.º L242, de

10.09.02).



comunitaria ás lámpadas eléctricas e se modifica a Decisión 1999/568/CE (DOCE n.º

L242, de 10.09.02).

437

Decisión 2002/812/CE do Consello, do 3 de outubro de 2002, pola que se establece,

de conformidade coa Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello, o

modelo de resumo da notificación da posta no mercado de organismos modificados

xeneticamente como produto ou compoñente de productos( DOCE n.º L280/37 de

28.10.02).



comunitaria aos deterxentes para lavalouza e se modifica a Decisión

1999/427/CE (DOCE n.º L 9, de 15.01.03).

Directiva 2003/4/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de xaneiro de

2003, relativa ao acceso do público á información ambiental e pola que se derroga a

Directiva 90/313/CEE do Consello (DOCE n.º L41, de 14.02.03).


os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás

aspiradoras (DOCE n.º L47, de 21.02.03).

Decisión 2003/200, da Comisión, do 14 de febreiro de 2003, pola que se establecen

criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

deterxentes para roupa e se modifica a Decisión 1999/476/CE (DOCE n.º L 76, de

22.03.03)

Decisión 2003/240 da Comisión, do 24 de marzo de 2003, pola que se modifica a

Decisión 2000/45/CE no que se refire á validez dos criterios ecolóxicos para a

concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás lavadoras (DOCE n.º L 89 de

05.04.03).

Decisión 2003/241 da Comisión, do 26 de marzo de 2003, pola que se modifica a

Decisión 1999/391/CE da Comisión, do 31 de maio de 1999, sobre o cuestionario

referente á Directiva 96/61/CE do Consello relativa á prevención e ao control

integrados da contaminación (aplicación da Directiva 91/692/CEE do Consello) (DOCE

n.º L 89, de 05.04.03).

Decisión 2003/287/CE da Comisión, do 14 de abril de 2003, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos servizos

de aloxamento turístico (DOCE n.º L102, de 24.04.03).

Decisión 2003/393/CE da Comisión, do 22 de maio de 2003, que modifica a Decisión

2000/728/CE pola que se establecen os canons de solicitude e anuais da etiqueta

ecolóxica (DOCE n.º L135, de 03.06.03).

Directiva 2003/35/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 26 de maio de

2003, pola que se establecen medidas para a participación do público na elaboración

de determinados plans e programas relacionados co medio e pola que se modifican,

no que se refire á participación do público e o acceso á xustiza, as Directivas

85/337/CEE e 96/61/CE do Consello (DOCE n.º L156, de 25.06.03).


Lei 2/1985, do 21 de xaneiro, sobre Protección Civil. (BOE n.º 22, de 25.01.85).

Observacións:

Ver Real Decreto 886/88, do 15 de Xullo (BOE n.º 187, de 05.08.88).

Desenvolvido por Real Decreto 407/92, do 24 de abril, polo que se aproba a

Norma Básica de Protección Civil (BOE n.º 105, de 01.05.92).

Real Decreto 598/1994, do 8 de abril. Etiquetas Comunidade Europea. Normas para a

aplicación do Regulamento (CEE) 880/1992, do 23 de marzo (LCEur 1992.1102),

relativo a un sistema comunitario de concesión de etiqueta ecolóxica. (BOE n.º 119, de

19.05.94) Real Decreto 2200/1995, do 28 de decembro, polo que se aproba o

Regulamento da Infraestrutura para a Calidade e a Seguridade Industrial.

(BOE 06.02.96).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 411/1997 do 21 de marzo. (BOE n.º 100, de

26.04.9 7)

Real Decreto 85/1996, do 26 de xaneiro, polo que se establecen normas para a

aplicación do Regulamento (CEE) 1836/93, do Consello, do 29 de xuño, polo que se

permite que as empresas do sector industrial se adhiran con carácter voluntario a un

sistema de xestión e auditoria ambientais. (BOE n.º 45 de 21.02.96).

Real Decreto 839/1996, do de maio, polo que se establece a estrutura orgánica básica

dos Ministerios de Asuntos Exteriores, -de Xustiza, de Defensa, de Fomento, de

Educación e Cultura, de Traballo e Asuntos Sociais, de Industria e Enerxía, de

Agricultura, Pesca e Alimentación, de Administracións Públicas, de Sanidade e

Consumo e de Medio. (BOE u0 115, de 11.05.96).

Orde de 30 de maio de 1996, sobre delegación de atribucións. (BOE n.º 133, de

01.06.96).

Observacións:

439

Modifica as Ordes de 12 de abril de 1993, de 5 de abril de 1993 e do 24 de

abril de 1992.

Modificada polas Ordenes de 30 de agosto de 1996 e 31 de marzo de 1997.

Real Decreto 1720/1996, do 12 de Xullo, polo que se modifica o Real Decreto

224/1994, do 14 de febreiro, polo que crea o Consello Asesor de Medio. (BOE n.º

192, de 09.08.96).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 255/1997, do 21 de febreiro, polo que se

modifica o Real Decreto 244/1994, do 14 de febreiro, polo que se crea o

Consello Asesor de Medio. (BOE n.º 46, de 22.02.97).

Real Decreto 284/1999, do 22 de febreiro, polo que se regula a etiquetaxe enerxética

das lámpadas de uso doméstico. (BOE non 53, de 03.03.99).

Emendas á lista do anexo 1 da Convención Marco das Nacións Unidas sobre o

Cambio Climático, feita en Nova York o 9 de maio de 1992, publicada no «Boletín

Oficial do Estado» da 1 de febreiro de 1994, adoptadas en Kyoto o 11 de decembro de

1997 (BOE n.º 88, de 13.4.99).

Lei 48/1999, do 20 de decembro, pola que se autoriza a participación de España na

segunda reposición de recursos do Fondo para o Medio Mundial Reestruturado.

(BOE n.º 21.12.99).


(BOE n.º 312, de 30.12.99, páxinas: [46095] [46136] [46137]).

Observacións:

No seu artigo 81, modifica os artigos 3. Le), 4 y 5.2 da Lei 36/1995, do 12 de

decembro, sobre Dereito de acceso á información en materia de medio.

Orde de 18 de febreiro de 2000 pola que se regulan as prestacións do Instituto

Nacional de Meteoroloxía suxeitas ao réxime de prezos públicos (BOE n.º 53, de

2.3.00). Corrección de erros (BOE n.º 69, de 21.3.00). Corrección de erratas da

corrección de erros (BOE n.º 72, de 24.3.00). Corrección de erratas da corrección de

erros: (BOEn.º 79, de 1.4.00).

Instrumento de ratificación do Convenio sobre os efectos transfronteirizos dos

accidentes industriais, feito en Helsinki o 17 de marzo de 1992 (BOE n.º 61, de

11.3.00).




Real Decreto 511/2000, do 14 de abril, sobre ampliación de medios traspasados á

Xeneralidade de Cataluña polo Real Decreto 1950/1980, do 31 de xullo, en materia de

conservación da natureza. (BOE n.º 111, de 9.5.00).

Resolución do 25 de maio de 2000, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades

nos Xefes das Demarcacións de Costas de Las Palmas e de Tenerife (BOE n.º 138, de

9.6.00).

Real Decreto Lexislativo 2/2000, do 16 de xuño, polo que se aproba o texto

refundido da Lei de Contratos das Administracións Públicas (BOE n.º 148, de 21.6.00,

páxinas: [21775 a 21800] [21801 a 21822] [21823]).

Real Decreto-Lei 8/2000, do 4 de agosto, de adopción de medidas de carácter

urxente para paliar os efectos producidos pola seca e outras adversidades climáticas

(BOE n.º 194, de 14.8.00).

Resolución do 19 de setembro de 2000, da Subsecretaría, sobre delegación de

atribucións (BOE n.º 238, de 4.10.00).

Resolución do 20 de outubro de 2000, da Secretaría de Estado de Augas e Costas,

pola que se modifica a Resolución do 23 de marzo de 1998, pola que se constitúe, con

carácter permanente, a Mesa de Contratación da Dirección Xeral de Costas (BOE n.º

266, de 06.11.00).

Resolución do 3 de novembro de 2000, da Subsecretaría do Ministerio de Medio,

pola que se modifica a do 19 de setembro de 2000, sobre delegación de atribucións

(BOE n.º 287, de 30.11.00).

Orde do Ministerio de Medio do 6 de febreiro de 2001 pola que se delegan

atribucións (BOE n.º 39, de 14.02.01).

Real Decreto 283/2001, do 16 de marzo, polo que se modifican determinados artigos

do Regulamento do Imposto sobre Sociedades en materia de dedución por

investimentos destinados á protección do medio (BOE n.º 66, de 17.03.01).

Resolución do 16 de febreiro de 2001, do organismo autónomoParques Nacionais,

pola que se constitúe a Mesa de Contratación Permanente do citado organismo e se

establece a súa composición (BOE n.º 84, de 10.04.01).

Observacións:

Modificada a súa composición pola Resolución do 20 de setembro de 2001

(BOE n.º 252, de 20.10.01).

Resolución do 26 de abril de 2001, da Subsecretaría, por aquela pola que se delegan

facultades nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur

e en Xefes de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 114, de 12.05.01).

441

Resolución do 25 de abril de 2001, da Dirección Xeral de Conservación da Natureza,

pola que se constitúe a Mesa de Contratación deste centro directivo e se establece a

súa composición (BOE n.º 118, de 17.05.01).

Lei 7/2001, do 23 de abril, do Imposto sobre as Estanzas en Empresas Turísticas de

Aloxamento, destinado á dotación do Fondo para a Mellora da Actividade Turística e

a Preservación do Medio (BOE n.º 125, de 25.05.01).

Resolución do 20 de setembro de 2001, do organismo autónomo Parques Nacionais

pola que se modifica a composición da Mesa de contratación permanente do citado

organismo (BOE n.º 252, de 20.10.01).

Real Decreto 1098/2001, do 12 de outubro, polo que se aproba o Regulamento xeral

da Lei de Contratos das Administracións Públicas (BOE n.º 258, de 26.10.01, páxinas

[39252 a 39291] [39292 a 39331] [39332 a 39372]).

Resolución do 21 de novembro de 2001, da Subsecretaría, pola que se converten a

euros as contías correspondentes ás sancións impostas no ámbito do Ministerio de

Medio (BOE n.º 297, de 12.12.01).

Resolución do 21 de novembro de 2001, da Subsecretaría, pola que se converten a

euros as contías correspondentes a determinados prezos privados cobrados no ámbito

do Ministerio de Medio (BOE n.º 297, de 12.12.01).

Orde MAM/53/2002, do 10 de xaneiro, pola que se delegan atribucións (BOE n.º 13,

de 15.01.02). Corrección de erros (BOE n.º 32, de 06.02.02).

Lei 10/2002, do 29 de abril, pola que se modifica a Lei 11/1986, do 20 de marzo,

de Patentes, para a incorporación ao Dereito español da Directiva 98/44/CE, do

Parlamento Europeo e do Consello, do 6 de xullo, relativa á protección xurídica das

invencións biotecnolóxicas (BOE n.º 103, de 30.04.02).

Lei 16/2002, da 1 de xullo, de prevención e control integrados da contaminación

(BOE n.º 157, de 02.07.02).

Observacións:

Incorpora ao ordenamento interno español, con carácter básico, a Directiva

96/61/CE.

Real Decreto 837/2002, do 2 de agosto, polo que se regula a información relativa ao

consumo de combustible e ás emisións de CO2 dos turismos novos que se poñan á

venda ou se ofrezan en arrendamento financeiro en territorio español (BOE n.º 185,

de 03.08.02).

Real Decreto-Lei 7/2002, do 22 de novembro, sobre medidas reparadoras en relación

co accidente do buque "Prestige" (BOE n.º 281, 23.11.02).

Observacións:

Real Decreto 1220/2002, do 22 de novembro, polo que crea a Comisión

interministerial para o seguimento dos danos ocasionados polo buque

"Prestige" (BOE n.º 281, de 23.11.02)

Orde PRE/3108/2002, do 9 de decembro, pola que se amplían os termos municipais e

núcleos de poboación onde resultan de aplicación as medidas previstas no Real

Decreto-lei 7/2002, do 22 de novembro, sobre medidas reparadoras en relación co

accidente do buque "Prestige" (BOE n.º 296, de 11.12.02).

Real Decreto-Lei 8/2002, do 13 de decembro, polo que se amplían as medidas

reparadoras en relación co accidente do buque "Prestige" ás Comunidades Autónomas

do Principado de Asturias, Cantabria e País Vasco, e modifícase o Real Decreto-lei

7/2002, do 22 de novembro (BOE n.º 299, de 14.12.02).

Orde MAM/304/2003, do 11 de febreiro, pola que se regulan os ficheiros

automatizados de datos de carácter persoal do Ministerio de Medio (BOE n.º 42, de

18.02.03).

Real Decreto-Lei 1/2003, do 21 de febreiro, polo que se adoptan medidas urxentes

para reparar os danos causados polas inundacións producidas por desbordamentos na

conca do río Ebro durante os días 4 ao 10 de febreiro de 2003 (BOE n.º 46, de

22.02.03)

Observacións:

Orde APU/982/2003, do 4 de abril, sobre procedemento de concesión de

subvencións (BOE n.º 98, de 24.04.03).

Real Decreto 289/2003, do 7 de marzo, sobre comercialización dos materiais forestais

de reprodución (BOE n.º 58, de 08.03.03).

Lei 9/2003, do 25 de abril, pola que se establece o réxime xurídico da utilización

confinada, liberación voluntaria e comercialización de organismos modificados

xeneticamente (BOE n.º 100, de 26.04.03).

Instrumento de Ratificación do Protocolo de Cartagena sobre Seguridade da

Biotecnoloxía do Convenio sobre a Diversidade Biolóxica, feito en Montreal o 29 de

xaneiro de 2000 (BOE n.º 181, de 30.07.03).

Lei 9/2006, do 28 de abril, sobre avaliación dos efectos de determinados plans e

programas no medio.

Lei 27/2006, do 18 de xullo, pola que se regulan os dereitos de acceso á información,

de participación pública e de acceso á xustiza en materia de medio (incorpora as

Directivas 2003/4/CE e 2003/35/CE).

443


Lei Orgánica 1/1981, do 6 de abril, Estatuto de Autonomía para Galicia

(BOE 28.04.81)

Lei 12/1993, do 29 de xuño, de fomento de investigación e desenvolvemento

tecnolóxico de Galicia DOG n.º 161, de 23.08.93).

Decreto 63/1997, do 14 de marzo, polo que se regula o exercicio de determinadas

funcións en relación coa tramitación de aproveitamentos hidroeléctricos con potencia

nominal non superior a 5000 quilovatios. (DOG n.º 62, de 02.04.97)

Lei 5/1997, do 22 de xullo, de Administración Local de Galicia (DOG5.08.97)

Decreto 219/1997, do 24 de xullo, polo que se modifica a composición da Comisión

Galega de Medio e do Comité de Traballo da Comisión Galega de Medio. (DOG n.º

154, de 12.08.97). (Corrección de erros DOG n.º 169, de 03.09.97).

Observacións:

(Comisión creada por Decreto 185/84, do 27 de decembro)

Modifica os Decretos 179/91, do 30 de maio; 156/87, do 24 de xuño e a Orde

de 23 de novembro de 1987.

Decreto 293/1997, do 1 de outubro, polo que se aproba o Regulamento da escala de

axentes forestais. (DOG n.º 203, de 21.10.97).

Decreto 72/1998, do 30 de xaneiro, polo que se crean os Comités de Integración e

Coordinación Ambiental. (DOG 11.03.98)

Decreto 164/1999, do 27 de maio, polo que se establecen as competencias e funcións

do Laboratorio de Medioambiente de Galicia. DOG 04.06.99)

Decreto 185/1999, do 17 de xuño, polo que se establece o procedemento para a

aplicación, na Comunidade Autónoma galega, dun sistema voluntario de xestión e

auditoria ambiental. (DOG02.07.99)

Orde 15 de novembro de 1999, pola que se modifica a Orde de 30 de maio de 1996

que regula o exercicio e a tramitación de denuncias ambientais. (DOG 19.11.99)

Orde de 13 de marzo de 2000 pola que se modifica o anexo da Orde de 15 de

novembro de 1999 para incluír novos datos nos modelos de actas de inspección co fin

de solicitar maior información nas inspeccións ambientais. (DOG 20.03.00)

Decreto 32/2001, do 25 de xaneiro, por que crea o Rexistro Xeral de Entidades e

Centros de Educación Ambiental de Galicia.

Resolución do 15 de marzo de 2002 pola que se fai público o Plan galego de

investigación, desenvolvemento e innovación tecnolóxica (2002-2005). (DOG n.º 65,

de 04.04.02).

11.9. Lexislación ambiental específica dos principais grupos de

problemas ambientais

11.9.1. Residuos


Regulamento (CEE) 2455/92, do Consello, do 23 de xullo, relativo á importación e

exportación de determinados produtos químicos perigosos. (DOCE n.º L 251, de

29.08.92).

Observacións:

Modificado no seu Anexo II por Regulamentos (CEE) 41/94, do 11 de xaneiro

(DOCE n.º L 8, de 12.01.94) e 1237/97, do 27 de xuño. (DOCE n.º L 173, de

01.07.97).

Decisión do Consello 93/98/CEE, de 1 de febreiro de 1993, pola que se ratifica

o Convenio de Basilea do 22 de maio de 1989, sobre o control dos

movementos transfronteirizos dos refugallos perigosos e a súa eliminación

(DOCE n.º L 39, de 16.02.93)

Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, de 1 de febreiro de 1993 relativo á vixilancia

e ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade

Europea. (DOCE n.º L 30, de 06.02.93).

Observacións:

Modificado por:

Decisión 94/721/CE, do 21 de outubro de 1994, polo que se modifican os

Anexos II, III e IV (DOCE n.º L 288, de 09.11.94).

445

Decisión 96/660/CE, da Comisión do 14 de novembro, pola que se adapta o

Anexo II (DOCE n.º L 304, de 27.11.96)

Regulamento (CE) 120/97, do Consello, do 20 de xaneiro de 1997 (DOCE n.º

L 22, de 24.01.97).

Decisión 98/368/CE, da Comisión, do 18 de maio de 1998, pola que se

adaptan os anexos II e III do Regulamento (CEE) 259/93, en virtude do

apartado 3 do seu artigo 42 (DOCE n.º L 165, de 10.06.98).

Regulamento (CE) 2408/98, da Comisión, do 6 de novembro (DOCE n.º L 298, de

07.11.98).

Regulamento (CE) 1420/1999, do Consello, do 29 de abril (DOCE n.º L 166, de

01.07.99).

Regulamento (CE) 1547/1999, da Comisión, do 12 de xullo (DOCE n.º L 185, de

17.7.99).

Observacións:

Rectificado (DOCE n.º L 209, de 07.08.99).

Rectificado (DOCE n.º L 323, de 15.12.99).

Decisión 1999/816/CE, da Comisión, do 24 de novembro de 1999, pola que se

adaptan os anexos II, III, IV e V do Regulamento (CEE) 259/93 (DOCE n.º L 316, de

10.12.99).

Comunicación 1999/C 126/01 relativa á Lista de autoridades competentes para os

efectos do Regulamento (CEE) 259/93 (DOCE n.º C 126, de 06.05.99).

Decisión da Comisión 94/3/CE, do 20 de decembro de 1993, pola que se establece

unha lista de residuos de conformidade coa letra a) do artigo 1º da Directiva

75/442/CEE do consello, relativa aos residuos. (DOCE n.º L 5, de 07.01.94).

Observacións:

Substituída pola Decisión 2000/532/CE (DOCE n.º L 226, de 06.09.00).

Regulamento (CEE) 793/93, do Consello, do 23 de marzo de 1993, sobre avaliación e

control do risco das substancias existentes. (DOCE n.º L 84, de 05.04.93)

Observacións:

Afectado polos Regulamentos (CE) 142/97 da Comisión do 27 de xaneiro

(DOCE n.º L 25, de 28.01.97), e 143/97 do 27 de xaneiro (DOCE n.º L 25, de

28.01.97).

Decisión da Comisión do 20 de decembro de 1993, pola que se establece unha lista de

residuos de conformidade coa letra a) do Artigo 1 da Directiva 75/442/CEE do

Consello relativa aos residuos. (DOCE n.º L 5, de 07.01.94).

Decisión 94/904/CEE, do Consello, do 22 de decembro de 1994, pola que se

establece unha lista de residuos perigosos en virtude do apartado 4 do Artigo 1 da

Directiva 91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos. (DOCE n.º L 356, de

31.12.94).

Observacións:

Substituída pola Decisión 2000/532/CE (DOCE n.º L 226, de 06.09.00).

Decisión da Comisión do 17 de abril de 1996, pola que se establece un formulario

para a presentación de información conforme ao apartado 3 do artigo 8 da Directiva

91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos. (DOCE n.º L 116 de 11.05.96).

Decisión da Comisión do 24 de maio de 1996, pola que se adaptan os Anexos II A e

II B da Directiva 75/442/CEE do Consello relativa os residuos. (DOCE n.º L 135, de

06.06.96).

Regulamento (CEE) 1492/96 da Comisión do 26 de xullo de 1996, polo que se

modifican os Anexos II e III do Regulamento (CEE) 2455/92 do Consello relativo á

exportación e importación de determinados produtos químicos perigosos. (DOCE n.º L

189, de 30.07.96).

Decisión da Comisión do 14 de novembro de 1996, pola que se adapta o Anexo II do

Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, relativo á vixilancia e ao control dos

traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade Europea, en

virtude do apartado 3 do seu Artigo 42. (DOCE n.º L 304, de 27.11.96).

Directiva 96/82/CE, do 9 de decembro, relativa ao control dos riscos inherentes aos

accidentes graves nos que interveñan substancias perigosas. (DOCE n.º L 10, de

14.01.97).

Observacións:

Trasposta no Real Decreto 1254/1999, do 16 de xullo (BOE n.º 172, de

20.07.99).

Directiva 97/10/CE, do 26 de febreiro, pola que se adapta ao progreso técnico por

terceira vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE, relativa á aproximación das

disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados Membros que limitan

a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos (DOCE

n.º L 68, de 08.03.97)

Observacións:

Rectificación (DOCE n.º L 216, de 14.08.99).

447

Regulamento (CE) 120/97 do Consello, do 20 de xaneiro, polo que se modifica o

Regulamento CEE 259/93 relativo á vixilancia e control dos residuos no interior, á

entrada e á saída da Comunidade Europea (DOCE n.º L 22, de 24.01.97).

Regulamento (CE) 142/97 da Comisión, do 27 de xaneiro de 1997, relativo á

comunicación de información sobre determinadas substancias existentes segundo o

previsto no Regulamento (CEE) 793/93. (DOCE n.º L 25, de 28.01.97).

Regulamento (CE) 143/97 da Comisión, do 27 de xaneiro de 1997, relativo á terceira

lista de substancias prioritarias previstas no Regulamento (CEE) 793/93 (DOCE n.º L

25, de 28.01.97).

Decisión da Comisión 97/129/CE, do 28 de xaneiro, pola que se establece o sistema

de identificación de materiais de envase de conformidade coa Directiva 94/62/CE,

relativa a envases e residuos de envases (DOCE n.º L 50, de 20.02.97)

Decisión da Comisión 97/138/CE, do 3 de febreiro, pola que se establecen os modelos

relativos ao sistema de bases de datos, de conformidade coa Directiva 94/62/CE,

relativa a envases e residuos de envases (DOCE n.º L 52, de 22.02.97).

Directiva 97/16/CE, do 10 de abril de 1997, pola que se modifica por décimo quinta

vez a Directiva 76/769/CEE, relativa á limitación da comercialización e o uso de

determinadas substancias e preparados perigosos (DOCE n.º L 116, de 06.05.97).

(Corrección de erros DOCE n.º L 268, de 01.10.97).

Decisión da Comisión 27 de maio de 1997, sobre cuestionarios para informes dos

Estados membros relativos á aplicación de determinadas directivas referentes ao sector

de residuos (aplicación da Directiva 91/692). (DOCE n.º L 256, de 19.09.97).

Regulamento (CE) 1237/97, do 27 de xuño, polo que se modifica o Anexo II do

Regulamento (CEE) 2455/92 relativo á exportación e importación de determinados

produtos químicos perigosos (DOCE n.º L 173, de 01.07.97).

Decisión do Consello do 27 de setembro de 1997, pola que se aproba, en nome da

Comunidade, a emenda ao Convenio sobre o control dos movementos

transfronteirizos dos refugallos perigosos e a súa eliminación (Convenio de Basilea),

como se establece na Decisión III/1 da Conferencia das Partes. (DOCE n.º L 272,

04.10.97).

Directiva 97/56/CE, do 20 de outubro, pola que se modifica por décimo sexta vez a

Directiva 76/769/CEE, relativa á aproximación de disposicións legais, regulamentarias e

administrativas dos Estados membros que limitan a comercialización e o uso de

determinadas substancias e preparados perigosos. (DOCE n.º L 333, de 04.12.97).

Directiva 97/73/CE, do 15 de decembro, pola que se inclúe unha substancia activa

(o imazalil) no anexo I da Directiva 91/414/CEE, relativa á comercialización de

produtos fitosanitarios. (DOCE n.º L 353, de 24.12.97).

Observacións:

Trasposta na Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54, de 03.03.00).

Decisión 98/368/CE, da Comisión, do 18 de maio de 1998, pola que se adaptan os

anexos II e III do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello relativo á vixilancia e

control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade

Europea, en virtude do apartado 3 do seu artigo 42 (DOCE n.º L 165, de 10.06.98).

Directiva 98/74/CE, da Comisión, da 1 de outubro de 1998, pola que se modifica a

directiva 93/75/CEE, do Consello, sobre as condicións mínimas esixidas aos buques con

destino aos portos marítimos da Comunidade ou que saian destes e transportes

mercadorías perigosas ou contaminantes (DOCE n.º L 276, de 13.10.98).

Anexo á Directiva 96/49/CE, do Consello, citado na Directiva 96/87/CE, da

Comisión, do 13 de decembro de 1996, para a adaptación ao progreso técnico da

Directiva 96/49/CE, do Consello, sobre a aproximación das lexislacións dos Estados

membros relativas ao transporte de mercadorías perigosas por ferrocarril (DOCE n.º L

294, de 31.10.98).

Regulamento (CE) 2408/98, da Comisión, do 6 de novembro de 1998, polo que se

modifica o anexo V do Regulamento (CE) 259/93, do Consello, relativo á vixilancia e

ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade

Europea (DOCE n.º L 298, de 07.11.98).

Directiva 98/73/CE, da Comisión, do 18 de setembro de 1998, pola que se adapta por

vixésimo cuarta vez, ao progreso técnico a Directiva 67/548/CEE, do consello, relativa

á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas en materia de

clasificación, embalaxe e etiquetaxe das substancias perigosas (DOCE n.º L 305, de

16.11.98).

Observacións:

Trasposta mediante a Orde de 16 de xullo de 1999 (BOE n.º 178, de 27.07.99)

Rectificación desta Directiva (DOCE n.º L 285, de 08.11.99)

Directiva 98/98/CE, da Comisión, do 15 de decembro de 1998, pola que se adapta

por vixésimo quinta vez, ao progreso técnico a Directiva 67/548/CEE, do consello,

relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas en

materia de clasificación, embalaxe e etiquetaxe das substancias perigosas (DOCE n.º L

355, de 30.12.98).

449

Observacións:

Rectificación desta Directiva (DOCE n.º L 293, de 15.11.99).

Corrección mediante Decisión da Comisión do 18 de maio 2000 (DOCE n.º L

136, de 08.06.00).

Decisión 1999/42/CE, da Comisión, do 22 de decembro de 1998, pola que se

confirman medidas notificadas por Austria conforme ao apartado 6 do artigo 6 da

Directiva 94/62/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos envases e

residuos de envases (DOCE n.º L 14, de 19.01.99).


1998, pola que se modifica a Directiva 76/116/CEErelativa á aproximación das

lexislacións dos Estados membros sobre os aboamentos, no referente á

comercialización en Austria, Finlandia e Suecia de aboamentos que conteñen cadmio

(DOCE n.º L 18, de 23.01.99).

Directiva 1999/1/CE da Comisión, do 21 de xaneiro de 1999, pola que se inclúe unha

substancia activa (cresoxim metilo) no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello

relativa á comercialización de produtos fitosanitarios. (DOCE n.º L 21, de 28.01.999).

Decisión da Comisión do 17 de febreiro de 1999, relativa á non inclusión

do DNOC como substancia activa no anexo I da Directiva 91/414/CEE e á retirada das

autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa

(1999/164/CE). (DOCE n.º 54, de 02.03.99).

Decisión 99/177/CE da Comisión, do 8 de febreiro de 1999, pola que se establecen as

condicións para a non aplicación ás caixas de plástico e ás paletas de plástico dos niveis

de concentración de metais pesados fixados na Directiva 94/62/CE relativa aos envases

e residuos de envases [notificada co número C (1999) 246] (DOCE n.º L 56, de

04.03.99).

Comunicación 1999/C 126/01 relativa á Lista de autoridades competentes para os

efectos do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, da 1 de febreiro de 1993, relativo

á vixilancia e ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da

Comunidade Europea (DOCE n.º C 126, de 06.05.99).

Directiva 1999/51/CE da Comisión, do 26 de maio de 1999, pola que se adapta ao

progreso técnico por quinta vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello

relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos

Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e

preparados perigosos (estaño, PCF e cadmio) (DOCE n.º L 142, de 05.06.99).

Decisión 1999/412/CE da Comisión do 3 de xuño de 1999 relativa a un cuestionario

ao que deben responder os Estados membros en cumprimento da obriga en materia de

información imposta polo apartado 2 do artigo 41 do Regulamento (CEE) 259/93 do

Consello da 1 de febreiro, relativo á vixilancia e ao control dos traslados de residuos

no interior, á entrada e á saída da Comunidade Europea. (DOCE n.º L 156, de

23.06.99).

Regulamento (CE) 1420/1999 do Consello, do 29 de abril de 1999, polo que se

establecen normas e procedementos comúns aplicables aos traslados de certos tipos de

residuos a determinados países non membros da OCDE (DOCE n.º L 166, de

01.07.99).

Observacións:

Rectificación do Regulamento (DOCE n.º L 21, de 26.01.00).

Directiva 1999/43/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 25 de maio de 1999,

pola que se modifica por décimo sétima vez a Directiva 76/769/CEE do Consello



preparados perigosos (DOCE n.º L 166, de 01.07.99).

Observacións:

Trasposta mediante a Orde de 6 de xullo de 2000 (BOE n.º 165, de 11.07.00).

Directiva 1999/31/CE do Consello do 26 de abril de 1999 relativa á vertedura de

residuos (DOCE n.º L 182, de 16.07.99).

Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de 1999, polo que se

determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, os procedementos

de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a determinados países

aos que non é aplicable a Decisión C (92) 39 final da OCDE (DOCE n.º L 185, de

17.07.99).

Observacións:

Rectificación ao Regulamento (DOCE n.º L 209, de 07.08.99).

Rectificación ao Regulamento (DOCE n.º L 323, de 15.12.99).

Modificado polo Regulamento (CE) 1552/2000 da Comisión, do 14 de xullo

(DOCE n.º L 176, de 15.07.00).

Comunicación 1999/C 205/05 da Comisión no marco da aplicación da Directiva

94/27/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 30 de xuño de 1994, pola que se

modifica por duodécima vez a Directiva 76/769/CEE relativa á aproximación das

disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados membros que limitan

451

a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos (DOCE

n.º C 205, de 20.07.99).


pola que se modifica a Directiva 67/548/CEE do Consello polo que se refire á

etiquetaxe de certas substancias perigosas en Austria e Suecia (DOCE L n.º 199, de

30.07.99).


sobre a aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos

Estados membros relativas á clasificación, o envasado e a etiquetaxe de preparados

perigosos (DOCE n.º L 200, de 30.07.99).

Directiva 1999/73/CE da Comisión, do 19 de xullo de 1999, pola que se inclúe unha

substancia activa (espiroxamina) no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello

relativa á comercialización de produtos fitosanitarios (DOCE n.º L 206, de 05.08.99)

Observacións:

Rectificación da devandita Directiva (DOCE n.º L 221, de 21.08.99)

Trasposta na Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54, de 03.03.00).

Directiva 1999/77/CE da Comisión, do 26 de xullo de 1999, pola que se adapta ao

progreso técnico por sexta vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello relativa

á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados

membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e

preparados perigosos (amianto) (DOCE n.º L 207, de 06.08.99).

Rectificación ao Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de 1999,

polo que se determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, os

procedementos de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a

determinados países aos que non é aplicable a Decisión C (92) 39 final

da OCDE(DOMINGO L 185 de 17.07.1999) (DOCE n.º L 209, de 07.08.99).

Directiva 1999/80/CE da Comisión, do 28 de xullo de 1999, pola que se inclúe unha

substancia activa (azimsulfurón) no anexo I da Directiva 91/414/CEE relativa á

comercialización de produtos fitosanitarios (DOCE n.º L 210, de 10.08.99).

Observacións:

Trasposta na Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54, de 03.03.00)

Rectificación á Directiva 97/10/CE da Comisión, do 26 de febreiro de 1997, pola que

se adapta ao progreso técnico por terceira vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do

Consello, relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e


determinadas substancias e preparados perigosos (CMR: substancias carcinoxénico,

mutaxénicas e tóxicas para a reprodución) (DOMINGO L 68 de 8.3.1997) (DOCE n.º L

216, de 14.08.99).

Rectificación á Directiva 89/677/CEE do Consello, do 21 de decembro de 1989, pola

que se modifica por oitava vez a Directiva 76/769/CEE relativa á aproximación das

disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados membros que limitan

a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos

(DOMINGO L 398 de 30.12.1989) (DOCE n.º L 250, de 23.09.99).

Rectificación da Directiva 98/73/CE da Comisión, do 18 de setembro de 1998, pola

que se adapta, por vixésima cuarta vez, ao progreso técnico a Directiva

67/548/CEE do Consello relativa á aproximación das disposicións legais,

regulamentarias e administrativas en materia de clasificación, embalaxe e etiquetaxe

das substancias perigosas (DOCE n.º L 285, de 08.11.99)

Recomendación da Comisión de 12 de outubro de 1999, sobre os resultados da

avaliación do risco e sobre a estratexia de limitación do risco para as substancias 2- (2-

butoxietoxi) etanol 2- (2-metoxietoxi) etanol alcanos, C10-13 -, cloro benceno, C10-

13 -alquilderivados (1999/721/CE). (DOCE n.º L 292, de 13.11.99)

Rectificación da Directiva 98/98/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1998, pola

que se adapta, por vixésimo quinta vez, ao progreso técnico a Directiva

67/548/CEE do Consello relativa á aproximación das disposicións legais,

regulamentarias e administrativas en materia de clasificación, embalaxe e etiquetaxe

das substancias perigosas (DOCE n.º L 355, de 30.12.98) (DOCE n.º L 293, de

15.11.99).


adaptan, de conformidade co apartado 1 do artigo 16 e o apartado 3 do artigo 42, os

anexos II, III, IV e V do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello relativo á vixilancia e

ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade

Europea (DOCE n.º L 316, de 10.12.99).


confirman as medidas notificadas polo Países Baixos conforme ao apartado 6 do artigo

6 da Directiva 94/62/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos envases e

residuos de envases (DOCE n.º L 321, de 14.12.99).

Rectificación ao Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de 1999,

polo que se determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, os

procedementos de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a

453

determinados países aos que non é aplicable a Decisión C(92)39 final da OCDE(DOCE

n.º L 323, de 15.12.99)

Rectificación ao Regulamento (CE) 1420/1999 do Consello, do 29 de abril de 1999,

polo que se establecen normas e procedementos comúns aplicables aos traslados de

certos tipos de residuos a determinados países non membros da OCDE (DOMINGO L

166 de 1.7.1999) (DOCE n.º L 21, de 26.01.00).

Regulamento (CE) 334/2000 da Comisión, do 14 de febreiro de 2000, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 1547/1999 no relativo aos traslados dalgúns tipos de

residuos a Malaisia (DOCE n.º L 41, de 15.02.00).

Regulamento (CE) 354/2000 da Comisión, do 16 de febreiro de 2000, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 1547/1999 polo que respecta aos procedementos de

control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns tipos de residuos a China (DOCE

n.º L 45, de 17.02.00).

Decisión 2000/166/CE da Comisión, do 23 de febreiro de 2000, pola que se amplía o

prazo para as autorizacións provisionais da nova substancia quinoxifeno (DOCE L n.º

52, de 25.02.00).

Directiva 2000/10/CE da Comisión, da 1 de marzo de 2000, relativa á inclusión dunha

substancia activa (fluroxipir) no anexo I da Directiva 91/414/CEE relativa á

comercialización de produtos fitosanitarios (DOCE n.º L 57, de 02.03.00).

Observacións:

Trasposta mediante a Orde de 19 de decembro de 2000 (BOE n.º 308, de

25.12.00).

Decisión 2000/180/CE da Comisión, do 23 de febreiro de 2000, pola que se amplía o

prazo das autorizacións provisionais da nova substancia activa

Pseudomonas chlororaphis (DOCE n.º L 57, de 02.03.00).

Directiva 2000/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 17 de abril de 2000,

relativa aos requisitos mínimos aplicables ao exame dos conselleiros de seguridade para

o transporte de mercadorías perigosas por estrada, por ferrocarril ou por vía

navegable (DOCE n.º L 118, de 19.05.00)

Regulamento (CE) 1208/2000 da Comisión do 8 de xuño de 2000, polo que se

modifican, no que respecta ao traslado de certos tipos de residuos a Bulgaria e Nixeria,

o Regulamento (CE) 1420/1999 polo que se establecen normas e procedementos

comúns aplicables aos traslados de certos tipos de residuos a determinados países non

membros da OCDE, e o Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de

1999, polo que se determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello,

os procedementos de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a

determinados países aos que non é aplicable a Decisión C(92)39 final da OCDE (DOCE

n.º L 138, de 09.06.00).

Regulamento (CE) 1552/2000 da Comisión, de 14 de xullo de 2000, que modifica o

Regulamento (CE) 1547/1999 polo que se determinan os procedementos de control

que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a Estonia, Hong Kong, Hungría,

Indonesia, Lituania, San Marino e Thailandia (DOCE n.º L 176, de 15.07.00).

Decisión 2000/532/CE da Comisión, do 3 de maio de 2000, que substitúe á Decisión

94/3/CE pola que se establece unha lista de residuos de conformidade coa letra a) do

artigo 1 da Directiva 75/442/CEE do Consello relativa aos residuos e á 94/904/CE do

Consello pola que se establece unha lista de residuos perigosos en virtude do apartado

4 do artigo 1 da Directiva 91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos

(DOCE n.º L 226, de 06.09.00).

Observacións:

Modificada polas Decisións 2001/118/CE da Comisión, de 16 de xaneiro

(DOCE n.º L 47, de 16.02.01) e 2001/119/CE da Comisión, do 22 de xaneiro de

2001 (DOCE n.º L 47, de 16.02.01).


2000, pola que se modifica a Directiva 94/55/CE do Consello sobre a aproximación

das lexislacións dos Estados membros con respecto ao transporte de mercadorías

perigosas por estrada (DOCE n.º L 279, de 01.11.00).


2000, pola que se modifica a Directiva 96/49/CE do Consello sobre a aproximación

das lexislacións dos Estados membros relativas ao transporte de mercadorías perigosas

por ferrocarril (DOCE n.º L 279, de 01.11.00).

Decisión 2000/738/CE da Comisión, do 17 de novembro de 2000, sobre o

cuestionario para os Estados membros acerca da aplicación da Directiva

1999/31/CE relativa á vertedura de residuos (DOCE n.º L 298, de 25.11.00).


2000, relativa á incineración de residuos (DOCE n.º L 332, de 28.12.00).

Decisión 2001/31/CE da Comisión, do 20 de decembro de 2000, que modifica a

Decisión 2000/159/CE pola que se aproban provisionalmente os plans de eliminación

de residuos de terceiros países de conformidade coa Directiva 96/23/CE do Consello

(DOCE n.º L 8, de 12.01.01).

455

Regulamento (CE) 77/2001 da Comisión, de 5 de xaneiro 2001, polo que se

modifican os anexos do Regulamento (CE) 1547/1999 e do Regulamento (CE)

1420/1999 do Consello no relativo aos traslados de certos tipos de residuos da

Comunidade Europea a Albania, Brasil, Bulgaria, Burundi, Xamaica, Marrocos, Nixeria,

Perú, Romanía, Túnez e Zimbabwe (DOCE n.º L 11, de 16.01.01).

Decisión 2001/68/CE da Comisión, do 16 de xaneiro de 2001, pola que se establecen

dous métodos de medición de referencia en virtude da letra a) do artigo 10 da

Directiva 96/59/CE do Consello relativa á eliminación dos policlorobifenilos e

dos policloroterfenilos(PCB/PCT) (DOCE n.º L 23, de 25.01.01).

Directiva 2001/6/CE da Comisión, do 29 de xaneiro de 2001, pola que se adapta por

terceira vez ao progreso técnico a Directiva 96/49/CE do Consello sobre a

aproximación das lexislacións dos Estados membros relativas ao transporte de

mercadorías perigosas por ferrocarril (DOCE n.º L 30, de 01.02.01).

Directiva 2001/7/CE da Comisión, do 29 de xaneiro de 2001, pola que se adapta por

terceira vez ao progreso técnico a Directiva 94/55/CE do Consello sobre a

aproximación das lexislacións dos Estados membros con respecto ao transporte de

mercadorías perigosas por estrada (DOCE n.º L 30, de 01.02.01).

Decisión 2001/118/CE da Comisión, do 16 de xaneiro de 2001, pola que se modifica a

Decisión 2000/532/CE no que se refire á lista de residuos (DOCE n.º L 47, de

16.02.01).Corrección de erros (DOCE n.º L 112, de 27.04.02).

Decisión 2001/119/CE da Comisión, do 22 de xaneiro de 2001, que modifica a

Decisión 2000/532/CE que substitúe á Decisión 94/3/CEpola que se establece unha

lista de residuos de conformidade coa letra a) do artigo 1 da Directiva 75/442/CEE do

Consello relativa aos residuos e á Decisión 94/904/CE do Consello pola que se

establece unha lista de residuos perigosos en virtude do apartado 4 do artigo 1 da

Directiva 91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos (DOCE n.º L 47, de

16.02.01).


as condicións para a non aplicación aos envases de vidro dos niveis de concentración

de metais pesados establecidos na Directiva 94/62/CE relativa aos envases e residuos

de envases (DOCE n.º L 62, de 02.03.01).

Decisión 2001/487/CE da Comisión, do 18 de xuño de 2001, que modifica a Decisión

2000/159/CE pola que se aproban provisionalmente os plans de eliminación de

residuos de terceiros países de conformidade coa Directiva 96/23/CE do Consello

(DOCE n.º L 176, de 29.06.01).

Decisión 2001/573/CE do Consello, do 23 de xullo de 2001, pola que se modifica a

Decisión 2000/532/CE da Comisión no relativo á lista de residuos (DOCE n.º L 203,

de 28.07.01).

Directiva 2001/58/CE da Comisión, do 27 de xullo de 2001, que modifica por

segunda vez a Directiva 91/155/CEE da Comisión, pola que se definen e fixan as

modalidades do sistema de información específica respecto aos preparados perigosos

en aplicación do artigo 14 da Directiva 1999/45/CE do Parlamento Europeo e do

Consello e respecto ás substancias perigosas en aplicación do artigo 27 da Directiva

67/548/CEE do Consello (fichas de datos de seguridade) (DOCE n.º L 212, de

07.08.01).

Directiva 2001/59/CE da Comisión, do 6 de agosto de 2001, pola que se adapta, por

vixésima oitava vez, ao progreso técnico a Directiva 67/548/CEE do Consello relativa

á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas en materia de

clasificación, embalaxe e etiquetaxe das substancias perigosas (DOCE n.º L 225, de

21.08.01).

Directiva 2001/60/CE da Comisión, do 7 de agosto de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico a Directiva 1999/45/CE do Parlamento Europeo e do Consello, sobre

a aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados

membros relativas á clasificación, o envasado e a etiquetaxe de preparados perigosos

(DOCE n.º L 226, de 22.08.01).

Directiva 2001/90/CE da Comisión, do 26 de outubro de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico por sétima vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello



preparados perigosos (creosota) (DOCE n.º L 283, de 27.10.01).

Directiva 2001/91/CE da Comisión, do 29 de outubro de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico por oitava vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello



preparados perigosos (hexacloroetano) (DOCE n.º L 286, de 30.10.01).

Regulamento (CE) 2243/2001 da Comisión, do 16 de novembro de 2001, polo que se

modifican o Regulamento (CE) 1420/1999 do Consello e o Regulamento (CE)

1547/1999 da Comisión no que respecta aos traslados de certos tipos de residuos a

Camerún, Paraguai e Singapore (DOCE n.º 303, de 20.11.01).

457

Regulamento da Comisión (CE) 2557/2001, do 28 de decembro de 2001, polo que se

modifica o anexo V do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, da 1 de febreiro de

1993, relativo á vixilancia e ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada

e á saída da Comunidade Europea (DOCE n.º L 349, de 31.12.01).

Decisión 2002/151/CE da Comisión, do 19 de febreiro de 2002, sobre os requisitos

mínimos do certificado de destrución expedido conforme ao apartado 3 do artigo 5

da Directiva 2000/53/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos vehículos

ao final da súa vida útil (DOCE n.º L 50, de 21.02.02).

Regulamento (CE) 300/2002 da Comisión, da 1 de febreiro de 2002, polo que se

modifica o anexo II do Regulamento (CEE) 2455/92 do Consello relativo á

exportación e importación de determinados produtos químicos perigosos (DOCE n.º L

52, de 22.02.02).

Directiva 2002/18/CE da Comisión, do 22 de febreiro de 2002, pola que se modifica

o anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello, relativa á comercialización de

produtos fitosanitarios, co fin de incluír nel a substancia activa isoproturón (DOCE n.º

L 55, de 26.02.02).

Directiva 2002/23/CE da Comisión, do 26 de febreiro de 2002, pola que se

modifican os anexos das Directivas 86/362/CEE, 86/363/CEEe 90/642/CEE do

Consello, no relativo á fixación dos límites máximos de residuos de praguicidas en

cereais, en produtos alimenticios de orixe animal e en determinados produtos de orixe

vexetal, incluídas as froitas e hortalizas, respectivamente (DOCE n.º L 64, de

07.03.02).

Afectado por:

Directiva 2002/79/CE da Comisión, do 2 de outubro de 2002, pola que se

modifican os anexos das Directivas 76/895/CEE, 86/362/CEE, 86/363/CEE e

90/642/CEE do Consello, no que respecta á fixación dos límites máximos de

determinados residuos de praguicidas en cereais, produtos alimenticios de orixe

animal e determinados produtos de orixe vexetal, incluídos as froitas e

hortalizas( DOCE n.º L291/1 de 28.10.02)

Directiva 2002/97/CE da Comisión, do 16 de decembro de 2002, pola que se

modifican os anexos das Directivas 86/362/CEE, 86/363/CEE e 90/642/CEE do

Consello, relativas á fixación dos contidos máximos de residuos de praguicidas

(2,4-D, triasulfurón etifensulfurón metilo) sobre e nos cereais, os produtos

alimenticios de orixe animal e determinados produtos de orixe vexetal,

incluídas as froitas e hortalizas (DOCE n.º L343, de 18.12.02).

Decisión 2002/204/CE da Comisión, do 30 de outubro de 2001, sobre o sistema de

despezamento de residuos de automóbil no Países Baixos (DOCE n.º L 68, de

12.03.02).

Directiva 2002/37/CE da Comisión, do 3 de maio de 2002, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír a substancia

activa etofumesato (DOCE n.º L 17, de 04.05.02).


Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias

activas iprovalicarbo, prosulfurón e sulfosulfurón(DOCE n.º L148, de 06.06.02).

Decisión 2002/478/CE da Comisión, do 20 de xuño de 2002, relativa á non inclusión

do acetato de fentina no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á retirada das

autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE

n.º L164, de 22.06.02).

Decisión 2002/479/CE da Comisión, do 20 de xuño de 2002, relativa á non inclusión

do fentin-hidróxido no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á retirada das


n.º L164, de 22.06.02).

Directiva 2002/62/CE da Comisión, do 9 de xullo de 2002, pola que se adapta ao

progreso técnico por novena vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello



preparados perigosos (compostos organoestánicos) (DOCE n.º L183, de 12.07.02).

Observacións:

Trasposta mediante Orde Pre/375/2003, do 24 de febreiro (BOE n.º 48, de

25.02.03).

Directiva 2002/64/CE da Comisión, do 15 de xullo de 2002, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias activas cinidón-

etilo, cihalofop-butilo, famoxadona,florasulam, metalaxilo-M e picolinafeno (DOCE

n.º L189, de 18.07.02).

Regulamento 1490/2002 da Comisión, do 14 de agosto de 2002, polo que se

establecen disposicións adicionais de aplicación da terceira fase do programa de

traballo contemplado no apartado 2 do artigo 8 da Directiva 91/414/CEE do Consello,

459

e polo que se modifica o Regulamento (CE) n.º 451/2000 (DOCE n.º L224, de

21.08.02)

Directiva 2002/61/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de xullo de 2002,

pola que se modifica por décimo novena vez a Directiva 76/769/CEE do Consello, que

limita a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos

(colorantes azoicos) ( DOCE n.º L243, de 11.09.02).


modifica a Decisión 98/676/CE no relativo ao fluazolato(DOCE n.º L243, de

11.09.02).

Recomendación 2002/755/CE da Comisión, do 16 de setembro de 2002, relativa aos

resultados da avaliación do risco e á estratexia de limitación do risco para a

substancia difenil éter, derivadooctabromado (DOCE n.º L249, de 17.09.02).

Regulamento 1774/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello do 3 de outubro

de 2002 polo que se establecen as normas sanitarias aplicables aos subprodutos

animais non destinados ao consumo humano (DOCE n.º L273, de 10.10.02).

Observacións:

Modificado polo Regulamento 808/2003/CE da Comisión, do 12 de maio

(DOCE n.º L117, de 13.05.03). - Afectado polo Regulamento 811/2003/CE da

Comisión, do 12 de maio (DOCE n.º L117, de 13.05.03). - A Decisión

2003/334/CE da Comisión, do 13 de maio, establece medidas transitorias

relativas ao material recollido ao depurar as augas residuais (DOCE n.º L118, de

14.05.03)

Regulamento 2076/2002/CE da Comisión, do 20 de novembro de 2002, polo que se

prolonga o período contemplado no apartado 2 do artigo 8 da Directiva

91/414/CEE do Consello e relativo á non inclusión de determinadas substancias activas

no anexo I da devandita Directiva, así como á retirada de autorizacións de produtos

fitosanitarios que conteñan estas substancias (DOCE n.º L319, de 23.11.02).

Observacións:

Modificado polo Regulamento 1336/2003/CE da Comisión, do 25 de xullo

(DOCE n.º L184, de 23.07.03).

Decisión 2002/949/CE da Comisión, do 4 de decembro de 2002, relativa á

non inclusión da azafenidina no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello

(DOCE n.º L328/23, de 05.12.02).

Directiva 2002/100/CE da Comisión, do 20 de decembro de 2002, pola que se

modifica a Directiva 90/642/CEE do Consello, no que respecta aos contidos máximos

de residuos de azoxistrobina (DOCE n.º L2, de 07.01.03).

Directiva 2003/5/CE da Comisión, do 10 de xaneiro de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír a substancia

activa deltametrina (DOCE n.º L8, de 14.01.03)

Decisión da Comisión, do 10 de xaneiro de 2003, mediante a que se modifica a

Decisión 2000/159/CE, pola que se aproban provisionalmente os plans de

investigación de residuos de terceiros países, de conformidade coa Directiva

96/23/CE do Consello ( DOCE n.º L7, de 11.01.03).

Decisión 2003/33/CE do Consello, do 19 de decembro de 2002, pola que se

establecen os criterios e procedementos de admisión de residuos nos vertedoiros

conforme ao artigo 16 e ao anexo II da Directiva 1999/31/CEE (DOCE n.º L11, de

16.01.03)


2003, sobre restricións á utilización de determinadas substancias perigosas en aparatos

eléctricos e electrónicos (DOCE n.º L37, de 13.02.03).


2003, sobre residuos de aparatos eléctricos e electrónicos (DOCE n.º L37, de 13.02.03)

Directiva 2003/11/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 6 de febreiro de

2003, pola que se modifica por vixésimo cuarta vez a Directiva 76/769/CEE do

Consello relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e


determinadas substancias e preparados perigosos (éter de pentabromodifenilo, éter

de octabromodifenilo) (DOCE n.º L42, de 15.02.03)- Corrección de erros ( DOCE n.º

L170, de 09.07.03).

Decisión 2003/138/CE, da Comisión, do 27 de febreiro de 2003, pola que se

establecen as normas de codificación dos compoñentes e materiais para vehículos en

aplicación da Directiva 2000/53/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos

vehículos ao final da súa vida útil (DOCE n.º L53, de 28.02.03)

Regulamento 304/2003/CE, do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de xaneiro

de 2003, relativo á exportación e importación de produtos químicos perigosos (DOCE

n.º L63, de 06.03.03).

Observacións:

461

Modificado polo Regulamento 1213/2003/CE da Comisión, do 7 de xullo de

2003 (DOCE n.º L169, de 08.07.03)

Decisión 2003/166/CE, da Comisión, do 10 de marzo de 2003, relativa á non

inclusión do paratión-metilo no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á

retirada das autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia

activa (DOCE n.º L67, de 12.03.03).

Decisión 2003/199, do Consello, do 18 de marzo de 2003, relativa á non inclusión

do aldicarb no anexo I da Directiva 91/414/CEE e á retirada das autorizacións dos

produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE n.º L 76, de

22.03.03).

Directiva 2003/23/CE da Comisión, do 25 de marzo de 2003, pola que se modifica a


activas imazamox, oxasulfurón, etoxisulfurón,foramsulfurón, oxadiargilo e ciazofamida

(DOCE n.º L81, de 28.03.03).

Directiva 2003/28/CE da Comisión, do 7 de abril de 2003, pola que se adapta por

cuarta vez ao progreso técnico a Directiva 94/55/CEdo Consello sobre a aproximación

das lexislacións dos Estados membros con respecto ao transporte de mercadorías

perigosas por estrada (DOCE n.º L 90, de 08.04.03).

Directiva 2003/29/CE da Comisión, do 7 de abril de 2003, pola que se adapta por

cuarta vez ao progreso técnico a Directiva 96/49/CEdo Consello sobre a aproximación

das lexislacións dos Estados membros relativas ao transporte de mercadorías perigosas

por ferrocarril (DOCE n.º L90, de 08.04.03).

Directiva 2003/31/CE da Comisión, do 11 de abril de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello, co fin de incluír nela as substancias activas 2,4-DB,

beta-ciflutrina, ciflutrina, iprodiona,linurón, hidrazida maleico e pendimetalina (DOCE

n.º L101, de 23.04.03).

Decisión 2003/308/CE da Comisión, do 2 de maio de 2003, relativa á non inclusión

do metalaxil no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á retirada das


n.º L113, de 07.05.03)

Regulamento 808/2003/CE da Comisión, do 12 de maio de 2003, polo que se

modifica o Regulamento 1774/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello polo

que se establecen as normas sanitarias aplicables aos subprodutos animais non

destinados ao consumo humano (DOCE n.º L117, de 13.05.03)

Regulamento 811/2003/CE da Comisión, do 12 de maio de 2003, polo que se aplican

as disposicións do Regulamento 1774/2002 do Parlamento Europeo e do Consello

relativas á prohibición do reciclado dentro da mesma especie no caso dos peixes, ao

enterramento e a incineración de subprodutos animais e a determinadas medidas

transitorias (DOCE n.º L117, de 13.05.03).

Regulamento 813/2003/CE da Comisión, de 12 de maio de 2003, sobre medidas

transitorias, conforme ao Regulamento 1774/2002, do Parlamento Europeo e do

Consello relativas á recollida, o transporte e a eliminación de antigos alimentos (DOCE

n.º L117, de 13.05.03).

Decisión 2003/334/CE da Comisión, do 13 de maio de 2003, sobre medidas

transitorias, conforme ao Regulamento 1774/2002 do Parlamento Europeo e do

Consello, relativas ao material recollido ao depurar as augas residuais (DOCE n.º L 118,

de 14.05.03).



activas propineb e propizamida (DOCE n.º L124, de 20.05.03).

Decisión 2003/370/CE da Comisión, do 21 de maio de 2003, pola que se permite aos

Estados membros ampliar as autorizacións provisionais concedidas ás novas substancias

activas yodosulfurón-metilo-sodio, indoxacarbo, S-metolacloro, virus

da poliedrosisnuclear de Spodoptera exigua, tepraloxidim e dimetenamida-PÁX.

(DOCE n.º L127/58, de 23.05.03).

Directiva 2003/69/CE da Comisión, do 11 de xullo de 2003, pola que se modifica o

anexo da Directiva 90/642/CEE do Consello no que respecta aos límites máximos de

residuos de clormequat,lambda-cihalotrina, kresoxim-metilo, azoxistrobina e

eterminadosditiocarbamatos ( DOCE n.º L175, de 15.07.03).



activas trifloxistrobina, carfentrazona-

etilo,mesotriona, fenamidona e isoxaflutol (DOCE n.º L177, de 16.07.03).

Directiva 2003/53/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 18 de xuño de

2003, pola que se modifica por vixésimo sexta vez a Directiva 76/769/CEE do

Consello respecto á limitación da comercialización e o uso de determinadas substancias

e preparados perigosos (nonilfenol, etoxilatos de nonilfenol e cemento) (DOCE n.º

L178, de 17.07.03).

463



activas mecoprop, mecoprop-PÁX. e propiconazol(DOCE n.º L184, de 23.07.03).

Regulamento 1336/2003/CE da Comisión, do 25 de xullo de 2003, polo que se

modifica o Regulamento 2076/2002 no que respecta á continuación do emprego das

substancias recollidas no anexo II (DOCE n.º L187, de 26.07.03).

Directiva 2003/79/CE da Comisión, do 13 de agosto de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello para incluír a substancia

activa Coniothyrium minitans (DOCE n.º L205/16, de 14.08.03).


Lei 42/1975, do 19 de novembro, sobre refugallos e residuos sólidos e urbanos.

(BOE n.º 280, de 21.11.75).

Observacións:

Modificado por Real Decreto Lexislativo 1163/1986, do 13 de xuño polo que

se modifica a Lei 42/1975, do 19 de novembro, sobre Residuos e Refugallos

Sólidos e Urbanos (BOE n.º 149, de 23.06.86)

Derrogada pola Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos.

Orde de 30 de novembro de 1976 sobre métodos de análise dos produtos

fitosanitarios e fertilizantes. (BOE n.º 3, de 04.01.77).

Observacións:

As Ordenes ministeriais do 31 de xullo de 1979 (BOE n.º 213, de 05.09.79), 1

de decembro de 1981 (BOE n.º 246, de 14.10.81) e 18 de xullo de 1989

(BOE n.º 176, de 25.07.89) foron modificando a súa regulación, para

adaptalos á lexislación comunitaria.

Os Reais Decretos 1110/1991 (BOE n.º 170, de 17.07.91) e 1163/1991 (BOE n.º

178, de 26.07.91), axustaron a regulación ás sucesivas modificacións.

Real Decreto 2216/1985, do 28 de outubro, polo que se aproba o regulamento sobre

declaración de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias

perigosas. (BOE n.º 284, de 27.11.85).

Observacións:

Ditado sobre a base das normas da CE aplicables por razón da materia,

constituídas b280/1994ásicamente pola Directiva 67/548/CEE e posteriores

modificacións.

Anexos técnicos actualizados mediante Real Decreto 725/1988, do 3 de xuño,

(BOE n.º 164, de 09.07.88) que traspón a adaptación ao progreso técnico na

materia contida na Directiva 86/431/CEE, do 24 de xuño.

Anexos técnicos actualizados novamente por Orde 7 de setembro de 1988

(BOE n.º 220, de 13.09.88), que traspón a Directiva 87/432/CEE, do 3 de

agosto.

Anexos técnicos actualizados novamente por Orde 29 de novembro de 1990

(BOE n.º 290, de 04.12.90), que traspón a Directiva 88/490/CEE, do 22 de

xullo (DOCE n.º L 259, de 19.9.88).

Derrogado polo Real Decreto 363/1995.

Lei 20/1986, do 14 de maio, Básica de Residuos Tóxicos e Perigosos. (BOE n.º 120, de

20.5.86).

Observacións:

Desenvolvida regulamentariamente por Real Decreto 833/1988 do 20 de xullo

polo que se aproba o Regulamento para a execución da Lei 20/1986, Básica de

Residuos Tóxicos e Perigosos. (BOE n.º 182, de 30.7.88).

Derrogada pola Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos.

Real Decreto Lexislativo 1163/1986, do 13 de xuño polo que se modifica a Lei

42/1975, do 19 de novembro, sobre Residuos e Refugallos Sólidos e Urbanos (BOE n.º

149, de 23.06.86).

Real Decreto 833/1988 do 20 de xullo polo que se aproba o Regulamento para a

execución da Lei 20/1986, Básica de Residuos Tóxicos e Perigosos. (BOE n.º 182, de

30.07.88).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 952/1997, do 20 de xuño, (BOE n.º 160, de

05.07.97). Aínda que a Lei 20/1986 está derrogada, este Real Decreto segue

vixente, segundo o disposto na Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos.

Real Decreto 145/1989, do 20 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento

Nacional de Admisión, Manipulación e Almacenamento de Mercadorías Perigosas nos

Portos. (BOE n.º 37, de 13.02.89).

465

Real Decreto 879/1989, do 2 de xuño, polo que se aproba o Regulamento Nacional

para o Transporte de Mercadorías Perigosas por Ferrocarril (TPF) (BOE n.º 170, de

18.07.89).

Observacións:

Por Orde de 31 de xaneiro de 1997 adáptase ás modificacións introducidas no

ámbito internacional (BOE n.º 37, de 12.02.97)

O seu Anexo foi derrogado polo Real Decreto 2225/1998.

Derrogado polo Real Decreto 412/2001, do 20 de abril (BOE n.º 110, de

08.05.00).

Resolución do 24 de xullo de 1989, pola que se dispón a publicación do Acordo do

Consello de Ministros polo que se aproba o Plan Nacional de Residuos Industriais e se

constitúe a Comisión de Seguimento deste. (BOE n.º 179, de 28.07.89).

Orde de 13 de outubro de 1989, sobre Residuos Tóxicos e Perigosos, métodos de

caracterización. (BOE n.º 270, de 10.10.89).

Observacións:

Desenvolve o Real Decreto 833/1988, do 20 de xullo, e traspón os métodos

de caracterización establecidos nas Directiva 84/449/CEE, do 25 de abril de

1984.

Real Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á

comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 278,

de 20.11.89).

Observacións:

Traspón a Directiva 76/769/CEE, de 27 de xullo, así como as directivas que a

amplían e modifican: 79/663/CEE, do 24 de xullo; 82/806/CEE, do 22 de

novembro; 83/264/CEE, do 16 de maio; 83/478/CEE, do 19 de setembro;

85/467/CEE, da 1 de outubro, e 85/610/CEE, do 20 de decembro.

Modificado por Orde Ministerial de 11 de decembro de 1990 (BOEn.º 299, de

14.12.90) que traspón a nova actualización contida na Directiva 89/677/CEE,

do 21 de decembro (DOCE n.º L 398/19, de 30.13.89).

Modificado novamente por Orde Ministerial de 31 de agosto de 1992

(BOE n.º 218, de 10.09.92) que traspón ao ordenamento español as novas

modificacións contidas nas Directivas do Consello 91/173/CEE, do 21 de marzo;

91/338/CEE, do 18 de xuño, e 91/339/CEE do 18 de xullo.

Modificado por Orde de 14 de maio de 1998 (BOE n.º 121, de 21.5.98); Orde

de 15 de xullo de 1998 (BOE n.º 173, de 21.7.98); Orde de 15 de decembro de

1998 (BOE n.º 305, de 22.12.98). Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54,

de 03.03.00). Orde de 24 de marzo de 2000 (BOE n.º 77, de

30.03.00).Orden do 6 de xullo de 2000 (BOE n.º 165, de 11.7.00). Orde de 25

de outubro de 2000 (BOE n.º 258, de 27.10.00).

Real Decreto 74/1992, do 31 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento Nacional

do Transporte de Mercadorías Perigosas porCarretera (TPC). (BOE n.º 46, de

22.02.92).

Observacións:

Anexos A e B modificados por Orde de 7 de febreiro de 1996 (BOEn.º 44, de

20.02.96).

Real Decreto 1088/1992, do 11 de setembro, polo que se establecen novas normas

sobre a limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes

procedentes de instalacións de incineración de residuos municipais. (BOE n.º 255, de

23.10.92).

Observacións:

Traspón as Directivas 89/369/CEE, do 8 de xuño de 1989, sobre prevención

da contaminación atmosférica procedente de novas instalacións de incineración

de residuos municipais (DOCE n.º L 163, de 14.06.89) e 89/429/CEE, do 21 de

xuño de 1989, de redución da contaminación atmosférica procedente de

instalacións existentes de incineración de residuos municipais (DOCE n.º L 203,

de 15.07.89).

Modificado por Real Decreto 1217/97, do 18 de xullo (BOE n.º 189, de

08.08.97).

Real Decreto 1078/1993, do 2 de xullo, sobre clasificación, envasado e etiquetaxe de

preparados perigosos (BOE n.º )

Real Decreto 2071/1993, do 26 de novembro, relativo ás medidas de protección

contra a introdución e difusión no territorio nacional e da Comunidade Económica

Europea de organismos nocivos para os vexetais ou produtos vexetais, así como para a

exportación e tránsito cara a países terceiros. (BOE n.º 300, de 16.12.93).

Observacións: Modificado por:

Real Decreto 55/1995, do 20 de xaneiro. (BOE n.º 34, de 09.02.95).

Orde de 23 de novembro de 1995 (BOE n.º 285, de 29.11.95).

Orde de 21 de febreiro de 1996 (BOE n.º 52, de 29.02.96).

Orde de 2 de maio de 1996 (BOE n.º 112, de 08.05.96).

Orde de 11 de marzo de 1997 (BOE n.º 63, de 14.03.97).

467

Orde de 3 de setembro de 1997. (BOE n.º 215, de 08.09.97).

Orde de 11 de marzo de 1999. (BOE n.º 64, de 16.03.99).

Orde de 31 de maio de 1999 (BOE n.º 133, de 04.06.99).

Orde de 26 de agosto de 1999 (BOE n.º 208, de 31.8.99,

página:[32003] Corrección de erros (BOE n.º 241, de 08.10.99, páxina:

[35931]).

Orde de 17 de novembro de 1999. (BOE n.º 278, de 20.11.99).

Real Decreto 363/1995, de 10 de marzo, polo que se aproba o Regulamento sobre

notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias

perigosas. (BOE n.º 133, de 05.06.95).

Observacións:

Derroga: o Real Decreto 2216/1985; a Orde de 14 de marzo de 1988; o Real

Decreto 725/1988; a Orde de 7 de setembro de 1988; a Orde de 13 de

novembro de 1989; a Orde de 29 de novembro de 1990; a Orde de 9 de

decembro de 1992.

Modifica o Real Decreto 1078/1993, do 2 de xullo de 1993.

Está modificado por: Orde de 13 de setembro de 1995; Orde de 21 de febreiro

de 1997; Orde de 30 de xuño de 1998 (BOE n.º 160, de 06.07.98); Orde de 11

de setembro de 1998 (BOE n.º 223, de 17.09.98); Orde de 16 de xullo de 1999

(BOE n.º 178, de 27.07.99), Orde de 5 de outubro de 2000 (BOE n.º 243, de

10.10.00). Orde de 5 de abril de 2001 (BOE n.º 94, de 19.04.01).

Modificado polo Real Decreto 700/1998, do 24 de abril (BOE n.º 110, de

08.05.98).

Modificado polo Real Decreto 507/2001, do 11 de maio (BOE n.º 114, de 12.

05.01).

Convenio de Basilea sobre control de movementos transfronteirizos dos refugallos

perigosos e a súa eliminación, feito en Basilea o 22 de marzo de 1989 (BOE n.º 227,

de 22.9.94).

Observacións:

Emenda ao anexo I e da adopción dos anexos VIII e IX do Convenio

de Basilea, adoptados en Kuching (Malaisia) o 27 de febreiro de 1998 (BOE n.º

120, de 20.05.99).

Resolución do 28 de abril de 1995, da Secretaría de Estado de Medio e Vivenda, pola

que se dispón a publicación do Acordo do Consello de Ministros do 17 de febreiro de

1995, polo que se aproba o Plan Nacional de Residuos Perigosos. (BOE n.º 114 de

13.05.95).

Real Decreto 45/1996, do 19 de xaneiro, polo que se regulan diversos aspectos

relacionados coas pilas e os acumuladores que conteñan determinadas materias

perigosas. (BOE n.º 48 de 24.02.96).

Observacións:

Traspón a Directiva do Consello 91/157/CEE, do 18 de marzo de 1991. (DOCE

n.º L 78, de 26.03.91)

Modificado o seu anexo I mediante a Orde de 25 de outubro de 2000

(BOE n.º 258, de 27.10.00).

Real Decreto 261/1996, do 16 de febreiro sobre protección das augas contra a

contaminación producida polos nitratos procedentes de fontes agrarias. (BOE n.º 61 de

11.03.96).

Real Decreto 387/1996, da 1 de marzo, polo que se aproba a Directriz Básica de

Planificación de Protección Civil ante o risco de accidentes nos transportes de

mercadorías perigosas por estrada e por ferrocarril. (BOE n.º 71, de 22.03.96).

Real Decreto 404/1996, do 1 de marzo, polo que se desenvolve a Lei 40/1994 do 30

de decembro, de Ordenación do Sistema Eléctrico Nacional, e se modifica o Real

Decreto 1522/1984, do 4 de xullo, polo que se autoriza a constitución da "Empresa

Nacional de Residuos Radioactivos, Sociedade Anónima (ENRESA). (BOE n.º 71 de

22.03.96).

Orde de 24 de setembro de 1996, pola que se introducen modificacións nas

Instrucións técnicas para o Transporte sen Riscos de Mercadorías Perigosas por Vía

Aérea. (BOE n.º 235 de 28.09.96).

Orde de 16 de outubro de 1996, pola que se modifica a Orde de 20 de setembro de

1985, sobre normas de construción, aprobación de tipo, ensaio e inspección de

cisternas para o transporte de mercadorías perigosas. (BOE n.º 267 de 05.11.96).

Resolución do 21 de novembro de 1996, da Dirección Xeral de Ferrocarrís e

Transportes por Estrada, sobre a inspección e control por riscos inherentes ao

transporte de mercadorías perigosas por estrada. (BOE n.º 303, de 17.12.96).

Lei 11/1997, do 24 de abril, de Envases e Residuos de Envases (BOE n.º 99, de

25.04.97).

Observacións:

469

Traspón a Directiva do Parlamento e do Consello 94/62/CE, do 20 de

decembro, relativa aos Envases e Residuos de Envases (DOCE L n.º 365, de

31.12.94)

En materia de identificación de materiais de envase, véxase Decisión da

Comisión 97/129/CE, do 28 de xaneiro. (DOCE L n.º 50, de 20.02.97)

En materia de modelos relativos ao sistema de bases de datos, véxase Decisión

da Comisión 97/62/CE, do 3 de febreiro. (DOCE L n.º 52, de 22.02.97)

Desenvolvida regulamentariamente polo Real Decreto 782/1998, do 30 de

abril (BOE n.º 104, de 01.05.98) e pola Orde de 27 de abril de 1998 do

Ministerio de Medio (BOE n.º 104, de 01.05.98) (Corrección de erros: BOE n.º

120, de 20.5.98).

Modificada pola disposición adicional trixésimo oitava da Lei 66/1997, de 30

de decembro, de medidas fiscais, administrativas e da orde social (BOE n.º 313,

de 31.12.97).

Modificada pola disposición adicional sétima da Lei 10/1998, do 21 de abril,

de residuos (BOE n.º 96, de 22.04.98)

Modificada pola disposición adicional décimo novena da Lei 50/1998, de 30

de decembro, de medidas fiscais, administrativas e da orde social (BOE n.º 313,

de 31.12.97).

Afectada pola Resolución do 30 de setembro de 1998, da Dirección Xeral de

Tributos [aplicación do IVE a operacións dos SIG](BOE n.º 257, de 27.10.98).

Afectada pola Orde de 21 de outubro de 1999 pola que se establecen as

condicións para a non aplicación dos niveis de concentración de metais

pesados ás caixas e paletas de plástico reutilizables que se utilicen nunha cadea

pechada e controlada (BOEn.º 265, de 50.11.99).

Modificada a súa disposición adicional primeira polo artigo 82 da Lei 14/2000

(BOE n.º 313, de 30.12.00, páxinas [46631] [46695] [46696]).

Afectada pola Decisión 2001/171/CE da Comisión, do 19 de febreiro de 2001

(DOCE n.º L 62, de 02.03.01).

Afectada pola Orde de 12 xuño de 2001 (BOE n.º 146, de 19.06.01).

Acordo Europeo sobre Transporte internacional de mercadorías perigosas por estrada

(ADR), feito en Xenebra o 30 de setembro de 1957. Texto Refundido. (BOE n.º 138,

de 10.06.97).

Orde de 2 de xuño de 1997 pola que se aproban as fichas de intervención para a

actualización dos servizos operativos en situación de emerxencia provocadas por

accidentes no transporte de mercadorías perigosas por estrada. (BOE n.º 141, de

13.06.97).

Real Decreto 952/1997, do 20 de xuño, polo que se modifica o Regulamento para a

execución da Lei 20/198686, do 14 de maio, Básica de Residuos Tóxicos e Perigosos,

aprobado mediante Real Decreto 833/1988, do 20 de xullo. (BOE n.º 160, de

05.07.97).

Observacións:

Publícase a lista de residuos perigosos, aprobada mediante Decisión

94/904/CE.

Orde de 27 de xuño de 1997, pola que se actualizan as Instrucións técnicas para o

transporte sen Riscos de Mercadorías Perigosas por Vía Aérea. (BOE n.º 164, de

10.07.97).

Real Decreto 1217/1997, do 18 de xullo, sobre incineración de residuos perigosos e de

modificación do Real Decreto 1088/92, do 11 de setembro, relativo ás instalacións de

incineración de residuos municipais (BOE n.º 189, de 08.08.97). Corrección de erros

(BOE n.º 15, de 17.1.98).

Observacións:


Modifica o Real Decreto 1088/1992, do 11 de setembro.

Real Decreto 1253/1997, do 24 de xuño, sobre condicións mínimas esixidas aos

buques que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes con orixe ou destino

en portos marítimos nacionais (BOE n.º 198, de 19.08.97).

Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos. (BOE n.º 96, de 22.04.98).

Observacións:

Traspón a Directiva 91/156/CEE, do Consello, do 18 de marzo de 1991, pola

que se modifica a Directiva 75/442/CEE, do Consello, do 15 de xullo de 1975.

Derroga: Lei 42/1975, do 19 de novembro, sobre refugallos e residuos sólidos

urbanos; Lei 20/1986, do 14 de maio, básica de residuos tóxicos e perigosos. -

Modifica a Lei 11/1997, do 24 de abril, de envases e residuos de envases.

Relaciónase con:

Real Decreto 2818/1998, do 23 de decembro, sobre produción de enerxía

eléctrica por instalacións abastecidas por recursos ou fontes de enerxía

renovables, residuos e coxeración [artigos 1.c) e 2.1.c) ed)] (BOE n.º 312, de

471

30.12.98), que regula a utilización de residuos urbanos na coxeración de

electricidade. Corrección de erros (BOEn.º 43, de 19.02.99).

Real Decreto 2822/1998, do 23 de decembro, polo que se aproba o

Regulamento Xeral de Vehículos. [Anexo 1, apartados 1 e 2] (BOEn.º 22, de

26.01.99), que fai referencia ás disposicións sobre a emisión de fumes e gases

contaminantes dos vehículos e a normativa sobre vehículos abandonados

contida actualmente na Orde de 14 de febreiro de 1974 (BOE n.º 48, de

25.02.74).

Lei 11/1999, do 21 de abril. O seu artigo segundo engade na letra a), apartado

1 do artigo 71 da Lei sobre Tráfico, Circulación de Vehículos a motor e

Seguridade Vial, aprobada polo Real Decreto lexislativo 339/1990, do 2 de

marzo, establecendo cando un vehículo abandonado poderá ser considerado

residuo sólido urbano).

Modificada polo Real Decreto-lei 4/2001, do 16 de febreiro (BOEn.º 42, de

17.02.01).

Real Decreto 700/1998, do 24 de abril, polo que se modifica o Regulamento sobre


perigosas, aprobado polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 110, de

8.05.98).

Orde de 29 de maio de 1998 do Ministerio de Fomento, pola que se introducen

modificacións nas Instrucións Técnicas para o Transporte sen Riscos de Mercadorías

Perigosas por Vía Aérea. (BOE n.º 141, de 13.06.98).

Real Decreto 1425/1998, do 3 de xullo, polo que se modifica o Real Decreto sobre

clasificación, envasado e etiquetaxe de preparados perigosos, aprobado polo Real

Decreto 1078/1993, do 2 de xullo (BOE n.º 159, de 04.07.98)

Real Decreto 2115/1998, do 2 de outubro, sobre transporte de mercadorías perigosas

por estrada (BOE n.º 248, de 16.10.98) Corrección de erros: (BOE n.º 73, de

26.03.99).

Real Decreto 2225/1998, do 19 de outubro, sobre transporte de mercadorías

perigosas por ferrocarril (BOE n.º 262, de 02.11.98).

Observacións:

Derroga o Anexo do Real Decreto 879/1989.

Derrogado polo Real Decreto 412/2001, do 20 de abril (BOE n.º 110, de

08.05.00).

Resolución de 17 de novembro de 1998 da Dirección Xeral de Calidade e Avaliación

Ambiental do Ministerio de Medio, pola que se publica o Catálogo Europeo de

Residuos (CER) aprobado mediante Decisión 94/3/CE, da Comisión, do 20 de

decembro de 1993 (BOE n.º 7, de 08.01.99)

Emendas de 1996 ao Código Internacional para a Construción e o Equipo de Buques

que Transporten Productos Químicos Peligrosos a Granel (Código CIQ), adoptadas

por Resolución MSC.58 (67), en Londres o 5 de decembro de 1996. (BOE n.º 86, de

10.04.99).

Real Decreto 701/1999, do 30 de abril, polo que se modifica o Real Decreto

1253/1997, do 24 de xullo, sobre condicións mínimas esixidas aos buques que

transporten mercadorías perigosas ou contaminantes con orixe ou destino en portos

marítimos nacionais (BOE n.º 115, de 14.05.99).

Emendas ao Regulamento relativo ao Transporte Internacional de Mercadorías

Perigosas por Ferrocarril (RID) («Boletín Oficial do Estado» do 20 ao 26 de agosto de

1986). Anexo ao Convenio relativo aos Transportes Internacionais por Ferrocarril

(COTIF) (Berna, 9 de maio de 1980, «Boletín Oficial do Estado» do 18 de xaneiro de

1986), adoptadas pola Comisión de expertos, celebrada en Berna do 24 ao 28 de

novembro de 1997 (BOE n.º 298, de 14.12.98) (suplemento). Corrección de erros

(BOE n.º 120, de 20.05.99).

Acordo Europeo sobre Transporte Internacional de Mercadorías Perigosas por Estrada

(ADR), feito en Xenebra o 30 de setembro de 1957. Emendas aos

Anexos A e B (BOE n.º 300, de 16.12.98 -suplemento-). Corrección de erros (BOE n.º

120, de 20.05.99).

Emenda ao anexo I e da adopción dos anexos VIII e IX do Convenio de Basilea sobre

control de movementos transfronteirizos dos refugallos perigosos e a súa eliminación,

feito en Basilea o 22 de marzo de 1989 (publicado no «Boletín Oficial do Estado»

número 227, do 22 de setembro de 1994), adoptados en Kuching (Malaisia) o 27 de

febreiro de 1998 (BOE n.º 120, de 20.05.99).

Código Marítimo Internacional de mercadorías Perigosas (CódigoIMDG), conforme ao

capítulo VII do Convenio Internacional para a Seguridade da Vida Humana no Mar,

1974 (BOE do 16 ao 18 de xuño de 1980). Emenda 29-98 aplicable a partir do 1 de

xaneiro de 1999, adoptada en Londres o 20 de maio de 1998. (BOE n.º 121, de

21.05.99).

Acordo Multilateral 4/98 relativo ao transporte de carbón 1361, que derroga

parcialmente o Regulamento sobre transporte internacional por ferrocarril de

473

mercadorías perigosas (RID) (publicado no "Boletín Oficial do Estado" de 14 de

decembro de 1998 e 20 de maio de 1999) (BOE n.º 178, de 27.07.99, páxina:

[27808])

Orde de 16 de xullo de 1999 pola que se modifican os anexos I e Vdo Regulamento

sobre notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de

substancias perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo

(BOE n.º 178, de 27.07.99).

Observacións:

Traspón a Directiva 98/73/CE (DOCE n.º L 305, de 16.11.98).

Real Decreto 1378/1999, do 27 de agosto, polo que se establecen medidas para a

eliminación e xestión dos policlorobifenilos,policloroterfenilos e aparatos que os

conteñan (PCBs/PCTs) (BOE n.º 206, de 28.08.99.

Observacións:

Traspón a Directiva 96/59/CE, do 16 de setembro.

Derroga a Orde de 14 de abril de 1989.

Orde de 15 de setembro de 1999, pola que se inclúe a substanciakresoxim-metilo no

anexo I do Real Decreto 2163/1994 (BOE n.º 226, de 21.09.99).

Observacións:

Traspón a Directiva 1999/1/CE, do 21 de xaneiro de 1999.

Emendas de 1990 ao Código Internacional para a construción e o equipo de

buques que transporten produtos químicos perigosos a granel (Código CIQ)

(sistema harmonizado de recoñecementos e certificación), adoptadas por

Resolución MSC. 16 (58), aprobadas o 24 de maio de 1990. (BOE n.º 232,

de 28.09.99).

Orde de 21 de setembro de 1999 pola que se aproban as fichas de intervención para a

actuación dos servizos operativos en situacións de emerxencia provocadas por

accidentes no transporte de mercadorías perigosas por estrada (BOE n.º 241, de

08.10.99, páxina: [35929].

Real Decreto 1566/1999, do 8 de outubro, sobre os conselleiros de seguridade para o

transporte de mercadorías perigosas por estrada, por ferrocarril ou por vía navegable

(BOE n.º 251, de 20.10.99.

Observacións:

Traspón a directiva 96/35/CE, do Consello, do 3 de xuño relativa á

designación e cualificación profesional de conselleiros de seguridade para o

transporte por estrada, por ferrocarril ou por vía navegable de mercadorías

perigosas (DOCE n.º L 145, de 19.06.96).

Orde de 21 de outubro de 1999 pola que se establecen as condicións para a non

aplicación dos niveis de concentración de metais pesados establecidos no artigo 13 da

Lei 11/1997, do 24 de abril, de Envases e Residuos de Envases, ás caixas e paletas de

plástico reutilizables que se utilicen nunha cadea pechada e controlada (BOE n.º 265,

de 5.11.99, páxinas: [38762] [38763]).

Observacións:

Afecta á Lei 11/1997 (BOE n.º 99, de 25.04.97)

Resolución do 25 de novembro de 1999, da Dirección Xeral de Calidade e Avaliación

Ambiental, pola que se dispón a publicación do acordo da Conferencia Sectorial de

Medio do 22 de novembro de 1999, polo que se dá conformidade ao Programa

Nacional de Pilas e Baterías Usadas. (BOE n.º 284, de 27.11.99).

Código para a construción e armamento dos buques que transporten produtos

químicos perigosos a granel (Código CGRQ), adoptado o 12 de outubro de 1971 por

Resolución A.212 (VII). (BOEn.º 295, de 10.12.99).

Orde de 23 de decembro de 1999 pola que se actualizan as Instrucións Técnicas para

o transporte sen riscos de mercadorías perigosas por vía aérea (BOE n.º 15, de

18.01.00).

Resolución do 13 de xaneiro de 2000, da Secretaría Xeral de Medio, pola que se

dispón a publicación do Acordo de Consello de Ministros, do 7 de xaneiro de 2000,

polo que se aproba o Plan Nacional de Residuos Urbanos (BOE n.º 28, de 02.02.00).

Orde de 1 de marzo de 2000 pola que se modifica o anexo I do Real Decreto

1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á comercialización e

ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 54, de 03.03.00).

Aplicación provisional do Acordo entre o Reino de España e o Principado de Andorra

sobre traslado e xestión de residuos, feito en Madrid o 27 de xaneiro de 2000

(BOE n.º 61, de 11.03.00).

Observacións:

Entrada en vigor deste Acordo (BOE n.º 178, de 26.07.00, páxina: [26619])

Orde de 24 de marzo de 2000 pola que se modifica o anexo I do Real Decreto



475

Orde de 6 de xullo de 2000 pola que se modifica o anexo I do Real Decreto



Observacións:

Traspón a Directiva 1999/43/CE (DOCE n.º L 166, de 01.07.99).

Entrada en vigor do Acordo entre o Reino de España e o Principado de

Andorra sobre traslado e xestión de residuos, feito en Madrid o 27 de

xaneiro de 2000, cuxa aplicación provisional foi publicada no "Boletín

Oficial do Estado" número 61, de data 11 de marzo de 2000 (BOE n.º 178,

de 26.07.00).

Orde de 5 de outubro de 2000 pola que se modifican os anexos I, III, IV e VI do

Regulamento sobre notificación de substancias novas e clasificación, envasado e

etiquetaxe de substancias perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de

marzo (BOE n.º 243, de 10.10.00).

Orde de 25 de outubro de 2000 pola que se modifican o anexo 1 do Real Decreto

45/1996, do 19 de xaneiro, polo que se regulan diversos aspectos relacionados coas

pilas e os acumuladores que conteñan determinadas materias perigosas, e o anexo I do

Real Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á

comercialización e uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 258, de

27.10.00).

Observacións:



(BOE n.º 313, de 30.12.00.

Observacións:

O seu artigo 82 modifica a disposición adicional primeira da Lei 11/1997,

do 24 de abril, de envases e residuos de envases.

Orde de 11 de xaneiro de 2001 pola que se regula o contido mínimo do informe

anual para o transporte de mercadorías perigosas por estrada, por ferrocarril ou por

vía navegable (BOE n.º 23, de 26.01.01).

Resolución do 9 de abril de 2001, da Secretaría Xeral de Medio, pola que se dispón a

publicación do Acordo de Consello de Ministros, de 6 de abril de 2001, polo que se

aproba o Plan Nacional de Descontaminación e Eliminación

de Policlorobifenilos (PCB), Policloroterfenilos (PCT) e Aparatos que os conteñan

(2001-2010) (BOE n.º 93, de 18.04.01). Corrección de erratas: (BOE n.º 107, de

04.05.01). Corrección de erros: (BOE n.º 111, de 09.05.01).

Orde de 5 de abril de 2001 pola que se modifican os anexos I, IV,V, VI e IX do

Regulamento sobre notificación de substancias novas e clasificación, envasado e

etiquetaxe de substancias perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de

marzo (BOE n.º 94, de 19.04.01.

Real Decreto 412/2001, do 20 de abril, polo que se regulan diversos aspectos

relacionados co transporte de mercadorías perigosas por ferrocarril (BOE n.º 110, de

08.05.01.

Observacións:

Derroga o Real Decreto 2225/1998. do 19 de outubro.

Derroga o Real Decreto 879/1989, do 2 de xuño.

Real Decreto 507/2001, do 11 de maio, polo que se modifica o Regulamento sobre


perigosas, aprobado polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 114, de

12.05.01).

Orde de 12 xuño de 2001 pola que se establecen as condicións para a non aplicación

aos envases de vidro dos niveis de concentración de metais pesados establecidos no

artigo 13 da Lei 11/1997, do 24 de abril, de Envases e Residuos de Envases (BOE n.º

146, de 19.06.01).

Resolución do 8 de outubro de 2001, da Secretaría Xeral de Medio, pola que se

dispón a publicación do Acordo do Consello de Ministros do 5 de outubro de 2001,

polo que se aproba o Plan Nacional de Pneumáticos Fuera de Uso, 2001-2006

(BOE n.º 260, de 30.10.01).

Real Decreto 1481/2001, do 27 de decembro, polo que se regula a eliminación de

residuos mediante depósito en vertedoiro (BOE n.º 25, de 29.01.02).

Orde MAM/304/2002, do 8 de febreiro, pola que se publican as operacións de

valorización e eliminación de residuos e a lista europea de residuos (BOE n.º 43, de

19.02.02). Corrección de erros: (BOE n.º 60, de 12.03.02).

Emendas propostas por Portugal aos anexos A e B do Acordo Europeo sobre

Transporte Internacional de Mercadorías Perigosas por Estrada (ADR), feito en

Xenebra o 30 de setembro de 1957 (BOEn.º 70, de 22,03,02).


(BOE n.º 157, de 02.07.02, páxinas: 23910 a 23927).

477

Orde Pre/2317/2002, do 16 de setembro, pola que se modifican os anexos I, II, III,

IV, V, VI, VII e VIII do Regulamento sobre notificación de substancias novas e

clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias perigosas, aprobada polo Real

Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 229, de 24.09.02)

Real Decreto 1054/2002, do 11 de outubro, polo que se regula o proceso de

avaliación para o rexistro, autorización e comercialización de biocidas (BOE n.º 247,

de 15.10.02).

Observacións:


Orde PRE/2556/2002, do 14 de outubro, pola que se inclúen as substancias activas

denominadas glifosato, tifensulfuron-metilo e o ácido 2,4-Diclorofenoxiacético (2,4-

D), no anexo I do Real Decreto 2163/1994, do 4 de novembro, polo que se implanta

o sistema harmonizado comunitario de autorización para comercializar e utilizar

produtos fitosanitarios (BOE n.º 249, de 17.10.02).

Orde PRE/2666/2002, do 25 de outubro, pola que se modifica o anexo I do Real

Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á

comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 261,

de 31.10.02).

Real Decreto 1323/2002, do 13 de decembro, polo que se modifica o Real Decreto

324/2000, do 3 de marzo, polo que se establecen normas básicas de ordenación das

explotacións porcinas(BOE n.º 299, de 14.12.02)

Observacións:

Modifica o Real Decreto 324/2000, do 3 de marzo.

Real Decreto-Lei 9/2002, do 13 de decembro, polo que se adoptan medidas para

buques tanque que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes (BOE n.º 299,

de 14.12.02).

Orde PRE/3290/2002, de 23 de decembro, pola que se inclúen as substancias activas

denominadas isoproturon, etofumesato,iprovalicarb, prosulfuron, sulfosulfuron, cinido

n-etilo, cihalofop-butilo, famoxadona, florasulam, metalaxil-M e picolinafen no anexo

I do Real Decreto 2163/1994, de 4 de novembro, polo que se implanta o sistema

harmonizado comunitario de autorización para comercializar e utilizar produtos

fitosanitarios (BOE n.º 310, de 27.12.02).

Real Decreto 1383/2002, do 20 de decembro, sobre xestión de vehículos ao final da

súa vida útil (BOE n.º 3, de 03.01.03).

Observacións: incorpora ao dereito interno a Directiva 2000/53/CE.

Real Decreto 99/2003, do 24 de xaneiro, polo que se modifica o Regulamento sobre


perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 30, de

04.02.03).Corrección de erros (BOE n.º 73, de 26.03.03).

Observacións: incorpora parcialmente a Directiva 2001/58, no referente ás substancias

perigosas.

Orde Pre/375/2003, do 24 de febreiro, pola que se modifica o anexo I do Real


comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos

(compostos organoestánnicos) (BOE n.º 48, de 25.02.03).

Observacións: Incorpora ao noso ordenamento xurídico a Directiva 2002/62/CE.

Orde Pre/470/2003, do 28 de febreiro, pola que se modifican os anexos II dos Reais

Decretos 280/1994, do 18 de febreiro, e 569/1990, do 27 de abril, polos que se

establecen os límites máximos de residuos de praguicidas e o seu control en

determinados produtos de orixe vexetal e animal (BOE n.º 56, de 06.03.03).

Orde Pre/730/2003, do 25 de marzo, pola que se modifica o anexo I do Real


comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos, parafinas

cloradas de cadea curta e colorantes azoicos (BOE n.º 79, de 02.04.03).

Orde Pre/1114/2003, do 30 de abril, pola que se modifican os anexos II dos Reais

Decretos 280/1994, do 18 de febreiro, e 569/1990, do 27 de abril, polos que se

establecen os límites máximos de residuos de praguicidas e o seu control en

determinados produtos de orixe vexetal e animal (BOE n.º 111, de 09.05.03).

Orde APA/1145/2003, do 30 de abril, pola que se modifican determinados anexos do

Real Decreto 2071/1993, do 26 de novembro, relativo ás medidas de protección

contra a introdución e difusión no territorio nacional e da Comunidade Económica

Europea de organismos nocivos para os vexetais ou produtos vexetais, así como para a

exportación e tránsito cara a países terceiros (BOE n.º 113, de 12.05.03).

Orde Pre/1447/2003, do 30 de maio, pola que se inclúen as substancias

activas flumioxazina e deltametrina no anexo I do Real Decreto 2163/1994, do 4 de

novembro, polo que se implanta o sistema harmonizado comunitario de autorización

para comercializar e utilizar produtos fitosanitarios (BOE n.º 134, de 05.06.03).

Real Decreto 653/2003, do 30 de maio, sobre incineración de residuos (BOE n.º 142,

de 14.06.03).

Observacións: Incorpora ao ordenamento xurídico interno a Directiva 2000/76/CE.

479

Orde PRE/2277/2003, do 4 de agosto, pola que se modifica o Anexo I do Real


comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos. Arsénico e

colorante azul (BOE n.º 190, de 09.08.03)


Decreto 176/1988, do 23 de xuño, polo que se regula a planificación da xestión dos

residuos sólidos urbanos (DOG n.º 135, de 15.07.88).

Decreto 72/1989, do 27 de abril, polo que se aproba definitivamente o Plan de

Xestión e Tratamento de Residuos Sólidos Urbanos (DOG n.º 98, de 23.05.89).

Lei 10/1997, do 22 de agosto, de residuos sólidos urbanos de Galicia. (DOG n.º 168,

de 02.09.97).

Decreto 460/1997, do 21 de novembro, polo que se establece a normativa para a

xestión dos residuos dos establecementos sanitarios na Comunidade de Galicia.

(DOG n.º 245, de 19.12.97). Corrección de erros (DOG n.º 149, de 04.08.98).

Decreto 154/1998, do 28 de maio, sobre o Catálogo de residuos (DOG n.º 107, de

05.06.98).

Decreto 260/1998, do 10 de setembro, polo que se regula a autorización de xestión

de residuos sólidos urbanos e a inscrición no Rexistro Xeral de Xestores de Residuos

Sólidos Urbanos. (DOG n.º 189, de 29.09.98).

Decreto 263/1998, do 10 de setembro, polo que se regula a autorización e se crea o

Rexistro de Produtores e Xestores de Residuos Perigosos. (DOG n.º 190, de 30.09.98).

Resolución do 28 de outubro de 1998, pola que se adapta o Plan de Xestión de

Residuos Sólidos Urbanos (DOG n.º 225, de 19.11.98)

Resolución do 2 de xuño de 1999 pola que se ordena a publicación do acordo de

Consello da Xunta de Galicia, do 23 de abril de 1999, polo que se aproba

definitivamente como plan sectorial de incidencia supramunicipal o Plan de Xestión de

Residuos Sólidos Urbanos de Galicia. (DOG n.º 106, de 04.06.99).

Orde de 7 de setembro de 1999, pola que se aproba o Código Galego de Boas

Prácticas Agrarias. (DOG n.º 181, de 17.09.99).

Decreto 263/1999, do 30 de setembro, polo que se fixa a concentración límite en

chans afectados por verteduras de residuos de HCH. (DOG n.º 196, de 08.10.99).

Orde de 8 de outubro de 1999 pola que se declaran como chan contaminado os

terreos afectados do polígono de Torreiros, no concello do Porriño (Pontevedra).

(DOG n.º 197, de 11.10.99).

Decreto 277/2000, do 9 de novembro, polo que se designan os órganos autonómicos

competentes en materia de control de riscos inherentes aos accidentes graves nos que

interveñan substancias perigosas. (DOG n.º 229, de 27.11.00).

Resolución do 10 de novembro de 2000 pola que se acorda a publicación da

estratexia galega de xestión de residuos. (DOG n.º 236, de 05.12.00).

Orde de 26 de decembro de 2000 pola que se regula o réxime de autorización como

xestor de residuos das actividades transformadoras de desperdicios de orixe animal e

animais mortos. (DOG n.º 3, de 04.01.01).

Decreto 298/2000, do 7 de decembro, polo que se regula a autorización e

notificación de produtor e xestor de residuos de Galicia e se crea o Rexistro Xeral de

Produtores e Xestores de Residuos de Galicia. (DOG n.º 4, de 05.01.01). Corrección de

erros (DOG n.º 17, de 24.01.01).

Orde de 28 de febreiro de 2001 pola que se regula o destino de determinados

subprodutos animais. (DOG n.º 43, de 01.03.01).

Orde de 11 de maio de 2001 pola que se regula o contido básico dos estudos de

minimización da produción de residuos perigosos que deben presentar os produtores

autorizados de residuos. (DOG n.º 97, de 22.05.01).

Resolución do 6 de xullo de 2001 pola que se acorda a publicación de Xestión de

Residuos Agrarios de Galicia. (DOG n.º 140, de 19.07.01).

Orde de 20 de setembro de 2001 polo que se declaran como chan contaminado os

terreos afectados do polígono de Torneiros, no concello do Porriño (Pontevedra).

(DOG n.º 185, de 24.09.01).

Resolución do 21 de novembro de 2001 pola que se acorda facer público o Plan de

Xestión de Residuos Industriais e Chans Contaminados de Galicia. (DOG n.º 243, de

18.12.01).

Decreto 351/2002, 13 de decembro, polo que se declara a emerxencia das obras,

servizos e subministracións necesarias para facer fronte ao derramo de hidrocarburos

do buque Prestige e se dispón a urxente ocupación dos bens e dereitos para o depósito

dos devanditos residuos. (DOG n.º 248, 24.12.02).

Decreto 352/2002, do 5 de decembro, polo que se regula a produción dos residuos

da construción e demolición. (DOG n.º 250, de 27.12.02).

481

Orde de 4 de febreiro de 2003 pola que se convoca un concurso para o fomento da

recollida de pilas usadas en Galicia. (DOG n.º 34, de 18.02.03).

Decreto 221/2003, do 27 de marzo, polo que se establece un réxime simplificado no

control dos traslados de residuos perigosos producidos por pequenos produtores de

residuos. (DOG n.º 76, de 21.04.03).

11.9.2. Verteduras


REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS CONTINENTAIS E AUGAS MARIÑAS.

Directiva 76/464 do Consello, do 4 de maio, relativa á contaminación causada por

determinadas substancias perigosas vertidas no medio acuático da Comunidade. DOCE

L n.º 129, de 18/05/76.

Directiva 80/68 do Consello, do 17 de decembro de 1979, relativa á protección das

augas subterráneas da contaminación causada por determinadas substancias perigosas.

DOCE L n.º 20, de 26/01/80.

Directiva 82/176 do Consello, do 22 de marzo, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para as verteduras de mercurio do sector da electrólise dos

cloruros alcalinos. DOCE L n.º 81, de 27/03/82.

Directiva 83/513 do Consello, do 26 de setembro, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para as verteduras de cadmio. DOCE L n.º 291, de 24/10/85.

Directiva 84/156 do Consello, do 8 de marzo, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para as verteduras de mercurio dos sectores distintos da

electrólise dos cloruros alcalinos. DOCE L n.º 74, de 17/03/84.

Directiva 84/491 do Consello, do 8 de outubro, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para as verteduras de hexaclorociclohexano. DOCE L n.º 274,

de 17/10/84.

Directiva 86/280 do Consello, do 12 de xuño, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para os residuos de determinadas substancias perigosas

comprendidas na lista I do Anexo da D 76/464. DOCE L n.º 181, de 04/07/86.

corrección de erros no DOCE L n.º 191, de 15/07/86.

Directiva 88/374 do Consello, do 16 de xuño, pola que se modifica o Anexo II da

D86/280. DOCE L n.º 158, 25/06/88.

Directiva 90/415 do Consello, do 27 de xullo, pola que se modifica o Anexo II da D

86/280. DOCE L n.º 219, 14/06/90.

Directiva 91/217 do Consello, do 21 de maio, sobre o tratamento das augas residuais

urbanas. DOCE L n.º 135, 30/05/91.

Directiva 91/676 do Consello, do 8 de decembro, relativa a protección das augas

contra a contaminación producida por nitratos utilizados na agricultura. DOCE L n.º

375, de 31/12/91.


REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS CONTINENTAIS

Orde de 16 de xullo de 1987, pola que se regulan as empresas colaboradoras dos

Organismos de conca en materia de control de verteduras de augas residuais. BOE n.º

185, de 04/08/87.

Orde de 12 de novembro de 1987sobre normas de emisión, obxectivos de calidade e

métodos de medición de referencia relativos a determinadas substancias nocivas ou

perigosas contidas nas verteduras de augas residuais.. BOE n.º 280, de 23/11/87.

corrección de erros en BOE n.º 93, de 18/04/88.

Orde de 13 de marzo de 1989, pola que se inclúe na de 12-11-87, a normativa

aplicable a novas substancias nocivas e perigosas que poidan formar parte de

determinadas verteduras. BOE n.º 67, de 20/03/89.

Orde de 19 de decembro de 1989,por a que se fixan normas para a fixación de certos

supostos valores intermedios e reducidos do coeficiente K, que determina a carga

contaminante do canon de vertedura de augas residuais. BOE n.º 307, de 23/12/89.

483

Orde de 27 de febreiro de 1991, pola que se modifica o Anexo V da do 2 de

novembro de 1987, relativa ás normas de emisión, obxectivos de calidade e métodos

de medición de referencia para verteduras de determinadas substancias perigosas, en

especial as correspondentes ao hexaclorociclohexano. BOE n.º 53, de 02/03/91.

Orde de 28 de xuño de 1991, pola que se amplía o ámbito de aplicación da Orde de

12 de novembro de 1987 a catro substancias nocivas ou perigosas que poidan formar

parte de determinadas verteduras. BOE n.º 162, de 08/07/91.

Orde de 25 de maio de 1992, pola que se modifica a de 12 de novembro de 1987

sobre as normas de emisión, obxectivos de calidade e métodos de medición de

referencia relativos a determinadas substancias nocivas e perigosas contidas nas

verteduras de augas residuais. BOE n129, de 29/05/92.

Real Decreto 484/1995, do 7 de abril, sobre medidas de regularización e control de

verteduras. BOE n.º 95, de 21/04/95. corrección de erros BOE n.º 114, de 13/05/95.

REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS MARIÑAS

Orde de 26 de maio de 1976, sobre prevención da contaminación mariña pro

verteduras dende buques e aeronaves. BOE n.º 134 m de 04/06/76.

Lei 21/77, do 9 de abril, sobre aplicación de sancións en caso de contaminación

mariña, provocada por verteduras dende buques e aeronaves. BOE n.º 80, de

04/04/77.

Real Decreto 258/89, do 19 de marzo, polo que se establece a normativa xeral sobre

verteduras de substancias perigosas dende terra ao mar. BOE n.º 64, de 16/03/89.

Orde de 31 de outubro de 1989, pola que se establecen normas de emisión,

obxectivos de calidade, métodos de referencia e procedementos de control relativos a

determinadas substancias perigosas, contidas en verteduras dende terra ao

mar. BOE n.º 271, de 11/11/89.

Orde do 9 de maio de 1991 pola se modifica o Anexo V da Orde de 31 de outubro de

1989, pola que se establecen normas de emisión, obxectivos de calidade, métodos de

referencia e procedementos de control relativos a determinadas substancias perigosas,

contidas en verteduras dende terra ao mar. BOE n.º 116, de 15/05/91.

Orde de 28 de outubro de 1992, pola que se amplía o ámbito de aplicación da Orde

de 31 de outubro de 1989 a catro substancias nocivas ou perigosas que poidan formar

parte de determinadas verteduras ao mar. BOE n.º 267, de 06/11/92. corrección de

erros en BOE n.º 13, de 13/08/93.

Emenda de 1992 ao anexo do Protocolo 1.978 relativo ao Convenio Internacional

para previr a Contaminación polas Augas de 1973, aprobadas no 33 período de

sesións do Comité de Protección do Medio Mariño, o 30 de outubro de 1992,

mediante Resolución 57 (33), de conformidade co disposto no artigo 16 do Convenio

e VIN do Protocolo. BOE n.º 107, de 05/05/94.


REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS CONTINENTAIS E AUGAS MARIÑAS.


desenvolvemento lexislativo do capítulo IV da Lei 8/93, reguladora da Administración

Hidráulica, relativa ao canon de saneamento. DOG n.º 23, de01/02/96. corrección de

erros, DOG n.º 38, de 22/02/96.


desenvolvemento lexislativo do capítulo IV da Lei 8/93, reguladora da Administración

Hidráulica, relativa ao canon de saneamento. DOG n.º 20, de 01/02/99.

Orde, de 4 outubro 2000. Apróbase a relación de aglomeracións urbanas suxeitas ao

canon de saneamento para usos domésticos, que figura como anexo a esta Orde.

Decreto 265/2000, de 26 outubro. Modifica o Decreto 8/1999, de 21-1-1999

(LG 1999 32), de Regulamento de desenvolvemento do Capítulo IV da Lei 8/1993, de

23-6-1993 (LG 1993 1982), que o crea. Engádese un novo apartado 7 ao artigo 4, e un

novo artigo 13 bis ao vixente texto do Decreto 8/1999, do 21 de xaneiro (LG 1999

32), polo que se aproba o Regulamento de desenvolvemento lexislativo do capítulo

IV da Lei 8/1993 (LG 1993 183), reguladora da Administración Hidráulica de Galicia,

relativo ao canon de saneamento.

Resolución, de 9 outubro 2001, Conversión a euros das tarifas vixentes do canon de

saneamento. DOG, n.º 207 outubro 2001.

485

11.9.3. Emisións

CONTAMINACIÓN ATMOSFÉRICA


Decisión do Consello 82/459/CEE, do 24 de xuño de 1982, pola que se establece un

intercambio recíproco de informacións e de datos procedentes das Redes e das

Estacións illadas que miden a contaminación atmosférica nos Estados Membros (DOCE

n.º L 210, de 19.7.82).

Regulamento (CEE) 3528/86, do 17 de novembro, relativo á protección dos bosques

na Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE n.º L 326, de 21.11.86).

Observacións:

Afectado polos Regulamentos (CEE) 1696/87 e 1697/87, do 10 de xuño, polos

que se establecen determinadas modalidades de aplicación do Regulamento

3528/86 (DOCE n.º L 161, de 22.06.87). [Regulamento 1696/87, á súa vez

modificado por Regulamento 29950/89 (DOCE n.º L 287, de 05.10.89).

Modificado por Regulamento (CEE) 1613/89, do 29 de maio, sobre bosques e

selvicultura (DOCE n.º L165, de 15.06.89).

Complementado por Regulamento (CEE) 1615/89, do 29 de maio, polo que se

crea un sistema europeo de información e comunicación forestal (EFICS).

(DOCE n.º L 165, de 15.06.89).

Modificado por Regulamento (CEE) 2157/92, (DOCE n.º L 217, de 31.07.92).

Afectado por Regulamento (CEE) 926/93, da 1 de abril, polo que se modifica

o Regulamento (CEE)1696/87 (DOCE n.º L 100, de 26.04.93).

Regulamento (CE) 836/94, do 13 de abril, polo que se establecen

determinadas modalidades de aplicación do Regulamento 3528/86 (DOCE n.º

L 97, de 15.05.94).

Regulamento (CE) 1091/94, do 20 de abril, polo que se establecen

determinadas modalidades de aplicación do Regulamento (CEE) 3528/86

(DOCE n.º L 125, de 18.05.94).

Modificado por Regulamento (CE) 307/97, do 17 de febreiro (DOCE n.º L 51,

de 21.02.97).

Regulamento (CE) 1390/97 da Comisión, do 18 de xullo, polo que se modifica

o Regulamento (CE) 1091/94 polo que se establecen determinadas modalidades

de normas para a aplicación do Regulamento (CEE) 3528/86 (DOCE n.º L 190,

de 19.08.97).

Regulamento (CE) 2278/1999 da Comisión, do 21 de outubro de 1999, polo

que se establecen determinadas disposicións de aplicación do Regulamento

(CEE) 3528/86 (DOCE n.º L 279, de 29.10.99).

Regulamento (CEE) 2047/93, da Comisión, do 27 de xullo, polo que se autoriza o

comercio de substancias que destrúen o ozono e produtos que conteñen as devanditas

substancias con países e organizacións que non sexan partes no protocolo de

Montreal, relativo ás substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 185, de

28.07.93).

Decisión da Comisión do 16 de decembro de 1997 sobre a distribución das cantidades

das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na Comunidade en 1998

de conformidade co Regulamento (CE) n.º 3093/94 do Consello relativo ás substancias

que esgotan a capa de ozono. (DOCE n.º L 10, de 16.01.98).

Decisión da Comisión do 25 de febreiro de 1998 sobre un cuestionario destinado á

elaboración dos informes que deben presentar os Estados membros sobre a aplicación

da Directiva 94/67/CE do Consello relativa á incineración de residuos perigosos

(aplicación da Directiva 91/692/CEE do Consello). (DOCE n.º L 67, de 07.03.98).

Decisión da Comisión do 23 de febreiro de 1996, pola que se conceden continxentes

de importación dos clorofluorocarburos totalmente haloxenados, 11, 12, 113, 114 e 115,

outros clorofluorocarburos totalmente haloxenados, halóns, tetyraclorurode carbono,

1,1,1 tricloroetano e hidrobromofluorocarburos durante o período do 1 de xaneiro ao

31 de decembro de 1996, e, por outra parte, pola que se conceden continxentes de

produción e importación do bromuro de metilo dura 31 de decembro de 1996.

(DOCE n.º L 89, de 10.04.96).

Directiva 96/62/CE, do 27 de setembro, sobre avaliación e xestión da calidade do aire

ambiente. (DOCE n.º L 296, do 21.11.1996).

Decisión 97/101/CE, do Consello, do 27 de xaneiro, polo que se establece un

intercambio recíproco de información e datos das redes e estacións illadas de medición

da contaminación atmosférica nos Estados Membros (DOCE n.º L 35, de 05.02.97).

Observacións:

Modificados os seus anexos pola Decisión 2001/752/CE da Comisión, do 17 de

outubro de 2001 (DOCE n.º L 282, de 26.10.01)

487

Regulamento (CE) 307/97, do 17 de febreiro, polo que se modifica o Regulamento

(CE) 3528/86, relativo á protección dos bosques na Comunidade contra a

contaminación atmosférica (DOCE n.º L 51, de 21.02.97).

Rectificación da Directiva 96/69/CE, do 8 de outubro, pola que se modifica a

Directiva 70/220/CEE, relativa á aproximación das lexislacións dos Estados membros

en materia de medidas contra a contaminación atmosférica polas emisións dos

vehículos a motor. (DOCE n.º L 282, de 01.11.96). (DOCE n.º L 83, de 25.03.97).

Directiva 97/20/CE, do 18 de abril, pola que se adapta ao progreso técnico a

Directiva 72/306/CEE, relativa á aproximación das lexislacións dos Estados membros

sobre medidas que deben adoptarse contra as emisións contaminantes procedentes dos

motores diesel destinados á propulsión de vehículos. (DOCE n.º L 125, de 16.05.97).

Decisión 283/97/CE, do 21 de abril, sobre métodos de medición harmonizados para

determinar a concentración en masa de dioxinas e furanos nas emisións atmosféricas

conforme ao apartado 2 do art.º 7 da Directiva 94/67/CE relativa á incineración de

residuos perigosos. (DOCE n.º L 113, de 30.04.97).

Decisión 414/97/CE, do 19 de xuño, sobre a distribución das cantidades das

substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na Comunidade en 1997 de

conformidade co Regulamento (CE) 3093/94, relativo ás substancias que esgotan a

capa de ozono. (DOCE n.º L 175, de 03.07.97).

Regulamento (CE) 1390/97 da Comisión, do 18 de xullo, polo que se modifica o

Regulamento (CE) 1091/94 polo que se establecen determinadas modalidades de

normas para a aplicación do Regulamento (CE) 3528/86 do Consello para a aplicación

dos bosques da Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE n.º L 190, de

19.08.97).

Decisión da Comisión do 16 de decembro de 1997, sobre a distribución das cantidades

de substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na Comunidade en 1998,

de conformidade co Regulamento (CE) 3093/94, do Consello, relativo ás substancias

que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 19, de 16.1.98).

Directiva 97/68/CE, do parlamento Europeo e do Consello, do 16 de decembro de

1997, relativa á aproximación das lexislacións dos Estados membros sobre mediadas

contra a emisión de gases e partículas contaminantes procedentes dos motores de

combustión interna que se instalen nas máquinas móbiles non de estrada (DOCE n.º L

59, de 27.2.98).

Decisión do Consello do 23 de marzo de 1998, relativa á celebración pola

Comunidade europea do protocolo do convenio de 1979, sobre contaminación

atmosférica transfronteiriza a gran distancia relativo a novas reducións das emisións de

xofre (DOCE n.º L 326, de 3.12.98).

Directiva 98/69/CE, do Parlamento Europeo e do Consello, do 13 de outubro de

1998, relativa ás medidas que deben adoptarse contra a contaminación atmosférica

causada polas emisións dos vehículos de motor e pola que se modifica a Directiva

70/220/CEE do Consello (DOCE n.º L 350, de 28.12.98).

Observacións:

Rectificación a esta Directiva (DOCE n.º L 104, de 21.4.99).

Decisión 1999/58/CE, da Comisión, do 11 de xaneiro de 1999, pola que se conceden

cotas de importación dos clorofluorurocarburostotalmente haloxenados 11, 12, 113, 114

e 115, outros clorofluorocarburos totalmente haloxenados, halóns, tetracloruro de

carbono, 1, 1, 1-tricloetano, hidrobromofluorocarburos e bromuro de metilo durante o

período da 1 de xaneiro ao 31 de decembro de 1999, e, por outra parte, pola que se

conceden cotas de comercialización de hidroclorofluorocarburos durante o período da

1 de xaneiro ao 31 de decembro de 1999. (DOCE n.º L 19, de 26.1.99).

Decisión 1999/59/CE, da Comisión, do 11 de xaneiro de 1999, sobre a distribución das

cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na

Comunidade en 1999 de conformidade co Regulamento (CE) 3093/94, do Consello,

relativo ás substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 19, de 26.1.99).

Recomendación 1999/125/CE, da Comisión, do 5 de febreiro de 1999, sobre redución

das emisións de CO2 producidas polos automóbiles (DOCE n.º L 40, de 13.2.99).

Directiva 1999/13/CE, do Consello, do 11 de marzo de 1999, relativa á limitación das

emisións de compostos orgánicos volátiles (COV) debidas ao uso de disolventes

orgánicos en determinadas actividades e instalacións (DOCE n.º L 85, de 29.3.99).

Observacións:

Rectificación a esta Directiva (DOCE n.º L 188, de 21.7.99).

Corrección de erros (DOCE n.º L 165, de 21.06.01)

Decisión 1999/296/CE do Consello, do 26 de abril de 1999, pola que se modifica a

Decisión 93/389/CEE relativa a un mecanismo de seguimento das emisións de CO2 e

doutros gases de efecto invernadoiro na Comunidade (DOCE n.º L 117, de 5.5.99).

Directiva 1999/32/CE do Consello, do 26 de abril de 1999, relativa á redución do

contido de xofre de determinados combustibles líquidos e pola que se modifica a

Directiva 93/12/CEE (DOCE n.º L 121, de 11.5.99).

Observacións:

489

Trasposta mediante o Real Decreto 287/2001, do 16 de marzo (BOE n.º 75,

de 28.03.01).

Directiva 1999/30/CE do Consello, do 22 de abril de 1999, relativa aos valores límite

de dióxido de xofre, dióxido de nitróxeno e óxidos de nitróxeno, partículas e chumbo

no aire ambiente. (DOCE n.º L 163, de 29.6.99).

Observacións:

Modificado o seu Anexo V, mediante a Decisión 2001/744/CE da Comisión,

do 17 de outubro de 2001 (DOCE n.º L 278, de 23.10.01).

Decisión 1999/601/CE da Comisión, da 1 de setembro de 1999, pola que se modifica a

Decisión 1999/551/CE no que respecta á revisión das medidas de protección respecto

da contaminación por dioxinas [notificada co número C (1999) 2880] (DOCE n.º L

232, de 2.9.99).

Directiva 1999/100/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1999, pola que se adapta

ao progreso técnico a Directiva 80/1268/CEE do Consello relativa ás emisións de

dióxido de carbono e ao consumo de combustible dos vehículos de motor (DOCE n.º

L 334, de 28.12.99).


ao progreso técnico a Directiva 70/220/CEE do Consello relativa ás medidas contra a

contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos de motor (DOCE n.º

L 334, de 28.12.99).

Decisión 2000/22/CE da Comisión, do 16 de decembro de 1999, sobre a distribución

das cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na

Comunidade en 2000 de conformidade co Regulamento (CE) 3093/94 do Consello

relativo ás substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 7, de 12.1.00).


conceden cotas de importación dos clorofluorocarburos totalmente haloxenados 11,

12, 113, 114 e 115, outros clorofluorocarburos totalmente haloxenados, halóns,

tetracloruro de carbono, 1,1,1-tricloroetano, hidrobromofluorocarburos e bromuro de

metilo durante o período do 1 de xaneiro ao 31 de decembro de 2000, e, por outra

parte, pola que se conceden cotas de comercialización

de hidroclorofluorocarburos durante o período do 1 de xaneiro ao 31de decembro de

2000 (DOCE n.º L 139, de 10.6.00).


de 2000, sobre as substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 244, de

29.9.00).


setembro de 2000, que modifica o Regulamento (CE) 2037/2000 sobre as substancias

que esgotan a capa de ozono, en canto aos inhaladores dosificadores e as bombas de

infusión (DOCE n.º L 244, de 29.9.00).


setembro de 2000, que modifica o Regulamento (CE) 2037/2000 sobre as substancias

que esgotan a capa de ozono, en canto ao ano de referencia para a asignación de

cotas dehidroclorofluorocarburos (DOCE n.º L 244, de 29.9.00).

Decisión 2000/646/CE do Consello, do 17 de outubro de 2000, sobre a aprobación

da emenda ao Protocolo de Montreal relativo ás substancias que esgotan a capa de

ozono (DOCE n.º L 272, de 25.10.00).

Directiva 2000/69/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 16 de novembro de

2000, sobre os valores límite para o benceno e o monóxido de carbono no aire

ambiente (DOCE n.º L 313, de 13.12.00).


2000, relativa á incineración de residuos (DOCE n.º L 332, de 28.12.00).

Decisión 2001/59/CE da Comisión, do 5 de xaneiro de 2001, pola que se autoriza ao

Reino do Países Baixos a gozar dunha exención temporal que permita o uso de

clorofluorocarburos (CFC) ata o 31 de decembro de 2002 en mecanismos de

liberación de substancias para dispositivos hermeticamente selados destinados a ser

implantados no corpo humano para liberar doses precisas de medicamento de

conformidade co apartado 1 do artigo 4 do Regulamento (CE) 2037/2000 do

Parlamento Europeo e do Consello sobre as substancias que esgotan a capa de ozono

(DOCE n.º L 21, de 23.01.01).


2001, pola que se modifica a Directiva 70/220/CEE do Consello, sobre medidas contra

a contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos de motor (DOCE

n.º L 35, de 06.02.01).

Directiva 2001/27/CE da Comisión, do 10 de abril de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico a Directiva 88/77/CEE do Consello relativa á aproximación das

lexislacións dos Estados membros sobre as medidas que deben adoptarse contra a

emisión de gases e partículas contaminantes procedentes de motores de arranque por

compresión destinados á propulsión de vehículos e a emisión de gases contaminantes

procedentes de motores de arranque por faísca alimentados con gas natural ou gas

491

licuado do petróleo destinados á propulsión de vehículos (DOCE n.º L 107, de

18.04.01).

Observacións:

Corrección de erros da Directiva 2001/27/CE (DOCE n.º L 266, de 06.10.01).

Decisión 2001/333/CE da Comisión, do 13 de febreiro de 2001, sobre a distribución


Comunidade en 2001 de conformidade co Regulamento (CE) 2037/2000 do

Parlamento Europeo e do Consello sobre as substancias que esgotan a capa de ozono

(DOCE n.º L 118, de 27.04.01).

Decisión 2001/379/CE do Consello, do 4 de abril de 2001, relativa á aprobación, en

nome da Comunidade Europea, do Protocolo ao Convenio de 1979 sobre

contaminación atmosférica transfronteiriza a gran distancia en materia de metais

pesados (DOCE n.º 134, de 17.05.01).

Directiva 2001/63/CE da Comisión, do 17 de agosto de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico a Directiva 97/68/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa

á aproximación das lexislacións dos Estados membros sobre medidas contra a emisión

de gases e partículas contaminantes procedentes dos motores de combustión interna

que se instalen nas máquinas móbiles non de estrada (DOCE n.º L 227, de 23.08.01).

Decisión 2001/744/CE da Comisión, do 17 de outubro de 2001, pola que se modifica

o anexo V da Directiva 1999/30/CE do Consello relativa aos valores límite de dióxido

de xofre, dióxido de nitróxeno e óxidos de nitróxeno, partículas e chumbo no aire

ambiente (DOCE n.º L 278, de 23.10.01).

Decisión 2001/752/CE da Comisión, do 17 de outubro de 2001, que modifica os

anexos da Decisión 97/101/CE do Consello pola que se establece un intercambio

recíproco de información e datos das redes e estacións illadas de medición da

contaminación atmosférica nos Estados membros (DOCE n.º L 282, de 26.10.01).

Directiva 2001/80/CE do Parlamento Europeo e do Consello, 23 de outubro de 2001,

sobre limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes

procedentes de grandes instalacións de combustión (DOCE n.º L 309, de 27.11.01).


2001, sobre teitos nacionais de emisión de determinados contaminantes atmosféricos

(DOCE n.º L 309, de 27.11.01).

Decisión 2001/839/CE da Comisión, do 8 de novembro de 2001, establecendo un

cuestionario que debe utilizarse para presentar información anual sobre a avaliación da

calidade do aire ambiente de conformidade coas Directivas 96/62/CE e 1990/30/CE do

Consello (DOCE n.º L 319, de 04.12.01).


2001, pola que se modifica a Directiva 70/220/CEEdo Consello relativa á

aproximación das lexislacións dos Estados membros en materia de medidas contra a

contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos de motor (DOCE n.º

L 16, de 18.01.02).

Directiva 2002/3/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 12 de febreiro de

2002, relativa ao ozono no aire ambiente (DOCE n.º L 67, de 09.03.02).

Decisión 2002/215/CE do Consello, do 4 de marzo de 2002, sobre a aprobación

da Cuarta Enmienda ao Protocolo de Montreal relativo ás substancias que esgotan a

capa de ozono (DOCE n.º L 72, de 14.03.02).

Decisión do Consello, do 25 de abril de 2002, relativa á aprobación, en nome da

Comunidade Europea, do Protocolo de Kyoto de la Convención Marco das Nacións

Unidas sobre o Cambio Climático e ao cumprimento conxunto dos compromisos

contraídos conforme a este (DOCE n.º L 130, de 15.05.02).

Regulamento 804/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 15 de abril de

2002, polo que se modifica o Regulamento (CEE) non 3528/86 do Consello relativo á

protección dos bosques na Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE

n.º L 132, de 17.05.02).




de 03.08.02, páxinas: 28851 a 28856)

Directiva 2002/51/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de xullo de 2002,

sobre a redución do nivel de emisións contaminantes dos vehículos de motor de dous

ou tres rodas, e pola que se modifica a Directiva 97/24/CE (DOCE n.º L252, de

20.09.02)

Recomendación da Comisión, do 15 de xaneiro de 2003, sobre orientacións para

asistir aos Estados membros na elaboración de plans nacionais de redución de emisións

en relación coas disposicións da Directiva 2001/80/CE do Parlamento Europeo e do

Consello sobre limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes

contaminantes procedentes de grandes instalacións de combustión (DOCE n.º L16, de

22.01.03).

493


2002, pola que se modifica a Directiva 97/68/CErelativa á aproximación das

lexislacións dos Estados membros sobre medidas contra a emisión de gases e partículas

contaminantes procedentes dos motores de combustión interna que se instalen nas

máquinas móbiles non de estrada (DOCE n.º L 35, de 11.02.03)


2003, pola que se modifica a Directiva 98/70/CErelativa á calidade da gasolina e o

gasóleo (DOCE n.º L 76, de 22.03.03).

Directiva 2003/27/CE da Comisión, do 3 de abril de 2003, pola que se adapta ao

progreso técnico a Directiva 96/96/CE no que se refire á inspección das emisións de

gases de escape dos vehículos de motor (DOCE n.º L 90, de 08.04.03).

Decisión 2003/316/CE da Comisión, do 28 de marzo de 2003, sobre a distribución


Comunidade en 2003 de conformidade co Regulamento 2037/2000 do Parlamento

Europeo e do Consello, sobre as substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º

115, de 09.05.03).

Decisión 2003/507/CE do Consello, do 13 de xuño de 2003, relativa á adhesión da

Comunidade Europea ao Protocolo do Convenio de 1979 sobre a contaminación

atmosférica transfronteiriza a gran distancia para loitar contra a acidificación, a

eutrofización e o ozono troposférico (DOCE n.º L179, de 17.07.03)

Directiva 2003/76/CE da Comisión, do 11 de agosto de 2003, pola que se modifica a

Directiva 70/220/CEE do Consello relativa ás medidas que deben adoptarse contra a

contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos a motor (DOCE n.º

L206/29, de 15.08.03).


A Lei 38/1972, do 22 de decembro (RCL 1972 2400 e NDL 7074) de Protección do

Ambiente Atmosférico establecido no seu artigo 3. º.1, que os titulares de focos

emisores de contaminantes á atmosfera, calquera que fose a súa natureza, están

obrigados a respectar os niveis de emisión que o goberno estableza previamente con

carácter xeral. En aplicación da lei 38/1972 (RCL 1972 2400), o Decreto 833/1975, do

6 de febreiro (RCL 1975 820, 1157 e ApNDL 1975-85, 2952), establece os niveis de

emisión de contaminantes á atmosfera para as principais actividades industriais

potencialmente contaminadoras da atmosfera.

Orde de 18 de outubro de 1976 sobre prevención e corrección da contaminación

atmosférica de orixe industrial.

Real Decreto 547/1979, do 20 de febreiro, sobre modificación do Anexo IV do

Decreto 833/197, do 6 de febreiro, polo que se desenvolve a Lei 38/1972 de

protección do ambiente atmosférico.

Convenio de 13 novembro 1979, ratificado por Instrumento de 7 xuño 1982.

Contaminación Atmosférica Transfronteiriza a gran distancia. BOE, 10 de marzo

1983, núm. 59.

Real Decreto 2512/1978, de 14 outubro. Beneficios para a posta en práctica de

medidas correctoras contra a contaminación atmosférica. BOE, 28 outubro 1978, núm.

258.

Resolución, de 10 xuño 1980. Procedementos para determinar o nivel de inspiración

dos óxidos de nitróxeno. BOE 13 outubro 1980,núm. 246.

Resolución, de 23 novembro 1981. Traballos e prioritarios da Comisión

Interministerial do Medio BOE, 3 decembro 1981, núm. 289.

Orde, de 25 xuño 1984. Instalación de equipos de medida e rexistro en centrais

térmicas. BOE, 4 xullo 1984, núm. 159.

Protocolo de 28 setembro 1984, ao que se adheriu España por Instrumento de 17

xullo 1987. Do Convenio de 1979 sobre a contaminación transfronteiriza a gran

distancia, relativo ao financiamento a longo prazo do programa concertado de

seguimento continuo e avaliación do transporte a gran distancia dos contaminantes

atmosféricos en Europa (EMEP) BOE 18 febreiro 1988, núm.

Real Decreto 1613/1985, de 1 agosto. Contaminación atmosférica por dióxido de

xofre e partículas en suspensión: normas de calidade do ambiente. BOE, 12 setembro

1985, núm. 219.

Protocolo de 31 outubro 1988, ratificado por Instrumento de 26 novembro 1990. Ao

Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 1975-85, 2963) sobre a contaminación

transfronteiriza a gran distancia, relativo á loita contra as emisións de óxido de

nitróxeno ou os seus fluxos transfronteirizos. BOE, 13 marzo 1991, núm. 62.

Real Decreto 646/1991, de 22 abril. Normas sobre limitación das emisións á atmosfera

de determinados axentes contaminantes procedentes de grandes instalacións de

combustión BOE, 25 abril 1991, núm. 99.

495

Protocolo de 18 novembro 1991, ratificado por Instrumento de 25 xaneiro 1994. Ao

Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 2963), sobre a contaminación

transfronteiriza a longa distancia, relativo á loita contra as emisións de compostos

orgánicos volátiles ou os seus fluxos transfronteirizos. BOE, 19 setembro 1997, núm.

225.

Real Decreto 1088/1992, de 11 setembro. Normas sobre limitación de emisións á

atmosfera de determinados axentes contaminantes procedentes de instalacións de

incineración de residuos municipais.BOE, 30 setembro 1992, núm. 235.

Protocolo de 14 xuño 1994, ratificado por Instrumento de 23 xullo 1994. Protocolo

ao Convenio de 1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 2963), sobre a contaminación

transfronteiriza a longa distancia, relativo a reducións adicionais das emisións de xofre,

feito en Oslo o 14 de xuño de 1994. BOE, 24 xuño 1998, núm. 150.

Real Decreto 1494/1995, de 8 setembro. Establece un sistema de vixilancia e de

intercambio de información entre as Administracións públicas en relación coa

contaminación atmosférica causada polo ozono. BOE, 26 setembro 1995, núm. 230.

Anuncio, de 12 setembro 1995. Modificacións ao anexo técnico, partes I e II, ao

Protocolo 31-10-1988 (RCL 1991 663) ao Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e

ApNDL 2963) sobre a Contaminación Atmosférica Transfronteiriza a Gran Distancia de

1979, relativo á loita contra as emisións de óxidos de nitróxeno ou os seus fluxos

transfronteirizos, adoptadas polo órgano executivo na 11 Reunión celebrada en

Xenebra do 30 de novembro ao 3 de decembro de 1993 e na 12 Reunión celebrada en

Xenebra do 28 de novembro ao 1 de decembro de 1994. BOE, 23 setembro

1995, núm. 228.

Real Decreto 1800/1995, de 3 novembro. Modifica o Real Decreto 646/1991, de 22-

4-1991 (RCL 1991 1092), polo que se establecen normas sobre limitación das emisións á

atmosfera de determinados axentes contaminantes procedentes de grandes instalacións

de combustión, e fixa as condicións para o control dos límites de emisión de SO² na

actividade do refino de petróleo. BOE 8 decembro 1995, núm. 293.

Anuncio, de 9 xaneiro 1996. Texto revisado do anexo técnico ao Protocolo 31-10-

1988 (RCL 1991 663), ao Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 2963), sobre a

Contaminación Atmosférica Transfronteiriza a Gran Distancia de 1979, relativo á loita

contra as emisións de óxido de nitróxeno ou os seus fluxos transfronteirizos.BOE, 27

febreiro 1996, núm. 50.

Real Decreto 1217/1997, de 18 xullo. Establece normas sobre incineración de residuos

perigosos e modifica o Real Decreto 1088/1992, de 11-9-1992 (RCL 1992 2102),

relativo ás instalacións de incineración de residuos municipais. BOE, 8 agosto 1997,

núm.189. Rectificado BOE, 17 xaneiro 1998, núm. 15.

Resolución, de 23 xaneiro 2002. Medio publica a relación de autoridades competentes

e organismos encargados de realizar determinadas actividades e funcións para a

aplicación da Directiva 96/62/CE (LCEur 1996 3739), sobre avaliación e xestión da

calidade do aire ambiente. BOE, 1 febreiro 2002, núm. 28. Rectificado enBOE, 26

marzo 2002, núm. 73.

Lei 16/2002, de 1 xullo. Prevención e control integrados da contaminación. BOE, 2

xullo 2002, núm. 157.

Lei 38/1972, do 22 de decembro de Protección do Ambiente Atmosférico (BOE n.º

309, de 26.12.72).

Decreto 833/1975, do 6 de febreiro que desenvolve a Lei 38/1972 de Protección do

Ambiente Atmosférico (BOE n.º 96, de 22.4.75).

Orde de 18 de outubro de 1976, sobre prevención e corrección da Contaminación

Atmosférica Industrial (BOE n.º 290, de 03.12.76).

Real Decreto 1613/1985, do 1 de agosto polo que se modifica parcialmente o Decreto

833/1975, de 6 de febreiro e establécense novas normas de calidade do aire no

referente a contaminación por dióxido de xofre e partículas. (BOE n.º 219, de 12-

09.85).

Observacións:

Traspón a Directiva 80/779/CEE, do 15 de xullo de 1980, relativa aos valores

límite e aos valores guía de calidade atmosférica para o anhídrido sulfuroso e

as partículas en suspensión. (DOCE n.º L 229/30, de 30.08.80).

Real Decreto 2616/1985, do 9 de outubro, sobre homologación de vehículos

automóbiles de motor, no que se refire á súa emisión de gases contaminantes.

(BOE n.º 13, de 15-01-86) (Corrección de erros en BOE n.º 50, de 27.02.86).

Real Decreto 1154/1986, do 11 de abril, polo que se modifica o Real Decreto

1613/1985, do 1 de agosto, sobre normas de calidade do ambiente: Declaración polo

Goberno de zonas de atmosfera contaminada. (BOE n.º 146, de 14.06.86).

Real Decreto 717/1987, do 27 de maio, sobre contaminación atmosférica por dióxido

de nitróxeno e chumbo: Normas de calidade do ambiente. (BOE n.º 135, de

10.06.87).

Observacións:

Adecúa á nosa lexislación as Directivas Comunitarias: 85/203/CEE, do 7 de

marzo de 1985, e 82/884/CEE, do 3 de decembro de 1982, que conteñen

497

normas de calidade do aire para o dióxido de nitróxeno e o valor límite para o

chumbo contido na atmosfera.

Orde de 22 de marzo de 1990, pola que se modifica a Orde de 10 de agosto de 1976,

respecto ao método de referencia para fume normalizado. (BOE n.º 76, de 29.03.90)

Orde de 3 de setembro de 1990 sobre o cumprimento da Directiva 88/76/CEE sobre

emisións de gases de escape procedentes de vehículos automóbiles. (BOE n.º 213, de

05.09.90).

Real Decreto 646/1991, do 22 de abril, polo que se establecen novas normas sobre

limitación ás emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes

procedentes de grandes instalacións de combustión. (BOE n.º 99, de 25.04.91).

Observacións:

Traspón a directiva 88/609/CEE, do 24 de decembro de 1988, sobre limitación

de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes procedentes de

grandes instalacións de combustión (DOCE n.º L 336, de 07.12.88).

Real Decreto 1088/1992, do 11 de setembro, polo que se establecen novas normas

sobre a limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes

procedentes de instalacións de incineración de residuos municipais. (BOE n.º 255, de

23.10.92).

Observacións:

Traspón as Directivas 89/369/CEE, do 8 de xuño de 1989, sobre prevención da

contaminación atmosférica procedente de novas instalacións de incineración de

residuos municipais (DOCE n.º L 163, de 14.06.89) e 89/429/CEE, do 21 de xuño

de 1989, de redución da contaminación atmosférica procedente de instalacións

existentes de incineración de residuos municipais (DOCE n.º L 203, de 15.07.89).

Modificado por Real Decreto 1217/97, do 18 de xullo (BOE n.º 189, de

08.08.97).

Real Decreto 1321/1992, do 30 de outubro por que se modifica parcialmente o Real

Decreto 1613/1985, da 1 de agosto, e se establecen novas normas de calidade do aire

no referente á contaminación por dióxido de xofre e partículas. (BOE n.º 289, de

02.12.92).

Real Decreto 1494/1995, do 8 de setembro, sobre contaminación atmosférica por

ozono. (BOE n.º 230, de 26.9.95).

Observacións:

Traspón a Directiva 92/72/CEE, do 21 de setembro de 1992, sobre a

contaminación atmosférica por ozono. (DOCE n.º L 297/1, de 13.10.92)

Instrumento de Ratificación do Protocolo do Convenio sobre contaminación

atmosférica transfronteiriza a longa distancia de 1979 relativo á loita contra as

emisións de compostos orgánicos volátiles, ou os seus fluxos transfronteirizos, feito en

Xenebra o 18 de novembro de 1991. (BOE n.º 225, de 19.09.97).

Lei 4/1998, do 3 de marzo, pola que se establece o réxime sancionador previsto no

Regulamento (CE) 3093/1994, do Consello do 15 de decembro, relativo ás substancias

que esgotan a capa de ozono (BOE n.º 54, 4.3.98).

Observacións:

Desenvolve o artigo 19 do Regulamento (CE) 3093/1994

Instrumento de Ratificación do Protocolo do Convenio sobre contaminación

atmosférica transfronteiriza a longa distancia de 1979 relativo reducións adicionais das

emisións de xofre, feito en Oslo o 14 de xuño de 1994. (BOE n.º 150, de 24.6.98).

Resolución do 23 de xaneiro de 2002, da Secretaría Xeral Técnica, pola que se dispón

a publicación da relación de autoridades competentes e organismos encargados de

realizar determinadas actividades e funcións para a aplicación da Directiva

96/62/CE sobre avaliación e xestión da calidade do aire ambiente (BOE n.º 28, de

01.02.02). Corrección de erros (BOE n.º 73, de 26.03.02).

Instrumento de aceptación de España da Emenda ao Protocolo de Montreal relativo

ás substancias que esgotan a capa de Ozono do 16 de setembro de 1987 (publicado no

"Boletín Oficial do Estado" do 17 de marzo de 1989), aprobada pola undécima reunión

das Partes en Beijing o 3 de decembro de 1999 (BOE n.º 70, de 22, 03,02).


(BOE n.º 157, de 02.07.02, páxinas: 23910 a 23927).




de 03.08.02)

Real Decreto 1073/2002, de 18 de outubro, sobre avaliación e xestión da calidade do

aire ambiente en relación co dióxido de xofre, dióxido de nitróxeno, óxidos de

nitróxeno, partículas, chumbo, benceno e monóxido de carbono. (BOE n.º 260, de

30.10.02).

Orde CTE/3216/2002, do 12 de decembro, pola que se ditan normas para o

cumprimento da Decisión 1753/2000/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do

499

22 de xuño de 2000, que establece un plan de seguimento da media das emisións

específicas de CO2 dos turismos novos matriculados. (BOE n.º 302, de 18.12.02).

Real Decreto 1437/2002, do 27 de decembro, polo que se adecúan as cisternas de

gasolina ao Real Decreto 2102/1996, do 20 de setembro, sobre control de emisións de

compostos orgánicos volátiles (C.O.V.) (BOE n.º 20, de 23.01.03).

Real Decreto 117/2003, do 31 de xaneiro, sobre limitación de emisións de compostos

orgánicos volátiles debidas ao uso de disolventes en determinadas actividades (BOE n.º

33, de 07.02.03).Corrección de errata e erro (BOE n.º 79, de 02.04.03).

Observacións: Incorpora ao dereito interno a Directiva 1999/13/CE, do 11 de marzo.

Real Decreto 653/2003, do 30 de maio, sobre incineración de residuos (BOE n.º 142,

de 14.06.03).


Lei 12/1995, de 29 decembro. Imposto sobre a contaminación atmosférica. Creación.

DOMINGO Galicia, 30 decembro 1995, núm. 249. BOE, 9 maio 1996, núm. 113.

Observacións:

Desenvolvido por Decreto 4/96, do 12 de xaneiro, polo que se aproba o

Regulamento do imposto sobre contaminación atmosférica (DOG n.º 19, de

26.01.96).

Decreto 29/2000, de 20 xaneiro. Imposto sobre contaminación atmosférica.

Regulamento. DOMINGO Galicia 18 febreiro 2000, núm. 34. Rectificado en

DOMINGO Galicia 5 abril 2000, núm. 67. DOMINGO Galicia 28 febreiro 2000, núm.

40.

Orde, de 27 novembro 2001. Imposto sobre contaminación atmosférica. Desenvolve

o Decreto 29/2000, de 20-1-2000 (LG 2000 67), de Regulamento, e aproba os

diferentes modelos de declaración e de declaración-liquidación, así como os

documentos de ingreso en euros a utilizar para a xestión de tributos propios e cedidos.

DOMINGO Galicia 17 decembro 2001, núm. 242.

Decreto 29/2000, do 20 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento do imposto

sobre a contaminación atmosférica. (DOGn.º 34, de 18.02.00).

Decreto 320/2002, do 7 de novembro, polo que se aproba o Regulamento que

establece as ordenanzas tipo sobre protección contra a contaminación acústica.

(DOG n.º 230, de 28.11.02).

Lei 8/2002, do 18 de decembro, de protección do ambiente atmosférico de Galicia.

(DOG n.º 252, de 31.12.02). (BOE n.º 18, de 21.01.03).

Real Decreto 1315/2005, do 4 de novembro, polo que se establecen as bases dos

sistemas de seguimento e verificación de emisións de gases de efecto invernadoiro nas

instalacións incluídas no ámbito de aplicación dá Lei 1/2005, do 9 de marzo, pola que

se regula o réxime do comercio de dereitos de emisión de gases de efecto

invernadoiro.

11.9.4. Ruído

CONTAMINACIÓN ACÚSTICA.



ao progreso técnico a Directiva 70/157/CEE do Consello relativa ao nivel sonoro

admisible e o dispositivo de escape dos vehículos de motor (DOCE n.º L 334, de

28.12.99).

Posición común (CE) n.º 25/2001, do 7 de xuño de 2001, aprobada polo Consello de

conformidade co procedemento establecido no artigo 251 do Tratado constitutivo da

Comunidade Europea, con vistas á adopción dunha Directiva do Parlamento Europeo

e do Consello sobre avaliación e xestión do ruído ambiental (DOCE n.º C 297, de

23.10.01).

Observacións:

Directiva 2002/49/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 25 de xuño

de 2002, sobre avaliación e xestión do ruído ambiental (DOCE n.º L189, de

18.07.02).

501


2002, sobre o establecemento de normas e procedementos para a introdución de

restricións operativas relacionadas co ruído nos aeroportos


Real Decreto 212/2002, de 22 febreiro. Regula as emisións sonoras no ámbito debidas

a determinadas máquinas ao aire libre. BOE, 1 marzo 2002, núm. 52.

Real Decreto 873/1987, do 29 de maio, sobre limitación de emisións sonoras das

aeronaves subsónicas. (BOE n.º 158, de 03.07.89)

Observacións:

Traspón a Directiva 80/51/CEE, do 20 de decembro de 1979 (DOCE n.º L

18/26, de 24.01.80), así como a súa modificación mediante Directiva 83/206,

do 21 de abril de 1983 (DOCE n.º L 117, de 04.05.83), sobre limitación de

emisións sonoras de naves subsónicas.

Real Decreto 245/1989, do 27 de febreiro, sobre determinación e limitación da

potencia acústica admisible de determinado material e maquinaria de obra. (BOE n.º

60, de 11.03.89).

Observacións:

Traspón a Directivas 79/113/CEE, modificada por D. 81/105/CEE e adaptada

ao progreso técnico pola Directiva 85/405/CEE. Todas elas, así como as que as

desenvolven, caen dentro do ámbito da Directiva marco 84/532/CEE sobre

disposicións comúns de materiais e equipos para a construción.

Real Decreto 1256/1990, do 11 de outubro, sobre limitación de emisións sonoras dos

avións de reacción subsónicos civís. (BOE n.º 250, de 18.10.90)

Observacións:

Traspón a Directiva 89/629/CEE, do 4 de decembro de 1989 (DOCE n.º L 363,

de 13.12.89).

Real Decreto 213/1992, do 6 de marzo, polo que se regulan as especificacións sobre

ruído na etiquetaxe dos aparatos de uso doméstico. (BOE n.º 64, de 14.03.92)

Observacións:

Traspón a Directiva do Consello 86/594/CEE, do 1 de decembro, referente ao

ruído aéreo emitido polos aparatos domésticos. (DOCE n.º L 344, de 06.12.86).


Lei 7/1997, do 11 de Agosto. Protección contra a contaminación acústica. DOMINGO

Galicia, 20 agosto 1997, núm. 159.

Decreto 150/1999, do 7 Maio. Regulamento de protección contra a contaminación

acústica. DOMINGO Galicia 27 maio 1999, núm. 100.

Lei 7/1997 de Protección contra a Contaminación Acústica (DOG159, 20/8/97)

Regulamento de protección contra a contaminación acústica (Decreto

150/99, DOG 100 de 27/5/99)

Decreto 320/2002: Ordenanzas tipo sobre protección contra a contaminación

acústica

11.10. Lexislación ambiental relativa aos incendios forestais


Regulamento (CE) n.º 1698/2005 do Consello, do 20 de setembro de 2005, relativo á

axuda ao desenvolvemento rural a través do Fondo Europeo Agrícola de

Desenvolvemento Rural (FEADER)


Lei 81/68, de 5 de decembro de incendios forestais e o seu regulamento

Decreto 3769/1972, do 23 de decembro, polo que se aproba o Regulamento da Lei

81/1968, do 5 de decembro, sobre Incendios Forestais.

Lei 2/1985, do 21 de xaneiro, sobre Protección Civil

Real Decreto 1373/1985, da 1 de agosto, sobre medidas provisionais para a actuación

en situacións de emerxencia nos casos de grave risco, catástrofe ou calamidade pública

503

Real Decreto 875/1988, do 29 de xullo, polo que se regula a compensación de gastos

derivados da extinción de incendios forestais.

Real Decreto 407/1992, do 24 de abril, polo que se aproba a Norma Básica de

Protección Civil

Orde de 2 de abril de 1993, pola que se publica o Acordo do Consello de Ministros

que aproba a Directriz Básica de Planificación de Protección Civil de Emerxencia por

Incendios Forestais

Orde de 3 de agosto de 2001 pola que se fixan as indemnizacións que correspondan ás

persoas que sufran accidentes ao colaborar nos traballos de extinción de incendios

forestais.

Corrección de erros da Orde de 3 de agosto de 2001 pola que se fixan as

indemnizacións que correspondan ás persoas que sofren accidentes ao colaborar nos

traballos de extinción de incendios forestais.

Lei 43/2003, do 21 de novembro, de Montes.

Real Decreto-Lei 11/2005, do 22 de xullo, polo que se aproban medidas urxentes en

materia de incendios forestais.

Real Decreto 949/2005, do 29 de xullo, polo que se aproban medidas en relación

coas adoptadas no Real Decreto-lei 11/2005, do 22 de xullo, polo que se aproban

medidas urxentes en materia de incendios forestais

Real Decreto 1123/2005, do 26 de setembro, polo que se declara, para incendios

acaecidos en diversas comunidades autónomas, a aplicación das disposicións contidas

no Real Decreto-lei 11/2005, do 22 de xullo, polo que se aproban medidas urxentes en

materia de incendios forestais

Lei 10/2006, do 28 de abril, pola que se modifica a Lei 43/2003, do 21 de novembro.


Lei 55/1980, do 11 de novembro, de montes veciñais en man común.

Resolución do 13 de xaneiro de 2004 sobre medidas para a prevención de incendios

forestais durante o ano 2004.

Decreto 21/2005, do 20 de xaneiro, Comunidade Autónoma de Galicia, de

prevención de incendios e regulación de aproveitamentos forestais

Resolución 114/2005, do 8 de xullo, da Subsecretaría do Ministerio de Defensa, pola

que se dá publicidade ao Convenio de aplicación para o ano 2005 do Acordo Marco

de Colaboración entre o Ministerio de Defensa e a Xunta de Galicia para o emprego

de recursos militares na prevención de incendios forestais

Orde de 12 de xullo de 2005, da Consellaría de Medio de Galicia, pola que se

declaran as zonas de especial risco de incendios forestais

Real Decreto-Lei 8/2006, do 28 de agosto, polo que se aproban medidas urxentes en

materia de incendios forestais na Comunidade Autónoma de Galicia.

Decreto 105/2006 do 22 de xuño, polo que se regulan medidas relativas á prevención

de incendios forestais, á protección dos asentamentos no medio rural e a regulación de

aproveitamentos e repoboacións forestais.

Decreto 105/2006, do 22 de xuño, polo que se regulan medidas relativas á prevención

de incendios forestais, á protección dos asentamentos no medio rural e á regulación de

aproveitamentos e repoboacións forestais.

Lei 3/2007, do 9 de abril, de prevención e defensa contra os incendios forestais de

Galicia.

Orde do 1 de marzo de 2007 pola que se establecen axudas para a prevención e

defensa contra os incendios forestais en montes veciñais en man común.

Orde do 18 de abril do 2007 pola que se zonifica o territorio con base no risco

espacial de incendio forestal.

505

Anexos

Anexo I. Glosario

Abrasión: É a acción mecánica de rozamento e desgaste que provoca a erosión dun material ou tecido. En xeoloxía, é o desgaste causado a unha rocha pola acción mecánica da auga cargada por partículas.

Alvéolo ou alvéolo: Cavidade xerada nunha superficie rochosa, normalmente vertical, por procesos de meteorización tales como a disolución nas calcarias, ou a disgregación granular nas pedras de gra, granitos ou outras rochas.

Antibiose: Termo oposto ás de simbiose. É unha interacción propia das plantas inferiores, consistente na produción de substancias tóxicas para outras plantas transportadas pola auga.

Atractor estraño: É unha imaxe ou gráfico resultado da representación dalgún concreto sistema caótico. Vén a representar o comportamento a longo prazo do devandito sistema, que sen debuxar claramente unha liña traxectoria, tende, co paso do tempo a aproximarse a ela, coma se esa forma actuase "atraendo" o sistema caótico. Dous procesos caóticos moi diferentes nas súas condicións iniciais, poden converxer ata formas similares pola acción destes atractores estraños.

Autotoxicidade: É un proceso polo cal, unha plantación vella impida, ou dificulta, a xerminación e desenvolvemento das novas plantacións. Xorde pola secreción de substancias tóxicas para a propia especie, que se acumulan ata alcanzar concentracións non tolerables.

BIODEPTH: Proxecto Europeo desenvolvido por 8 países, máis outros 9 países colaboradores, cuxo obxectivo era estudar as condicións de perda de biodiversidade, e a estabilidade dos ecosistemas.

Diáclase: Fractura das rochas que, xeralmente, non implica o desprazamento dos bloques en que se dividen.

Dípteros: Orde de insectos á que pertencen entre outros as moscas e mosquitos, que se caracterizan, porque o seu segundo para de ás se reduciu a unhas estruturas chamadas halterios que xa non colaboran ao desprazamento, senón ao mantemento do equilibrio durante o voo.

507

Dolinas: Son formacións rochosas con aspecto de embude, que xorden da acción erosiva da auga ao correr a través delas, ou pola derruba de covas por debaixo delas, ao final dos procesoskársticos.

Epistemoloxía: Teoría do coñecemento aplicada á produción e validación teorética dos estudos científicos.

Esteiro: Parte máis ancha e profunda da desembocadura dos ríos aos mares abertos ou océanos, naquelas áreas onde as mareas teñen maior amplitude ou oscilación.

Eutrofización: Excesiva acumulación de nutrientes nunha masa de auga. Se ben é certo que esta situación favorece altasproductividades, orixina cambios florísticos e faunísticos significativos.

Exclusión competitiva: Eliminación ou expulsión dunha especie por parte doutra, froito do a competencia por un recurso limitado.

Falsacionismo: Corrente epistemolóxica fundada por Karl Popper. Formula que se unha teoría non é posible refutala, queda corroborada, podendo ser aceptada provisionalmente, pero nunca verificada.

Fitness: termo sinónimo de eficacia biolóxica. Refírese á capacidade dun individuo para deixar descendencia viable entre as próximas xeracións, canto maior sexa esta, maior será o seu fitness.

Funxiforme: Con forma de cogomelo.

Glaciar: Enormes masas de xeo que se orixinan na superficie terrestre por compactación e recristalización da neve, e que flúen lentamente pola acción da gravidade.

Heliófilo: Dise daquelas plantas que necesitan unha gran cantidade de luz para desenvolver as súas funcións vitais.

Himenópteros: Orde de insectos que comprende a formigas abellas ou avespas, entre outros, e que se caracteriza pola delgada unión entre o tórax e o abdome, e por posuír dous pares de ás membranosas.

Lixiviación: Proceso de lavado por filtración ou escorrentía de auga.

Loess: Material xeolóxico sedimentario eólico. Fórmano depósitos de limo orixinados pola deposición de partículas moi finas transportadas polas tormentas de po ao longo de miles de anos.

Materia orgánica alóctona ( M.O.A): É a materia orgánica que procede de achegas alleas ao medio que se estude.

Moreas: Unha morea é unha cordilleira ou manto de till (barro glaciar) depositada preto dun glaciar.

Procesos kársticos: Este proceso está producido pola erosión química por disolución en rochas carbonatadas (calcarias) grazas á acción da auga. O mineral disolto na auga pode volver cristalizar en determinadas circunstancias, aparecendo as estalactitas e as estalagmitas, ou se se estanca nunha cavidade, as xeodas. A circulación subterránea de auga, debido a estes eventos, provoca a aparición de covas, que ao seguir avanzando o proceso de erosión, rematan por derrubarse o seu teito, dando lugar á aparición de dolinas.

Refacción: É o cambio de dirección da luz que se produce cando cambia dun medio a outro por onde circula a distintas velocidades.

Resiliencia: É a capacidade dun medio para sobre poñerse ás condicións adversas e retornar ao seu estado inicial. En ocasións tamén se emprega para referirse á capacidade de absorción dun medio dunha determinada perturbación, antes de que se manifesten cambios como consecuencia da devandita alteración.

509

Retranslocación: A translocación é o proceso polo cal os distintos elementos son absorbidos polas plantas e distribuídos polo seu organismo. A retranslocación refírese á devolución deses elementos ao medio no que eses vexetais se desenvolven.

Ritmo circadiano: Esta expresión refírese ao reloxo biolóxico diario que determina as pautas de comportamento dos seres vivos. É dicir, como afectan as horas de luz e escuridade á realización daactividades propias, como durmir, alimentarse, relacionarse, etc.

Silt: Partículas procedentes da meteorización das rochas de tamaño moi pequeno (0.002 -0.05 mm).

Vexetación climácico: Tipo de formación vexetal que se establece definitivamente nunha determinada rexión ou área, unha vez permítese ao ecosistema evolucionar sen a incidencia de perturbacións.

Xerófitas: Vexetación que crece en chans secos ou áridos e onde a precipitación é escasa.

Anexo II. Convenio europeo da paisaxe

Texto oficial asinado tras a Convención Europea da Paisaxe en Florencia o 20 de outubro de 2000

Preámbulo:

Os Estados Membros do Consello de Europa, signatarios do presente Convenio, Considerando que o obxectivo do Consello de Europa é alcanzar unha unión máis estreita entre os seus membros co fin de salvagardar e promover os ideais e principios que son o seu patrimonio común, e que este obxectivo se persegue en particular mediante a celebración de acordos nos campos económico e social.

Preocupados por alcanzar un desenvolvemento sostible baseado nunha relación equilibrada e harmoniosa entre as necesidades sociais, a economía e o medio.

Tomando nota de que a paisaxe desempeña un papel importante de interese xeral nos campos cultural, ecolóxico, ambiental e social, e que constitúe un recurso favorable para a actividade económica e que a súa protección, xestión e ordenación poden contribuír á creación de emprego.

Conscientes de que a paisaxe contribúe á formación das culturas locais e que é un compoñente fundamental do patrimonio natural e cultural europeo, que contribúe ao benestar dos seres humanos e á consolidación da identidade europea.

Recoñecendo que a paisaxe é un elemento importante da calidade de vida das poboacións en todas as partes: nos medios urbanos e rurais, nas zonas degradadas e de gran calidade, nos espazos de recoñecida beleza excepcional e nos máis cotiáns.

Tomando nota de que a evolución das técnicas de produción agrícola, forestal, industrial e mineira, así como en materia de ordenación rexional e urbanística, transporte,

infraestrutura, turismo e ocio e, a nivel máis xeral, os cambios na economía mundial están a acelerar en moitos casos a transformación das paisaxes.

Desexosos de responder á aspiración xeral de gozar de paisaxes de gran calidade e de participar activamente no desenvolvemento das paisaxes.

Convencidos de que a paisaxe é un elemento clave do benestar individual e social e de que a súa protección, xestión e ordenación implican dereitos e responsabilidades para todos;

Tendo en conta os textos xurídicos existentes a nivel internacional en materia de protección e xestión do patrimonio natural e cultural, de ordenación rexional e espacial, de autonomía local e de cooperación transfronteiriza, en particular, o Convenio relativo á conservación da

511

vida silvestre e do medio natural en Europa (Berna, 19 de setembro de 1979), o Convenio para a salvagarda do patrimonio arquitectónico de Europa (Granada, 3 de outubro de 1985), o Convenio Europeo para a protección do patrimonio arqueolóxico (revisado) (A Valetta, 16 de xaneiro de 1992), o Convenio Marco Europeo sobre cooperación transfronteiriza entre comunidades ou autoridades territoriais (Madrid, 21 de maio de 1980) e os seus protocolos adicionais, a Carta Europea de Autonomía Local (Estrasburgo, 15 de outubro de 1985), o Convenio sobre a diversidade biolóxica (Río de Janeiro, 5 de xuño de 1992), a Convención sobre a protección do patrimonio mundial, cultural e natural (París, 16 de novembro de 1972) e a Convención sobre o acceso á información, a participación do público na toma de decisións e o acceso á xustiza en asuntos ambientais (Aarhus, 25 de xuño de 1998).

Recoñecendo que a calidade e a diversidade das paisaxes europeas constitúen un recurso común e que é importante cooperar para a súa protección, xestión e ordenación.

Desexosos de establecer un novo instrumento consagrado exclusivamente á protección, xestión e ordenación de todas as paisaxes de Europa, conviñeron no seguinte:

CAPITULO I

DISPOSICIÓNS XERAIS

Artigo 1. º

Definicións

Para os efectos do presente Convenio:

a) por «paisaxe» entenderase calquera parte do territorio tal como a percibe a poboación, cuxo carácter sexa o resultado da acción e a interacción de factores naturais e/ou humanos;

b) por «política en materia de paisaxes» entenderase a formulación, por parte das autoridades públicas competentes, dos principios xerais, estratexias e directrices que permitan a adopción de medidas específicas con vistas á protección, xestión e ordenación da paisaxe;

c) por «obxectivo de calidade paisajístíca» entenderase, para unha paisaxe específica, a formulación, por parte das autoridades públicas competentes, das aspiracións das poboacións no que concirne ás características paisaxísticas do seu ámbito;

d) por «protección das paisaxes» entenderanse as accións encamiñadas a conservar e manter os aspectos significativos ou característicos dunha paisaxe, xustificados polo seu valor patrimonial derivado da súa configuración natural e/ou a acción do home;

e) por «xestión das paisaxes» entenderanse as accións encamiñadas, dende unha perspectiva de desenvolvemento sostible, a garantir o mantemento regular dunha paisaxe, co fin de guiar e harmonizar as transformacións inducidas polos procesos sociais, económicos e ambientais;

f) por «ordenación paisaxística» entenderase as accións que presenten un carácter prospectivo particularmente acentuado con vistas a mellorar, restaurar ou crear paisaxes.

Art.º 2. º

Ámbito de aplicación

Con suxeición ás disposicións contidas no artigo 15, o presente Convenio aplicarase a todo o territorio das Partes e abranguerá as áreas naturais, rurais, urbanas e periurbanas. Comprenderá así mesmo as zonas terrestre, marítima e as augas interiores. Refírese tanto ás paisaxes que poidan considerarse excepcionais coma ás paisaxes cotiás ou degradadas.

Art.º 3. º

Obxectivos

O presente Convenio ten por obxectivo promover a protección, xestión e ordenación das paisaxes, así como organizar a cooperación europea nese campo.

CAPITULO II

MEDIDAS NACIONAIS

Art.º 4. º

Repartición das competencias.

Cada Parte aplicará o presente Convenio, en particular os artigos 5 e 6, conforme á súa propia repartición de competencias, de conformidade cos seus principios constitucionais e a súa organización administrativa, e respectando o principio de subsidiariedade, tendo en conta a Carta Europea de Autonomía Local. Sen prexuízo das disposicións do presente Convenio, cada Parte harmonizará a aplicación do presente Convenio coas súas propias políticas.

Art.º 5. º

Medidas xerais

Cada Parte comprométese a:

a) recoñecer xuridicamente as paisaxes como elemento fundamental do ámbito humano, expresión da diversidade do seu patrimonio común cultural e natural e como fundamento da súa identidade;

b) definir e aplicar en materia de paisaxes políticas destinadas á protección, xestión e ordenación da paisaxe mediante a adopción das medidas específicas consideradas no artigo 6;

513

c) establecer procedementos para a participación do público, as autoridades locais e rexionais e outras partes interesadas na formulación e aplicación das políticas en materia de paisaxe mencionadas na anterior letra b);

d) integrar a paisaxe nas políticas de ordenación territorial e urbanística e nas súas políticas en materia cultural, ambiental, agrícola, social e económica, así como en calquera outras políticas que poidan ter un impacto directo ou indirecto sobre a paisaxe.

Art.º 6. º

Medidas específicas.

A. Sensibilización

Cada Parte comprométese a incrementar a sensibilización da sociedade civil, as organizacións privadas e as autoridades públicas respecto do valor das paisaxes, o seu papel e a súa transformación.

B. Formación e educación

Cada Parte comprométese a promover:

a) a formación de especialistas na valoración das paisaxes e intervención nestes;

b) programas pluridisciplinares de formación en política, protección, xestión e ordenación de paisaxes con destino aos profesionais dos sectores privado e público e ás asociacións interesadas;

c) cursos escolares e universitarios que, nas disciplinas correspondentes, aborden os valores relacionados coas paisaxes e as cuestións relativas á súa protección, xestión e ordenación;

C. Identificación e cualificación

Coa participación activa das Partes interesadas, de conformidade co artigo 5.c e con vistas a afondar no coñecemento das súas paisaxes, cada Parte comprométese:

a) i) identificar as súas propias paisaxes en todo o seu territorio;

ii) a analizar as súas características e as forzas e presións que os transforman;

iii) a tomar nota das transformacións;

b) cualificar as paisaxes así definidas, tendo en conta os valores particulares que lles atribúen as Partes e a poboación interesadas;

2. Os procedementos de identificación e cualificación estarán guiados polos intercambios de experiencia e metodoloxía, organizados entre as Partes a nivel europeo conforme ao artigo 8.

D. Obxectivos de calidade paisaxística

Cada Parte comprométese a definir os obxectivos de calidade paisaxística para as paisaxes identificadas e cualificados, logo de consulta ao público, de conformidade co artigo 5.c

E. Aplicación

Para aplicar as políticas en materia de paisaxes, cada Parte comprométese a establecer instrumentos de intervención destinados á protección, xestión e/ou ordenación da paisaxe.

CAPITULO III

COOPERACIÓN EUROPEA

Art.º 7. º

Políticas e programas internacionais

As Partes comprométense a cooperar no estudo da dimensión paisaxística das políticas e programas internacionais e a recomendar, en caso necesario, que se inclúan nestes, consideracións relativas á paisaxe.

Art.º 8. º

Asistencia mutua e intercambio de información

As Partes comprométense a cooperar con vistas a reforzar a efectividade das medidas adoptadas en virtude doutros artigos do presente Convenio, en particular:

a) a prestarse asistencia científica e técnica mutua en materia de paisaxes, mediante a posta en común e o intercambio de experiencias e de resultados dos proxectos de investigación;

b) a promover o intercambio de especialistas en materia de paisaxes, en particular con fins de formación e información;

c) a intercambiar información respecto de todas as cuestións consideradas nas disposicións do presente Convenio.

Art.º 9. º

Paisajes transfronterizos

515

Las Partes se comprometen a favorecer la cooperación transfronteriza a nivel local y regional y, en caso necesario, a elaborar y realizar programas comunes en materia de paisajes.

Art. 10.º

Seguimiento de la aplicación del Convenio

1. Os Comités de Expertos competentes existentes establecidos en virtude do artigo 17 do Estatuto do Consello de Europa serán designados polo Comité de Ministros do Consello de Europa como responsables do seguimento da aplicación do Convenio.

2. Despois de cada reunión dos Comités de Expertos, o Secretario Xeral do Consello de Europa transmitirá ao Comité de Ministros un informe sobre o traballo realizado e sobre o funcionamento do Convenio.

3. Os Comités de Expertos propoñerán ao Comité de Ministros os criterios para a concesión e o regulamento dun Premio da Paisaxe do Consello de Europa.

Art.º 11. º

Premio da Paisaxe do Consello de Europa

1. O Premio da Paisaxe do Consello de Europa é unha distinción que pode outorgarse ás autoridades locais e rexionais e ás súas agrupacións que, como parte da política paisaxística dunha Parte no presente Convenio, adoptasen unha política ou medidas para protexer, xestionar e/ou ordenar a súa paisaxe que resultasen dunha eficacia duradeira e poidan servir de exemplo a outras autoridades territoriais de Europa. Así mesmo poderá outorgarse a devandita distinción a organizacións no que realizasen achegas especialmente notables á protección, xestión ou ordenación da paisaxe.

2. As candidaturas ao Premio da Paisaxe do Consello de Europa serán presentadas polas Partes aos Comités de Expertos mencionados no artigo 10. As autoridades transfronteirizas locais e rexionais e as agrupacións de autoridades interesadas locais e rexionais poderán solicitalo, sempre que xestionen conxuntamente a paisaxe en cuestión.

3. Por proposta dos Comités de Expertos mencionados no artigo 10, o Comité de Ministros establecerá e publicará os criterios de concesión do Premio da Paisaxe do Consello de Europa, adoptará o regulamento correspondente e outorgará o Premio.

4. A finalidade da concesión do Premio da Paisaxe do Consello de Europa é animar os premiados a garantir unha protección, xestión e/ou ordenación sostible das paisaxes de que se trate.

CAPITULO IV

DISPOSICIÓNS FINAIS

Art.º 12. º

Relacións con outros instrumentos

As disposicións do presente Convenio non afectarán ás disposicións máis estritas en materia de protección, xestión e ordenación da paisaxe contidas noutros instrumentos nacionais ou internacionais vinculantes xa existentes ou futuros.

Art.º 13. º

Firma, ratificación e entrada en vigor

1. O presente Convenio estará aberto á firma dos Estados membros do Consello de Europa. Estará suxeito a ratificación, aceptación ou aprobación. Os instrumentos de ratificación, aceptación ou aprobación serán depositados en poder do Secretario Xeral do Consello de Europa.

2. O Convenio entrará en vigor o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data na que dez Estados membros do Consello de Europa expresasen o seu consentimento en quedar vinculado polo Convenio de conformidade coas disposicións do apartado precedente.

3. Respecto de calquera Estado signatario que posteriormente exprese o seu consentimento en quedar vinculado polo Convenio, este entrará en vigor o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de depósito do instrumento de ratificación, aceptación ou aprobación.

Art.º 14. º

Adhesión

Con posterioridade á entrada en vigor do presente Convenio, o Comité de Ministros do Consello de Europa poderá invitar á Comunidade Europea e a calquera Estado europeo que non sexa membro do Consello de Europa a adherirse ao Convenio mediante decisión adoptada coa maioría prevista no artigo 20.d do Estatuto do Consello de Europa e mediante votación unánime dos Estados Partes con dereito a pertencer ao Comité de Ministros.

2. Respecto de calquera Estado que se adhira, ou da Comunidade Europea en caso da súa adhesión, o presente Convenio entrará en vigor o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de depósito do instrumento de adhesión en poder do Secretario Xeral do Consello de Europa.

517

Art.º 15. º

Aplicación territorial

1. No momento da firma ou do depósito do instrumento de ratificación, aceptación, aprobación ou adhesión, calquera Estado ou a Comunidade Europea poderá especificar o territorio ou territorios aos que se aplicará o presente Convenio.

2. Calquera Parte poderá, nunha data posterior, mediante declaración dirixida ao Secretario Xeral do Consello de Europa, facer extensiva a aplicación do presente Convenio a calquera outro territorio especificado na declaración. O Convenio fará efecto respecto do devandito territorio o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de recepción da declaración polo Secretario Xeral.

3. Calquera declaración formulada en virtude dos dous apartados anteriores poderá ser retirada, respecto de calquera territorio mencionado na devandita declaración, mediante notificación dirixida ao Secretario Xeral. A devandita retirada fará efecto o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de recepción da notificación polo Secretario Xeral.

Art.º 16. º

Denuncia

1. Calquera Parte poderá, en calquera momento, denunciar o presente Convenio mediante notificación dirixida ao Secretario Xeral do Consello de Europa.

2. A devandita denuncia fará efecto o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de recepción da notificación polo Secretario Xeral.

Art.º 17. º

Emendas

1. Calquera Parte ou os Comités de Expertos mencionados no artigo 10 poderán propoñer emendas ao presente Convenio.

2. Calquera proposta de emenda se notificará ao Secretario Xeral do Consello de Europa que á súa vez a comunicará aos Estados membros do Consello de Europa, ás demais Partes e a calquera Estado europeo non membro que fose invitado a adherirse ao presente Convenio de conformidade co disposto no artigo 14.

3. Os Comités de Expertos mencionados no artigo 10 examinarán calquera proposta de emenda e presentarán ao Comité de Ministros para a súa aprobación o texto aprobado por unha maioría de tres cuartas partes dos representantes das Partes. Despois da súa aprobación polo Comité de Ministros coa maioría prevista no artigo 20 do Estatuto do Consello de

Europa e coa votación unánime dos Estados Partes con dereito a pertencer ao Comité de Ministros, o texto será remitido ás Partes para a súa aceptación.

4. Calquera emenda entrará en vigor respecto das Partes que a aceptasen o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data en que tres Estados membros do Consello de Europa informasen o Secretario Xeral da súa aceptación. Respecto de calquera Parte que a acepte posteriormente, a devandita emenda entrará en vigor o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data en que a Parte mencionada informase o Secretario Xeral da súa aceptación.

Art.º 18. º

Notificacións

O Secretario Xeral do Consello de Europa notificará os Estados membros do Consello de Europa, a calquera Estado ou á Comunidade Europea que se adherise ao presente Convenio:

a) calquera firma;

b) o depósito de calquera instrumento de ratificación, aceptación, aprobación ou adhesión;

c) calquera data de entrada en vigor do presente Convenio de conformidade cos artigos 13, 14 e 15;

d) calquera declaración formulada en virtude do artigo 15;

e) calquera denuncia formulada en virtude do artigo 16;

f) calquera proposta de emenda, calquera emenda aprobada conforme ao artigo 17 e, a data da súa entrada en vigor;

g) calquera outra acción, notificación, información ou comunicación relativa ao presente Convenio.

En fe do cal, os abaixo asinantes, debidamente autorizados para iso, asinan o presente Convenio.

Feito en Florencia, o 20 de outubro de 2000, en inglés e francés, sendo ambos os dous textos igualmente, auténticos, nun único exemplar que se depositará nos arquivos do Consello de Europa. O Secretario Xeral do Consello de Europa remitirá copias certificadas a cada Estado membro do Consello de Europa e a calquera Estado ou á Comunidade Europea que fosen invitados a adherirse ao presente Convenio. "

519

Anexo III. Política e normativa de paisaxe noutros estados europeos

En Europa existen cinco nos que existen leis específicas sobre a paisaxe en vigor: Alemaña, Suíza, a República Checa, Francia, e a República Eslovaca. Ademais, noutros estados europeos, existen gran cantidade de leis que introducen conceptos sobre a paisaxe, aínda que sexan redactadas para outros aspectos. A continuación, coméntase a lexislación nesta materia nalgúns países europeos onde se optou claramente pola conservación da paisaxe.

1. Normativa alemá

A normativa alemá en materia de paisaxe é moi rigorosa e elaborada. Conta cunha lei marco federal que afronta nun mesmo texto a conservación da natureza e a xestión da paisaxe. Cada un dos dezaseis lands, posúe ademais leis análogas específicas adaptadas ás súas propias características. É o primeiro país da Unión Europea que desenvolveu unha lexislación específica para a protección e conservación da paisaxe.

O goberno federal aprobou en 1976 a Lei Federal de Protección da Natureza e Xestión da Paisaxe (Bundesnaturschutzgesetz; verSchmidt 1987), que foi reformada en 1987 e modificada por última vez en 1993. Esta Lei introduce o concepto de ordenación da paisaxe en Alemaña, que se presenta como unha ferramenta indispensable para a xestión e preservación da paisaxe.

O goberno federal aprobou en 1976 a Lei Federal de Protección da Natureza e Xestión da Paisaxe (Bundesnaturschutzgesetz; verSchmidt 1987), que foi reformada en 1987 e modificada por última vez en 1993. Esta Lei introduce o concepto de ordenación da paisaxe en Alemaña, que se presenta como unha ferramenta indispensable para a xestión e preservación da paisaxe. A partir desta Lei, cada lands desenvolve a súa propia lexislación.

Esta Lei Federal de Protección da Natureza e Xestión da Paisaxe describe os seus obxectivos xerais, centrados na protección de elementos bióticos e abióticos da paisaxe, buscando salvagardar a capacidade e características dos ecosistemas, necesitándose para iso a correcta xestión de recursos naturais como o chan, as augas, o clima, as especies animais e vexetais, así como os seus procesos físicos, químicos e biolóxicos.

Posteriormente desenvolve as metodoloxías e consideracións a ter en conta para lograr os obxectivos definidos.

2. Normativa suíza

O 1 de Xullo de 1966 aprobouse en Suíza a Lei Federal sobre a Protección da Natureza e a Paisaxe (Loi Fédérale du 1er juillet 1966 sur a Protection de la Nature et du Paysage (LPN); RS

451), e diversas Ordenanzas e Leis que tratan en maior ou menor medida sobre a paisaxe. Este é o primeiro país Europeo, en desenvolver unha lexislación sobre a paisaxe.

A Lei Federal de Ordenación do Territorio Rexional e Urbanismo do 22 de Xuño de 1979 (Loi Fédérale du 22 juin 1979 surl'Aménagement du Territoire (LAT); RS 700) vén a complementar a anterior e introduce a posibilidade da redacción dunha lexislación propia por parte de cada un dos cantóns, adaptando a presente ás súas características particulares.

O obxectivo principal a Lei Federal para a Protección da Natureza e a Paisaxe é protexer a paisaxe á vez que a flora e fauna autóctonas, ponderándose os intereses de conservación con outros posibles doutra índole, pero manténdose sempre un principiopreservacionista.

Outros Textos Legais que Tratan el Paisaje:

Ademais da Lei Federal para a Protección da Natureza e a Paisaxe, existen outras leis, ordenanzas e decretos que tratan sobre a paisaxe, como:

Ordenanza do 16 de Xaneiro de 1991 sobre a Protección da Natureza e a Paisaxe. Ordenanza do 10 de Agosto de 1977 sobre o Inventario Federal de Paisaxes, Lugares e

Monumentos Naturais; a Ordenanza do 21 de Xaneiro de 1991 sobre a Protección de Lagos de Altura e de Lagos de Transición de Importancia Nacional.

Ordenanza do 28 de Outubro de 1992 sobre a Protección de Zonas Aluviais de Importancia Nacional.

Decreto Federal do 3 de Maio de 1991 polo que se Concede unha Axuda Financeira en favor da Salvagarda e Xestión das Paisaxes Rurais Tradicionais.

Lei Federal do 4 de Outubro de 1991 para a Conservación dos Bosques e a Protección fronte a Catástrofes Naturais.

Lei Federal do 3 de Outubro de 1951 sobre a Mellora da Agricultura e o Mantemento da Poboación Rural.

Ordenanzas e Decretos Relativos aos Ferrocarrís; e as Ordenanzas Relativas a Telesquís e Teleféricos.

3. A Normativa británica

A normativa británica é posiblemente a máis elaborada e complexa de toda a Unión Europea, no que a paisaxe se refire. Existen moitas leis e ordenanzas que abranguen distintos aspectos relacionados coa ordenación e protección da paisaxe, algo que resulta en ocasións excesivamente complexo, dificultando unha xestión coordinada e efectiva.

A repartición de Competencias en materia de Paisaxe divídese entre o Countryside Commission (Comisión do Medio Rural), encargada de toda a paisaxe agás o forestal, e o Forestry Commission, que se encarga entón da paisaxe forestal.

521

A Lei de Ordenación Urbana de 1947 (Town and Country PlánningAct 1947) supón a primeira pedra de cara á protección e ordenación da paisaxe Posteriormente desenvolveuse a partir desta, a Lei de Parques Nacionais e Acceso ao Medio Rural de 1949 (National Parks and Access to the Countryside Act 1949. As funcións de control do respecto destas leis, exérceas a Countryside Comission.

Recollemos a continuación algunhas das figuras de protección de cobertura nacional máis notables, establecidas tanto pola Forestry Comisión coma pola Countryside Comission:

Cinto Verde (Green Belt). Establecidos a partir da Lei do GreenBelt de 1938 (Green Belt Act 1938).

Rexistro de Parques e Xardíns Históricos (Register of Historic Parksand Gardens). Derivan da Lei do Patrimonio de 1983 (Heritage Act1983). Parque Nacional (National Park) El concepto británico de Parque Nacional deriva da

Lei de Parques Nacionais e Acceso ao Medio Rural de 1949. Área de Beleza Natural Sobresaínte (Area of Outstanding Natural Beauty, AONB). As

AONBs tamén foron orixinadas pola Lei de Parques Nacionais e Acceso ao Medio Rural de 1949. A diferenza cos parque s nacionais, é as AONBs abranguen superficies menores e máis fráxiles, polo que pode soportar un número menor de visitantes.

Área de Conservación (Conservation Area). A súa orixe encóntrase na Lei de Servizos Públicos de 1967 (Civil Amenity Act1967) que foi revisada na Lei de Planificación (Edificios Catalogados e Áreas de Conservación) de 1990 (Plánning (Listed Buildings andConservation Areas) Act 1990).

Costa Patrimonial (Heritage Coast). Creadas en 1972 o goberno tan só como recomendación por parte do estado ás autoridades locais.

Reserva Natural Nacional (National Nature Reserve, NNR). Creadas a partir da Lei de Vida Silvestre e Medio Rural de 1981 (Wildlife andCountryside Act 1981) que foi modificada en 1985 (Amendment Act1985).

Lugar de Interese Científico Especial (Site of Scientific Special Interest, SSSI). Dependen, ao igual que as zonas de Costa Patrimonial da declaración das autoridades locais.

Lista de Bosques Semi-Naturais (List of Semi-Natural Woodlands). Emprégase esta lista para determinar as axudas á xestión destes bosques.

Existen ademais outras figuras de protección dependentes de institucións locais e rexionais.

Existen ademais programas específicos para a posta en marcha de plans para a conservación e xestión axeitada de distintos ámbitos naturais: os Programas Agroambientais e os Pro grama sobre a Identidade da Paisaxe Rural, ademais do National Trust, cuxa función é a de comprar terreos de costa para evitar a súa urbanización de man de promotores privados.

4. Normativa francesa

A Lei do 8 de Xaneiro de 1993 sobre a Protección e Posta en Valor da Paisaxe (Loi du 8 janvier 1993 sur a Protection et lle Mise enValeur deas Paysages), busca a integración da paisaxe nos textos legais ou instrumentos de protección do patrimonio histórico-cultural e natural preexistentes onde non estaban anteriormente incluídas, e que se considera que deberían estalo.

A Ordenación Territorial é unha das estratexias claves en Francia para a conservación da paisaxe. Para iso, entre outras normativas desenvolveuse un Código de Urbanismo (Code de l'Urbanisme), que establece tres ferramentas reguladoras para ámbitos locais e rexionais:

Esquema Director (Schéma Directeur) supramunicipal. De ámbito comarcal. Zona de Protección do Patrimonio Arquitectónico, Urbano e Paisaxístico (Zone de

Protection du Patrimoine Architectural, Urbainet Paysager, ZPPAUP). Plan de Ocupación de Chan (Plan d'Occupation deas Sols, POST). A nivel

municipalperimte un maior control das urbanizacións por parte das administracións locais.

O POST era preparado para un municipio pola Dirección Departamental de Equipamentos (Direction Départamental del'Equipement, DDE), que é unha institución estatal, ata a descentralización desenvolvida a partir de 1983, data a partir da cal os municipios teñen dereito a elaborar os seus propios POST. Basicamente o post diferenza entre chan urbanizable, e non urbanizable, e pode incluír sub-zonas adicionais.

As ZPPAUP son máis indicadas para áreas de importancia histórica especial.

En Francia xa moito antes existían diversas leis que máis directa ou indirectamente, comprendían a protección e preservación da paisaxe. Entre elas pódense citar as seguintes:

Lei de Protección de Lugares e Monumentos Naturais (Loi de Protection deas Sites et deas Monuments Naturels) de 1906.

Lei do 31 de Decembro de 1913 sobre os Monumentos Históricos (Loi du 31 décembre 1913 sur lles Monuments Historiques).

Lei de 2 de Maio de 1930 de Monumentos Naturais (Loi du 2 mai1930 Relative à a Protection deas Monuments Naturels et deasSites de Caractère Artistique, Historique, Scientifique, Légendaireou Pittoresque). Modificada en 1943.

Decreto do 26 de Xuño de 1959 sobre os Perímetros Sensibles (Décret du 26 juin 1959 sur lles Périmètres Sensibles), reforzado polas Leis do 31 de Decembro de 1976 e do 18 de Xullo de 1986.

Lei do 10 de Xullo de 1976 sobre a Protección da Natureza (Loi du10 julliet 1976 sur a Protection de la Nature)

Lei do 29 de Decembro de 1979 relativa á Publicidade e Letreiros (Loi du 29 décembre 1979 relative à a Publicité, aux Enseignes etPré-Enseignes)

Lei do 7 de Xaneiro de 1983 (Loi n.º 83-8 du 7 janvier 1983), Decreto do 25 de Abril de 1984 (Décret n.º 84-305 du 25 avril1985), e Circular da 1 de Xullo de 1985

523

(Circulaire n.º 85-45), relativas ás Zonas de Protección do Patrimonio Arquitectónico e Urbano (Zones de Protection du Patrimoine Architectural et Urbain,ZPPAU)

Tamén existen diversos organismos creados para o desempeño de funcións específicas relacionadas coa conservación dos ámbitos naturais:

Conservatorio do Espazo Litoral e as Beiras Lacustres (LeConservatoire de l'Espace Littoral et deas Rivages Lacustres,CELRL). Creado en 1975, ten a función de adquirir terreos das costas e beiras do mar e de grandes lagos, evitando que sexan urbanizados.

Parque Nacional (Parc National). Foron creados en 1960.

5. O Países Baixos

Leváronse a cabo diversos informes sobre a ordenación territorial (1960, 1966, 1973-86, 1988- 90) co obxectivo de desenvolver a figura de anel de cidades (Randstad) rodeando a un corazón verde no centro do país. Convocáronse e organizado tamén os Concursos Nacionais de Ordenación Territorial para achegar ideas sobre como ocuparse de temas como as paisaxes riparios do centro do país, as paisaxes transfronteirizas con Bélxica e Alemaña, e a transición entre o Randstad e o Corazón Verde.

Existen, ademais diversas figuras específicas de protección da paisaxe:

Paisaxes Nacionais. Áreas con importancia paisaxística pola súa peculiaridade e que actúan como reclamo turístico. Nelas os agricultores reciben compensacións en caso de ter limitar a súa produción;

Unidades Paisaxísticas Extensas. Nestas áreas búscase a coherencia entre as unidades de paisaxe, e a conservación dos valores históricos;

Paisaxes Agrarias Valiosas. Zonas pequenas de chan agrícola; Reservas Naturais. Permítense as actividades agrícolas con certas restricións.

O Memorando de Relación de 1975 permite ao goberno adquirir chan con fins conservacionistas, analogamente á función do National Trust en Reino Unido ou ao CELRL francés.

5. Italia

A Lei de Conservación de 1909 (Lei n.º 364 do 29 de Xuño de 1909) concibía a conservación de ámbitos e situacións naturais relacionadas coa historia e cultura italianas. Coa Lei n.º 688 do 23 de Xuño de 1912 ampliouse a protección aos parques e xardíns de interese histórico e artístico, e ás vistas panorámicas de gran beleza, aspectos reforzados pola Lei n.º 778 do 11 de Xuño de 1922.

A Lei do 29 de Xuño de 1939 para a Protección das Belezas Naturais (Legge 19 giugnio 1939, n.º 1497, per a Protezione delleBelleze Naturali), fai referencia por primeira vez, explicitamente á paisaxe.

Máis recentemente a Lei n.º 431, do 8 de Agosto de 1985, coñecida como Legge Galasso, determina cuales deben ser as Disposicións Urxentes para a Tutela das Zonas de Particular Interese Ambiental (Tutela delle Zone dei Particolare Inter é seAmbientale).

6. Outros países

Os Ministerios ou Departamentos con competencias en materia de paisaxe poden presentarse en diversas formas:

Ministerio de Cultura e Monumentos Históricos, como en Italia; Ministerio de Urbanismo e Ordenación do Territorio, en Chipre; Ministerio de Medio, en Francia, República Checa, Luxemburgo, Alemaña, República

Eslovaca, e Dinamarca; Ministerio de Agricultura, Pesca e Natureza, no Países Baixos.

O tipo de administración pública encargada do control da xestión das paisaxes, depende do enfoque que se lle dá en cada país á conservación dos seus ámbitos e do tipo de lexislación específica desenvolvida. Por exemplo, no Países Baixos, a conservación da paisaxe está moi ligada á agricultura, de aí que sexa o Ministerio de agricultura o que asume estas competencias.

525

Bibliografía

MILLARUELO ORDUÑA REBOLLO E. Ordenación del territorio y desarrollo sostenible. Ed.

Ciudad Argentina, 2004. ISBN: 84-95823-78-0

TURNER T. Landscape planning and environmental impact design. London: UCL Press, 1998.

ISBN: 1-85728-322-8

ESCUELA TÉCNICA SUPERIOR DE INGENIEROS DE MONTES: Curso monográfico sobre

restauración del paisaje: problemas, bases científicas y técnicas de recuperación. Fundación

Conde del Valle de Salazar, Madrid, 1986. ISBN: 84-600-4792-X

LUCAS OLIVER W. R. The Design of forest landscapes. Oxford University Press, 1991. ISBN: 0-

19-854280-1.

VV.AA. The Landscape below ground: proceedings of an [International Workshop on Tree

Root Development in Urban Soils, Sept. 30 and Oct. 1, 1993] Ed. International society of

Arboriculture, cop. 1994. ISBN: 1-881956-06-7

LICERAS RUIZ, A. Observar e interpretar el paisaje. Estrategias didácticas. Ed. Grupo Editorial

Universitario. 2003 ISBN: 84.8491-262-0

CONSEJERÍA DE OBRAS PÚBLICAS Y TRANSORTES. JUNTA DE ANDALUCÍA. Paisaje y

ordenación del territorio. Fundación Duques de Soria. 2002. ISBN: 84-8095-293-8.

FUNDACIÓN ALFONSO MARTÍNEZ ESCUDERO. Gestión sostenible de paisajes rurales.

Técnicas e ingeniería. Grupo mundi-Prensa 2001 ISBN: 84-7114-985-0. DL: M.16.667-2001

HILDENBRAND, A. Paisaje y Política de Ordenación del Territorio. Análisis de la Experiencia

Internacional Comparada, Vol. 1 El Tratamiento del Paisaje en la Legislación. 1993

KIMMINS J.P. Forest Ecology, A foundation for Sustainable Management. Prentice-Hall. 1997.

ISBN: 0-02-364071-5

WILSON, E. O. La diversidad de la vida. 1994. Ed. Grijalbo-Mondadori.

BUREL, F., BAUDRY, J. Ecología del paisaje. Conceptos, métodos y aplicaciones. Grupo

Mundi-Prensa. 2001. ISBN: 84-8476-012-6. DL: M. 3.578-014-6

DE BOLÓS, M. Manual de la ciencia del paisaje. Teoría, métodos y aplicaciones. Ed. Masson

S.A. 1992. ISBN: 84-311-0595-X, DL: B.4.727-1992

Popper K.R. La lógica de la investigación científica. Tecnos, Madrid. 1962

ESCRIBANO BOMBÍN M. El paisaje. Edita Secretaría General Técnica. 1991. ISBN: 84-7433-

774-7. D.L: M-41339-1991

MMA (MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE) Guía para la elaboración de estudios del medio

físico. Centro de publicaciones Secretaría General Técnica Ministerio de Medio Ambiente. 3ª

Reimpresión.1998. ISBN: 84-8320-054-6. DL: M-41-497-1998

MMA. Convenio Europeo de Paisaje. [En línea] 2000. [ref. de 12 de Marzo de 2007]

Disponible en la Web:

http://www.mma.es/secciones/biodiversidad/desarrollo_rural_paisaje/paisaje_rural/pdf/conve

nio_paisaje.pdf

SAUER C. O. La morfología del paisaje. [En línea] 1925 [ref. de 12 de Marzo de 2007]

Disponible en la Web:

http://www.mma.es/secciones/biodiversidad/desarrollo_rural_paisaje/paisaje_rural/pdf/conve

nio_paisaje.pdf

COUNCIL OF EUROPE. High-level Pan-European Conference on Agriculture and biodiversity:

towards integrating biological and landscape diversity for sustainable agriculture in Europe.

[En línea] 2002 [ref. del 12 de Febrero de 2007] Disponible en la Web:

http://www.coe.int/t/e/cultural_co-

operation/environment/Nature_and_biological_diversity/Publications/RE53-bil.pdf

PÉREZ GONZÁLEZ L., MARTÍ VARGAS J. R. Estudio de la fragilidad del paisaje como una

herramienta para el análisis de la ordenación ambiental del territorio. [En línea] 2001 [ref. del

12 de Febrero de 2007] Disponible en la Web: http://www.fundicot.org/grupo%202/021.pdf

CONSELLERÍA DE MEDIO AMBIENTE. Normativa Galega Sobre Medio Ambiente. Xunta de

Galicia. Consellería de medio Ambiente. 2004.

BOSQUE J., GÓMEZ M., RODRÍGUEZ A. E., RODRÍGUEZ V. M. , VELA A. Valoración de los

aspectos visuales del paisaje mediante la utilización de un SIG. Documents d’Analisi

527

Geogràfica, nº 30. [En línea] 1997 [ref. del 16 de Febrero de 2007] Disponible en la Web:

http://www.geogra.uah.es/~joaquin/pdf/calidad-visual-paisaje.pdf

KANDUS P. El concepto de sucesión vegetal y su aplicación en sistemas de humedales

deltaicos. [En línea] 1997 [ref. del 14 de Marzo de 2007] Disponible en la Web:

http://www.unesco.org.uy/mab/documentospdf/10.pdf

Webs de interese:

Órganos oficiais

- Unión Europea: http://europa.eu.int/index_es.htm

- Comisión Europea: http://europa.eu.int/comm/index_es.htm

- Axencia Europea de Medio Ambiente: www.eea.eu.int

- Ministerio de Medio Ambiente: www.mma.es

- Xunta de Galicia: www.xunta.es

Información lexislativa

- Boletín Oficial do Estado: www.boe.es

- Portal do dereito da Unión Europea: http://europa.eu.int/eur-

lex/es/search/search_lif.html