1

IntreoirSa leabhar seo déantar gach fuaim idir chonsain agus ghutaí. Déantar i gcomhthéacs na bhfocal iad agus cuirtear béim ar na gutaí; na gutaí fada, na gutaí gairide, na gutaí caola agus na gutaí leathana.

Tógtar ar an obair atá déanta ag na páistí san fheasacht fhóineolaíoch agus sna pacáistí do Rang 2 agus Rang 3. Faoi Rang 4 tá na bunfhuaimeanna ar eolas ag na páistí agus is athchleachtadh atá de dhíth orthu. Cuirtear an bhéim anseo ar na gutaí leis an eolas sin a dhaingniú.

Faoi Rang 4 ba chóir go mbeadh dhá bhliain caite ag na páistí ar an chur chuige seo. Má tá an rang ag tosú ar an chur chuige seo den chéad uair caith níos mó ama ar na céimeanna seo agus bain úsáid as ceachtanna Rang 2/3 le cur leis an taithí.

Do na páistí sin a bhfuil na céimeanna seo déanta acu is leor cúpla seachtain a chaitheamh air seo ag dul siar ar na coincheapa le samplaí nua agus le cluichí nua. Tugann seo seans do pháistí a raibh deacrachtaí acu roimhe seo agus bíonn eolas nua ann agus comhthéacs nua ann leis an eolas a dhaingniú do gach duine.

Sa leabhar seo clúdaítear Céimeanna 1, 2 agus 3. Tá an t-eolas céanna sna céimeanna seo sa mhéid is go seasann litir amháin d’fhuaim amháin sna céimeanna seo ar fad.

Céim 1: CGC, seasann gach litir d’fhuaim amháin. Clúdaítear gach fuaim.Céim 2: CCGC, CGCC, focail aonsiollacha ina seasann litir amháin d’fhuaim amháin. Tá dhá chonsan in aice lena chéile ach tá fuaim le gach ceann acu, m.sh. ort, glas, spórt (ní hionann é seo agus thug, roth a chlúdófar amach anseo). Céim 3: Focail ilsiollacha ina seasann litir amháin d’fhuaim amháin, m.sh. ha - ta, ba - na - na, fol - ca - dán.

1

Cód na Gaeilge Rang 4Ag Fiosrú Focal

Focail bheaga, Focail níos faide, Focail ilsiollacha

2

Ní gá gach gníomhaíocht a dhéanamh le gach dalta. Beidh níos mó cleachtaidh de dhíth ar chuid de na daltaí ach tógfaidh daltaí eile an t-eolas seo go gasta.

Is féidir na gníomhaíochtaí a chur abhaile don obair bhaile mar dhaingniú.

Úsáidtear straitéisí éagsúla anseo don léitheoireacht agus don scríbhneoireacht do gach cineál foghlaimeora. Tá gníomhaíochtaí fisiceacha ann chomh maith le gníomhaíochtaí ‘peann agus páipéar’. Tá cleasanna éagsúla molta chomh maith agus oibreoidh na páistí amach cé acu straitéis is fearr leo. Is ionann breacscríbhneoireacht agus focal a scríobh arís is arís eile, é ceangailte nó i bpatrún éigin. Moltar cearnóga fuaime a úsáid in amanna, is é sin cearnóga páipéir réamhghearrtha a dtig leis na páistí na fuaimeanna a chleachtadh orthu. Moltar chomh maith clár bán a bheith ag na páistí le rudaí a thriail agus a chleachtadh gan mothú gur rud buan é.

Moltar leis na gaothráin agus le fuaimeanna atá le gearradh amach go ndéanfaidh an páiste focail leo. Ba chóir sna ceachtanna seo go mbeadh duine eile ag tacú leis an pháiste leis na focail seo a léamh amach go fadálach.

Tá sleachta don deachtú agus leathanach taifid ag cúl an leabhair do thaifead an mhúinteora. Tá béim anseo ar na gutaí ach déantar cinnte de go gclúdaítear gach consan chomh maith. Moltar focail a chur i gcomhthéacs abairte le heolas na bpáistí a mheas. Is féidir deachtú nó roinnt focal a úsáid nuair is gá leis an eolas atá tógtha acu a mheas.

Tá trí seachtaine oibre sa leabhar seo d’fhuaimeanna na Gaeilge. Má rinneadh an obair seo i Rang 2/3 is leor an tréimhse ama seo i Rang 4. Mura bhfuil an obair seo clúdaithe ag na páistí i mbliainghrúpaí roimhe seo is fiú dul siar ar phacáiste Rang 2 agus 3 leo agus rud beag

3

níos mó ama a chaitheamh ar an chéim seo. Is féidir cuid de na cluichí a imirt i níos mó ná aon cheacht amháin má tá athchleachtadh agus daingniú de dhíth.

Fónaic an BhéarlaBeidh na páistí ag obair ar fhuaimeanna an Bhéarla go comhthreomhar leis an obair seo. Moltar an clár Linguistic Phonics a úsáid don Bhéarla nó is é sin an clár is cóngaraí maidir le cur chuige Fónaic na Gaeilge. Roghnaíodh an cur chuige seo mar gheall ar a oiriúnacht do theanga áirithe na Gaeilge. Mar sin bheadh seachtain nó dhó eile de dhíth le fuaimeanna an Bhéarla a dhéanamh ó Stages 1, 2, 3 ón chlár Linguistic Phonics. Cuimhnigh go ndéantar cuid mhór den eolas seo a asitriú ó theanga go teanga agus nach gá gach rud a chlúdach faoi dhó. Is scil é seo agus is ionann na scileanna sa dá theanga.

Tá 4–5 seachtaine molta do na céimeanna seo idir Ghaeilge agus Bhéarla leis an aoisghrúpa seo.

le Jacqueline de Brún

Samplaí Béarla:

Stage 1 Stage 2 Stage 3

CGC; him, six, his, gun

CG; up, in, it, if, us, as

GCC; ant, end, elk, and

CGCC; hand, nest, bent, fist

CCGC; drum, twin, trim, glen

CCGCC; drink, brand, drift

CCCGC(C); sprint, strip

CCGCCC; prompt

robin, seven, contest, dentist,

construct, public, subject

hospital, fantastic, develop,

tropical, cabinet, elegant

5

Gach Íomhá agus Léaráid © thinkstock.com

Clár

Céim 1

Ceacht 1: Fuaimeanna faoi phictiúir 6–7

Ceacht 2: Focail le fuaimeanna 8

Ceacht 3: An síneadh fada cumhachtach 9

Ceacht 4: Síntí fada ar na gaothráin 10

Ceacht 5: Graiféimí le gutaí 11

Ceacht 6: Fada nó gairid? 12

Céim 2

Ceacht 1: Ceithre fhuaim ar iarraidh 13

Ceacht 2: Sliocht slachtmhar 14

Ceacht 3: Cluiche ceithre fhuaim 15–16

Ceacht 4: Focail le fuaimeanna 17

Ceacht 5: Faigh na focail 18

Céim 3

Ceacht 1: Cá mhéad siolla? 19

Ceacht 2: Faigh focail i do leabhair 20

Ceacht 3: Cluiche – Seiceáil na siollaí 21–22

Ceacht 4: Gutaí na Gaeilge 23

Ceacht 5: Caol nó leathan? 24

Ceacht 6: Caol le caol, leathan le leathan 25

Sleachta don deachtú 26

Leathanach Taifid an Mhúinteora 27

Ceacht 1: Fuaimeanna faoi phictiúir

6

Céim 1

Déan na línte fuaime faoi na pictiúir. Ansin, roghnaigh na fuaimeanna cearta agus scríobh ar na línte fuaime iad.

a c ó p b á g é e s t ú r d i í n r j

Scríobh na focail arís ag bun an leathanaigh mar bheacscríbhneoireacht.

Ceacht 1: Fuaimeanna faoi phictiúir

7

Céim 1

Déan na línte fuaime faoi na pictiúir. Ansin, roghnaigh na fuaimeanna cearta agus scríobh ar na línte fuaime iad.

u a s é z b á d ú e m n c í b g i ó o

Scríobh na focail arís ag bun an leathanaigh mar bheacscríbhneoireacht.

Ceacht 2: Focail le fuaimeanna

8

Céim 1

Gearr amach na fuaimeanna seo. Athraigh fuaim amháin nó dhá fhuaim le focal nua a dhéanamh. Déarfaidh do mhúinteoir/chara na focail leat.

lár lán lón rón ról vól mórmar tar gur cur cúr túr tús lúb

l á r nó v m at g u cú t s b

Déan liosta de na focail ar fad a rinne tú ar chlár bán.

Ceacht 3: An síneadh fada cumhachtach

9

Céim 1

Léigh na frásaí seo. Cad é atá suimiúil faoi na focail sa chló trom?

Tá an rón sin mór.Sín do chorp amach.

.....................................................................................................................

Léigh na habairtí thíos agus déan pictiúir sna boscaí.

Tá lon dubh sa chlós.

Tá lón dubh agam inniu. Iuc!

Ceacht 4: Síntí fada ar na gaothráin

10

Céim 1

Déan na focail seo leis an ghaothrán. An bhfuil an guta fada nó gairid?

sin sín lon lón gas gás sil síl

l o ó g á

s i n í a

Ceacht 5: Graiféimí le gutaí

11

Céim 1

g a sg á sl o nl ó nm i nm í n

Gearr amach na fuaimeanna seo. Déan na focail arís leo.

Ceacht 6: Fada nó gairid?

12

Céim 1

Pól nó pol?

cur nó cúr?

gas nó gás?

cás nó cas?

Bí cúramach! An bhfuil an guta fada nó gairid?

Tá focail ar iarraidh sna habairtí thíos. Roghnaigh na focail chearta agus scríobh isteach iad.

Seo é an ............ thuaidh.

Is mise ............

Tá sé ag ............ go trom.

Tá ............ aran uisce seo.

Tá an ............ seo ard!

Tá ............ iontachcostasach.

Tá an ............ mór agam.

............ thartmar seo.

Ceacht 1: Ceithre fhuaim ar iarraidh

13

Céim 2

Tá _ _ _ _ glas ag léim sa loch.

Is maith liom daoine a scanrú le _ _ _ _.

Is maith liom an _ _ _ _ mór bán sa rang. Ithim dinnéar le _ _ _ _.

Tá _ _ _ _ ag mo mhúinteoir don mhata.

Tá _ _ _ _ mór ag mo dheartháir.

Tá ceithre fhuaim sna focail seo. Léigh na habairtí thíos agus scríobh isteach an focal atá ar iarraidh.

forc frog graf pram clár masc

Ceacht 2: Sliocht slachtmhar

14

Céim 2

Léigh an sliocht seo.

Bhí tost sa rang nuair a chonaic muid an masc a bhí ag Sam. Stán an múinteoir air.

“Stop!” ar sise. “Glan an masc sin! Cuir an clár bán ar an tábla agus cuir an masc air.”

Bhí folt fada agus srón mhór air. Bhain na páistí sult as.

Scríobh na focail le ceithre fhuaim thíos.

Freagair na ceisteanna seo.

Cad é a bhí ag Sam?

...............................................................................................................................................

Ní raibh an múinteoir sásta. Cad chuige?

...............................................................................................................................................

Cad é a shíl na páistí den mhasc?

...............................................................................................................................................

Ceacht 3: Cluiche ceithre fhuaim

15

Céim 2

Cluiche do 4 dhuine. Gearr amach na pictiúir agus na litreacha ar an leathanach seo agus ar an chéad leathanach eile.

Tá pictiúr ann do gach duine. Is rud é seo ina bhfuil 4 fhuaim. Cuir na litreacha i bpota agus cuir ó dhuine go duine iad. Tóg litir ar do sheal. Más litir í atá de dhíth ort le d’fhocal a dhéanamh coinnigh í. Beidh an bua ag an chéad duine a chríochnaíonn an focal.

Ceacht 3: Cluiche ceithre fhuaim

16

Céim 2

p l s rm r ó úá n s dí a r cé g n o

Ceacht 4: Focail le fuaimeannaCéim 2

17

Gearr amach na fuaimeanna thíos. Athraigh fuaim amháin nó dhá fhuaim le gach focal nua a dhéanamh.

tost post port gort torc forc folt sult

t o st p rg c fl u

Ceacht 5: Faigh na focail Céim 2

18

Léigh an sliocht seo. Scríobh focail le 3 nó 4 fhuaim ar an tábla thíos. Ansin, aimsigh samplaí eile i do leabhair.

Tá frog ina dorn ag Clár. Frog mór trom atá ann a fuair sí ar an trá.“Glan an frog sin,” arsa a Mamaí. “Ach ní frog glan é,” arsa Clár. “Bíonn sé salach agus fliuch. Thóg mé leis an spád é. Tá sé glas.”

Roghnaigh … de na focail agus scríobh abairtí leo.

Ceacht 1: Cá mhéad siolla?Céim 3

19

compás ___ salamandar ___

Amstardam ___ planda ___

bus ___ bosca ___

sparán ___ rón ___

ribíní __ folcadán ___

Cuir ciorcail thart ar na siollaí sna focail seo. Scríobh an líon siollaí atá ann.

Ceacht 2: Faigh focail i do leabhair Céim 3

20

Faigh do leabhar léitheoireachta agus leabhair eile atá tú a léamh. Aimsigh focail agus scríobh ar an tábla thíos iad.

Focail aonsiollacha

Focail dhéshiollacha

Focail thríshiollacha

Focail cheithreshiollacha

Ceacht 3: Cluiche – Seiceáil na siollaí Céim 3

21

Cluiche do 6 dhuine. Gearr amach na pictiúir agus na siollaí ar an chéad leathanach eile. Tabhair pictiúr do gach duine. Cuir na siollaí béal fúthu i gcarnán. Roghnaigh siolla ar do sheal. Má tá sé de dhíth ort coinnigh é, mura bhfuil, cuir ar ais ag bun an charnáin é. Beidh an bua ag an chéad duine a dhéanann an focal iomlán.

Ceacht 3: Cluiche – Seiceáil na siollaí Céim 3

22

fol sil ín

bronn ban ín

tar ca í

í al la

rib tan tá

as an tra

bla dán tú

23

Ceacht 4: Gutaí na GaeilgeCéim 3

Tá gutaí na Gaeilge iontach tábhachtach ar fad sa litriú.Tá dhá chineál guta ann sa Ghaeilge.

Scríobh na gutaí seo sa dá bhosca thíos. Cén cineál guta atá ann? Scríobh teideal ar gach ceann.Maisigh agus dathaigh iad. Tá an chéad cheann déanta duit.

a á e é i í o ó u ú

Gutaí .............. Gutaí ..............

24

Ceacht 5: Caol nó leathan? Céim 3

Léigh na focail seo. Cuir ciorcal thart ar na siollaí iontu. Ansin, cuir dath dearg ar na gutaí. Scríobh caol nó leathan in aice leo.

altra sílim

Amstardam galánta

folcadán ábalta

platanam iris

cipín Conamara

Sínis fíricí

salamandar gradam

minic portán

júdó bolcán

falsa silíní

25

Ceacht 6: Caol le caol, leathan le leathanCéim 3

Scríobh na gutaí leathana sna boscaí seo.

Scríobh na gutaí caola sna boscaí seo.

Ní bhíonn na gutaí céanna sna siollaí i gcónaí. Ach bíonn siad caol nó leathan.

Aimsigh focail i do leabhair. Cuir ciorcal thart ar na siollaí iontu. Ansin, cuir dath dearg ar na gutaí. Scríobh caol nó leathan in aice leo.

Bíonn éisceachtaí ann leis an riail seo le hainmneacha daoine agus le comhfhocail. Ar aimsigh tú ceann acu sin?

26

Sleachta don deachtú Céim 1, 2, 3

Is féidir deachtú nó roinnt focal a úsáid le dul chun cinn na bpáistí a mheas nuair is gá.

Tá an bus sin mór. Tá an jíp seo níos mó.

Tá pram ag Clár agus tá frog agus broc ann.

Tá camán ag Mamó. Is banaltra í Mamó.

Siollaí a chluinstin i bhfocail

Is tasc ó bhéal é seo: ní fheicfidh an dalta na focail scríofa.Abair gach focal agus tabhair marc do gach focal má thugtar an líon ceart siollaí.

teach fear folcadán

eilifint silíní tábla

bosca bláthanna ribíní

bronntanas scoil fuinneog

Scór as 12 – ............. Nótaí .........................................................................................

...................................................................................................................................................

27

Leathanach Taifid an MhúinteoraCéim 1, 2, 3

Iarr ar an pháiste an fhuaim a rá agus na focail shamplacha a léamh. Cláraigh an rud a deir an páiste ag úsáid an chóid.

t – tosaithe/ – dul siar déantax – daingnithe

Ainm an dalta –

An fhuaim… …mar atá sna focail/sna frásaí… Cláraigh, nótaí

a fan blas banaltra

á lán stán dráma

o don broc lofa

ó mór srón ómós

u rug club pluca

ú dún blús cultúr

e le

é cén plé

i lig plimp cigil

í mín brí sílim