Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
cloch sa long!
muc!
Gac
h ío
mhá
agu
s lé
arái
d ©
thi
nkst
ock.
com
COUNCIL FOR THE CURRICULUM, EXAMINATIONS AND ASSESSMENT29 Clarendon Road, Clarendon Dock, Belfast BT1 3BGTel: +44(0)28 9026 1200 Fax: +44(0)28 9026 1234Email: [email protected] Web: www.ccea.org.uk
Foilseachán de chuid CCEA © 2015
Céim 1, 2, 3, 4, 5
Cód na Gaeilge Rang 7Ag Fiosrú Focal
Focail bheagaFocail níos faideFocail ilsiollachaDhá litir fuaim amháin Litir a dhéanann dhá fhuaim
1
IntreoirIs clár litrithe é seo don Ghaeilge a chuidíonn le páistí cód scríofa na Gaeilge a thuiscint agus iad ag léamh, ag litriú agus ag scríobh na Gaeilge. Tosóidh na páistí ar liostaí focal a chleachtadh agus a fhoghlaim i gCéim 6 Chód na Gaeilge, ach tá eolas tábhachtach i gCéimeanna 1–5 a bhfuil an t-eolas i gCéim 6 bunaithe air. Socraíodh sa leabhar seo go mbeadh ceachtanna gairide gasta ann dírithe ar Rang 7 agus go gclúdófaí Céimeanna 1–5 go measartha gasta. Faoi Rang 7, bheadh go leor ama caite ag na páistí ar an chur chuige seo. Tuigtear go mbaineann bunús na hoibre san fhónaic le Céim 6 agus go bhfuil cuid mhór fuaimeanna le déanamh sa Bhéarla chomh maith ag an leibhéal seo. Mar sin, ní fiú mórán ama a chaitheamh ar Chéimeanna 1–5 ach amháin mar dhul siar nó mar dhaingniú dóibh sin a bhfuil sé de dhíth orthu.
Tógtar ar an obair a rinne na páistí san pacáistí sna bliainghrupaí roimhe seo ach úsáidtear samplaí agus cluichí éagsúla leis na coincheapa a dhaingniú. Ar ndóigh, má tá rang ag dul don chur chuige seo den chéad uair, is fiú amharc siar ar na gníomhaíochtaí sna pacáistí do na bliainghrupaí níos óige agus níos mó ama a chaitheamh ar Chéimeanna 1–5.
Sa leabhar seo clúdófar Céimeanna 1, 2, 3, 4 agus 5 go measartha gasta:
Céim 1: CGC, seasann gach litir d’fhuaim amháin. Clúdófar gach fuaim.Céim 2: CCGC, CGCC, focail aonsiollacha ina seasann litir amháin d’fhuaim amháin. Tá dhá chonsan in aice lena chéile ach tá fuaim le gach ceann acu. m.sh. ort, glas, spórt (ní hionann é seo agus thug, roth a chlúdófar amach anseo).
Cód na Gaeilge Rang 7Ag Fiosrú FocalFocail bheagaFocail níos faide Focail ilsiollacha Dhá litir fuaim amháin Litir a dhéanann dhá fhuaim
2
Céim 3: Focail ilsiollacha ina seasann litir amháin d’fhuaim amháin, m.sh. ha-ta, ba-na-na, fol-ca-dánCéim 4: Seasann 2/3 litir d’fhuaim amháin, m.sh. thug, rangCéim 5: Na graiféimí sin a léiríonn níos mó ná fuaim amháin, m.sh. sa/sí, tá/tír, dán/déan
Ní gá gach gníomhaíocht a dhéanamh le gach dalta. Beidh níos mó cleachtaidh de dhíth ar chuid de na daltaí ach tógfaidh daltaí eile an t-eolas seo go gasta. Is féidir na gníomhaíochtaí/ceachtanna a chur abhaile don obair bhaile mar dhaingniú.
Úsáidtear straitéisí éagsúla anseo don léitheoireacht agus don scríbhneoireacht do gach cineál foghlaimeora. Tá gníomhaíochtaí fisiciúla ann chomh maith le gníomhaíochtaí ‘peann agus páipéar’. Tá cleasanna éagsúla molta chomh maith agus oibreoidh na páistí amach cé acu straitéis is fearr leo. Is ionann breacscríbhneoireacht agus focal a scríobh arís is arís eile, é ceangailte nó i bpatrún éigin. Moltar cearnóga fuaime a úsáid in amanna. Is é sin cearnóga páipéir réamhghearrtha a dtig leis na páistí na fuaimeanna a chleachtadh orthu. Moltar chomh maith clár bán a bheith ag na páistí le rudaí a thriail agus a chleachtadh gan mothú gur rud buan é.
Má tá obair phraiticiúil bhreise de dhíth ar pháistí is féidir gníomhaíochtaí ó phacáiste Rang 5 nó 6 nó ón chomhad Fónaic na Gaeilge a úsáid.
Tá sleachta don deachtú agus leathanach taifid ag cúl an leabhair do thaifead an mhúinteora agus mar fhéinmheasúnú don pháiste. Moltar focail a chur i gcomhthéacs abairte le heolas a mheas. Is féidir deachtú nó focail a úsáid nuair is gá leis an eolas atá tógtha a mheas.
3
Is leor roinnt seachtainí a chaitheamh ar na céimeanna seo. Má rinneadh an obair seo sna bliainghrúpaí roimhe seo, is leor an tréimhse ama seo i Rang 7. Mura bhfuil an obair clúdaithe ag na páistí roimhe seo, is fiú dul siar ar phacáiste Rang 5/6 leo agus rud beag níos mó ama a chaitheamh ar an eolas atá sna céimeanna seo. Is féidir cuid de na cluichí a imirt i níos mó ná aon cheacht amháin má tá athchleachtadh agus daingniú de dhíth.
Tá na ceachtanna ar na fuaimeanna n, ó agus ch mar an gcéanna le cinn Rang 6 maidir le gníomhaíochtaí ach tá samplaí nua ann. Níl anseo ach cleachtadh agus má tá an t-eolas seo ag na páistí cheana féin ó bhlianta roimhe seo ní ga iad a dhéanamh arís.
Fónaic an BhéarlaBeidh na páistí ag obair chomh maith ar fhuaimeanna an Bhéarla. Cuimhnigh go ndéantar cuid mhór den eolas seo a aistriú ó theanga go teanga agus nach gá gach rud a chlúdach faoi dhó. Is scil é seo agus is ionann na scileanna sa dá theanga.
Ar ndóigh, ní hionann an cód scríofa ná an córas fuaime sa dá theanga agus beidh gnéithe áirithe an dá theanga sin le clúdach. Tá fuaimeanna sa Ghaeilge nach bhfuil sa Bhéarla agus fuaimeanna sa Bhéarla nach bhfuil sa Ghaeilge. Is leis an Ghaeilge amháin a bhaineann Céim 5 agus na téarmaí caol agus leathan, agus an t-eolas atá sa chéim sin. Mar sin, níl an t-eolas sin ná an chéim sin ann sa Bhéarla.
4
Samplaí Béarla:
Stage 1 Stage 2 Stage 3
CGC; him, six, his, gunGC; up, in, it, if, us, as
GCC; ant, end, elk, andCGCC; hand, nest, bent, fistCCGC; drum, twin, trim, glenCCGCC; drink, brand, driftCCCGC(C); sprint, stripCCGCCC; prompt
robin, seven, contest, dentist, construct, public, subject
hospital, fantastic, develop, tropical, cabinet, elegant
Stage 4
na litreacha dúbailte – cuff, bell, buzz, pass
ck; duck, sick, neck, lock
sh; cash, shop, ship, flash, fresh (finish, selfish, punish)
ch; chop, rich, such, chin, lunch, chimp, chest (channel, chicken, chisel)
th; bath, them, that, this, maths, thump, width, thrush
ng; ring, bang, sing, hung, bring, string, getting, sitting, along, swimming
qu; queen, quest, quick, quilt, squint, quack, quench
le Jacqueline de Brún
5
Gach íomhá agus léaráid © thinkstock.com
ClárCéim 1
Ceacht 1: Cluiche – Fada nó gairid? 6–9
Céim 2
Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne 10–13
Ceacht 2: An guta cúnta 14
Céim 3
Ceacht 1: Clocha agus cleití? 15
Céim 4
Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtí 16–19
Ceacht 2: Fuaimeanna i bhfolach 20
Ceacht 3: Athraigh an túsf huaim 21
Ceacht 4: Cártaí slabhra le hurú 22–24
Céim 5
Ceacht 1: Cluiche le s, t, d 25–30
Ceacht 2: Mo mhála sa bhosca 31
Ceacht 3: Ghlac do dhineasár mo gheansaí! 32
Ceacht 4: ó nó ó? 33
Ceacht 5: Nócha nead 34
Ceacht 6: ch ciúin nó callánach? 35
Ceacht 7: Hé! Cad é atá an litir seo a dhéanamh? 36
Sleachta don deachtú 37
Leathanach Taifid an Mhúinteora 38–39
Ceacht 1: Cluiche – Fada nó gairid?
6
Céim 1
Cluiche do bheirt ar a laghad. Gearr amach na cártaí fuaime agus tabhair cúig chárta do gach imreoir.
Treoracha• Má thig leat focal CGC a dhéanamh, cuir an focal amach ar an tábla agus
tóg cártaí nua (bíodh cúig chárta ag gach imreoir i gcónaí). • Mura dtig leat focal CGC a dhéanamh, cuir síos an cárta nár mhaith leat
agus tóg ceann nua.• Gheobhaidh tú pointe amháin má dhéanann tú focal le guta gairid, agus dhá
phointe má dhéanann tú focal le guta fada. • Beidh an bua ag an duine is mó pointí.
c a sc á sc u r
Ceacht 1: Cluiche – Fada nó gairid?
7
Céim 1
c ú rg a sg á sl o n
Ceacht 1: Cluiche – Fada nó gairid?
8
Céim 1
l ó ns i ls í ls i n
Ceacht 1: Cluiche – Fada nó gairid?
9
Céim 1
s í nc a sc á sl ó n
Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne Treoracha
10
Céim 2
Cluiche do bheirt. Beidh clár imeartha de dhíth ar gach beirt. Gearr amach na fuaimeanna agus tabhair tacar fuaimeanna agus an liosta focal thíos do na himreoirí.
Treoracha• Ar do sheal, déan focal le ceithre f huaim ar an chlár imeartha.
• Caill seal mura dtig leat focal a dhéanamh.
• Thig le focail bheith cothrománach, ceartingearach, nó f iarthrasna.
Tá cearnóga bána ann d’f huaimeanna agus d’f hocail bhreise.
blasstoppramglasglan
slánclárstánspádfrog
tromsrónbróntrupplúr
tartmascforcdornsult
11
Céim 2 Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne Fuaimeanna 1
b l a s d s s
s t o p o u r
p r a m r l ó
g l a s n t n
g l a n t r o
s l á n m t r
12
Céim 2Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne Fuaimeanna 2
c l á r u p b
s t á n r ó n
s p á d f o r
f r o g c m a
p l ú r s c t
t a r
13
Céim 2 Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne Clár imeartha 3
Ceacht 2: An guta cúnta
14
Céim 2
Abair amach na focail seo.
lorg
.........................
orm
........................
tolg
........................
gorm
........................
bolg
........................
Cá mhéad fuaim atá iontu? Scríobh líon na bhfuaimeanna faoi gach focal.Tá Guta Cúnta i ngach focal. Tá an guta cúnta coitianta sa Ghaeilge. Is fuaim sa bhreis é nach scríobhtar.
Aimsigh samplaí eile.
...................................................................................................................................................
Léigh an sliocht seo. Cuir líne faoi na focail ina bhfuil guta cúnta.
“An bhfuil tú ar mo lorg?” arsa Colm. “Tá tuirse orm agus ba mhaith liom luí ar an tolg tamall. Chonaic mé bolb mór gorm sa ghairdín agus chuir sé fearg orm. Tá scíste de dhíth orm anois.”
Déan liosta thíos de na focail ar fad a bhfuil guta cúnta iontu ar an leathanach seo agus faigh samplaí eile ó do leabhair.
Ceacht 1: Clocha agus cleití?
15
Céim 3
Na gutaí leathana Na gutaí caola
Ní bhíonn na gutaí céanna sna siollaí i gcónaí. Ach bíonn siad caol nó leathan.
Tá Máire sa halla spóirt. Tá na meáchain uilig chomh trom le clocha nó chomh héadrom le cleití. An mbeidh sí ábalta iad a thógáil?
Cuir a dó nó a trí de na píosaí focal le chéile le focail iomlána a dhéanamh. An gcaithf idh tú píosaí ón taobh céanna a úsáid i gcónaí?
Chomh trom le clocha Chomh héadrom le cleití
Scríobh na focail iomlána thíos. Bí cúramach leis na gutaí!
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
folsolbandánamasórtáasal
caspartraturdáncomtasánblaa
minribsílic
milicfírdílis
ínsimpimir
Sínlíisisis
16
Céim 4Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtí
Cluiche do bheirt/thriúr ar a laghad (is féidir níos mó cóipeanna de na cláir imeartha a dhéanamh do ghrúpa níos mó). Tabhair clár imeartha do gach imreoir. Bíodh an liosta focal ag an mhúinteoir nó ag ceannasaí an chluiche.
Treoracha• Déarfaidh an múinteoir/ceannasaí gach focal atá sa charnán ceann ar
cheann (ní gá iad a léamh in ord).
• Clúdóidh an t-imreoir na focail le cnaipe, de réir mar a deir an múinteoir/ceannasaí iad, má tá siad ar an chlár.
• Beidh an bua ag an chéad imreoir a chlúdóidh gach focal ar an chlár.
ganntanas
srannfach
lusanna
tafann
salann
bronntanas
sconna
tobann
anlann
cumann
dánlann
ganntanas
inné
inniu
fearthainn
álainn
caitheann
déanann
bláthanna
foireann
deicheanna
callán
camall
scamallach
tallann
tamall
camall
capall
crogall
dall
poll
mall
duilleog
cailleann
Nollaig
timpeall
agallamh
carr
barra
corr
barr
carranna
is fearr
is giorra
giorria
17
Céim 4 Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtíClár imeartha 1
ganntanas
srannfach
lusanna
tafann
salann
bronntanas
sconna
tobann
anlann
cumann
dánlann
ganntanas
inné
inniu
fearthainn
álainn
caitheann
déanann
bláthanna
foireann
deicheanna
callán
camall
scamallach
tallann
tamall
camall
capall
crogall
dall
poll
mall
duilleog
cailleann
Nollaig
timpeall
agallamh
carr
barra
corr
barr
carranna
is fearr
is giorra
giorria gann
tana
ssc
amal
lach
cam
all
dall
carr
anna
caith
eann
is fe
arr
álai
nn
anla
nnfe
arth
ainn
inni
udu
illeo
g
barr
atim
peal
lca
pall
gior
ria
18
Céim 4Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtíClár imeartha 2
callá
nca
ithea
nnag
alla
mh
inné
dánl
ann
lusa
nna
álai
nnis
gio
rra
carr
déan
ann
is fe
arr
scam
alla
ch
timpe
all
crog
all
toba
nnan
lann
19
Céim 4 Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtíClár imeartha 3
callá
nca
ithea
nnag
alla
mh
inné
dánl
ann
lusa
nna
álai
nnis
gio
rra
carr
déan
ann
is fe
arr
scam
alla
ch
timpe
all
crog
all
toba
nnan
lann
is g
iorr
afe
arth
ainn
Nol
laig
talla
nn
duill
eog
corr
gann
tana
sin
niu
foir
eann
deic
hean
nabl
átha
nna
gior
ria
scon
nabr
onnt
anas
agal
lam
his
fear
r
20
Ceacht 2: Fuaimeanna i bhfolach Céim 4
Tá an sliocht thíos san aimsir chaite. Bíonn séimhiú ar na briathra san aimsir chaite. Tá samplaí eile de na fuaimeanna seo ann fosta. Cuir líne faoi na focail ina bhfuil na fuaimeanna seo agus scríobh ar an tábla thíos iad.
Mhúscail Máire go tobann. Bhí sí róthuirseach le bogadh go fóill. Chuala sí an trup sin arís ach ní raibh a f hios aici cad é ba chúis leis. Mhothaigh sí go raibh a corp ar crith ach níor bhog sí amach as an leaba. Shuigh sí suas go fadálach le nach ndéanfadh sí aon f huaim. Shocraigh sí sa deireadh gur mhaith léi imeacht de rith ach ní f haca sí an fear ina sheasamh ar chúl an dorais. Bhí sé róghasta di agus dhruid sé an doras de phlimp.
mh ch f h th bh sh dh ph
Cad iad na hamanna eile a mbíonn séimhiú ann? An dtig leat samplaí a thabhairt?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Ceacht 3: Athraigh an túsfhuaim
21
Céim 4
Tá rialacha eile ann a bhaineann leis an séimhiú. In amanna bíonn réimír roimh f hocail. Amharc ar na samplaí thíos.
1. Cuir oll roimh na focail seo agus scríobh an focal nua. Ná déan dearmad ar an séimhiú.
puball
.......................
mór
.......................
margadh
.......................
panda
.......................
2. Cuir ró roimh na focail seo agus scríobh an focal nua. Ná déan dearmad ar an séimhiú.
sásta
.......................
salach
.......................
gasta
.......................
callánach
.......................
3. Cuir droch roimh na focail seo agus scríobh an focal nua. Ná déan dearmad ar an séimhiú.
sampla
.......................
duine
.......................
múinteoir
.......................
páiste
.......................
4. Cuir mí roimh na focail seo agus scríobh an focal nua. Ná déan dearmad ar an séimhiú.
sásta
.......................
cumasach
.......................
socair
.......................
cúramach
.......................
Ceacht 4: Cártaí slabhra le hurú Céim 4
22
Tá an chéad chárta agam.Cé aige a bhfuil ár ngrúpa?
Cártaí slabhra le hurú
Tá ár ngrúpa agam.Cé aige a bhfuil bhur nglasraí?
Cártaí slabhra le hurú
Tá bhur nglasraí agam.Cé aige a bhfuil ár gcásanna?
Cártaí slabhra le hurú
Tá ár gcásanna agam.Cé aige a bhfuil bhur gcapall?
Cártaí slabhra le hurú
Tá bhur gcapall agam.Cé aige a bhfuil ár mbád?
Cártaí slabhra le hurú
Ceacht 4: Cártaí slabhra le hurú Céim 4
23
Tá ár mbád agam.Cé aige a bhfuil bhur mbábóga?
Cártaí slabhra le hurú
Tá bhur mbábóga agam.Cé aige a bhfuil ár bplanda?
Cártaí slabhra le hurú
Tá ár bplanda agam.Cé aige a bhfuil bhur bpálás?
Cártaí slabhra le hurú
Tá bhur bpálás agam.Cé aige a bhfuil bhur ndráma?
Cártaí slabhra le hurú
Tá bhur ndráma agam.Cé aige a bhfuil ár ndathanna?
Cártaí slabhra le hurú
Ceacht 4: Cártaí slabhra le hurú Céim 4
24
Tá ár ndathanna agam.Cé aige a bhfuil ár dtábla?
Cártaí slabhra le hurú
Tá ár dtábla agam.Cé aige a bhfuil bhur dtonnta?
Cártaí slabhra le hurú
Tá bhur dtonnta agam.Cé aige a bhfuil ár bhfolcadán?
Cártaí slabhra le hurú
Tá ár bhfolcadán agam.Cé aige a bhfuil ár bhfocal?
Cártaí slabhra le hurú
Tá ár bhfocal agam.Is é sin an cárta deireanach.
Cártaí slabhra le hurú
Ceacht 1: Cluiche le s, t, dCéim 5
25
domhan
dragan
dráma
dorn
adhmad
dísle
dinimít
dineasár
gairdín
maidin
deich
tinn
tine
tinsil
teach
trá
tábla
pota
cóta
carbhat
srón
spád
solas
sacsafón
súile
saighdiúir
silíní
bríste
dísle
seacht
siúl
Cluiche do thriúr ar a laghad (is féidir níos mó cóipeanna a dhéanamh de na cártaí imeartha do ghrúpa níos mó). Tabhair cárta imeartha do gach imreoir. Gearr amach na pictiúrchártaí de rudaí caola agus leathana agus cuir béal fúthu iad sa lár.
Treoracha
• Tiontaigh cárta ar do sheal.
• Má tá an focal ag teacht leis an f huaim atá ar do chárta imeartha, scríobh ar an liosta é, ag léiriú cé acu atá sé caol nó leathan.
• Má tá focal ann ina bhfuil sampla den f huaim chaol agus den f huaim leathan, scríobh sa dá liosta é.
• Nuair atá na liostaí scríofa, déanaigí na cártaí imeartha a mhalartú.
• Bain úsáid as an liosta thíos leis na focail ar an chárta a sheiceáil.
• Beidh pointe ann do gach focal atá litrithe mar is ceart ar na liostaí.
• Beidh an bua ag an imreoir is mó pointí.
26
Céim 5Ceacht 1: Cluiche le s, t, d Pictiúrchártaí
Céim 5
27
Ceacht 1: Cluiche le s, t, d Pictiúrchártaí
Céim 5
28
Ceacht 1: Cluiche le s, t, dCárta imeartha 1
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
domhan
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
dísle
Céim 5
29
Ceacht 1: Cluiche le s, t, dCárta imeartha 2
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
teach
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
pota
Céim 5
30
Ceacht 1: Cluiche le s, t, dCárta imeartha 3
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
solas
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
silíní
Ceacht 2: Mo mhála sa bhosca
31
Céim 5
Léigh an sliocht thíos os ard go cúramach. Cuir líne faoi gach bh agus mh atá ann. Ansin, scríobh na focail sin ar an tábla thíos san áit cheart. Aimsigh focail eile le bh agus mh i do leabhair agus scríobh ar an tábla iad.
Bhí mo mháthair ar Bhóthar na bhFál trí mhí ó shin. Bhí sí ag an linn snámha ach níor thug sí mo mhála snámha léi. Ní bhíonn mo mháthair ag snámh go rómhinic agus mar sin ní raibh sí ullmhaithe go rómhaith. Chuir mise mo mhála sa bhosca a bhí sa seomra feistis agus thóg sí ansin é.
bh (bhí) bh (bhur) mh (an mhí) mh (mo mhála)
Cad é atá suimiúil faoi na fuaimeanna bh agus mh? ...................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
Ceacht 3: Ghlac do dhineasár mo gheansaí!
32
Céim 5
Léigh an sliocht thíos os ard go cúramach. Cuir líne faoi gach dh agus gh atá ann. Ansin, scríobh na focail sin ar an tábla thíos san áit cheart. Aimsigh focail eile le gh agus bh i do leabhair agus scríobh ar an tábla iad.
Ghlac do dhineasár mo gheansaí ach tá sé i bhfad róghairid dó. Ghlan mise mo gheansaí ar na mallaibh agus tá sé de dhíth orm. Ghortaigh do dhineasár mé nuair a ghlac sé uaim é agus sílim gur ghearr sé é chomh maith. Tá sé ródhalba an dineasár sin agus sílim nár chóir duit a dhinnéar a thabhairt dó. Tá sé róghlic agus ní bheidh athrú air mura ndéanann tú a dhath faoi.
dh (de dhíth) dh (a dhath) gh (ghearr) gh (ghlac)
Cad é atá suimiúil faoi na fuaimeanna dh agus gh? ……………………………
…………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………….
Ceacht 4: ó nó ó?
33
Céim 5
I nGaeilge Chúige Uladh tá dhá ó ann. Mór agus bó. Léigh na focail seo. Cuir ciorcal thart ar gach ó. Cad é an cruth a dhéanann do bhéal nuair a dhéanann tú an ó seo?
lón nós mór rón bóna fómhar cón
Léigh na focail seo. Cuir ciorcal thart ar gach ó. Cad é an cruth a dhéanann do bhéal nuair a dhéanann tú an ó seo?
óg bó bratóg ól bróg dó
cóta bábóg plódaithe meancóg ciaróg
Léigh an dá dhán seo. Cuir ciorcal thart ar gach fuaim ó atá ann. Ansin cláraigh ar an tábla thíos iad. Cuardaigh samplaí eile i do leabhair.
ó (mór) ó (bó)
Is breá liom lón mór a ithe san fhómhar,ceapaire, deoch agus cón.Cón uachtair reoite? Nach tú a bheidh breoite!Is fearr i bhfad sú don lón!
An bhfuil aithne agat ar an chiaróg seoatá ag imirt sa chluiche inniu?Aithníonn ciaróg ciaróg eileAch, ciaróga ag imirt peile?Na ciaróga móra abú.
Ceacht 5: Nócha nead
34
Céim 5
Léigh na focail seo ina bhfuil an f huaim n. Cuir ciorcal thart ar gach n. Léigh i lár focal iad agus ansin ag tús focal.
an Domhan déanann fuinneog nádúrtha nach
naoi nócha Nollaig nuacht
Anois léigh na focail seo ina bhfuil an f huaim n. Cuir ciorcal thart ar gach n. Tá cuid acu ag tús focal agus an chuid eile i lár focal.
bainne muinín tine Aoine neart
nimhneach nead neach ní níos
Aimsigh focail eile le n i do leabhair. Cuir ar an tábla thíos iad. Léigh os ard iad agus pléigh na fuaimeanna.
nócha nead
35
Ceacht 6: ch ciúin nó callánach?Céim 5
Léigh na focail seo. Tá ch callánach iontu. Rinne muid an f huaim seo roimhe.
ocht mo chos loch mo chorp scamallach
amárach fadálach amach isteach
Anois, léigh na focail seo. Tá ch ciúin iontu. An gcluineann tú an difear?
lacha cochán dochar is dócha
Ard Mhacha chuaigh chuig chun
Roghnaigh … de na focail ar an leathanach seo agus scríobh mar bhreacscríbhneoireacht iad sa bhosca thíos. ch
ch
36
Ceacht 7: Hé! Cad é atá an litir seo a dhéanamh? Céim 5
Scríobh an focal ceart faoi na pictiúir seo. Litrigh go cúramach iad.
Cad é a thug tú faoi deara faoin litir a sna focail seo?
…………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………….
Anois, scríobh an focal ceart faoi na pictiúir seo. Litrigh go cúramach iad.
Cad é a thug tú faoi deara faoi ea sna focail seo?
…………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………….
Sleachta don deachtú Céim 1, 2, 3, 4, 5
37
Céimeanna 1–3
Tá sé ag cur go trom. Tá mé ar lorg cóta agus hata ach sílim go bhfuil siad ar an tolg.
Céim 4
Is fearr liom fearthainn throm ná lá scamallach. Tá sé maith do na bláthanna. Tá sé maith do bhur nglasraí ag bun na ngairdíní fosta.
Céim 5 s, d, t
Seinneann Seán an sacsafón. Déanann Dónall dinnéar don dragan sin gach maidin. Tógann Tarlach potaí troma agus cuireann sé ar an tine iad.
bh/mh
Bhí mo mháthair ag an linn snámha. Níor bhog sí mórán san uisce. Ní théann sí go rómhinic agus níl sí rómhaith. Ní raibh sí ann le trí mhí.
dh/gh
Ghlac do dhineasár mo gheansaí. Ghortaigh sé mé. Tá sé róghlic agus ródhalba. Beidh ort rud éigin a dhéanamh faoi.
ó
Tá nós ag an chailín óg sin a bábóg a chur faoina cóta. Tá a bróga rómhór di agus níl siad ródheas.
n
Ní maith liom an Aoine. B’f hearr liom an Luan nó tugann an múinteoir bainne dúinn ar an Luan. Tá neart aici do gach duine.
ch
Ghortaigh mé mo chos in Ard Mhacha inné. Ní bheidh mé ábalta dul chuig an loch amárach anois. Is dócha nach ndéanfaidh sin dochar dom.
a/ea
Thug an fear a chat síos chuig an abhainn leis. Thug an bhean a gabhar chuig an leabharlann.
Tá abairtí anseo le cuidiú leis an dalta dul siar ar an eolas atá tógtha sa leabhar seo. Ní gá gach fuaim ó chéimeanna 1–5 a dhéanamh ag an leibhéal seo ach má tá tacaíocht de dhíth ar dhalta le fuaimeanna áirithe is féidir na samplaí a úsáid sna pacáistí do Rang 5/6. Tá focail radhairc ann fosta.
Leathanach Taifid an Mhúinteora Céim 1, 2, 3, 4, 5
38
Ainm an dalta –
An f huaim……mar atá sna focail/
sna frásaí…Cláraigh, nótaí
a, o, u, e, i cas dorn cur le sil
á, ó, ú, é, í cás brón cúr plé sín
siollaí tarantúla compántas
nn, ll, rr álainn agallamh giorria
mh mhothaigh comhaltas
ch samhnasach ní cheannóidh
bh mo bhómántacht róbhagarthach
th ní thosóidh róthuirseach
gh ní ghortóidh róghairid
sh ní shocraíonn dúshlánach
ph mo pholchat drochphort
f h leis an f hathach róf honnmhar
bhf i bhfostú i bhfolús
ng búmarang ár ngortú
gc ár gceannacht an gcaitheann
mb an mbogfaidh an mbriseann
Iarr ar an pháiste an f huaim a rá agus na focail shamplacha a léamh. Cláraigh an rud a deir an páiste ag úsáid an chóid. Tá focail radhairc ann chomh maith le focail fuaime.
t – tosaithe/ – dul siar déantax – daingnithe
Leathanach Taifid an Mhúinteora Céim 1, 2, 3, 4, 5
39
bp an bpógfaidh ár bplandaí
nd an ndéanfaidh ár ndinnéar
dtan dtabharfaidh
bhur dtuismitheoirí
t tuaslagann timpiste
d druideann dinimít
s scannánaíocht iriseoir
bh ní bhacfaidh ní bhriseann
mh mo mhacasamhail nimhneach
dh ní dhruidf idh ní dhéanfaidh
gh ní ghortóidh gheobhaidh
ó mórtasach plódaithe
n nach níor
ch fadálach clochar
a scamallach gabhar
ea bean leabharlann
cloch sa long!
muc! G
ach
íom
há a
gus
léar
áid
© t
hink
stoc
k.co
m
COUNCIL FOR THE CURRICULUM, EXAMINATIONS AND ASSESSMENT29 Clarendon Road, Clarendon Dock, Belfast BT1 3BGTel: +44(0)28 9026 1200 Fax: +44(0)28 9026 1234Email: [email protected] Web: www.ccea.org.uk
Foilseachán de chuid CCEA © 2015
Céim 1, 2, 3, 4, 5
Cód na Gaeilge Rang 7Ag Fiosrú Focal
Focail bheagaFocail níos faideFocail ilsiollachaDhá litir fuaim amháin Litir a dhéanann dhá fhuaim