Çoğulcu ve Şeffaf Bir HSYK İçin Anayasa Önerisi

Vergi Harcaması

Mart 2014

Analiz

Çoğulcu ve Şeffaf Bir HSYK İçin Anayasa Önerisi

Yaşar Sal ihpaşaoğlu

1Çoğulcu ve Şeffaf Bir HSYK 1

Mart 2014

Analiz

Yaşar Sal ihpaşaoğlu


2014 © Bütün yay ın hak lar ı sak l ıd ı r .

ISBN 978-605-63903-6-4

3Çoğulcu ve Şeffaf Bir HSYK

İçindekiler

Özet ......................................................................................................................................................................................5

I. Giriş ................................................................................................................................................................................6

II. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun Yapısı ve Üyelerinin

Belirlenmesi Usulünün Dünü ve Bugünü .............................................................................8

III. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun Yapısı ve Üyelerinin

Belirlenmesine İlişkin Mevcut Usulün Ortaya Çıkardığı Sorunlar .........13

A) Anayasada Kurulun Üç Daire Hâlinde Çalışacağının Belirtilmesi ....................13

B) Kurul Üyelerinin Belirlenmesi ...........................................................................................................14

1. Demokratik Meşruiyet Tartışması ..........................................................................................15

2. Homojen Bir Yapının Oluşması ................................................................................................18

C) Üye Seçilme Yeterliliği İçin Aranan Koşullar .......................................................................25

D) Görev Süresinin Kısa Olması ve Yeniden Seçilebilme Olanağı .........................25

E) Toplantı Yeter Sayısının Yüksek Olması .................................................................................26

F) Kurulun Tüm Kararlarına Karşı Yargı Yoluna Başvurulamaması .......................26

IV. Sonuç ..........................................................................................................................................................................28

Kaynakça ..........................................................................................................................................................................30


ÖZET

Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’na benzer yargı kurullarına sahip olan Fransa, İtalya, Belçika, İspanya, Portekiz, İrlanda, Polonya, Ma-

caristan, Bulgaristan, Estonya, Litvanya, Slovakya ve Romanya gibi Avru-pa ülkelerine bakıldığında dikkati en çok çeken husus, yargı fonksiyonunun bağımsız ve tarafsız bir şekilde yerine getirilmesi amacıyla oluşturulan bu kurulların ülkeden ülkeye farklılıklar göstermesidir. Bu nedenle ideal bir mo-delden bahsetmek mümkün değildir. Ancak ideal bir modelin bulunmama-sı, devletlerin bu kurulları oluştururken istedikleri gibi hareket etme hakları olduğunu göstermez. Konuya ilişkin Birleşmiş Milletler Genel Kurul Kararla-rı, Avrupa Konseyi Tavsiye Kararları ve İlkeleri, Venedik Komisyonunun Tav-siye Kararları ve Raporları, Avrupa Hâkimleri Danışma Konseyinin Görüşle-ri ve Avrupa Adaletin Etkinliği Komisyonu Ra-porları gibi uluslararası belgelerdeki ilke ve tav-siyeler, bu kurullara dair düzenleme yapmak is-teyen devletlere yol gösterici niteliktedir. Nite-kim 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) bu ilkeler ve tavsiyeler doğrultusunda yeniden dü-zenlenmiştir. Ancak toplumsal gerçeklikle bağ-daşmayan 2010 Anayasa değişikliği, Anaya-sa Mahkemesinin vermiş olduğu kısmî iptal ka-rarının da etkisiyle, Kurulu yeniden tartışmala-rın merkezine oturtmuştur. Bu tartışmalar, özel-likle 2013 yılının son günlerinde yaşanan ve Türkiye’de krize yol açan gelişmelerle birlikte artarak devam etmiştir. Yargı organının bağım-sızlığına, tarafsızlığına ve yargıya güvene ciddi şekilde zarar veren bu tartışmaların bir an önce sona erdirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle ya-


...............................................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................................

Yapılması gereken; konuya ilişkin uluslararası belgelerdeki ilkeler ve tavsiyeler çerçevesinde, uygulamada ortaya çıkan sorunlar ve şikâyetler dikkate alınarak, tartışmalardan uzak, çoğulcu ve şeffaf bir Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu oluşturmak için Anayasanın ilgili maddesinin yeniden düzenlenmesidir.

6

pılması gereken; konuya ilişkin uluslararası belgelerdeki ilkeler ve tavsiyeler çerçevesinde, uygulamada ortaya çıkan sorunlar ve şikâyetler dikkate alı-narak, tartışmalardan uzak, çoğulcu ve şeffaf bir Hâkimler ve Savcılar Yük-sek Kurulu oluşturmak için Anayasanın ilgili maddesinin yeniden düzenlen-mesidir. HSYK ile ilgili Anayasa düzenlemesi aşağıdaki maddeleri içermeli-dir: (1) Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kurula belli sayıda üye seçmesi, (2) doğal üyelerin sayısının arttırılması, (3) “bir kişi, bir oy” sistemine geri dö-nülmesi, (4) Kurul üyeliği için Yargıtay ve Danıştay’a üye seçilme koşulları-nın getirilmesi, (5) Kurul üyelerinin görev süresi uzatılarak yeniden seçilme-lerinin yasaklanması, (6) Kurulun tüm kararlarının gerekçeli ve şeffaf olması, (7) toplantı yeter sayısının düşürülmesi ve (8) Kurulun tüm kararlarına karşı yargı yolunun açılması.

I. GİRİŞ

Yargı organının, yasama ve yürütme organından gelebilecek baskılardan korunması ve yargının fonksiyonunu bağımsız ve tarafsız bir şekilde yeri-ne getirmesi amacıyla1 ülkeler; hâkim ve savcıları mesleğe alma, atama, ta-yin, terfi, disiplin, mahkemelerin idaresi ve mali konularla ilgili yetkileri, yük-sek yargı kurulları adı verilen bağımsız organlara devretmişlerdir.2 Yapısı ve

1 26 Ağustos-6 Eylül 1985 tarihleri arasında Milano’da yapılan 7. Suçların Önlenmesi ve Suçlulara Muamele konulu toplantıda kabul edilen ilkelerin bir kısmı “yargı bağımsızlığına” ve “tarafsızlığı-na” ilişkindir. Bkz. BM Genel Kurulu, 13 Aralık 1985 tarih ve 40/146 sayılı kararıyla onaylanan “Yar-gı Bağımsızlığının Temel İlkeleri” [The United Nations Basic Principles on the Independence of the Judiciary] (http://www.unrol.org/doc.aspx?d=2248, erişim 16.01.2014).

2 Oğuz Turhan, “Türkiye’de ve Karşılaştırmalı Hukukta Yargı Üst Kurulları,” TASAV, Siyaset, Hukuk ve Yönetim Araştırmaları Merkezi, Analiz No: 1 (Kasım 2012), 2; Levent Gönenç, “Anayasa Çalış-ma Metinleri 4: Dünyada ve Türkiye’de Yüksek Yargı Kurulları,” TEPAV Anayasa Çalışma Metinleri, 2011, 1; Kasım Erdem ve Mehmet Solak, “Bazı Ülkelerde Yargı Konseylerinin Oluşumu ve Görev-leri,” Yasama Dergisi 13 (2009), 124.


fonksiyonları ülkeden ülkeye farklılıklar gösteren bu kurulların, “Kuzey Av-rupa Modeli” ve “Güney Avrupa Modeli” olmak üzere iki farklı başlık al-tında toplanması mümkündür.3

Hollanda, İsveç, Danimarka, İrlanda ve Finlandiya gibi ülkelerin örnek ola-rak verilebileceği Kuzey Avrupa Modelinde, karma bir yapıyı haiz yüksek yargı kurulları, çoğunlukla mahkemelerin idari ve mali yönetimi ile ilgilen-mekte, üyelerinin neredeyse tamamı hükümet tarafından atanmaktadır.4

Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz ve Türkiye gibi ülkelerin örnek olarak verilebileceği Güney Avrupa Modelinde ise yargı kurulları anayasal kurumlar olarak öngörülmüş olup yargı bağımsızlığını sağlamak adına bazı temel fonksiyonları yerine getirmekle görevli kılın-mışlardır. Bu fonksiyonlar genel olarak hâkim ve savcıla-rın mesleğe kabulü, atanması, tayini, terfi, eğitimi veya disiplin işlemleri ile ilgili önemli yetkileri içermekte-dir. Yargı kurullarının bu yetki ve sorumlulukları, hâkimlerin ve savcıların meslekî kariyer işlemleri-ne ilişkin olmaktadır.5

Görüldüğü üzere yargı fonksiyonunu bağımsız ve taraf-sız bir şekilde yerine getirmesi amacıyla oluşturulan yüksek yargı kurullarının yapısı ve fonksiyonları, ülkeden ülkeye farklı-lıklar göstermektedir. Bu nedenle ideal bir modelden bahsetmek mümkün değildir. Ancak konuya ilişkin uluslararası belgelerdeki ilke-ler ve tavsiyeler, uygun model için yol gösterici bir mahiyete sahiptir. Ni-tekim 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile Hâkimler ve Savcılar Yük-sek Kurulu (HSYK) bu ilkeler ve tavsiyeler doğrultusunda yeniden düzen-lenmiştir. Buna rağmen söz konusu Kurul üzerindeki tartışmalar sona erme-miştir. Özellikle 2013 yılının son günlerinde yasama, yürütme ve yargı ekse-ninde yaşanan tartışmalar bu Kurulu yeniden ülkenin gündemine getirmiş, Anayasanın ilgili maddesindeki düzenlemenin sorunlu olduğu ve değiştiril-mesi gerektiği sıklıkla ileri sürülmüştür.

İşte bu çalışmada Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun yapısı ve üye-lerinin belirlenme usulünün tarihsel gelişim süreci ve bugünkü durumu an-

3 Wim Woermans, “Councils for the Judiciary in Europe,” TFLR-Constitutional Law 8, 2 (2000), 122-126 (https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/3684/360_220.pdf?sequence=1, erişim 20.01.2014).

4 Seyfullah Çakmak, “Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Bazı Avrupa Birliği Ülkelerinde Yargı Kurulları,” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 11 (2012),166; Gönenç, 3; Turhan, 3; Voermans, 124-126.

5 Voermans, 122.

8

latıldıktan sonra, mevcut Anayasal düzenlemenin ortaya çıkardığı sorunlar ve bu sorunların çözümüne dair önerilerimiz ortaya konulacaktır. Bize reh-berlik edecek olan ise; konuya ilişkin uluslararası belgelerde yer alan ilke-ler, çağdaş demokrasilerdeki örnekler ve düzenlemenin uygun olup olma-dığını gösteren en gerçekçi test olan, uygulamada ortaya çıkan sorunlardır.

II. HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU’NUN YAPISI VE ÜYELERİNİN BELİRLENMESİ USULÜNÜN DÜNÜ VE BUGÜNÜ6

8 Nisan 1924 tarihli 169 sayılı “Mehakimi Şeriyenin İlgasına ve Mehakim Teş-kilatına Ait Ahkâmı Muaddil Kanunu” ile Osmanlı dönemine ait tüm şer’iye ve nizamiye mahkemeleri kaldırılmış, yerlerine yeni mahkemeler kurulmuş-tur. Adalet yönetiminde Adalet Bakanlığının etkin olduğu bu dönemde Ba-kanın bütün hâkim ve savcılar üzerinde denetleme yetkisi bulunmaktaydı.

1961 Anayasası ile adalet yönetiminde yeni bir anlayış benimsenerek Ana-yasanın 143. maddesinde düzenlenen “Yüksek Hâkimler Kurulu” oluş-turulmuştur. On sekiz asıl ve beş yedek üyeden oluşan Kurulun altı asıl ve iki yedek üyesi Yargıtay Genel Kurulu’nca; altı asıl ve bir yedek üyesi birin-ci sınıfa ayrılmış hâkimlerce, kendi aralarından gizli oyla; üç asıl ve bir ye-dek üyesi Millet Meclisi’nce; ve nihayet üç asıl ve bir yedek üyesi de yüksek mahkemelerde hâkimlik yapmış veya bunlara üye olma şartlarını kazanmış kimseler arasından, Cumhuriyet Senatosu’nca, gizli oyla ve üye tamsayısı-nın salt çoğunluğuyla seçilmekteydi. Adalet Bakanı, Yüksek Hâkimler Kuru-lu toplantılarına bizzat katılabilir; ancak oylamaya katılamazdı.

Anayasanın 143. maddesi, 20.09.1971 tarihli 1488 sayılı Kanunla7 değiştiri-lerek Meclisin, Senatonun ve hâkimlerin üye seçmesi uygulamasından vaz-geçilmiş, Kurul üyelerinin sadece Yargıtay Genel Kurulu tarafından seçil-mesi öngörülmüştür. Ayrıca 1971 değişikliği ile Adalet Bakanına Kurulda oy verme hakkı da getirilmiştir. Söz konusu Kanunla Anayasanın 137. madde-si de değiştirilerek Adalet Bakanının başkanlığını yaptığı, Cumhuriyet Baş-savcısı, Yargıtay Ceza Daireleri Genel Kurulu tarafından seçilen üç asıl ve iki

6 Hâkimler ve Savcılar Kurulunun yapısı ve üyelerinin gelişim süreci için bkz. “Hâkimler ve Savcı-lar Yüksek Kurulu 2012-2016 Stratejik Planı,” 26-31 (http://www.hsyk.gov.tr/dosyalar/2012-2016-stratejik-plan.pdf, erişim 21.01.2014); Bülent Yavuz, Kuruluş ve İşleyiş Açısından Türkiye’de Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı (Ankara, 2012), 178 vd.; Şeref Ünal, Anayasa Hukuku Açısından Mah-kemelerin Bağımsızlığı ve Hâkimlik Teminatı (Ankara: TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayın-ları, 1994); Hasan Tahsin Fendoğlu, Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı (Ankara: Yetkin Yayınları, 2010); Murat Yanık, “Karşılaştırmalı Hukuk ve Uluslararası Standartlar Işığında HSYK’nın Oluşu-mu, Çalışma Şekli ve Karalarının Denetimi,” 27 (2010), 161-216.

7 Resmî Gazete, Tarih: 22.09.1971, Sayı:13964.


yedek üye ve Adalet Bakanlığı Müsteşarı ile Özlük İşleri Genel Müdüründen müteşekkil “Savcılar Yüksek Kurulu” oluşturulmuştur.

1982 Anayasası ile “Yüksek Savcılar Kurulu” ve “Yüksek Hâkimler Kurulu” ayrımından vazgeçilerek hâkimler ve savcılarla ilgili kurumsal yapı tek çatı altında birleştirilmiş ve bugünkü adıyla “Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu” oluşturulmuştur. Adalet Bakanının Kurul başkanı, Ada-let Bakanlığı Müsteşarının doğal üye olduğu bu yapının üç asıl ve üç yedek üyesi Yargıtay Genel Kurulu’nca, iki asıl ve iki yedek üyesi de Danıştay Genel Kurulu’nun kendi üyeleri arasından her üyelik için gösterece-ği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca seçilmekteydi. Hâkim ve savcıların denetlenmesinden sorumlu Teftiş Kurulu’nun kendi-sine bağlı olduğu Adalet Bakanının ve katılmadığı takdirde toplantının dahi yapılamadığı Adalet Bakanlığı Müsteşa-rının çok etkili olduğu, bağımsız bütçesi ve sekreter-yası bulunmayan, bu nedenle de çok sert eleş-tirilere maruz kalan Kurul, 7 Mayıs 2010 tarihin-de kabul edilen 5982 sayılı “Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılma-sı Hakkında Kanun”un8 22. maddesiyle aşağıdaki gibi de-ğiştirilmiştir:

Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kurulur ve görev yapar.

Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu yirmi iki asıl ve on iki yedek üyeden oluşur; üç daire halinde çalışır.

Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabiî üyesidir. Kurulun dört asıl üyesi, nitelikleri kanunda belirtilen; yükseköğre-tim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğ-retim üyeleri, üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaş-kanınca, üç asıl ve üç yedek üyesi Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Ge-nel Kurulu’nca, iki asıl ve iki yedek üyesi Danıştay üyeleri arasından Danış-tay Genel Kurulu’nca, bir asıl ve bir yedek üyesi Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulu’nca kendi üyeleri arasından, yedi asıl ve dört yedek üyesi bi-rinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yar-gı hâkim ve savcıları arasından adlî yargı hâkim ve savcılarınca, üç asıl ve iki yedek üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitir-memiş idarî yargı hâkim ve savcıları arasından idarî yargı hâkim ve savcıla-rınca, dört yıl için seçilir. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilir.

8 Resmî Gazete, Tarih:13.05.2010, Sayı: 27580.

10

Kurul üyeliği seçimi, üyelerin görev süresinin dolmasından önceki altmış gün içinde yapılır. Cumhurbaşkanı tarafından seçilen üyelerin görev süreleri dol-madan Kurul üyeliğinin boşalması durumunda, boşalmayı takip eden altmış gün içinde, yeni üyelerin seçimi yapılır. Diğer üyeliklerin boşalması halinde, asıl üyenin yedeği tarafından kalan süre tamamlanır.

Yargıtay, Danıştay ve Türkiye Adalet Akademisi genel kurullarından seçile-cek Kurul üyeliği için her üyenin, birinci sınıf adlî ve idarî yargı hâkim ve sav-cıları arasından seçilecek Kurul üyeliği için her hâkim ve savcının; ancak bir aday için oy kullanacağı seçimlerde, en fazla oy alan adaylar sırasıy-la asıl ve yedek üye seçilir. Bu seçimler her dönem için bir defada ve giz-li oyla yapılır.

Kurulun, Adalet Bakanı ile Adalet Bakanlığı Müsteşarı dışındaki asıl üyele-ri, görevlerinin devamı süresince; kanunda belirlenenler dışında baş-

ka bir görev alamazlar veya Kurul tarafından başka bir göreve ata-namaz ve seçilemezler.

Kurulun yönetimi ve temsili Kurul Başkanına aittir. Kurul Başkanı dairelerin çalışmalarına katılamaz. Kurul, ken-

di üyeleri arasından daire başkanlarını ve daire baş-kanlarından birini de başkanvekili olarak seçer. Baş-

kan, yetkilerinden bir kısmını başkanvekiline devredebilir.

Kurul, adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve bi-

rinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görül-meyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzak-

laştırma işlemlerini yapar; Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin kaldırılma-sı veya yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlar; ayrıca, Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirir.

Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun, tüzük, yönetmeliklere ve genelgele-re (hâkimler için idarî nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadık-larını denetleme; görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip iş-lemediklerini, hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadı-ğını araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma işlemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Başkanının oluru ile Kurul müfettişlerine yaptırılır. Soruşturma ve inceleme işlemleri, hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak olandan daha kıdemli hâkim veya savcı eliyle de yaptırılabilir.

Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına kar-şı yargı mercilerine başvurulamaz.

Kurula bağlı Genel Sekreterlik kurulur. Genel Sekreter, birinci sınıf hâkim ve savcılardan Kurulun teklif ettiği üç aday arasından Kurul Başkanı tarafından


atanır. Kurul müfettişleri ile Kurulda geçici veya sürekli olarak çalıştırılacak hâkim ve savcıları, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Kurula aittir.

Adalet Bakanlığının merkez, bağlı ve ilgili kuruluşlarında geçici veya sürek-li olarak çalıştırılacak hâkim ve savcılar ile adalet müfettişlerini ve hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçileri, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Adalet Bakanına aittir.

Kurul üyelerinin seçimi, dairelerin oluşumu ve işbölümü, Kurulun ve dairele-rin görevleri, toplantı ve karar yeter sayıları, çalışma usul ve esasları, dairele-rin karar ve işlemlerine karşı yapılacak itirazlar ve bunların incelenmesi usulü

ile Genel Sekreterliğin kuruluş ve görevleri kanunla düzenlenir.

Anayasa Mahkemesi, 5982 sayılı “Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”un bazı maddelerinin iptali için yapılan başvuru üzerine 07.07.2010 tarihinde verdiği kararla, Ana-yasanın Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunu düzenleyen 159. maddesini değiştiren söz konusu Kanunun 22. maddesinde yer alan “…iktisat ve siya-sal bilimler …” , “… üst kademe yöneticileri …” ve “… ancak bir aday için …” ibareleri ile aynı Kanunun Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerinin seçimine ilişkin bir diğer maddesi olan Geçici 19. maddesinde yer alan “…iktisat ve siyasal bilimler …” , “… üst kademe yöneticileri …”, “Cumhurbaş-kanı, üst kademe yöneticileri arasından seçeceği Kurul üyesini, bakanlık, müsteşarlık, müsteşar yardımcılığı, valilik, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekre-terliği, kamu kurum ve kuruluşlarında genel müdürlük veya teftiş kurulu baş-kanlığı görevlerini yapanlar arasından seçer.”, “…sadece bir aday için…”

12

ve “Bu seçimlerde her seçmen sadece bir aday için oy kullanabilir.” ibare-lerini aşağıdaki gerekçelerle Anayasaya aykırı bularak iptal etmiştir: 9

Hukukçu öğretim üyeleri ile Avukatların yargı ile doğrudan ilişkileri, yargı-nın işleyişinden kaynaklanan sorunların belli ölçüde onları da etkilemesi ve yargının işleyişi konularındaki bilgi birikimleri nedeniyle Kurulun çalışmala-rına katkı yapacağı düşünülebilir ise de yargının işleyişi ve yargı teşkilatı ile herhangi bir şekilde ilişkisi olmayan ve yargının işleyişi, yargının ve yargıçla-rın sorunları ve yargısal görevlerin yerine getirilmesinde gözetilmesi gereken yargı bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı gibi ilkeler hakkında yeterli ilgi, bilgi ve tecrübeye sahip olmayan iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile üst kademe yöneticilerinin hâkim ve savcıların atama, ta-yin, terfi disiplin gibi özlük işlerinden sorumlu bir kurulda görev almaları yargı bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı ilkelerini ihlal edip, hukuk devleti ilkesini ze-deler niteliktedir. (“…iktisat ve siyasal bilimler …” ve “… üst kademe yöneti-cileri …” ibarelerinin iptal gerekçesi)

5982 sayılı Kanun’un 22. maddesiyle değiştirilen Anayasa’nın 159. madde-sinin beşinci fıkrasında Yargıtay, Danıştay ve Türkiye Adalet Akademisi ile birinci sınıf adlî ve idarî yargı hâkim ve savcıları tarafından Kurul üyelerinin

doğrudan seçilmesi öngörülmektedir. Ancak bu seçimlerde her seçme-nin ancak bir aday için oy kullanması esası getirilmiştir. Buna göre,

Yargıtay Genel Kurulu’nca seçilecek üç asıl üç yedek olmak üze-re toplam altı Kurul üyesi için her Yargıtay üyesi yalnızca bir

adaya oy verebilecektir. Bu durumda her Yargıtay üyesi altı kurul üyesinden yalnızca birisi için oy kullanabilecek, di-

ğerlerinin seçimine iradesi yansımayacaktır. Aynı du-rum, Danıştay tarafından seçilecek iki asıl, iki yedek;

Türkiye Adalet Akademisi tarafından seçilecek bir asıl, bir yedek; adli yargı hâkim ve savcıları tarafından seçilecek yedi

asıl, dört yedek ve idari yargı hâkim ve savcıları tarafından se-çilecek üç asıl, iki yedek üyenin seçimleri için de geçerlidir. Buna

göre, bazı adaylar açısından seçmenlere oy kullanma hakkı tanınma-yarak sonuçları seçmen iradesini yansıtmaktan uzak olan bir seçim usu-

lünün demokratik olmadığında kuşku yoktur. Seçmen iradesinin gerçek an-lamda oya yansımasını sınırlayan böylece oy kullananların iradesini olumsuz yönde etkileyen bu düzenlemenin hukuk devletinin temel öğesi olan bağım-sız ve tarafsız bir yargının oluşmasını da engelleyeceği açıktır. (“… ancak bir aday için …” ibaresinin iptal gerekçesi)

9 Anayasa Mahkemesi, E.: 2010/49, K.: 2010/87, K.T. 07.07.2010. Karara ulaşmak için bkz. Res-mi Gazete, Tarih:1.8.2010, Sayı: 27659 Mükerrer ve http://www.kararlar.anayasa.gov.tr/kararYeni.php?l=manage_karar&ref=show&action=karar&id=2866&content=5982, erişim, 20.01.2014.


Söz konusu Kanun Anayasa Mahkemesi’nin yukarıda bahsi geçen kısmî ip-tal kararı sonrasındaki hâliyle, 12 Eylül 2010 tarihinde halkoyuna sunulmuş ve % 57.88 “evet” oyuyla kabul edilmiştir.10

Anayasa değişikliğinin halkoylamasıyla kabul edilmesinden yaklaşık üç ay sonra, 11.12.2010 tarihinde, 6087 sayılı “Hâkimler ve Savcılar Yüksek Ku-rulu Kanunu” kabul edilmiştir.11 Kurul üyelerinin kim olacağı ve nasıl seçile-ceğine ilişkin olarak Anayasanın 159. maddesinde yer alan hükümleri tek-rarlayan söz konusu Kanun hazırlanırken Anayasa Mahkemesinin kısmî ip-tal kararının gerekçesi de dikkate alınmıştır. “Seçimlerin zamanı ve esasla-rı” başlığını taşıyan 19. maddesinin 2. fıkrasında yer alan “Yargıtay, Danış-tay ve Türkiye Adalet Akademisi genel kurullarından seçilecek Kurul üyeli-ği için her üye, birinci sınıf adlî ve idarî yargı hâkim ve savcıları arasından seçilecek Kurul üyeliği için her hâkim ve savcı; kendi aralarından seçile-cek asıl ve yedek üyelerin toplam sayısı kadar aday için oy kullana-bilir; daha fazla sayıda aday için oy verilmesi durumunda oy pusulası ge-çersiz sayılır. En fazla oy alan adaylar sırasıyla asıl ve yedek üye seçilmiş olur” hükmü Anayasa Mahkemesinin kısmî iptal kararının bir yansımasıdır.

III. HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU’NUN YAPISI VE ÜYELERİNİN BELİRLENMESİNE İLİŞKİN MEVCUT USULÜN ORTAYA ÇIKARDIĞI SORUNLAR

A) Anayasada Kurulun Üç Daire Hâlinde Çalışacağının Belirtilmesi

Anayasanın 159. maddesinde “Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu yirmi iki asıl ve on iki yedek üyeden oluşur; üç daire halinde çalışır” hükmü yer al-maktadır. Anayasada Kurulun kaç daire hâlinde çalışacağının belirtilmesi hem gereksiz hem de sakıncalıdır. Bu hüküm, yeni koşulların ortaya çıkması, iş yükünün artması ya da azalması, yeni işbölümlerine gidilmesi gereğinin söz ko-nusu olması gibi durumlarda kanun koyucunun daire sayısını artırması ya da azaltmasını engel-lemektedir. Günlük işleyişle ilgili böyle basit bir sorunun çözümü için Ana-yasa değişikliğinin gerekli olması anlamsızdır. Bu nedenle Anayasadaki bu madde yeniden düzenlenirken “… üç daire halinde çalışır” ibaresi yerine “…daireler halinde çalışır” ibaresi konulmalıdır.

10 Resmî Gazete, Tarih:23.09.2010, Sayı: 27708. 11 Resmî Gazete, Tarih:18.12.2010, Sayı: 27789.

Anayasada Kurulun kaç daire hâlinde çalışacağının belirtilmesi hem gereksiz hem de sakıncalıdır.

14

B) Kurul Üyelerinin Belirlenmesi

Anayasanın 159. maddesine göre,

Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu yirmi iki asıl ve on iki yedek üyeden olu-şur; üç daire halinde çalışır. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Ba-kanlığı Müsteşarı Kurulun tabiî üyesidir. Kurulun, dört asıl üyesi, nitelikleri ka-nunda belirtilen; yükseköğretim kurumlarının hukuk, dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca, üç asıl ve üç ye-dek üyesi Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulu’nca, iki asıl ve iki yedek üyesi Danıştay üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulu’nca, bir asıl ve bir yedek üyesi Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulu’nca kendi üyele-ri arasından, yedi asıl ve dört yedek üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ay-rılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yargı hâkim ve savcıları arasın-dan adlî yargı hâkim ve savcılarınca, üç asıl ve iki yedek üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idarî yargı hâkim ve savcıları arasından idarî yargı hâkim ve savcılarınca, dört yıl için seçilir.

Görüldüğü üzere Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu asıl ve yedek toplam otuz dört üyeden oluşmaktadır ve bu üyelerin sekizi yürütme,12 “yirmi altısı” yargı tarafından belirlenmektedir.

Yasama organının Kurula üye seçilmesinde herhangi bir rolünün olmaması ve üyelerin büyük bir kısmının bir kişi, seçilecek üye sayısı kadar oy sistemi-ne göre belirlenmesi aşağıdaki sorunlara yol açmaktadır:

12 Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulu’nca kendi üyeleri arasından seçilen bir asıl ve bir yedek üyeyi de yürütme ile ilişkilendirdik. Bunun nedeni Türkiye Adalet Akademisi Kanunu’nun 4. mad-desinde yer alan “Akademinin ilgili olduğu Bakanlık, Adalet Bakanlığı’dır” hükmüdür.


1. Demokratik Meşruiyet Tartışması

Bilindiği üzere devlet; insan, ülke ve egemenlik olmak üzere üç ana unsur-dan oluşur. Devletin temel organ ve fonksiyonları olarak karşımıza çıkan ya-sama, yürütme ve yargı, bu üç ana unsurdan biri olan egemenlikle doğru-dan ilişkilidir. Türkiye Cumhuriyetinin kuruluş felsefesi ile de örtüşen bu du-rum Anayasalarımızda özellikle vurgulanır. 1924, 1961 ve 1982 Anayasala-rında yer alan egemenlik kayıtsız şartsız milletindir,13 yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi’nindir,14 yargı yetkisi Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır15 ifadeleri bu anlayışın söz konusu Anayasalarca benimsendiğinin açık kanıtıdır.

Egemenliğin sahibinin Millet olduğu tartışmasızdır. Peki, egemenliğin sahi-bi olan Millet bunu nasıl kullanacaktır? 1924 Anayasasına göre egemenli-ği Millet adına kullanacak yegâne organ yasama, yani Türkiye Büyük Millet Meclisi iken16 1961 ve 1982 Anayasalarında bu anlayış terk edilerek Milletin egemenliğini, yetki-li organlar eliyle kullanacağı belirtilmiştir.17 Bu-nunla birlikte gerek 1961 gerekse 1982 Anaya-sası yetkili organlar ile egemenliğin sahibi olan Millet arasında doğrudan ya da dolaylı bir irti-bat kurmuştur. Örneğin 1982 Anayasasında yer alan “Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen beşyüzelli milletvekilinden kuruludur”18 hükmü yasama; “Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk va-tandaşları arasından, halk tarafından seçilir,”19 “Başbakan, Cumhurbaşkanınca, Türkiye Bü-yük Millet Meclisi üyeleri arasından atanır,”20 ve “Bakanlar Kurulunun liste-si tam olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise toplantıya çağrılır. Bakanlar Kurulunun programı, kurulu-şundan en geç bir hafta içinde Başbakan veya bir bakan tarafından Türki-

13 Bkz. 1924 Anayasası, m.3; 1961 Anayasası m.4; 1982 Anayasası, m.6.14 Bkz. 1924 Anayasası, m.5; 1961 Anayasası m.5; 1982 Anayasası, m.7.15 Bkz. 1924 Anayasası, m.8; 1961 Anayasası m.7; 1982 Anayasası, m.9.16 1924 Anayasası, m.4.17 1961 Anayasası, m.4; 1982 Anayasası, m.6.18 1982 Anayasası, m.75.19 1982 Anayasası, m.101.20 1982 Anayasası, m.109.

1924 Anayasasına göre egemenliği Millet adına kullanacak yegâne organ yasama, yani Türkiye Büyük Millet Meclisi iken 1961 ve 1982 Anayasalarında bu anlayış terk edilerek Milletin egemenliğini, “yetkili organlar” eliyle kullanacağı belirtilmiştir.

16

ye Büyük Millet Meclisi’nde okunur ve güvenoyuna başvurulur…”21 hüküm-leri yürütme; “Anayasa Mahkemesi on yedi üyeden kurulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi; iki üyeyi Sayıştay Genel Kurulu’nun kendi başkan ve üyele-ri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, bir üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday için-den yapacağı gizli oylamayla seçer.”22 hükmü ise yargı organı için bu irti-batı sağlamaktadır. Ancak her nedense yargı organı ve fonksiyonu bakı-mından temel belirleyici olan; adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarını mesle-ğe kabul etme, atama, nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sı-nıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hak-kında karar verme, disiplin cezası verme ve görevden uzaklaştırma gibi iş-lemleri yapan Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu için bu irtibatın kurulma-sı önemsenmemiştir.

Dahası, yargıda atama ve seçilme aşamalarına siyasal iradenin temsilcisi konumundaki Meclisin rol üstlenmesi, ancak biçimsel anlamda demokra-tik meşruiyeti sağlar. Biçimsel anlamda demokratik meşruiyetin maddi an-lamda demokratik meşruiyete dönüşmesi ise ancak yargının özgürlük için bir güvence oluşturması ve toplumun adalet duygusunu tatmin etmesiyle mümkündür.23

Yukarıda verilen tabloda da açıkça görüldüğü üzere, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun üyelerinin belirlenmesinde yürütme %23,5, yargı %76,5 oranında etkilidir. Anayasa Mahkemesi’ne dahi üye seçme hakkı olan ya-

21 1982 Anayasası, m.110.22 1982 Anayasası, m.146.23 Osman Can, “Yargı ve Demokratik Meşruiyet,” Radikal, 09.12.2007. Mithat Sancar ve Eylem Ümit

Atılgan, yargının varlık temelinin ve meşruiyet kaynağının tarafsızlık ilkesi olduğunu ileri sürmekte-dir. Bkz. Mithat Sancar ve Eylem Ümit Atılgan, “Adalet Biraz Es Geçiliyor…,” Demokratikleşme Sü-recinde Hâkimler ve Savcılar (İstanbul: TESEV Yayınları, 2009), 182.


sama organının Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun üyelerinin belirlenmesinde dışlan-ması, yürütmeye tanınan yetkinin ondan esir-genmesi, egemenliğin sahibi olan Millet ile onun adına karar veren yargı organı arasındaki irtibatı zayıflatmakta ve yargı organının demok-ratik meşruiyetini tartışmalı hâle getirmektedir. Bu tartışmadan en çok zarar gören ise mülkün temeli olarak görülen adalet’tir.

Adalet ilkesinin zarar görmemesi, yargıya güve-nin yeniden tesis edilmesi için yargı organının Millet ile irtibatı bir an önce kurulmalıdır. Bunun yollarından biri Hâkimler ve Savcılar Yüksek Ku-rulu üyeleri belirlenirken yasama organının da rol üstlenmesidir. Bunun demokratik meşruiye-te katkı sunacağı, Venedik Komisyonu’nun (Ve-nice Commission) 19-20 Ekim 2007 tarihinde kabul edilen Comments on the Draft Opinion of the Consultative Council of European Judges on Judicial Councils başlıklı raporun 10. parag-rafında açıkça belirtilmiştir.24 Nitekim Venedik Komisyonu tarafından 2010 yılında hazırlanan Türkiye’ye ilişkin Interim Opinion on the Draft Law on the High Council for judges and Prosecutors (of 27 September 2010) of Turkey başlıklı raporda Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’na Meclis tarafından üye seçilememe-si eleştirilmiştir.25 Benzer bir eleştiri, Thomas Giegerich tarafından 2013 yı-lında hazırlanan The Turkish High Council of Judges and Public Prosecu-tors: Assessment of Its Initial Track Record of Operation başlıklı raporda da yer almaktadır.26

Bu bağlamda Anayasanın 159. maddesine yöneltilebilecek en önemli eleş-tirilerden biri, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kurula üye seçmesini öngör-

24 Bkz. Venice Commission, Opinion 403/2006, “Comments on the Draft Opinion of the Consultati-ve Council of European Judges on Judicial Councils,” by Ms. Hanna Suchocka, Adopted by the Venice Commission at its 72nd Plenary Session, Venice, 19-20 October 2007, § 10. http://www.ve-nice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2007)032-e, erişim 17.01.2014.

25 Bkz. Venice Commission, Opinion 600/2010, “Interim Opinion on the Draft Law on the High Coun-cil for judges and Prosecutors (of 27 September 2010) of Turkey,” adopted by the Venice Com-mission at its 85th Plenary Session, Venice, 17-18 December 2010, § 35. (http://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2010)042-e, erişim 26.01.2014).

26 Bkz. Thomas Giegerich, “The Turkish High Council of Judges and Public Prosecutors: Assess-ment of Its Initial Track Record of Operation,” 9 (http://typo3.p147163.mittwaldserver.info/filead-min/Content/Files/DelegationDocuments/en/Report04022013.pdf, erişim 20.01.2014).

Anayasa Mahkemesi’ne dahi üye seçme hakkı olan yasama organının Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun üyelerinin belirlenmesinde dışlanması, yürütmeye tanınan yetkinin ondan esirgenmesi, egemenliğin sahibi olan “Millet” ile onun adına karar veren “yargı” organı arasındaki irtibatı zayıflatmakta ve yargı organının “demokratik meşruiyetini” tartışmalı hâle getirmektedir.

18

memiş olmasıdır. Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulu’na dahi verilen bu hakkın Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu’ndan esirgenmesinin iza-hı gerçekten güçtür. Oysa yukarıda da belirtildiği gibi konuya ilişkin ulusla-rarası belgelerde Parlamentoların bu tür Kurullara üye seçmesi tavsiye edil-mekte, birçok Avrupa Birliği ülkesinde parlamentolar Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’na muadil kurullara üye seçmekte ve bu durum yargı bağım-sızlığına ve tarafsızlığına aykırı görülmemektedir.27 Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz, Polonya, Romanya ve Slovenya buna örnek olarak gösterilebilir.28

Bu ülkelerdeki Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’na muadil kurullara üye seçiminde parlamentonun etkisini gösterir tablo29

ÜLKE TOPLAM ÜYE SAYISIMESCLİSİN BELİRLEDİĞİ

ÜYE SAYISI

FRANSA 15+15=30 (2+2)x2=8

İTALYA 27 8

İSPANYA 21 8

İSVEÇ 11 2

PORTEKİZ 17 7

POLONYA 25 6

ROMANYA 19 2

SLOVENYA 11 5

2. Homojen Bir Yapının Oluşması

İnsanlar, içinde yaşadıkları toplumun bir parçası olarak, görevlerini icra ederken tam anlamıyla tarafsız olamazlar. Ünlü İranlı sosyolog Ali Şeriati’nin ifadesiyle zindanlar içinde yaşayan insanın30 bu zindanlarından kurtulması

27 Yanık, 192.28 Bkz. http://www.abgm.adalet.gov.tr/e-kutuphane/BAZI%20AVRUPA%20B%C4%B0RL%C4%B0-

% C 4 % 9 E % C 4 % B 0 % 2 0 % C 3 % 9 C L K E L E R % C 4 % B 0 N D E % 2 0 Y A R G I N I N % 2 0Y%C3%96NET%C4%B0M%C4%B0NDEN%20SORUMLU%20OLAN%20Y%C3%9CKSEK%20KU-RULLAR.pdf, erişim 20.01.2014.

29 Bazı Avrupa Birliği ülkelerinde yargının yönetiminden sorumlu olan üst kurullar için bkz. Çakmak, 149-191; Erdem ve Solak, 123-143; Yusuf Şevki Hakyemez, “Demokratik Hukuk Devleti bağlamın-da Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun Yeniden Yapılandırılması,” Erzincan Üniversitesi Hu-kuk Fakültesi Dergisi 13 (2009), 67 vd. ve http://www.abgm.adalet.gov.tr/e-kutuphane/BAZI%20AVRUPA%20B%C4%B0RL%C4%B0%C4%9E%C4%B0%20%C3%9CLKELER%C4%B0NDE%20YARGININ%20Y%C3%96NET%C4%B0M%C4%B0NDEN%20SORUMLU%20OLAN%20Y%C3%9CKSEK%20KURULLAR.pdf, erişim 11.01.2014

30 Ali Şeriati, insanın “doğa,” “tarih,” “toplum” ve “kendisi” olmak üzere dört zindanı olduğunu söyler.


hem çok zordur, hem de herkesten bunu bek-lemek haksızlıktır. Çünkü insanın karar verirken çevre koşullarından, karakterinden, menfaatle-rinden, cinsel dürtülerinden, geçmişte yaşadı-ğı deneyimlerden ve değer yargılarından tama-men sıyrılması çok zordur. Bu nedenle Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu oluşturulurken hedef-lenmesi gereken, çoğu zaman imkânsız olan “tarafsız üyeler” seçmek değil, çoğu zaman ta-raflı hareket etmeye meyilli olan üyelerin “taraf-lı hareket etmelerini” engelleyecek bir mekaniz-ma kurmak olmalıdır. Bunun yolu “dengeli hete-rojen” bir yapının oluşturulmasıdır. “Dengeli he-terojen” bir yapı oluşturabilmek için ise aşağı-daki adımlar atılmalıdır:

(a) Doğal üyelerin sayısı arttırılmalıdır. Mev-cut düzenlemeye göre Adalet Bakanı ve Ada-let Bakanlığı Müsteşarı doğal üyedir. Bu durum öteden beri yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı açısından sorunlu görülmüştür. Biz bu değerlendirmeye özellikle Adalet Bakanının üyeliği açısından katılmı-yoruz. Çünkü adalet hizmetlerinin yürütülmesinden sorumlu olan bakanın, bu hizmetin yürütülmesindeki eksikliklerden dolayı gerek yasama organına gerekse halka hesap vermesi söz konusudur. Dolayısıyla siyasi sorumlulu-ğu üstlenen Bakanın adalet hizmetinin yürütülmesinde son derece kritik bir konuma sahip olan Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’na üye olmasını do-ğal karşılamak gerekir.31 Ayrıca Anayasanın 140. maddesine göre hâkimler ve savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığına bağlı olması da bu durumun gerekliliğini ortaya koymaktadır. Nitekim gerek Anayasa Mah-kemesinin söz konusu Kanunun Anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla açılan dava üzerine verdiği kararda,32 gerekse de Venedik Komisyonu’nun 2010 yılında yayımladığı Raporda Bakanın Kurul üyesi olmasının sakıncalı olma-dığı ifade edilmiştir.33 Komisyona göre önemli olan Bakanın ya da Müste-şarın Kurula üye olması değil, onların bu üyeliğinin Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üzerinde baskı oluşturması ve onun işleyişini etkilemesidir.34

Bkz. Ali Şeriati, İnsanın Dört Zindanı, 6. Baskı, çev. Hüseyin Hatemi (İstanbul: İşaret Yayınları, 2013).31 Hakyemez, 63; Yavuz, 188, 197.32 Bkz. Anayasa Mahkemesi, E.: 2010/49, K.: 2010/87, K.T. 07.07.2010.33 Yavuz, 197.34 Bkz. Venice Commission, Opinion 600/210, § 44.

Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu oluşturulurken hedeflenmesi gereken, çoğu zaman imkânsız olan “tarafsız üyeler” seçmek değil, çoğu zaman taraflı hareket etmeye meyilli olan üyelerin “taraflı hareket etmelerini” engelleyecek bir mekanizma kurmak olmalıdır. Bunun yolu “dengeli heterojen” bir yapının oluşturulmasıdır.

20

Bu nedenle bizce örneklerine çağdaş demokrasilerde rastladığımız Adalet Bakanının üyeliği muhafaza edilmeli, ancak Adalet Bakanlığı Müsteşarının üyeliğine ve Türkiye Adalet Akademisinin Kurula üye seçmesine son veril-melidir. Onun yerine seçimle belirlenen Yargıtay Başkanı ve Danıştay Baş-kanı doğal üye olmalıdır.

Bazı Avrupa Birliği ülkelerinde Hâkim ve Savcılar Yüksek Kurulu’na muadil kurullarda bulunan doğal üyelere ilişkin tablo:35

ÜLKETOPLAM ÜYE

SAYISIDOĞAL ÜYE SAYISI

FRANSA 15x2=30

1. Yargıtay Başkanı (Hâkimler Kurulu)2. Yargıtay Başsavcısı (Savcılar Kurulu)

İTALYA 271. Cumhurbaşkanı 2. Yargıtay Birinci Başkanı3. Yargıtay Başsavcısı

İSPANYA 21 1. Yargıtay Başkanı

PORTEKİZ 171. Yüksek Temyiz Mahkemesi Başkanı

POLONYA 251. Adalet Bakanı2. Yargıtay Başkanı3. Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı

ROMANYA 19

1. Adalet Bakanı2. Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi Başkanı3. Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi Başsavcısı

ESTONYA 111. Adalet Bakanı2. Yüksek Mahkeme Başkanı

MACARİSTAN 15

1. Adalet Bakanı2. Yüksek Mahkeme Başkanı3. Başsavcı4. Baro Başkanı

35 Bkz. Çakmak,149-191; Erdem ve Solak, 123-143; Hakyemez, 67 vd.; http://www.abgm.ada-let.gov.tr/e-kutuphane/BAZI%20AVRUPA%20B%C4%B0RL%C4%B0%C4%9E%C4%B0%20%C3%9CLKELER%C4%B0NDE%20YARGININ%20Y%C3%96NET%C4%B0M%C4%B0NDEN%20SORUMLU%20OLAN%20Y%C3%9CKSEK%20KURULLAR.pdf, erişim 11.01.2014.


MALTA 11

1. Devlet Başkanı2. Malta Başyargıcı3. Malta Başsavcısı4. Barolar Birliği Başkanı

SLOVAKYA 18 1. Yüksek Mahkeme Başkanı

YUNANİSTAN 151. Yüksek Mahkeme Başkanı2. Yüksek Mahkeme Başsavcısı

(b) Meclis, “bir kişi, bir oy” sistemine göre Kurul üyelerinin belirlen-mesine katılmalıdır. Yasama organının Hâkimler ve Savcılar Yüksek Ku-rulu üyelerini seçerken nitelikli çoğunluk aranması gerektiği ileri sürülmek-tedir. Bizce bu doğru bir yöntem değildir. Çünkü nitelikli çoğunluğun sağ-lanmadığı durumlarda bu sürecin kilitlenmesi, yargının ve yasama orga-nının yeniden tartışma ortamına çekilmesi kaçınılmazdır. Anayasa Mahke-mesi tarafından iptal edilen “bir kişi, bir oy”36 sistemi yeniden düşünülme-lidir. Bu durumda Mecliste çoğunluğu elinde bulunduran siyasi parti dışın-daki partiler de bu seçimde belirleyici olabileceklerdir. Beş yüz elli milletve-kilinden oluşan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Hâkimler ve Savcılar Yük-sek Kurulu’na on aday içerisinden beş üye seçeceğini ve çoğunluğa sahip siyasi partinin üç yüz milletvekiline sahip olduğunu farz edelim. “Bir kişi, bir oy” sistemine göre yapılan seçimde adayların aldığı oyları farazi olarak şöy-le dağıtalım:

A B C D E F G H K L

150 98 90 62 50 40 25 20 10 5

Bu sonuçlara göre 150 oy alan A, 98 oy alan B, 90 oy alan C, 62 oy alan D ve 50 oy alan E seçilmiş olacaktır. Çoğunluğa sahip siyasi partinin birlikte ve organize bir biçimde hareket etmediği durumlarda, azınlıkta kalan parti-lerin beş üyeden üç ya da dört üyeyi belirlemesi mümkün olabilecektir. Ör-neğin çoğunluğa sahip partinin üyelerinin büyük bir kısmının aynı adaya oy vermemesi ya da azınlıkta kalan partilerin desteklediği adaya oy vermesi durumunda, böyle bir sonuç kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Mecliste ço-ğunluğu elinde bulunduran siyasi parti üyelerinin tamamı birlikte hareket et-seler dahi azınlıkta kalan siyasi partilerin beş üyeden en az iki üyeyi belirle-

36 “Bir kişi, bir oy” ifadesi bu konuda bizimle aynı görüşü paylaşan ve 2013 yılında HSYK ile ilgili bir rapor hazırlayan Thomas Giegerich’e aittir. Bkz. Giegerich, 6.

22

me imkânları olacaktır. Çünkü bir üyenin seçi-minin garanti olması için en az 550/5=110 oya ihtiyaç vardır. Bu durumda Mecliste azınlıkta bulunan ve iki yüz elli milletvekiline sahip olan siyasi partiler en az iki üyeyi belirleyeceklerdir.

(c) Devletin başı sıfatıyla Cumhurbaşka-nın yargıç olmayan Kurul üyelerinin belir-

lenmesine katılması demokratik meşruiyete katkı sunar. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’na muadil yapıların oluşturulmasına ilişkin olarak, Avrupa Konseyi (Council of Europe) bünyesinde yer alan Avrupa Hâkimleri Danışma Konseyi’nin (Consultative Council of European Judges) 2007 ta-rihli 10 numaralı Görüşünde (Opinion 10), Parlamento veya yürütme gibi si-yasi mercilerin bu tür Kurulların hâkim ve savcı üyelerinin seçim süre-cine herhangi bir aşamada dâhil olduğu sistemlerin desteklenmediği, bu tür Kurulların yargıdan gelen üyelerinin mutlaka yargı mensuplarınca se-çilmesi gerektiği ifade edilmiştir.37 Hatta aynı Görüşte yargıdan gelmeyen (non-judge) üyelerin belirlenmesinde de yürütmenin etkili olmaması gerek-tiği; bu üyelerin parlamento tarafından belirlenmesi durumunda ise parla-mento mensubu olmayanlar arasından, nitelikli çoğunlukla seçilmesi gerek-tiği ifade edilmiştir.38 Nitekim gerek Venedik Komisyonu Raporu’nda, gerek-se de Thomas Giegerich tarafından hazırlanan raporda Cumhurbaşkanının hukukçu öğretim üyeleri ile avukatlar arasından seçtiği dört asıl üyenin, ter-cihen nitelikli oy ile Meclis tarafından seçilmesi ve böylelikle farklı eğilimle-rin temsilinin güvenceye alınması gerektiği ifade edilmiştir.39 Bununla bir-likte Anayasanın 104. maddesine göre “devletin başı” olan Cumhurbaşka-nının halk tarafından seçileceği de dikkate alındığında, yargı dışından ge-len az sayıda üyenin seçiminde etkili olmasının demokratik meşruiyete kat-kı sağlayacağı açıktır.40 Anayasa Mahkemesi de bir kararında şöyle diye-rek bu durumun sakıncalı olmadığını kabul etmiştir:

Anayasanın 104. maddesinde Cumhurbaşkanına kimi Yüksek Mahkemeler ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini atama yetkisi verilmesi yü-

37 Bkz. Consultative Council of European Judges (CCJE), “Opinion no.10 (2007) of the Consultati-ve Council of European Judges (CCJE) to the attention of the Committee of Ministers of the Co-uncil of Europe on the Council for the Judiciary at the Service of Society”, § 25,31. (https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?Ref=CCJE(2007)OP10&Language=lanEnglish&Ver=original&Site=COE&BackColorInternet=FEF2E0&BackColorIntranet=FEF2E0&BackColorLogged=c3c3c3, erişim 28.01.2014).

38 Bkz. CCJE, Opinion no.10(2007), § 32.39 Bkz. Venice Commission, Opinion 600/2010, § 35; Giegerich, 9.40 Yanık, 190.

Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilen “bir kişi, bir oy” sistemi yeniden düşünülmelidir.


rütmenin başı sıfatı ile değil Devletin başı olması dolayısıyla verilmiştir. Bun-ların Cumhurbaşkanı tarafından tek başına kullanabilecek yetkilerden oldu-ğunda kuşku ve duraksamaya yer bulunmamaktadır.41

Bazı Avrupa Birliği ülkelerinde Hâkim ve Savcılar Yüksek Kurulu’na muadil kurullara Cumhurbaşkanı, Devlet Başkanı ve Kral tarafından seçilen üyelere ilişkin tablo42

ÜLKETOPLAM

ÜYE SAYISIDEVLET BAŞKANININ

BELİRLEDİĞİ ÜYE SAYISI

FRANSA 15x2=30 2X2=4

İTALYA 27 Devlet Başkanı Kurul Başkanıdır

İSPANYA 21 12

PORTEKİZ 17 2

POLONYA 25 1

TÜRKİYE 22 0

(d) Hâkimler ve savcılar belirli sayıdaki üyeyi “bir kişi, bir oy” siste-miyle seçmelidir. Yukarıda da ifade edildiği gibi konuya ilişkin çeşitli ulus-lararası belgelerde Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu gibi yapıların yargı-dan gelen üyelerinin seçiminde yargı mensuplarının belirleyici olması ge-rektiği belirtilmektedir. Nitekim 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliği, söz konusu uluslararası belgelerin dile getirdiği bu hassasiyetin dikkate alındı-ğını göstermektedir. Bununla birlikte yargıdan gelen üyelerin seçiminde be-nimsenen sistem sorunludur ve “organize olmuş herhangi bir azınlığın” tüm üyeleri belirlemesine olanak sağlamaktadır. Esasında Hâkimler ve Savcı-lar Yüksek Kurulu’nun yargı kanadınca belirlenen 26 asıl ve yedek üyesinin seçimine ilişkin olarak 5982 sayılı “Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”un orijinal hâlinde bir düzenleme yer almaktaydı. Buna göre her hâkim ve savcı “ancak bir aday için” oy kullanabilecekti. Ancak Anayasa Mahkemesi, bu Kanunu, Anaya-sanın 148. maddesinde yer alan “Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler… Kanunların şekil bakımından denetlenme-

41 Anayasa Mahkemesi, E.: 1992/37, K.:1993/18, K.T.:27.04.1993. 42 Bkz. Çakmak, 149-191; Erdem ve Solak, 123-143; Hakyemez, 67 vd.; http://www.abgm.ada-

let.gov.tr/e-kutuphane/BAZI%20AVRUPA%20B%C4%B0RL%C4%B0%C4%9E%C4%B0%20%C3%9CLKELER%C4%B0NDE%20YARGININ%20Y%C3%96NET%C4%B0M%C4%B0NDEN%20SORUMLU%20OLAN%20Y%C3%9CKSEK%20KURULLAR.pdf, erişim 11.01.2014.

24

si, son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa de-ğişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeye-ceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır”43 hükmüne açıkça ay-kırı bir biçimde denetleyerek “…ancak bir aday için...” ibaresini demokratik olmadığı ve seçmen iradesini yansıtmaktan uzak olduğu gerekçesiyle iptal etmiştir. Daha sonra kabul edilen 6087 sayılı Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu Anayasa Mahkemesinin bu kısmî iptal kararının gerekçesini dikkate alarak “Kurul üyeliği için her hâkim ve savcının; kendi aralarından seçilecek asıl ve yedek üyelerin toplam sayısı kadar aday için oy kullanabi-leceğini” hükme bağlamıştır.

“Bir kişi, seçilecek üye sayısı kadar oy” olarak özetleyebileceğimiz bu seçim sistemi, “orga-nize olmuş herhangi bir azınlığın” tüm üyeleri belirlemesine olanak sağlamaktadır. Örneğin 10.000 hâkim ve savcının oy kullanacağı bir se-çimde “organize hareket eden” 2.000 hâkim ve savcı çok büyük ihtimalle tüm üyeleri belirleye-bilecektir. Çünkü organize hareket eden 2.000 hâkim ve savcının oy verdiği her aday 2.000 oy alacak, organize olmayan 8.000 hâkim ve sav-cının oyları ise birçok aday arasında paylaşıla-

caktır. Bu nedenle “bir kişi, seçilecek üye sayısı kadar oy” sistemi terk edile-rek, “bir kişi, bir oy” sistemine mutlaka geri dönülmelidir. Nasıl ki milletveki-li seçiminde bir seçim çevresinden kaç tane milletvekili seçileceğine bakıl-maksızın, herkes sadece bir aday için (bu adaylar bağımsız da olabilir) bir oy kullanıyorsa, her hâkim ve savcı da sadece bir aday için oy kullanmalı-dır. Bunun kanunla mı yoksa anayasa değişikliğiyle mi yapılacağı “Anayasa Mahkemesinin kararlarının gerekçesi bağlayıcı mıdır?” sorusuna verilecek cevaba bağlıdır. Kısmî iptal kararından sonra ortaya çıkan metindeki “Ku-rul üyeliği için her hâkim ve savcının; oy kullanacağı seçimlerde, en fazla oy alan adaylar sırasıyla asıl ve yedek üye seçilir” ifadesinden, “her hâkim ve savcının seçilecek asıl ve yedek üyelerin toplam sayısı kadar aday için oy kullanmaları” gerektiği sonucu çıkarılamaz. Bu sonucun çıkarılmasının ne-deni, kanun koyucunun Anayasa Mahkemesinin kısmî iptal kararının gerek-çesini dikkate almasıdır. Oysa Anayasa Mahkemesi kararlarının gerekçesi-nin bağlayıcı olup olmadığı tartışmalıdır44.

43 1982 Anayasası, m.148.44 Bu konudaki tartışmalar için bkz. Server Armağan, Anayasa Mahkememizde Kazaî Murakabe Sis-

“Bir kişi, seçilecek üye sayısı kadar oy” olarak özetleyebileceğimiz bu seçim sistemi, “organize olmuş herhangi bir azınlığın” tüm üyeleri belirlemesine olanak sağlamaktadır.


Hâlihazırda geçerli olan “bir kişi, seçilecek üye sayısı kadar oy” sistemi-ne ilişkin olarak Venedik Komisyonu, mevcut seçim sisteminin “…etkileri-ne bakıldığında alt düzey yargıçlar için gayri resmî bir ‘liste’ yolunu açtığı görülmüştür…”45 ve “seçmenlerin, seçilecek kişi sayısından daha az sayıda oy kullanma yetkisine sahip olmaları, demokrasinin gereği olan farklı eği-limlerin geniş oranda temsiline yol açar…” 46 diyerek yukarıdaki tespitimizi doğrulamıştır. Bu nedenle Thomas Giegerich tarafından hazırlanan raporda da ifade edildiği gibi “bir kişi, bir oy” sistemine mutlaka geri dönülmelidir47.

C) Üye Seçilme Yeterliliği İçin Aranan Koşullar

Anayasaya göre adli ve idari yargı hâkim ve savcıları tarafından Kurula se-çilen üyeler için aranan temel koşul, “birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılma-yı gerektiren nitelikleri yitirmemiş” olmaktır. Oysa Yargıtay Kanunu’nun 29. Ve Danıştay Kanunu’nun 8. maddesinde Yargıtay ve Danıştay üyesi olabil-mek için “hâkimlik ve savcılık mesleğinde yirmi yıl çalışmış olma” şartı var-dır. Yargıtay ve Danıştay’a üye seçen bir Kurulun üyeleri için Yargıtay ve Da-nıştay üyesi olabilmek için zorunlu olan bu koşulun aranması çelişkidir. Bu çelişkinin giderilmesi için Anayasa ve ilgili Kanunlarda yer alan “birinci sı-nıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş” ibaresi kaldı-rılmalı, onun yerine “Yargıtay ve Danıştay’a üye seçilme koşullarını taşıyan” ibaresi getirilmelidir.

D) Görev Süresinin Kısa Olması ve Yeniden Seçilebilme Olanağı

Anayasanın 159. maddesine göre Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üye-leri “…dört yıl için seçilir. Süresi bitenler yeniden seçilebilir.” Anayasada yer alan bu düzenleme, bir daha seçilmek isteyen Kurul üyelerinin karar alırken bağımsız, objektif ve tarafsız davranmalarını engelleyebileceği ve popüliz-me kayma ihtimalini ortaya çıkarabileceği gerekçesiyle eleştirilmektedir.48 Nitekim Venedik Komisyonu Raporu’nda bu durum eleştirilmiş;49 Thomas Giegerich tarafından hazırlanan raporda ise görev süresinin kısa olması ve yeniden seçilebilme olanağının Kurul üyelerinin bağımsızlığını ve tarafsızlı-ğını etkileyebileceği ifade edilmiştir.50 Biz de bu değerlendirmeye katılıyoruz

temi (İstanbul: Cezaevi Matbaası, 1967), 149; Yılmaz Aliefendioğlu, Anayasa Yargısı ve Türk Ana-yasa Mahkemesi (Ankara: Yetkin Yayınları, 1996), 294; Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku (Bur-sa: Ekin Kitabevi Yayınları, 2000), 926-933 (http://www.anayasa.gen.tr/anayasa-yargisi.htm, eri-şim 13.01.2014).

45 Venice Commission, Opinion 600/2010, § 37.46 Venice Commission, Opinion 600/2010, § 38.47 Giegerich, 29.48 Yanık, 194.49 Bkz. Venice Commission, Opinion 600/2010, § 38.50 Giegerich, 15.

26

ve görev süresi arttırılarak tekrar seçilmenin yasaklanması gerektiğini düşü-nüyoruz.

E) Toplantı Yeter Sayısının Yüksek Olması

Anayasanın Geçici 19. maddesinde, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu il-gili Kanunlarda düzenleme yapılıncaya kadar “en az on beş üye ile toplanır ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar verir” hükmüne yer verilmiş-tir. Bu hüküm daha sonra ilgili Kanun olan Hâkimler ve Savcılar Yüksek Ku-rulu Kanunu’nun 29. maddesine taşınmıştır. Yirmi iki üyesi bulunan Kuru-lun toplanabilmesi için aranan bu sayı, üye tam sayısının üçte ikisinden bile fazladır. Anayasanın değiştirilmesi için bile öngörülmeyen böyle bir oranın Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun toplanabilmesi için öngörülmesi so-run çıkarmaya elverişlidir. “Birlikte hareket eden sekiz üyenin” Kurulu kilitle-mesine olanak tanıyan böyle bir düzenlemenin değiştirilerek daha makul bir toplantı yeter sayısının belirlenmesi elzemdir.

F) Kurulun Tüm Kararlarına Karşı Yargı Yoluna Başvurulamaması

Anayasanın 159. maddesine göre “Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz.” Bu düzenleme tüm çağdaş demokrasilerin temel özelliklerinden biri olan, Anayasanın 2. maddesinde belirtilen ve Cumhuriyetin nitelikleri arasında sayılan “hukuk devleti” ilkesiyle bağdaşmaz. Anayasa Mahkemesi’ne göre hukuk devleti, “insan haklarına saygılı ve bu hakları koruyucu, âdil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmekle kendini yükümlü sanan, bütün dav-ranışlarında hukuk kurallarına ve Anayasaya uygun bütün işlem ve eylem-leri yargı denetimine bağlı olan devlet demektir.”51 Dolayısıyla bu ilke, her şeyden önce, devletin işlemlerinin hukuk kurallarına bağlılığını ifade eder. Hukuk kurallarına bağlılığı sağlayacak mekanizma ise, devletin eylem ve iş-lemlerinin yargı denetimine tabi olmasıdır.52 Anayasa Mahkemesi’nin ifade-siyle, insan haklarına saygılı olmayan ve davranışlarında hukuka ve Ana-yasaya uymayan bir yönetimi bu tutumundan caydıracak ve onu meşru-luk ve hukukilik sınırı içinde kalmak zorunda bırakacak en etkili yöntem yar-gı denetimidir.53

Yargı yetkisini kullanmayan, yani yargılama yapmayan, yargının yönetimi ve denetimi konularında yetkili olan Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun idari bir kurul olduğu ve kararlarının da idari nitelikte olduğu açık olduğuna göre, meslekten çıkarma cezası dışındaki kararlarının yargı denetimi dışın-

51 Anayasa Mahkemesi, E.:1976/1, K.:1976/28, K.T.:25.05.1976.52 Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku (Ankara: Yetkin Yayınları, 1993), 89.53 Bkz. Anayasa Mahkemesi, E.:1976/1, K.:1976/28, K.T.:25.05.1976.


da tutulmasının hukuk devleti ilkesiyle bağdaş-ması mümkün değildir. Her ne kadar üyeleri-nin çoğu üst düzey yargı mensuplarından oluş-sa da, bu Kurulun kararlarının tamamının yar-gı denetimine tabi tutulması gereklidir. Anaya-sanın 125. maddesinde “idarenin her türlü ey-lem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır” hük-mü varlığını korurken aynı Anayasanın bir baş-ka maddesiyle oluşturulan idari bir kurulun ka-rarlarına karşı yargı yoluna başvurunun yasak-lanması açık bir çelişkidir. Bu nedenle en kısa sürede, Anayasanın 159. maddesinde yer alan “Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı mercile-rine başvurulamaz” hükmü kaldırılmalı ve böy-lece Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun tüm kararlarına karşı yargısal başvuru yolu açılmalıdır.54 Nitekim Venedik Komisyonu’nun görüşü de aynı yöndedir.55

Önemli sorunlardan bir diğeri Hâkimler ve Sav-cılar Yüksek Kurulu’nun kararlarının gizli olması-dır. Gerçi bu sorunun nedeni Anayasadan çok Kanun ve uygulamadır. Her ne kadar Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu’nun 32. maddesinde “kararların gerekçesi, karar tarihinden itibaren en geç onbeş gün içinde yazılır; gerekli görülen kararlar Resmî Gazete’de; disipline ilişkin kararlar, kişisel verilerin korunması kaydıyla Kurulun inter-net sitesinde yayımlanır” hükümlerinin yer alması Kurulun şeffaflık ilkesini benimsediği izlenimini uyandırsa da bu hükümler henüz uygulamaya geç-memiş, karar gerekçeleri internet sitesine koyulmamıştır. Oysa demokra-silerde kamuoyunun denetimi vazgeçilmez bir unsurdur. Şeffaflık kurum-ların işleyişini kamuoyu denetimine açarak halkın güven duygusunu güç-lendirir. Ayrıca kararların ve gerekçelerinin açıklanması, hâkim ve savcıların HSYK’nın hangi fiile nasıl yaklaştığını anlamaları açısından da önemlidir.56 Nitekim Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 2010 tarihli Tavsiye kararın-da HSYK gibi kurulların, gerekçeli kararlarla ve önceden belirlenmiş usul-lerin geliştirilmesiyle topluma ve ilgililere karşı en yüksek düzeyde şeffaf-

54 Sibel İnceoğlu, “Devlette Etikten Etik Devlete: Yargıda Etik” (İstanbul: TÜSİAD, 2012), 31. 55 Bkz. Venice Commission, 600/2010, § 55,76.56 İnceoğlu, 31-32.

Yargı yetkisini kullanmayan, yani yargılama yapmayan, yargının yönetimi ve denetimi konularında yetkili olan Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun idari bir kurul olduğu ve kararlarının da idari nitelikte olduğu açık olduğuna göre, meslekten çıkarma cezası dışındaki kararlarının yargı denetimi dışında tutulmasının hukuk devleti ilkesiyle bağdaşması mümkün değildir.

28

lık sergilemesi gerektiğinin altını çizmiştir.57 Bu nedenle HSYK kararlarının tamamının gerekçeli ve şeffaf olmak zorunda olduğu açıkça Anayasada vurgulanmalıdır.58

IV. SONUÇ

İster Kuzey Avrupa Modeli olsun isterse Güney Avrupa Modeli olsun Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’na benzer yargı kurullarına sahip olan Fransa, İtalya, Belçika, İspanya, Portekiz, İrlanda, Polonya, Macaristan, Bul-garistan, Estonya, Litvanya, Slovakya ve Romanya gibi Avrupa ülkelerine bakıldığında dikkati en çok çeken husus, yargı fonksiyonunun bağımsız ve tarafsız bir şekilde yerine getirilmesi amacıyla oluşturulan bu kurulların ya-pısının ülkeden ülkeye farklılıklar gösterdiğidir. Bu nedenle ideal bir model-den bahsetmek mümkün değildir. Ancak ideal bir modelin bulunmaması, devletlerin bu kurulları oluştururken istedikleri gibi hareket etme hakkı oldu-ğunu göstermez.

Konuya ilişkin Birleşmiş Milletler Genel Kurul Kararları, Avrupa Konseyi Tav-siye Kararları ve İlkeleri, Venedik Komisyonu’nun Tavsiye Kararları ve Ra-porları, Avrupa Hâkimleri Danışma Konseyi’nin Görüşleri ve Avrupa Adale-tin Etkinliği Komisyonu Raporları gibi uluslararası belgelerdeki ilke ve tav-siyeler, bu kurullara dair düzenleme yapmak isteyen devletler için yol gös-terici niteliktedir. Nitekim Türkiye, kurulduğu günden itibaren yargı üzerin-de yürütülen tartışmaların odağında bulunan Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nu, büyük oranda uluslararası belgelerdeki alakalı ilke ve tavsiye-lere uygun olarak 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile yeniden dü-

57 Bkz. Council of Europe, Committee of Ministers, “Recommendation CM/Rec(2010)12 of the Committee of Ministers to member states on judges: independence, efficiency and responsibili-ties”, adopted by the Committee of Ministers on 17 November 2010 at the 1098th meeting of the Ministers’ Deputies, § 28 (https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1707137, erişim 01.02.2014).

58 İnceoğlu, 32.


zenlemiştir. Söz konusu ilke ve tavsiyelere uy-gun olarak hazırlanmış olsa da toplumsal ger-çeklikle bağdaşmayan bu Anayasa değişikliği, Anayasa Mahkemesi’nin vermiş olduğu kısmî iptal kararının da etkisiyle, Kurulu yeniden tar-tışmaların merkezine oturtmuştur. Bu tartışma-lar, özellikle 2013 yılının son günlerinde yaşa-nan ve Türkiye’de krize yol açan gelişmelerle birlikte artarak devam etmiştir. Yargı organının bağımsızlığına, tarafsızlığına ve yargıya güve-ne ciddi şekilde zarar veren bu tartışmaların bir an önce sona erdirilmesi gerekmektedir. Bunun için Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nu dü-zenleyen Anayasanın ilgili maddesi yeniden ele alınmalı ve toplumda ciddi travmalara yol açan, yargı üzerindeki tartışmalar sona erdirilmelidir. Yapılan düzenlemenin doğru olup olmadığının test edilmesinin en iyi ve gerçekçi yolu, Venedik Komisyonunun Türkiye ile ilgili Raporunda da ifade edildiği gibi uygulamadır.59 Uygulamada karşılaştığımız sorunlar ve şikâyetler ise söz ko-nusu düzenlemenin sorunlu olduğunu ve Vene-dik Komisyonu’nun Türkiye ile ilgili raporunda ifade ettiği testi geçemediğini göstermektedir.

Bu nedenle yapılması gereken, konuya ilişkin uluslararası belgelerdeki ilkeler ve tavsiyeler çerçevesinde, uygulamada ortaya çıkan sorun-lar ve şikâyetler dikkate alınarak tartışmalardan uzak, çoğulcu ve şeffaf bir Hâkimler ve Savcı-lar Yüksek Kurulu oluşturmak için Anayasanın

ilgili maddesinin yeniden düzenlenmesidir. HSYK ile ilgili Anayasa düzen-lemesi aşağıdaki maddeleri içermelidir: (1) Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kurula belli sayıda üye seçmesi, (2) doğal üyelerin sayısının arttırılması, (3) “bir kişi, bir oy” sistemine geri dönülmesi, (4) Kurul üyeliği için Yargıtay ve Danıştay’a üye seçilme koşullarının getirilmesi, (5) Kurul üyelerinin görev süresi uzatılarak yeniden seçilmelerinin yasaklanması, (6) Kurulun tüm ka-rarlarının gerekçeli ve şeffaf olması, (7) toplantı yeter sayısının düşürülmesi ve (8) Kurulun tüm kararlarına karşı yargı yolunun açılması.

59 Bkz. Venice Commission, Opinion 600/210, § 44.

HSYK ile ilgili Anayasa düzenlemesi aşağıdaki maddeleri içermelidir: (1) Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kurula belli sayıda üye seçmesi, (2) doğal üyelerin sayısının arttırılması, (3) “bir kişi, bir oy” sistemine geri dönülmesi, (4) Kurul üyeliği için Yargıtay ve Danıştay’a üye seçilme koşullarının getirilmesi, (5) Kurul üyelerinin görev süresi uzatılarak yeniden seçilmelerinin yasaklanması, (6) Kurulun tüm kararlarının gerekçeli ve şeffaf olması, (7) toplantı yeter sayısının düşürülmesi ve (8) Kurulun tüm kararlarına karşı yargı yolunun açılması.

30

KAYNAKÇAKitaplar

Aliefendioğlu, Yılmaz. Anayasa Yargısı ve Türk Anayasa Mahkemesi. Ankara: Yet-kin Yayınları 1996.

Armağan, Server. Anayasa Mahkememizde Kazaî Murakabe Sistemi. İstanbul: Ce-zaevi Matbaası, 1967.

Fendoğlu, Hasan Tahsin. Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı. Ankara: Yetkin Ya-yınları, 2010.

Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin Kitabevi, 2000. http://www.ana-yasa.gen.tr/anayasa-yargisi.htm, erişim 13.01.2014.

Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 1993.

Şeriati, Ali. İnsanın Dört Zindanı, 6. Baskı, çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: İşaret Ya-yınları, 2013.

Ünal, Şeref. Anayasa Hukuku Açısından Mahkemelerin Bağımsızlığı ve Hâkimlik Te-minatı. Ankara: TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 1994.

Yavuz, Bülent. Kuruluş ve İşleyiş Açısından Türkiye’de Yargı Bağımsızlığı ve Taraf-sızlığı. Ankara, 2012.

Makaleler

Can, Osman, “Yargı ve Demokratik Meşruiyet.” Radikal, 09.12.2007.

Çakmak, Seyfullah. “Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Bazı Avrupa Birliği Ül-kelerinde Yargı Kurulları.” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 11 (2012): 149-191.

Erdem, Kasım ve Mehmet Solak, “Bazı Ülkelerde Yargı Konseylerinin Oluşumu ve Görevleri.” Yasama Dergisi 13 (2009): 123-143.

Hakyemez, Yusuf Şevki. “Demokratik Hukuk Devleti bağlamında Hâkimler ve Sav-cılar Yüksek Kurulunun Yeniden yapılandırılması.” Erzincan Üniversitesi Hukuk Fa-kültesi Dergisi 12 (2009).

Yanık, Murat, “Karşılaştırmalı Hukuk ve Uluslararası Standartlar Işığında HSYK’nın Oluşumu, Çalışma Şekli ve Karalarının Denetimi.” Anayasa Yargısı 27 (2010): 161-216.

Raporlar ve Görüşler

Consultative Council of European Judges (CCJE). “Opinion no.10 (2007) of the Consultative Council of European Judges (CCJE) to the attention of the Commit-tee of Ministers of the Council of Europe on the Council for the Judiciary at the ser-vice of society.” https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?Ref=CCJE(2007)OP10&Language=lanEnglish&Ver=original&Site=COE&BackColorInternet=FEF2E0&BackColorIntranet=FEF2E0&BackColorLogged=c3c3c3, erişim 28.01.2014.


Council of Europe, Committee of Ministers. “Recommendation CM/Rec (2010)12 of the Committee of Ministers to member states on judges: independence, effici-ency and responsibilities”, adopted by the Committee of Ministers on 17 Novem-ber 2010 at the 1098th meeting of the Ministers’ Deputies. https://wcd.coe.int/Vi-ewDoc.jsp?id=1707137, erişim 01.02.2014.

Giegerich, Thomas. “The Turkish High Council of Judges and Public Prosecutors: Assessment of Its Initial Track Record of Operation,” 4 Şubat 2013. http://typo3.p147163.mittwaldserver.info/fileadmin/Content/Files/DelegationDocuments/en/Report04022013.pdf, erişim 20.01.2014.

Gönenç, Levent. “Anayasa Çalışma Metinleri 4: Dünyada ve Türkiye’de Yüksek Yargı Kurulları.” TEPAV Anayasa Çalışma Metinleri, 2011.

“Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 2012-2016 Stratejik Planı.” http://www.hsyk.gov.tr/dosyalar/2012-2016-stratejik-plan.pdf, erişim 21.01.2014.

İnceoğlu, Sibel. “Devlette Etikten Etik Devlete: Yargıda Etik” İstanbul: TÜSİAD, 2012.

Sancar, Mithat ve Ümit Eylem Atılgan. “Adalet Biraz Es Geçiliyor…” Demokratik-leşme Sürecinde Hâkimler ve Savcılar. İstanbul: TESEV Yayınları, 2009.

The United Nations Basic Principles on the Independence of the Judiciary. http://www.unrol.org/doc.aspx?d=2248, erişim 16.01.2014.

Turhan, Oğuz. “Türkiye’de ve Karşılaştırmalı Hukukta Yargı Üst Kurulları.” TASAV Siyaset, Hukuk ve Yönetim Araştırmaları Merkezi, Analiz No: 1 (Kasım 2012).

Venice Commission, Opinion 403/2006. “Comments on the Draft Opinion of the Consultative Council of European Judges on Judicial Councils,” by Ms. Hanna Suchocka, Adopted by the Venice Commission at its 72nd Plenary Session, Veni-ce, 19-20 October 2007. http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2007)032-e, erişim 17.01.2014

Venice Commission, Opinion 600/2010. “Interim Opinion on the Draft Law on the High Council for judges and Prosecutors (of 27 September 2010) of Turkey,” adopted by the Venice Commission at its 85th Plenary Session, Venice, 17-18 December 2010. http://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2010)042-e, erişim 26.01.2014.

Voermans, Wim, “Councils for the Judiciary in Europe,” TFLR-Constitutional Law 8, 2 (2000),121-133. https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/hand-le/1887/3684/360_220.pdf?sequence=1, erişim 20.01.2014.

Anayasa Mahkemesi Kararları

Anayasa Mahkemesi, E.: 1992/37, K.:1993/18, K.T.:27.04.1993.

Anayasa Mahkemesi, E.: 2010/49, K.: 2010/87, K.T. 07.07.2010.

Anayasa Mahkemesi, E.:1976/1, K.:1976/28, K.T.:25.05.1976.

32

Yaşar SALİHPAŞAOĞLU

1975 yılında Trabzon’da doğan Yaşar Salihpaşaoğlu ilk ve orta öğrenimini doğduğu şehirde, liseyi ise İstanbul’da tamamladı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1998 yılında mezun oldu. 1999 yılında avukatlık stajını tamamladı. Aynı yıl Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne Araştırma Görevlisi olarak girdi. 2000 yılında Yüksek Lisansını, 2007 yılında ise Doktorasını tamamladı. Doktora sonrası çalışmalarda bulunmak üzere 2010-2011 yılları arasında İngiltere’de bulundu. Halen Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Genel Kamu Hukuku Anabilim Dalında öğretim görevlisi olarak çalışan Salihpaşaoğlu’nun yayımlanmış birçok eseri bulunmaktadır.

gra

fik

er.c

om.tr

• 0

312

. 284

16

39ISBN 978-605-63903-6-4

9 786056 390364

Ehlibeyt Mahallesi 1271.SokakEkşioğlu İş Merkezi 16/9 06520

Balgat - Çankaya / Ankara

Telefon+90 312 232 6222

Faks+90 312 231 0111

[email protected]