McGraw-Hill/Irwin Copyright © 2008 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

CHAPTER 5

DışsallıklarDışsallıklar

5-2

Dışsallıklar (Externalities) Dışsallık – Fiyat mekanizmasının dışında

herhangi bir kişi veya firmanın diğer bir kişi veya firmanın refahını doğrudan etkilemesine denir.

Kağıt fabrikalarında yan ürün olarak kimyasal dioksin üretilmektedir. Kağıt hamurunun klorin ile beyazlatılması sırasında ortaya çıkmaktadır. Çevreye yayılan dioksin kanser ve doğuştan sakatlıkların nedeni olarak görülmektedir

Dışsallık değil – Kırdan kente göç örneği

5-3

Dışsallıkların Doğası

Özel mülkiyete karşılık ortak mülkiyet Dışsallıklar firmalar kadar tüketiciler tarafından

da gerçekleştirilebilir (Kalabalık bir odada sigara içen kişi).

Dışsallıklar doğası gereği karşılıklıdır Dışsallıklar olumlu (pozitif) olabilir. Kamusal mallar dışsallıkların özel bir durumu

olarak görülebilir (Elektronik sinek savar).

5-4

Dışsallıkların Doğası-Grafik Analiz

Q per year

$

MB

0

MD

MPC

MSC = MPC + MD

Q1Q*

Piyasa çıktısıSosyal olarak etkin

ab

c

d

f

e

g

h

5-5

Kirletenler Neye Zarar Verir?

Ampirik Deliller: Kirlenmenin Sağlığa Etkisi Nedir?

Hangi faaliyetler kirletenleri üretir? Tahribatın Büyüklüğü Nedir? Ampirik Deliller: Hava Kirlilğinin Konut

Değeri Üzerine Etkisi Nedir? Chay ve Greenstone (2005), hava kirliliğine yol

açan maddelerin regülasyonu nedeniyle 1970-1980 temiz havalı bölgelerdeki konut değerlerinde toplam 45 milyar $ artış olmuştur.

5-6

Pazarlık ve Coase Teoremi

Q per year

$

MB

0

MD

MPC

MSC = MPC + MD

Q1Q*

c

dg

h

5-7

Coase Teoremi

Coase Teoremi – İşlem maliyetlerinin ihmal edilecek boyutta olması durumunda mülkiyet haklarının, kime bahşedildiğinden bağımsız olarak, birisine verilmesi durumunda dışsallık sorununa etkin çözüm sağlanabilecektir.

Coase Teoreminin İşlerliği İçin Varsayımlar Pazarlık yapacak taraflara maliyetin düşük olması (İşlem

maliyetinin düşük olması (transaction cost). Kaynağın sahibi verilen zararın kaynağını

tanımlayabilmeli ve hukuki olarak zararı önleyebilmelidir.

5-8

Diğer Piyasa Çözümleri Birleşme (Mergers)

Kirleten ve kirlilikten zarar görenler bir araya gelerek koordineli hareket etseler veya üçüncü bir kişi koordinasyonu sağlasa dışsallık içselleştirilebilir.

Sosyal Adetler (Social conventions) Okul içinde çöp yığınları oluşturmamak

gerektiğinin toplum tarafından ayıp sayılması, öğrencilere çöpleri atmak için küçük çöp torbaları taşımaları gibi bir maliyet yükleyebilir ancak başkalarının çöp yığınları gibi görüntü kirliliğini engelleyebilir. Altın kural “Sana yapılmasını istemediğin şeyi sen de başkalarına yapma”

5-9

Dışsallıkların Kamusal Çözümü - Vergi

Q per year

$

MB

0

MD

MPC

MSC = MPC + MD

Q1Q*

c

d

(MPC + cd)

Pigocu vergi hasılatı

i

j

5-10

Dışsallıkların Kamusal Çözümü - Sübvansiyon

Q per year

$

MB

0

MD

MPC

MSC = MPC + MD

Q1Q*

c

d

(MPC + cd)

i

jgk

h

f

e

Pigouviansubsidy

5-11

Dışsallıkların Diğer Kamusal Çözümü

Atık Bedeli Uygulaması Ticarete Konu Atık İzinleri Emir-Komuta Uygulaması

5-12

Atık Bedeli (Emissions fee): Birim atık başına salınan Pigoucu vergiye denir.

0Atık Azaltma

MSB Lisa

MC Bart

e*

f*

$

5-13

Tek tip Kirlilik Azaltımı

Bart’ınkirlilik azaltma

Homer’ınkirlilikazaltma

50 75 90 50 75 90

MCB

MCH

25

f = $50

f = $50

Bart’ın VergiÖdemesi Homer’ın Vergi

Ödemesi

5-14

Atık Bedeli ile İlgili Kavramlar

Maliyet Etkin çözüm (cost effective), veri bir kirlilik düzeyine ulaşılmasında mümkün olan en düşük maliyetli politikadır.

Tıkanıklık Fiyatlaması (congestion pricing), diğer sürücülere yüklenen marjinal tahribat kadar salınan vergi. Günün belli zamanlarında, belirli yollarda ve belirli araçların yolu kullanması için salınan vergi. Örneğin Londra merkezine işe gitme ve işten çıkış saatlerinde girmenin maliyeti 5 İngiliz Sterlinidir. Tahminlere göre Londra merkezi 60.000 daha az araç girmekte ve merkezdeki sürat ikiye katlanmaktadır.

5-15

Ticarete Konu Atık İzin Belgeleri (Cap-and-Trade)

Bart’spollutionreduction

Homer’spollutionreduction

50 75 90 50 75 90

MCB

MCH

25

f = $50

f = $50

10

a

b

5-16

Ticarete Konu Atık İzin Belgeleri (Cap-and-Trade)

Kirletenlere belirli sayıda “kirletme lisansı” verilmesi ve bu lisanslarla arzu edilen kirlenme düzeyinin sağlanarak lisansların ticari mübadeleye konu olması arzulanmaktadır. Mübadele edilebilir kirletme izinlerine ticarete konu atık izin belgeleri adı verilmektedir.

Atık bedeli ile ticarete konu atık izin belgeleri maliyet etkin sonuçlara ulaştırmaktadır. Ancak performansları açısından aşağıdaki farklılıklar bulunmaktadır.

5-17

Atık Bedeli ile Ticarete Konu Kotalar Pratik Farklılıkları Enflâsyona Karşı Duyarlılık

Eğer bir ülkede enflâsyon varsa atık bedellerinin her yıl değerlenmemesi durumunda atık bedelinin reel değeri azalacak ve kirletmenin firmalara maliyeti düşecektir. Halbuki üst limit ve ticaret bir nevi kirlenme kotası olduğundan değişmeyecektir.

Maliyet Değişikliklerine Duyarlılık Maliyet değişikliklerinde atık bedelleri etkin kirlilik

miktarından daha fazla kirlilik ortaya çıkması sonucunu doğurabilir. Ticarete konu kotalar ise etkin kirlilik miktarından daha az kirlilik miktarı ortaya çıkarabilir.

Belirsizliklere Karşı Duyarlılık Küresel ısınma gibi belirsiz konularda her iki çözüm

farklı sonuçlar ortaya çıkarabilir.

5-18

Dağıtımcı Etkiler

Atık Bedelleri Kirletenler atık bedelini öderler ve hâsılat devlete

gider.

Ticarete Konu Atık İzin Belgeleri Ticarete Konu atık izin belgeleri kirletenlere

bedava dağıtılırsa devlet hiçbir gelir elde edemez. Ancak devlet söz konusu izinleri satarak kirletenlere arz ederse bu taktirde devletin bir gelir elde etmesi söz konusu olabilir.

5-19

Emir-Komuta Düzenlemesi (Regulation)(Command and Control Regulation)

Incentive-based regulations Atık bedelleri ve ticarete konu atık izin belgeleri

kirletenlere finansal müşevvik sağlayarak kirlenmeyi azalttığından müşevvik tabanlı düzenlemedir. Temel olarak her ikisi de kirletmenin alternatif maliyetini artırmak suretiyle kirliliği önlemeye çalışmaktadır.

Emir-Komuta Düzenlemesi (Command-and-control regulations) Herhangi bir esneklik olmadan nasıl ulaşılacağına bakılmaksızın belirli bir kirlilik düzeyine ulaşılması politkasıdır. Teknoloji standartları (Scrubbers örneği). Performans standartları (Belirli bir kirlenme standardının

her firma için tanımlanması).

5-20

Pozitif Dışsallık

Researchper year

$

MPB

MC

MEB

MSB = MPB + MEB

R*R1

5-21

İhtiyat Notu

Sübvansiyon Talebi Kaynaklar vergi mükelleflerinden çekilmektedir.

Her sübvansiyon vergi mükelleflerinden ekonominin bir başka kesimine transfer niteliğindedir. Dolayısıyla dağıtımsal sonuçları arzu edilmeyebilir.

Piyasalar her zaman başarısız olmayabilir. Dolayısıyla her zaman sübvansiyona ihtiyaç olmayabilir. Örnek yeni bir teknikle ameliyat yapabilen cerrah.