Çocuğun İyi Olma Hali Çerçevesinden Çocuk

Yoksulluğunu Değerlendirmek

Pınar Uyan SemerciKOÇ UNIVERSITESI HAZIRAN 2012

Sunuş Çerçevesi

• Çocuğun İyi Olma Hali (well-being) ne anlama geliyor?

• Kısaca hareketin gelişimi• Neden önemli? • Araştırma • Bulguları maddi yoksulluk ve yoksunluk

üzerinden değerlendirmek• Sosyal politika için temel prensipler

Çocuğun iyi olma hali

• Çocuğu merkeze alan• Bütüncül ve çok boyutlu• Çocuğun yaşadığı toplum içinde değerlendirme

eğiliminde• Çocuğun yaşamını şekillendiren alanlarda

izlenebilecek gösterge endekslerinin oluşturulmasını hedefleyen

• Çocuğun ilişkiler içinde öznelliğine de dikkat eden • En açıklayıcı göstergeleri içeren endekse oluşturma

çabasını içeren bir yaklaşımdır.

Çocuğun iyi olma hali

-Yaşamlarına etki eden toplumsal koşullar, kaynaklar ve ilişkisel ağlar içinde aktif bireyler, kendi iyi olma hallerinin öznesi olan sosyal aktörler-Araştırma içinde de özne olan çocuk-Çocuğun algılarını, deneyimlerini, söylemlerini odağa alan bir yaklaşım

Çocuğun iyi olma hali

• çocuğun bugünkü yaşamı içerisinde toplumsal katılımını ve yapabilirliklerini gerçekleştirmesini sağlayacak öznel ve nesnel kriterlerin saptanabilmesi

• çocuğun gelişimini şekillendiren süreçler ve bağlamlar içinde müdahale alanlarının oluşturulabilmesi

OECD 2009: OECD, Doing Better for Children, OECD Publications, (2009a).Avrupa Komisyonu 2008: EC, Report on Child Poverty and Child Well-Being in the European Union, 2008.Bradshaw ve ark. (AVRUPA BİRLİĞİ, 2006): BRADSHAW J., Hoelscher P., Richardson D., ‘An Index of Child Well-Being in the European Union’, Indicators of Children’s Well-Being: Theory and Practice in a Multi-Cultural Perspective, Ben Arieh A. , Frones I. (ed.),Social Indicators Research Series 36: Springer, (2006a), Pp: 325-371.Bradshaw ve ark. (OECD, 2006): BRADSHAW J., Hoelscher P.,Richardson D., Comparing Child Well Being in OECD Countries:concepts and methods, INNOCENTI Working Paper, IWP 2006-03: UNICEF INNOCENTI Research Center, Floransa, İtalya, (2006b)Richardson ve ark. (CEE/CIS, 2006): RICHARDSON D, Hoelscher P. ,Bradshaw J., Child Well-Being in Central and Eastern European Countries (CEE) and Common Wealth of Independent States (CIS), Child Indicators Research, I: 211-250, (2008).

ÇOCUĞUN ‘İYİ OLMA HALİ’ (WELL-BEING):

Ben-Arieh (2010) “çocuk göstergeleri hareketi” diyebileceğimiz bu sürecin son 25 yıl içerisinde 6 temel değişiklik yaşadığını söylemektedir:

1.Daha önceleri oluşturulan göstergeler çocuğun hayatını idame ettirme durumuna odaklanırken, yeni göstergeler çocuğun iyi olma haline odaklanmaktadırlar.

2.Geçmişteki göstergeler çocuğun yaşamındaki olumsuz çıktıları dikkate alırken, yeni dönemde oluşturulan göstergeler olumlu çıktıları göz önüne almaya başladı

3.Geçmişteki göstergeler çocukların ileriye yönelik başarılarını ve iyi olma hallerini dikkate alırken, son yıllarda oluşturulan göstergeler çocukların hali hazırdaki iyi olma hallerini dikkate almaktadırlar.

4.Geçmiş yıllardaki göstergeler geleneksel alanlardan oluşurken bugünkü göstergeler yeni alanları da dikkate almaya başlamıştır

5.Önceki çalışmalardaki göstergeler yetişkin merkezliyken, bugünkü göstergeler çocuk merkezlidir. Çocuklar araştırmalara dâhil edilmeye başlanmıştır. 6.Son yıllarda çocuğun iyi olma halini anlamaya yönelik birleşik endeksler oluşturulmuştur. Politika yapıcılara çocuk odaklı politikaların geliştirilmesinde de kıstas oluşturmaktadırlar.

‘Çocuğun iyi olma hali’ni anlamak: Kavramsallaştırma, Durum Tespiti ve Göstergelerin Belirlenmesi’ (ProjeNo: 108K235) araştırma projesi, TÜBİTAK Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı (Program Kodu 1001) tarafından desteklenmiştir.

Araştırma Ekibi:

Pınar Uyan Semerci- İstanbul Bilgi Üniversitesi Siyaset Bilimi Serra Müderrisoğlu- Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü Abdullah Karatay- SHÇEKBaşak Ekim Akkan- Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika ForumuZeynep Kılıç- İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları Birimi Burcu Oy- İstanbul Bilgi Üniversitesi Gençlik Çalışmaları Birimi Şaylan Uran - İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları Birimi

Metodoloji kurgusu

Bütünsel bir ‘iyi olma hali’ incelemesi için farklı yöntemlerin birbirini tamamlar şekilde kullanılması:

Niceliksel araştırma amacı: Uluslar arası verilerle karşılaştırılabilir alanlar üzerinden izlenebilir iyi olma hali gösterge setlerinin oluşturulması

Niteliksel araştırma amacı: İyi olma hali alanlarına konu olan toplumsal koşulların, kaynakların,hizmetlerin ilişkisel ve mekansal ağlar üzerinden çocuğun dünyasına olan yansımalarının görülmesi; değişkenler arasındaki ilişkilerin öznel kurgular üzerinden açıklanması

Nicel Çalışma

Örneklem Özellikleri

• İstanbul’da yaşayan 12-18 yaş aralığındaki çocukların ailelerini temsilen 169 mahalle,

• Her mahalle için 3 farklı sokak, 6 farklı hane,• 787 anne, 176 baba

963 çocuk (498 kız , 465 erkek)• Ailelerin ortalama çocuk sayısı: 2.74• Ortalama hane halkı sayısı: 4.86

Nitel Çalışma• Derinlemesine mülakatlar:

8-11 yaş grubunda hepsi okumakta olan 11 erkek 10 kız, toplam 21 12-15 yaş grubunda hepsi okumakta olan 8 erkek 9 kız, toplam 1715-18 yaş grubunda okumakta olan 4 erkek 4 kız, çalışmakta olan 4 erkek 2 kız, okumayan ve çalışmayan 3 erkek 5 kız, toplam 22 çocuk

Odak görüşmeleri:12-15 yaş grubunda okula devam etmekte olan 5 kız ve 6 erkek çocukla birer olmak üzere toplam iki;15-18 yaş grubunda okula devam eden 8 erkek ve 5 kız çocukla birer, okulu terk etmiş ve halihazırda çalışmayan 5 erkek çocukla bir ve çalışan 3 erkek ve 1 kız çocukla bir karma olmak üzere toplam dört;İlköğretim okulundaki 4 kadın 2 erkek öğretmenle karma olarak bir;Farklı yaş gruplarından çocukları olan 5 anneyle bir olarak Toplamda sekiz odak grup görüşmesi

• Fotoğraf çalışması4.sınıfa giden 9-11 yaşlarında 7 kız, 4 erkek; 7. sınıfa giden 13-14 yaşlarında 7 kız,1 erkek toplam 19 çocuk

Alanlar

• Maddi Durum• Sağlık• Eğitim• Katılım• Ev ve Çevre Koşulları• Risk ve Güvenlik• İlişkiler• Öznel İyi Olma Hali

1) MADDİ YOKSUNLUK - Sahip olunan imkanlar (kendine ait yatak, kaban-manto, dolap, kitaplık, bilgisayar, internet,

haftada 3 kez et/balık)

- Düzenli harçlık alabilmesi• Çocuk yaşı büyüdükçe• Çocuk okula gidip çalışmayınca• Anne baba eğitim düzeyi arttıkça• Babanın düzenli işi oldukça• Ailenin ihtiyaç/gelir oranı algısı yükseldikçeartmaktadır.

2) MADDİ DURUM ALGISI- Ailenin İhtiyaç/gelir Algısı (ebeveynden)

– Sık sık yemek ve kira gibi temel ihtiyaçlarımız için bile yeterli paramız olmaz: 163 aile

– Maaştan maaşa ancak idare edebilecek kadar paramız var: 379 aile

– Eğer pahallı ve zorunlu olmayan şeyler satın almazsak geçinebiliyoruz: 364 aile

– Rahatça yaşamak için yeterli gelirimiz var: 52 aile

- Temel ihtiyaçları karşılayamama (ebeveynden)

– Baba işsiz / düzensiz çalıştıkça– Anne - babanın eğitim düzeyi düştükçe– Ailenin İhtiyaç/gelir oranı algısı bozuldukça artmaktadır.

Temel İhtiyaç Hiç yeterli Değil

Yiyecek %17,6

Yakacak %21,4

Giyecek %19

Çocukların Eğitimi %24,1

- Maddi zorluk algısı (çocuktan)

– Okula giden/çalışmayan çocuklarda,– Babanın düzenli işi olduğu zaman,– Anne-baba eğitim düzeyi yükseldikçe,– Ailenin İhtiyaç/gelir oranı algısı düzeldikçe

azalmaktadır.

Değişken Yüzde

Ailenin ödemede zorlandığı borcu var % 37

Aile kirayı ödemede zorlanıyor % 27,3

Baba bazen işsiz kalabiliyor % 36,9

Aile eğitim masraflarını ödemede zorlanıyor % 43,5

3) GÜVENCE- Düzenli İş

İşsizlik %15,5- Sosyal Güvenlik

Ailelerin %23,7’sinin sosyal güvenliği yok! - Sağlık Harcamaları

YüzdeSSK/Bağkur/Emekli Sandığı % 79Yeşil Kart % 5,7Kendi ödüyor % 37Diğer (özel sigorta, dernek..) % 2,6

YOKSULLUK- SAĞLIK DURUMU: Ailenin İhtiyaç/gelir oranı algısı düzeldikçe sağlıklılık

oranı da yükseliyor; erken dönem sağlık riskinden sağlıklı beslenmeye ve tedaviye.. Kısır döngü

Sağlık DurumuEn temel gereksinimlere yetmiyor

Maaştan maaşa ancak idare edebiliyor

Zorunlu olmayan şeyler almadıkça geçinebiliyoruz

Rahatça yaşayacak gelir var

Sağlıksız 35 (% 21.9) 54 (% 14.4) 44 (% 12.1) 3 (% 5.8)

Sağlıklı 125 (% 78.1) 320 (% 85.6) 319 (% 87.9) 49. (% 94.2)

ÇOCUK ÖLÜMLERİ– Anne baba eğitim düzeyi arttıkça– Ailedeki çocuk sayısı azaldıkça– Baba tam zamanlı çalıştıkça– İhtiyaç/gelir oranı algısı düzeldikçe azalmaktadır.

En temel gereksinimlere yetmiyor

Maaştan maaşa ancak idare edebiliyor

Zorunlu olmayan şeyler almadıkça geçinebiliyoruz

Rahatça yaşayacak gelir var

Ailede ölen çocuk var 38 (%23.3) 35 (%9.2) 24 (%6.6) 2 (%3.8)

EĞİTİM:- Okula kayıtlı olma durumu:

– İhtiyaç/gelir oranı algısı düzeldikçe– Ev içi bakım yükü azaldıkça– Evin olumsuz koşulları azaldıkça– Ailedeki çocuk sayısı azaldıkça artmaktadır.

• Okulu terk durumu:

Okul terk oranı: %13.4 (126 çocuk)

Okulu bırakma nedeni

Yüzde

Derslerde başarısız olmam % 20.2

Çalışmak zorunda kaldım % 17.8

Ailem izin vermedi % 1.6

Okula gitmek istememem % 32.6

Arkadaş çevresinin etkisi % 4.7

Diğer % 20.9

Ne olsaydı okulu bırakmazdın

Yüzde

Ailem daha fazla destekleseydi % 16.3

Maddi sorunlarımız olmasaydı

% 44.2

Okulda daha başarılı olsaydım

% 37.2

Diğer % 24.8

EĞİTİM BAŞARISI

En temel gereksinimlere yetmiyor

Maaştan maaşa ancak idare edebiliyor

Zorunlu olmayan şeyler almadıkça geçinebiliyoruz

Rahatça yaşayacak gelir var

Okulda kendini başarılı hissetme % 57.6 % 69.5 % 74.8 % 84.6

Ev ve Çevre Koşulları: EVİN OLUMSUZ KOŞULLARI

(Kendi yatağının olmaması, kalabalık ev)– Okula gitmeyen çocukların oturdukları evlerde – Daha küçük çocukların yaşadıkları evlerde– Anne – baba eğitim düzeyi düştükçe– İşsiz/düzensiz işte çalışan babalar – Ailenin ihtiyaç /gelir oranı algısı düştükçe – Ev içi bakım yükü arttıkça– Ailedeki çocuk sayısı arttıkça– Mahallenin kaynakları azaldıkçaartmaktadır.

F, 14

Risk ve güvenlik:1. ÇOCUK ÖLÜMLERİ2. EVDE/İŞTE KAZALAR3. Çocuk işçiliği

Ev İçi Bakım Yükü: (Evin temizliğini, yemeğini yapma, bulaşığını yıkama, çocuk

bakımı, parça başı iş)

Kız Erkek

Ev içi bakım yükü* 5.02 1.24

Okula giden, çalışmayan

Okula giden, çalışan

Okula gitmeyen,

çalışan

Okula gitmeyen,

çalışmayan

Ev içi bakım yükü* 3.11 5.58 2.31 6.53

En temel gereksinimlere yetmiyor

Maaştan maaşa ancak idare edebiliyor

Zorunlu olmayan şeyler almadıkça geçinebiliyoruz

Rahatça yaşayacak gelir var

Ev içi bakım yükü* 4.51 3.46 2.5 1.85

İLİŞKİLER ve ÖZNEL İYİ OLMA HALİ KİŞİSEL İYİ OLMA HALİ

Kendisi ile ilgili hisleri Okula giden, çalışmayan, anne baba eğitim düzeyi daha yüksek olan, ihtiyaç/gelir oranı daha iyi olan çocuklar kendilerini daha iyi hissediyorlar

Gelecek endişesiKız çocukları, okula gitmeyen, çalışan, anne baba eğitim düzeyi daha düşük olan, babası işsiz olan ve ihtiyaç/gelir oranı daha düşük olan çocuklar daha enşeli hissediyorlar

Yoksunluk Algısı (istediğini yapamama)

Okula giden ve çalışmayan, ebeveyn eğitim düzeyi yüksek olan, babası tam zamanlı çalışan çocuklarda daha az düzeyde yapamadıkları şeyler olduğunu belirtmişlerdir

Sosyal politika için prensipler• Toplumda çocuğun iyi olma halini sağlayacak ve koruyacak bir sosyal

sistemin çocukların haklarını temel alarak, toplumsal eşitsizlikleri giderecek şekilde yapılanması gerekmektedir. Burada temel olan çocuğu eşit haklara sahip vatandaş olarak görmektir. Bu yüzden de eşit bireyler olarak topluma katılımlarını sağlayacak bir sosyal devlet anlayışı ve çocuk politikaları çocukların iyi olma hallerinde belirleyici rol oynayabilir.

• Çocuğun farklılığına ve çocukların hakları kullanma noktasındaki çeşitliliğine saygı duyan ama aynı zamanda çocuğun iyi olma hali için gerekli imkânları sağlayan ve koruyan bu duruşun geliştirilmesi ivedi bir ihtiyaçtır.

• Bugün vatandaş olmak için bekleyen çocuktan, farklılıkları olan bir vatandaş olarak ele alınan çocuğa geçiş özellikle çocukluk üzerine olan çalışmalarda dillenmektedir.

• Teşekkürler...