CREFYDD

CYRFF CREFYDDOL

EGLWYS

Corff crefyddol confensiynol gyda'i wreiddiau yn ddwfn yn y gymdeithas; cenedlaethol neu/a rhyngwladol; hierarchaidd a biwrocrataidd; clerigwyr wedi'u hyfforddi; defnydd helaeth o ddefod; aelodaeth eang o gymdeithas; rhwydweithiau sefydledig byd-eang; fel arfer fe'u derbynnir gan y sefydliad. E.e.

Anglicaniaeth, Pabyddiaeth, Islam, Hindŵaeth, Iddewiaeth, Sikhiaeth

ENWAD

Corff crefyddol confensiynol, fel arfer; cenedlaethol ac yn aml, rhyngwladol; biwrocrataidd; Clerigwyr wedi'u hyfforddi ond pregethwyr lleyg yn aml; llai o ddefod ond pwyslais ar sêl emosiynol; aelodaeth eang yn aml o fewn cymdeithasau; rhwydweithiau sefydledig; fe'u derbynnir yn gyffredinol, ond yn aml nid ydynt yn rhan o'r sefydliad ffurfiol. E.e. Bedyddwyr, Methodistiaid, Pentecostiaid .

CYRFF CREFYDDOL

SECT

Corff crefyddol confensiynol gyda'i wreiddiau yn ddwfn yn y gymdeithas; cenedlaethol neu/a rhyngwladol; hierarchaidd a biwrocrataidd; clerigwyr wedi'u hyfforddi; defnydd helaeth o ddefod; aelodaeth eang o gymdeithas; rhwydweithiau sefydledig byd-eang; fel arfer fe'u derbynnir gan y sefydliad. E.e. Anglicaniaeth, Pabyddiaeth, Islam, Hindŵaeth, Iddewiaeth, Sikhiaeth

CWLT

Yn gyffredinol ni dderbynnir y rhain fel cyrff crefyddol confensiynol; lleol, cenedlaethol neu ryngwladol; gwirfoddol, strwythur llac; unigolyddol, arweinydd ysbrydoledig yn aml; defod yn aml yn cael ei benthyg o wahanol ffynonellau; aelodaeth gynhwysol; rhwydweithiau llac/anffurfiol; yn derbyn neu'n feirniadol o gymdeithas. E.e. Seientoleg, Myfyrdod Trosgynnol, Ysbrydegaeth.

CYRFF CREFYDDOLMudiadau Crefyddol Newydd (MCN)

Gall gynnwys cwlt a sect; mae llawer o gyrff wedi'u seilio dramor; gall fod ganddynt aelodaeth fawr, ymroddiad trwy ymarfer a chred yn hytrach nag aelodaeth ffurfiol; heb strwythur trefniadol ffurfiol (clerigwyr, man cyfarfod ayb,); meddylfryd dewis a chymysgu - cymysgu cred brif ffrwd gydag eraill; yn aml yn apelio at y rhai sydd wedi'u siomi gan y byd; yn aml yn cael eu cyhuddo o gyflyru; gwrthod y byd e.e. Moonies; derbyn y byd e.e. Seientoleg

Mudiadau Oes Newydd (MON)

Yn aml gyltiau sydd wedi'u seilio ar iachau ysbrydol, paganiaeth ayyb; ymroddiad trwy ymarfer a chred yn hytrach nag aelodaeth ffurfiol; heb strwythur trefniadol ffurfiol (clerigwyr, man cyfarfod ayyb,); croesrywiau o wahanol systemau cred; cyltiau cleientiaid - cynnig gwasanaethau i'w dilynwyr e.e. darlleniadau tarot, adweitheg, I Ching; cwlt cynulleidfaol - cysylltu drwy'r cyfryngau torfol, y rhyngrwyd a chynadleddau. E.e. Sêr-ddewiniaeth a chred mewn Gwrthrychau Hedegog Anhysbys.FFWNDAMENTALIAETH

Wedi troi i mewn at graidd crefydd - yr ysgrythur, athrawiaethau a thraddodiadau - yn ceisio amddiffyn y rhain rhag ymyrraeth y byd modern, seciwlar. Ym marn y ffwndamentalydd, rhaid i'r byd seciwlar addasu i, a dod dan reolaeth y byd crefyddol. Yn nodweddiadol, mae meddylfryd y ffwndamentalydd yn gweld pethau mewn du a gwyn, yn nhermau terfynau clir sy'n pennu'r hyn sydd yn gred dderbyniol ai peidio, a phwy sydd yn y gymuned ai peidio.

Crefydd fel grym ar gyfer sefydlogrwydd a newid

Crefydd

Mae crefydd yn atal newid mewn cymdeithas.

Mae'n cynnal ac ynatgyfnerthu

gwerthoedd ceidwadol athraddodiadol.

Yn aml gall crefydd fod mewn perthynas

agos â'r Wladwriaeth – gan atgyfnerthu ideoleg

wleidyddol a chymdeithasol.

Mae crefydd yn cyfyngu ar newid cymdeithasol ac yn

cyfiawnhau anghydraddoldeb cymdeithasol.

Mae'nbatriarchaidd ac mae'n

caniatáu i lawerddioddef ymaar y Ddaear.

Mae crefydd yn creu unigolion goddefol nad ydynt yn

ceisio newid y y byd er gwell,

ond a ydynt yn syml yn derbyndewisiadau ysbrydol.

Crefydd fel grym ar gyfer sefydlogrwydd a newid

Crefydd

Mae mudiadau crefyddol radical yn

ymladd dros newid mewn cymdeithas.

Mae gan y Dde Grefyddolyn America

ddylanwad mawr ar wleidyddion ac

arweinwyr mewn cymdeithas.

Mae grwpiau crefyddolgydag ymdeimlad cryf

o awdurdod a threfniadaeth dda yn fwy tebygol o

gynhyrfu

newid cymdeithasol.

Mae grwpiau crefyddol sy'nrecriwtio eu haelodau

o blith pobl lai breintiedigyn fwy tebygol o

ddymuno peri newid cymdeithasol.

E.e. offeiriaid Pabyddolyn America Ladina grwpiau radical

Islamaidd.

Mae rhai cyrff crefyddol yn pwysleisio gwneud daioni ar y Ddaear. Mae'r cyrff hyn yn fwy tebygol o gynhyrfu newid. Mae Diwinyddiaeth Rhyddhad yn pwysleisio iachawdwriaeth oddi wrth

ormes - yn arbennig yn America Ladin.

Crefydd a Dosbarth Cymdeithasol

• Mae crefyddau prif ffrwd yn gynhwysol felly maent yn recriwtio o gyfres eang o ddosbarthiadau.

• Mae crefyddau sefydledig megis Eglwys Lloegr yn tueddu i fod yn ddosbarth canol, a'i harweinwyr yn tueddu i ddod o gefndiroedd breintiedig.

• Mae llawer o enwadau yn tueddu i fod â mwy o aelodau dosbarth gweithio.

• Yn aml, mae cyltiau yn recriwtio ymhlith grwpiau difreintiedig ac ymylol mewn cymdeithas, er y gallant ddenu croestoriad o gymdeithas.

• Mae MON (Mudiadau Oes Newydd) a MCN (Mudiadau Crefyddol Newydd) yn tueddu i apelio at y dosbarth canol, yn enwedig pobl ifanc broffesiynol.

Crefydd a Grwpiau Oedran• Mae'r hen a'r ifanc yn tueddu i fod yn fwy

crefyddol, er bod llawer o grefyddau sefydledig yn cael cefnogaeth gan grŵp oedran eang.

• Mae'r rhai mewn oed yn aml yn “troi at grefydd” am gysur neu fel profiad cymdeithasol.

• Mae grwpiau canol oed yn fwy tebygol o gael eu denu gan y MON, a’r MCN sy'n fyd-gadarnhaol

• Yn aml mae pobl ifanc yn gwrthryfela yn erbyn crefydd eu rhieni neu'n dewis ymeithrio. Mae llawer yn cael eu denu gan gyltiau a sectau - yn aml o ganlyniad i newid yn eu dull o fyw neu i ddylanwad y Cyfryngau Torfol neu grwpiau cyfoedion.

Crefydd a Rhyw• Er mai dynion sy'n rheoli Eglwys Lloegr,

mae menywod yn fwy tebygol o fynd i'r eglwys na dynion.

• Mae menywod hefyd yn fwy tebygol o gymryd rhan mewn MCN a MON.

• Yn aml, mae menywod yn cael eu denu gan MON am eu bod yn pwysleisio nodweddion “benywaidd” megis gofalu ac iacháu.

• Mae menywod hŷn yn troi at grefydd i gael ymdeimlad o gymuned.

• Yn y rhan fwyaf o grefyddau, mae menywod yn chwarae rhan eilradd i ddynion, ac yn aml yn cael eu gwthio i un ochr neu eu hymyleiddio, a gwelir hyn gan lawer fel math o reolaeth gymdeithasol.

Crefydd ac Ethnigrwydd• Mae llawer o grwpiau ethnig yn fwy

crefyddol ac yn fwy parod i gymryd rhan mewn crefydd, gan eu bod yn fwy arwyddocaol yn eu diwylliant nhw.

• Mae pobl o dras Affro-Caribïaidd wedi gwneud cyfraniad enfawr i dwf Pentecostiaeth ac Efengyliaeth.

• Gwelwyd cynnydd graddol yn y nifer o bobl yn y DU sy'n mynychu mannau addoli nad ydynt yn Gristnogol.

• Mae llawer o bobl nad ydynt yn Gristnogion yn y DU yn gweld eu crefydd fel ffordd o fyw yn hytrach na gweithred o ffydd yn unig.

• Gall crefydd gynnal adnabyddiaeth ddiwylliannol a math o gymuned ymhlith grwpiau ethnig.

Twf Crefyddau Gwahanol MCN a MON

• Mae'r gymdeithas Ôl-Fodern wedi arwain at fwy o ddewis ac amrywiaeth, gan roi mwy o bwyslais ar unigoliaeth. Mae mwy o ymddiriedolaeth yng nghredau unigolion nag mewn crefyddau sefydledig.

• Mae sylfaenwyr crefyddau newydd yn datblygu syniadau/cynnyrch newydd i droi pobl atynt.

• Mae llawer o bobl yn gwrthod esboniadau crefyddol traddodiadol o ysbrydolrwydd ac nid ydynt yn derbyn/ymddiried yn theorïau gwyddonol am y byd naturiol.

• Mae llawer o bobl yn teimlo eu bod wedi'u hymyleiddio gan gymdeithas ac yn chwilio am fudiadau newydd i wneud synnwyr o'u bywydau/o'r byd.

• Mae newid cymdeithasol megis gwahaniaethau diwylliannol, ymddatodiad cymdeithas, seciwlareiddio, argyfwng adnabyddiaeth, terfysgaeth, ansicrwydd cyffredinol, yn gwneud mudiadau newydd yn fwy atyniadol.

• Mae pobl sydd wedi tyfu’n anfodlon gyda'r crefyddau sefydledig prif ffrwd, yn chwilio am systemau cred wahanol.

Twf Ffwndamentaliaeth Gristnogol

• Mae pobl wedi gwrthryfela yn erbyn globaleiddio, ôl-foderniaeth a seciwlareiddio, ac wedi derbyn y sicrwydd y mae ffwndamentaliaeth yn ei chynnig.

• O ganlyniad i ymlacio cyfreithiau ysgariad, erthyliad cyfreithiol, hawliau pobl hoyw, y cynnydd mewn pornograffi, addysg seciwlar, mae grwpiau pwerus wedi datblygu megis Y Dde Grefyddol Newydd yn yr Unol Daleithiau. Maent yn credu bod diwygiadau rhyddfrydol wedi achosi cyflwr o banig moesol ac maent yn dymuno dychwelyd i ddehongliad llythrennol y Beibl.

• Gall arweinwyr cryf, carismataidd sy'n hybu eu barnau trwy gyfathrebu torfol rhoi ymddiriedolaeth ac ystyr mewn cyfnod o ansicrwydd.

• E.e. o Ffwndamentaliaeth Gristnogol bomio clinigau erthylu; herio addysgu esblygiad yn y llysoedd.

Twf Ffwndamentaliaeth Islamaidd

• Mae globaleiddio, ôl-foderniaeth a llywodraethau sy'n moderneiddio wedi arwain at dwf Ffwndamentaliaeth Islamaidd, sy'n ceisio dychwelyd i gredau Mwslimiaid.

• Gwelir gwerthoedd y Gorllewin fel rhai llygredig, sy'n creu ansicrwydd, anghydraddoldeb dosbarth ac erydiad credau traddodiadol.

• Mae arweinwyr carismataidd, cryf sy'n hybu eu barnau trwy gyfathrebu torfol yn addo iachawdwriaeth a bywyd tragwyddol i ddilynwyr sy'n ufuddhau i'w gorchmynion – e.e. bomwyr hunanleiddiol.

• E.e. o Ffwndamentaliaeth Islamaidd - y Chwyldro yn Iran 1979 al Qaeda – Osama bin Laden; bomio'r Pentagon a Chanolfan Masnach y Byd 2001; Gorffennaf 7fed Llundain 2005.

Crefydd – Marx

• Roedd Marx yn gweld crefydd fel rhywbeth sy'n cyfyngu ar newid – math o reolaeth gymdeithasol sy'n cadw'r dosbarthiadau gweithio mewn cyflwr o ymwybyddiaeth gau.

• “Crefydd yw arwydd o greadur dan ormes, yr ymdeimlad o fyd heb galon ...... Crefydd yw opiwm y bobl.” Mae crefydd fel cyffur nad yw'n datrys problemau ond sydd yn lleddfu'r boen yn unig.

• Mae crefydd yn arf ecsbloetio dosbarth – mae'n darparu'r sail i ideoleg dosbarth rheoli ac yn cyfiawnhau'r drefn gymdeithasol. Yn yr emyn ‘All things bright and beautiful ‘ceir y pennill, ‘The rich man in his castle, the poor man at his gate, God made them high and lowly, and ordered their estate.’

• Mae crefydd yn rym ceidwadol sy'n atal newid cymdeithasol. Addewir gwobrwyon yn y nefoedd i'r torfeydd, fel y byddant yn ymaros â dioddefaint ar y Ddaear.

• Mae crefydd, felly, yn golygu gwyrdroi realiti. Mae'n ideolegol, gan ei fod yn cyfiawnhau trefn gymdeithasol anghyfiawn ac yn peri iddi ymddangos yn anochel ac yn ddigyfnewid.

Crefydd – Weber, Berger a Theori Rhyngweithedd

• Ym marn Weber, wrth i gymdeithasau symud ymlaen yn dechnolegol ac yn wyddonol, byddai unigolion yn peidio â dibynnu ar ystyron crefyddol. Byddent yn defnyddio esboniadau rhesymegol i ddeall eu byd, fel y byddai hwn yn dod yn llai swynol a chysegredig.

• Mae Weber yn awgrymu bod crefydd yn delio gyda phroblem theodiciaeth (cyfiawnder duw) – sut i wneud synnwyr o dduw goleuedig mewn byd sy'n llawn drygioni a dioddefaint. E.e. Y Gred Galfinaidd mewn rhagordeiniad; Cred yr Hindŵiaid fod pob person, pa mor anffodus bynnag y bo, yn haeddu bod yn y safle lle maent yn eu cael eu hun.

• Mae Berger yn awgrymu mai un o agweddau pwysicaf crefydd yw ei gallu i esbonio ffenomenau megis drygioni, dioddefaint a marwolaeth.

• Mae Berger yn sôn am theodiciaeth difreintiedig - gellir gweld yr addewid o iachawdwriaeth fel iawndal am dlodi. Mae'r fath syniadau yn hybu'r safbwynt nad oes unrhyw bwynt mewn ceisio newid ‘yr yma’ a’r ‘nawr’.

Crefydd - Ffwythiannaeth

• Mae Ffwythianwyr hefyd yn gweld crefydd fel rhywbeth sy'n rhwystro newid. Ond yn eu barn nhw, mae hyn yn beth da – rhywbeth sy'n creu trefn gymdeithasol sy'n seiliedig ar werthoedd a rennir.

• Durkheim – Mae'r hyn sy'n gysegredig (sanctaidd neu ysbrydol) yn cynrychioli gwerthoedd cymdeithas neu'r gymuned. Trwy addoli'r cysegredig yn effeithiol mae pobl yn addoli eu cymdeithas.

• Mae crefydd yn cynnal cydlyniad cymdeithasol trwy ddarparu arferion a chredau sy'n uno – ymwybyddiaeth gyffredinol.

• Mae crefydd yn cryfhau gwerthoedd ac yn hybu ymdeimlad o berthyn ac ymroddiad. Mae newid cymdeithasol ac ymddygiad gwyrdroëdig yn cael eu cyfyngu, gan fod crefydd yn rhwymo pobl i gymdeithas.

Crefydd - Ffwythiannaeth

• Parsons – Mae crefydd yn gosod canllawiau ar gyfer unigolion a chymdeithasau yn nhermau gwerthoedd craidd.

• Mae crefydd yn helpu i integreiddio pobl mewn cymuned neu gymdeithas ac yn eu helpu i wneud synnwyr o'u bywydau.

• Malinowski - Mae crefydd yn helpu i ddelio gyda straen emosiynol a gofid digwyddiadau megis marwolaeth. Mae seremonïau crefyddol mewn angladdau yn creu undod grŵp ac maent yn helpu i reoli tensiwn.

• Bellah - mae Crefydd Sifil (symbolau, defodau a seremonïau seciwlar) yn creu cydlyniad cymdeithasol. Felly mae chwifio baneri, priodasau a marwolaethau teulu brenhinol yn achosi ymdeimlad cyfunol sy'n cynhyrchu trefn.

• Mae Ffwythianwyr yn gweld crefydd fel grym i gymdeithasoli ac integreiddio pobl mewn cymdeithas, i gynnal normau a gwerthoedd cymdeithasau – gan atal anomi, a galluogi pobl i dderbyn digwyddiadau sy'n newid bywyd.

Crefydd - Ffeministiaeth• Mae menywod yn gweld Duw fel duw cariad, cysur a maddeuant – mae

dynion yn gweld Duw fel duw pŵer a rheolaeth. (Davie, 1994)• Yn aml, mae menywod yn cael eu cau allan o bŵer mewn llawer o

grefyddau – mae'r Eglwys Babyddol yn caniatáu offeiriaid sy'n wrywod yn unig, yr Iddewon Uniongred Rabbis sy'n wrywod yn unig ac Islam Imamiaid sy'n wrywod yn unig.

• Mae ffeministiaid yn credu bod crefydd yn batriarchaidd ac yn cyfiawnhau tra-arglwyddiaeth gan ddynion. Mae'r ysgrythurau a thestunau crefyddol yn dweud yn aml fod menywod yn amherffaith, yn demtwragedd neu'n tynnu sylw dynion. E.e. Crëwyd Efa allan o Adda - Efa a'r afal.

• Er bod llawer o fenywod yn cael eu dwysbarchu mewn Cristnogaeth, mae hyn yn digwydd fel arfer trwy weithredoedd o ddiweirdeb, elusen neu fel rhai sy'n esgor ar blant. Gwelir y forwyn Fair fel person dwyfol am ei bod yn fam i'r Iesu.

• Mae ordeinio menywod yn offeiriaid yn Eglwys Lloegr wedi achosi llawer o raniadau. Mae llawer yn gweld hyn fel prawf pellach o ddarostyngiad menywod mewn crefydd.

Seciwlareiddio • “Proses lle mae crefydd yn colli ei dylanwad dros wahanol gylchoedd o

fywyd cymdeithasol”. (Wilson, 1996)• Mae mynychu ac aelodaeth yr Eglwys wedi gostwng (cael gwared a gair

yma) dros 1 miliwn yn ystod yr 20 mlynedd ddiwethaf, Yn 2000, 7.5% o'r boblogaeth yn unig oedd yn mynd i'r eglwys, a 10% o'r boblogaeth oedd yn aelodau o eglwys. (Religious Trends, 2000)

• Mae bedydd wedi gostwng o bron 40% ers 1900. (Religious Trends, 2000)• Mae oedran cyfartalog eglwyswyr yn cynyddu yn gyflym a 4% yn unig o'r

boblogaeth sy'n mynd i Ysgol Sul. (Religious Trends, 2000)• Bellach 50% o briodasau sy'n cael eu dathlu yn yr Eglwys o gymharu â 75%

30 o flynyddoedd yn ôl.• Yn 1900, roedd dros 45,000 o glerigwyr ym Mhrydain. Mae hyn wedi

gostwng i ychydig dros 34,000 yn 2000 - er bod y boblogaeth wedi dyblu.• Mae'r DU wedi mynd yn fwy aml-ddiwylliannol ac mae eglwysi sefydledig yn

colli eu dylanwad wrth integreiddio pobl i werthoedd a rennir.• Mae gwyddoniaeth ac esboniadau rhesymegol yn tanseilio crefydd.

Seciwlareiddio - gor-gyffredinoli?

• Mae'n anodd mesur seciwlareiddio – mae grwpiau gwahanol yn mesur aelodaeth mewn gwahanol ffyrdd.

• Profiad preifat yw crefydd i lawer ac felly ni ellir ei fesur mewn modd dibynadwy. Mae Davie (1995) wedi disgrifio'r sefyllfa ym Mhrydain fel “credu heb berthyn”.

• Yn ôl yr arolygon, mae lefelau uchel o grefyddoldeb a chredau crefyddol yn dal i fodoli. Ym 1998, cytunodd 21% o'r rhai a holwyd â'r datganiad “Rwy'n gwybod bod Duw yn bodoli ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth ynghylch hyn”. 10% yn unig ddywedodd nad oeddynt yn credu yn Nuw o gwbl. (Arolwg British Social Attitudes, 1998)

• Mae rhaglenni crefyddol megis Songs of Praise ar y BBC yn denu rhwng 7 ac 8 miliwn o wylwyr.

• Tra bod crefyddau sefydledig yn dirywio ym Mhrydain, mae'r twf yn y boblogaeth o fewnfudwyr wedi arwain i gynnydd mewn crefyddoldeb. Islam yw'r grefydd sy'n tyfu cyflymaf ym Mhrydain ac mae aelodaeth o’r eglwys nad yw'n Drindodaidd yn cynyddu.

• Mae'r nifer sy'n cymryd rhan mewn crefydd yn amrywio hefyd yn ôl grwpiau cymdeithasol, gyda grwpiau lleiafrif ethnig yn parhau i fod yn ymrwymedig i grefydd.