WALTER CHATTON

Lectura super Sententias Uber I, distinctiones l-7

This volume constitutes the second part of a project to publish critical editions of all the commentaries of Waiter Chatton on the Sentences of Peter Lombard. The Reportatio sllfJer Smtentias, the written account of the Chatton's lectures delivered during the years 1321-1324, was published by the Institute in five volumes: Prologus (1989), Ubri I-IV (2002-2005), edited by tJoseph C. Wey, CSB and Girard J. Etzkorn. The project was begun by Father Wer with his edition of the Prologus, after which he entrusted typescripts of the Reportatzo and the Lectura together wtth docu-mentation of sources to Professor Etzkorn so that the project could be continued.

The Ledllra slljJer Sententias, presented here, is Chatton's second commentary. Chatton commented only on distinctions 1 through 17 of Book I of the Sentences. This volume contains distinctions 3-7. The purpose of the edition is to provide scholars and historians of medieval thought with a reliable text with accompanying documentation that should allow for an accurate evaluation of Chatton's oeuvre in its historical context and provide the basis for translations and detailed studies.

As in the RBportatio, Chatton's main opponents in the Ledllra are Peter Aureoli and William of Ockham whose opinions and arguments are cited in almost every question of every distinction. With regard to Ockham, it has been shown that he and Chatton were in the same Franciscan friary, either in London or in Oxford, and that Adam Wodeham, while being a faithful disciple of Ockham, was likewise the reportator of Chatton's RBportatio. Throughout the Ledllra, Chatton defends the opinion of Duns Scotus, in particular on matters relating to the divine nature, essence, and person and to the 'principle of individuation.'

The critical edition adopts the 'rational method' established by the eminent medievalist, Victorin Doucet, OFM, which is designed to retrieve the author's mean-ing from the surviving manuscripts. The Ledllra survives in only two manuscripts. The readings of Florence, Bibl. Nat. Conv. Soppr. C.5.357 [= F) have been generally favored over those of Paris, Bibl. Nat. lat. 15, 886 [= A] because the Paris manuscript is more prone to omissions and faulty readings. Misreadings, marginal notes and omissions are relegated to the apparatus criticus. References to authors (some unnamed) are thoroughly documented in the apparatus fontium.

STUDIES AND TEXTS 158

WALTER CHATTON

Lectura super S ententias Liber I, distinctiones 3-7

Edite~ with an introduction and notes, by

tJOSEPH C. WEY, csB and GIRARD J. ETZKORN

PONTIFICAL INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIES

ACKNOWLEDGEMENTS This book has been published with the help of a grant from

the Canadian Federation for the Humanities and Social Sciences, through the Aid to Scholarly Publications Programme, using funds

provided by the Social Sciences and Humanities Research Council of Canada.

LIBRARY AND ARCHIVES CANADA CATALOGUING IN PuBLICATION

Waiter, ofChatton, ea. 1285-1343 Lectura super Sententias / Waiter Chatton ; edited, with an

introduction and notes, by Joseph C. Wey and Girard J. Etzkom.

(Studies and texts, ISSN 0082-5328; 156, 158) To be complete in 3 vols. Text in Latin. Includes bibliographical references and indexes. Contents: v. 1. Liber I, distincttones 1-2 -[2]. Liber I, distinctiones 3-7. ISBN 978--0-88844-156--0 (bound: v. 1).- ISBN 978--0-88844-158-4 (bound: v. 2)

1. Peter Lombard, Bishop of Paris, ea. 1100-1160. Sententiarum libri IV. 2. Catholic Church - Doctrines - Early works to 1800. 3. Theology -Early works to 1800. I. Wey,Joseph C. 11. Etzkom, GirardJ. Ill. Pontifical Institute of Mediaeval Studies. IV. Title. V. Series: Studies and texts (Pontifical Institute of Mediaeval Studies) ; 156, 158.

B765.P33S46 2007a BX1749*

230'.2

2008 Pontifical Institute of Mediaeval Studies

59 Queen's Park Crescent East Toronto, Ontario, Canada M5S 2C4

www.pims.ca

PRINTED IN CANADA

2007-901385-6

Contents

Introduction VII

GUALTERI DE CHATION, OFM Lectura mper Sententias: Liber I, distinctiones 3-7

Distincrio 3 Q. 1: Utrum creatura rationalis nata sit habere aliquem conceptum universalem

communem Deo et creaturae 1 Q. 2: Utrum aliquis conceptus communis sit univocus Deo et creaturae 70 Q. 3: Utrum via tor possit concipere Deum conceptu quiditarivo Dei 113 Q. 4: Utrum Deum esse sit per se notum naturaliter viatori 176 Q. 5: Utrum ens sit obiectum adaequatum intellectus nostri 200 Q. 6: Utrum prima cognitio intellectus viatoris sit cognitio propria singularis

215 Q. 7: Utrum conceptus entis sit prima cognitio intellectus primitate

generationis 236 Q. 8: Utrum partes imaginis plus differant quam partes vestigii 259

Distinctio 4 Q. 1: Utrum Deus generet Deum 289 . Q. 2: Utrum haec sit vera 'Deus est Pater et Filius et Spiritus Sanctus' 311

Distinctio 5 Q. 1: Utrum essentia generet vel generetur 325 Q. 2: Utrum Filius generetur de substantia Patris 340 Q. 3: Utrum prius natura sit persona divina producra quam creatura cognita

357

Distinctio 6 Q. unica: Utrum Pater genuit Filium voluntate vel naturali necessitate 369

Distinctio 7 Q. 1: Utrum essentia divina sit potentia generandi 393 Q. 2: Utrum Filius possit generare 418

Appendix Bibliography Indexes

A11ctores et S mpta Domina

437 438

443 445

Introduction

Waiter Chatton was born around 1285 in the town of Chatton in Northumbria. He entered the Order of Friars Minor at an early age. The next biographical item has him being ordained a subdeacon by John of Halton, Bishop of Carlisle in 1307. During his first set of lectures (1321-1323), called the Reporlatio, on the Sentences of Peter Lombard, it is probable that he together with William of Ockham and the latter's most noteworthy disciple, Adam Wodebam, were together in the Franciscan Shltlitmt in London.1 Presumably, at this time, both Ockham and Chatton were waiting their "turns" to be regent masters at the University of Oxford. For Ock-ham, this never materialized since he was summoned to Avignon in 1324 under suspicion of holding erroneous and possibly heretical doctrines. There is one other item which can be added to Chatton's biography. It seems that he and another unidentified friar were accused of withholding a pair of books from their rightful owner, a clerk named de Penreth. Chatton and the warden of the Oxford friary represented their community regarding this charge at the Mayor's court on March 28 1330.2 Waiter Chatton became the fifty-third Franciscan regent master at Oxford in 1330.3 In all likelihood, the questions of the I6tura stem from the period of 1323-1324 prior to Chatton's regency.4 The rest of his career (1333-1343) was spent in Avignon where he served as an examiner of the writings of Thomas Waleys, O.P. and Durand of St. Pourc;ain under Popes Benedict XII and Oement VI. The latter appointed him to the Welsh See of St. Asaph, thinking that the incumbent David of Bleythn had died. Waiter Chatton, however, died late in 1343 before the See of St. Asaph had become vacant. s

Apparendy, Chatton's views on the efficacy of the sacraments perdured for some time, according to an historian of the Council of Trent: ''The 'sacramental argument', that is, a certitude based on the objective efficacy of the sacraments, had actually been hinted at.. . by the early scholastics, from Anselm of Laon and Peter

1. See Gedeon Gal and Stephen Brown, "lhtroductio," in Ockham, S11mma logkt~~~, OPh I, pp. 53"'-55*. William Courtenay has suggested that Oxford might be the &iary where Ockham, Wodeham, and Chatton were residing: see W J. Courtenay, "Ockham, Chatton and the London Shldi11m," in Die Gegenwart Odeht1111s, ed. W!lhelm Vossenkuhl and Rolf Schonber-ger (Weinbeim: VCH Acta Humaniora, 1990), pp. 327-337.

2. A.B. Emden, A Biographiral &gister of the Univmi!J of OxforJ lrJ A.D. 1500 (London: Oxford University Press, 1957-1959), 1: 395. I wish to express my thanks to Dr Rondo Kcclc for calling my attention to this biographical item.

3. A.G. Little, The Gf!Y Friars in OxforJ (Oxford: Clarendon Press, 1892), pp. 60, 170. 4. C WJ. Courtenay, At/am Wodeht1111: An lnlrodlldion lrJ His lift and Writings (Leiden:

Brill, 1978) pp. 66-74; for arguments dating Chatton's Le&hlra for the years 1323-1324, see S.F. Brown, ''Waiter Chatton's Le&hlra and William of Ockham's Q11ae.rlionu in Ubros Physi-ttmllll ArisiDirlu," in Essrgs Honoring AJJan B. Woltrr, ed. William A. Frank and Gkard J. Etz-kom (St. Bonaventure, NY: Franciscan Institute, 1985), pp. 81-115, especially p. 92.

5. Cf. I.C. Brady, ''Waiter of Chatton," in NIW Catholic En~clopetlia, 15 vols. (New York: McGraw-Hill, 1967), 14:788.

V ill INTRODUCTION

Lombard, but it was only developed after 1300 by the Dominicans Peter de Palude and Durandus de S. Porciano. It was fully worked out and integrated in the scholastic tradition by the Franciscans Waiter of Chatton and Anfred Gonteri."6

The Present Edition

lhis volume contains Walter Chatton's Lertura or his second commentary on the Sente11ce.r of Peter Lombard. The first volume of Chatton's theological works, edited by Joseph C. Wey, contained the prologue which is the same for both the RBportano and the Lertura. The Reportano, edited by Father Wey and myself was published in four volumes (2002-2005), and the preceding volume of the Lertura, containing book I distinctions 1-2, appeared in 2007.7 For the description of the manuscripts used in the present volume, see Fr. Wey's introduction to the first volume.8

Regarding the manuscripts for these distinctions of the Lechlra, it should be noted that the Paris codex, Paris Bibl Nat. lat. 15,886 [= Al ends in the middle of paragraph 20 of distinction 7 question 1. In the distinctions contained in this volume, there are 72 omissions by homoioteleuton in manuscript A compared to 19 such omissions in codex Florence, Bibl Naz. Conv. Soppr. C.5.357 [= F). In general, the readings of F are qualitatively better and hence the readings of this manuscript have been preferred. The Paris manuscript, for example, consistendy writes 'ttes' where the meaning clearly requires 'terminus.' Lest there be any misunderstanding, in this volume as in previous editions we have followed what the eminent medievalist Victorin Doucet called the 'rational method', namely a consistent effort to establish the most intelligibile text according to the mind and intent of the author. Consequendy, at times we have selected the readings of the Florence manuscript, sometimes the readings of the Paris manuscript.

As a confirmation - although hardly needed - for the authenticity of Ock-ham's Scriphlm in I Sent., Chatton cites the 'Scriphlnl in paragraph 26 of distinction 3 question 3. Walter frequendy refers to his own Prologue to the Jentenm by explicidy using the word 'Pro/ogul at frequent intervals.9

Some of Chatton's Views in their Historical Context

As he did previously in his Reportano, Waiter Chatton regularly patterns his Lertura according to parallel treatments of Peter Aureoli and William of Ockham. In the very first question of this volume, Chatton purports prima facie to deal with the

6. HubertJedin, History of the Co11n&il ofT rent, ttans. E. Gtaf (London: T. Nelson, 1957-1961) 2: 251.

7. Waiter Chatton, Reportatio et Lemmz mper Sentmtiar. Cslhlio aJ Libnnn prim11111 et Prolo!JU, ed. Joseph C. Wey (Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1989). Waiter Chatton, ReportaJio mper Sentmtia.r: Liber I, distindiones 1-9 and 10-48, ed. Joseph C. Wey and Gimrd J. Etzkom, 2 vols. (Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 2002); Reportatio sllfJer Sen-llnlia.r: Liber II (Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 2004); Reportatio mper Sen-tenlia.r: Libri ill-IV (Toronto: Pontifical Institute of Medieval Studies, 2005); Leadra mper Sentm-lia.r, Liber I, distindiones 1-2 (Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 2007).

8. See Chatton, Reportatio et Ledllra slljJir S enllnlia.r, pp. 4-8. 9. Cf. infra, dist. 9, q. 1, nn. 6, 8; dist. 10, q. 1, n. 78; dist. 11, q. 2, n. 17.

JNTRODl'CTION IX

question of univocity, inherited if you will from Scotus, viz. whether homo viator has a univocal concept attributable to creatures and God. However, the entire first article deals with the defense and justification of what has come to be known as Chatton's proposition or anti-razor, namely that where two 'things' are not sufficient to 'explain' a situauon, then a third 'thing' is required and if this proves insufficient, then a forth is required and so forth. 1" The remainder of article 1 of question 1 of distinction 3 is devoted to the justification of Chatton's position regarding the extra-mental reality of relations in opposition to Ockham's views to the contrary. In defence of his opinion, Chatton multiplies arguments from reason and authority, including the invoking of a number of propositions condemned by Stephen Tempier in 1277. As we have previously noted, Ockham was summoned to a provincial chapter of the Friars Minor in 1323 wherein he was required to justify his position on relations. 11 It may be indeed likely that Chatton was instru-mental in inaugurating this 'summons.' In article 2 of distinction 3, our author tackles opposing views of the nature of concepts, viz. Peter Aureoli's notion of the concept as an esse obiectivum and Ockham's view of the concept as a.ftr:tum, both of whom may be seen as defending the divine simplicity and immutability against a plurality of divine 'ideas.' Io the light of Chattoo's criticisms of the '.ftr:tum' theory, Ockham changed (it would seem prior to Chatton's Lectura) his view of the concept and considered it to be a quality of the mind, i.e. having subjective existence. It is only in article 3 of distinction 3 question 1 that Chatton finally gets around to defending univocity together with clarifications of his views of signification and supposition. In question 2 of distinction 3, Waiter deals with the problem as to whether there can be a univocal concept common to creatures and God wherein he opposes the position of Aureoli who denies such a univocal concept and wherein Waiter seeks to refine Ockham's notions defending univocity and in all of this favoring the opinion of Duns Scotus.

Question 3 of distinction 3 takes up such 'thorny' issues as to what sort of per se predication is applicable to God, - which he takes up in greater detail in the next question of dtstinction 3 against the views of Peter Aureoli and William of Ockham - plus the possibility of the blessed in heaven having a vision of the godhead without having a vision of persons in the godhead and finally how to deal with paralogisms stemming from trying to apply Aristotelian syllogistic to the divinity, for example 'the divine essence is the Father; the divine essence is the Son; therefore the Father is the Son.' Apparendy, this led some medieval theologians to advocate a 'Trinitarian logic.'12 Chatton again invokes his anti-razor principle in paragraph 65 of this question and returns again to his support of the extra-mental reality of relations in paragraphs 60, 152-157.

10. C Rondo Keelc, Fof711al Ontology in the Fourteenth untury: The Chatton Prindpk and Od:ham's .Ra.tor. PhD dissertation, Indiana University- Bloomington, 2002.

11. Cf. Girard J. Etzkom, "Ockham at a Provincial Chapter: A Prelude to Avignon," Arrhi1111m Frandstan11m Historirtllll 83 (1990): 557-567. This article is full of typographical errors as I was not given the opportunity to review the proofs.

12. Cf. H.G. Gelber, Logi{ and the Trini!}: A Clash of Values in Stholaslit Thought, 1300-1335, PhD dissertation, University of Wisconsin, 1974.

X INTRODUCTION

In the subsequent question Chatton tackles the difficult problem regardtng the intellectual knowledge of singulars, first in opposition to Ockham and secondly against the views of Aureoli. Ockham claimed that in this life we can have intellectual knowledge of singulars because the first intellectual knowledge as first generated is an intuitive knowledge of some extra-mental sensibik. If that were the case, retorts Chatton, then we would not need our senses. In his lengthy response, our author makes an 'oblique' allusion to what some consider to be a real distinction between the soul's intellectual and sensitive powers. It is well known that Ockham, in a rare departure from his razor principle, posited two souls in man, a rational and a sensitive soul. Chatton alludes to this distinctly in distinction 3 question 7 where Ockham opposes Scotus. Regarding the intellectual knowledge of singulars, Peter Auteoli held that the intellect could not distinguish between two individuals altogether similar and thus posited a 'singulare vagtml, a notion he may have inherited from Henry of Ghent. In his reply, Waiter alludes to an argument which had become proverbial, namely that if this were so, then we couldn't love an individual. His final response is that we can have a concept proper to an individual by way of a proper description. In so arguing he dismisses tangentially the view that individuals are 'formally' distinct by a 'collection' of accidents.

In the last question of distinction 3 dealing with man's memory, intellect and will as the imalfJ Dlli, the 'inevitable' question arises as to whether the faculties or potenpes of the soul are somehow distinct from one another and from the soul. As might be expected, Chatton sides with Scotus's formal distinction. Ockham had criticized Scotus's view and though positing two souls in man, the Venerable Inceptor claimed that the intellect was no more than the soul 'intellecting' and the will no more than the soul willing. Chatton retorts by noting that 'intelkttn.r est 110/lllltai is not per se predication nor does the definition of the intellect include the definition of the will Likewise, this does not accord well with Ockham's claim that there are two souls in man. Chatton also avers that we experience certain activities of the soul as occurring in certain bodily organs, for example we experience intellection as occurring in the head and not in the foot. Article 2 of this question is devoted to how the soul is related to knowing and willing, where five opinions are cited, none of which salvage man's being the image of God. Chatton concludes by saying that while memory, intellect and will are not per se identical, yet this does not mean that they are really distinct. His preferred phraseology, it would seem, is that there is a non-formal identity between the powers of the soul and their relation to the soul itsel

In distinction 4 question 1, entitled 'Uirllm Deus general Deufll, out author first deems it necessary to elucidate the various modes of supposition and signification in opposition, typically, to William of Ockham. In the next question, seeking to avoid positing a 'fourth thing' in the divinity which he believes implicit in the opinion of Ockham, Chatton adduces the homely example of a three-sided stone with thtee different images on its sides.

In the fifth distinction dealing with 'generation' in the divinity, Chatton again defends the views of Scotus which Ockham claimed to have refuted. However, with regard to the principles of generation, Henry of Ghent used the 'analogy' whereby the divine essence is regarded as 'tjllasi-materitl which Ockham ridiculed saying that one might just as well say that the Godhead is 'tjllasi-asinus.' In the last

INTRODUCTION X1

question of distinction 5, Chatton deals with the various modes of priority mentioned by Aristotle in the Categories as to whether they apply to the divinity ad intra and to creatures ad extra.

In distinction 6, Chatton divides his treatment in no less than ten dubia dealing principally with divine generation ad intra. Most if not all theologians of the period sought to avoid any real distinction between memory, intellect and will in defence of the simplicity of the divine essence. In this distinction, as might be expected, Chatton seeks to refute and/ or refine the opinions of William of Ockham and Peter Aureoli. In distinction 7, the discussion continues regarding the divine pro-ductive power (potentia) ad intra. Because the Son does not generate, this does not imply any impotency in the Son, but rather that generation is not appropriately ascribed to the second person of the Trinity. Typically Chatton seeks to defend Scotus and refute or refine the arguments of Peter Aureoli and William of Ockham.

A rather curious phenomenon occurs in the very last question of this volume, viz. question 2 of distinction 7. A set of four arguments are adduced in an effon to explain why the Son does not have an active generative power and to avoid positing a founh person in the Trinity. The first argument states that in the Father, the generative power is exhausted.13 The second argument maintains that this generative power is always constant and an adequate power of generating.14 These two arguments are actually taken from Henry of Ghent, although a second hand in the margin attributes the first argument to the Subtle Doctor. While this attribution is clearly mistaken, Chatton's explanation of the two arguments would appear to indicate that he is attempting to give them a favorable interpretation, which is not surprising if he considered them to be the view of Scotus, given Chatton's penchant for supporting the opinions of the Subtle Doctor. Actually, Scotus attacks these two arguments both in his &portatio Parisiensis I-A and in his Quodlibet, question 2, as we have pointed out in the footnotes. (Cf. Dist. 7 q. 2 nn. 50-51.) The third of the four arguments is definitely the opinion of Scotus himself. I have not been able to identify the author of the fourth argument. We are led to wonder if perhaps in this case Chatton is heir to a faulty or unclear text tradition, which would be odd given the fact that he is lecturing two decades after the death of Scotus. Perhaps the eventual identification of the author of the fourth argument will throw light on the problem.

In conclusion, I would be remiss if I did not mention my indebtedness to Joseph C. Wey, CSB who pioneered the works of Chatton with his edition of the Prologue to the Sentences and kindly handed over to me the transcriptions of the Reportatio as well as the LedNra with helpful annotations and suggestions. I would likewise thank Professor Therese Druan,Jack and Prances Zupko and Gordon and Linda Wilson who at various times were my hosts as I sought to document the sources referred to by Waiter Chatton.

13. Henrici de Gandavo, Summa, art. 54, q. 8 (reprint of 1520 Paris ed. Franciscan Institute Publications, 1953), 2: fol. 101rE.

14.1bid .. fol. 101rF.

GUALTERUS CHATTON, OFM

Lectura super S ententias Liber I, distinctiones 3-7

F p

.\L AviL BFS CCL CSEL FIP OPh OTh PhB PL

a. add. adnot. al. m. ant. cf. com.

d. ead.m. ed. f. lin.

mg. n.

not. om.

p.

Sigla

Florence, Biblioteca nazionale centrale, Conv. soppr. CS357 Paris, Bibliotheque nationale de France, lat 15,887

Aristoteles Latinus Avicenna Latinus Bibliotheca Franciscana Scholastica Medii Aevi Corpus Christianorum Latinorwn Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum Franciscan Institute Publications Scotus or Ockham, Opera Philo.rophi(a Ockham, Opera Theologi(a Philosophes Beiges Patrologia Latina

For a li.rt of 1111thor.r and edition.r ated, .ree the Bibliography.

articulus pos. post addidit praem. praemisit adnotatio prol. prologus alia manu q. quaestio ante Quaest. Quaestio(nes) conferatur Quodl. Quodlibet commentum rep. repetit distinctio resp. responsio/ respicit eadem manu res tit. restituit editio I edidit sect. sectio folio Sent. Sententiarum in, sub, vel supra spat. vac. spatium vacuum linea t. textus inmargine un. unicus -a, -um umerus paragraphi nota 1 ... n includunt verba omisit reportatoris pagina/pars [ ... ] supplevit editor

[Distinctio 3 Quaesdol

Utrum creatura radonalis nata sit habere aliquem conceptum universalem communem Deo et creaturae]

5 Circa distinctionem tertiam quaero prima istam quaestionem utrum creatura rationalis nata sit sic habere aliquem conceptum uruversalem qui sit communis Deo et creaturae.

Quod non, quia quae minus conveniunt quam duo conceptus 1 transcendentes distincti solo numero, minus possunt habere unum

10 conceptum eis communem. Sed Deus et aeatura sunt huiusmodi, quia minus conveniunt quam quaecumque creaturae, [et] illi duo conceptus sunt duae aeaturae. lgitur Deus et aeatura minus possunt habere unum conceptum eis communem quam illi duo conceptus non possunt habere unum conceptum eis communem,

15 quia tunc praeter illos conceptus transcendentes oporteret ponere tertium conceptum transcendentem, et eadem ratione praeter illum conceptum, unum alium, et sic in infinitum, quod est impossibile. Quia sic intellectus numquam posset incipere a conceptu com-munissimo descendendo ad investigandum propriam rationem ali-

20 cuius per divisionem et compositionem. Secunda sic. Quae conveniunt et differunt, non eadem 2 c~nveniunt et differunt, quia aliter non posset probari quin Deus esset in genere, eo quod esse in genere non argueret composi-tionem; sed si Deo et aeaturae natus esset haberi conceptus com-

25 munis, tunc Deus et aeatura convenirent et differrent, et per consequens Deus alio conveniret et alio differret respectu aeaturae, et sic esset compositus.

Ad oppositum. In primis principiis universalibus fit distrJ.butio 3 pro Deo et creatura, sicut cum intellectus format hoc complexum

30 'omne ens est finitum vel infinitum'; sed hoc non esset nisi sub-iectum esset commune Deo et aeaturae.

[Status quaesdonis] In ista quaestione erunt tres articuli. Prima, praemittendum

5 primo istam quaestionem om. A 6 sic om. F 13-14 quam-communem om. (hom.) F 15 tunc] potestA

2 LIBER 1

est, sicut in secunda quaestione Prologi.1 et per quandam pro-positionem ibi tactam ad probandum quod cognitio qua anima vel angelus cognoscit. sit res distincta ab anima et angelo. Se-cunda, videndum est utrum conceptus communis differat ab ipsa cognitione. Tertio, respondebitur ad quaestionem, solvendo 5 quaedam dubia.

[Art. 1-An cognitio qua angelus cognoscit, distinguatur ab angelo realitet]

Prirnus igitur articulus est quod cognitio qua anima et angelus cognoscit. distinguatur ab angelo realiter. !stud autem est dedu- 10 cendwn ex quadam propositione aliqualiter tacta in Prologo et distinctione prima. 2

[Prima propositio Chatton et probationes] 4 Propositio autem est ista: Ubicumque propositio affinnativa

nata est verificari pro rebus actualiter exsistentibus, si duae res 15 qualitercwnque praesentes secundum situm et durationem sine alia re non poterunt sufficere, oportet aliam rem ponere; et si ttes qualitercumque praesentes secundum situm et durationem sine alia re non poterunt sufficere, oportet quartam rem ponere, et sic ulterius procedendo. 20

5 Istam propositionem probo prima sic: de quolibet. affinnatio vel negatio, de nullo eorum ambo,3 Igitur impossibile est quod pro eisdem rebus quocumque uno et eodem modo praesentibus secundum situm et durationem sine alia re, eadem propositio nata sit verificari et non sit nata verificari. Sed si non oporteat aliam 25

2 ad 0111. F 9 est] praemittere F 22 quod] /in. ead 111. F 25 oportcat] oportet A

IChatton, ReportaJio t1 Lthmz mper Smlmliar, prol. q. 2 a. 6 (eel. ]. C. Wey, p. 130-144); cf. etiam prol. q. 3 a. 3 (eel. J. C. Wey, p. 197-198) ubi arguit Chatton contra conceptum ut 'quoddam fictum'. 2Cbatton, &porlaliD tl LedNra SlljJer SmlmJias, prol. q. 2 (eel. J. c. Wey, p. 84-85); L6hlra in I Sent., d. 1 q. 1 n. 82; ibid. d. 1 q. 4 n. 23-25. 3Cf . .Aristot., Dt in1erpr. I c. 9 (AL ll-1 13; c. 9, 18a 29-30): "in his ergo quae sunt et facta sunt necesse est affumationem vel negattone veram vel falsam esse"; Anal. Post. I c. 11 (AL IV-1 26; A c. 11, 77a 30); Topira VI c. 6 (AL V-1 125; Z c. 6, 143b 16): "Nam de omni vel affumatio vel negatio vera est''; Metttph. IV t. 9 (AL :XXV-2 66; !J. c. 3, 1005b 29-24); AlldrJritatlS .ArismJelis (eel. J. Hamesse p. 123): "Prima dignitas est de quolibet affumatio vel negatio, alias de quolibet esse vel non esse et nullo simul"

DIST. 3 QUAEST. 1 3

rem ponere ad hoc quod sit vera, tunc pro istis rebus sic praesenti.bus secundum situm et durationem sine alia re, nata est haec propositio verificari, sicut patet ex opposite. Quia si non sit nata verificari pro eis sic se habentibus, igitur oportet aliquid aliud ponere in re ad hoc

5 quod ipsa sit vera, quia "in eo quod res est vel non est, est oratio vera vel falsa."4 Aut enim requiritur aliquid plus in re ad hoc quod ipsa sit vera, vel nihil plus. Si nihil plus, habetur propositum, quia istae sic se habentes sufficiunt sine plurc. Si aliquid plus in re praeter praesentiam situs et durati.onis, illud plus, ex quo est in re,

10 est res aliqua, et per consequens habetur propositum: quod praeter istas sic se habentes requiritur aliqua alia res. Et per consequens ex opposito, si praeter istas sic se habentes non requiritur alia res, tunc haec propositio nata est pro istis sic se habenti.bus verificari; sed pro istis sic se habentibus sine alia re non est nata verifi-

15 earl, quia per positum istae res sic se habentes sine alia re non possunt sufficere ad hoc quod sit vera; igitur contradictoria simul vera.

Unde breviter, impossibile est quod eaedem res eadem modo 6 praesentes secundum situm et durationem sine alia re sufficient ad

20 hoc quod ilia propositio sit vera, quacumque tali propositi.one affinnativa demonstrata. Sed ista sequerentur, ut patet ex dictis. Quod enim non sufficerent, hoc est positum. Quod autem sufficerent patet, quia nihil plus requiritur in re praeter istas res sic se habentes. Nam illud plus in re esset res aliqua, aliter non esset in

25 re praeter ista, et per consequens oporteret aliam rem ponere.

Igitur ex opposite secunda arguo sic: ubi propositio negativa est 7 nata verificari pro rebus actu exsistentibus, si duae res, quocumque modo fuerint praesentes secundum situm et durationem sine alia re, non poterunt sufficere, oportet aliam rem ponere. Igitur similiter de

30 propositione affinnativa quae nata est verificari pro tot rebus, quia affirmativa non minus ponit quam negativa, ceteris paribus.

Antecedens probo: nam si praeter istas condiciones aliqua 8 alia condicio requiratur, accipio propositionem quae illam exprimit,

11 Et per consequens om. A 14-15 sed- verifi.cari om. (hom.) A 19 sufficient] sufficiuntA

4Ariatot., Praedic., c. 5 (AL I -2 54; c. 5, 4b 9-1 0).

4 LmER I

et quaero utrum ad verificandum eam sufficient ista.e quattuor condiciones: scilicet quod tot res exsistant quot requirit, et quod sint certo modo praesentes secundum situm, et etiam certo modo in durando, et sine alia re; aut non sufficunt ista.e quat-tuor condiciones sed oportet aliam ponere. Si istae sufficient, 5 habetur propositwn, quia propositio primo dicta ultra condiciones praedictas solum requirit quod haec propositio secundo demon-strata sit vera. Et ipsa solum requirit ista quattuor; igitur propositio principalis solum requirit ista quattuor, et per con-sequens si tres condiciones non suf:ficiant, oportet quartam 10 condicionem requirere. Si autem istae quattuor condiciones non sufficiant ad veri.ficandum illam propositionem secunda datam, igitur aliqua alia condicio requiritur ad eam, et quaero de propositione quae illam exprimit, sicut prius, et proceditur in infinitum nisi concedatur propositum, sicut patebunt exempla 15 statim infra in obiectionibus.s Aliter etiam patet consequentia principalis, quia sicut iam argutum est de propositione negativa, 6 est arguendum de propositione affirmativa, ut etiam patebit.

9 Tertio arguo sic: quia nisi ilia propositio sit vera, sequitur quod numquam ex auctoritate aliqua philosophorum, nee ex aliqua 20 auctoritate Sanctorum, nee ex aliqua auctoritate sacrae Scripturae, nee ex aliqua determinatione Ecclesiae, nee ex articulo aliquo fidei, contingeret arguere pluralitatem aliquam rerum. Immo periret omnis ars arguendi quamcumque pluralitatem rerum ex auctoritate, quia nee aliquis auctor nee Scriptum nee fides nee Ecclesia exprimit 25 aliquam pluralitatem rerum tenen~ nisi per aliquam propositio-nem vel orationem aliquam. Sed ex nulla ta1i contingeret arguere quamcumque pluralitatem rerum. Diceretur enim quod non oportet propter illam. auctoritatem tot res ponere, quia sufficerent tot cum quibus qualitercUmque praesenttbus sine alia re staret quod 30 ilia auctoritas esset falsa.

10 Verbi gratia, dicat Ecclesia quod caritas est quaedam res in

3 sint] sunt F 8 ipsa] ista A 10 sufficiant] sufficiunt A 30 qualitea:cwnque] quamcumque A 32 Ecclesia] essentia emr. m,g. aJ. m. F

SCf. infi:a n. 23-42 6Cf. supta n. 7.

DIST. 3 QUAEST. 1 5

anima viatoris distincta ab anima realiter, eo quod est quaedam res quae infunditur. animae a Deo, sicut sentit Ecclesia in diversis locis.7 Diceretur quod propter istam auctoritatem Ecclesiae non oportet ponere quod sint res tales distinctae cum quibus sic pmesentibus

5 sine alia non stet quod illa auctoritas Ecclesiae sit falsa, quia sufficit ponere quod anima sit caritas quando Deus acceptat animam, et quod non sit caritas quando Deus non acceptat eam, ita quod Ecclesia solum intelligit quod non oportet necessaria quod anima sit caritas.

10 Eadem modo cum fides et Ecclesia sentit quod Christus 11 sponte et libere patiebatur et ascendit, et per consequens quod Christus non fuerit ilia passio vel ascensio, diceretur quod non oportet propter hoc ponere plures res, eo quod suffi.cit una res cum qua stare potest quod propositio esset falsa. Diceretur enim

15 quod Christi fuit ascensio quando Deus voluit, et non quando non voluit. Immo ulterius sequeretur quod Deus de potentia absoluta non posset certificare hominem de aliqua pluralitate rerum, quia hoc non posset nisi revelando sibi aliquam veritatem complexam; sed per illam non certificaretur homo, quia diceret

20 quod pauciores sufficerent. Quarto arguo sic: omnes proposi.tiones aequaliter contin- 12

gentes sunt aeque necessaria verae, necessitate ut nunc, quando sunt verae. Sed aliqua propositio sic contingens est ita necessaria vera quando est vem, quod non est possibile omnes res exsistere

25 unifonniter pmesentes secundum situm et dumtionem sine alia re, sicut propositio requirit ad hoc quod sit vera, et tamen quod propositio sit falsa. Igi.tur omnes propositiones contingentes sunt tali necessitate necessaria verae quando sunt verae. Et per con-sequens, si aliquae res sic praesentes sine alia re non sufficiunt

30 ad hoc quod propositio sit tali necessitate vera, tunc oportet aliam rem ponere ad hoc quod sit vera.

P.rimum assumptum patet in multis locis. Nam haec pro- 13 positio 'ista columna est mihi dextra' est contingenter vera pro

12 asceosi.o] descensio A 24 res] m& oJ. m. F 32 haec] ista A 33 cootingenter] actualiter A

7C Ockbam, SmptNIII in I Sent., dist. 17 q. 1 (OTh m 452-456).

6 lJBER I

rebus sic seclUldwn situm nunc approbatis. Et non est possibile quod sic sint approximatae secundum suum situm pro tall dura-tione sicut veritas istius propositionis requirit, et tamen quod proposit:io sit falsa. Similiter haec proposit:io 'Sortes exsistit'; haec etiam propositio 'lapis est a Deo'; haec et:iam 'hoc quantum per 5 tantum distat ab illo', et ita de mult:is aliis.

14 Confinno istud: quia "omne quod est, quando est, neccsse [est] esse";ll igitur quando propositio est vera, res sic se habent quod propositio, si formetur,9 necessaria sequitur quod ilia propo-sitio sit vera pro rebus, et per consequens dum illae res sic sunt 10 praesentes situ et duratione sicut proposit:io requirit, non est possi-bile quod propositio sit falsa.

15 Quinto, probo quod aliqui negantes formas respectivas distingui ab absolutis habeant istam propositionem concedere, quia ponunt in I suo, distinctionis 3, quaestione 4,10 quod contra- 15 dictoria non possunt successive verificari nisi propter motum localem vel propter ttansitum temporis vel propter generationem vel productionem alicuius. Sed si omnes res maneant pro quibus propositio est vera, et sint uniformiter praesentes situ et dura-tione sine nova re, tunc non est ibi motus localis nee transitus 20 temporis qui irnpediat veritatem propositionis, nee productio vel corruptio rei. Igitur cum eis non stat quod sua contradictoria sit vera. Et per consequens, si aliquae illarum rerum aeque praesentes situ et duratione sine alia re non sufficient ad verificandum propositionem, hoc est quia deficit aliqua res quae requiritur ad 25 verificantum earn.

16 Videtur igitur propositio praemissa esse vera, scilicet quod

4 haec!] ista A 4-5 haec etiam om. A 7 istud om, A 15 in om. A 17 localem] localis A 24 sufficient] sufficiunt A

B.Adstot., De intnpr., I c. 9 (AL ll-1 17; c. 9, 19a 23-24); .Ammrilaks AriikJielis (ed. J. Hamesse p. 306), 9Vidcntur hie aliqua deficere. tOForte voluit Chatton signare di~tinctionem ttigcsimam I hbri Ockham; cf. Ockham, Stripttml in I Sent, dist. 30 q. 4 (OTh IV, 369): "Unde pro orruubus istis est una mtio solum quae est ista: imposSibile est conttadictoria successive veri-ficari de eodem nisi propter motum localem alicuius, vel propter transitionem temporis, vel propter productionem vel desttuctionem alicuius;" idem d. 17 q. 1 (OTh m, 458- 460); idem d. 11 q. 6 (OTh m, 506).

DIST. 3 QUAEST. 1 7

ubicumque propositio affinnativa nata est venficari pro rebus actu-aliter exsistentibus, si duae res quomodocumque fuerint praesentes secundum situm et durationem sine alia re non poterunt sufficere, oportet aliam rem ponere.

[Secunda propositio Chatton et probationes] Tamen dubium est: quae res sufficiunt ad hoc quod proposi- 17

tio sit vera, et quae non. Ideo ponenda est secunda propositio, quat" etiam est aliqualiter tacta ubi supra, 11 et est ista: illae res non sufficiunt ad hoc quod propositio sit vera cum quibus quali-

10 tercumque praesentibus secundum situm et durationem sine nova re stat quod ipsa sit falsa.

Haec autem propositio potest probari. Primo, quia si suf- 18 ficerent, sequerentur contradictoria. Nam si cum ipsis, qualiter-cumque praesentibus situ et duratione sine nova re, stet quod

15 sit falsa, tunc plus requiritur ad hoc quod sit vera; et per con-sequens istae res non suffi.ciunt; igitur si cum hoc concederetur quod sufficerent, concederentur contradictoria. Uncle si sufficiunt, non plus requiritur. Si cum illis sic se habentibus stet quod pro-positio sit falsa, igitur plus requiritur ad hoc quod sit vera.

20 Secunda, quia "eo quod res [est] vel non est, est oratio vera 19 vel falsa."l2 lgitur si res sic se habeant quod sufficiunt ad hoc quod propositio sit vera, tunc res non se habent sic quod pro eis esset propositio falsa, quia sic pro eis omnino eodem modo se haben-tibus esset eadem propositio vera vel falsa, et per consequens non

25 apparet quin simul illa propositio esset vera et falsa, quia similiter se haberet ad illas sicut propositio vera ad sua signi-fi.cata. .

Tertio, quia quando res sic se habent quod suffi.ciunt ad hoc 20 quod propositio sit vera, tunc illa propositio est vera de facto, si

30 formetur. Sed "omne quod est, quando est, necesse est esse:'13 necessitate ut nunc. Igitur tunc sic se habent quod ipsa necessaria est vera necessitate ut nunc, et per consequens sic se habent quod

26 similiter] simul A illas] illos A 29 est] /in. al. m. F 30 estl Ofll. A

11C supra n. 4. 12C supra n. 5. IJCf. supra n. 14.

8 LIBER I

cum eis non stat quod ilia sit falsa. lgitur ex opposito, si cum eis sic se habentibus stet quod sit falsa, sequitur quod iliae sic se habentes non sufficiunt ut sit vera.

21 Quarto, quia sic sequeretur, ut supra,14 quod ex nulla auctoritate fidei, Scripturae vel Ecclesiae vel revelationis divinae 5 possibilis esset homo certificari quae propositio esset vera pro rebus. Quia quacumque propositione demonstrata quam Ecclesia determinat esse tenendam esse veram pro rebus, diceretur quod cum eisdem rebus eadem modo se habentibus secundum situm et durationem sine nova re, staret quod propositio sit falsa, et per 10 consequens quod ilia propositio non plus sit vera quam falsa.

22 Quinto, quia hoc habent concedere illi qui tenent ubi priusts quod contradictoria non possunt verificari nisi propter motum localem vel propter transitum temporis vel propter generationem et corruptionem alicuius. Quia ex isto sequitur quod i11ae res 15 non sufficiunt ad verificandum propositionem cum quibus stat sine istis quattuor condicionibust6 quod propositio sit falsa. Sed si cum rebus illis quomodoCU11).que fuerint praesentes situ et duratione sine nova re stet quod propositio sit falsa, tunc cum eis stat quod propositio sit falsa sine motu locali et sine transitu 20 temporis falsificantis propositionem et sine generatione et cor-ruptione. lgitur non sufficiunt ad verificandum illam proposi-tionem.

[Obiectiones contra positionem Chatton] Ut autem ista magis appareant, obicio exempla et probo quod 25

licet res qualitercumque sint praesentes situ et duratione sine alia re non possunt sufficere ad hoc quod sit vera, quod non ideo sequitur ql,l.Od alia res sit ponenda.

23 Diceretur enim uno modo quod ptaefer condiciones illas requiritur quod ista negativa sit vera 'Deus non impedit illam 30 propositionem esse vetam' seu 'non impedit quin iliae res sic se habeant quod illa propositio sit vera.' Quod igi.tur cum illis rebus

12 hoc ot11. A 25 exempla ot11. A 26 qualitercumque] quaecumque A

14(: supra.n. 9. tSC supra n 15. lliC supra n 8.

DIST. 3 QUAEST. 1 9

qualitercumque praesentibus sine alia re stat quod ilia propositio sit falsa, hoc non est quia deficiat aliqua res requisita, sed hoc est quia Deus impedit res sic se habere quod propositio ilia non sit vera.

5 Alia modo diceretur quod propositio ilia sit falsa, quia 24 praeter illas condiciones requiritur quod Deus velit ilias res sic se habere inter se sicut sufficiunt ad veritatem illius propositionis. Quod igitur illae res sic praesentes sine alia re non sufficiunt, hoc non arguit aliam rem requiri, quia hoc accidere potest quia Deus

10 non vult illasres sic se habere. Tertio modo diceretur quod propositio est falsa, quia haec est 25

pro rebus vera 'radius est a sole', et tamen cum illis rebus aeque praesentibus sine alia re stat quod propositio sit falsa, ex hoc quod Deus non coagit quod radius sit a sole. Est igitur falsa, non quia

15 deficit aliqua res, sed quia requiritur quod Deus coagit, et non coagit.

Quarto sic: ponatur quod Deus cum igne causent sic unum 26 talem calorem qualis natus esset causari immediate ab isto solo igne, licet modo de facto causetur immediate et a Deo et ab isto

20 igne simul. Tunc haec propositio est vera pro rebus 'Deus causat immediate hunc calorem', et tamen cum eisdem rebus qualiter-cumque praesentibus situ et duratione sine alia re staret quod esset falsa, non quia deficit aliqua res requisita, sed quia Deus non concausaret immediate ilium calorem, et esset totaliter immediate

25 ab ilia igne. Quinto, quia haec propositio verificatur pro rebus 'iste calor 27

est totaliter a Deo', et cum eisdem rebus uniformiter praesentibus staret quod esset falsa, quia cum eis staret quod simul causaretur ab igne.

30 Sexto, haec propositio 'iste calor nunc prima est a Deo' 28 potest cum eisdem rebus esse falsa.

Septimo, quia haec propositio 'Deus creat hunc calorem' est 29 vera, et tamen cum eisdem rebus potest esse falsa.

Octavo, quia haec propositio 'iste est acceptus Deo' est vera, 30

2 hoc- requisilll]lll& aL m. F 3 Deus om. A 11 haec] hoc A 13 falsa] in. emJ. m. F add quia pro rebus ven. F 18 isto] illo A

10 lJBER I

et tamen cum eisdem rebus potest esse falsa. 31 Nono, ex dictis aliorum potest argui. Aliqui enim videntur

dicere in I suo, distinctionis 42, quaestione 2,17 quod omnipotentia Dei requirit quod si quaecwnque forma respectiva distinguatur a re absoluta, quod tunc Deus posset facere illam formam re- s spectivam sine omne re absoluta, eo quod non esset conttadic-tio unum exsistere, alia non exsistente, quia essent res distinc-tae. Et distinctione 43,18 videtur dicere quod omnipotentia eius est talis quod potest in omnem effectum causae secundae sine causa secunda. to

32 Ex isto potest sic obici et probari quod si ilia propositio esset vera, sequeretur quod Deus non esset omnipotens, vel quod infinitae formae essentialiter distinctae essent in eodem, etiam quod actionis esset actio in infinitum. Nam haec est vera '"lSte calor est ab isto igne'. Aut igitur potest Deus facere omnes res illas exsistere 15 uniformiter praesentes sine nova re, et tamen quod propositio sit falsa; [et] tunc praeter illas res oporteret ponere aliam; et eadem ratione arguo de ilia, et sic in infinitum. Aut non potest hoc facere; [et] tunc est impotens, quia non posset facere easdem tes exsistere ita quod nulla esset ab alia. 2Jl

33 Confinnari posset istud dictum illorum, quia articulus quidam Parisiensis dicit quod Deum non posse in effectum causae secundae - Error.19 Sed si cum omnibus illis rebus non posset facere propositionem falsam; tunc esset ibi aliqua res quae non posset fieri a Deo sine causa secunda. 25

34 Decimo, ex dictis aliorum.20 Videntur enim sentire in I suo, distinctionis 30, quaestione 2, quod hoc causari ab illo idem sit

4 quod] quia F 21 istud) illud A quia] quod A 11Dictio Chatton videtur refem: ad Rlporttzlion11111 Ockham nunc perditllm; et: Oclcham, Saipltnn;, I Sent, dist. 42 q. un. (OTh N, 617-621). IBC Ockham, Saipltnn m I Smt., dist. 43 q. 1 (OTh N, 631-636). t9C R. Hissette, Entpllle mr liS 219 Artkks Condamnis ti Paris 14 7 M1m 1277, n. 98 "Quod in causis efficicntibus causa secunda habet actionem quam non accepit a causa prima" in PhiloiUphu MidiivaMx XXII (Louvain-Pat:is 1977, p. 168); D. Pic:he-C.

La.Fieur, Lz Comltmmalion Pfllisitnnt de 1277, (Paris: Vrin 1999, p. 140, 296). XIC Ockbam, Saipltnn in I Slllll., dist. 30 q. 2 (OTh N, 329): ''Verum est quod praesentia non importat praecise ista absoluta, sed importat ista absoluta et cum hoc quod inter ista nullum est cotpus medium."

DIST. 3 QUAEST. 1 11

quod istud capere ad praeseotiam illius. Quod igitur illis rebus sic praesentibus propositio esset falsa, hoc non esset quia deficeret aliqua res requisita, sed quia talis effectus non caperet esse ad praesentiam illius; vel quia si illud non esset, non ideo sequeretur istud non esse; ideo esset propositio falsa.

Undecimo, ex alio dicta illorum in eadem quaestione,21 quia, 35 ut dicunt, transitus temporis sufficit ad hoc quod propositio modo vera ststim sit falsa; igitur hoc non est quia deficit aliqua res requisita.

Duodecimo, arguunt alii contra propositionem. Prima, quia 36 haec est vem, demonsttando libnun transversum coram me, 'iste liber iacet male', et tmneo potest esse falsa eisdem exsistentibus.

Secunda, quia haec est vera 'ista colwnna est mihi dextra', 37 et tamen eisdem rebus exsisteo.tibus potest esse falsa.

Tertio, quia haec est vera .. JSte est praedestinatus', et tmnen 38 eisdem rebus exsisteo.ttbus potest esse falsa, quia aliter praedes-tinatio passiva esset quaedam res distincta in isto a rebus absolutis, quod est impossibile, quia postquam illa res fuerit pertransita in praeteritum, tunc non esset in potestate alicuius quin illa res ali-quando fuecit in te, et per consequens non esset in potestate alicuius quin fueris praedestinatus. Sed si non sit in potestate alicuius quin aliquando fueris praedestinatus, tunc non est in potes-tate alicuius quin salvaberis. Quia ex opposito, si aliquis potest facere quod non salvaberis, tunc in potestate illius est quod non fuisti praedestinatus, et per consequens ille potest facere modo quod ilia res numquam tibi infuisset, quod est impossibile.

Tertio decimo posset argui de propositione ista 'Sortes movet 39 lapidem'. Nam Deus posset facere quod Sortes esset et quod lapis esset et omnes motiones illae passivae essent, et tmnen quod propositio esset falsa. Nam Deus posset facere lapidem illum esse stmul in plurlbus locis, et similiter Sortem in pluribus locis, ita quod in etsdem locis Sortes haberet respectu lapidis easdem actiones et simu1 quas modo haberet successive. Tunc haec esset falsa 'lapis movetur a Sorte' et similiter ista 'Sortes movet lapidem', quia

I isra-. A 20 tc] ~eA

Ockham, Sllip/llm in I Sent., d 30 q. 2 (OTh IV 323-324).

12 LlBF..R I

motus neeessario reqwnt successionem, quia est "actus entis in potentia seamdum quod est in potentia,"22 et est adquisitio partis post pattern illius perfectionis ad quam vadit. - Eodem modo argui potest de ista propositione 'motus est', et similiter de ista propositione 'hoc lignum movetur ab isto igne motu calefactionis'. 5 Haec enim propositio esset falsa, si Deus faceret quod ignis induceret totum ilium calorem in instanti.

I_Responsio Chatton ad obiectiones] 40 Ad istas obiectiones et alias consimiles amovendas utendum

est hac arte: quod quai:ncumque condicionem. assignaverit homo, 10 accipienda est ilia propositio exprimens illam condicionem, sive sit affinnativa sive negativa, et quaerendum est quae res requiruntur ad hqc quod ilia propositio sit vera. Aut tot res cum quibus aliqualiter praesentibus sine alia. re non potest stare quod ilia propositio sit falsa. Aut non tot res, sed solum cum quibus sic 15 praesentibus sine alia re stat quod ilia propositio sit falsa. Si primo modo, tunc habetur propositum. Quod etiam propositio principalis requirit tot res cum quibus convenienter praesentibus sine alia re non stet quod propositio sit falsa, tunc oportet aliam ponere ad hoc quod sit vera. Si detur secundum, tunc arguo: cum illis rebus 20 qualitercumque praesentibus sine alia re potest stare quod ilia propo-sitio sit falsa; igitur illae res sic praesentes non sufficiunt ad hoc quod ilia propositio sit vera, et per consequens praeter illas res requiritur aliqua alia condicio.

41 Accipio igitur, sicut prius, propositionem quae exprimit illam 25 condicionem, et quaero quae requiruntur ad hoc quod ilia propositio sit vera. Aut tot c:Um qwbus sic praesentibus sine nova re stat quod propositio sit falsa. Aut tot cum quibus sic praesentibus non stat quod propositio sit falsa. Si detur seamdum, habetur propositum, quia propositio principalis requirit illam 30 condicionem, et ilia requirit tot res. Igitur et principalis propositio, ad hoc quod sit vera, requirit tot res. Si detur primum, igitur alia

27-29 sine- praesentibus om. (hom.) A

22Arlstot., P~a, ill c. 1 t 6 (AL ''Il-l 98-99; r c. 1, 201a 11-12); A11drJritaJts Aris-lolllis (ed. ]. Hamesse p. 148): "Motus est actus entis in potentia secundum quod in potentia."

DIST. 3 QUAEST. 1 13

condicio reqwntur, et quaerenduffi de ilia sicut prius, et sic in infinitum.

Quicumque homo laborat ad respondendum argwnentis 42 probantibus illam propositionem, vel ad ponendum instantias ad

5 propositiones, vel ad assignandum causas quare propositio esset falsa, obiciat contra se ipsum per artem supra dictam, et inveniet quod propositiones illae habeant maiorem evidentiam quam rationes quae dabuntur ad eas. Et hoc sufficit ad propositum, quod si non velit obicere contra se per artem illam, ipse insufficienter

10 procedit.

lResponsio Chatton ad argumenta supra dicta] Iuxta ista.m artem re8pondeo ad argumenta in oppositum. Sit 43

gratia exempli quod fiat sermo de ista propositione 'radius est a sole'. Cum enim prima dicitur23 quod cum eisdem rebus qua-

15 litercumque praesentibus situ et duratione sine alia. re stat quod propositio sit falsa, quia deficit una condicio, scilicet ista, quod Deus non impediat radium esse a sole, quaere: quae res requiruntur ad hoc quod ista propositio sit vera? Aut tot res cum quibus qualitercumque praesenttbus non stat quod propositio sit falsa sine

20 . alia. re, [et] tunc habetur propositum. Quia si veritas istius propo-sitionis 'radius est a sole' requirit quod Deus non impediat, et veritas istius propositionis 'Deus non impedit' requirit tot res, igitur et veritas istius 'radius est a sole' requirit tot res. Aut solum requi-runtur tot res cum quibus qualitercumque praesentibus sine alia. re

25 stat quod ipsa sit falsa, igitur aliqua alia. condicio requiritur ad hoc quod sit vera. Accipio igitur propositionem quae exprimit illam con-dicionem, et quaere quat res requiruntur ad earn, et sic in infinitum; nisi detur status, et tunc habetur propositum.

Ideo dico ad argumentum quod verum est quod requiritur 44 30 quod Deus non impediat, sed ad hoc quod ista propositio sit vera,

requiruntur non solum illae res absolutae sed etiam relativae. Immo tot res cum quibus sic praesentibus sine alia. re non stat quod ista propositio sit falsa 'Deus non impedit', nee etiam quod ista

22 propositionis om. F 23 requirit) aJJ. quod A 31 solum] aJJ. quod A 33 Deus - fillsa (J1. 14/in. 1) om. (hom.) A

23C supra n. 23.

14 LIBER I

propositi a sit falsa 'radius est a sole', sicut est probatum. 45 Ad secundum24 per idem. Nam ad hoc quod haec proposino

sit vera pro rebus 'Deus vult radium esse a sole', non sufficiwtt res absolutae cwn quibus unifonniter praesentibus sine alia re [stat quod) illa propositio potest esse falsa. Et ideo praeter illas res sic 5 praesentes oportet ponere aliquam aliam rem, et habetur propositum. Aut aliquam aliam condicionem, [et] tunc accipio propositionem quae exprimit earn [et] quaero: quae res requiruntur ad earn? Aut res cum quibus sic praesentlbus non stat quod ipsa sit falsa, [et] tunc habetur propositum. Aut non; igitur illae res non sufficiunt ad hoc 10 quod sit veta; igitur aliqua alia condicio requiritur. Et quaere de illa, et sic in infinitum.

46 Ideo concede quod requiritur quod Deus velit radium esse a sole; sed ad hoc quod ista propositio sit vera 'Deus vult radium esse', veritate scilicet tall qua verum est dicere quod vult ea esse 15 quae fiunt modo in praesenti, requiruntur tot res quot dictum est Si autem sumatur Deum velle aliquod futurum ad hoc, dicetur infta.25

47 Ad tertium26 per idem. Dico quod impossibile sit omnes tales res esse unifonniter praesentes situ et duratione sine alia re, sicut 20 sunt quando propositio est vera, quin illa propositio sit vera. Nam quibuscumque rebus demonsttatis, si illae res possent esse aeque praesentes situ et duratione sicut quando propositio est vera, et tamen quod illa propositio posset pro tunc esse falsa, igitur aliqua alia condicio requireretur ad hoc quod esset vera, et quaero de illa 25 condicione, et sic m infinitum.

48 Cum igitur dicitur27 quod requiritur quod Deus coagat, quaere quae res requiruntur ad veritatem istius 'Deus coagit ad hoc'? Aut tot res cum quibus sic praesentibus sine alia re non stat quod sit falsa, et habetur propositum. Aut non, igitur deficit aliqua 30

4 cum] sine: F 7 Aut] at/d. aliquid A 15 esse1] at/d. a A 17-18 Si- infra 0111. A 20 situ] /m. of. m. F 23 propositio] ipsa A 24 posset om. A esse] ant. pro A 30 quod sit] 11 of. m. F

24C supm n. 24. 25C infm n. 57, 77, 192-194.

~ supm n. 25. 27C supm n. 25.

DIST. 3 Qt:AEST. 1 15

conclicio. Ideo concedo quod aliqua conclicio requiritur, sed ad earn requiruntur tot res cum quibus sic praesentibus non stat quod radius sit a sole.

Ad quartam,28 eodem modo. Nam isto casu posito, con- 49 5 cederetur quod haec esset vera pro rebus 'Deus causat imme-

diate hunc calorem' et quod cum eisdem rebus unifonniter prae-senti.bus sine alia re non staret quod haec esset falsa. Quia si sic, igitur requireretur aliqua alia condicio ad hoc quod esset vera. Et quaero de propositi.one significante illam condicionem: aut ad veri-

10 tatem eius sufficit quod istae res sint sic praesentes situ et duratio-ne sine alia re, vel non. Si sic, habetur propositum. Si non, igitur aliqua alia condicio requiritur, et quaero de ilia sicut prius, et sic in infinitum.

Et cum dicitur29 quod requiritur Deum concausare immediate 50 15 illum calorem, verum est; sed istae quattuor condiciones30 suffici-

unt ad hoc quod ilia sit vera. Impossibile enim est quod istae res sint sic praesentes sine alia re, et tamen quod propositio sit falsa pro eis. Diceretur enim uno modo quod clissimili acti.one agit iste ignis cum iste calor producitur ab ipso immediate, et simul cum

20 hoc a Deo immediate, et quando iste calor producitur ab ipso sole immediate et a Deo mediate. Et ideo si Deus non causaret imme-diate istum calorem, sequitur quod ignis non agat per illam actio-nem qua ageret si Deus causaret immediate, sed quadam alia actione dissimili, et eodem modo de passione ignis. lgitur cum eisdem re-

25 bus aeque praesenti.bus sine alia pro quibus modo veri.ficatur ista propositi.o 'Deus causat istum calorem immediate' non staret quod ilia propositi.o esset falsa, quia non esset falsa nisi esset alia actio et alia passio quam modo sint, et per consequens non sine alia re. Nee esset falsa nisi ista actio et ista passio non sint, et per con-

3D sequens non cum omnibus eisdem rebus esset falsa. .Alio modo diceretur quod quando Deus causat immediate 51

1 aliqua] illa F 6 unifomtiter] universaliter A 7 haec om. F 11 Sil] /m. al. m. F 20-21 et-mediate om. (hom.) A 22 non om. F 29-30 non- c:Onsequens om. A

211Cf. supm n. 26. 29Cf. supm n. 26. 30Cf. supm n. 8.

16 LlBER I

cum creatura, tunc est ibi duplex passio passi: una qua patitur a causa creata, et alia qua patitur a Deo. Nam tunc utmque causa produceret formam de potestate subiecti, et per consequens fonna capit esse ab uttaque causa per hoc quod illud passum patitur ab utroque agente. Igitur quando Deus causat immediate cwn causa 5 secunda, ibi est una res cum aliis rebus, scilicet illa passio qua passum patitur a Deo immediate, quae res non esset si propositio esset falsa, et per consequens cum omnibus eisdem rebus pro quibus modo verificatur esset falsa, si essent aeque praesentes sine novare. tO

52 Si DICIS: data isto, sequeretur quod illud passum pateretur aliqua passione respectiva cui non corresponderet aliqua actio respectiva - DICERETUR quod istud non esset inconveniens concedere. Sicut patet si solus Deus moveat aliquod corpus mo~ locali, ibi est motio passiva mobilis cui non conespondet in Deo 15 motio activa respectiva, quia sufficit voluntas sua. Ponentes autem actionem in passo ponerent actionem respectivam correspondere, non quae sit in Deo, sed quae sit in eadem passo.

53 Ad quintum argumentum,31 ponatur quod haec sit vera pro rebus 'iste calor est totaliter a Deo'. Tunc cwn eisdem rebus sine 20 nova re non stat pro tunc quod esset falsa, quia illa propositio non esset pro tunc falsa nisi vel quia iste calor non esset, vel quia esset ab aliqua creatura. Sed illa creatura causaret per aliquam actionem et passionem, et per consequens tunc; essent aliae res. Non igitur stat pro eisdem rebus unifonniter praesentibus sine omni alia re 25 quod esset falsa, quia si sic, igitur aliqua alia condicio ab istis quattuor requireretur, et quaerendum est de ilia, et sic in infinitum.

54 Ad sextum32 ponatur quod haec; sit vera pro rebus 'iste calor nunc prima est a Deo'. Dico quod cwn eisdem rebus unifonniter praesentibus situ et duratione non stat quod sit falsa. Non eoim 30 esset falsa nisi vel quia non esset a Deo, et tunc non starent eaedem res; vel quia non nunc prima sed prius, [et] tunc illae res non

1 creatura- patitur om. F 2 causa aeata] creatura F 15 motio passiva] passio motiva A 17 in passo] et passionem A 23 aliquam om. F

ltC supm n. 27. 37C supm n. 28.

DIST. 3 QUAEST. 1 17

essent unifonniter praesentes secundum durat:ionem sicut quando ilia proposit:io est vera. Quia, quando proposit:io est vera, tunc est primum instans in quo sunt praesentes ita quod prius non fuerunt praesentes, sed quod quocwnque tempore vd instanti [posito],

5 postea non se habent isto modo secundum durationem, quia postea est verum dicere quod sunt praesentes, et fuerunt praesen-tes.

CONTRA: eo modo quo sunt praesentes in prima instanti, 55 sunt praesentes in quolibet posteriore, - ideo DICO quod sumo

10 hie praesentiam durationis prout duratio est communis ad subitam et successivam. Non enim conceditur solum quod instans sit; immo concedimus quod tempus est ut dies et annos. Ideo sumo praesentiam durat:ionis indifferenter quantum ad esse, fuisse et fore. Et quia in prima instanti est verum dicere quod istae res sunt

15 modo praesentes, et prius non fuerunt praesentes, et in nullo in-stanti posteriore est hoc verwn, ideo quantum ad esse, fuisse et fore, non est verwn dicere quod aequaliter sunt praesentes modo et prius vd e contra, secundum modum communem loquendi, ad intdlectum tamen praedictum.

20 Ad sept:imum, 33 propositio est vera pro rebus 'Deus creat 56 hunc calorem', quia valet istam 'Deus primo producit nunc calorem et non de potentia subiect:i'. Et cwn istis rebus uoiformiter praesent:ibus secundum durat:ionem sine alia re non stat quod sit falsa. Quia quod esset falsa, hoc esset vd quia iste calor non est.

25 ideo non producitur, et tunc iste calor non est, ideo non producitur, et tunc istae res non essent sic praesentes. Vd quia non nunc primo producit, et tunc non sunt uniformiter praesentes secundum esse, fuisse et fore sicut sunt in prima instanti. V d producitur de potentia subiecti, et tunc ponitur aliqua alia res. Nam

30 si producitur de potentia subiecti, igitur capit esse per hoc quod passum illud pat:itur ab agente creato vel inaeato, et per consequens est ibi aliqua alia res, scilicet illa passio passi lgitur,

15 et - pmesenn:s2 (hom.) om. A 21 Deus] aJd. non F nunc] tJIII. prlmo A 27 unifunniter] universaliter A 29 producitur] producit F ponitur] ponatur A

33C supm n. 29.

18 LIBER I

cum eisdem rebus uniformiter praesentibus secundum durationem et sine omni alia re non stat quod propositio sit falsa. Quia si sic, sequeretur aliqua alia condicio, et arguendwn est de ilia sicut prius, et sic in infinitum.

57 Ad octavum,34 Haec propositio est vera pro rebus 'iste est 5 acceptus a Deo'. Sed argumentum non est contra me, quia haec propositio non verificatur pro rebus actualiter exsistentibus, sicut loquitur regula supra dicta,35 eo quod est propositio aequivalens propositioni de futuro. Quia aut valet istam 'iste habet caritatem quam si finaliter continuet, habebit beatitudinem'; aut valet istam to 'iste est extra peccatwn mortale, et si hoc finaliter continuet, beatifi-cabitur'; aut saltem valet aliquam aliam aequivalentem propositioni de futuro. Ideo non est contra me.

58 Aliter tamen potest dici ad argumentwn quod cum eisdem rebus unifonniter se habentibus secundwn durationem non stat 15 quod sit falsa. Non enim stant simul quod iste sit modo extra peccatwn et quod hoc finaliter continuet et quod postea Deus sit sibi daturus beatitudinem, quin iste sit acceptus. Quia secundum illarn expositionem 'acceptari a Deo' non est nisi quod iste sit extra peccatwn et quod hoc finaliter continuet sic quod Deus dabit ei 20 beatitudinem. - Eadem modo, si aliter exponatur 'acceptari', proportionaliter est dicendwn. Nam cum eisdem rebus uniformiter se habentibus secundum esse, fuisse et fore non stat quod pro-positio sit falsa. Et maxime si ponatur cum eis pactum quo Deus pepigit cum homine quod cuilibet finaliter exsistenti extra peccatum 25 dabit beatitudinem. Si enim praeter istas condiciones requiratur alia condicio ad hoc quod ilia propositio sit vera, arguendum est de ilia ut supra, et sic in infinitum.

59 Ad nonum argumentwn,36 primo ostendo quod ponendo formas respectivas distingui ab absolutis melius salvant om- 30 nipotentiam Dei quam negantes eas distingui ab eis. Nam illi

6 a] /in. tfll1. m. A om. F 9-10 aut- beatitudinem 0111. A 24 pactum] peccatum(?) A 25 quod] quia A 34C supm n. 30. 35C supm o. 55. 16C supm n. 31.

DIST. 3 QUAEST. 1 19

inelius salvant omnipotentiam Dei qui ponunt ipswn plura posse producere de quibus non probatur contradict:io. Sed ita est de illis qui ponunt formas respectivas distinctas ab absolutis. Nam omne illud quod illi, qui negant respectus distingui ab absolutis, ponunt

5 Dewn posse producere, alii ponunt quod Deus potest illud producere, quia illi ponunt quod Deus non potest producere nisi res absolutas, eo quod alias res negant. Sed ponentes formas rela-tivas concedunt Dewn posse quamcwnque talern rem producere et plures, quia cwn causis secundis potest causare formas relati-

10 vas et immediate, s;Utem aliquas secundum eos. Igitur ponunt Dewn posse producere tot res quot illi et plures, et per conse-quens melius salvant Dei potentiam.

Secunda posset argui quod negantes formas relativas distinctas 60 ab absolutis posse causari a Deo mediate vel immediate, non salvent

15 omnipotentiam Dei, quia negant Dewn posse facere id de quo non probatur contradictio.

Si autem DICATIJR quod talis non est de facto, tamen Deus 61 posset talern causare, - CONTRA: oppositwn sequitur. Si Deus talem potest causare, ilia sic causata aliquo modo denominaretur

20 sub aliqua denominatione formali; igitur cwn talis vera de-nominatio sit modo de facto, sequitur quod debeant poni de facto.

Tertio potest fieri argumentwn - valeat quod valere potest 62 - ad probandum quod negantes tales fonnas non possunt salvare

25 articulos fidei de Otristo, sicut istwn articulum 'Otristus natus est ex Maria Vttgine', vel 'Otristus crucifixus est a Iudaeis', vel istwn 'Christus ascendit in caelum', quia articulus fidei non salvatur esse verus pro rebus nisi ponantur res quae sufficient ad hoc quod articulus sit verus pro illis rebus. Sed res absolutae non sunt tales,

30 quia cwn omnibus rebus absolutis qualitercumque praesentibus secundum sitwn et durationem sine alia re stat quod illi articuli sunt falsi. Igitur negantes alias [quam] res absolutas non salvant illos

6 non] ant ponunt AF 14 salvent) salvet F 20 vera om. A 21 debeant] debeat F

20 LIBER I

articulos, nee forte 'Deus est homo', de quo alias.37 63 Quarto respondeo ad argumentum,38 quod haec propositio est

vem pro rebus '"1Ste calor est ab isto igne', et diceretur quod cum istis rebus uniformiter praesentibus sine alia re non stat quod ilia pro-positio sit falsa. 5

64 Et cum QUAERITUR39 utrum Deus possit facere illas res unifonniter praesentes sine alia re, et tamen quod una non sit ab alia, - DICENDUM quod aliud est quaerere utrum Deus possit hoc facere, et aliud est quaerere utrum hoc fieri claudat conttadic-tionem. Si enim quaemtur utrum Deus posset hoc facere, tunc 10 nulla est difficultas, quia in hoc conveniunt omnes theologi, quod si hoc non claudat conttadictionem, tunc potest hoc facere. Et si claudat conttadictionem, tunc hoc non potest fieri a Deo, sicut nee quod sint duo dii. V erum est quod hoc, si claudat contta-dictionem, non potest fieri a Deo, non quod sit defectus a parte 15 potentiae, ita quod ipse sit impotens vel limitatae potentiae, quia habet potentiam sufficientem quantum requiri.tur a parte agentis ut fieret; nam tantam potentiam habet modo de facto quantam haberet si tale esset factibile. Ideo defectl.is provenit tantum ex hoc quod ille effectus non esset factibilis, ad quem, si 20 fieret, sequerentur conttadictoria simul esse vem.

65 Si autem QUAERATUR. utrum claudat conttadictionem illas res sic fieri, - potest DICI quod ilia res fieri a Deo solo ita quod nulla sit ab alia re creata, contingi.t intelligere dupliciter. Uno modo, quod fierent separatim. exsistentes; et alio modo, si fierent uniformiter 25 praesentes sicut modo, ita quod ilia calefactio activa esset unifonniter praesens igni sicut modo, et calefactio passiva ligno, et eadem modo de inteonediis activis et passivis, si quae sint ibi Diceretur tunc quod sive illas res fieri a solo Dei prima modo

9 claudat] includat (et sit itgm) A 16 ipse] ipsa A 21 fiettt] fi.etent A 24 sit om. A contiogit] convenit A 26-28 activa- eodem om. A

l1Cf. Chatton, IVportaJio in HI Sent., d. 1 q. 1; nota quod Ockham negat 'relationcs reales', quattuor casibus exceptis, scilicet unio naturae humanae ad divinam, unio materiae ad foanam. unio accidentis ad subiectum et unio unius partis continui ad a1iam; cf. Ockbam, Seripbmt in I Sent., d. 30 q. 4 (OTh IV 369).

38Cf. supra n. 32. 39Cf. supra n. 32.

DIST. 3 QUAEST. 1 21

claudat conttadictionem sive non, tamen illas res fieri a solo Deo secunda modo ita quod essent uniformiter praesentes sicut modo, et tamen quod nulla esset ab alia, claudat contradictionem.

Probo prima sic: quia si illae res sint uniformiter praesentes 66 5 sicut modo et sine alia re, igitur sunt sic praesentes quod sufficiunt

ad hoc quod haec sit vera 'iste calor est ab isto igne'. Sed si posset fieri quod essent unifonniter ptaesentes et sine alia re, et tamen quod nulla esset ab alia, tunc non sufficerent ad hoc quod haec propositio esset vera, et per consequens contradictoria seque-

10 rentur. Secunda sic: omnes concedunt quod claudit conttadictionem 67

quod albedo infonnet subiectum et tamen quod illud non sit album, quia esse album non est nisi albedinem infonnare ipsum. Ita videtur claudere conttadictionem quod calefactio activa sit in

15 subiecto aliquo quod natum est calefacere per eam quin illud calefaciat per earn, quia illam potentiam producere calorem talem non est nisi habere illam calefactionem activam, et hoc si actio sit in agente. Si autem actio sit in passo, adhuc conttadictio est ipsam exsistere uniformiter in passo et unifonniter praesentem igni, sicut

2D sufficit ad denominandum ignem calefacientem quin verum sit dicere quod ignis calefacit per earn, quia ignem calefacere non est nisi calefactionem sic se habere secundum praesentiam ad ignem. Ista etiam conclusio probata est superius, quando probata est utra-que propositio principalis. 40

25 Patet igitur ad argumentum41 quia conttadictio est illas res 68 omnes exsistere unifonniter praesentes sicut modo et sine alia re, et tamen quod propositio esset falsa. Ideo ad hoc quod i1la propositio salvetur esse vera, non oportet aliam rem ponere. Et ita patet quare est status in secunda et non in prima, quia cum rebus absolutis et

.30 relativis simul sic praesentibus est conttadictio quod illa propositio sit falsa. Ideo ibi est status, quia illa veritas non requirit aliam rem poni; sed cum solis rebus absolutis unifonniter praesentibus staret

6 haec om. A 13 ipsum] ipsam A 16 cale&c:iat] calefiat A 19 igru] igitur A 26 omnes) ant illas A 27 hoc om. F 29 rebus) ath: etA 31 ibi om. A

40C supra n. 4-16. 17-22. 41C supra n. 32.

22 LmHR I

sine conttadictione quod ilia propositio esset falsa; ideo veritas i1Jius propositionis requirit aliam rem poni praeter absoluta.

69 CONTRA: dicere quod Deus non potest facere illud quod est possibile fieri, est dicere Deum impotentem; sed haec actio creaturae est possibilis fieri ab aliquo, igitur etc. - DICENDUM quod istud est aeque contra omnes, quia dicere quod Deus ao.n potest immediate facere quod est possibile ab aliquo fieri est ponere Dewn impotentem; sed Sortes potest facere Platonem esse filium Sortis; igitur dicere quod Deus sine Sorte non posset facere Platonem esse filium Sortis est ponere Deum impoteo.tcm. Ideo dicendum quod dicere Deum non posse immediate fiu:ere illud quod non includit contradictionem fieri ab ipso immediate, non est ponere Deum impotentem, quia quod illud non posset fieri, hoc non esset nisi propter repugnantiam a parte effectus, et per consequens non esset propter impotentiam causae. Sed dicere ; -quod non possit a solo Deo fieri quod claudit conttadictionem ab ipso fieri non est ponere eum impotentem, ut quod sine te non possit facere Platonem esse genitwn ate.

70 Ad confinnationem,42 contra confinnativum atgumentum .illius Doctoris cum dicitur de articulo Parisiensi, potest did quod i11e articulus non est ad propositum. Prime, quia condemoatores illorum articulorum non intendebant dicere quod Deus poBSet causare omnem actionem causae secundae sine causa secunda, ita quod esset aeque sibi praesens sicut quando est a causa secunda. Nam oppositum illius tenebatur publice in eadem Universitate, et tunc et ante et post, sicut et a multis tenetur adhuc. Quod non esset si ad illum intellectum iret articulus, sicut nee de aliis articulis de potentia Dei.

71 Dicendum est igitur ad argumentum43 quod licet omnem effectwn absolutum causae secundae posset Deus &cere uniformiter pmesentem et sine causa secunda, tamen mens illius articuli est, sicut patet ex processu illorum articulorom,

9 posset] possit F 13 non 0111. F 14 nisi om. F 15 non 0111. F 19 c:oatra confiimativum] porest confin:nari A 25 publice] principalitcr A 31 illius 0111. A

"'C supra n. 33. 43C supra n. 33.

DIST. 3 QUAEST. 1 23

condemnsre opwonem illam philosophicam qua tenebatur quod Oeus non posset m aliquem effectum causae secundae sine causa secunda; et ideo hoc est ibi iudicatum esse erronewn et non plus. 1 nde dicit articulus sic:44 quod Deus non possit in effectum cau-sae secundae sine causa secunda, error. Et sequitur articulus alius stanm:45 "Quod effectus immediatus a Primo debet esse Wlus tantum et simillimus Primo, error." Patet igitur ex istis et similiter ex mulcis aliis ibidem, quod loquitur de effectu producto et non de accione. P~ etiam quod loquitur de ilia opinione philosophica, quae posuit Deum posse tantum unum immediate producere. Sic enim opinantes consequenter tenebant quod Deus nullum effectum causae secundae posset producere sme causa secunda.

Ad decimum argumentum46 respondendum est sicut ad alia 72 superius. Accipiatur haec propositio affinnativa 'iste radius est a sole'. Cum eoim dicunt quod ad veritatem eius requiritur quod si sol non esset, radius non esset, quaero: quae condiciones requi-runmr ad hoc quod ista sit vera? Aut enim requiruntur et suf-ficiunt quattuor condiciones supra dictae, 47 [et] tunc habetur propositum, quod tot res oportet ponere et non plures. Si autem ad veritatem cius sufficient res absolutae, - CONTRA: cum eis aeque praesentibus sine alia re potest propositio esse falsa; ideo oportet aliam condicionem ponere. Et accipio propositionem quae illam condlcionem exprimit, et arguo de ilia sicut prius, et sic m mfinitum.

I tern, cum DICIJNT48 quod requiritur quod radius capiat esse 73 ad praesentiam solis vel propter praesentiam solis, quaerendum est quat res requiruntur esse praesentes sic sine alia re ad hoc quod ilia s1t vera. Si praeter absoluta requirantur actiones et passiones d1stinctac ab absolutis, habetur propositum. Si tantum absoluta, -

I 1llam om. A 13 decimum] adtJ. sextumA

Cf. supra n. 33. ' f. R. Hisseue, Entpillr mr lu 219 Arlidu Contlamnir a Paris .. , n. 33 p. 70; D. Pichi-

C. LaFleur, lA Ctnultmmation Parisienne r/4 1277 (Paris: Vrin 1999, p. 100, 295): Quod cffectua immediatus a Primo debet esse unus tllntwn et simillimus Primo." :1 supra n. 34. ::supra n. 8.

supra n. 34.

24 L!BER I

CONTRA: cum eisdern nnifonniter praesentibus sine nova re stat quod propositio ista sit falsa 'radius capit esse ad praesentiam solis', igitur aliqua alia condicio requiritur, et arguendwn est de ilia sicut prius, et sic in infinitum.

74 Dico igitur quod verum est requiritur quod radius capiat esse 5 propter praesentiam solis, et etiam quod si sol non esset, radius non esset Sed istae propositiones non sunt verae nisi ponantur formae respectivae, et illis positis aeque praesentibus vel absolutis, non stat quod aliqua istarum sit falsa.

75 Ad uodecimum, 49 patet ex dictis supra, so concedendo quod 10 transitus temporis sufficit ad hoc quod propositio sit falsa, ut si rex velit quod tale casttum sit tuum solum pro die dominica, tunc die domioica haec est vera 'hoc castrum est tuum', et post diem domioicum est falsa. Ideo dictum est supra in propositione51 quod requiritur quod res siot uniformiter praesentes situ et duratione 15 sicut propositio requirit ad hoc quod sit vera. Sed ita non est ubi transitus temporis plurificat propositiooem. Si enim res essent aeque praeseotes pro duratione quam veritas propositioois requirit, non staret simul quod propositio esset falsa.

76 Ad duodecimwn argumeotum.S2 Ad duo prima exempla ex 20 dictis patet, quia eisdem rebus unifon:niter praesentibus situ et duratiooe sine alia re, sicut quando verum est dicere quod 'iste liber iacet male' vel 'ista columna est mihi dextra', non est compossibile quod propositio sit falsa. Ideo non cum pooitur ibi alia res. Tameo exsistere posseot aliter praesentes, et esset propositio falsa, sed hoc 25 non est ad propositum.

77 Ad ultimum exemplum de praedestinatione, 53 patet supra, sicut ad argumeotum de acceptatione.54 Prima, quod non est contra me, eo quod non verificatur pro rebus actualiter exsistentibus, cum sit propositio dependens a futuro. Aliter etiam diceodum quod 30

17 plw:ificat] implicat(?) A 21 paret) /in. Ill IlL F 24 ibt] iDa A

.WC supm n. 35. SOC:f. supra n. 40. SIC supmn. 40. 52C supra n. 36-37. 53C supm n. 38. 54Cf. supm n. 57-58.

DIST. 3 QUAEST. 1 25

haec propositio verificatur pro rebus quarum aliquae sunt futurae, et cum eisdem rebus uniformiter futuris non stat quod ista pro-positio sit falsa.

Ad tertium decimwn argwnentum55 dicendum quod illud non 78 5 est contta praedicta, quia impossibile esset illas res esse praesentes

uniformiter secundum situm et durationem, et tamen quod propositio sit falsa, quia si sint uniformiter praesentes secundum situm et durationem, tunc illae motiones passivae sibi invicem succedunt sine interruptione, et per consequens verum est dicere quod lapis

10 movetur. Si autem Deus faceret omnes illas actiones et passiones simul, quae modo capiunt esse successive, et similiter Sortem et lapidem in pluribus locis subito, tunc non omnes illae res essent unifonniter praesentes secundum situm et durationem sicut modo. Eodem modo de ista propositione 'lignum movetur motu

15 calefactionis ab isto igne'. Ex pmedictis apparet utraque propositio principalis supru 79

posita56 esse vera. Et secundo apparet quae sit ars suscipiendi eas et etiam reducendi argumenta huius partis, quia semper accipienda est propositio in qua pars adversa fundat se, sive in opponendo sive in

20 respondendo, et cjuaerendum est quae re!j requiruntur et sufficiunt secundum certam praesentiam situs et durationis sine alia re ad hoc quod propositio sit vera.

Tertio apparet quae sit ars cognoscendi ubi sit ponere plures 80 res, et ubi pauciores, et per consequens ubi est ponere statum in

25 multiplicatione return et ubi non, et quare aliquando est ponere statum in secundo et non in primo; sicut cum dicitur 'iste calor est ab igne'. Aut igitur per productionem aliam, aut non. Si per produc-tionem aliam, adhuc ilia est ab igne. Aut igitur per productionem aliam, aut non. Si sic, itur in infinitum. Si non, eadem ratione stan-

.30 dum [est] in primo. Patet l.igitur] quod ars certificationis in talibus est videre quae 81

sunt concedenda in tahbus et quae non, et tunc videre quae res requiruntur ad certam veritatem sustinendum. Et si, cuin illis

12 plunbus] multis A

SSC: supra n. 39. SIC supra n. 4 et 17.

26 LIBER I

qualitercumque praesentibus, stet quod proposttto sit falsa, etiam sine alia re, tunc oportet aliam rem ponere. Si non, non bene, quia cum omnibus absolutis qualitercumque praesentibus sine alia re stat quod haec sit falsa 'iste calor est ab igne', ideo ibi oportet aliam rem ponere. Sed quia cum rebus absolutis et actione et 5 passione ista sic praesentibus non stat quod haec propositio sit falsa 'ista calefactio est ab isto igne', ideo hie est status in secunda, ita quod non oportet ponere quod ista calefactio capiat esse per aliam calefactionem praeviam eiusdem potentiae.

82 Sicut autem contingit movere instantias contra primam pro- 10 positionem et solvere eas et dirigi per artem supra dictam in sal-vando illam propositionem primam, ita contingit obicere et solvere et dirigi per artem illam circa propositionem secundam. Unde si in re supradicta necessaria concludant sive non, saltem mihi sufficit quod propositiones illae maiorem evidentiam habeant quam respon- 15 siones quae dabuntur ad illas. Hoc enim sufficit in proposito cuilibet procedenti rationabiliter.

[Responsio auctoris ad articulum] Ex isto sic praemisso infero conclusionem principalem, quae

etiam probata est in Prologo, quaestione secunda, 57 quod cognitio 20 qua anima vel angelus cognoscit, distinguatur realiter ab ipsa anima vel angelo cognoscente.

83 Probo per dicta, quia ubi cognitio affinnativa nata est veri-ficari pro rebus actualiter exsistentibus, si duae res qualiter-cumque praesentes sine alia re non poterunt sufficere, oportet 25 aliam rem ponere. Sed ista propositio 'anima cognoscit lapi-dem' est propositio affirmativa nata verificari pro rebus. Et istae duae res, anima separata et lapis, qualitercumque fuerint praesentes situ vel duratione sine alia re creata non poterunt sufficere ad hoc quod ilia propositio sit vera. Igitur oportet aliam 30 rem ponere. Si ilia sit cognitio, habetur propositum. Si non sit cognitio, aeque arguendum est de ilia re, quia ubi affirmativa nata

2 non bene] unde F 6 haec] ista A 12 contingit] convenit A 20 quod cognitio] ~ al. m. F 28 fuerint] fuerunt F

S~Chatton, &portfllio et LldtmJ 1lljJer Smtentias, prol q. 2 a. 1 (ed. J. c. Wey, p. ~ 85).

DIST. 3 QUAEST. 1 27

est verificari pro rebus, si ttes qualitercumque pmesentes sine alia re non poterunt sufficere, oportet a1iam rem ponere. Aut igitur illa est cognitio, et habetur propositum. Aut non, et adhuc est aeque arguendum de ilia re, et sic in infinitum.

5 Probo minorem, quod illae res non possunt sufficere, quia 84 illae res non sufficiunt ad hoc quod propositio sit vera cum quibus qualitercumque praesentibus sine nova re stat quod ipsa sit falsa. Sed anima et lapis sunt huiusmodi, quia Deus potest facere quod anima et lapis sint qualitercumque pmesentes situ et duratione,

10 etiam aeque pmesentes sicut quando propositio est vera, et tamen quod propositio sit falsa. Nam nihil negandum est a potentia Dei de quo non probatur ipsum inferre contmdictionem; igitur etc.

Eodem modo arguendum est de omnibus substantiis mundi, 85 quod non sufficiant ad hoc quod illa propositio sit vera, cum ad

15 hoc sunt aliqui articuli excommunicati Parisius. Unus dicit sic:S8 "Quod scientia intelligentiae non diffemt a substantia intelligentiae, eo quod ibi non est diversitas intellecti ab intelligente, error." Alius dicit sic:S9 "Quod ex intellectu et intelligente fit una substantia, eo quod intellectus sit intelligentia fonnaliter, error." Tertius dicit sic:60

20 "Quod substantiae sepamtae, eo quod habent unum appetitum, non mutantur in opere, error." Sed si cognitio esset eadem cum substantia sua, eadem ratione, error, et sic in illis operibus non mutaretur. Quartus articulus dicit sic:61 "Quod angelus non potest

2 oportet om. A 9 et2) vel F 14 sufficiant] sufficient A 16 intelligentiae2) intellectione A 19 intdligentia] inrellectus F 22 non] /in. ead m. A

511(: R. Hiasette, Ef11JIIilf SNT In 219 ATiidu Contlanmir ti Paris ... , n. 47 p. 95; D. PichC-C. LaFleur, La Condamnalion Parisimne tie 1277 (Paris: Vrin 1999, p. 104, 298): "Quod sdentia intclligentiae non ctiffert a substantia eius; ibi enim non est diver-sitas inrellecti ab intelligente, nee diversitas intellectorum." "'C R. Hissette, Ef11JIIilf SNT In 219 ATiidu Condamnis ti Paris . , n. 144, p. 224; D.

PichC-C. LaFleur, Lz Condanltlation ParUiemte tie 1277 (Paris: Vrin 1999, p. 118, 302): "Quod ex intclligente et intellectu fit una substantia, eo quod intellectUS sit ipsa intelligentia fottnaliter."

WC R. Hissette, Ef11JIIill mr In 219 Arlides Condanmis ti Paris ... , n. 52, p. 103; D. Piche-c. LaFleur, La CondanntiiJion P~Jfisietw tie 1277 (Paris: Vrin 1999, p. 100, 297): "Quod substantiae separatae, eo quod habent unum appetitum, non mutantur in opere." 6tC R. Hiaaette, EfiiJNIIr SNT In 219 Anidu Conthnmis ti Paris . .. , n. 59 p. 114; D. Piche-C. LaFleur, Lz ConthnmaJion Parisimne tie 1277 (Paris: Vrin 1999, p. 102, 298): "Quod angelus non potest in actus opposites immediate, sed in actus mediates median-re alia, ut orbe."

28 LIBER I

in actus oppositos .immediate, error." Sed si actus non differret a sub-stantia sua, tunc quando vult opposita, non haberet actus oppo-sites. Quinto dicit sic:62 "Quod anima separata nullo modo pati-tur ab igne, error." Sed si intellectus et volitio non differrent a sub-stantia sua, non videretur pari ab igne, quia eadem ratione nullam 5 qualitatem disconvenientem sibi reciperet

86 Item, ad istud positi sunt duo alii articuli excommunicati. Require superius, quaestione secunda Prologi, articulo prime in fine.63

87 Item, ommbus aliis paribus, una anima cognoscit et intelligit 10 intensius quam alia. Sttniliter ceteris panbus, una scit et alia errat, una diligit et alia odit, et sic de consimilibus.

[Art. 2-Utrum conceptus dift'erat a cognitione] Secundus articulus64 est videre utrum conceptus differat ab ipsa

cognitione. 15 Hie est opinio multorum hominum quod praeter actum intel-

ligendi necesse est ponere quoddam ens obiectivum distinctum ab actu intelligendi et ipsa re intellecta secundum suam eX.sistentiam realem extra.

[Opinio Petri Aureoli] 88 Tamen isti diversificantur. Aliqui6S enim videntur tenere quod

in omni cognitione, tarn sensitiva quam intellectiva, tarn confusa quam dist:nbutiva65a necesse est ponere unum tale esse obiectivum distinctum ab esse cognitionis et ab esse reali extra illius obiecti, ita quod obiectum habet duplex esse: unum est esse exsistentiae extra 25 animam, et aliud est esse eius in anima, et illud esse est tantum

3-4 patitw:] 111. td. f/1. F 10 intelligit] intdlectus AF 26 cst2 om. A

61C R. Hissette, EnqNI/e 111r les 219 .Attidu Contltmmis ti Paris le 7 Mars 1277, n. 219: "Quod anima separalll nullo modo patitur ab igne" in Phi~ MidiivaJix (Louvain-Paris 1977, p. 311).

63Cbatton, RepotttrJiD etl..eellmz super Sflltlenlias, proL q. 2 a. 1 (ed. J. C. Wey, p. 84). 64ffic articulus iam editus fuerat a Francls Kelley, "Walrer Olatton vs. Aw:eoli ancl Ockham Reganling the Universal Concept," in Fmntitran Shlliiu, 41 (1981) 222-249).

65petms Aw:eoU, Jtriphlm super I Smt., d. 3 sect. 14, ed. E. Buytaert (FIP Text Series n. 3, n 696-701, 712-715); c etiam Ockbam, Striphlm in I Smt., d. 27 q. 3 (OTh IV 230-238). 65a Forte legatur 'distinctiva'.

DIST. 3 QUAEST. 1 29

obiectivum, et distinguitur ab esse ipsius cognitionis et ab exsisten-tia extra animam. Et specialiter de cognitione sensitiva nituntur hoc probare per experimenta aliqua et per intentionem Commen-tatoris. De ista autem opinione est aliquid tactum superius,

5 quaestione secunda Prologi, articulo secundo;66 saltem quod non oporteat hoc ponere in cognitione sensitiva.

[Opinio Guillelmi de Ockham] Alia est opinio, quod licet hoc non oporteat ponere in 89

cognitione propria singularis, tamen oportet hoc ponere in 10 cognitione universali. Dicunt enim in I suo, distinctionis 2, quaes-

tione 6,67 prima quod conceptus universalis non est ipsa intel-lectio confusa, quia per intellectionem illam aliquid intelligitur, et non aliquod singulare, quia non plus unum quam aliud, igitur vel omnia, et sic infinita, vel niliil, quod est inconveniens.

15 - Item, conceptus videtur esse illud ad quod terminatur actus concipiendi et intelligendi.

Secunda dicunt68 quod conceptus universalis non est aliqua 90 species in essendo singularis, et universalis in repraesentando, quia non est ponenda aliqua talis species posterioris intellec