CZĘSCI MOWY

Podział części mowy

ODMIENNE

Rzeczownik

Przymiotnik

Czasownik

Liczebnik

Zaimek rzeczowy,

przymiotny, liczebny

NIEODMIENNE

Przysłówek

Zaimek przysłowny

Przyimek

Spójnik

Wykrzyknik

Partykuła

RZECZOWNIK

KTO? CO?Odmienia się przez:1. Przypadki2. LiczbyUWAGA! Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje. Rzeczownik POSIADA rodzaj.

PODZIAŁ RZECZOWNIKÓWabstrakcyjne zmysłowe (konkretne) 

Określają uczucia, spostrzeżenia, pojęcia, różnego typu uogólnienia, nazwy cech i czynności, np., pranie, myśl, tęsknota, błękit, kształt.

Określają wszystkie zjawiska i przedmioty rozpoznawane przez człowieka przy użyciu  zmysłów, np.: dom, pies, cień, szum, zapach. Dzielimy je na:

nieżywotne żywotne

kosz, piernik, szpilka, także nazwy roślin, np.: żonkil, lipa;

osobowe nieosobowe

nazwy ludzi, np.: ojciec, lekarz, student, matki, córki, dzieci;

nazwy zwierząt, np.: hipopotam, zebra.

Rzeczowniki dzielimy także na:

WŁASNEzawsze pisane wielką literą, to nazwy, imiona lub określenia konkretnych miejsc (np.: Kijów), przedmiotów (np.: Szczerbiec), osób (np.: Jan z Kolna, Bolesław Krzywousty, Hubal), zwierząt i roślin (np.: dąb Bartek, krowa Mućka), książek i publikacji (np.: Ludzie bezdomni, Władca pierścieni, Gazeta Wyborcza), organizacji, stowarzyszeń, instytucji (np.: Uniwersytet Warszawski, I Liceum Ogólnokształcące, Komunistyczna Partia Chin), zjawisk (np.: huragan Katrina).

POSPOLITE

Pozostałe, które piszemy małą

literą

la

PRZYMIOTNIKJaki? Jaka? Jakie?

Odmienia się przez:1. Przypadki,2. Liczby,3. Rodzaje:- w liczbie poj. Rodzaj męski, żeński, nijaki;- w liczbie mn. rodzaj męskoosobowy,

rodzaj niemęskoosobowy.Niektóre przymiotniki podlegają również STOPNIOWANIU.

STOPNIOWANIE PRZYMIOTNIKÓW

• proste – w stopniu wyższym dodaje się przyrostek -szy, a w stopniu najwyższym przedrostek naj-, np. ciepły, cieplejszy, najcieplejszy;

• opisowe – w stopniu wyższym dodaje się wyraz bardziej, a w stopniu najwyższym –najbardziej, np. interesujący, bardziej interesujący, najbardziej interesujący.

• nieregularne, np. duży, większy, największy

CZASOWNIKCo robi? Co się z nim dzieje? W jakim stanie się znajduje?

Odmienia się przez:1. Osoby,2. Liczby,3. Czasy,4. Rodzaje,- w liczbie poj. Rodzaj męski, żeński, nijaki;- w liczbie mn. rodzaj męskoosobowy, rodzaj

niemęskoosobowy.5. Tryby.

Czasowniki występują również tzw. w aspektach i stronach.

ASPEKT CZASOWNIKAW języku polskim zasadniczo wyróżnia się dwa sposoby oddawania czynności i stanów, wyrażane przez czasowniki:DOKONANE NIEDOKONANE

informują, że czynność została lub zostanie zakończona, np. zrobiłem, zrobię; odkurzyłem, odkurzęCzasowniki dokonane mogą występować w czasie przeszłym i przyszłym

informują, że czynność (stan) trwa, trwała lub będzie trwała i nie została ani nie zostanie zakończona, np. robiłem, robię, będę robiła; odkurzałem, odkurzam, będę odkurzać.Czasowniki niedokonane mogą wystąpić we wszystkich czasach.

TRYBY CZASOWNIKA

• Tryb orzekający (oznajmujący) — wyraża obiektywny stosunek mówiącego do wypowiadanej treści, np.

Piszę artykuł.

• Tryb rozkazujący — wyraża rozkaz, życzenie lub prośbę. W trzeciej osobie pojawia się słowo „niech”, np.

Niech przyjadą, niech czeka.

Przynieś książkę.

• Tryb przypuszczający — wyraża niepewność lub wyrażone pośrednio życzenie. Tworzony jest z osobowej formy czasownika i cząstki „by” (-bym, -byś, -byśmy itp.), np.

Zrobiłbym zakupy.

Byłaby tam poszła.

STRONY CZASOWNIKA

Zasada tworzenia form poszczególnych stron jest następująca:

• odmieniony czasownik

• odmieniony czasownik być, bywać, zostać lub zostawać + formy

nieosobowe czasownika zakończone na: -ony, -ny, -ty

• odmieniony czasownik + zaimek zwrotny się

STRONA CZYNNA STRONA BIERNA STRONA ZWROTNA

• podmiot jest wykonawcą czynności, dopełnienie jest odbiorcą czynności. Przykłady: Kot pije mleko. Karolina myje kota.

• podmiot jest odbiorcą czynności, dopełnienie jest wykonawcą czynności. Przykłady: Mleko jest pite przez kota. Kot jest myty przez Karolinę

• podmiot jest zarówno wykonawcą, jak i odbiorcą czynności. Przykład: Tata się myje

LICZEBNIKGŁÓWNE PORZĄDKOWE UŁAMKOWE ZBIOROWE NIEOKRESLON

E

jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, siedem, osiem, dziewięć, dziesięć, sto, tysiąc, milion

pierwszy, setny, tysięczny

ćwierć, pół, półtora, jedna druga, trzy czwarte, cztery piąte

dwoje, troje, czworo, pięcioro, sześcioro, siedmioro, ośmioro, dziesięcioro

niewiele, kilka, kilkaset, wiele, trochę, dużo, mało

LICZEBNIKI ZBIOROWE

• Liczebniki zbiorowe łączą się z rzeczownikami:

• mającymi tylko liczbę mnogą (pluralia tantum) (np. troje skrzypiec),

• oznaczającymi osoby różnej płci (np. dwoje ludzi),

• nazywającymi osoby niedorosłe (np. czworo dzieci, troje kurcząt, pięcioro szczeniaków)

• "oko" i "ucho" w znaczeniu narządów ludzkich (np. dwoje uszu)

ZAIMEK

część mowy zastępująca rzeczownik (np. ja), przymiotnik (np. mój), przysłówek (np. tam) lub liczebnik (np. tyle) i pełniąca ich funkcje w zdaniu.

ZAIMKI ODMIENNEodmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje

1. zaimek rzeczowny (np. ja, ty, my, wy, oni, kto, co, nic, ktoś)2. przymiotne – zaimek przymiotny (np. mój, twój, nasz, taki, który, inny, tamten, ta, ci)3. liczebne – zaimek liczebny (np. ile, tyle)

NIEODMIENNE CZĘSCI MOWY

PRZYIMEK

nieodmienna część mowy, która łączy się z wyrazem i nadaje mu inny sens.

Wyróżniamy: przyimki proste – np. z, do, na, bez, za, pod, u, w,

nad, o, od, po... przyimki złożone, są złożone z przyimków prostych

(np. z + nad = znad, po + przez = poprzez)

PRZYIMEK + RZECZWNIK = WYRAŻENIE PRZYIMKOWEw domu, na stole, w kuchni

SPÓJNIK

Wyraz łączący dwa zdania, równoważniki zdań lub wyrażenia w jedno zdanie złożoneW języku polskim wyróżniamy:

spójniki współrzędne;- łączne, np. a, i, oraz, tudzież- rozłączne, np. albo, bądź, czy, lub- przeciwstawne, np. a, aczkolwiek, ale, jednak, lecz, natomiast, zaś- wynikowe, np. dlatego, i, przeto, tedy, więc, zatem, toteż

spójniki podrzędne;np. aby, bo, choć, czy, jeżeli, ponieważ, że.

Spójniki podrzędne zawsze wprowadzają zdanie podrzędne (lub równoważnik zdania), tworząc zdanie złożone.

WYKRZYKNIKNieodmienna, samodzielna część mowy

wyrażająca m.in. silne stany emocjonalne,

uczucia oraz ujawniająca stan woli

mówiącego (np. życzenia, rozkazy) bądź

naśladująca dźwięki otaczającego świata,

np. ach, och, hej, hop, halo, e, oj, aj, bęc

PARTYKUŁA

Niesamodzielny (nieposiadający samodzielnego znaczenia), wyraz

nadający wypowiedzeniom zabarwienie znaczeniowe lub

uczuciowe. Partykuły są nieodmiennymi częściami mowy.

- przecząca: nie, ani, np. Ani mi się śni!

- przypuszczająca: by, chyba,

- pytająca: czy, -li, np. Znaszli ten kraj? Czy muszę to robić?

- rozkazująca: niech, niechaj, oby

- twierdząca: tak

- wzmacniająca: -że, -żeż, no, -ż, Chodź no! Mówże!

Dziękuję za uwagę