Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
CONSEILDE L’EUROPE
COUNCILOF EUROPE
COUR EUROPÉENNE DES DROITS DE L’HOMME
EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS © Këshilli i Evropës/Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, 2012. Ky përkthim u krye
me mbështetje të Fondit të Mirëbesimit të të Drejtave të Njeriut të Këshillit të Evropës
(www.coe.int/humanrightstrustfund). Ai nuk është detyrues për Gjykatën. Për informacione
të mëtejshme shiko të dhënat e plota për të drejtën e autorit në fund të këtij dokumenti.
© Council of Europe/European Court of Human Rights, 2012. This translation was
commissioned with the support of the Human Rights Trust Fund of the Council of Europe
(www.coe.int/humanrightstrustfund). It does not bind the Court. For further information
see the full copyright indication at the end of this document.
© Conseil de l’Europe/Cour européenne des droits de l’homme, 2012. La présente
traduction a été effectuée avec le soutien du Fonds fiduciaire pour les droits de l’homme du
Conseil de l’Europe (www.coe.int/humanrightstrustfund). Elle ne lie pas la Cour. Pour plus
de renseignements veuillez lire l’indication de copyrights/droits d’auteur à la fin du present
document.
DHOMA E MADHE
ÇËSHTJA TAXQUET k. BELGJIKËS
(çështja nr. 926/05)
VENDIM
STRASBURG
16 nëntor 2010
Ky është vendim përfundimtar, por mund të jetë objekt redaktimi.
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 1
Në çështjen Taxquet k. Belgjikës,
Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, në seancë si Dhomë e Madhe,
me trup gjykues të përbërë nga:
Jean-Paul Costa, kryetar,
Christos Rozakis,
Nicolas Bratza,
Peer Lorenzen,
Françoise Tulkens,
Josep Casadevall,
Boštjan M. Zupančič,
Nina Vajić,
Anatoly Kovler,
Elisabet Fura,
Sverre Erik Jebens,
Isabelle Berro-Lefèvre,
Päivi Hirvelä,
Luis López Guerra,
Mirjana Lazarova Trajkovska,
Nona Tsotsoria,
Zdravka Kalaydjieva, gjyqtarë,
dhe Michael O’Boyle, Zëvendës Regjistrues,
Pas shqyrtimeve me dyer të mbyllura më datë 21 tetor 2009 dhe 26 maj
dhe 6 tetor 2010,
Jep vendimin e mëposhtëm, i cili u miratua në datën e fundit të
përmendur më lart:
PROCEDURA
1. Çështja e ka zanafillën në një kërkesë (nr. 926/05) kundër Mbretërisë
së Belgjikës, të depozituar në Gjykatë sipas Nenit 34 të Konventës për
Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut (më poshtë
“Konventa”) nga një nënshtetas belg, Z. Richard Taxquet (“ankimuesi”), më
14 dhjetor 2004.
2. Kërkuesi u përfaqësua nga Z. Misson dhe Mr J. Pierre, avokatë që e
ushtrojnë profesionin në Liège, Belgjikë. Qeveria belge (“më poshtë
Qeveria”) u përfaqësua nga agjentët e saj, Z M. Tysebaert, Këshilltar i
Lartë, nga Departamenti i Drejtësisë Federale, dhe Z. A. Hoefmans.
3. Kërkuesi pretendonte veçanërisht shkelje të nenit 6 §§ 1 dhe 3 (d) të
Konventës për mungesë arsyetimi në vendimin e Gjykatës për Krime të
Rënda në çështjen e tij dhe pamundësinë e pyetjes ose marrjes në pyetje të
një dëshmitari anonim.
2 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
4. Çështja iu dërgua Seksionit të Dytë të Gjykatës (Rregulli 52 § 1 i
Rregullores së Gjykatës), i përbërë prej: Ireneu Cabral Barreto, Françoise
Tulkens, Vladimiro Zagrebelsky, Danutė Jočienė, Dragoljub Popović,
András Sajó dhe Işıl Karakaş, gjyqtarë, si dhe nga Sally Dollé, Sekretare e
Seksionit. Më 13 janar 2009 Dhoma dha një vendim, sipas të cilit u vendos
me unanimitet që ankesat e ngritura në bazë të nenit 6 §§ 1 dhe 3 (d) të
shpallen të pranueshme dhe u konstatuan shkelje të të dy dispozitave.
5. Më datë 5 qershor 2009, pas një kërkese të Qeverisë, datë 8 prill
2009, paneli i Dhomës së Madhe vendosi t’ia caktojë çështjen Dhomës së
Madhe sipas nenit 43 të Konventës.
6. Përbërja e Dhomës së Madhe u përcaktua në përputhje me dispozitat e
nenit 27 §§ 2 dhe 3 të Konventës dhe të Rregullit 24.
7. Si kërkuesi dhe Qeveria bënë komente me shkrim. Po ashtu, u morën
komente nga palët e treta nga Qeveria e Mbretërisë së Madhe, Qeveria e
Irlandës dhe nga Qeveria e Francës, të cilave u ishte lejuar nga Presidenti që
të ndërhynin me anë të procedurës me shkrim (neni 36 § 2 i Konventës dhe
Rregulli 44 § 2).
8. U organizua një seancë dëgjimore me dyer të hapura në Ndërtesën e
të Drejtave të Njeriut, në Strasburg, më 21 tetor 2009 (Rregulli 59 § 3).
Para Gjykatës u paraqitën si më poshtë:
(a) për Qeverinë
Z. A. HOEFMANS, Agjent,
Z.
K. LEMMENS, avokat;
(b) për ankimuesin
Z. L. MISSON,
Z. J. PIERRE, avokat,
Z. R. TAXQUET, kërkues.
Gjykata dëgjoi me vëmendje fjalët e Z. Misson, Z. Pierre dhe të Z.
Lemmens dhe përgjigjet që ata dhanë për pyetjet e bëra nga anëtarët e
Gjykatës.
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 3
FAKTET E ÇËSHTJES
I. Rrethanat e Çështjes
9. Kërkuesi ka lindur në vitin 1957 dhe jeton në Angleur.
10. Më 17 tetor 2003 kërkuesi u paraqit para Gjykatës së Krimeve të
Rënda në Liège, së bashku me shtatë të pandehur të tjerë, në një proces me
akuzën e vrasjes së një ministri nderi (ministre d’Etat), A.C., dhe të
tentativës për vrasje të partneres së të ndjerit, M.-H.J. Sipas formulimit të
aktakuzës, ata akuzoheshin për veprat e mëposhtme të kryera në Liège më
18 korrik 1991:
“si autor ose si bashkautor krimi,
ose për kryerjen e veprave penale ose për bashkëpunim të drejtpërdrejtë në kryerjen
e tyre,
ose për dhënien, me anë të çdo mjeti, të ndihmës për kryerjen e këtyre veprave, pa
praninë e së cilës veprat nuk do të mund të ishin kryer,
ose për nxitjen e drejtpërdrejtë të dikujt tjetër për kryerjen e këtyre veprave
nëpërmjet dhuratave, premtimeve, abuzimit me detyrën, komploteve ose intrigave,
ose për nxitjen e drejtpërdrejtë, nëpërmjet fjalimeve në një vend publik, ose me anë
të materialeve të shkruara ose të shtypura, me anë të një imazhi ose embleme, të
shpërndarë ose të shitur, ofrimit për shitje ose ekspozimit nga ku mund të shikohet
nga publiku, të dikujt tjetër për kryerjen e këtyre veprave.
1. për vrasjen me dijeni dhe qëllimisht [A.C.], me rrethanën shtesë që vrasja është
kryer me paramendim, vepër e parashikuar nga ligji si vrasje me paramendim
(assassinat);
2. për tentativën për vrasje, me dijeni, qëllimisht dhe me paramendim, të [M.-H.J.],
ku qëllimi për kryerjen e veprës është manifestuar nëpërmjet sjelljes që përbën
shprehimisht hapin e parë drejt përgatitjes për veprën, e cila u ndalua ose dështoi të
arrijë qëllimin vetëm për shkak të rrethanave jashtë kontrollit të autorëve të veprës,
vepër kjo e klasifikuar nga ligji si vrasje me paramendim.”
11. Vetëm njëri nga të pandehurit e tjerë depozitoi një deklaratë
mbrojtjeje. Kërkuesi pretendoi se për të ishte e pamundur ta bënte këtë gjë
për shkak se nuk ishte në dijeni të provës kundër tij.
12. Aktpadia e datës 12 gusht 2003 deklaronte, inter alia, se në qershor
të vitit 1996, një person i përshkruar si dëshmitar anonim i kishte kaluar
disa informacione hetuesve. Një shënim i datës 3 shtator 1996 vërente se
ishte dëshira e informatorit që ai të mbetej anonim nga frika për pasigurinë e
jetës “për shkak të rëndësisë së informacionit të dhënë prej tij dhe interesit
të medias, e cila e kishte mbuluar gjithmonë çështjen C.”. Personi në fjalë
nuk ishte intervistuar kurrë nga një gjyqtar hetimi. Ai u kishte dhënë
hetuesve informacionin e marrë në konfidencë nga një person, emrin e të
cilit ai refuzoi ta bënte të ditur. Gjatë procesit të gjykimit në Gjykatën e
4 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
Krimeve të Rënda, hetuesve iu bë pyetja lidhur me iniciativën e shumë prej
të pandehurve për identitetin e informuesit. Hetuesit u shprehën që personi
që u kishte dhënë informacionin nuk ishte njëri prej të pandehurve dhe se ai
nuk kishte qenë dëshmitar okular në veprat e kryera. Mbi bazën e
informacionit të dhënë, i cili u parashtrua në pesëmbëdhjetë pika, vrasja e
A.C.-së ishte planifikuar nga gjashtë njerëz, duke përfshirë kërkuesin dhe
një tjetër politikan të rëndësishëm. Pjesa që inkriminonte kërkuesin kishte
këtë formulim:
“V. der B. dhe Taxquet thuhet të kenë qenë shumë këmbëngulës për nevojën
urgjente për të vrarë C. përpara pushimeve të ‘91-it, pasi ky i fundit kishte premtuar se
do të bënte me dije disa informacione shumë të rëndësishme pas pushimeve të verës.”
13. Për shkak të padive të shumta të ngritura gjatë procesit, Gjykata e
Krimeve të Rënda lëshoi trembëdhjetë vendime të përkohshme deri në pritje
të shqyrtimit të themelit të çështjes:
(1) vendimin, datë 17 tetor 2003, ku vërehej mungesa e disa të
pandehurve në procesin gjyqësor dhe njoftimi se ata do të gjykoheshin në
mungesë (in absentia);
(2) vendimin, datë 20 tetor 2003, për deklarimin të pavlefshëm të
kërkesës për përballje ndërmjet dëshmitarëve;
(3) vendimin, datë 27 tetor 2003, në lidhje me shqyrtimin e
dëshmitarëve pa praninë e njërit nga të pandehurit e tjerë;
(4) vendimin, datë 3 nëntor 2003, për marrjen në pyetje të një dëshmitari
në sallën e gjyqit;
(5) Vendimin, datë 6 nëntor 2003, për lënien mënjanë të një urdhri
gjykimi në mungesë (in absentia) për një ndër të pandehurit;
(6) vendimin, datë 13 nëntor 2003, i cili e refuzon kërkesën e akuzës për
seancë dëgjimore me dyer të mbyllura;
(7) vendimin, datë 19 nëntor 2003, për marrjen në pyetje të disa
dëshmitarëve në seancë me dyer të mbyllura;
(8) vendimin, datë 18 dhjetor 2003, për kërkesën e një të pandehuri
tjetër për marrjen në pyetje të disa dëshmitarëve;
(9) vendimin, datë 18 dhjetor 2003, për përdorimin e regjistrimeve të një
konfrontimi ndërmjet dëshmitarëve;
(10) vendimin, datë 18 dhjetor 2003, për një kërkesë nga palët civile për
marrjen në pyetje të dëshmitarëve që nuk ishin paraqitur dhe ri-marrjen në
pyetje të dëshmitarëve të tjerë;
(11) vendimin, datë 18 dhjetor 2003, për kërkesën e një të pandehuri
tjetër për marrjen në pyetje dhe ri-marrjen në pyetje të dëshmitarit anonim;
(12) vendimin, datë 18 dhjetor 2003, lidhur me komentet e kërkuesit për
marrjen në pyetje të dëshmitarëve që cilët nuk ishin paraqitur dhe rimarrjen
në pyetje të dëshmitarëve të tjerë;
(13) vendimin, datë 18 dhjetor 2003, për kërkesën e kërkuesit për
marrjen ose rimarrjen në pyetje të dëshmitarit anonim.
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 5
14. Në vendimin e fundit, në lidhje me kërkesën që një gjyqtar hetues të
dëgjojë ose të ri-dëgjojë provat e dhëna nga një person që ka dhënë
informacion në kushtet e ruajtjes së anonimatit, të regjistruar nga dy oficerë
xhandarmërie, Gjykata e Krimeve të Rënda u shpreh:
“Ky informacion, i marrë në mënyrë anonime nga anëtarë të forcave të policisë, nuk
ka vlerë prove si i tillë. Për pasojë, në çështjen në fjalë, ai thjesht përbën informacion
që është në gjendje për t’i dhënë një shtysë të freskët ose një kthesë të re hetimeve,
dhe për të bërë të mundur mbledhjen e pavarur të provave të ligjshme.
Kur u morën në pyetje si dëshmitarë në procesin gjyqësor [të dy oficerët e
xhandarmërisë] deklaruan se informatori i tyre nuk ishte njëri prej të pandehurve dhe
se ai (informatori) nuk kishte qenë dëshmitar okular në ndonjërin nga aktet e
përshkruara; ai mezi e kishte dhënë informacionin që pretendon se e ka marrë në
mirëbesim nga një person, identitetin e të cilit nuk pranon ta bëjë të ditur.
Oficerët e xhandarmërisë bënë me dije po ashtu se një pjesë e informacionit që u
ishte dhënë nga informatori i tyre, i lidhur posaçërisht me politikanët e tjerë të
përmendur në komentet e avokatit të Richard Taxquet ..., nuk mund të mbështetej me
prova, pavarësisht nga hetimet e tyre.
...
Në mendimin e hetuesve, procesi i shkrimit të një raporti zyrtar me informacion të
dhënë nga një informator anonim në vetvete nuk përbën cenim të të drejtave të
mbrojtjes për personat e përmendur nga informatori. Ky hap përfshin thjesht dhënien
e informacionit, me synim analizimin dhe verifikimin e të dhënave që mund të jenë
me interes për hetimin dhe mund të ndihmojnë në qartësimin e fakteve. I parë në
izolim nga të dhëna të tjera objektive që mund ta konfirmojnë këtë informacion më
pas, informacioni nuk përbën prova të akteve që pretendohet të jenë kryer nga
personat identiteti i të cilëve përmendet nga informatori.
...
Së fundmi ... nuk është e mundur të flitet për një ekzaminim, duke parë që ai nuk
rezulton nga dosja e çështjes, ose nga proceset gjyqësore verbale që [nga personi i
përshkruar si dëshmitar anonim] japin prova nën betim para një gjyqtari hetues.
Në lidhje me kërkesën për marrjen në pyetje të këtij personi, së pari, Gjykata nuk
është në dijeni të identitetit të tij dhe, së dyti, pavarësisht nga komentet e bëra nga
organet e hetimeve gjyqësore për këtë pikë, ky ekzaminim nuk rezulton i dobishëm
për përcaktimin e së vërtetës dhe do të çonte në vonesa të panevojshme të proceseve
pa dhënë shkaqe për shpresa për rezultate më të sigurta.”
15. Trupit gjykues të përbërë nga gjyqtarë jo profesionistë iu kërkua t’i
përgjigjej tridhjetë e dy pyetjeve, të cilat u bënë nga Kryetari i Gjykatës së
Krimeve të Rënda. Katër prej këtyre pyetjeve lidheshin me kërkuesin dhe u
formuluan si më poshtë:
“Pyetja 25 – akuza për autorin e krimit
A është i akuzuari Richard Taxquet, i pranishëm në gjykatë, fajtor,
si autor ose bashkautor në krim,
ose për kryerjen e veprave penale ose për bashkëpunim të drejtpërdrejtë në kryerjen
e tyre,
6 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
ose për dhënien, me anë të çdo mjeti, të ndihmës për kryerjen e këtyre veprave, pa të
cilën veprat nuk do të mund të ishin kryer,
ose për nxitjen e drejtpërdrejtë të dikujt tjetër për kryerjen e këtyre veprave
nëpërmjet dhuratave, premtimeve, abuzimit me detyrën, komploteve ose intrigave,
ose për nxitjen e drejtpërdrejtë, nëpërmjet fjalimeve në një vend publik, ose me anë
të materialeve të shkruara ose të shtypura, me anë të një imazhi ose embleme, të
shpërndarë ose të shitur, ofrimit për shitje ose ekspozimit nga ku mund të shikohet
nga publiku, të dikujt tjetër për kryerjen e këtyre veprave.
Për vrasjen me dijeni dhe qëllimisht të [A.C.] në Liège më 18 korrik 1991?
Pyetja 26 – RRETHANAT RËNDUESE
A ka qenë e paramenduar vrasja të cilës i referohet pyetja e mëparshme?
Pyetja 27 – akuza për autorin e krimi
A është i akuzuari Richard Taxquet, i pranishëm në gjykatë, fajtor,
si autor ose bashkautor në krim,
ose për kryerjen e veprave penale ose për bashkëpunim të drejtpërdrejtë në kryerjen
e tyre,
ose për dhënien, me anë të çdo mjeti, të ndihmës për kryerjen e këtyre veprave, pa
praninë e së cilës veprat nuk do të mund të ishin kryer,
ose për nxitjen e drejtpërdrejtë të dikujt tjetër për kryerjen e këtyre veprave
nëpërmjet dhuratave, premtimeve, abuzimit me detyrën, komploteve ose intrigave,
ose për nxitjen e drejtpërdrejtë, nëpërmjet fjalimeve në një vend publik, ose me anë
të materialeve të shkruara ose të shtypura, me anë të një imazhi ose embleme, të
shpërndarë ose të shitur, ofrimit për shitje ose ekspozimit nga ku mund të shikohet
nga publiku, të dikujt tjetër për kryerjen e këtyre veprave.
për tentativë për vrasje me dijeni dhe me paramendim ndaj [M.-H.J.] në Liège më
18 korrik 1991, ku synimi i kryerjes së veprës është manifestuar nëpërmjet sjelljes, e
cila në mënyrë objektive ka përbërë hapin e parë drejt realizimit të veprës që u ndalua
ose nuk ia arriti të përmbushte qëllimin përfundimtar për rrethana jashtë kontrollit të
keqbërësit?
Pyetja 28 – RRETHANA RËNDUESE
A ishte e paramenduar tentativa për vrasje e përmendur në pyetjen e mëparshme?”
16. Trupi gjykues iu përgjigj “po” të gjitha pyetjeve.
17. Më 7 janar 2004, Gjykata e Krimeve të Rënda e dënoi kërkuesin me
njëzet vjet heqje lirie.
18. Kërkuesi apeloi për bazën ligjore ku mbështetet dënimi i tij dhënë
nëpërmjet vendimit datë 7 janar 2004 nga Gjykata e Krimeve të Rënda dhe
për të gjitha vendimet e ndërmjetme të dhëna nga e njëjta gjykatë.
19. Në një vendim, datë 16 qershor 2004, Gjykata e Kasacionit e rrëzoi
kërkesën e kërkuesit. Ajo u shpreh veçanërisht se:
– prania e vonuar e një të pandehuri tjetër nuk mund të cenojë të drejtat e
mbrojtjes së apeluesve, pasi këta të fundit kanë qenë në gjendje që t’i
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 7
përgjigjen lirisht si deklaratave të bëra nga ky i pandehur gjatë fazës së
hetimit paraprak, të dhëna në procesin gjyqësor nga personat që u ishin
dhënë këto deklarate, si dhe deklaratave të bëra në mënyrë të drejtpërdrejtë
nga vetë i pandehur para trupit gjykues;
– Gjykata e Krimeve të Rënda ka urdhëruar me të drejtë marrjen në
pyetje të dy dëshmitarëve me dyer të mbyllura, nga frika se ata mund të mos
ishin në gjendje të shpreheshin lirshëm nëse seancat gjyqësore do të ishin të
hapura, gjë e cila, nga ana e saj, do të pengonte administrimin e duhur të
drejtësisë;
– në refuzimin e shfaqjes së një regjistrimi që përqendrohet në
konfrontimet ndërmjet disa prej të pandehurve dhe disa nënshtetasve
tunizianë, kundër të cilëve është ngritur padi, me arsyetimin se ky hap mund
të vonojë pa fund proceset gjyqësore, Gjykata e Krimeve të Rënda nuk i ka
cenuar të drejtat për mbrojtje apo parimin e realizimit të proceseve
gjyqësore me gojë, për shkak se refuzimi është bazuar në faktin që
pjesëmarrësit në konfrontim, për shkak se janë paraqitur në procesin
gjyqësor, janë konfrontuar në mënyrë të drejtpërdrejtë me të pandehurit;
– në konstatimin që procesi gjyqësor duhet të vazhdojë me arsyetimin se
marrja në pyetje e disa dëshmitarëve të caktuar që nuk ishin paraqitur në
gjykatë (por që ishin marrë në pyetje në mënyrën e duhur) nuk ishte e
nevojshme për përcaktimin e së vërtetës, dhe në vendimin që paraqitja e
mëtejshme e disa dëshmitarëve të caktuar “do të kishte të ngjarë të zgjaste
procesin gjyqësor pa fund, duke mos dhënë shkak për shpresë për më shumë
rezultate”, Gjykata e Krimeve të Rënda nuk e ka shkelur nenin 6 të
Konventës dhe as parimin e realizimit me gojë të proceseve gjyqësore;
– për shkak se prezumimi i pafajësisë, i lidhur mbi të gjitha me sjelljen e
gjyqtarëve që përcaktojnë një vepër penale, komentet e një hetuesi dhe
raportet në shtyp, edhe në rast kur ato nuk janë të sakta, keqdashëse ose që
çojnë në një vepër penale, në vetvete nuk mund t’i shkaktojnë procesit
gjyqësor shkelje të nenit 6 §§ 1 dhe 2 e Konventës;
– nuk mund të pretendohet se nga mungesa e pretenduar e eksperiencës
së anëtarëve të trupit gjykues, nga shpejtësia e gjykimit, ose nga mungesa e
arsyeve të dhëna në vendimin e tyre, trupi gjykues ka qenë i pamundur të
realizojë një gjykim të paanshëm për një çështje që ka tërhequr një
vëmendje të madhe të shtypit;
– procedura për caktimin e anëtarëve të trupit gjykues dhe fakti që ata
arritën të merrnin vendimin e fajësisë pa e diskutuar çështjen me gjykatën
nuk do të thotë që Gjykata e Krimeve të Rënda nuk është Gjykatë e pavarur
dhe e paanshme, e krijuar me ligj brenda kuptimit të Nenit 6 § 1 të
Konventës, ose që prezumimi i pafajësisë së të akuzuarit nuk mund të
rrëzohet në mënyrë të ligjshme në këtë Gjykatë;
– as neni 6 dhe as neni 13 i Konventës nuk e garantojnë të drejtën e
apelit;
8 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
– as neni 6 §§ 1 dhe as neni 3 (b) i Konventës, as neni 14 § 3 (b) i
Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, dhe as neni
149 i Kushtetutës, edhe në rast se lexohen në lidhje me dispozitat e
sipërpërmendura të Traktatit, nuk i vendosin ndonjë detyrim trupit gjykues
që të japë shpjegime për përgjigjet e pyetjeve që i bëhen atij;
– shkaqet e apelit të lidhura me nenin 6 § 3 (b) të Konventës
(pamundësia për t’u shprehur lirshëm me avokatin e tij për shkak të ndalimit
ditën përpara fillimit të procesit) u shpallën si të papranueshme pasi nuk
rezultonte nga provat në dosjen e ankimuesit që ky i fundit kishte
pretenduar shkeljen e të drejtës për ambient të përshtatshëm për përgatitjen
e mbrojtjes para Gjykatës së Krimeve të Rënda;
– Neni 10 dhe 11 i Kushtetutës, neni 14 i Konventës Ndërkombëtare për
të Drejtat Politike dhe Civile dhe neni 6 § 1 i Konventës nuk parashikojnë
kërkesën për dhënie arsyesh për një vendim fajësie, ose për të drejtën e
apelimit, ose për të drejtën për të dalë përpara gjykatave të përbëra vetëm
nga gjyqtarë profesionistë; për më tepër, diskrecioni i një gjykate të përbërë
nga persona të thjeshtë (të cilat quhen ndryshe lay jury, ose gjykata
popullore), i parashikuar në nenet 351, 352, 364 dhe 364 bis të Kodit të
Procedurës Penale, nuk ngre çështjen e një diference arbitrare në trajtim për
qëllimet e nenit 14 të Konventës ndërmjet atyre që gjykohen nga gjykata të
tilla dhe atyre që gjykohen nga gjykata të tjera penale.
20. Në lidhje me shkaqet e apelit ku pretendohet se apeluesi ka bindjen
se vendimi kundër tij është marrë kryesisht ose aksidentalisht bazuar në
deklaratat e informatorit anonim, Gjykata e Kasacionit shprehet:
“Për aq kohë sa kërkuesi atakon komentin e Gjykatës së Krimeve të Rënda lidhur
me faktin që ajo nuk ishte në dijeni për identitetin e personit për të cilin kërkohet
marrja në pyetje, dhe për shkak se gjykata nuk mund ta urdhëronte marrjen e tij në
pyetje, këto shkaqe apelimi, për shkak se drejtohen kundër një obiter dictum, nuk janë
materiale.
Për këtë arsye, shkaqet e apelit janë të papranueshme.
Në lidhje me pjesën tjetër të argumenteve, prania në dosjen penale e një raporti që
përmban informacion nga një burim i paidentifikuar nuk i kërkon gjykatës të
sigurohet për identifikimin e informatorit dhe as të merret me marrjen e tij në pyetje
në përputhje me procedurën e parashikuar në nenin 189 bis dhe në nenin 315 bis të
Kodit të Procedurës Penale si kusht për vlefshmërinë ose pranueshmërinë e ndjekjes.
Këto dispozita e lënë të hapur për gjykatën që e shqyrton çështjen të caktojë një
gjyqtar hetues për këtë qëllim, në rast se ky hap duket i dobishëm për përcaktimin e së
vërtetës.
Vendimet marrin qasjen që, mbi bazën e vlerësimit faktik për të cilin kjo gjykatë
nuk ka kompetencë kundërshtimi, marrja në pyetje e kërkuar nga apeluesi do ta
vononte pafundësisht procesin gjyqësor në mënyrë të panevojshme, pa pasur ndonjë
shkak për shpresë për rezultate të caktuara.
Vendimet vërejnë gjithashtu se informacioni i marrë në mënyrë anonime nuk përkon
me përkufizimin e provave të marra në mënyrë të ligjshme dhe në mënyrë të pavarur
kundër të pandehurve.
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 9
Nuk rezulton nga përgjigja e Gjykatës së Krimeve të Rënda për komentet e
apeluesve se procesi gjyqësor i ka kontestuar të drejtat e tyre për të kundërshtuar
provat e parashtruara gjatë procesit gjyqësor.
Për këtë arsye, këto shkaqe apeli nuk janë të lejueshme.
Në lidhje me argumentin tjetër që mbetet, lidhur me nenin 6 § 3 (d) të Konventës ...
ky nen nuk është shkelur nga vetë fakti i thjeshtë që gjykata e ka konsideruar atë të
panevojshëm, ose të pamundur për të urdhëruar marrjen në pyetjet të informatorit
anonim, informacionet e të cilit kanë dhënë udhëzim të dobishëm për hetimet në
proces.
Për këtë arsye, këto shkaqe apelimi nuk janë të mbështetura në ligj.”
21. Në programin Questions à la Une të transmetuar nga Radio-
Télévision Belge Francophone (transmetuesi shtetëror për pjesën frankofone
të Belgjikës) në fillim të vitit 2006, një ndër të pandehurit e tjerë në procesin
e apeluar nga kërkuesi, me inicialet S.N., tha se informatori anonim ishte
vetë ai dhe se ai kishte luajtur rolin e “ndërmjetësit” në emër të një të
pandehuri tjetër, D.C.. Gjatë të njëjtit program, Ministria e Drejtësisë kishte
konfirmuar identitetin e dëshmitarit anonim në kohën e ngjarjeve. S.N.
deklaroi se kishte marrë shumën e 3,000,000 frangave belge (BEF –
74,368.06 euro (EUR)) nga shteti belg si “komision ndërmjetësimi”. D.C.
pretendohej të kishte marrë BEF 5,000,000 (EUR 123,946.76).
II. LEGJISLACIONI I BRENDSHËM DHE PRAKTIKA GJYQËSORE
A. Institucioni i trupit gjykues dhe Gjykata e Krimeve të Rënda
22. Pas Revolucionit Francez të vitit 1789, në Kushtetutën franceze të
vitit 1791 dhe në Kodin e Procedurës Penale të vitit 1808 shfaqet termi juri
(jury) ose trup gjykues. Në atë njëjtën kohë, Belgjika ishte pjesë e territorit
francez. Kur Belgjika u nda nga Franca dhe u bashkua me Holandën,
koncepti i jurisë (trupit gjykues) u hoq, por gjykatat e Krimeve të Rënda
vijuan të ekzistojnë. Në kohën kur Belgjika fitoi pavarësinë, institucioni i
jurisë (trupit gjykues) u mishërua në Kushtetutën e datës 7 shkurt 1831, neni
98 i së cilës parashikonte: “Trupi gjykues do të krijohet për të gjitha krimet
e rënda dhe për veprat politike dhe të shtypit.” Institucioni parashikohej nga
hartuesit e Kushtetutës si guri i themelit të autenticitetit të çdo kërkese
demokratike. Trupi gjykues konsiderohej mbi të gjitha si afirmim politik i
lirisë së fituar nga njerëzit dhe si simbol i sovranitetit të njerëzve. Ai u
përcaktuar me anë të Dekretit datë 19 korrik 1831; anëtarësimi në trupin
gjykues fillimisht bazohej në funksionin e tij (jury capacitaire) dhe më pas,
që prej vitit 1869, në pronësinë (jury censitaire). Sipas parashikimit të një
ligji, datë 21 dhjetor 1930, një reformë e re e bëri përbërjen e trupit gjykues
më demokratike, duke siguruar përfaqësinë e të gjitha klasave shoqërore.
Pra, bëhet fjalë për trupin gjykues të përbërë prej dymbëdhjetë anëtarësh të
10 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
cilët janë gjyqtarë jo profesionistë, i cili ekziston dhe sot e kësaj dite në
Belgjikë.
B. Kushtetuta
23. Neni 150 i Kushtetutës së Konsoliduar të 17 shkurtit 1994
parashikon që: “Trupi gjykues do të krijohet për të gjitha krimet e rënda dhe
për veprat politike dhe ato të lidhura me shtypin, në përjashtim të veprave të
shtypit të motivuara nga racizmi dhe ksenofobia” (teksti i ndryshuar më 7
maj 1999).
24. Për më tepër, neni 149 parashikon që: “të gjitha vendimet duhet të
jenë të arsyetuara. Ato duhet të shpallen në publik.”
C. Procedura në Gjykatën e Krimeve të Rënda
1. Garancitë që ofrohen nga Kodi i Procedurës Penale (në fuqi në
kohën materiale)
25. Proceset gjyqësore në gjykatat e krimeve të rënda në Belgjikë
ofrojnë disa garanci, në veçanti lidhur me të drejtat e mbrojtjes së të
akuzuarit.
26. Neni 241 i Kodit të Procedurës Penale (CCP) i kërkon Prokurorit
Publik të përpilojë një aktakuzë duke dhënë natyrën e veprës që përbën
bazën e akuzës, si dhe çdo rrethanë që mund të shkaktojë ngritjen ose uljen
e dënimit. Në përputhje me nenin 313 të KPP-së, Kryeprokurori Publik
duhet ta lexojë aktakuzën dhe i pandehuri ose avokati i tij duhet të japin
deklaratën e tyre të mbrojtjes. Neni 337 parashikon që pyetjet që i drejtohen
trupit gjykues duhet të rrjedhin nga aktakuza (e cila në vetvete duhet të jetë
në përputhje me vendimin për hapjen e procesit gjyqësor për të akuzuarin –
neni 271 i KPP-së) dhe duhet të jenë në përputhje me disa kërkesa formale,
si për shembull, pyetjet komplekse ose që lidhen me ligjshmërinë e procesit
janë të ndaluara.
27. Në përfundim të proceseve me gojë, trupit gjykues i bëhen pyetje për
të përcaktuar rrethanat faktike të çështjes, si dhe çdo faktor të posaçëm që
ka të ngjarë të çojë në përcaktimin e saktë nëse i akuzuari është ose jo fajtor
për akuzën e ngritur kundër tij. Kryetari i Gjykatës së Krimeve të Rënda
inkurajohet t’i bëjë pyetje trupit gjykues për rrethanat që mund të kenë
ndikim mbi faktet që kanë shërbyer si bazë për padinë, me kusht që këto
rrethana të jenë shqyrtuar gjatë proceseve me gojë. Pyetja kryesore lidhet
me elementët përbërës të veprës, ndërkohë që duhet të ketë një pyetje të
veçantë për secilën akuzë. Mund të bëhen dhe pyetje të veçanta lidhur me
fakte të tjera, të tilla si rrethanat rënduese ose prania e çdo faktori justifikues
ose lehtësues. Prokuroria dhe i akuzuari mund ta kundërshtojnë pyetjen dhe
kanë mundësi t’i kërkojnë kryetarit t’i bëjë një ose më shumë pyetje të tjera
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 11
shtesë trupit gjykues. Në rast mosmarrëveshje lidhur me pyetjet, Gjykata e
Krimeve të Rënda duhet të vendosë me anë të një gjykimi të arsyetuar.
28. Neni 341 parashikon që pas bërjes së pyetjeve, Kryetari ia jep ato
(pyetjet) trupit gjykues; në të njëjtën kohë ai dorëzon aktakuzën, raportet që
përcaktojnë veprën penale dhe dokumentet e tjera në dosje përveç
deklaratave me shkrim të dëshmitarit.
29. Në përputhje me nenin 342, pasi janë drejtuar pyetjet dhe pasi ato i
janë dhënë anëtarëve të trupit gjykues, trupa gjykuese tërhiqet për shqyrtim
të çështjes privatisht. Kryesuesi i trupit gjykues është ose anëtari i parë i
trupit gjykues i zgjedhur me short, ose caktohet nga trupi gjykues me
pëlqimin e tij ose të saj. Përpara fillimit të procesit, kryesuesi i trupit
gjykues lexon udhëzimin e mposhtëm, i cili është po ashtu i shtypur me
germa të mëdha në vendin më të dukshëm të sallës ku zhvillohet procesi:
“Ligji nuk u kërkon gjyqtarëve të japin llogari për mënyrën sesi ata e kanë
arritur bindjen e tyre personale; ai nuk parashikon rregulla të cilave ata
duhet t’u kushtojnë më shumë rëndësi lidhur me plotësueshmërinë dhe
mjaftueshmërinë e provave; ai u kërkon atyre (gjyqtarëve) t’i bëjnë pyetje
vetes, në heshtje dhe duke menduar thellë, dhe të vlerësojë, në sinqeritetin e
ndërgjegjes së tyre, se çfarë përshtypje është lënë në mendjet e tyre nga
provat kundër të pandehurit dhe nga parashtrimet e mbrojtjes. Ligji nuk u
thotë atyre: ‘Ju duhet që çdo fakt ta verifikoni me anë të një numri x të
dëshmive të vërteta’; dhe as nuk ju thotë: ‘nuk do ta konsideroni si
mjaftueshmërisht të përcaktuar çdo provë që nuk rrjedh nga ky raport, këto
dëshmi, nga ky numër dëshmitarësh ose nga kaq hamendësime; ligji thjeshtë
u kërkon atyre t’i përgjigjen një pyetje, e cila përfshin objektin e plotë të
detyrave të tyre: ‘a jeni të bindur brenda vetvetes?’”
30. Neni 343 i autorizon anëtarët e trupit gjykues të largohen nga dhoma
e shqyrtimeve vetëm pasi të kenë marrë vendimin.
31. Së fundmi, neni 352 parashikon që në rast se gjyqtarët janë në
mënyrë unanime të bindur që gjyqtarët e tjerë të trupit gjykues që nuk janë
pjesë e gjyqtarëve profesionistë kanë bërë një gabim substantiv, ndërkohë
që i kanë respektuar kërkesat procedurale, gjykata duhet ta pezullojë
procesin dhe ta shtyjë atë deri për në seancën tjetër për shqyrtim nga një
trup tjetër gjykues, i cili nuk mund të përfshijë asnjërin nga anëtarët e
mëparshëm të trupit gjykues. Gjithsesi, mbi bazën e informacionit të dhënë
nga Qeveria, ky opsion është përdorur vetëm në tri raste.
2. Jurisprudenca e Gjykatës së Kasacionit
32. Vendimi i Dhomës, datë 13 janar 2009, ka pasur ndikim mbi
jurisprudencën e gjykatave belge.
33. Në vendimin nr. 2505 (P.09.0547.F), datë 10 qershor 2009, Gjykata
e Kasacionit u shpreh:
“Në lidhje me shkaqet e apelit, të ngritura proprio motu, që pretendojnë shkelje të
nenit 6 § 1 të Konventës për Mbrojtjen e Të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut:
12 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
Mbi bazën e vendimit datë 13 janar 2009 të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të
Njeriut, në çështjen R.T. k. Mbretërisë së Belgjikës, e drejta për proces të rregullt
ligjor, e garantuar nga neni 6 § 1 i Konventës, nënkupton që në rastet kur bëhet fjalë
për Gjykatat e Krimeve të Rënda, vendimi për një akuzë penale duhet të theksojë
konstatimet që e kanë bindur trupin gjykues për fajësinë e të akuzuarit, ose për
pafajësinë e tij, dhe duhet të japë arsyet e sakta pse secila nga pyetjet ka marrë një
përgjigje afirmuese ose negative.
Në lidhje me efektin detyrues të interpretimit që i bashkëlidhet tani këtij vendimi
dhe me epërsinë e të drejtës ndërkombëtare mbi legjislacionin e brendshëm, gjë e cila
rrjedh nga një trakt i ratifikuar nga Belgjika, Gjykata është e detyruar të kundërshtojë
zbatimin e nenit 342 dhe 348 të Kodit të Procedurës Penale për aq kohë sa në këta
nene parashikohet rregulli i cili tashmë po kritikohet nga Gjykata Evropiane, pasi
sipas kësaj të fundit vendimi i trupës gjykuese nuk përmban arsyetim.
Duket nga dokumentet që janë në dispozicion të gjykatës, në veçanti nga aktakuza,
se gjatë hetimeve paraprake, apeluesi, i cili është ndjekur penalisht për vrasje me
akuzën e autorit ose të bashkautorit të vrasjes, ka dhënë informacion lidhur me aktet
bazuar në të cilat ai ishte akuzuar, informacion i cili është hedhur poshtë nga një
dëshmitar, identiteti i të cilit u mbajt sekret sipas parashikimit të nenit 86 bis dhe 86
ter të Kodit të Procedurës Penale.
Në parashtrimet që iu depozituan Gjykatës së Krimeve të Rënda në seancën e datës
18 shkurt 2009, apeluesi kërkoi që vendimi kundër tij të ishte i arsyetuar në mënyrë
që, në rast të dënimit të tij, ai të mund të kuptonte arsyet që e kishin bindur trupin
gjykues për deklarimin e tij fajtor, dhe në mënyrë që Gjykata e Kasacionit të mund të
rishikonte bazën ligjore të vendimit.
Në lidhje me padinë për vrasje kundër apeluesit, trupit gjykues iu kërkua t’i jepte
përgjigje një pyetje kryesore rreth përfshirjes së të akuzuarit në kryerjen e vrasjes me
paramendim, një pyetje shtesë për mbrojtjen statusore të provokimit dhe dy pyetjeve
për veprën e parashikuar në nenin 401 të Kodit Penal. Trupi gjykues iu përgjigj
pyetjes së parë me “po”, pyetjes së dytë me “jo” dhe nuk iu përgjigj të dy pyetjeve të
tjera.
Vendimi kundër të cilit u bë apel, e dënoi apeluesin me tetëmbëdhjetë vjet heqje
lirie për veprën penale të vrasjes, mbi bazën e vendimit të shprehur vetëm mbi bazën e
përgjigjeve afirmative ose negative, të bëra në përputhje me ligjin. Në vendim thuhet
se nuk është e nevojshme të jepen arsye të mëtejshme për konstatimin e fajësisë, për
shkak se saktësia e pyetjeve justifikon vendimin e shkurtër.
Gjithsesi, vetëm deklarimi i thatë që apeluesi është fajtor për vrasjen dhe që nuk ka
faktorë lehtësues nuk i jep arsyet e sakta pse akuza, e kundërshtuar prej apeluesit,
është kontraktuar se është kryer, dhe nuk i jep mundësi kësaj gjykate të rishikojë, inter
alia, nëse dënimi është bazuar kryesisht në deponimin e një dëshmitari anonim që e
inkriminon të akuzuarin, apo është bazuar në prova të tjera mbështetëse në përputhje
me nenin 341, paragrafi 3, i Kodit të Procedurës Penale.
Ndërkohë që bëhet krahasimi me të drejtën belge, e cila nuk u kërkon gjyqtarëve të
tillë të japin shpjegime për mënyrën sesi e kanë krijuar bindjen e tyre personale,
vendimi është në kundërshtim me nenin 6 të Konventës për aq kohë sa kjo dispozitë
mund të kuptohet që e drejta për proces të rregullt ligjor përfshin deklarimin e arsyeve
ose dhënien e arsyetimit të një vendimi.”
34. Janë dhënë dhe vendime të tjera me efekt të ngjashëm.
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 13
3. Reforma legjislative
35. Në Belgjikë, që përpara vendimit të Dhomës së Lartë për çështjen
Taxquet, Senati ka shqyrtuar një projektligj, datë 25 shtator 2008, i cili
kërkonte, ndër të tjera, dhe lejimin e kryetarit të Gjykatës së Krimeve të
Rënda të ishte i pranishëm në shqyrtimet e trupit gjykues në mënyrë që të
ndihmonte anëtarët e tij. Versioni i propozuar i nenit 350 të KPP-së
parashikonte që Gjykata e Krimeve të Rënda të arsyetonte vendimet e saj
për fajësinë, por nuk kërkonte referimin tek parashtrimet e palëve.
36. Akti i reformës së Gjykatës së Krimeve të Rënda, datë 21 dhjetor
2009, i cili është botuar në Moniteur belge më 11 janar 2010 dhe hyri në
fuqi më 21 janar 2010, ka prezantuar kërkesën e deklarimit të arsyeve
kryesore për Gjykatën e Krimeve të Rënda në vendimet e marra prej saj.
Dispozitat përkatëse të KPP-së tani parashikojnë si më poshtë:
Neni 327
“Mbasi i janë bërë dhe i janë dhënë pyetjet anëtarëve të trupit gjykues, ata tërhiqen
në sallën e shqyrtimit për shqyrtimin e tyre.
Kryetari i trupit gjykues është ose personi i parë i zgjedhur me short, ose një person
i caktuar nga trupi gjykues me pëlqimin e tij ose të saj.
Para fillimit të shqyrtimit, kryetari i trupit gjykues lexon udhëzimin e mposhtëm, i
cili shfaqet po ashtu me germa të mëdha në pjesën më të dukshme të sallës së
shqyrtimeve: ‘Ligji parashikon që i akuzuari mund të dënohet vetëm nëse është e
dukshme nga provat e deklaruara si të pranueshme në procesin gjyqësor se ai është
fajtor përtej dyshimit të arsyeshëm për akuzën e ngritur kundër tij.’”
Neni 328
“Anëtarët e trupit gjykues mund të largohen nga salla e procesit vetëm pasi të kenë
marrë vendimin.
Askush nuk lejohet të hyjë në sallë gjatë shqyrtimit të çështjes, për asnjë lloj arsyeje,
pa autorizimin me shkrim të Kryetarit të Gjykatës. Kryetari mund të futet në sallën e
gjykimit vetëm në rast se atij i kërkohet kjo gjë nga kryetari i trupit gjykues,
veçanërisht për t’iu përgjigjur çështjeve ligjore, dhe shoqërohet nga kolegët e tij
gjyqtarë, nga i akuzuari dhe nga avokati i tij, pala civile dhe avokati i tij, prokurori
dhe sekretari. Në procesverbal bëhet një shënim për këtë rast.
...”
Neni 334
“Gjykata dhe anëtarët e trupit gjykues tërhiqen më pas menjëherë tek salla e
shqyrtimeve.
Pa qenë nevoja për të trajtuar të gjitha parashtrimet e depozituara, ata formulojnë
arsyet kryesore që çuan në marrjen e vendimit.
Vendimi nënshkruhet nga Kryetari i Gjykatës, nga kryetari i trupit gjykues dhe nga
sekretari.”
14 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
D. Dispozitat e Kodit Penal
37. Nenet përkatëse të Kodit Penal parashikojnë si më poshtë:
Neni 51
“Kemi të bëjmë me tentativë për kryerjen e një vepre penale në rastet kur ka
manifestim të synimit për të kryer një krim të rëndë (crime) ose një vepër tjetër të
rëndë (délit) nëpërmjet sjelljes që përbën objektivisht hapin e parë drejt kryerjes së
veprës në fjalë, e cila ndalohet ose nuk arrin të përmbushë synimin vetëm për shkak të
rrethanave jashtë kontrollit të keqdashësit.”
Neni 66
“Personat e mëposhtëm dënohen si autorë të krimeve të rënda, ose si autorë veprash
të tjera të rënda:
Personat që kanë kryer veprën penale ose që kanë bashkëpunuar në mënyrë të
drejtpërdrejtë në kryerjen e saj;
Personat, të cilët me anë të çdo akti kanë dhënë ndihmë për kryerjen e veprës
penale, pa të cilët vepra nuk do të mund të ishte kryer;
Personat të cilët, me anë të dhuratave, premtimeve, kërcënimeve, abuzimit në detyrë
ose kompetence, komploteve ose mashtrimeve, nxisin në mënyrë të drejtpërdrejtë dikë
tjetër për kryerjen e një vepre penale;
Personat që, me anë të fjalimeve në vende ose asamble publike, ose nëpërmjet
mënyrave me shkrim ose të printuara, me imazhe ose me emblema, të shpërndara ose
të shitura, të ofruara për shitje ose për ekspozim në një vend që mund të shihet prej
publikut, nxisin në mënyrë të drejtpërdrejtë një person tjetër për kryerjen e veprës
penale, pa paragjykim në lidhje me sanksionet e parashikuara nga ligji kundër atyre që
nxisin të tjerët për kryerjen e veprave penale, dhe në rastet kur këto nxitje nuk kanë
efekt.”
Neni 67
“Personat e mëposhtëm dënohen si bashkëpunëtor në kryerjen e një krimi të rëndë
ose të një tjetër vepre të rëndë:
Personat që japin udhëzime për kryerjen e krimit;
Personat që prodhojnë armë, mjete ose çdo lloj tjetër instrumenti që përdoret për
kryerjen e krimit, duke qenë në dijeni që ato do të përdoren për kryerjen e krimit;
Personat që me dijeni kanë ndihmuar autorin ose autorët e krimit për aktet
përgatitore ose lehtësuese për kryerjen e krimit, ose për përfundimin e tij, në
përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe nga paragrafi 3 i nenit 66.”
Neni 393
“Akti i kryer me qëllimin e shkaktimit të vdekjes së dikujt cilësohet si vrasje
(meurtre). Ajo dënohet (me njëzet vjet heqje lirie).”
Neni 394
“Vrasja e kryer me paramendim cilësohet si vrasje me paramendim (assassinat).
Ajo dënohet (me burgim të përjetshëm).”
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 15
E. Ligji, datë 1 prill 2007, i cili ndryshon Kodin e Procedurës Penale
për lejimin e rihapjes së proceseve penale
38. Ligji i datës 1 prill 2007 (i cili është botuar në Moniteur belge më 9
maj 2007 dhe hyri në fuqi më 1 dhjetor 2007) u jep të drejtë personave të
dënuar të kërkojnë rihapjen e proceseve të tyre gjyqësore pas një konstatimi
të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut për shkelje të Konventës.
39. Neni 442 bis i KPP-së parashikon:
“Në rast se Gjykata Evropiane të të Drejtave të Njeriut ka konstatuar në një vendim
përfundimtar të saj shkelje të Konventës Evropiane të të Drejtave dhe Lirive
Themelore të Njeriut, ose të Protokolleve të saj (më poshtë ‘Konventa Evropiane’),
mund të bëhet kërkesë për rihapjen e çështjes vetëm në lidhje me çështjet penale për
procesin që çoi në dënimin e kërkuesit të çështjes para Gjykatës Evropiane të të
Drejtave të Njeriut, ose në rastin e dënimit të një personi tjetër për të njëjtën akuzë
mbi bazën e të njëjtave prova.”
40. Neni 442 ter i Kodit parashikon:
“Personat e mposhtëm konsiderohen të kenë të drejtën për kërkesë për rishqyrtim të
çështjeve të tyre:
(1) personat e dënuar;
(2) në rast se personi i dënuar ka vdekur, i është mohuar aftësia ligjore për të
vepruar, ose është deklaruar i pagjurmueshëm, bashkëshorti/bashkëshortja e personit,
bashkëjetuesi/ja ligjshëm, fëmijët, vëllezërit dhe motrat e tij/saj;
(3) Kryeprokurori Publik në gjykatën e Kasacionit, me mocionin e tij ose me
iniciativën e Ministrisë së Drejtësisë.”
41. Neni 442 quinquies i PKK-së parashikon:
“Në rastet kur duket nga shqyrtimet e çështjeve që ose vendimi objekt shqyrtimi
është në shkelje të Konventës Evropiane për themelin e çështjes, ose që shkelja e
konstatuar ka ardhur si rezultat i gabimeve ose mangësive procedurale kaq të theksuar
saqë hidhet dyshim për rezultatin e procesit në fjalë, Gjykata e Kasacionit urdhëron
rihapjen e procesit, me kusht që personi i dënuar, ose personat që kanë të drejtë ta
hapin çështjen në kuptimin e nenit 442 ter, pika (2), vazhdojnë të vuajnë pasojat
shumë negative të cilat nuk mund të kompensohen ndryshe përveçse me anë të
rihapjes së çështjes për shqyrtim.”
42. Pas një vendimi të Gjykatës në çështjen Da Luz Domingues Ferreira
k. Belgjikës (nr. 50049/99, datë 24 maj 2007), Gjykata e Kasacionit, në
vendimin e saj, datë 9 prill 2008, urdhëroi rihapjen e çështjes dhe e tërhoqi
vendimin që kishte dhënë më 6 janar 1999 (Journal des tribunaux, 2008, f.
403).
III. E DREJTA E KRAHASUAR
43. Është e qartë që ekzistojnë modele të ndryshme gjykimi nga persona
jashtë sistemit të drejtësisë në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës. Ka
ndryshime të cilat reflektojnë veçanti kulturore dhe historike dhe brenda
16 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
shteteve që kanë përzgjedhur modelin “tradicional” të gjykimit me anë të
trupit gjykues të përbërë dhe nga gjyqtarë jo profesionistë, por tipari dallues
i tyre është që gjyqtarët profesionistë nuk kanë mundësi të marrin pjesë në
shqyrtimet e gjyqtarëve jo profesionistë gjatë marrjes së vendimit.
44. Shtetet anëtare mund të ndahen në tri kategori: shtetet të cilat nuk
kanë një formë të tillë gjykimi, dhe nuk kanë asnjë model gjykimi që
realizohet nga persona që nuk janë gjyqtarë në profesion; shtete të cilat
përdorin modelin e përzier të gjykatës me gjyqtarë jo profesionistë të cilët
marrin pjesë dhe e shqyrtojnë çështjen së bashku me gjyqtarët profesionistë;
dhe shtetet të cilat për çështjet penale kanë përzgjedhur modelin
“tradicional” të gjykimit nga gjyqtarë jo profesionistë.
45. Ndërmjet modeleve të përmendura më lart, katërmbëdhjetë shtete
anëtare të Këshillit të Evropës nuk kanë pasur asnjëherë një sistem të tillë, si
dhe as dhe ndonjë lloj forme gjykimi nga njerëzit e thjeshtë (gjyqtarë jo
profesionistë në çështjet penale), ose e kanë hequr këtë sistem. Këto vende
janë: Shqipëria, Andorra, Armenia, Azerbajxhani, Bosnja dhe Hercegovina,
Qiproja, Letonia, Lituania, Luksemburgu, Moldavia, Holanda, Rumania,
San Marino dhe Turqia. Në këto shtete çështjet penale gjykohen
ekskluzivisht nga gjyqtarë profesionistë.
46. Shtetet anëtare me sistem të përzier janë: Bullgaria, Kroacia.
Republika Çeke, Danimarka, Estonia, Finlanda, Franca, Gjermania, Greqia,
Hungaria, Islanda, Italia, Lihtenshtajni, Monakoja, Mali i Zi, Norvegjia (në
pjesën më të madhe të rasteve), Polonia, Portugalia, Serbia, Sllovakia,
Sllovenia, Suedia, “ish Republika Jugosllave e Maqedonisë” dhe Ukraina.
Sistemi i përzier, i cili mund të funksionojë dhe paralelisht me modelin
tradicional të trupit gjykues me gjyqtarë jo profesionistë karakterizohet nga
fakti që gjyqtarët profesionistë dhe ata jo profesionistë i përcaktojnë
bashkërisht të gjitha çështjet e ligjit dhe të faktit, çështjen e fajësisë dhe
dënimin.
47. Dhjetë shtetet anëtare të cilat kanë përzgjedhur një sistem tradicional
gjykimi janë: Austria, Belgjika, Gjeorgjia, Irlanda, Malta, Norvegjia (vetëm
në çështjet e krimeve të rënda në apel), Federata Ruse, Spanja, Zvicra
(Kantoni i Gjenevës), deri më 1 janar 2011, dhe Mbretëria e Bashkuar
(Anglia, Uellshi, Skocia dhe Irlanda e Veriut).
48. Në formën e saj tradicionale, gjykimi nga trupi gjykues i përbërë nga
gjyqtarë jo profesionistë përfshin një kombinim të këtyre personave që
punojnë me një ose më shumë gjyqtarë profesionistë. Numri i gjyqtarëve jo
profesionistë ndryshon nga njëri shtet në tjetrin dhe në varësi të objektit të
çështjes. Numri i gjyqtarëve profesionistë ndryshon nga njëri shtet në
tjetrin. Në Irlandë, Maltë, Rusi, Spanjë, Zvicër dhe në Mbretërinë e
Bashkuar gjykata dhe trupi gjykues drejtohen nga një gjyqtar i vetëm. Në
Austri, Belgjikë dhe në Norvegji, trupi gjykues përbëhet prek tre gjyqtarëve
profesionalistë së bashku me gjyqtarët jo profesionistë. Gjyqtarët
profesionistë nuk mund të marrin pjesë në shqyrtimet e gjyqtarëve jo
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 17
profesionistë lidhur me çështjen e fajësisë, gjë e cila është kompetencë
ekskluzive e gjyqtarëve jo profesionistë.
49. Në disa shtete gjyqtarëve jo profesionistë u paraqitet një listë
pyetjesh specifike përpara se ata të tërhiqen për shqyrtimin e fakteve të
çështjes. Këtë praktikë e ndjekin shtatë shtete, që janë: Austria, Belgjika,
Irlanda, Norvegjia, Rusia, Spanja dhe Zvicra.
50. Në Irlandë, Angli dhe Uells, në fund të provave, gjyqtari bën një
përmbledhje të çështjes për gjyqtarët jo profesionistë. Ai u kujton atyre
provat që kanë dëgjuar gjatë procesit. Ndërkohë që e jep këtë sqarim,
gjyqtari mund të japë udhëzime lidhur me qasjen e duhur bazuar në provat e
paraqitura. Ai po ashtu u jep informacion dhe shpjegime gjyqtarëve jo
profesionistë lidhur me rregullat ligjore të zbatueshme. Në këtë kuadër,
gjyqtari bën sqarimin e elementëve të veprës penale dhe përcakton zinxhirin
e arsyetimeve që duhet të ndiqen në mënyrë që të arrihet një vendim mbi
bazën e gjetjeve të faktit nga trupi gjykues.
51. Në Norvegji gjyqtari profesionist i udhëzon gjyqtarët jo
profesionistë për çështjet ligjore të ngritura dhe u shpjegon rregullat që
duhet të ndiqen prej tyre kur të tërhiqen për të marrë vendimin. Në fund të
procesit gjyqësor, gjyqtari profesionist bën po ashtu një përmbledhje të
provave për anëtarët jo profesionistë, ose tërheq vëmendjen e tyre për
provat e rëndësishme.
52. Në Austri vendimi i gjyqtarëve jo profesionistë arrihet mbi bazën e
një pyetësori që përcakton elementët kryesorë të akuzave të ndryshme dhe
që përmban pyetje që kërkojnë një përgjigje “po” ose “jo”.
53. Në parim, trupat gjykues të përbërë me gjyqtarë jo profesionistë e
shqyrtojnë çështjen me dyer të mbyllura, pa praninë e gjyqtarit drejtues. Në
të vërtetë, sekreti i shqyrtimeve të këtij trupi gjykues është parim shumë
strikt në shumë shtete.
54. Në Belgjikë një gjyqtar profesionist mund të ftohet të marrë pjesë së
sallën e shqyrtimit për t’i dhënë gjyqtarëve jo profesionistë qartësime për
një çështje specifike, pa qenë në gjendje të shprehë një pikëpamje ose të
votojë për çështjen e fajësisë. Në Norvegji trupi gjykues me gjyqtarë jo
profesionistë mund t’i bëjë pyetje gjyqtarit drejtues, por nëse trupi gjykues
është i mendimit se ka nevojë për qartësime të mëtejshme lidhur me pyetjet
që kërkojnë të marrin përgjigje, për parimet ligjore të zbatueshme ose për
procedurën që duhet të ndiqet, ose në rast se pyetjet duhet të ndryshohen ose
duhet t’i bëhen pyetje të reja trupi gjykues duhet të kthehet në seancë të
rregullt gjyqi, në mënyrë që çështja ose çështjet të ngrihen në prani të
palëve.
55. Në Kantonin e Gjenevës, gjyqtari drejtues merr pjesë në shqyrtimet e
trupës gjykuese me gjyqtarë jo profesionistë për të dhënë ndihmë, por nuk
mund të japë mendim lidhur me çështjen e fajësisë. Po ashtu, është i
pranishëm dhe një Sekretar për të mbajtur shënim vendimet e marra dhe
arsyetimet e dhëna.
18 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
56. Rregulli i përgjithshëm duket se është që nuk jepen arsyetime për
vendime të marra nga një trup tradicional gjykimi. Kështu ndodh në të
gjitha shtetet që e kanë këtë sistem, në përjashtim të Spanjës dhe Zvicrës
(Kantoni i Gjenevës).
57. Në Spanjë vendimi i trupit gjykues përbëhet prej pesë pjesëve të
dallueshme. Në pjesën e parë jepet lista e fakteve që janë të vërtetuara, lista
e dytë përmban listën e fakteve të rrëzuara, lista e tretë përmban deklaratën
e trupit gjykues lidhur me deklarimin fajtor ose jo të të akuzuarit, dhe lista e
katërt përmban një deklarim të shkurtër të arsyeve që mbështesin vendimin,
duke dhënë provat mbi të cilat bazohet vendimi dhe arsyet pse fakte të
caktuara janë deklaruar si të pranueshme dhe të qenësishme ose jo. Pjesa e
pestë përmban një përmbledhje të të gjithë gjërave që u trajtuan në
diskutime, duke shmangur çdo identifikim që mund të cenojë sekretin e
hetimeve.
58. Deri në vitin 1991, organet e Kantonit të Gjenevës ishin të mendimit
që trupi gjykues me gjyqtarë jo profesionistë i plotësonte kërkesat e një
vendimi të arsyetuat me anë të përgjigjeve “po” ose “jo” për pyetjet precize
që i bëheshin atij. Por, në një vendim, datë 17 dhjetor 1991, Gjykata
Federale konstatoi se këto përgjigje ishin të pamjaftueshme dhe i kërkoi
trupave gjykuese në Kanton të jepnin arsye për vendimet e tyre në të
ardhmen. Në vitin 1992, u ndryshuan nenet 298 dhe 308 të Kodit të
Procedurës Penale të Gjenevës për t’i kërkuar trupit gjykues të jepte arsyet
për vendimet e tij, nëse e mendonte se kjo gjë ishte e nevojshme për
kuptimin e vendimit të tij. Neni 327 i Kodit të Procedurës Penale i kërkon
trupit gjykues të deklarojë “arsyet për marrjen parasysh ose jo të provave
kryesore dhe të arsyeve ligjore për vendimin e trupit gjykues të përbërë nga
gjyqtarë jo profesionistë dhe vendimin e gjykatës dhe të trupit gjykues
lidhur me dënimin ose përcaktimin e masave”.
59. Brenda shteteve që kanë përzgjedhur një sistem tradicional gjykimi,
ekziston e drejta e apelit kundër vendimit të marrë nga një sistem tradicional
gjykimi në Gjeorgji, Irlandë, Maltë, Spanjë, Suedi dhe në Mbretërinë e
Bashkuar, ndërkohë që nuk ka sistem apelimi në Austria, Belgjikë,
Norvegji, Rusi dhe Zvicër (Kantonin e Gjenevës). Në Austri, personat e
dënuar mund të apelojnë vetëm në Gjykatën e Apelit; po ashtu, në Austri
mund të bëhet kërkesë për pavlefshmëri procesi në Gjykatën e Lartë.
60. Në Belgjikë që prej zhvillimeve për shkak të çështjes në fjalë, ligji
datë 21 dhjetor 2009, i cili hyri në fuqi më 21 janar 2010 (shih paragrafin 36
më lart), ka ndryshuar procedurën në Gjykatën e Krimeve të Rënda, duke i
kërkuar shprehimisht gjykatës të japë arsyet kryesore për vendimin e marrë
nga trupi gjykues për të sqaruar kuptimin e tij.
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 19
LIGJI
I. QËLLIMI I ÇËSHTJES PARA DHOMËS SË MADHE
61. Në komentet e tij para Dhomës së Madhe, kërkuesi përsëriti të gjitha
ankesat e ngritura në çështjet që ka depozituar në Gjykatë. Në vendimin e
saj, datë 13 janar 2009, Dhoma i deklaroi ankesat lidhur me mos dhënien e
arsyeve nga vendimi i Gjykatës së Krimeve të Rënda (neni 6 § 1) dhe për të
marrë në pyetje dëshmitarin anonim (neni 6 § 3 (d)) të pranueshme dhe
pjesën tjetër të ankesave të papranueshme. Për rrjedhojë, Dhoma e Madhe
do të shqyrtojë vetëm ankesat e deklaruara të pranueshme prej saj, pasi
“çështja” që i është drejtohet konsiderohet vetëm ajo pjesë e padisë që
deklarohet e pranueshme nga Dhoma (shih, ndërmjet autoritetesh të tjera, K.
dhe T. k. Finlandës [GC], nr. 25702/94, §§ 140-41, ECHR 2001-VII).
II. PRETENDIMI PËR SHKELJE TË NENIT 6 § 1 TË KONVENTËS
62. Kërkuesi pretendoi para Gjykatës shkeljen e të drejtës së tij për
proces të rregullt ligjor për shkak të faktit se dënimi i tij nga Gjykata e
Krimeve të Rënda ishte bazuar mbi një vendim fajësie që nuk përmbante
arsyet e vendimit dhe që nuk mund të apelohej në një organ me juridiksion
të plotë mbi çështjen. Kërkuesi pretendon shkelje të nenit 6 § 1, pjesa
përkatëse e të cilit parashikon se:
“në përcaktimin e ... çdo akuze penale kundër tij, çdokush ka të drejtën e një procesi
të rregullt ligjor ... nga [një] ... gjykatë ...”
A. Vendimi i Dhomës
63. Në vendimin e saj, datë 13 janar 2009, Dhoma konstatoi shkelje të së
drejtës së kërkuesit për proces të rregullt ligjor, të parashikuar nga neni 6 §
1 i Konventës. Ajo u shpreh se pyetjet për gjyqtarët jo profesionistë ishin
formular në mënyrë të tillë që nuk mund të thuhej me siguri se pse secila
prej tyre kishte marrë përgjigje afirmative, ndërkohë që kërkuesi i kishte
mohuar të gjitha përfshirjet personale në veprat për të cilat ishte akuzuar.
Dhoma shtoi më tej se përgjigje të tilla lakonike për pyetje të përgjithshme
dhe opake mund ta kishin lënë kërkuesin me përshtypjen e një drejtësie
arbitrare që i mungon transparenca. Duke mos marrë një përmbledhje të
arsyeve kryesore pse Gjykata e Krimeve të Rënda ishte bindur për fajësinë e
tij, kërkuesi nuk ishte në gjendje të kuptonte dhe, për pasojë, ta pranonte,
vendimin e gjykatës. Dhoma u shpreh se në përgjithësi, për shkak se trupi
gjykues nuk e kishte arritur vendimin mbi bazën e dosjes së çështjes, por
mbi bazën e provave që kishte dëgjuar në gjykatë, ishte e domosdoshme që
ajo të theksonte elementët që e kishin bindur trupin gjykues për arsyet pse
20 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
secila nga pyetjet ishte përgjigjur në mënyrë afirmative ose mohuese për
qëllim të shpjegimit të vendimit si për të akuzuarin dhe për publikun në
përgjithësi.
B. Parashtrimet e palëve
1. Kërkuesi
64. Kërkuesi parashtroi se dënimi i tij ishte bazuar në vendimin e
fajësisë, i cili nuk përfshinte asnjë arsye dhe nuk kishte qenë objekt i asnjë
forme apeli. Për shkak se çështja kishte qenë shumë komplekse si lidhur me
pjesën e faktit dhe ato ligjore, ishte e vështirë për dymbëdhjetë gjyqtarë jo
profesionistë, pa kualifikimet e nevojshme ligjore, të ishin në gjendje të
bënin një vlerësim ligjor për themelin e çështjes të akuzave kundër tij.
Mungesa e arsyetimit në vendimin e fajësisë e përjashtonte çdo mundësi të
rishikimit gjyqësor të arsyeve mbi të cilat ishte bazuar vendimi i trupit
gjykues. Vetëm fakti i thjeshtë që neni 364 bis i KPP-së parashikon që çdo
gjyqtar që dënonte një të akuzuar duhej të përmendte arsyet për përcaktimin
e dënimit nuk ishte i mjaftueshëm për të plotësuar kërkesën për arsyetim të
kërkuar nga neni 6 i Konventës.
65. Duke iu referuar çështjes Ruiz Torija k. Spanjës (9 dhjetor 1994,
Seritë A nr. 303-A) dhe Papon k. Francës ((dec.), nr. 54210/00, GJEDNJ
2001-XII), kërkuesi theksoi se detyrimi për dhënien e arsyeve parashikohet
në jurisprudencën e Gjykatës, megjithëse Gjykata e kishte cilësuar atë në
disa mënyra të ndryshme. Gjithsesi, ai shtoi se çështja e tij nuk mund të
krahasohen me çështjen e Maurice Papon-it, në të cilën Papon-i kishte pasur
mundësi të nxirrte një grup arsyesh nga të 768 përgjigjet e dhëna për pyetjet
që i ishin drejtuar trupit gjykues. Këto përgjigje kishin dhënë një indicie pse
Gjykata franceze kishte deklaruar fajësinë e tij duke e dënuar atë. Në
çështjen në fjalë, pyetjet që i ishin bërë trupit gjykues nuk trajtonin në asnjë
mënyrë thelbin e çështjes. Ishin bërë shumë pak pyetje, vetëm katër nga
pyetjet kishin të bënin me kërkuesin, dhe ato lidheshin vetëm me faktin nëse
ai ishte fajtor për vrasje ose për tentativë për vrasje. Pyetjet ishin përgjigjur
me “po” pa marrë shpjegime të mëtejshme.
66. Në parashtrimin e kërkuesit ka tre argumente të bazuara në logjikën
ligjore të cilat të çojnë në qëndrimin që u kërkon gjykatave të krimeve të
rënda të japin arsyet për vendimet që ato marrin. Dy arsyet e para bazohen
në nenin 6 § 1 të Konventës. Së pari, jurisprudenca ka pranuar se vendimet
e arsyetuara të gjykatës përbëjnë pjesë të garancive për një proces të rregullt
ligjor. Nuk do të ishte logjike që standardi e kërkuar në këtë fushë të ishte
më i ulët për proceset që përfundonin në dënimet më të ashpra penale. Së
dyti, neni 6 § 1 thekson me forcë natyrën publike të drejtësisë. Argumenti i
tretë bazohet në nenin 6 § 3 (a), i cili pranon se çdokush i akuzuar me një
vepër penale ka të drejtë të informohet në detaje për natyrën dhe shkakun e
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 21
akuzave kundër tij. Kërkuesi pretendon që kjo e drejtë duhet të shtrihet dhe
për shkakun e dënimit të tij. Çështja e dhënies së drejtësisë së gabuar po
ashtu mbështet pikëpamjen e dhënies së arsyeve për vendimin. Fakti i
kërkesës së një gjykate për të dhënë arsyet për një vendim do të thotë që
gjykata duhet të shprehë një linjë koherente dhe racionale për të dhënë
arsyet, të zhveshur nga të gjitha aspektet emocionale dhe subjektive. Së
fundmi, përfshirja e arsyeve në vendim e bënte të mundur rishikimin nga
gjykatat e apelit dhe të kasacionit; një rishikim i tillë nuk do të kishte aspak
të njëjtin qëllim në rastin kur nuk jepeshin arsyet e fajësisë në vendim.
2. Qeveria
67. Së pari, qeveria vërejti se sistemet ligjore evropiane dalloheshin nga
diversiteti i madh i tyre: disa prej tyre nuk kishin pasur asnjëherë, ose nuk
kishin në sistemin e tyre gjykimin nga gjyqtarë jo profesionistë, ndërkohë
që disa shtete të tjera i kishin këto sisteme; po ashtu Qeveria theksoi se
funksionimi i këtyre trupave gjykues dhe roli që u besohej atyre ndryshon
nga një shtet tek tjetri. Për më tepër, Gjykata nuk është një organ i shkallës
së tretë ose të katërt. Detyra e saj nuk është të vendoste në abstrakt ose të
standardizonte sistemet e ndryshme ligjore, por të siguronte që procedura e
saj i plotësonte kërkesat e nenit 6 të Konventës.
68. Në Belgjikë legjitimiteti i gjykatave të krimeve të rënda sigurohet
nga institucioni i trupit gjykues. Gjyqtarët jo profesionistë përfaqësojnë
popullin, dhe duke qenë kështu gëzonin legjitimitet institucional. Përbërja e
trupit gjykues ishte garancia kryesore kundër drejtësisë arbitrare.
69. Mungesa e arsyeve të shprehura nuk nënkupton që vendimi i fajësisë
nuk është arritur si rezultat i një procesi arsyetimit, të cilin personat e
përfshirë janë në gjendje të ndjekin dhe të rindërtojnë. Për më tepër, Gjykata
nuk ka konstatuar asnjëherë që mungesa e arsyeve në vendimet e gjykatave
të tilla popullore ngrinte një çështje në abstrakt në kuptimin e nenit 6 të
Konventë. Megjithëse Gjykata është shprehur në çështjen Göktepe k.
Belgjikës (nr. 50372/99, 2 qershor 2005) që është e nevojshme që ajo të
bënte pyetje të qarta në lidhje me secilin të pandehur për praninë e
rrethanave rënduese, ajo nuk e ka kundërshtuar funksionimin e Gjykatave të
Krimeve të Rënda, ose mungesën e arsyeve në vendimet e arritura në
gjykata të tilla sipas ligjit belg.
70. Kryerja e proceseve në gjykatat e krimeve të rënda belge siguron që
çdo i akuzuar është në gjendje të marrë një vendim të arsyetuar për
ligjshmërinë dhe vlefshmërinë e provave dhe për të pasur ide të
mjaftueshme të provave që kanë qenë vendimtare për vendimin dhe, sipas
nevojës, dhe të argumenteve të mbrojtjes që janë marrë parasysh nga trupi
gjykues për arritjen e një vendimi. Në rastin në fjalë, pyetjet e formuluara në
fund të proceseve gjyqësore nga Kryetari i Gjykatës së Krimeve të Rënda së
Liège-s në lidhje me fajësinë e ankimuesit kanë qenë mjaftueshmërisht të
sakta për të shërbyer si bazë e përshtatshme për vendimin e gjykatës.
22 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
Elementët përbërës të veprës dhe të akteve kundër tij ishin dëshmuar qartë,
ashtu si edhe rrethanat rënduese. Kërkuesi është njohur me aktakuzën dhe
kishte mundësi të merrte pjesë në seancat gjyqësore të gjata në të cilat janë
shqyrtuar provat. Për rrjedhojë, është pa vlerë që kërkuesi të pretendojë se
nuk ka qenë në dijeni të arsyeve të dënimit. Vetëm fakti që anëtarët e trupit
gjykues arritën në marrjen e vendimit mbi bazën e bindjeve të tyre
personale nuk çon në shkelje të Konventës.
3. Ndërhyrjet e palëve të treta
(a) Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar
71. Qeveria e Mbretërisë së Madhe parashtroi se ishte a qartë nga
jurisprudenca e Gjykatës, në veçanti nga çështja Saric k. Danimarkës
((ven.), nr. 31913/96, 2 shkurt 1999), që gjykimi nga një trup gjykues i
përbërë nga gjyqtarë jo profesionistë nuk konsiderohet si në kundërshtim
me Konventën. Nuk ekziston detyrimi absolut i gjykatës që të japë arsye për
çdo vendim, ndërkohë që qasja e Gjykatës ishte mjaftueshmërisht fleksibël
për të trajtuar veçantitë e këtij sistemi gjykimi.
72. Ndërkohë që e drejta e një të akuzuari për proces të rregullt ligjor
nuk duhet të komprometohet kurrë, kjo e drejtë mund të realizohet në
mënyra të ndryshme nga sistemet e drejtësisë penale të shteteve palë në
Konventë. Shtetet duhet të kenë një prag vlerësimi në organizimin e atyre
procedurave gjyqësore nëpërmjet të cilave sigurohet e drejta për proces të
rregullt ligjor. Pyetjet dhe përgjigjet e trupit gjykues nuk konsiderohen në
izolim, por në kuadrin e proceseve në tërësi, duke marrë parasysh garancitë
procedurale dhe mundësitë e apelimit.
73. Çështja e rëndësishme që shtrohet është nëse, duke e parë të gjithë
procesin gjyqësor në tërësi, personi i dënuar ishte në dijeni të akuzave
kundër tij, të përmbajtjes ligjore të veprës për të cilën ai akuzohej dhe të
bazës që përbënte vendimin kundër tij.
74. Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar parashtroi se në sistemin britanik,
për trupat gjykuese me gjyqtarë jo profesionistë, në fund të provave,
gjyqtari bën përmbledhje të çështjes për ta. Gjyqtari u kujton atyre provat që
kanë dëgjuar në këtë proces. Gjatë kësaj pune, ai mund të japë udhëzime për
qasjen e duhur, ose për pozicionin që duhet mbajtur lidhur me një provë të
caktuar. Ai po ashtu i jep trupit gjykues informacion dhe shpjegime për
rregullat ligjore të zbatueshme.
Në këtë moment, ai shpjegon elementët përbërës të veprës penale dhe
përcakton zinxhirin e arsyeve që duhet të ndiqen për të marrë një vendim
bazuar në konstatimet e faktit. Si akuza dhe mbrojtja duhet të bëjnë
parashtrimet për përfundimin, i cili përcaktohet nga trupi gjykues, sipas
mendimin të tyre.
75. Trupi gjykues e shqyrton çështjen me dyer të mbyllura. Në rast se ai
kërkon shpjegime ose udhëzime të mëtejshme për ndonjë pikë të caktuar, ai
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 23
mund t’i dërgojë një shënim gjyqtarit, duke përcaktuat pyetjet për të cilat i
nevojiten sqarime. Gjyqtari ia tregon shënimin palëve të akuzës dhe të
mbrojtjes, në mungesë së trupit gjykues, dhe i fton ata për parashtrimet e
tyre lidhur me një përgjigje të përshtatshme. Më pas ai është i lirë të
vendosë nëse trupi gjykues duhet të marrë udhëzime të mëtejshme në seancë
të hapur.
(b) Qeveria irlandeze
76. Në parashtrimet e qeverisë irlandeze, sistemi i trupit gjykues të
përbërë nga gjyqtarë jo profesionistë përbën përzgjedhjen unanime të
personave të akuzuar dhe të mbrojtësve të të drejtave të njeriut dhe
konsiderohet si baza e sistemit të drejtësisë penale në vend. Nuk ka pasur
asnjëherë asnjë ankese për mungesë transparence nga sistemi, ose për
pengim ose cenim të të drejtave të të akuzuarit prej këtij sistemi. Sistemi i
jep besim irlandezëve, të cilët ndihen shumë të lidhur me këtë sistem për
shkak të arsyeve historike, ose të arsyeve të tjera.
77. Qeveria irlandeze vëren se në të drejtën irlandeze, udhëzimet e
gjyqtarit për trupën gjykuese të përbërë nga gjyqtarë jo profesionistë
përbëjnë kornizën e vendimin të kësaj të fundit. Gjyqtari i udhëzon anëtarët
e trupit gjykues për të gjitha çështjet ligjore të ngritura dhe u shpjegon
rregullat që ata duhet të ndjekin kur e shqyrtojnë çështjen, në mënyrë që të
arrijnë në një vendim. Në fund të procesit gjyqësor, ai bën një përmbledhje
për anëtarët e trupit gjykues, ose u tërheq atyre vëmendjen lidhur me provat
e rëndësisë. Ai e këshillon trupin gjykues për kërkesat për prova për ofrim
të bazës së mjaftueshme për mbështetjen e fajësisë së të akuzuarit, për
natyrën shkak-pasojë ose të drejtpërdrejtë të provave të caktuara, ose për
qëllimin e provave të depozituara. Avokati i të akuzuarit ka të drejtë të
pyesë gjyqtarin t’i shpjegojë udhëzimet që i jepen trupit gjykues në rast se
ato konsiderohen si të papërshtatshme, të pamjaftueshme ose të paqarta në
ndonjë mënyrë. Në raste se trupi gjykues kërkon shpjegime ose udhëzime të
mëtejshme për një pikë të caktuar, ai mund t’i kërkojë gjyqtarit të veprojë
sipas nevojës.
78. Qeveria irlandeze shprehet se si ka mundësi që një sistem gjykimi që
ka funksionuar për shekuj me radhë, i cili ka ekzistuar shumë kohë më parë
se të ekzistonte Konventa, tani mund të konsiderohet në shkelje të nenit 6 §.
1. Vendimi i Dhomës nuk e ka marrë parasysh mjaftueshmërisht procedurën
e gjykatave të tilla si të tërë, ndërkohë që ekzistojnë garanci në Belgjikë dhe
në shtete të tjera. Gjykata duhet të kishte shqyrtuar nëse ndonjë ndryshim në
rregullat e tjera procedurale, ose të rregullave të provës mund të kishte
ndihmuar në marrjen e vendimit. Në çështjen Gregory k. Mbretërisë së
Bashkuar, vendim, (datë 25 shkurt 1997, Raportet e Vendimeve dhe të
Gjykimeve 1997–I) Gjykata ka pranuar se sekreti i shqyrtimeve të trupit
gjykues është tipar vendimtar dhe legjitim i së drejtës së gjykimit në Angli,
që shërben për të përforcuar rolin e trupit gjykues si arbitri përfundimtar i
24 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
faktit dhe për të garantuar shqyrtime të hapura dhe miqësore ndërmjet
anëtarëve të trupit gjykues mbi bazën e provave që ata kanë dëgjuar.
79. Qeveria irlandeze deklaroi se konfidencialiteti i shqyrtimit të trupit
gjykues gërshetohet me mungesën e arsyeve. Kërkimi i dhënies së arsyeve
të vendimit nga trupi gjykues do të ndryshonte vetë thelbin e gjykimit të
këtyre gjykimin në Irlandë.
(c) Qeveria franceze
80. Në parashtrimet e qeverisë franceze, e drejta pozitive nuk kërkon
arsyetim të vendimeve të gjykatave penale të përbëra nga gjyqtarë jo
profesionistë, dhe as që është kërkuar ndonjëherë kjo gjë që prej prezantimit
të këtyre gjykatave. Veçantitë kryesore të procedurës së gjykatave të tilla
bazohen në tri tipare kryesore: natyra gojore dhe e pandërprerë e procesit
dhe rregulli i dënimit personal. Këto karakteristika, të cilat rrjedhin në
mënyrë të drejtpërdrejtë nga pjesëmarrja e qytetarëve në aktin e gjykimit,
kanë çuar në qëndrimin kundër dhënies së arsyeve për vendimet e marra nga
këto gjykata në të drejtën franceze. Parimi i mosdhënies së arsyeve është
përcaktuar pa ekuivok në nenin 353 të Kodit të Procedurës Penale, ku ky
parim lidhet me parimin e dënimit personal, i cili është përcaktuar
shprehimisht: vendimi i anëtarëve të trupit gjykues nuk duhet të diktohet
nga standardet ose rregullat ligjore, por nga shqyrtimi, nëpërmjet
“ndërgjegjes” dhe “aftësive racionale”, nga provat e dëgjuara në proceset ku
palët kanë shprehur mendimet e tyre. Gjykata franceze e Kasacionit është
shprehur se i vetmi “arsyetim” ligjor i pranueshëm në vendimin e një
gjykate krimesh të rënda përbëhet nga përgjigjet për pyetjet që i bëhen
trupit gjykues me fjalët e thjeshta “po” se “jo”. Ka pasur propozime për
ndryshimin e parimit të mos përfshirjes së arsyeve, por Parlamenti francez
nuk i ka miratuar kurrë këto propozime.
81. Megjithëse një ose më shumë shtete anëtare të Këshillit të Evropës e
kanë prezantuar sistemin e dhënies së arsyeve që çojnë në marrjen e një
vendimi nga trupi gjykues, ky argument nuk mund të justifikohet nga
jurisprudenca e Gjykatës dhe nga baza për konstatimin e shkeljes së
Konventës. Diversiteti ekstrem ndërmjet sistemeve ligjore lidhur me
përfshirjen e gjyqtarëve jo profesionistë në gjykimin e disa veprave penale
përjashton një vlerësim të përgjithshëm të një çështje të tillë të përgjithshme
si përfshirja e arsyeve në vendim. Vetë fakti që reforma është miratuar në
një vend të caktuar nuk do të thotë që ajo ka pasur mbështetje unanime atje.
Për më tepër, një qasje e përdorur në një vend jo domosdoshmërisht mund
të transpozohet në një vend tjetër.
82. Qeveria franceze argumenton më tej se Gjykata nuk duhet t’i shtrijë
kompetencat e saj në harmonizimin e të drejtës së brendshme të shteteve
palë; bërja e kësaj gjëje do të paralizonte sistemet ligjore dhe do të cenonte
si autoritetin e vendimeve të saj dhe procesin e rregullt demokratik në
shtetet anëtare. Ekziston një rrezik i madh që largimet nga jurisprudenca e
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 25
përcaktuar mund të diskreditojnë jo vetëm vendimet e Gjykatës, por edhe
vetë konceptin e të drejtave të njeriut. Është detyrë e Gjykatës që të sigurojë
që zhvillimet në legjislacionin e brendshëm të jenë të përputhje me
Konventën, por Gjykata mund të zërë vendin e sistemit demokratik për
ndryshimet e sistemit ligjor, të ngjizur në historinë dhe kulturën individuale
të shteteve, vetëm duke treguar kujdes të jashtëzakonshëm dhe një frymë të
lartë modeli, veçanërisht nëse ajo ka vendosur më parë që këto sisteme janë
në përputhje me Konventën. Qasja ndryshe nga precedenti i vendosur nga
Seksioni i Dytë i Gjykatës ka krijuar probleme për funksionimin normal të
gjykatave jo vetëm në Belgjikë, por edhe në Francë. Po ashtu, nuk mund të
përjashtohet rreziku i rishqyrtimit të proceseve të gjykuara nga gjykatat e
krimeve të rënda, gjë e cila do të ketë pasoja të mëdha organizative, por mbi
të gjitha pasoja njerëzore.
C. Vlerësimi i Gjykatës
1. Parimet e përgjithshme
83. Gjykata vëren se shumë shtete anëtare të Këshillit të Evropës kanë
sistemin e gjykimit me gjykata të përbëra nga gjyqtarë jo profesionistë, të
udhëhequr nga dëshira legjitime e përfshirjes së qytetarëve në administrimin
e drejtësisë, në veçanti në lidhje me veprat më të rënda. Trupa të tilla
gjykimi kanë forma nga më të ndryshmet në shtete të ndryshme, duke
reflektuar historikun e shtetit, traditën dhe kulturën e tyre ligjore;
ndryshimet mund të lidhen me numrin e gjyqtarëve jo profesionistë,
kualifikimet e tyre, mënyrën në të cilën ata emërohen, dhe nëse bëhet
ndonjë apel i çdo lloj forme kundër vendimeve të tyre (shih paragrafët 43-
60 më sipër). Ky është një ndër shembujt për ilustrimin e ndryshimeve të
mëdha të sistemeve ligjore që ekzistojnë në Evropë, dhe nuk është detyrë e
Gjykatës që t’i standardizojë këtë sisteme. Përzgjedhja e një sistemi të
caktuar të drejtësisë penale nga një shtet, në parim është diçka që shkon
përtej mbikëqyrjes së ushtruar nga Gjykata në nivelin evropian, me kusht që
sistemi i përzgjedhur të mos cenojë parimet e parashikuara në Konventë
(shih Achour k. Francës [GC], nr. 67335/01, § 51, GJEDNJ 2006-IV). Për
më tej, në çështjet që dalin nga kërkesat individuale, detyra e Gjykatës nuk
është të rishikojë legjislacionin përkatës në abstrakt. Në të kundërtën,
Gjykata duhet ta kufizojë veten, për aq sa është e mundur, në shqyrtimin e
çështjeve që ngrihen para saj (shih, ndërmjet të tjerash, N.C. k. Italisë [GC],
nr. 24952/94, § 56, ECHR 2002-X).
84. Për rrjedhojë, institucioni i gjykatave popullore nuk mund të vihet në
pikëpyetje në këtë kuadër. Shtetet palë gëzojnë liri të mjaftueshme në
përzgjedhjen e mjeteve të përllogaritura se sigurojnë që sistemet e tyre
ligjore janë në përputhje me kërkesat e nenit 6. Detyra e Gjykatës është që
të shqyrtojë nëse metoda e përdorur për këtë qëllim e ka çuar një çështje të
26 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
caktuar në rezultate që janë në përputhje me Konventën, ndërkohë që merr
po ashtu parasysh rrethanat specifike, si dhe natyrën dhe kompleksitetin e
çështjes. Thënë shkurt, Gjykata duhet të vlerësojë nëse procesi gjyqësor në
tërësi ka qenë i rregullt (shih çështjen Edwards k. Mbretërisë së Madhe, 16
dhjetor 1992, § 34, Seritë A nr. 247-B, dhe Stanford k. Mbretërisë së
Madhe, 23 shkurt 1994, § 24, Seritë A nr. 282-A).
85. Gjykata vëren se ajo ka pasur rastin më parë të shqyrtojë çështje
lidhur me procedurën në gjykatat e krimeve të rënda. Për shembull, në
çështjen R. k. Belgjikës (nr. 15957/90, vendim i Komisionit, datë 30 mars
1992, vendime dhe raporte (DR) 72) të Komisionit Evropian të të Drejtave
të Njeriut, konstatoi se megjithëse nuk ishin dhënë arsye për vendimin e
fajësisë të marrë nga gjykata, Kryetari i Gjykatës së Krimeve të Rënda të
paktën i kishte bërë pyetje anëtarëve të trupit gjykues paraprakisht lidhur me
faktet e çështjes dhe i akuzuari kishte pasur mundësi të reagojë ndaj
pyetjeve. Komisioni u shpreh se pikërisht këto pyetje, disa prej të cilave
mund të bëheshin me kërkesë të akuzës ose të mbrojtjes, formonin kuadrin
për vendimin në fjalë dhe përbënin kompensim të mjaftueshëm për
shkurtësinë e përgjigjeve të trupit gjykues. Komisioni e rrëzoi padinë për
vendimin si shprehimisht të pabazuar. Ai ndoqi të njëjtën qasje në çështjen
Zarouali k. Belgjikës (nr. 20664/92, vendim i Komisionit, datë 29 qershor
1994, DR 78) dhe në çështjen Planka k. Austrisë (nr. 25852/94, vendim i
Komisionit, datë 15 maj 1996).
86. Në vendimin për çështjen Papon k. Francës (cituar më lart), Gjykata
vëren se prokurorisë dhe të akuzuarit i ishte dhënë mundësia e
kundërshtimit të pyetjeve të bëra dhe mundësia për t’i kërkuar kryetarit t’i
bënte një ose disa pyetje shtesë trupit gjykues. Duke vërejtur që trupi
gjykues u ishte përgjigjur 768 pyetjeve të bëra nga kryetari i Gjykatës së
Krimeve të Rënda, Gjykata u shpreh se ishte e mendimit që pyetjet
formonin një kuadër ku mbështetej vendimi dhe se shkurtësia e përgjigjeve
e justifikon mjaftueshmërisht mosdhënien e arsyeve për përgjigjet e
anëtarëve të trupit gjykues. Kërkesa për mungesë të arsyetimit në vendimin
e Gjykatës së Krimeve të Rënda u rrëzuar si shprehimisht e pabazuar nga
Gjykata.
87. Në çështjen Bellerín Lagares k. Spanjës ((ven.), nr. 31548/02,
4 nëntor 2003) Gjykata vërejti se vendimi objekt shqyrtimi kishte
bashkëlidhur një procesverbal të shqyrtimeve të trupit gjykues, i cili
përmbante një listë faktesh të pranuara prej trupit gjykues për marrjen e
vendimit të fajësisë, një analizë ligjore e këtyre fakteve dhe një referencë
për rrethanat e konstatuara se kishin pasur ndikim në nivelin e
përgjegjshmërisë së kërkuesit, për qëllime të dënimit. Si rezultat, Gjykata u
shpreh se vendimi në fjalë kishte arsye të mjaftueshme për qëllimin e nenit
6 § 1 të Konventës.
88. Në çështjen Göktepe k. Belgjikës (cituar më lart, § 28) Gjykata
konstatoi shkelje të nenit 6 për shkak të refuzimit të Gjykatës së Krimeve të
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 27
Rënda për të bërë pyetje të veçanta për secilin të pandehur për të nxjerrë në
pah rrethanat rënduese, duke i mohuar kështu mundësinë trupit gjykues për
të vendosur për përgjegjësinë penale të kërkuesit. Në pikëpamjen e
Gjykatës, fakti që një gjykatë nuk i ka marrë parasysh argumentet për një
çështje jetike me pasoja kaq të rënda duhet të konsiderohet si jo në
përputhje me parimin e të drejtës për të replikuar, e cila qëndron mu në
zemër të nocionit të procesit të rregullt ligjor. Ky përfundim është
posaçërisht i rëndësishëm për çështjen në fjalë, pasi anëtarët e trupit gjykues
nuk u lejuan të jepnin arsye për vendimin e tyre (po aty., § 29).
89. Në vendimin për çështjen Saric k. Denimarkës (cituar më sipër)
Gjykata konstatoi se mungesa e arsyeve në një vendim gjyqësor, lidhur me
faktin që fajësia e kërkuesit ishte provuar nga një gjykatë tradicionale, në
vetvete nuk ishte në kundërshtim me Konventën.
90. Rezulton nga jurisprudenca e cituar më sipër, se Konventa nuk u
kërkon anëtarëve të trupave gjykues të këtyre gjykatave të japin arsye për
vendimin e tyre dhe se neni 6 nuk e përjashton një të pandehur nga gjykimi
prej një gjykate tradicionale, edhe kur nuk jepen arsyet e vendimit.
Pavarësisht nga kjo, për plotësimin e kërkesave për gjykim të drejtë, i
akuzuari, dhe në fakt i gjithë publiku, duhet të jenë në gjendja që ta
kuptojnë vendimin e dhënë, pasi kjo është një garanci jetike kundër
arbitraritetit. Siç është theksuar shpesh prej gjykatës, rregulli i së drejtës dhe
shmangia e kompetencave arbitrare janë parime themelore të Konventës
(shih, ndërmjet të tjerash, mutatis mutandis, Roche k. Mbretërisë së
Bashkuar [GC], nr. 32555/96, § 116, GJEDNJ 2005-X). Në sferën
gjyqësore, këto parime shërbejnë për forcimin e besimit të publikut për një
sistem drejtësie objektiv dhe transparent, që përbën një ndër themelet e
demokracisë (shih Suominen k. Finlandës, nr. 37801/97, § 37, 1 korrik
2003, dhe Tatishvili k.. Rusisë, nr. 1509/02, § 58, GJEDNJ 2007-III).
91. Në proceset e përfunduara nga gjyqtarët profesionistë, qëndrimi i të
akuzuarit për dënimin e tij rrjedh kryesisht nga arsyet e dhëna në vendimet
gjyqësore. Në raste të tilla, gjykatat kombëtare duhet të thonë me qartësi të
mjaftueshme arsyet mbi të cilat ata i bazojnë vendimet e tyre (shih
Hadjianastassiou k. Greqisë, nr. 12945/87, 16 dhjetor 1992, § 33, Seritë A
nr. 252). Vendimet e arsyetuara shërbejnë po ashtu për t’u demonstruar
palëve se ata janë dëgjuar, duke kontribuar kështu në një pranim më të gjerë
të vendimit prej tyre. Përveç kësaj, këto vendime i detyrojnë gjyqtarët që të
mbështesin arsyetimin e tyre në argumente objektive dhe të ruajnë edhe të
drejtën e mbrojtjes. Gjithsesi, niveli i detyrës për të dhënë arsye ndryshon
në varësi të natyrës së vendimit dhe duhet të përcaktohet nën dritën e
rrethanave të çështjes (shih Ruiz Torija, cituar më sipër, § 29). Ndërkohë që
gjykatat nuk janë të detyruara t’i japin një përgjigje të detajuar çdo
argumenti të ngritur (shih Van de Hurk k. Holandës, 19 prill 1994, § 61,
Seritë A nr. 288), duhet të jetë e qartë nga vendimi i dhënë prej tyre që janë
28 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
trajtuar të gjithë elementët kryesorë të çështjes (shih Boldea k. Rumanisë,
nr. 19997/02, § 30, GJEDNJ 2007-II).
92. Në rastet e gjykatave të krimeve të rënda që gjykojnë me një trup
gjykues të përbërë nga gjyqtarë jo profesionistë, duhet të mbulohet çdo tipar
i posaçëm procedural, për shkak se këtyre gjyqtarëve shpesh nuk u
kërkohet, ose nuk u lejohet, të japin arsye të dënimeve të tyre personale
(shih paragrafët 85-89 më sipër). Edhe në këto rrethana, neni 6 kërkon
vlerësimin e faktit nëse ekzistojnë garanci të mjaftueshme për të shmangur
çdo rrezik arbitrariteti dhe për t’i bërë të mundur të akuzuarit të kuptojë
arsyet e dënimit kundër tij (shih paragrafin 90 më sipër). Garanci të tilla
procedurale mund të përfshijnë, për shembull, drejtimet ose udhëzimet e
ofruara nga gjyqtari kryesues për gjyqtarët jo profesionistë lidhur me
çështjet ligjore që shtrohen, ose me provat a paraqitura (shih paragrafët 43
etj. më sipër), si dhe pyetje të sakta dhe të qarta që i bëhen trupit gjykues
nga gjyqtari, duke formuar kështu një kuadër mbi bazën e të cilit jepet
vendimi, ose duke e mbështetur mjaftueshmërisht faktin e mosdhënies së
arsyeve me përgjigjet e trupit gjykues (shih çështjen Papon, cituar më
sipër). Së fundmi, i duhet kushtuar vëmendje mundësive të apelit për të
akuzuarin.
2. Zbatimi i parimeve të mësipërme në çështjen në fjalë
93. Për çështjen në fjalë duhet të theksohet se në parashtrimet e tij para
gjykatës kërkuesi u ankua për mungesë arsyesh në shpalljen e vendimit për
fajësinë e tij dhe mungesës së apelimit kundër vendimit të Gjykatës së
Krimeve të Rënda. Siç është theksuar prej tij (shih paragrafin 87 më sipër),
mungesa e një vendimi të arsyetuar nga një trup i tillë gjykues në vetvete
nuk përbën shkelje të së drejtës së të akuzuarit për proces të rregullt ligjor.
Duke gjykuar që përputhshmëria me kërkesat për proces të rregullt ligjor
duhet të vlerësohen mbi bazën e të gjithë procesit në tërësi, dhe në kuadrin
specifik të sistemit ligjor në diskutim në veçanti, detyra e Gjykatës në
analizimin e mungesës së një vendimi të arsyetuar është të përcaktojë nëse,
nën dritën e rrethanave të çështjes, procesi gjyqësor ka ofruar garanci të
mjaftueshme kundër arbitraritetit dhe i ka bërë të mundur të akuzuarit të
kuptojë arsyen pse ai u shpall. Duke e bërë këtë punë, Gjykata duhet të
marrë parasysh se respektimi i një procesi të rregullt ligjor në shoqëritë
demokratike duhet të sigurohet në nivelin më të lartë të mundshëm
veçanërisht në rastet e dënimeve më të rënda (shih Salduz k. Turqisë [GC],
nr. 36391/02, § 54, GJEDNJ 2008-...).
94. Në çështjen në fjalë kërkuesi u akuzua për vrasjen e një ministri
nderi dhe për tentativë për vrasje të partneres së këtij të fundit. Pavarësisht
nga kjo, as aktakuza dhe as pyetjet që iu drejtuan trupit gjykues nuk
përmbajnë informacion të mjaftueshëm lidhur me përfshirjen e kërkuesit në
kryerjen e veprave për të cilat ai akuzohej.
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 29
95. Duke pasur parasysh, së pari, aktakuzën e përpiluar prej prokurorit
kryesor, Kodi i Procedurë Penale parashikon që në të duhet të jepet natyra e
veprës që formon bazën e akuzës, si dhe çdo rrethanë që mund të çojë në
ngritjen ose uljen e dënimit dhe se pretenca e akuzës duhet të lexohet në
fillim të procesit (shih paragrafin 26 më sipër). Në mënyrë të qartë, i
akuzuari mund të kundërshtojë aktakuzën nëpërmjet një deklarate të
avokatit të tij, por praktikisht deklarata ka efekt të kufizuar për shkak se ajo
bëhet në fillim të seancës, madje dhe përpara fillimit real të procesit të
gjykimit, dhe duhet të shërbejë si bazë për bindjen personale të trupit
gjykues. Si rezultat, vlera e një deklarate të tillë për një të pandehur të
dënuar për të kuptuar se pse trupi gjykues ka marrë vendim fajësie për të
është e kufizuar. Në çështjen në fjalë, një analizë e aktakuzës së datës 12
gusht 2003 tregon se ajo përmban një përshkrim të detajuar të hetimeve
policore edhe hetimore dhe shumë deklarata kontradiktore të bëra nga të
akuzuarit e tjerë. Megjithëse në të përmenden të gjitha veprat penale për të
cilat akuzohet i pandehuri, aktakuza nuk jep qartazi provat që prokuroria
mund të përdorë kundër tij.
96. Për më tepër, për të qenë në gjendje të marrë një vendim, trupit
gjykues iu desh t’i përgjigjej tridhjetë e dy pyetjeve të bëra nga Kryetari i
Gjykatës së Krimeve të Rënda. Kërkuesi, i cili paraqitej në gjykatë së
bashku me shtatë të akuzuarit e tjerë, prekej vetëm nga katër nga këto
pyetje, secila prej të cilave mori përgjigje afirmative nga trupi gjykues (shih
paragrafin 15 më sipër). Pyetjet, ishin të shkurtra dhe identike për të gjithë
të akuzuarit, dhe nuk i referoheshin ndonjë rrethane të qartë dhe specifike që
mund t’i kishte bërë të mundur kërkuesit të kuptonte arsyet pse ai u deklarua
fajtor. Në këtë aspekt çështja në fjalë është e ndryshme nga çështja Papon
(cituar më sipër), në të cilën Gjykata e Krimeve të Rënda iu referua
përgjigjeve të trupit gjykues për secilën nga 768 pyetjeve të bëra nga
kryetari i gjykatës si dhe përshkrimit të fakteve të pranuara dhe
parashikimeve të neneve të Kodit Penal (të zbatuara, shih paragrafin 86 më
sipër).
97. Rezulton që, edhe në lidhje me aktakuzën, pyetjet e bëra në çështjen
aktuale nuk i bënë të mundur kërkuesit të identifikonte se cilat nga provat
dhe nga rrethanat faktike të diskutuara gjatë procesit të gjykimit e kishin
shtyrë përfundimisht trupin gjykues t’i përgjigjeshin me “po” katërt
pyetjeve të lidhura me të. Pra, kërkuesi nuk kishte mundësi, për shembull, të
bënte një dallim të qartë ndërmjet përfshirjes së të akuzuarve të tjerë në
kryerjen e veprës penale; të ishte i sigurt për perceptimin e trupit gjykues
për rolin e tij specifik në lidhe me të akuzuarit e tjerë; të kuptonte pse vepra
ishte klasifikuar si vrasje me paramendim (assassinat) dhe jo si vrasje
(meurtre); të përcaktonte se cilët faktorë e kishin shtyrë trupin gjykues të
arrinte në përfundimin se përfshirja e dy nga të akuzuarit e tjerë në aktet e
pretenduara ishte e kufizuar, duke iu dhënë atyre një dënim më të ulët; ose
të kuptonte pse në rastin e tij u mor parasysh faktori rëndues i vrasjes me
30 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
paramendim për veprën e tentativës për vrasje për partneren e A.C.-së. Kjo
mangësi bëhet edhe më shumë problematike për shkak të faktit që çështja
është komplekse si nga aspekti faktik dhe nga aspekti ligjor dhe se gjykimi
zgjati për më shumë se dy muaj (më saktësisht nga data 17 tetor 2003 deri
më 7 janar 2004) periudhë gjatë së cilës dhanë provat e tyre shumë
dëshmitarë dhe ekspertë.
98. Në këtë pikë, duhet të theksohet se bërja e pyetjeve precize për
trupin gjykues përbën kërkesë të domosdoshme që kërkuesi të kuptojë çdo
vendim fajësie të marrë kundër tij. Për më tepër, përderisa çështja përfshin
më shumë se një të pandehur, pyetjet duhet të ishin të lidhura sa më shumë
të ishte e mundur me secilin nga të pandehurit.
99. Së fundmi, duhet të theksohet se sistemi belg nuk parashikon në
asnjë dispozitë një procedurë të zakonshme apeli kundër vendime të
Gjykatës së Krimeve të Rënda. Apelimi në Gjykatën e Kasacionit lidhet
vetëm me çështje të ligjshmërisë e, duke qenë kështu, nuk i jep të akuzuarit
qartësimin e nevojshëm për arsyet e dënimit të tij. Dispozita e nenit 352 të
KPP-së, i cili parashikon se në rast se trupi gjykues ka bërë një gabim
substantiv, Gjykata e Krimeve të Rënda duhet të pezullojë procesin dhe ta
shtyjë çështjen deri në një seancë të mëvonshme shqyrtimi nga një trup i ri
gjykues (shih paragrafin 31 më sipër), realisht përdoret shumë rrallë.
100. Në përfundim, kërkuesit nuk i janë dhënë garanci të mjaftueshme
për t’i bërë të mundur të kuptojë arsyet pse është shpallur fajtor. Për shkak
se procesi nuk ishte i rregullt, ka shkelje të nenit 6 § 1 të Konventës.
III. PRETENDIMI PËR SHKELJE TË NENIT 6 § 3 (d) TË KONVENTËS
101. Kërkuesi pretendon se nuk ka qenë në gjendje në asnjë fazë së
procesit gjyqësor t’i drejtojë pyetje dëshmitarit anonim ose të sigurojë
marrjen e tij në pyetje. Ai pretendon shkelje të nenit 6 § 3 (d), i cili
parashikon:
“6. Çdo i akuzuar për një vepër penale ka të drejtat minimale të mëposhtme: ...
(d) të pyesë ose të kërkojë që të merren në pyetje dëshmitarët e akuzës dhe të ketë
të drejtën e thirrjes dhe të pyetjes të dëshmitarëve në favor të tij, në kushte të njëjta
me dëshmitarët e akuzës; ...”
102. Gjykata vëren se kjo ankesë është e lidhur ngushtë me faktet që e
çuan Gjykatën të shprehej për shkelje të nenit 6 § 1. Në mungesë të çdo
arsyetimi të vendimit, është e pamundur të thuhet me siguri nëse dënimi i
kërkuesit është bazuar në informacionin e dhënë nga dëshmitari anonim, ose
jo. Në këto rrethana, Gjykata është e mendimit se nuk është e nevojshme të
shqyrtojë veçmas ankesën për shkelje të nenit 6 §§ 1 dhe 3 (d) të Konventës.
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 31
IV. ZBATIMI I NENIT 41 TË KONVENTËS
103. Neni 41 i Konventës parashikon:
“Kur Gjykata konstaton se ka shkelje të Konventës ose të protokolleve të saj dhe,
nëse e drejta e brendshme e Palës së Lartë Kontraktuese lejon të bëhet vetëm një
kompensim i pjesshëm, Gjykata, kur është e nevojshme, i akordon shpërblim të drejtë
palës së dëmtuar.”
A. Dëmi
104. Siç ka bërë përpara Dhomës, ankimuese ka kërkuar dëmshpërblim
prej 100,000 eurosh për dëmin moral.
105. Qeveria parashtroi se shuma prej 4,000 eurosh e përcaktuar nga
Dhoma nën këtë zë në vendimin e saj, datë 13 janar 2009 ishte “shumë e
arsyeshme”.
106. Dhoma e Madhe, duke e bërë vlerësimin e saj mbi një bazë të
drejtë, i jep kërkuesit EUR 4,000 për dëmet morale.
107. Gjykata vëren më tej se ligji, datë 1 prill 2007, e ka ndryshuar
Kodin e Procedurës Penale duke u lejuar kërkuesve të kërkojnë rihapjen e
procesit gjyqësor në rastet kur Gjykata konstaton shkelje për çështjet e tyre
(shih paragrafët 38 etj. më sipër dhe, mutatis mutandis, Öcalan k. Turqisë
[GC], nr. 46221/99, ECHR 2005-IV).
B. Kostot dhe shpenzimet
108. Në lidhje me kostot dhe shpenzimet, Gjykata vëren se Dhoma
vendosi t’i japë kërkuesit 8,173.22 euro, shumë e cila nuk u kontestua nga
Qeveria. Në lidhje me proceset para Dhomës së Madhe, kërkuesit i jepen
1,755.20 euro për ndihmë ligjore nga Këshilli i Evropës. Si rezultat, Gjykata
e konfirmon shumën e 8,173.22 eurosh të dhëna nga Dhoma.
C. Interesi i munguar
109. Gjykata e mendon të arsyeshme që niveli i interesit të bazohet në
nivelin bazë të huasë së Bankës Qendrore Evropiane, mbi të cilin duhet të
shtohen tre pikë përqindje.
32 VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS
PËR KËTO ARSYE, GJYKATA UNANIMISHT
1. vendos se ka shkelje të nenit 6 § 1 të Konventës;
2. vendos që nuk është e nevojshme që të shqyrtohet veçmas ankesa për
shkelje të nenit 6 §§ 1 dhe ankesa për shkelje të nenit 3 (d) të Konventës
për mos marrjen në pyetje të dëshmitarit anonim;
3. vendos
(a) që shteti i paditur i paguan kërkuesit, brenda tre muajsh, shumat e
mëposhtme:
(i) 4,000 euro (katër mijë euro), plus çdo tatim të aplikueshëm mbi
këtë shumë në lidhje me dëmin moral;
(ii) 8,173.22 euro (tetë mijë e njëqind e shtatëdhjetë e tre euro dhe
njëzet e dy cent), plus çdo tatim të aplikueshëm mbi të në lidhje me
kostot dhe shpenzimet për procesin;
(b) që nga kalimi i afatit kohor prej tre muajsh të përcaktuar më sipër
deri në shlyerjen e plotë do të paguhet interes i barabartë me nivelin
bazë të huasë të Bankës Qendrore Evropiane, plus tre pikë përqindje;
4. rrëzon pjesën tjetër të padisë së kërkuesit për dëmshpërblim të drejtë.
Bërë në anglisht dhe në frëngjisht dhe marrë në një seancë me dyer të
hapura në Ndërtesën e të Drejtave të Njeriut (thee Human Rights Building),
në Strasburg, më 16 nëntor 2010.
Michael O’Boyle Jean-Paul Costa
Zëvendës Regjistrues President
Në përputhje me nenin 45 § 2 të Konventës dhe me Rregullin 74 § 2 të
Rregullores së Gjykatës, opinioni i pakicës i Gjyqtarit Jebens i bashkëlidhet
këtij vendimi.
Opinionet më vete nuk janë përkthyer, por janë në anglisht dhe/ose
frëngjisht, në variant(et) e gjuhës zyrtare të vendimit, që mund t’i gjeni në
bazën e të dhënave HUDOC të jurisprudencës së Gjykatës.
VENDIMI TAXQUET k. BELGJIKËS 1
© Këshilli i Evropës/Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, 2012.
Gjuhët zyrtare të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut janë anglisht dhe frëngjisht.
Ky përkthim u krye me mbështetje të Fondit të Mirëbesimit të të Drejtave të Njeriut të
Këshillit të Evropës (www.coe.int/humanrightstrustfund). Ai nuk është detyrues për
Gjykatën, e cila nuk mban përgjegjësi për cilësinë e tij. Ai mund të shkarkohet nga
HUDOC, baza e të dhënave të jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të të Drejtave të
Njeriut (http://hudoc.echr.coe.int) ose nga çdo bazë tjetër të dhënash me të cilën Gjykata e
ndan atë. Ai mund të riprodhohet për qëllime jo-komerciale, me kusht që të citohet titulli i
plotë i çështjes, së bashku me të dhënat e mësipërme për të drejtën e autorit dhe referencën
për Fondin e Mirëbesimit të të Drejtave të Njeriut. Për përdorimin e çdo pjese të këtij
përkthimi për qëllime komerciale, ju lutemi të kontaktoni në adresën
© Council of Europe/European Court of Human Rights, 2012.
The official languages of the European Court of Human Rights are English and French.
This translation was commissioned with the support of the Human Rights Trust Fund of the
Council of Europe (www.coe.int/humanrightstrustfund). It does not bind the Court, nor
does the Court take any responsibility for the quality thereof. It may be downloaded from
the HUDOC case-law database of the European Court of Human Rights
(www.coe.int/humanrightstrustfund ) or from any other database with which the Court has
shared it. It may be reproduced for non-commercial purposes on condition that the full title
of the case is cited, together with the above copyright indication and reference to the
Human Rights Trust Fund. If it is intended to use any part of this translation for
commercial purposes, please contact [email protected].
© Conseil de l’Europe/Cour européenne des droits de l’homme, 2012.
Les langues officielles de la Cour européenne des droits de l’homme sont le français et
l’anglais. La présente traduction a été effectuée avec le soutien du Fonds fiduciaire pour les
droits de l’homme du Conseil de l’Europe (www.coe.int/humanrightstrustfund). Elle ne lie
pas la Cour, et celle-ci décline toute responsabilité quant à sa qualité. Elle peut être
téléchargée à partir de HUDOC, la base de jurisprudence de la Cour européenne des droits
de l’homme (www.coe.int/humanrightstrustfund ), ou de toute autre base de données à
laquelle HUDOC l’a communiquée. Elle peut être reproduite à des fins non commerciales,
sour réserve que le titre de l’affaire soit cité en entier et s’accompagne de l’indication de
copyright ci-dessus ainsi que de la référence au Fonds fiduciaire pour les droits de
l’homme. Toute personne souhaitant se servir de tout ou partie de la présente traduction à
de fins commerciales est invitee à le signaler à l’adresse suivante: [email protected].