/CIRCA CALVIÏNISMUM C AR O LI IX.

O B S E R V A T I O N E S

QUAS

VENIA AMPL. FACULT. PHIL. UPSAL.

p. p.

m ag. JOHANNES CAR. WULFFA SACRIS DOM ESTICIS, STIP. MOUN.

ET

A A R O N H E D E N L U N DWESTMANNO-DALEKARM.

IN AUDIT. G USTAV. DIE XV. JUNII MDCCCXXXVH.

II. A. M. S.

Ü P S A L I ÆE X C U D E B A N T R K G I Æ A C A D E M I Æ I VI’O G B A P I I T .

l i e u H u l d a s t e H l o d e r

helgas dessa blad

S o n l i g A i i r l d i .

C I R C A C A L V I N I S M U M C A R O L I I X .

O B S E R V A T I O N E S .

ï n t e r o m n e s c o n s ta t , C a r o l u m I X , S u ec iæ I l e -

g c m , a Calv in ismo n o n p r o r s u s a b h o r r u i s s e ; nee i n ju r i a h u ju s r e i c u lp a m in e um c o n f e r r i , nullo n e g o t i o inte l l ige t is , qu i qu id e m sc r ip ta p e r v o l u - t a v e r i t , c o n t r o v e r s i a r u m ipsius cum Cl e ro P a t r i æ

L u t h e r a n o n a t u r a m e t in do lem en o d an t i a i). Q u a n t u m ja m c u n q u e o m n i u m in té ressé v i d e a t u r , e x p l i c a t a m e a r u m r e r u m , q u ib u s praecipue a L u t h e -

l ) INågre synnerlige B ew iis, uthdragne af tlic gamble Kyrkio nes lärare etc. om then P er sonlige Föreemng etc. tlicslikes om Altarens Sacrament etc. Sthm. l Cor. Stor- macbtighe, Högborne Furstes och Herres, Herr C a r l s , Sveriges, Güthes ocli Wendes ulkorade Konungs etc. Spar opå den Bewiisbok, som M. Olof Erkießiskop i Upsala m. 11. liafver låtit nyligen af trycket ulliga, emoot Then Bok, som II. Kongl. Majest, liafver nlkur then helige skrift och the gamble Lärefädiiers Så vä l , som uthaf Doctor Lulheri och Philip. Melanchlhoms skrifter uthdragit och på Svenske låtit al lr}rcket utgå. Slhm 1606.

ranis d i ss e n se r i t , r a t i onem e x p o n i , m a j o r a t a m e n

no n ausi v i r ib us , qu od nos t r i sit jud ic i i , c aussa s

e t ra t i o n e s e x a m i n a r e c o n a b i m u r , q u i b u s i m p r i

mis a d d u c tu s doc t r i na m ample xus si t , C a l v i n i s t n o ,

q u a m L u t h e r a n i s r n o v ic in iorem. J u s t a m i t a q u e

t e m p o r u m , q u ib u s vixi t , aest imat ionem, u n d e p o

t i ss ime huju s re i caussae p a t e r e n t , nec in u t i l e m o -

m n in o nec M a g n i Re g is memoriae n o n d e b i t a m

jud icavimus.

O m n i u m jam pr im o m i r u m sane es t n e c g r a

tissimae epud pos te ros m em o r i a e , t res G u s t a v i I :mi

li l ios, qui de inceps omnes Su e c iæ R e g e s fact i s u n t ,

q u a m q u a m a te ne r i s inde annis praecept is d o c t r i

nae Evangel ico - L u h e r a n æ re l igiose imbut i es sen t i ) ,

a v e r i t a te t a m e n pa te rnae rel igionis a b e r r a s s e e t

in e r r o r e s a u t Papisrni a u t S a c r a m e n t a r i o r u m , q u i

d i c u n t u r , incidisse. Sic E r i c u s , f r a t r u m n a t u m a

x i m u s , p r opens io r i s ad r e m Ca lv in i anam a n im i s u

sp ic ione n o n c a r e t ; c e r t e , ipso r é g n a n t e h a u d

ambiguae C a lv in is ta r u m in p a t r i a a u d i e b a n t u r v o

ces , Dionys i i in pr im is B e u r r e i , p raeceptor i s o l im

R e g i s , Se na to r i s de inde R e g n i f a c t i , q u i , ex G a l

lia o r i u n d u s , ibi n a t a m in a n im o r a t i o n e m C a l v i -

n i s t ica m legatus in Angl ia Suec iæ R e g is exp l ic a

t i o r e m f i rm io re m q u e r e d d i d e r a t , adeo u t r e d u x

i) B a a z i i Inventarium Ecclesice SuioGothor: Lib. IV.Cap. i i .

m a n d u c a t i o n e m i n d i g n o r u m e t v e r a m corpor is san- gu in is qu e Christ i in S a c r a C œ n a praesentiam imp u g n a r e no n d u b i t a r e t i). Q u i e r r o r e s e t , quae c e t e r a ipsius p lac i ta p u r u m s a p iu nt Ca lv in ismurn , q u a n t a m vim ad m e n t e m Caro l i pu e r i l e m — duode c im q u ip p e e t qu od e x c u r r i t an nos na t i — mut a n d a m h a b u e r i n t ve l in c l i n a n d a m , ta cent e omni, q u a m de hac r e c o n s u l e r e nobis l i c u i t , His tor ia , d ic e r e n o n a u s i , h a u d t a m e n t e m e r e nobis cred e r e v i d e m u r , m a j o r e m h a b u is s e , q u a m qu æ null ius o m n i n o po n d e r i s nu l l ove n u m e r o habeatur . C o n t r a ve r i s im i l i t u d in em c e r t e nil r e p u g n a t , quæ t u n c in o r e o m n i u m e r a n t , quaest ionum T h e o lo g i c a r u m d i s c e p ta t i o n e m a d a u r e s q u o q u e Caroli P r i n c i p i s pe rven iss e e t , quae in ipso indoles erat , q u o quaeque mag is d o g m a t a ra t ion is humanae legib us c o n v e n i r e vi sa f u e r i n t , eo e t i a m facil ius ju dicio n o n d u m m a t u r o p r o b a r i potuisse . J a m vero in m e n t e m op t imi c u j u s q u e p u e r i l e m quaecunque i r r e p u n t , quis n e s c i t , e ju sm od i e ss e , u t in toto vitae s e q u e n t i s c u r s u , q u a n t u m v i s l i m e t u r e t excol a t u r a n i m u s , e x s t a n t i a t a m e n ve te ri s disciplinae ves t igia h a u d r a r o dignoscas. Qui squ is ig i tu r Cal- vini*t icam Caro l i IX :n i m e n t e m , a cor ru p te la disciplinae p r o f e c t a m , in p a t r i a d u d u m gliscenti»,

i ) Scriptum A rchiLpiscopi Laurentii contra Dionysium Bturreum . B a a z i i 1 nuent. Lib. 1(1. Cap. m.

aliis i n s u p e r caussis a ccede n t ib us inva luisse p u t a t ,

nul lo q u i d e m , q u o d s c i m u s , d o c u m e n t o n i t i t u r H i

s to r ic o , a t n ih i l o m i n u s , quo d c o n s e n t a n e u m est

c r e d e r e , u t n o s t r a f e r t o p i n i o , a u t u m a r e v i de tur .

Q u o d ad J o h a n n e m a t t in e t et t e n t a t a m ah

illo S a c r a P a l r i æ c o r r u m p e n d i v i a m , n o t i s s im u m

e s t , u t in ce te ri s r e b u s , sic in R e l i g io n e , f l u c tu

a n t e m a n i m o , m o d o h a n c m o d o i l lam d o c t r i n æ f o r m u l a m s e c u t u m esse e t , u b i p l e r a s q u e d e g u s t a s -

se t i ) , e c le c t ic o ru m m o r e d iversas conc i l i a r e e t n a t iv a m ecclesiae fidei u n i t a t e m r e s t i t u e r e vo lu is

se 2). D isc ip l in a i t a q u e L i t u r g i c a , invitis in p a t r i a L u t h e r a n i s incu lcar i j a m coepta , ad h æ c c o n

silia m a t u r a n d a ap t i ss ima v i d e b a t u r ; cu jus a foed i t a te u t r u m magis a b h o r r u e r i t C a r o l u s , n e in

r C a th o l ic i s m um o m n ia r e c i d e r e n t , j u r e t i m e n s , a n ,

consil i is in u n i v e r s u m f r a t e r n is in im ic io r , quaevis a l i a , ac q u æ a f r a t r e p r o f e c t a s in t , am p le c t i m a

l u e r i t , dici vix po tes t . I n soc ie ta te m q u i p p e p e r i c u l o r u m Vocatus , c u m e x r e g n o f r a t r e s E r i c i u n

d e t r u d e r e p a r a r e n t , spe v e r o r e g n i p o t i u n d i fac ta d e p u l s u s , i n im ic a m Jo h an n i m e n t e m s u s c e p e r a t ,

m u t u æ susp ic ionis d i s c o r d i a r u m q n e m a t r e m . Cui s i m u l t a t i , q u a n t u m v i s t r i b u a s , e o r u m t a m e n n os

1) F r y x e l l j Berättelser 4 :de del. pag. 5 g.

2) F r y X e l l , Berättelser 4 :de del. pag. 5^,

non p œ n i t e t op in ionis , q u i , cum de rel ig ione quaestio e s s e t , C aro lu rn rei ve r i t a t i , non suis ra t ion i bus consulu iss e p u t a n t . Q u o d i taque Li turg iam s t r e n u e r e p u d i a v e r i t o p e s q u e P r o t e s t a n d u m afflic ta s , v ivo r e g e , j u v e r i t , m o r t u o , f i rmaveri t a u x e - r i t q u e , hoc e u m ve r i ss imo rei P r o t e s t a n t i u m a m o r e d u c t u m , no n illa m e n t e fecisse o p i n a m u r , u t g r a t i a m vulgi a u c u p a r e t u r . Q u a m si cap ta re et in s u a m r e m c o n v e r t e r e volu isse t , a per t inac i fo r m u l a m ecclesiæ ad C a lv in i s ta r u m r i t u s revocandi s tu d i o m e l iu s a b s t i n u is s e t , q u o r u m præser t i rn res in e a n d e m f e r e , ac R o m a n o - C a t h o l i c o r u m , adductae e s s e n t inv id iam i) . C u m v e r o in simplici tate cul tus Calvinist ic i m in u s p a t e r e v id e r e tu r ecclesia c o r r u p t e l i s P a p i s m i , p o m p ä caer imoniarum ex ter na in a n i m o s h o m i n u m i l l abent i s , in concilio Upsal iensi p r o s u m m a s im pl ic i ta te , r i t i b u s ecclesiæ v indicand a , v e h e m e n t e r c u m Cl ero pugnav i t ; qu a in re si ve l a n t e a Calv in ismo in f e c tu m fuisse la r g ia m u r ,

t u r b i s t a m e n L i t u rg ic i s ad p u g n a m a p e r t e qu o

d a m m o d o p u g n a n d a m p r o v o c a t u m fuisse autumamus*

U t ve ro jam ad i p s a m , q ua m p r o p o s u i m u s ,

p r a e c i p u a r u m , q u æ p e r h i b e r i poss in t , caussarum

ex p o s i t io n e m p e r v e n i a m u s , f e r u n t Carolurn in iti

n e r i b u s , ad G e r m a n i a m f ac t i s , a sever i ta te (Ji-

i) In refutatione Olai Martini Calviuislæ sæpius eodem fere ac Romano-Catholici nnniero habeatur et odio.

sci pi i næ Lutheranae in op in ionem discessisse e o r u m , q u i placitis T igu r in i s f a v e r e n t ; quo d q u o r u m i n -

p r i in i s impulsu f ece r i t , c um non t r a d i t u r , quae ce r to sciri non p oss in t , c on je c tu râ e x ver i s i m i l l imis t r a h e r e non d u bi ta m us . F i e r i ig i tur vix p o t u i t . qu in i te r in G e r m a n i a f a c i e n t e m , l i t ib us Theo logic i s tu n c m txime r e s o n a n t i , voces d i s c e ptant ium at t igerint e t , q u o ad ipsi p e r s u a d e n d u m

accommod at iore s e ss e n t , eo magis e t ia m ad h a n c vel illam doc t r inam a m p le c te n d am c o m m o v e r i n t . Si i t aque Calvinismi s e m e n , domi n a t u m , p e r e - grinant i radices et iam egisse , non est i n f i t i a n d u m , e o rum non re j ic ienda v i d e tu r esse o p i n i o , q u i , quamvis aliae ei f u e r in t ad H e lv e t i a m p ro f ic i s cen di caussae, sed em ipsam Calv inismi i ) h o c e u m

inpr imis consil io visitasse p u t a n t , u t , q u a m p r im is

veluti labr is g u s t a v e r a t , p le n io rem e x ipso fon te h a u r i r e t Calvini do c t r in am. H in c C alv in i s t i cæ i p sius ra t ion i q u a n tu m r o b o r i s e t f i rm a m e n t i a c c e s seri t , c u m nulla in hac re H is to r i a duce e t m a g i s tra u t i m u r , op inione a u g u r a r i facilius e s t , q u a m asseveran te r ad v e r i t a t e m dicere .

I n t e r al ios, q u os , ab H e lv e t i a r e d u x , adi isse

f e r tu r Germaniae P r in c ip es 2) , C a s i m i r u m , coini -

1) W e r w i n g , Kon. Sigism und ock Curl d. /J i:s I l i - storier Lib. I. 38. png. 3g.

2) W e r w i n g 1. c.

t e m P a l a t i n e n s e m nominasse suf fic ie t; q u i , cum

Calv in is tno, cujus ap e r t e p r o f i t e b a t u r d o c t r i n a m ,

d a m n a t i o n e m m i n i t a r e n t u r o r t h o d o x i æ L u t h e r a n o —

r u m a n te s ig n a n i , no m en o m n e Calv in is t icum a d

has cons i l io rum minas a v e r t en d as exc i ta sse p e r h i

b e t u r l) . C u m i taque r e b u s T i g u r i n o r u m d e s p e

ra t i s o p e r a m e t s tu d iu m n a v a r e n o n d u b i t a r e t , qu i

n o n p u t a n d u s es t a d v e n a m , R e g i u m praeser t im h o

m i n e m , su a sp ont e j am eo i n c l in a n te m , in s u a m

s e n t e n t i a m t r a h e r e cona tus e sse ? N e c r e t i c e n d a

h o c loco v i d e tu r esse consociat io i l la P r o t e s t a n t i -

u m , c o n t r a Papi s t as i n e u n d a ; cui c um H e n r i c u s ,

R e x G a l l i æ , praeesset nec soc i e ta tem E l i s a b e t a ,

Br itanniae R e g i n a , r e c u s a r e t , R e f o r m a t o r u m a m b o

discipl ina i m b u t i , suspicio nonnul l i s in jec ta fui sse

v i d e t u r , de Calvinismo praemuniendo et s t a b i l i e n

d o agi ; C a r o l o ce r te inv id iæ a pu d f r a t r e m e r a t ,

q u o d d iu t i u s , q u a m s ta tu isset , in t e r r i s P a l a t i -

nens ibus c o m m o r a t u s e s s e t , n e , q u o d a g i t a r e t u r ,

foederis consil ia e t ra t iones avidius e x c e p e r i t , t i

m e n t e m 2). Av e rs um praeterea ab h a c r e J o h a n

nis a n i m u m , sive la te n te m C a lv in i s ta ru m d o l u m

s u s p i c a b a t u r , sive co ndi tam a se L i t u r g i a m £e t i

m e t u e b a t , t e s t a tu m fa c iu n t l i t t e r æ , q u a s H e n r i -

1 ) P l a n c k , Geschichte der Protestant. Theol. Lib. X . Cap. v. pag. 591.

3) W e r w i n g , fib. I. $ 63. pas. 5 i.

co I V . , ad soc ie ta tem foederis i nv i t an t i , r e s c r i p sit i ) .

Q u o d ad v i n cu lu m affinitatis a t t i n e t , quo

c u m famil ia S ep temv ira l i Pa la t inens i j u n g e b a t u r , p r i m o quidem aspec tu m ir u m vider i p o t e s t , h a sc e n u p t i a s in caussis ex h ib e r i sensus C a ro l i c i rca res sacras m u t a t i : cons ta t en im in t e r o m n e s , L u d o -

v i c u m V I . , E l e c t o r a t û s P r i n c i p e m S o c e r u m q u e C a r o l i , f o r m u læ Ca lv in ianæ adeo non d e d i t u m fu is s e , u t c o n t r a O r t h o d o x i æ L u t h e r a n æ v in de x e t in p a t r i a r e s t i t u to r e x s t i t e r i t , a p a t r e F r e d r i c o III : t io

f in ibus propulsatae 2). V i d e t u r i t a q u e ab aliis p o t i u s , quam a S o c e r o , n o s t e r edoc tus in Ca lv in is -

m u m incidisse. N e c fidei a b s o n u m e s t , c u m t e r r a Pa la t inens is paucis a n t e annis Calvinismo p a

tu i s s e t , mu l to s ad h u c in n o v a e t ia m r e r u m facie

de l i tu i sse T h e o l o g o s , a ve te ri discipl ina non p r o r

sus a l ienos , q u i sc i sc i ta n te m e t singula p e r s c r u t a n d i cu p id u m P r i n c i p e m S i i ecanum in S u a m f a

cile sen ten t ia m t r a d u c e r e potuer in t . N e c t a m e n

ide o cons ue tud in i et fami l i a r i ta t i , qu a P r in c ip is

E l e c t o r i s u t e b a t u r i n t i m a , ni l om n in o in h a c r e

1) Dissert. ytcad. de unione Ecclesiœ lie formatée cum Lutherana Sœc. X .V I. in Siiecia lenlata §. V. — Præside F a n t. 1782.

2) P l a n c k , Gesc/iichi,e d. Protestant. Theol. Lib. IX. Cap. XIV. pag. 5 15.

t r i b u e n d u m censemus . Q u a n t um enim cunque Lu--

dev i ous p r œ se f e r r e t e rga Calviuistas o d i u m , i m -

m o , n o m e n ip su m a v e r s a r e t u r i ) , nonnul lus t a

m e n su sp i cand i locus es t , q u o d e o r u m , quae Ca l -

v ini s t i s p l a c e r e n t q u æ q u e tu n c m a x i m e in quaest io

ne v e r s a r e n t u r , no n n u l l a a n im o im p r u d e n t i s o b -

r e p e r i n t e t m agi s , q u a m ipse vo l eba t , sese c o m

m e n d a v e r i n t . Ips ius c e r te L u t h e r i s tudios ior fu

isse v i d e t u r , q u a m L u t h e r a n o r u m a m i c u s , adeo u t

in q u i b u s d a m iis assent i r i n o l u e r i t , q u æ ab his

in f o r m u l a Conc ord ia s , c o n t r a Calviuistas jam

p r o m u l g a n d a , f e r e b a n t u r . Sic f a c ta m in hoc o -

p e r e doc t r inae Ubiqui ta t i s m e n t i o n e m eä qu idem

p o t i u s m e n te subl a t am vo lu i t , ne qu id de a u c t o

r i t a t e L u t h e r i d i m i n u e r e t u r , o m n e m de h a c re

v e r b o r u m c o n c e r t a t i o n e m m i t t e n d a m ju bent i s 2),

q u a m ut Calv in is t i s q u i d q u a m , hoc idem volent i

b u s , c o n d o n a r e t u r , sed nihil t a m e n in hac re

s e r p e n t i p e r o m ni a Calvinismo t r i b u e n d u m p u t a

r e , c i rc um sp ec t i nimis v id e tu r esse animi.

A t ne quid te m e re nimis de eo suspicari vi

d e a m u r , qui re l ig ios iss imam L u t h e r i nom inis v e

r e c u n d i a m in ore f e r eba t e t a n i m o , h o c sal tem

1) S t r u w e n s P h ä l z . K irchen-Ilist. Cap. vi. pag. et sequ.

2) P l a n c k , Geschichte (L Protestant. Theol, Lib. X. Cap. vu. ' pag. 0 3 i. 110t. L17.

p r o b a b i l i t e r dici posse p u t a m u s , in quo t id ian o v i tae usu fle bis r ebu s in u t r a m q u e p a r t e m , u t a s solet , d i s p u ta tu m fuisse e t C a r o lo , quae j u v e n u m ra t i oc ina ndi c onsue tu do es t , eo mel iora p o t i o r a q u e

s ingula a p p a r u is s e , quo m a jo rem e t iam h u m a n i ta t i s se nsus que mel ior i s h a b e r e n t c o m m e n d a t i o

nem. E t s ane , quant iv is s i t , l i c e t , a r g u m e n t i ac p o n d e r i s H i s t o r i a h o r u m t e m p o r u m ecc le s ias t ica ,

q u e m c u n q u e t a m e n legentem a c e rb i t a t i s , o p i n a m u r , pigebi t e o r u m , q u i , o r th o d o x ia m L u t h e r a - n am p ugnac i te r de fe nde n te s , in adversariae f a c t i o n is homines c rude l i ss ima quaeque consulere e t d e c la mare non s int veriti i ) . Q u a n t a in M e l a u c h - tho i ie contra aequitas anirnique m o d e r a t i o , q u a m facilis e rga d issen tien tes sen t iendi ra t io ! q u æ , ab

a m o r e pacis con c o rd iæ q u e , Pro te s ta n t e s in te r c o n cil iandae, p r o l e c t a , si ipsu m in Calvinismi s u s p i c ionem a d d u x e r i t , mul to eos magis a d d u c a t necesse e s t , qui expl icatam e o r u m , quae in c o n t ro v e r s ia e t disquisi t ione v e r s a r e n t u r , r a t io ne m vix t enuis se cog i t and i sint. Q u o magis en im in s t a r om n iu m h a b e b a t u r M e l a n c h t h o n , quo magis au c to r i t a s e o r u m ,

quae ccnsu isse t , a p u d p l e ro sque va leba t 2 ) , ho c

1) Flacium, Westphalnm nominasse sufficiat, ne quid in liac re de ipso dicam Lutbero.

2) In terra nræserlim Palatinensi, ubi natus educafusque esset et magnam sui nominis, Wittenbergam profectus ,

e t iam in major i per i cu lo v e r s a b a n t u r h o m i n e s , n e ,

qu as ille ad semen d i s c o r d i a r u m , u t c r e d i d i t , e x

s t i r p a n d u m ambiguae potesta t i s f orm ula s adhibuis

se t i ) , has ipsi insc ien te r e o d e m , qu o Calv in i s tæ ,

sensu i n t e r p r e t a r e n t u r . — C e t e r u m , nos nul lo m o

do d iss i mul andum p u t a i n u s , q u o d nec o b s c u re

f e r u n t A u c t o r e s , M e l a n c h t h o n e m vivo e l i a m n u m

I m t b e r o d o c t r i n a m de S a c r a C œ n a L u t h e r a n a m

n o n u n ic e jam e t ab so lu t e v e r a m , u t a n t e a , j u d i

casse , s e d , in a l te ram p a r t e m p r o p e n s i o r e m f a

c t u m , ju s to ea minor i s fec i sse , q u i b u s in te r se

d i f fe r r en t ecclesiae R e f o r m a t a et L u t h e r a n a et (u*

r o r e m in p r im is , quo ad se inv icem c o n d e m n a n d a s

f e r e b a n t u r , r e p r i m e r e s tuduisse 2). — H a n c i t a

q u e , de qua ja m l o q u i m u r , ipsius in d i ju d i cando

l i b e r a l i t a t e n i , quo magis sæculo p r o b a r i sit coepta,

eo e t ia m facilius Nos t r a t i sese c o m m en d asse c r e

dibi le e s t , q u e m p ra ese r t im , q u a n t a m c u n q u e in

r e g n a n d o crude l i t a t em e x e r c u e r i t , u b i de re l ig io

ne quæst io esset , r a t i on ib us e t a r g u m e n t i s , non vi

e t a rmis d i ssen t ien t ium animo s e x p u g n a r e c o n a

t u m e ss e , t e s t e t u r H is to r ia .

famam et admirationem reliquisset. P l a n c k , Geschichte des

Protestant. JLehrbegriJJ's Lib. 11. p. 160.

1) M o s h e i m , Instit. H ist, eccles. (in quarto) pag. 748.

2) P l a n c k , Geschichte der Protestant. Theol. Lib. I.

Cap. I. p. 12.

_______

N r c al iunde fe re m ag is , q u a m ex fon te M e -

l a n c h t h o n i a n o d es um ta m Carol i discipl inam j u d i

cab i t i s , qui qu id e m men tern ipsius C a lv iu is t i c a m ,

q u a n t u m ex scrip t i s , q u æ r e l i q u e r i t , od o ra r i l i c e t ,

d i l igen t iu s e x p l o r a r e cona tus sit. Q u o magis ei

en im in l i t ibus cum Cl ero Patr iae L u t h e r a n o ab

ipsa e t i am Calvinismi u m b r a cav en d u m e r a t , eo

rnajus e t iam tu t iu sque e r a t in d i sputandi ra t io n e

p r æ s i d i u m , q u æ , Calvinisrno spe m im p u n i ta t i s a -

p e r t e facere non a u s a , in la t eb r i s t a m e n e u n d e m

e t in t imis a n i m o r u m recess ibus occul tar i s iveri t .

U t v e r o , quod ob scu r iu s forsi tan i nd i ca ve r im us ,

l u cu l en t iu s jam p a t e f i a t , con t r ove r s ia ipsius c u m

C l e r o , quis ne s c i t , a quo cap i te r e p e t e n d a s i t ?

Q u æ enim P r o t e s t a n t e s d i s j u n x e ra t , d iss idens e a

d em de Sac ra Coena d o c t r i n a caussa di ssensus C a

rol i c um L u t h e r a n i s e r a t . Q uae reba tu r e n i m , u -

t r u m in sacra cocna s 'pi r i tnal i ter t a n t u m e t f igu

r a t e , an v e r o e t iam c o r p o r a l i t e r Chr is tus adesse c r e d e r e t u r ; h inc o r t a de d u a r u m in Chr i s to n a t u

r a r u m c o m m u n i o n e disquisi t io in co n t r o v e r s i a m abi i t de c o m m u n ic a t io n e id io in a tu m , L u t h e r a n o - r u m se n sn , an C al v in is ta rum * pot ius expl icanda. C u m en im C aro lus a t t r i b u t a Div ina non hu ma nae

n a t u r æ , qu a ta l i , tied tot i p e r s o n æ Chris t i c o m p e

te r e a u t u m a r e t u b i q u i t a t e m q u e inpr imis h u m a n i

cor po r i s f or t i t e r i m p u g n a r e t , is qu idem a p e r t e cum

«

m

Cal vini? tis fecit i ) , sed in auc to r i t a te delitescens

P a t r u m , q u o r u m sententiae hu c u n q u a m t ra h i pos

se v i d e r e n t u r , si m in u s an imo suspic ioso sollici-

to q u e O r t h o d o x o r u m , a t s i b im e t ta me n ipsi pe r

su as i t , qu idqu id de his r e b u s se n se r i t , salva di

scipl ina • L u t h e r i , c o m m o d e credi r a t u m q u e haberi

p os se . Q u o d q u i inte l lexer i t no n eodem jure de

acer r im is t u n c t e m p o r is Calvinismi defensor ibus

d ic i , d isc ip linam C a r o l i , u t u t d o g m a t a Calvini r e

d o le r e v i d e a t u r , ap tius ta m e n ve r ius que C r y p t o -

Calv in ismum a p p e l l a r i e t Melancht honi magistro

m a g n a e x p a r t e accep tam esse f e r e n d a m , fatebitur .

Si prae terea v e r u m est — q u o d n e m o facile

ne gave r i t — no n so lum in aliis r e b u s d iv ersa d i

ve rs os homine s n a t u r a e t indole na sc i , sed hanc

i n g e n i o r u m s t u d i o r u m q u e d iv er s i ta tem in R e l i g i o

ne e t i a m , q u a m p r o f i t e a n t u r , i. e. in m o d o , quo

sibi res Div inas rep ra ese n ta re e t expl icar e c o n e n -

t u r , pa te f ie r i , j u r e nob is c o n t e n d e r e posse vide

m u r , C a r o lu m IX. i ta n a t u m f a c t u m q u e fu i sse ,

u t , si vel g r av ior ibu s o p in io n u m supers t i t ion isque

v incul i s obs t r ic t a fuisset sæcul i p ie ta s , nihil t amen

t e m e r e p r o b a t u r u s , o m n ia r a t i o n a l i , u t i t a d icam,

t r u t i n a e x a m i n a t u r u s fuisse v idea tur . A c e r r i m a

qu ip pe in eo e r a t jud ic andi vis e t s o l le r t ia ; a t

tent i s o m n ia ocul is l u s t r a r e , sagac i te r omnia l i -

1) Ccilhechism. Heidelberg, p. 274.

m a r i , a t ener i s in d e ann is c o n s u e v e r a t ; q u o c u m accesser i t d i s c i p l i n a , cui omni cu ra e t c o g i t a t i o n e inv ig i labant p a r e n t e s , in qu a non so lum a r t e s lib e r a l e s , sed — u t t e m p o r i s ra t io f e r e b a t — e æ q u o q u e res t r a d e b a n t u r , quae ad doc tos p r o p r i e

[ p e r t i n e n t , caussam in p r o m t u h a b e s , c u r quaes t i o n u m pos thac T h e o l o g i c a r u m non so lum m o d e r a t o r sa p ie n t i ss im us s e d æst i ina tor i d e m e t j u d e x subt i l i ss imus exs t i t e r i t .

E t si ab u n a p a r t e l i b e r a m cogi tandi c o g i t a - t a q u e p r o f e r e n d i r a t i o n e m , quæ P r o t e s t a n t i s m o d e b e t u r , eô v a lu i sse , n o n est in f i t i a nd um , u t i n na to Ca ro l i ver i ta t i s indagandae s tud io pr aec la re i n s e r v i e r i t , g r a t i t a m e n ab a l t e r a a g n o s c i m u s , hu jus un ius fe re V i r i no n solum con s t an t ia e t g r a v i t a t e , sed r e r u m e t i a m , de qu ibus q u a e r e b a t u r , pe r i t i a fac tu m e s s e , u t nascenti neo d u m s a tis f i r m a to P r o te s t a n t i s m o s u b v e n i r e t u r , a r t i bus e t assiduis P a p i s t a r u m co n a t ib u s agitato. C u m C a - ro lu m ig i t u r i ta n a t u m , ita e d u c a t u m fuisse a u t u m a m u s , u t s u m m o s tu d io P r o t e s t a n t i s m o f a v e r e t ,

qu i n o n m e m i n e r i m u s e t i a m , e a m esse P r o t e s t a n - tisrni n a t u r a m , u t , pe r f ra c t i s op in ion um r e p a g u l i s , ad v e r i t a t e m inv es t ig an dam me ns hominis l ib er e pot ius e v a g a r i , qua m vulgo e a n d e m , nisi m u l ta s ver i falsique vices p e r m e n s a — e t n e t u n c q u id e m o m n i b u s n u m e r i s a b s o lu ta m — ass equi c o n t i n u o

possi t . S ic , p o te s ta te d e r e b u s , ad R e l i g i o n e m

p e r t i n e n t i b u s , l ibere cogi tandi facta, quo quisque

a rde n t io r i f e r t u r s tud io ad accur a tam veri tat is in-

t e l l i gen t i am p r o p r i o ve lu ti M a r t e animo i n fo rm a n

d a m , eo e t ia m in m ajo r i per iculo v e r sa tu r , n e ,

in gen io n i mis indulg ens h u m a n o , humanis ea s u b

j ic ia t i n t e r p r e t a n d i ra t i o n i b u s , quæ non nisi divi

n i t u s in m e n t i b u s n os t r i s i l luminar i possint. U t

ig i t u r ea p r æ c ip u a L u t h e r i censenda laus es t , quod

s u b t i l i t a t e m inge ni i , ad omn ia l icet r imanda a c u

t i s s i mi , a u c t o r i t a t i t a m en s a c r a r u m l i t t e ra rum pos t

h a b u e r i t , i t a Calvinist is vitio v e r t e n d u m , q u o d ,

in g e n i i h u m a n i jus to minus diffisi v i r ibus , in te r

p r e t a n d i m o d o , a d r a t i o n e m a p t i o r i , vim m y s te

r i o r u m coelest ium e x t e n u a r e , religioni non d u x e

r i n t ; a q u o r u m m e n te C a r o l u m et iam nos t rum m i

n u s , q u a m ve l lemus, a b h o r r u i s s e , ipse q u o d a m m o

do t e s t a t u m fac i t , R a t i o n i s h u m a n æ usum in r e

r u m D i v i n a r u m con te m pl a t io ne cont ra S u p r a n a -

t u r a l i s ta s tu n c tempor i s a c e r r im e propugna ns i).

i ) K. C a r l s Svar p å den Bewiisbok, som M. O lof ErkeBiscop uth l Upsala låtit ulhgå i6o6. (artik. Justinus). Justinus lärer wackert, huru man förnufteu skall anställa uthi then Personlighe föreeningen medh the två Natu re r , Nembligen, att wii medh förnuften icke skole efter

ransakp, huru then Föreening skeed är , hvilket och ingen böör till att göra: Men att uthi andre Gudomlige sakerskall och förnuften tillfånge tages, och icke brukes, följer ingelunde ther uthaf. Ty Christus säger Joh. 5. Scrutamini scripturas. Item Konung David i then '62 Psalm.: Ne sitis

O r t e q u id e m , fieri vix po tu is se , c r e d i m u s , q u i n ,in aus te ra h u ju sc e , de qu o jam q u æ r i m u s , sæcul i

/

sicut equus et Mulus, iri quibus non est intellectus. Item, 3 . Coloss. Låter Guds ord riikelige boo ulhi edher medh ali viisdom. Sa. ock Psalm. 119. begärer David Förstånd och Wiisdom, pä lliet han må läre Herrans Lagli, i ihet han säger : Domine da tnihi intellectum, ut discam mandata iiia. SA lärer ocli then Helige skrift annorstädes 1. Tim. 3. alt een Predikant skal ware aptus sive idoneus ad docendum. Huru skall han kunne ware idoneus, medh mindre han är medh förnuft och wiisdom beaäfvet? Och hu- ru skall then kunne läre andra Chrislne Menniskor Guds reene och saliggörende Ord, som in te t förstånd hafver? Sannerliga een wiis Theologus skall och länge predika för een ursinnigh och galin menmska, att han gör boot och bättring och komme honom till Guds sanne kännedom, för än han är kommen till sitt förnuft eller förstånd. Man ser och ulhi then Helige skrift, besynnerliga uthi Psalmerna och S. Pauli Epistler, huru berligeu badhe definitiones divisiones, Syllogismi och Methodus blifve bruket, SA, att om man alle Lärde mäns böcker ville ransake, öfverwäge och igenomläse, sa kunde da ingen linnes, som med Paulo kunne confereres. Therföre berömmer Augustinus lib. I. contra Crescönium, Paulum härulhinuan i thet han säger honom ware peritum disputandi, i. e. verum a falso discernendi. Ja, han säger och Christum hafva brukat för- förnuftsens konst uthi sine disputationibus. Monde och icke Chrysostomus thet la nampnet theraf hafve bekommit, att han statligen medh skääl och förnuft et secundum Rlieto- ricæ ornamenta, Guds reene och klare ord lärde och ulh- talade ? Hafve nu alle thesse bruket förnuftet ulh i the' S

g r a v i t a t e , Caivinisnio v iam pandei re v i d e r e t u r , q u i -

Gudomlige saker, mage och vi väl Hienue brulia, så widt lornuftet utlii Gidomlige saker kani stxecke och i Guds ord är openbaret. 0 :h lijelper intet oui ErkieBiscopen tbenne Inslaniiam vil fnmsäitje och säge: Guds sanne kennedom kommer ccelitus, af Himmelen, T herföre kan man then icke bekomnia niedb någon flit beller ,annan konst. Härtill vi svare , att Subordinata intet sliräfve einoot bvart annat. Tbet är och väl sannt, alt Ski'iften och Guds kenne- doni kominer coclitns: Men tbelta förståndet och tbenne Guds kennedom gifs menniskan antingen immediate heller och mediate. Immediate hade AposUerne Guds kennedom och Skriftenes förstånd; men nn gifs oss tliesse mediate och tberlöre behöfve wii the konster som oss före och lijelpe till Guds sanne kennedom och Skriftennes rätta förstånd. 'rhert il l xnedb måtte man ju thet bekenna, att igenom fornuften varda någre Troones Artikler stadfäste och bewiiste, besynnerligen then Troo nes Artikel om Uppståndelsen, hvilken är then swåresle a l t troo, beviset och stadfäst, såsom bos Aposlelen i. Cor. i 5 . är till att se. Sammaledes bewiser och Lngelen per sensuin visits, Christum ware uppstånden ifrån the dödhe, i thet han sadbe till Qvvinnorua, lian är icke här. seer rummet, ther the hade lagdt honom: Så och Christus sjelf, när lian ville bevise sine Lärjungar, att han var opslånden ifrån the dödhe och han utbi sanning medh sin lekamen var boos them, badh thein see och tage opâ sig Luc. u i . på tbet the sedan medli sitt förnuft skulle kunna troo lionom vare

opstånden. Här ulhaf är till att se, ailt förnuftet sträfwer icke emoot troon, när som thet r ä t t brukat varder och hafver then lieligc skrift medli s ig , besynnerligen utbi the

i b.

c u n q u e ra t io na l i s t i cæ l iber ta t i s p a t r o c i n i u m susc i- p e r e non dub i taver i t .

Artikler, som hon behöfves. Ocii kan rr.an tliet icke sn generaliter ifrån the Gudomlige saker, som ErkeBiscopen här gör, utlisluta. Cf.r G e i j e r , Svenska Folkets Historia T. y'! p. 36 ;, 368.

K