ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

NGÔ THỊ THU HƢƠNG

DƢ LUẬN XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC XÂY DỰNG

VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI – 2014

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

NGÔ THỊ THU HƢƠNG

DƢ LUẬN XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC XÂY DỰNG

VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành : Lí luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật

Mã số : 60 38 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Thị Ngọc Tuyết

HÀ NỘI - 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các

kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào

khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin

cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả

các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.

Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể

bảo vệ Luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

NGƢỜI CAM ĐOAN

Ngô Thị Thu Hƣơng

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin được gửi lời cảm ơn đến tất cả quý thầy cô đã giảng

dạy trong chương trình Cao học chuyên ngành Lí luận và lịch sử nhà nước và

pháp luật tại Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội đã truyền đạt cho em

những kiến thức hữu ích về pháp luật làm cơ sở cho em thực hiện tốt luận văn

này.

Tôi xin trân trọng cảm ơn TS. Đỗ Thị Ngọc Tuyết đã tận tình hướng dẫn

em trong quá trình thực hiện luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Hội đồng chấm luận văn Thạc sĩ Khoa Luật,

Đại học Quốc gia Hà Nội đã đưa ra những ý kiến đóng góp quý báu để tôi hoàn

thành luận văn của mình.

Cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho

tôi trong suốt quá trình học tập cũng như thực hiện luận văn.

Hà Nội, tháng 02, năm 2015

Tác giả luận văn

Ngô Thị Thu Hƣơng

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 8

CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DƢ LUẬN XÃ HỘI VÀ

VAI TRÕ CỦA DƢ LUẬN XÃ HỘI VỚI VIỆC XÂY DỰNG VÀ

THỰC HIỆN PHÁP LUẬT ................................................................... 14

1.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DƢ LUẬN XÃ HỘI .................................................... 14

1.1.1 Định nghĩa dư luận xã hội .................................................................................. 14

1.1.2. Sự hình thành và phát triển của dư luận xã hội................................................ 16

1.1.3. Tính chất của dư luận xã hội ........................... Error! Bookmark not defined.

1.2. HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG PHÁP LUẬT .................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

1.2.1. Khái niệm và các đặc điểm cơ bản của hoạt động xây dựng pháp luậtError! Bookmark not defined.

1.2.2. Các giai đoạn cơ bản và các nguyên tắc cơ bản của hoạt động xây dựng pháp

luật ............................................................................... Error! Bookmark not defined.

1.3. HOẠT ĐỘNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT ................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

1.3.1. Khái niệm và dấu hiệu cơ bản của hoạt động thực hiện pháp luậtError! Bookmark not defined.

1.3.2. Các hình thức thực hiện pháp luật .................. Error! Bookmark not defined.

1.4. MỐI QUAN HỆ VÀ VAI TRÒ CỦA DƢ LUẬN XÃ HỘI VỚI VIỆC XÂY DỰNG VÀ

THỰC HIỆN PHÁP LUẬT ......................................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

1.4.1. Mối quan hệ của dư luận xã hội với việc xây dựng và thực hiện pháp luậtError! Bookmark not defined.

1.4.2. Vai trò của dư luận xã hội với việc xây dựng và thực hiện pháp luậtError! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG DƢ LUẬN XÃ HỘI VỚI VIỆC XÂY

DỰNG VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬTERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

2.1. ĐIỀU KIỆN KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ THỰC TRẠNG VIỆC XÂY DỰNG VÀ THỰC

HIỆN PHÁP LUẬT .............................................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

2.1.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội của Việt Nam hiện nayError! Bookmark not defined.

2.1.2. Thực trạng việc xây dựng và thực hiện pháp luật ở nước ta trong giai đoạn

hiện nay. ...................................................................... Error! Bookmark not defined.

2.2. NHỮNG KẾT QUẢ ĐẠT ĐƢỢC QUA VIỆC PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA DƢ LUẬN

XÃ HỘI TRONG VIỆC XÂY DỰNG VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT Ở NƢỚC TA

TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY. ..................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

2.2.1. Trong lĩnh vực xây dựng pháp luật ................ Error! Bookmark not defined.

2.2.2. Trong lĩnh vực thực hiện pháp luật ................ Error! Bookmark not defined.

2.3. NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ VỀ DƢ LUẬN XÃ HỘI VỚI VIỆC XÂY DỰNG VÀ THỰC

HIỆN PHÁP LUẬT. ...................................................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

2.3.1. Những đóng góp tích cực của dư luận xã hội với việc xây dựng và thực hiện

pháp luật. .................................................................... Error! Bookmark not defined.

2.3.2. Những mặt hạn chế của dư luận xã hội trong việc xây dựng và thực hiện

pháp luật. .................................................................... Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN NÂNG CAO VAI TRÒ

CỦA DƢ LUẬN XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC XÂY DỰNG VÀ THỰC HIỆN

PHÁP LUẬT .............................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

3.1. CÁC GIẢI PHÁP TẠO ĐIỀU KIỆN THUẬN LỢI CHO SỰ HÌNH THÀNH, PHÁT

TRIỂN, TÁC ĐỘNG CỦA DƢ LUẬN XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC XÂY DỰNG VÀ THỰC

HIỆN PHÁP LUẬT .............................................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

3.1.1. Thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển ................ Error! Bookmark not defined.

3.1.2. Phát huy và mở rộng nền dân chủ xã hội ....... Error! Bookmark not defined.

3.1.3. Tạo lập bầu không khí tâm lý xã hội lành mạnhError! Bookmark not defined.

3.1.4. Đảm bảo sự an toàn cho chủ thể của dư luận xã hội khi phản ánh các hiện

tượng tiêu cực, vi phạm pháp luật ............................. Error! Bookmark not defined.

3.1.5. Cải tiến phương pháp, cách thức phổ biến giáo dục, pháp luậtError! Bookmark not defined.

3.1.6. Phát huy vai trò của truyền thông đại chúng .. Error! Bookmark not defined.

3.2. TIẾP TỤC PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA DƢ LUẬN XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC XÂY

DỰNG VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT .............................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

3.2.1. Tổ chức điều tra, thăm dò dư luận xã hội trong lĩnh vực xây dựng và thực

hiện pháp luật ............................................................. Error! Bookmark not defined.

3.2. Sử dụng các kết quả thăm dò dư luận xã hội vào việc xây dựng và thực hiện

pháp luật ..................................................................... Error! Bookmark not defined.

KẾT LUẬN ................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................... 19

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Dư luận xã hội là một hiện tượng tâm lý xã hội đặc biệt. Nó thể hiện tâm

trạng xã hội, phản ánh sự đánh giá của các nhóm xã hội, của quần chúng nhân dân

nói chung về các hiện tượng đại diện cho lợi ích xã hội cấp bách trên cơ sở các

quan hệ xã hội đang tồn tại và những vấn đề mà họ quan tâm. Dư luận xã hội xuất

hiện và tồn tại cùng với sự xuất hiện và tồn tại của xã hội loài người, cùng với vai

trò ngày càng tăng của quần chúng nhân dân trong lịch sử. Bởi vì quần chúng nhân

dân không chỉ là người sản xuất ra mọi giá trị vật chất, tinh thần, đồng thời họ cũng

là người mang dư luận xã hội. Vì vậy, có thể nói rằng, trong mọi thời đại, dư luận

xã hội đều có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của xã hội.

Xây dựng và thực hiện pháp luật là hai mặt hoạt động cơ bản của nền quản

trị quốc gia. Chúng ta chỉ có thể xây dựng và thiết lập nền quản trị quốc gia hữu

hiệu khi cả hoạt động xây dựng pháp luật và hoạt động thực hiện pháp luật đều

hiệu quả. Mặc dù vậy, với Việt Nam, nền quản trị quốc gia vẫn còn không ít vấn đề

trong hoạt động xây dựng và thực hiện pháp luật. Theo các nhà nghiên cứu ở Việt

Nam, dù có những bước cải thiện nhất định trong những năm gần đây, nhưng chất

lượng hoạt động xây dựng pháp luật vẫn “chưa đạt yêu cầu” [24, tr63-64], chưa

tương thích với tính chất của một nền kinh tế thị trường mở cửa, hội nhập, yêu cầu

xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, chưa đạt được các “chuẩn” của

hội nhập kinh tế quốc tế.

Dư luận xã hội và hoạt động xây dựng, thực hiện pháp luật là hai hiện tượng

xã hội khác nhau nhưng giữa chúng có mối quan hệ chặt chẽ. Dư luận xã hội góp

phần hoàn thiện việc xây dựng và thực hiện pháp luật, đồng thời việc xây dựng và

thực hiện pháp luật cũng phản ánh dư luận xã hội. Nhà nước sử dụng pháp luật làm

công cụ để quản lí xã hội nhưng mỗi một bộ luật ra đời đều được dư luận xã hội

kiểm chứng. Nếu dư luận xã hội tán thành, chắc chắn việc thực hiện pháp luật sẽ có

hiệu quả. Nếu dư luận xã hội không tán thành, nhà nước sẽ phải nghiên cứu để điều

chỉnh cho phù hợp.

Trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt

Nam hiện nay, việc tiếp tục tìm kiếm những mô hình mới nhằm phát huy vai trò

của quần chúng nhân dân và các tổ chức xã hội thông qua dư luận xã hội đối với

quá trình hoạch định và tổ chức thực thi đường lối, chính sách pháp luật của Đảng

và Nhà nước là một yêu cầu cấp bách cả về lý luận và thực tiễn. Phát huy vai trò

của dư luận xã hội đối với việc xây dựng và thực hiện pháp luật là một trong những

việc làm đáp ứng được đòi hỏi đó.

Những căn cứ lí luận và yêu cầu thực tiễn nêu trên là lí do thuyết phục người

viết lựa chọn vấn đề “Dư luận xã hội đối với việc xây dựng và thực hiện pháp

luật ở nước ta hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu

Dư luận xã hội và hoạt động xây dựng, thực hiện pháp luật là những vấn đề

khoa học không mới. Từ lâu, nó đã được nghiên cứu và càng ngày càng được quan

tâm nhiều hơn. Bởi như chúng ta đã khẳng định, đây là những hoạt động có ảnh

hưởng quan trọng đến sự phát triển của xã hội. Tuy nhiên, “Dư luận xã hội với

việc xây dựng và thực hiện pháp luật” là vấn đề chưa có một công trình khoa học

nào nghiên cứu đầy đủ và toàn diện. Tìm hiểu tình hình nghiên cứu, chỉ có thể thấy

một số công trình và bài viết gián tiếp đề cập đến vấn đề này, cụ thể là:

Trong đề tài khoa học cấp bộ “Phát huy vai trò của dư luận xã hội trong sự

nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay” [20] do PTS. Lương Khắc Hiếu chủ nhiệm, các

tác giả đã trình bày rất chi tiết, cụ thể về bản chất, vai trò của dư luận xã hội cũng

như đề xuất các giải pháp phát huy vai trò của dư luận xã hội ở nước ta hiện nay.

Phạm vi của đề tài khoa học rất rộng, chủ yếu viết về vai trò của dư luận xã hội và

đề xuất các giải pháp phát huy vai trò của dư luận xã hội ở nước ta. Nội dung của đề

tài khoa học này đã ít nhiều đề cập đến vai trò của dư luận xã hội với việc xây dựng

và thực hiện pháp luật. Từ trang 40 đến trang 49, đề tài đã làm rõ vai trò của dư luận

xã hội trong Chủ nghĩa xã hội, tác giả viết, dư luận xã hội là “nhân tố điều chỉnh các

mối quan hệ giữa con người với con người và giáo dục con người hoàn thiện nhân

cách [20, tr.40], “là điều kiện để quần chúng nhân dân phát huy quyền làm chủ và

mở rộng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa [20, tr.42], “là phương tiện để tăng cường

mối liên hệ chặt chẽ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân”[20, tr.46]. Từ những nhận

định khái quát nêu trên, chúng ta cũng có thể phần nào hiểu vai trò của dư luận xã

hội với việc xây dựng và thực hiện pháp luật. Xét về bản chất, hoạt động xây dựng

và thực hiện pháp luật thực chất cũng là hoạt động nhằm điều chỉnh các mối quan hệ

giữa con người với con người, giáo dục con người theo định hướng phát triển xã hội.

Đảng, Nhà nước sử dụng pháp luật làm công cụ để quản lý nhà nước, quản lý xã hội

nên vai trò của dư luận xã hội với việc phát huy quyền làm chủ và mở rộng nền dân

chủ hay tăng cường mối liên hệ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân cũng chính là

đóng góp của dư luận xã hội với việc xây dựng và thực hiện pháp luật.

Không tìm hiểu về vai trò của dư luận xã hội với việc xây dựng, thực hiện

pháp luật nhưng TS. Trần Thị Hồng Thúy và ThS. Ngọ Văn Nhân trong cuốn

“Tác động của dư luận xã hội đối với ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ cấp cơ

sở” [44] đã nghiên cứu sâu về mối quan hệ giữa dư luận xã hội với ý thức pháp

luật, đồng thời hai tác giả cũng đưa ra các giải pháp nhằm phát huy vai trò của

dư luận xã hội trong việc nâng cao ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ cấp cơ

sở. Phạm vi nghiên cứu của đề tài đã được giới hạn rất rõ nhưng ít nhiều cũng

có mối liên quan với vấn đề mà chúng tôi lựa chọn, nghiên cứu.

Tạp chí Giáo dục lý luận, số 9/2004 có bài “Dư luận xã hội và pháp luật”

của Nguyễn Văn Luyện [25]và Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 2/2006 có bài

“Dư luận xã hội và quyết định của nhà nước” [23, tr.8-11] của Nguyễn Hữu

Khiển. Hai bài báo đều có điểm chung là nhấn mạnh tác động của dư luận xã hội

đối với việc ra quyết định của các cấp lãnh đạo Đảng và Nhà nước.

Các công trình nghiên cứu của các tác giả trên đây dù không nghiên cứu trực

tiếp vấn đề “Dư luận xã hội đối với việc xây dựng và thực hiện pháp luật ở Việt

Nam hiện nay”, song những kết quả nghiên cứu đó chính là gợi ý dẫn dắt chúng tôi

tìm đến đề tài của luận văn.

Trên cơ sở tìm hiểu tình hình nghiên cứu đề tài, có thể khẳng định rằng đến

thời điểm này, chưa có đề tài nào trực tiếp nghiên cứu về “Dư luận xã hội đối với

việc xây dựng và thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay”. Bởi vậy, luận văn

không có sự trùng lặp với bất cứ đề tài nào đã được nghiên cứu trước đây. Tuy

nhiên, trong quá trình triển khai luận văn, chúng tôi có tham khảo thành tựu của

những nhà làm khoa học đi trước. Từ sự kế thừa và tiếp tục tìm hiểu, chúng tôi

mong muốn góp thêm một tiếng nói trong việc nghiên cứu vấn đề này dưới góc độ

của khoa học lí luận và lịch sử về nhà nước và pháp luật.

3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu

Đối tƣợng nghiên cứu

Dư luận xã hội.

Hoạt động xây dựng pháp luật ở Việt Nam hiện nay.

Hoạt động thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay.

Mối quan hệ giữa dư luận xã hội với việc xây dựng và thực hiện pháp luật ở

Việt Nam hiện nay.

Phạm vi nghiên cứu

“Dư luận xã hội đối với việc xây dựng và thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện

nay” là một đề tài rộng. Vì thế khi thực hiện, trên cơ sở lí luận về dư luận xã hội, hoạt

động xây dựng và thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay và dựa trên thực trạng vấn

đề, chúng tôi chủ yếu tập trung vào việc tìm hiểu những tác động của dư luận xã hội

với việc xây dựng và thực hiện pháp luật ở Việt Nam. Từ đó chúng tôi đưa ra một số

giải pháp góp phần nâng cao vai trò của dư luận xã hội đối với việc xây dựng và thực

hiện pháp luật.

4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn

Mục đích của luận văn là nghiên cứu làm rõ hơn vai trò của dư luận xã hội và

thực trạng của hoạt động này trong việc xây dựng pháp luật và thực hiện pháp luật,

đồng thời nêu ra những giải pháp nhằm phát huy hơn nữa vai trò của dư luận xã hội

với việc xây dựng và thực hiện pháp luật ở Việt Nam trong điều kiện xây dựng Nhà

nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa .

Để thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ:

Nghiên cứu một số vấn đề lí luận về dư luận xã hội.

Phân tích vai trò của dư luận xã hội với việc xây dựng và thực hiện pháp

luật.

Làm rõ thực trạng của dư luận xã hội trong việc xây dựng và thực hiện

pháp luật.

Đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao vai trò của dư luận xã hội

với việc xây dựng và thực hiện pháp luật.

5. Phƣơng pháp nghiên của luận văn

Thực hiện đề tài này, tác giả dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa

Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. Trên cơ sở tìm

hiểu, nghiên cứu những tài liệu thông qua các phương tiện truyền thông, báo chí,

các công trình nghiên cứu có liên quan.

Quá trình nghiên cứu đề tài cũng sử dụng các phương pháp nghiên cứu

khoa học như: phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so

sánh.

6. Những đóng góp của luận văn

- Luận văn đã khái quát được những vấn đề lý luận cơ bản về dư luận xã hội

trong việc xây dựng và thực hiện pháp luật.

- Đánh giá được các mặt tích cực, hạn chế và những đóng góp của dư luận

xã hội trong việc xây dựng và thực hiện pháp luật.

- Đưa ra một số giải pháp góp phần nâng cao vai trò của dư luận xã hội đối

với việc xây dựng và thực hiện pháp luật trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp

quyền Việt Nam hiện nay.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của

luận văn gồm có 3 chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về dư luận xã hội và vai trò của dư

luận xã hội với việc xây dựng và thực hiện pháp luật.

Chương 2: Thực trạng dư luận xã hội với việc xây dựng và thực hiện pháp

luật.

Chương 3: Một số giải pháp góp phần nâng cao vai trò của dư luận xã hội

đối với việc xây dựng và thực hiện pháp luật.

Chƣơng 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DƢ LUẬN XÃ HỘI VÀ

VAI TRÕ CỦA DƢ LUẬN XÃ HỘI VỚI VIỆC

XÂY DỰNG VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT

1.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DƢ LUẬN XÃ HỘI

1.1.1 Định nghĩa dƣ luận xã hội

Thuật ngữ dư luận xã hội được hình thành từ rất sớm nhưng phải đến thế kỉ

12 nó mới được sử dụng lần đầu tiên bởi một nhà văn người Anh tên là J.Solsbery.

Trong tiếng Anh, thuật ngữ này được ghép bởi hai từ: Public (công khai, công

chúng) và Opinion (ý kiến, quan điểm). Trong tiếng Việt, thuật ngữ “dư luận xã

hội” còn được gọi theo những cách khác như công luận hay dư luận công chúng.

Hiện nay, thuật ngữ “dư luận xã hội” được sử dụng nhiều trong đời sống xã

hội, trên các phương tiện thông tin đại chúng và trong một số ngành khoa học như

chính trị học, triết học, xã hội học… Sau đây là một số quan điểm, định nghĩa về dư

luận xã hội:

Các nhà nghiên cứu dư luận xã hội ở Liên Xô (trước đây) nhấn mạnh

tới sự phán xét, đánh giá chung của các nhóm xã hội đối với các vấn đề

quan tâm:

Dư luận xã hội là tổng thể các ý kiến, trong đó chủ yếu là các ý kiến thể hiện

sự phán xét, đánh giá, sự nhận định (bằng lời hoặc không bằng lời), phản ánh ý

nghĩa của các thực tế, quá trình, hiện tượng, sự kiện đối với các tập thể, giai cấp, xã

hội nói chung và thái độ công khai hoặc che đậy của các nhóm xã hội lớn, nhỏ đối

với các vấn đề của cuộc sống xã hội có động chạm đến các lợi ích chung của họ

(B.K. Paderin) [39, tr.40] hoặc dư luận xã hội là “sự phán xét thể hiện sự đánh giá

và thái độ của mọi người đối với các hiện tượng của đời sống xã hội”[39, tr.40-

41].

Nhiều nhà nghiên cứu Mỹ cũng nêu ra các định nghĩa tương tự. Theo Young

(1923): “Công luận là sự phán xét đánh giá của các cộng đồng xã hội đối các vấn

đề có tầm quan trọng, được hình thành sau khi có sự tranh luận công khai”[44,

tr18]. Định nghĩa của Childs (1965) tuy đơn giản nhưng rất phổ biến trong giới

nghiên cứu Mỹ: “Công luận là tập hợp các ý kiến cá nhân ở bất kì nơi đâu mà

chúng ta có thể tìm được”[44, tr.18].

Các nhà nghiên cứu Việt Nam định nghĩa:

Dư luận xã hội là một dạng đặc biệt của ý thức xã hội, được biểu hiện bằng

chính kiến cụ thể thuộc một nhóm đông người hoặc tập thể tầng lớp, giai cấp, nhiều

khi là cả một cộng đồng (địa phương, cả nước, khu vực, cộng đồng thế giới…) đối

với những vấn đề mà họ quan tâm; Dư luận xã hội là sự biểu hiện trạng thái ý thức

xã hội của một cộng đồng người nào đó, là sự phán xét, đánh giá của đại đa số trong

cộng đồng người đối với các sự kiện, hiện tượng, quá trình xã hội có liên quan đến

nhu cầu, lợi ích của họ trong một thời điểm nhất định”; “Dư luận xã hội là tập hợp

các luồng ý kiến cá nhân trước các vấn đề, sự kiện, hiện tượng có tính thời sự [39,

tr.41-42].

Trong các định nghĩa này, các tác giả nhấn mạnh đến công luận xã hội như

một dạng biểu hiện của ý thức xã hội, coi công luận xã hội là một lĩnh vực của

tinh thần, của xã hội nhưng có liên hệ chặt chẽ với hoạt động thực tiễn của xã hội.

Phải có sự quan tâm của số đông người đối với cùng một vấn đề mới có thể hình

thành dư luận xã hội và căn nguyên của dư luận xã hội xuất phát từ nhu cầu và lợi

ích của cá nhân trong cộng đồng ở một thời điểm nhất định.

Các định nghĩa, quan niệm về dư luận xã hội nói trên được đưa ra trong hoàn

cảnh và thời kì lịch sử khác nhau và mỗi nhà nghiên cứu lại có cách tiếp cận, quan

điểm, định hướng sử dụng khác nhau nên cách đưa ra định nghĩa của mỗi người

cũng khác nhau. Tuy nhiên, chúng ta thấy các học giả đều có quan điểm chung

rằng điều kiện để có dư luận xã hội cần phải có: một vấn đề xảy ra trong xã hội;

một số lượng lớn cá nhân thể hiện ý kiến về vấn đề trên; một vài dạng nhất trí

chung trong số ít nhất một vài dư luận về vấn đề trên và sự nhất trí chung này phải

trực tiếp hoặc gián tiếp tạo nên ảnh hưởng.

Dư luận xã hội là hiện tượng đời sống xã hội phức tạp. Bởi vậy, các định

nghĩa về nó rất phong phú. Tuy nhiên, để định hướng cho việc triển khai luận văn,

tác giả đưa ra khái niệm về dư luận xã hội như sau: Dư luận xã hội là một dạng biểu

hiện của ý thức xã hội, phản ánh thái độ phản ứng của đa số cá nhân trong xã hội

đối với các hiện tượng, sự kiện xã hội và quá trình xã hội trong những thời gian và

không gian xã hội cụ thể.

1.1.2. Sự hình thành và phát triển của dƣ luận xã hội

Dư luận xã hội được hình thành qua kênh giao tiếp cá nhân và kênh giao tiếp

đại chúng. Khi chưa có các phương tiện thông tin đại chúng, sự tiếp nhận vấn đề xã

hội, sự hình thành, biến đổi và định hình ý kiến cũng chỉ qua giao tiếp cá nhân. Với

những vấn đề đặc biệt nhạy cảm và quan trọng đối với cá nhân, thông tin được

truyền qua mạng giao tiếp xã hội với tốc độ nhanh chóng không kém gì so với giao

tiếp đại chúng.

Khi các phương tiện thông tin đại chúng phát triển, dư luận xã hội được hình

thành, biến đổi và phổ biến nhanh hơn. Nhờ những phương tiện kỹ thuật hiện đại,

một thông điệp có thể được chuyển tải cùng một lúc hoặc nguyên dạng đến hàng

triệu, thậm chí hàng tỷ con người. Điều này có ý nghĩa rất quan trọng để tạo ra

phản ứng tương tự nhau, hoặc giống nhau về vấn đề mà thông tin đại chúng đề cập

đến.

Quá trình hình thành dư luận xã hội trải qua các bước sau:

Bước một: Giai đoạn dư luận xã hội hình thành thuộc ý thức cá nhân. Các cá

nhân trong cộng đồng xã hội được tiếp xúc, làm quen, đuợc trực tiếp chứng kiến

hoặc nghe kể lại về các sự việc, sự kiện, hiện tượng xảy ra trong xã hội. Họ tìm

kiếm, sưu tập thêm các thông tin, trao đổi với nhau về nó, từ đó nảy sinh các suy

nghĩ, tình cảm, ý kiến bước đầu về nội dung, tính chất của các sự việc, sự kiện.

Nhưng lúc này, các suy nghĩ, tình cảm, ý kiến bước đầu là thuộc về mỗi người,

thuộc lĩnh vực ý thức cá nhân.

Bước hai: Giai đoạn trao đổi thông tin giữa mọi nguời.

Các ý kiến cá nhân được trao đổi, chia sẻ, bàn luận với nhau trong nhóm xã

hội. Cơ sở cho quá trình thảo luận này là lợi ích chung của cả nhóm và hệ thống

các giá trị, chuẩn mực xã hội đang chi phối các khuôn mẫu tư duy và khuôn mẫu

hành vi của các thành viên trong nhóm. Thông qua quá trình trao đổi, bàn luận các

suy nghĩ, các ý kiến xung quanh đối tượng của dư luận mà ý kiến đã được trao đổi,

chuyển dần từ lĩnh vực ý thức cá nhân sang lĩnh vực ý thức xã hội.

Bước ba: Giai đoạn tranh luận có tính chất tập thể về các vấn đề quan trọng.

Ở giai đoạn này, các thông tin, vấn đề không quan trọng, không phù hợp

hoặc những “thông tin nhiễu” về đối tượng sẽ bị lược bỏ. Các nhóm trao đổi, tranh

luận với nhau về những nội dung quan trọng, đưa ra các ý kiến khác nhau và thống

nhất lại xung quanh các quan điểm cơ bản để cùng tìm đến những điểm chung

trong quan điểm và ý kiến. Từ đó mà hình thành các phán xét, đánh giá chung thỏa

mãn được ý chí của đại đa số các thành viên trong cộng đồng người. Cơ sở cho quá

trình tranh luận này vẫn là lợi ích chung và hệ thống các giá trị, chuẩn mực xã hội

chung cùng được các nhóm xã hội chia sẻ và thừa nhận.

Bước bốn: Giai đoạn đi từ dư luận xã hội đến hành động thực tiễn.

Nếu như luồng dư luận xã hội chỉ hình thành một cách thuần túy rồi để đấy,

chẳng có vai trò, tác dụng gì đối với cộng đồng thì có lẽ nó chỉ là hiện tượng vô

nghĩa. Trên thực tế vấn đề không chỉ dừng lại ở đấy. Từ sự phán xét đánh giá

chung, các nhóm xã hội và cộng đồng xã hội đi tới hành động thống nhất, nêu lên

những kiến nghị, những biện pháp về hoạt động thực tiễn của họ trước thực tế cuộc

sống nhất định.

Như vậy dư luận xã hội là sản phẩm của quá trình giao tiếp xã hội. Không

có sự trao đổi, bàn bạc, thảo luận, thậm chí va đập các ý kiến với nhau thì không

thể có ý kiến phán xét, đánh giá chung được đông đảo mọi người chia sẻ, tán thành

và ủng hộ.

Quá trình phát triển dư luận xã hội là một quá trình biện chứng. Bởi vì sự

phát triển của dư luận xã hội là một quá trình có sự phát sinh, tồn tại, phát triển và

tiêu vong. Sự kết thúc của một quá trình này là sự khởi đầu cho một quá trình khác.

Dư luận xã hội cũng có thể tăng cường về cường độ theo hướng càng ngày càng

mạnh hơn nếu vấn đề không được giải quyết.

Trong quá trình hình thành và phát triển, dư luận xã hội phụ thuộc vào nhiều

điều kiện, yếu tố khác nhau, cả chủ quan và khách quan về kinh tế, chính trị, văn

hóa, xã hội, trình độ nhận thức… Có thể kể đến những yếu tố chính tác động đến

sự hình thành, phát triển của dư luận xã hội, đó là: Tính chất của các sự việc, sự

kiện, hiện tượng xã hội, quá trình xã hội đang diễn ra trong xã hội; hệ tư tưởng,

trình độ học vấn, kiến thức, hiểu biết, kinh nghiệm thực tế xã hội của con người;

thông tin đại chúng; những nhân tố thuộc về tâm lí xã hội; hoàn cảnh sinh hoạt

chính trị - xã hội; các phong tục tập quán, hệ thống các giá trị, chuẩn mực xã hội

đang hiện hành trong xã hội.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Chung Á, Nguyễn Đình Tấn (1998), Nghiên cứu xã hội học, Nxb Chính trị

quốc gia, Hà Nội.

2. Ban chỉ đạo xây dựng và thực hiện qui chế dân chủ ở cơ sở của Trung ương

(2002), Xây dựng và thực hiện qui chế dân chủ ở cơ sở, Nxb Chính trị quốc

gia, Hà Nội.

3. Nguyễn Văn Bảy (2014), “Quyền làm chủ của Nhân dân trong Hiến pháp

năm 2013”, Báo điện tử Sở tư pháp Kon Tum, (5).

4. Nguyễn Đức Chiện (2005), “Các bước soạn thảo bằng hỏi (phiếu) thăm dò

dư luận hội phục vụ hoạt động quản lý ở nước ta hiện nay”, Tâm lý học,

(11), tr.59-63.

5. Chu Văn Cấp (2014), “28 năm hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam: Tiến

trình, thành tựu và giải pháp thúc đẩy” Tạp chí phát triển và hội nhập, (14).

6. Tạ Xuân Đại (Chủ nhiệm) (2006), Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội

chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản

Việt Nam, Công trình khoa học cấp nhà nước, KX04.03.

7. Đảng Cộng sản Việt Nam (1982), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần

thứ V, Nxb Sự thật, Hà Nội.

8. Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời

kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Nxb Sự thật, Hà nội.

9. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần

thứ VIII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

10. Đảng Cộng sản Việt Nam (1997), Văn kiện Hội nghị lần thứ 3 Ban chấp

hành Trung ương Đảng khoá VIII, Nxb Chính trị Quốc Gia, Hà Nội.

11. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần

thứ IX, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần

thứ X, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

13. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần

thứ XI, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

14. Nguyễn Minh Đoan (2004), Tác động của dư luận xã hội đối với ý thức

pháp luật của đội ngũ cán bộ cấp cơ sở, Nxb Tư pháp Hà Nội.

15. Nguyễn Minh Đoan (2009), Thực hiện và áp dụng pháp luật ở Việt Nam,

Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội.

16. Nguyễn Minh Đoan, (2002), Hiệu quả pháp luật, những vấn đề lý luận và

thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội.

17. Bùi Xuân Đức (2004), Đổi mới, hoàn thiện bộ máy nhà nước trong giai

đoạn hiện nay, Nxb Tư pháp, Hà Nội.

18. Trần Ngọc Đường (2003), “Về việc nâng cao chất lượng của các dự án

luật”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, (3).

19. Trần Ngọc Đường (2004), Quyền con người, quyền công dân trong nhà nước

pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

20. Lương Khắc Hiếu (1999), Dư luận xã hội trong sự nghiệp đổi mới, Nxb

Chính trị quốc gia, Hà Nội.

21. Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Trung tâm xã hội học (2004), Xã

hội học trong quản lý, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội.

22. Lê Ngọc Hùng (2006), “Học tập tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất và

phương pháp tiếp cận dư luận xã hội”, Tạp chí Cộng sản, (11), tr.27-31.

23. Nguyễn Hữu Khiển (2006), “Dư luận xã hội và quyết định nhà nước”, Quản

lý nhà nước, (2), tr.8-11.

24. Phan Trung Lý (2010), Quốc hội Việt Nam:Tổ chức hoạt động và đổi mới,

Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

25. Nguyễn Văn Luyện (2004) “Dư luận xã hội và pháp luật”, Tạp chí Giáo dục

lý luận (9).

26. KAS (2002), Nhà nước pháp quyền, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

27. C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Toàn tập, Tập 8, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà

Nội.

28. Mai Quỳnh Nam (2005), “Nghiên cứu dư luận xã hội về hoạt động của

Quốc hội”, Xã hội học, (3), tr.16-23.

29. Phạm Thành Nam, Đỗ Thị Thạch (2005), Phát huy dân chủ trong đấu

tranh chống tham nhũng ở nước ta hiện nay, Nxb Lý luận chính trị, Hà

Nội.

30. Hoàng Thị Kim Quế (2005), Giáo trình lý luận chung về Nhà nước và Pháp

luật, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.

31. Hoàng Thị Kim Quế (2002), “Tư tưởng Đông-Tây về nhà nước và pháp

luật, những nhân tố nhà nước pháp quyền”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp,

(số 3)

32. Quốc hội (1992), Hiến pháp Việt Nam 1992, Nxb Sự thật, Hà Nội.

33. Quốc hội khoá IX (1997), Nghị quyết kỳ họp thứ 11, (số 02).

34. Quốc hội (2006), Luật phòng chống tham nhũng, Nxb Chính trị Quốc gia,

Hà Nội.

35. Quốc hội (2013), Hiến pháp Việt Nam 2013, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự

thật, Hà Nội.

36. Nguyễn Duy Quý, PGS.TS Nguyễn Tất Viễn (Đồng chủ biên) (2010), Nhà

nước pháp quyền XHCN Việt Nam của dân, do dân, vì dân, lý luận và thực

tiễn, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

37. Nguyễn Duy Quý (2006), Cơ sở lý luận và thực tiễn về Nhà nước pháp

quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân, Đề tài khoa học cấp nhà

nước KX04.01.

38. Tô Huy Rứa (2005), “Ở nước ta, dân chủ là mục tiêu, động lực phát triển”,

Tạp chí Cộng sản, ( 95).

39. Bùi Hoài Sơn (2006), Dư luận xã hội, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội.

40. Nguyễn Quý Thanh (2006), Xã hội học về dư luận xã hội, Nxb Đại học

Quốc gia, Hà Nội.

41. Nguyễn Đăng Thành (Chỉ đạo biên soạn) (2010), Hỗ trợ kiến thức về nhà

nước, pháp luật và lý luận chính trị, Nxb Tư pháp, Hà Nội.

42. Lê Minh Thông (2001), “Hoàn thiện thiết chế Chính phủ nhằm đáp ứng các

nhu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới”, Tạp chí Nhà nước và pháp

luật, (số 6).

43. Nguyễn Viết Thông (2010), “Giải quyết tốt mối quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, Nhà

nước quản lý, nhân dân làm chủ”, Tạp chí Nhân dân, (số tháng 10).

44. Trần Thị Hồng Thúy, Ngọ Văn Nhân (2004), Tác động của dư luận xã hội

đối với ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ cấp cơ sở, Nxb Tư pháp, Hà

Nộị.

45. Đào Trí Úc (chủ nhiệm) (2006), Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà

nước pháp quyền xhcn của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở nước ta

trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Công trình khoa học

cấp nhà nước, KX04-02.

46. Đào Trí Úc (chủ biên) (2007), Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước

pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà Nội.

47. Đào Trí Úc (2014), “Quốc hội và Chủ tịch nước trong Hiến pháp mới”, Báo

điện tử Đại biểu Nhân dân, tháng 1.

48. Phùng Thế Vắc (2006), “Những vấn đề cơ bản về xây dựng nhà nước pháp

quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân

dân”, Tạp chí Luật học, ( 9).

49. Lê Thanh Vân (2003), Cơ sở lý luận của việc đổi mới cơ cấu tổ chức và

phương thức hoạt động của Quốc hội Việt Nam hiện nay, Luận án tiến sỹ

Luật học, Học viện chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội.

50. Nguyễn Khắc Viện (Chủ biên) (1994), Từ điển xã hội học, Nxb Thế giới,

Hà Nội.

TRANG WEB

51. http://www.qdnd.vn/qdndsite/vi-vn/61/43/tap-chi-quoc-phong-toan-dan.

52. http://www.nhandan.org.vn.

53. http://www.lyluanchinhtri.vn/index.php/thuc-tien/item/655-thuc-trang-giai-

cap-cong-nhan-viet-nam-hien-nay.htm.

54. http://www.chinhphu.vn.

55. http://tapchicongsan.org.vn.