DADAISMUS (1916-1922)

Marcel Duchamp(1887-1968)

Autoportrét zprofilu

Fontána

L. H. O. O. Q. Mlýnek na čokoládu

Fontána

A Bruit Secret

Sušička lahví

Francis Picabia(1879-1953)

Mechanistickákompozice II.

Dívka narozená bez matky

Pozor, čerstvě natřeno

Španělská noc Rádio Dada

Max Ernst(1891-1976)

Portrét Maxe Ernsta

Ohne titel (Vražedné letadlo)

Ohne titel

Pieta aneb noční revoluce

Ubu imperátor

Hans Arp(1887-1966)

Composition

Láhev a brada

Le marteau fleur

ConfigurationComposition

Tete sur griffes Etoile

Kurt Schwitters(1887-1948)

Velké Já – obraz (Merzbild 9 B) Merzbild (zvaný také Merz 25 A)

Koláž MZ 439 Zuban Merz 366

Raoul Hausmann Raoul Hausmann

Max Jacob

Raoul Hausmann

Raoul Hausmann

Raoul Hausmann

Raoul Hausmann

Hannah Höchová Hannah Höchová

Raoul Hausmann

Tristan Tzara

Man Ray

Dadaisté ve světových muzeích

• FranciePaříž: Musée d´Art Moderne de la Ville de Paris, MuséeNational d´Art Moderne, Galerie Nathalie Seroussy.

• ItálieBenátky: Fondazione Peggy Guggenheim.

• NěmeckoBerlín: Nationalgalerie, Galerie Berinson, BerlinischeGalerie.Düsseldorf: Kunstmuseum der Stadt.Frankfurt nad Mohanem: Stadelsches Kunstinstitut.

Dadaisté ve světových muzeích

• NěmeckoHannover: Sprengel MuseumKolín nad Rýnem: Ludwig MuseumStuttgart: Sammlung Staatsgalerie

• ŠvédskoStockholm: Moderna Museet

• ŠvýcarskoBern: KunstmuseumCurych: Kunsthaus Zürich

Dadaisté ve světových muzeích

• USAChicago: The Art Institute of ChicagoNew Haven: Yale University Art GalleryNew York: Museum of Modern Art, SolomonR.Guggenheim Museum Philadelphia: The Philadelphia Museum of Art Washington: National Gallery of Art

• Velká Británie Edinburgh: Scottish National Gallery of Modern ArtLondýn: The Tate Gallery, Marlborough Fine Arts

D a d a i s m u sD a d a i s m u s s e o b j e v i l v N e w Yo r k u a C u r y c h u b ě h e m p r v n í s v ě t o v é v á l k y a r y c h l e s e r o z -š í ř i l d o N ě m e c k a , a b y s e p a k p l n ě r o z v i n u l v P a ř í ž i r o k u 1 9 2 2 . To t o h n u t í , k t e r é s e s t a l o v ý r a z e m p r o t e s t u p r o t i s p o l e č n o s t i , v á l c e a b u r ž o a z i i , j e s o u č a s n ě s p o n t á n n í i r e v o l u č n í , h r a v é n i h i l i s t i c k é . D a d a i s m u s j e p ř e d e v š í m z p ů s o b ž i v o t a , j e n ž v y s t u p u j e p r o t i v š e m s y s -t é m ů m h o d n o t , u m ě n í m p o č í n a j e .O f i c i á l n ě v z n i k l d a d a i s m u s v C u r y c h u r o k u 1 9 1 6 . D a d a i s t i c k é d o b r o d r u ž s t v í o v š e m z a č a l o j i ž o r o k d ř í v e z a o c e á n e m , v N e w Yo r k u . Te h d e j š í P i c a b i o v y ( 1 8 7 9 - 1 9 5 3 ) a D u c h a m p o v y ( 1 8 8 7 - 1 9 6 8 ) p r á c e v s o b ě n e s p o r n ě m a j í z á r o d k y d a d a i s t i c k é h o d u c h a . M e c h a n i s t i c k á p l á t -n a j e d n o h o z n i c h a r e a d y - m a d e s d r u h é h o s v ě d č í o a n t i e s t e t i c k é m p ř í s t u p u , t y p i c k é m p r o d a d a i s m u s , k t e r ý s p o č í v á v e z p o c h y b ň o v á n í p r a v i d e l t o h o , c o t r a d i c e i s o u č a s n í c i p o v a ž u j í z a u m ě n í . P r á v ě D u c h a m p a P i c a b i a m ě l i r o z h o d u j í c í v l i v n a m a l í ř e a f o t o g r a f a M a n a R a y e ( 1 8 9 0 - 1 9 7 6 ) a v š i r š í m s m y s l u n a c e l é a m e r i c k é u m ě n í d v a c á t é h o s t o l e t í . P o p r v n í s v ě t o v é v á l c e z t r á c í N e w Yo r k j a k o u m ě l e c k é c e n t r u m r y c h l e n a a t r a k t i v i t ě . N e j p r v e P i c a b i a , p o z -d ě j i D u c h a m p a n a k o n e c – v r o c e 1 9 2 1 – i M a n R a y o d j í ž d ě j í d o P a ř í ž e , a b y t a m p o k r a č o -v a l i , k a ž d ý p o s v é m , v d a d a i s t i c k é r e v o l u c i . C U R Y Š S K Ý D Ů M

V d ů s l e d k u v á l e č n ý c h z m a t k ů s e n a p o č á t k u r o k u 1 9 1 6 s e t k á v á v C u r y c h u č e t n á a r ů z -n o r o d á s k u p i n a b á s n í k ů a m a l í ř ů , u m ě l c ů a i n t e l e k t u á l ů . S p o j u j e j e o t e v ř e n ý r o z c h o d s e s p o l e č n o s t í o n é d o b y . J s o u m e z i n i m i i H u g o B a l l ( 1 8 8 6 - 1 9 2 7 ) , T r i s t a n T z a r a ( 1 8 9 6 - 1 9 6 3 ) , H a n s A r p ( 1 8 8 7 - 1 9 6 6 ) , M a r c e l J a n c o ( 1 8 9 5 - 1 9 8 4 ) , H a n s R i c h t e r ( 1 8 8 8 - 1 9 7 6 ) a R i c h a r d H u e l s e n b e c k , k t e ř í s e s e t k á v a j í v m a l é r e s t a u r a c i „ K a b a r e t Vo l t a i r e “ . O r g a n i z u j í t a m d i s -k u s e , p o e t i c k á s e t k á n í , k o n c e r t y , d i v a d e l n í a t a n e č n í p ř e d s t a v e n í . B r z y s e o b j e v u j í p r v n í n á z n a k y a v a n t g a r d n í h o h n u t í , k t e r é v z n i k á z o d p o r u k h r ů z e v á l k y a t o u ž í d e m y s t i f i k o v a t v š e c h n y h o d n o t y .

V d u b n u 1 9 1 6 d o s t á v á k o n e č n ě j m é n o : „ D a d a “ . To t o s l o v o o z n a č u j e v d ě t s k é m j a z y c e k o n í -k a ( z f r a n c o u z š t i n y ) a b y l o n á h o d n ě n a l e z e n o v e s l o v n í k u . „ D ě t i n s k á a a b s u r d n í p o v a h a t o h o t o s l o v a m ů ž e n a z n a č o v a t v ě d o m é o d m í t n u t í s v ě t a d o s p ě l ý c h a z a u j e t í p o s t o j e a b s o l u t -n í n a i v i t y , “ p o p i s u j e a m e r i c k ý h i s t o r i k u m ě n í W i l l i a m R u b i n . D a d a i s m u s , d n e s p o k l á d a n ý z a u m ě l e c k ý s m ě r, j e p ř e d e v š í m z p ů s o b ž i v o t a , k t e r ý z p o č á t k u n a c h á z í o d r a z v l i t e r á r n í t v o r b ě . O d r o k u 1 9 1 7 h n u t í n a o p a k s t á l e s i l n ě j i i n k l i n u j e k t v o r b ě v ý t v a r n é . U v e d e n é h o r o k u b u d e v C u r y c h u o t e v ř e n a p r v n í d a d a i s t i c k á g a l e r i e . K r o m ě j i ž u z n á v a n ý c h u m ě l c ů ( n a p ř . K a n d i n s k é h o n e b o d e C h i r i c a ) s e t u p ř e d s t a v í p r á c e a u t o r ů i n s p i r o v a n ý c h d a d a i s -m e m .N y n í , s o d s t u p e m č a s u , s e z d á , ž e v k l a d c u r y š s k ý c h d a d a i s t ů n e b y l p r o t o t o h n u t í t í m n e j -v ý z n a m n ě j š í m i m p u l s e m – s n a d a ž n a v y n i k a j í c í h o H a n s e A r p a .

B E R L Í N A K O L Í N N A D R Ý N E M

D a d a i s m u s s e v e l m i r y c h l e r o z š í ř i l d o c e l é E v r o p y . B e r l í n , K o l í n n a d R ý n e m , H a n n o v e r a n a k o n e c i P a ř í ž p o d l e h n o u j e h o v l i v ů m . C u r y c h o p o u š t í v ú n o r u r o k u 1 9 1 7 H u e l s e n b e c k a o d j í ž d í d o B e r l í n a , k d e b u d e š í ř i t d a d a i s t i c k o u n á k a z u . B e r l í n s k ý d a d a i s m u s o v š e m s k u -t e č n ě p r o p u k n e a ž v r o c e 1 9 1 8 . R o z r u c h , j e n ž t e h d y v N ě m e c k u p a n u j e , p ř i m ě j e s k u p i n u k p o l i t i c k é m u r o z h o d n u t í : v y s t o u -p í n a s t r a n ě R o s y L u x e m b u r g o v é a „ S p a r t a k o v a s v a z u “ . S k u p i n a j e m i m o ř á d n ě č i n o r o d á , b o h u ž e l s e v š a k v ě t š i n a j e j í c h v ý t v o r ů – z e j m é n a l e t á k y a p l a k á t y – z t r a t i l a . Z c e l k o v é -h o p o h l e d u p ř e d s t a v u j e n e j v ě t š í v ý t v a r n ý p ř í n o s b e r l í n s k é s k u p i n y d a d a i s t ů f o t o m o n t á ž ( o z n a č o v a n á t a k é j a k o f o t o k o l á ž ) . Vy m y s l e l j i v z i m ě r o k u 1 9 1 8 R a o u l H a u s m a n n ( 1 8 8 6 -1 9 7 0 ) a v ž i v o t j i u v e d l i H a n n a h H ö c h o v á ( 1 8 8 9 - 1 9 7 8 ) , G e o r g e s G r o s z ( 1 8 9 3 - 1 9 5 9 ) a J o h n H e a r t f i e l d ( 1 8 9 1 - 1 9 6 8 ) . Ve l k á č á s t z m í n ě n ý c h k o l á ž í s e p ř e d s t a v i l a n a „ P r v n í c h m e z i n á -r o d n í c h t r z í c h d a d a “ , j e ž s e o d e h r á l y v č e r v n u 1 9 2 1 v B e r l í n ě . E x p o z i c i t v o ř i l o a s i 1 7 4 d ě l .„ B y l y t a m r ů z n é o b r a z y , f o t o m o n t á ž e , r e l i é f y , d a d a i s t i c k é p l a k á t y , v š e p r o m í c h a n é a r o z e -s t a v ě n é b e z l a d u a s k l a d u . P o d s t r o p e m v i s e l a l o u t k a n ě m e c k é h o d ů s t o j n í k a s p r a s e č í l e b -k o u m í s t o h l a v y , “ p í š e o d a d a t r z í c h R u b i n . Ta t o o k á z a l á m a n i f e s t a c e s e s t a l a v y v r c h o l e -

n í m č i n n o s t i b e r l í n s k é d a d a i s t i c k é s k u p i n y , j e ž s e b r z y n a t o r o z p a d á .H n e d p o u k o n č e n í v á l k y o p o u š t í H a n s A r p C u r y c h a o d j í ž d í „ h l á s a t d o b r o u n o v i n u “ d o K o l í n a n a d R ý n e m . S m a l í ř i M a x e m E r n s t e m ( 1 8 9 1 - 1 9 7 6 ) a J o h a n e s e m T h e o d o r e m B a a r g e l -d e m ( v l . j m é n e m A l f r e d G r ü n w a l d ; 1 8 9 1 - 1 9 2 7 ) v y t v o ř í „ C e n t r á l e W / 3 “ , n o v é d a d a i s t i c k é s e s k u p e n í , k o l e m n ě h o ž b u d o u b r z y k r o u ž i t t a k é d a l š í u m ě l c i m e n š í h o k a l i b r u .D n e 2 0 . d u b n a 1 9 2 0 z o r g a n i z u j e k o l í n s k á s k u p i n a s v o j i n e j d ů l e ž i t ě j š í d a d a i s t i c k o u v ý s t a v u n a z a h r á d c e j e d n é z p i v n i c v c e n t r u m ě s t a . R u b i n o n í n a p í š e : „ K a ž d ý n á v š t ě v n í k , k t e r ý s e c h t ě l d o s t a t d o v n i t ř , m u s e l p r o j í t v e ř e j n ý m i z á c h o d k y , k o u s e k d á l z a s e m í j e l d í v e n k u v š a t i č k á c h z p r v n í h o p ř i j í m á n í r e c i t u j í c í o b s c é n n í v e r š e . N a s t ě n á c h v i s e l y k o l á ž e a k o l e m z a h r á d k y b y l y r o z m í s t ě n y r o z m a n i t é p ř e d m ě t y , n a p ř í k l a d B a a r g e l d ů v „ F l u i d o s k e p t r i k “ : a k v á r i u m p l n é v o d y b a r v y k r v e , n a j e j í ž h l a d i n ě p l a v a l y ž e n s k é v l a s y a n a d n ě l e ž e l b u d í k – d a d a i s t i c k ý p ř e d m ě t p a r e x c e l l e n c e . N e m u s í m ř í k a t , ž e v ě t š i n a d i v á k ů b y l a š o k o v á -n a . A b y m o h l i d á t s v é z l o s t i p r ů c h o d , b y l t u u m í s t ě n t a k é d ř e v ě n ý p ř e d m ě t , v y t v o ř e n ý E r n s t e m , k n ě m u ž b y l a ř e t ě z e m p ř i p e v n ě n a s e k y r a a p ř í m o l á k a l a k j e h o z n i č e n í . V ý s t a v u n a k o n e c u z a v ř e l a p o l i c i e k v ů l i s t í ž n o s t e m n a j e j í o b s c é n n í c h a r a k t e r . S t e j n ě r y c h l e b y l a p a k z a s e o t e v ř e n a , k d y ž s e u k á z a l o , ž e a k t e m z k o n f i s k o v a n ý m j a k o ž t o p ř e d m ě t d o l i č n ý b y l a D ü r e r o v a r y t i n a . “

V Y V R C H O L E N Í A K O N E C

D a d a i s m u s v H a n n o v e r u , t o b y l K u r t S c h w i t t e r s ( 1 8 8 7 - 1 9 4 8 ) . Z m í n ě n ý n ě m e c k ý u m ě l e c v r o c e 1 9 1 9 o b j e v u j e r e v o l u č n í m e t o d u a s a m b l á ž e , k t e r o u n a z v e „ M e r z “ . P r á c e , j e ž r e a l i -z u j e v l e t e c h 1 9 1 9 - 1 9 2 0 b ý v a j í ř a z e n y m e z i n e j d ů l e ž i t ě j š í d a d a i s t i c k á d í l a , o n s á m o v š e m z ů s t á v á v ž d y p o n ě k u d s t r a n o u . R o z h o d n ě t o a l e b u d e j e d e n z m á l a u m ě l c ů , k t e ř í t v o ř í v d a d a i s t i c k é m d u c h u d l o u h o p o z á n i k u s a m o t n é h o h n u t í . D a d a i s m u s p r o ž í v á s v é v r c h o l n é o b d o b í , a l e t a k é s v ů j d e f i n i t i v n í k o n e c v P a ř í ž i . P o s l e d n í f á z e j e p l o d n á p ř e d e v š í m n a l i t e r á r n í t v o r b u . K r o m ě P i c a b i o v ý c h p r a c í n e n í b i l a n c e d ě l , u n i c h ž p ř e v a ž u j e v ý t v a r n á s t r á n k a , p ř í l i š v e l k á .O d r o k u 1 9 1 9 p ř i j í ž d ě j í h l a v n í p ř e d s t a v i t e l é d a d a i s m u d o P a ř í ž e , k d e v y v o l á v a j í r o z r u c h a s k a n d á l y . R o k u 1 9 2 1 s p o l u T z a r a , D u c h a m p , P i c a b i a a M a n R a y ž i j í v P a ř í ž i . S p o l e č n ě s e č l e n y p r á v ě s e r o d í c í h o s u r r e a l i s m u o r g a n i z u j í j e d n u z n e j p r o s l u l e j š í c h d a d a i s t i c k ý c h

m a n i f e s t a c í – v ý s t a v u E r n s t o v ý c h k o l á ž í , j í ž p ř e d c h á z í o t e v ř e n í „ Ve l k é h o s a l ó n u d a d a “ v d u b n u t é h o ž r o k u .D o c h á z í k n e d o r o z u m ě n í m . N ě k t e ř í s e s t e j n ě j a k o P i c a b i a d o m n í v a j í , ž e p o m í j i v o s t j e z á k l a d n í m a p ř i r o z e n ý m r y s e m d a d a i s m u . O r o k p o z d ě j i v y h l á s í T z a r a z á n i k h n u t í . J a k n a p s a l h i s t o r i k u m ě n í M a r c D a c h y , d a d a i s m u s „ z m i z e l , s t e j n ě j a k o s e o b j e v i l , t a k ř k a n á h o d o u , v e j m é n u s t e j n é s v o b o d y , k t e r á m u n e č e k a n ě d a l a v z n i k n o u t “ .

V L I V N A D VA K R Á T

D a d a i s m u s o v l i v n í m n o h o g e n e r a c í u m ě l c ů . N á p a d y d a d a i s t ů o k a m ž i t ě v y u ž i j í s u r r e a l i s -t é , n ě k t e ř í z n i c h – a t o n e l e d a j a c í , k u p ř í k l a d u M a x E r n s t – s e d ř í v e p o d í l e l i n a č i n n o s t i d a d a i s t i c k é h o h n u t í . K r o m ě n i c h p o z n a m e n á v l i v d a d a i s m u t a k é j i n é t v ů r c e d v a c á t é h o s t o -l e t í . N a s k l o n k u p a d e s á t ý c h l e t s e b u d e m n o h o u m ě l c ů v e S p o j e n ý c h s t á t e c h p r o h l a š o v a t z a d a d a i s t y , o d J a s p e r a J o h n e ( n a r . 1 9 3 0 ) p o C y T w o m b l y h o ( n a r . 1 9 2 9 ) , o d R o b e r t a M o t h e -r w e l l a ( 1 9 1 5 - 1 9 9 1 ) , p ř e s A n d y W a r h o l a ( 1 9 2 8 - 1 9 8 7 ) a R o y e L i c h t e n s t e i n a ( 1 9 2 3 - 1 9 9 7 ) , p o R o b e r t a R a u s c h e n b e r g a ( n a r . 1 9 2 5 ) . Ve F r a n c i i v e s t e j n é d o b ě u č i n í t o t é ž a u t o ř i „ N o v é h o r e a l i s m u “ ( N o u v e a u x R é a l i s t e s : A r m a n , T i n g u e l y , H a i n s , V i l l e g l é ) . A k o n e č n ě M e r z b a u K u r t a S c h w i t t e r s e , p r o s t o r o v á s t r u k t u r a s l o ž e n á z r ů z n ý c h m a t e r i á l ů a t z v . h o t o v ý c h p ř e d -m ě t ů , n a j d e m e z i u m ě l c i ř a d u n á s l e d o v n í k ů .

„ U k á z a l a s e h r ů z n o s t n a š í e p o c h y : p a r a l y z u j í c í , s k r y t á s t r á n k a v ě c í . “H u g o B a l l

D a d a i s t i č t í u m ě l c i n a z n a č i l i p ř í š t í m g e n e r a c í m č e t n á v ý t v a r n á ř e š e n í , z e j m é n a v o b l a s t i k o l á ž e .

M a r c e l D u c h a m p

( 1 8 8 7 - 1 9 6 8 )

M a r c e l D u c h a m p s e n a r o d i l 2 8 . č e r v e n c e 1 8 8 7 v n o r m a n d s k é m B l a i n v i l l e . J e h o b r a t r y b y l i m a l í ř J a c q u e s V i o l i n ( 1 8 7 5 - 1 9 6 3 ) a s o c h a ř R a y m o n d D u c h a m p - V i l l o n ( 1 8 7 6 - 1 9 1 8 ) . S e s t -r a S u z a n n e ( 1 8 8 9 - 1 9 6 3 ) s e s t a l a r o v n ě ž m a l í ř k o u . P r v n í D u c h a m p o v a d í l a p r o z r a z u j í v l i v n e o i m p r e s i o n i s m u , k u b i s m u , C é z a n n a , f a u v i s t ů a t a k é f u t u r i s t ů , s n i m i ž s d í l í z á j e m o p o h y b a z p ů s o b j e h o p r e z e n t a c e . O b r a z n a z v a n ý A k t s e s t u p u j í c í s e s c h o d ů , č . 2 , j e n ž s e n a p a ř í ž s k é m S a l ó n u n e z á v i s l ý c h v r o c e 1 9 1 2 d o č k a l o d m í t n u t í , v y v o l a l v N e w Yo r k u s k a n d á l . V t é m ž e r o c e v y t v o ř í M l ý n e k n a č o k o l á d u , j e n ž s v ě d č í o u m ě l c o v ě a n t i - u m ě l e c k é m p o s t o j i a j e h o z á j m u o s t r o j e .B ě h e m p r v n í s v ě t o v é v á l k y j e o p r o š t ě n o d v o j e n s k é s l u ž b y a o p o u š t í P a ř í ž . V l é t ě 1 9 1 5 o d j í ž d í d o N e w Yo r k u . Ta m p o t k á v á F r a n c i s e P i c a b i u ( 1 8 7 9 - 1 9 5 3 ) . P ř i p o j í s e k n i m t a k é M a n R a y ( 1 8 9 0 - 1 9 7 6 ) a j e j i c h č i n n o s t s m ě ř u j e k d e s t a b i l i z a c i u m ě n í : j e d n á s e o s k u t e č n é p ř e d c h ů d c e d a d a i s m u . V r o c e 1 9 1 7 , b ě h e m P r v n í v ý s t a v y n e z á v i s l ý c h v N e w Yo r k u , b u d e D u c h a m p o v o d í l o F o n t á n a „ z a p o m e n u t o “ z a j a k o u s i p ř e p á ž k o u , t e d y n e p ř í m o o d m í t n u t o , o v š e m d e f a c t o n e v y s t a v e n o . S t e j n ě j a k o J í z d n í k o l o z r o k u 1 9 1 3 a S u š i č k a l a h v í z r o k u n á s l e d u j í c í h o p ř e d s t a v u j e F o n t á n a r e a d y - m a d e ( o z n a č e n í v y m y š l e n é D u c h a m p e m ) , t j . p r ů -m y s l o v ě z h o t o v e n ý p ř e d m ě t , j e h o ž p ů v o d n í u r č e n í b y l o p o z m ě n ě n o a p r á v ě p r o s t ř e d n i c -t v í m z á m ě n y j e p ř e d m ě t p o v z n e s e n n a ú r o v e ň u m ě l e c k é h o d í l a .V r o c e 1 9 1 9 , p ř e d n á v r a t e m d o P a ř í ž e , m a l u j e s v é p o s l e d n í p l á t n o – Tu m ‘ a p o k r a č u j e v p r á c i n a d v e l k ý m d í l e m z a p o č a t ý m r o k u 1 9 1 2 , j í m ž j e N e v ě s t a s v l é k a n á s v ý m i m l á d e n c i , d o k o n c e a n e b Ve l k é s k l o , s p o l u p r a c u j e t a k é s a v a n t g a r d n í m i č a s o p i s y . Ve F r a n c i i s e p o d í l í n a č i n n o s t i s u r r e a l i s t ů , u c h o v á s i v š a k n e z á v i s l o s t . O d r o k u 1 9 2 3 s e z d á , j a k o b y s k o n č i l s u m ě l e c k o u č i n n o s t í a z c e l a s e v ě n u j e d a l š í v á š n i , k t e r o u j s o u š a c h y . R o k p o j e h o s m r t i s e u k á ž e , ž e m e z i l e t y 1 9 4 6 - 1 9 6 6 p r a c o v a l t a j n ě n a t o m , c o s á m o z n a č i l z a „ p r o s t ř e d í r ů z n ý c h m a t e r i á l ů “ , n a d í l e n e s o u c í m n á z e v Z a d á n í …„ D u c h a m p z e v š e c h s t r a n a n a l y z o v a l p r o b l é m « v i d ě n í » , « v i d i t e l n o s t i » a « v i z e » , a t o j a k f y z i c k é , t a k m y š l e n k o v é . Vy b í z í n á s , a b y c h o m s a m i s e b e s i t u o v a l i v p r o p a s t i v z h l e d e m k n i m , u v n i t ř n a š i c h f a n t a z i í , c h c e n á m u k á z a t , ž e p r á v ě « d i v á c i » v y t v á ř e j í o b r a z y . “A l a i n J o u f f r o y

F r a n c i s P i c a b i a( 1 8 7 9 - 1 9 5 3 )

Š p a n ě l F r a n c i s P i c a b i a s e n a r o d i l 2 2 . l e d n a 1 8 7 9 v P a ř í ž i . P o z a č á t c í c h v e z n a m e n í i m p r e -s i o n i s m u s e o d r o k u 1 9 2 2 v ě n u j e p r o j e k t ů m , k t e r é s i k l a d o u z a c í l s y s t e m a t i c k o u n e g a c i k o n v e n č n í h o u m ě n í . Z a j í m á s e o f a u v i s m u s , k u b i s m u s a f u t u r i s m u s . P ř i t a h u j e h o a b s t r a k -c e , p r o t o ž e v n í s p a t ř u j e „ m a l í ř s k é u m ě n í , k t e r é s e n a c h á z í v e s f é ř e č i s t é i n v e n c e a v y t v á ř í s v ě t f o r e m p o d l e v l a s t n í c h t u ž e b a p ř e d s t a v “ . R o k u 1 9 1 5 s e P i c a b i a s t ě h u j e d o N e w Yo r k u , k d e s e k n ě m u z a k r á t k o p ř i p o j í t a k é D u c h a m p . J e j i c h p r á c e a p r o v o k a c e m a j í s v ů j p o d í l n a r o z k v ě t u t a k ř í k a j í c p r e d a d a i s t i c k é h o u m ě -l e c k é h o h n u t í v A m e r i c e . O r o k p o z d ě j i , p o n á v r a t u d o E v r o p y , v y t v o ř í P i c a b i a „ 3 9 1 “ – a v a n t g a r d n í č a s o p i s , k t e r ý b u d e v y c h á z e t v B a r c e l o n ě , N e w Yo r k u , C u r y c h u a n a k o n e c v P a ř í ž i .V r o c e 1 9 1 8 ž i j e P i c a b i a v e Š v ý c a r s k u , k d e v y d á v á „ B á s n ě a k r e s b y d í v k y n a r o z e n é b e z m a t k y “ . Vy v o l a j í n a d š e n í u d a d a i s t ů , o n i c h ž P i c a b i a d o t é d o b y n i c n e v ě d ě l . S b l í ž e n í s T z a r o u j e o k a m ž i t é , t ř e b a ž e n e p o t r v á d l o u h o . N a p o č á t k u r o k u 1 9 2 0 s d a l š í m i d a d a i s t y o r g a n i z u j í v P a ř í ž i č e t n é m a n i f e s t a c e , j e ž s e s e t k a j í s e z n a č n ý m o h l a s e m . P i c a b i a r á z -n ě u k o n č í p ř á t e l s t v í s T z a r o u a z a j í m í s e o s u r r e a l i s m u s – o p ě t j e n n a k r á t k o u d o b u . O d r o k u 1 9 2 4 b u d e h n u t í o z n a č o v a t j a k o „ d a d a p r o m ě n ě n é v r e k l a m n í b a l ó n f i r m y B r e t o n & s p o l . “ A ž d o s v é s m r t i r o k u 1 9 5 3 n e p ř e s t á v á v y s t u p o v a t p r o t i v š e m o f i c i á l n í m a v a n t g a r d -n í m p r o u d ů m , n e j e n v e s n a z e z a c h o v a t s i v l a s t n í n e z á v i s l o s t , a l e i p r o t o , ž e s i ž i v o t a c e n í m n o h e m v ý š e n e ž u m ě n í .

P I C A B I A A D U C H A M PP i c a b i a s e s e t k á s D u c h a m p e m v z i m ě n a p ř e l o m u l e t 1 9 1 0 - 1 9 1 1 . J e t o s e t k á n í , j e ž o v l i v -n í j e h o t v ů r č í r o z v o j . U m ě l e c k é s b l í ž e n í m e z i o b ě m a m u ž i j e m i m o ř á d n ě p l o d n é . A t a k P i c a b i a v y k r o č í v e s t o p á c h a u t o r a r e a d y - m a d e s a v r o c e 1 9 1 4 v y t v o ř í s v é p r v n í m e c h a n i s -t i c k é k o m p o z i c e . O d o n o h o o k a m ž i k u b u d e s t r o j , t a t o „ d í v k a n a r o z e n á b e z m a t k y “ h r á t h l a v n í ú l o h u v j e h o p r á c i . T v ů r č í c e s t y o b o u u m ě l c ů s e v š a k r o z c h á z e j í . D u c h a m p a p l n ě z a u j m e z p o c h y b ň o v á n í u m ě n í , P i c a b i a s e z a s e s b l í ž í s e s u r r e a l i s t y , p o z d ě j i s e v r a c í k a b s -

t r a k c i , d o k o n c e ž i v o t a a l e z ů s t a n e v ě r n ý n ě k t e r ý m z á s a d á m d a d a i s m u .

M a x E r n s t( 1 8 9 1 - 1 9 7 6 )M a x E r n s t s e n a r o d i l 2 . d u b n a 1 8 9 1 v B r ü h l u , n ě k o l i k k i l o m e t r ů n a j i h o d K o l í n a n a d R ý n e m . Z e m ř e l v P a ř í ž i r o k u 1 9 7 6 . S t u ¬ d o v a l p s y c h o l o g i i a d ě j i n y u m ě n í , r o z h o d l s e o v š e m z a s v ě t i t s v ů j ž i v o t m a l o v á n í . J e h o p o č á t k y j s o u v ý r a z n ě o v l i v n ě n y n e j p r v e n ě m e c -k ý m e x p r e s i o n i s m e m , p o z d ě j i d a y G i o r g i a d e C h i r i c a ( 1 8 8 8 - 1 9 7 8 ) .B ě h e m p r v n í s v ě t o v é v á l k y j e r a n ě n a d e m o b i l i z o v á n . P o n á v r a t u d o K o l í n a s e s p ř á t e l í s m a l í ř e m J o h a n n e s e m T h e o ¬ d o r e m B a a r g e l d e m . V r o c e 1 9 1 9 s e s b l í ž i l s d a d a i s t i c k ý m h n u -t í m , s n í m ž o b a u m ě l c e s e z n á m i l H a n s A r p , E r n s t ů v p i - A d z d ě t s t v í . A r p , B a a r g e l d a E r n s t s p o l e č n ě v y t v o ř í t z v . F a t a g a g a ( z k r a t k a F a b r i c a ¬ t i o n d e Ta b l e a u x G a r a n t i s G a z o m é t r i q u -e s ) ; s p o l e č n é p r á c e v z n i k l y z e x p e r i m e n t ů z k o u m a j í c í c h z á k o n i t o s t i n á h o d y , z ř í z e n í o s u d u a s p o n t á n n í j e v y . V n á s l e d u j í c í m r o c e p ř e d s t a v í E r n s t n ě k t e r é k o l á ž e n a M e z i n á r o d n í c h t r z í c h d a d a v B e r l í n ě , p o d e p s a n é D a d a - M a x E r n s t . R o k u 1 9 2 1 p r e z e n t u j e A n d r e B r e t o n ( 1 8 9 6 - 1 9 6 6 ) “A p a ř í ž s k é v e ř e j n o s t i v ý b o r z j e h o d ě l . 0 r o k p o z d ě j i p ř i j í ž d í u m ě l e c d o P a ř í ž e , k d e s e u s a d í n a t r v a l o . M a x E r n s t j e j e d n o u z v ý z n a m n ě j š í c h p o s t a v d a d a i s t i c k é h o h n u t í , p o z d ě j i s e s t a n e r o v n ě ž j e d n í m z n e j v í c e t v ů r č í c h p ř e d s t a v i t e l ů v o b l a s t i m a l í ř s t v í a s o c h a ř s t v í . H n u t í o p u s t í r o k u 1 9 3 8 .Z e s v é h o d a d a i s t i c k é h o o b d o b í s i E r n s t m i m o O n é u c h o v á s v o j i z á l i b u v e x p e r i m e n t e c h . P o c e l o u k a r i é r u n e p ř e s t á v á p r a c o v a t n a n o v ý c h m e t o d á c h a r o z v í j í s t á l e n o v é v ý r a z o -v é p r o s t ř e d k y . O r i g i n á l n í m z p ů s o b e m p r a c u j e s t e c h n i k o u k o l á ž e . R o k u 1 9 2 5 o ž i v í s t a -r o u t e c h n i k u f r o t á ž e , j e ž s p o č í v á v p ř e t í r á n í t u ž k o u p a p í r u l e ž í c í h o n a j a k é k o l i r e l i é f n ě s t r u k t u r o v a n é p ř e d l o z e , v j e h o p ř í p a d ě n a š k v í r á c h v p a r k e t á c h ( p o z d ě j i j i p o u ž i j e t a k é n a O n e p o d k l a d y ) , a p o z d ě j i d o p l n ě n í v z n i k l ý c h o b r a z ů v l a s t n í m i d o p l ň k y . E r n s t t a k é p r o ¬ p r a c u j e O n é p o l o a u t o m a t i c k é t e c h n i k y : o t i s k y , š k r á b á n í ( g r a t t a g e ) , d e k a l k o m a n i i , f o t o m o n t á ž n e b o d r i p p i n g ( m e t o d u , k t e r á t k v í v r o z l é v á n í b a r v y p o m o c í h ů l k y n a p l á t n o , k t e r é l e ž í n a p o d l a z e ) .

B o h a t s t v í t v o r b y M a x e E r n s t a , j e ž p o d l e j e h o s l o v v y k r a č u j e „ z a h r a n i c e m a l í ř s k é t v o r -b y “ , z á s a d n í m z p ů s o b e m o v l i v n í č e t n á p o k o l e n í p ř e d e v š í m v e S p o j e n ý c h s t a t e d - ) ( n a p ř . . J a c k s o n P o l l o c k č i R o b e r t M o t h e r w e l l ) , k d e u m ě l e c ž i t v l e t e c h 1 9 4 1 - 1 9 5 4 .

H a n s A r p( 1 8 8 7 - 1 9 6 6 )H a n s ( J e a n ) A r p s e n a r o d i l v e Š t r a s b u r k u 1 6 . z á ř í 1 8 8 7 . Ve s v é m r o d n é m m ě s t ě n a v š t ě v u j e š k o l u u ž i t é h o u m ě n í , p o z d ě j i s i d o p l ň u j e v z d ě l á n í v e V ý m a r u a v P a ř í ž i . R o k u 1 9 1 1 s e v M n i c h o v é s e t k á s K a n d i n s k ý m ( 1 8 6 6 - 1 9 4 4 ) , k t e r ý n a n ě j b u d e m í t t r v a l ý v l i v . M l a d ý a u t o r v y s t a v u j e n a p r v n í e x p o z i c i „ D e r B l a u e R e i t e r “ a ú č a s t n í s e t a k é č i n n o s t i s k u p i n y s p j a t é s č a s o p i s e m a g a l e r i í „ D e r S t u r m “ .A r p n e c h c e d o v á l k y , a t a k p ř e d s t í r á š í l e n s t v í . P o d a ř í s e m u v y h n o u t m o b i l i z a c i . O d j í ž d í d o C u r y c h u , k d e s e s e z n á m í s e S o p h i í Ta e u b e r o v o u ( 1 8 8 9 - 1 9 4 3 ) , š v ý c a r s k o u m a l í ř k o u , s n í ž s e o ž e n í r o k u 1 9 2 1 . S p ř á t e l í s e s H u g e m B a l l e m ( 1 8 8 6 - 1 9 2 7 ) , T r i s t a n e m T z a r o u ( 1 8 9 6 -1 9 6 3 ) , M a r c e l e m J a n c e m ( 1 8 9 5 ¬ - 1 9 8 4 ) a H a n s e m R i c h t e r e m ( 1 8 8 8 - 1 9 7 6 ) . S t á v á s e j e d -n í m z n e j a k t i v n ě j š í c h p r o t a g o n i s t ů „ C a b a r e t Vo l t a i r e “ , v y t v á ř í k o s t ý m y , i l u s t r u j e č a s o p i s „ D a d a “ a v y s t a v u j e p r v n í n e f i g u r a t i v n í k o l á ž e a m a l o v a n é r e l i é f y .H n e d p o u k o n č e n í v á l k y o d j í ž d í A r p d o K o l í n a n a d R ý n e m , k d e p ř i v e d e k d a d a i s m u s v é h o p ř í t e l e M a x e

E r n s t a a m a l í ř e B a a r g e l d a , k t e ř í s e s u v e d e n ý m h n u t í m r y c h l e s b l í ž í . S p o l e č n ě r e a l i z u j í s é r i i F a t a g a g a . P o s k a n d á l n í v ý s t a v ě v d u b n u 1 9 2 0 o d j í ž d í A r p d o P a ř í ž e . Ta d y s e v e l m i b r z y s p o j í s e s u r r e a l i s t y — b u d e j e d n í m z h l a v n í c h v ý t v a r n í k ů h n u t í . P o c e l o u t u d o b u , a ž d o s m r t i r o k u 1 9 6 6 , a l e d u c h d a d a i s m u a z k u ¬ š e n o s t s n í m n e p ř e s t á v a j í o ž i v o v a t u m ě l -c o v y p r á c e , a ť u ž s e j e d n á o s o c h y , v y t r h á v a n é i j i n é k o l á ž e , p o l y c h r o ¬ m o v a n é d ř e v o , č i p o e t i c k é e s e j e .

P r á c e v e d v o uN a z a č á t k u s v é h o p o b y t u v C u r y c h u t v o ř í A r p s p o l u s e S o p h i í Ta e u b e r o v o u g e o m e t r i c k é k o l á ž e a v ý š i v k y . T y t o p r á c e j s o u p o d e p i s o v a n é d v ě m a j m é n y . U m ě l c i s e d o s v ý c h d ě l s n a ž í

c o n e j m é n ě z a s a h o v a t , d á v a j í p ř e d n o s t n á h o d ě a s p o n t á n n o s t i . „ O d m í t á m e v š e , c o p ř e d s t a -v u j e k o p i i , a b y c h o m n e c h a l i p ů s o b i t Z á k l a d n í a S a m o v o l n é p r i n c i p y s c o n e j v ě t š í v o l n o s t í . P r o t o ž e s e z d á l o , ž e r o z m í s t ě n í p l á n ů , j e j i c h p r o p o r c e a b a r v y z á v i s í v ý h r a d n ě n a n á h o d ě , z j i s t i l j s e m , ž e s e n a š e d í l a ř í d i l a , z á k o n e m n á h o d y , “ ř í k á A r p .

K u r t S c h w i t t e r s( 1 8 8 7 - 1 9 4 8 )K u r t S c h w i t t e r s s e n a r o d i l v H a n n o v e r u 2 0 . č e r v e n c e 1 8 8 7 . P o s t u d i u n a A k a d e m i i v ý t v a r -n é h o u m ě n í v r o d n é m m ě s t ě , D r á ž ď a n e c h a B e r l í n ě z a č í n á r o k u 1 9 1 4 j e h o k a r i é r a p o r t r é -t i s t y . P o t é , c o S c h w i t t e r s o b j e v í a v a n t g a r d n í h n u t í ( e x p r e s i o n i s m u s , f a u v i s m u s , k u b i s m u s , „ D e r B l a u e R e i t e r “ ) , o p o u š t í r o k u 1 9 1 8 t r a d i č n í m a l í ř s k o u t v o r b u . R o z h o d n e s e n a d á l e n e p r a c o v a t s u š l e c h t i l ý m i m a t e r i á l y ( o l e j o v ý m i b a r v a m i , p i g m e n t y ) . S v é k o l á ž e v y t v á ř í z v e l m i r ů z n o r o d ý c h o d p a d ů , j a k o j s o u p r o s p e k t y , t r a m v a j o v é l í s t k y , k o u s k y h a d r ů , v ý s t ř i -ž k y p l a k á t ů , v í č k a o d k o n z e r v ; p r o v á z k y , k a r t ó n a p o d o b n ě . O d r o k u 1 9 1 9 d í l a o z n a č u -j e j a k o „ M e r z “ . N á z e v p o c h á z í z n á p i s u C o m m e r z b a n k , z f r a g m e n t u r e k l a m n í h o l e t á k u p o u ž i t é h o p r o j e d n u z k o l á ž í . „ M e r z “ b u d e p o z d ě j i o z n a č o v a t v š e c h n y S c h w i t t e r s o v y p r á -c e j a k v ý t v a r n é , t a k l i t e r á r n í . V t é m ž e r o c e b u d e z o r g a n i z o v á n a p r v n í v ý s t a v a „ M e r z “ v B e r l í n ě p o d z á š t i t o u s k u p i n y „ D e r S t u r m “ . Ve s t e j n é d o b ě s e S c h w i t t e r s s b l í ž í s b e r l í n -s k ý m s e s k u p e n í m d a d a i s t ů , t ř e b a ž e H u e l s e n b e c k j e p r o t i , v y t ý k á t o t i ž K u r t o v i n e d o s t a t e k z á j m u o p o l i t i k u . O d r o k u 1 9 2 0 s e S c h w i t t e r s p o d í l í n a a k c í c h s k u p i n y , s p ř á t e l í s e p ř e d e v š í m s E r n s t e m , B a a r g e l d e m , R a o u l e m H a u s m a n n e m , A r p e m a H a n n a h H ö c h o v o u . To t o d a t u m z n a m e n á r o v -n ě ž p o č á t e k p r á c e n a j e d n é z j e h o n e j o r i g i n á l n ě j š í c h k o n s t r u k c í : M e r z b a u ( b u d e z n i č e n a b ě h e m b o m b a r d o v á n í H a n n o v e r u ) . J d e o s p o j e n í s o ¬ c h a ř s k é h o , a r c h i t e k t o n i c k é h o a m a l í ř -s k é h o d í l a . K o n ¬ s t r u k c e j e r e a l i z a c í t o u h y p o o d s t r a n ě n í h r a n i c e m e z i u m ě n í m a ž i v o t e m . M e r b a u , v y t v o ř e n á v u m ě l c o v ě d o m ě , s e r o z r ů s t á , a ž z a u j í m á c e l ý ž i v o t n í p r o s t o r .V r o c e 1 9 2 2 s e S c h w i t t e r s ú č a s t n í k o n g r e s u k o n ¬ s t r u k t i v i s t ů v e V ý m a r u , b ě h e m n ě h o ž T z a r a v y h l a š u j e z á n i k d a d a i s m u . V p ř í š t í m r o c e z a l o ž í K u r t č á s o p i s „ M e r z “ , j e n ž b u d e p o s t u p n ě h á j i t d a d a i s m u s , n e o p l a s ¬ t i c i s m u s , D e S t i j l , B a u h a u s a r u s k ý k o n s t r u k t i v i s m u s .

Č a s o p i s p ř e t r v á a ž d o r o k u 1 9 3 2 . P o t é , c o v N ě m e c k u z í s k á m o c H i t l e r , j e S c h w i t t e r s n a z ý -v á n „ K u l t u r b o l s c h e w i k “ , a v r o c e 1 9 3 7 o d j í ž d í d o N o r s k a . Z ů s t a n e t a m d o r o k u 1 9 4 0 , a p o t é o d j í ž d í d o Ve l k é B r i t á n i e , k d e 8 . l e d n a 1 9 4 8 u m í r á .

T ř e b a ž e d a d a i s m u s v z n i k l o f i c i á l n ě v C u r y c h u r o k u 1 9 1 6 , z n a m e n í , k t e r á o h l a š u j í j e h o p ř í c h o d , n a l e z n e m e j i ž v r o c e 1 9 1 3 v n ě k t e r ý c h d í l e c h M a r c e l a D u c h a m p a . V o n o m o b d o b í , a j e š t ě i n t e n z i v n ě j i b ě h e m p o b y t u v N e w Yo r k u , p ř e d j í m á D u c h a m p s v ý m p r o t i u m ě l e c k ý m p o s t o j e m b l í ž í c í s e d a d a i s t i c k o u r e v o l u c i . S p o l u s e s v ý m p ř í t e l e m F r a n c i s e m P i c a b i o u z e s m ě š ň u j e u m ě n í , č i s p í š e p ř e d s t a v u , j a k o u o u m ě n í m a j í j e h o s o u č á s n í c i . O b a u m ě l c i p o s t u p n ě o d m í t a j í t r a d i č n í t é m a , r e a l i z a c i a n a k o n e c i u m ě l e c k é t e c h n i k y .V D u c h a m p o v ý c h p r a c í c h d o c h á z í k b o u ř l i v é m u r o z c h o d u s t r a d i č n í m m a l í ř s t v í m v r o c e 1 9 1 3 . P r á v ě v t é d o b ě , r o k p o v y t v o ř e n í s l a v n é h o A k t u s e s t u p u j í c í h o s e s c h o d ů , Č . 2 , m a l u j e u m ě l e c s v o j i p r v n í v e r z i M l ý n k u n a č o k o l á d u ( j i n a k t é ž S t r o j e k n a m l e t í č o k o l á -d y ) . O b r a z v y t v o ř e n ý t e c h n i k o u o l e j o m a l b y p ř e d s t a v u j e n a p r o s t o b a n á l n í p ř e d m ě t , z c e l a n e h o d n ý j a k é h o k o l i z á j m u . M l ý n e k p i n í r o l i s y m b o l u r a d o s t i , j a k é s i p ř i n á š í m e s a m i a j e s v o j í p o v a h o u m e c h a n i c k ý . , ; M l á d e n e c s á m m e l e s v o j i č o k o l á d u , “ p o z n a m e n á v á D u c h a m p k m l ý n k u u m í s t ě n é m u v N e v ě s t ě . N e j p ř e k v a p i v ě j š í o v š e m n e n í b a n a l i t a p ř e d m ě t u . F u t u -r i s t é n e b o L é g e r ( 1 8 8 1 - 1 9 5 5 ) s i p ř e c e t a k é j a k o m o t i v y s v ý c h o b r a z ů č a s t o v y b í r a l i p ř e d -m ě t y k a ž d o d e n n í p o t ř e b y , j e ž b y l y s t e j n ě m á l o „ m a l e b n é “ . S k u t e č n á o r i g i n a l i t a M l ý n k u n a č o k o l á d u p r a m e n í z t a k ř k a n a p r o s t é h o n e d o s t a t k u u m ě l e c k é i n t e r p r e t a c e . D u c h a m p u v e d e n ý p ř e d m ě t p ř e d s t a v i l t a k „ p l o š e “ , j a k j e t o j e n m o ž n é . O r o k p o z d ě j i v z n i k n e d a l š í v e r z e o b r a z u . U m ě l c o v ý m z á m ě r e m b y l o z c e l a z b a v i t z o b r a z e n ý p ř e d m ě t j a k é h o k o l i v ý r a -z u , p o s í l i t d o j e m ,ž e s e j e d n á o „ s t r o j o v é p r o v e d e n í “ , j a k s e v y j á d ř i l S e r g e L e m o i n e . V o b o u p ř í p a d e c h z ů s t a l t i t u l t ý ž , j e n a p s á n p r e c i z n ě , n a p s a c í m s t r o j i p ř í m o n a o b r a z .Z d á s e , j a k o b y c h t ě l D u c h a m p v y t v o ř i t n a p r o s t o „ n e u t r á l n í “ o b r a z , j e n ž s v ý m n e d o s t a t -k e m v ý z n a m u a o r i g i n a l i t y , a ť u ž j d e o p r o v e d e n í , n e b o o v o l b u n á m ě t u , o d v e š k e r ý c h k o m e n t á ř ů . V d a l š í e t a p ě z a v r h n e š t ě t e c , b a r v y a p l á t n o . P ř e c h á z í k t z v . r e a d y - m a d e s .

„ M y s l í s i , ž e p r o c v i č o v á n í k r e s l e n í a m a l o v á n í j e u r č e n o p r o t y n a i v n í :S m ě ř u j e k e g l o r i f i k a c i « r u k y » a n i c v í c . To r u k a z a t o m ů ž e , a c o ž p a k l z e b ý t o t r o k e m v l a s t n í n i k y ? To , ž e m a l í ř s t v í a k r e s b a d o s u d t k v í v b o d ě , v e k t e r é m b y l o p í s m o p ř e d G u t e n b e r g e m , j e p r o s t ě n e p ř i j a t e l n é . . . V t a k o v ý c h p o d m í n k á c h j e j e d i n ý m ř e š e n í m o d n a -u č i t s e m a l o v a t a k r e s l i t . V t o m s e D u c h a m p s á m - s o b ě n i k d y n e z p r o n e v ě ř i l . „

A N D R É B R E T O N O D U C H A M P O V I

Z a s v o j i k a r i é r u D u c h a m p r e a l i z o v a l j e n n e v e l k ý p o č e t r e a d y - m a d e s , o n ě c h p r ů m y s l o v ě z h o t o v e n ý c h p ř e d m ě t ů , k t e r é u m ě l c o v o r o z h o d n u t í p o v z n e s l o n a ú r o v e ň u m ě l e c k é h o d í l a . P r v n í m z n i c h s e s t a l o J í z d n í k o l o , j e ž v z n i k l o v r o c e 1 9 1 3 . J e d n á s e o k o l o o d b i c y k l u p ř i -p e v n ě n é v i d l i c e m i n a h o r u k t a b u r e t u . Ve s k u t e č n o s t i n e n í t e n t o p r v n í r e a d y - m a d e o p r a v -d o v ý m h o t o v ý m p ř e d m ě t e m , p r o t o ž e v y ž a d o v a l i n t e r v e n c i u m ě l c e , k t e r ý s p o j i l d v a p r v k y , v z á j e m n ě s i z c e l a c i z í . A B r u i t S e c r e t d o t e t o k a t e g o r i e t a k é n á l e ž í . D u c h a m p u m í s t i l k l u b k o p r o v a z u m e z i d v ě m ě d ě n é d e s t i č k y a s p o j i l j e č t y ř m i š r o u b y . J e d e n z j e h o p ř á t e l d o k l u b k a v l o ž i l a u t o r o v i n e z n á m ý p ř e d m ě t .V z á v i s l o s t i n a z m ě n á c h , k t e r é u m ě l e c p r o v e d l , s e r e a d y - m a d e o z n a č u j e j a k o : z m ě n ě n ý , p o d p o ř e n ý , p o o p r a v e n ý , i m i t o v a n ý , i m i t o v a n ý - p o o p r a v e n ý , a s i s t o v a n ý ( j a k o v p ř í p a d ě A B r u i t S e c r e t ) n e b o s l o u ž í c í . P ř e d m ě t y , u n i c h ž u m ě l e c n e p r o v e d l ž á d n é z m ě n yj s o u j e d n o d u c h é r e a d y - m a d e s . S u š i č k a l a h v í j e p r v n í z n i c h . D u c h a m p k o u p i l v e v e l k é m o b c h o d n í m d o m ě s u š i č k u l a h v í , p ř i d a l d a t u m , p o d e p s a l a v y s t a v i l j i j a k o u m ě l e c k é d í l o .„ J s o u r e a d y - m a d e s u m ě n í ? “ p t á s e h i s t o r i k u m ě n í W i l l i a m R u b i n . „ O d p o v ě ď z á v i s í j e n n a n a š e m p ř í s t u p u a v o n é n e j e d n o z n a č n o s t i s e s k r ý ¬ v á j e j i c h t a j e m s t v í . J e j i c h z á s l u h a s p o -č í v a l a v t o m , ž e b y l y z p o c h y b n ě n y v e š k e r é d e f i n i c e u m ě n í . “P r o S e r g a L e m o i n a s s e b o u r e a d y - m a d e s n e s o u s é r i i z á s a d n í c h o t á z e k t ý k a j í c í c h s e p o v a h y n á m ě t u , m a l í ř s k é f a k t u r y , v o l b y v h o d n é t e c h n i k y , z á v a ž n o s t i k o n c e p c e . R e a d y - m a d e n á m u m o ž ň u j e p o l o ž i t s i r o v n ě ž o t á z k u , z d a j e u m ě l e c k á k r e a c e b e z ú č e l n á , z d a j s o u v š e c h n a ř e š e n í h o d n o t n á , o t á z k u p o v k u s u , v h o d n é m z p ů s o b u p ř e d s t a v e n í a c h á p á n í u m ě n í , j e ž j e n e r o z l u č n ě s p j a t o s e s v ý m p r o s t ř e d í m a n e e x i s t u j e s a m o o s o b ě .S u š i č k a l a h v í s e v e c h v í l i , k d y j e v y n e s e n a z m u z e a , s t á v á o p ě t u ž i t k o v ý m p ř e d m ě t e m .

M a l í ř R o b e r t M o t h e r w e l l v š a k n a d r u h o u s t r a n u s o u d í , ž e j e S u š i č k a l a h v í v z h l e d e m k e s v é f o r m ě n e j k r á s n ě j š í m a z p o h l e d u v ý t v a r n é h o u m ě n í b e z m á l a t í m n e j z a j í m a v ě j š í m , c o b y l o v y t v o ř e n o v r o c e 1 9 1 4 v s o c h a ř s k é m u m ě n í .A ť u ž s e j e d n á o u m ě n í č i n i k o l i , j i s t é j e j e d n o : t í m , ž e D u c h a m p v y ň a l p ř e d m ě t , j a k o j e s u š i č k a l a h v í , z k o n t e x t u j e h o u ž i t e č n o s t i , z p ů s o b i l , ž e s e z n ě j n á h l e s t á v á e n i g m a t i c k á z á l e ž i t o s t , u k a z u j e n á m j e j t a k , j a k j s m e j e j d o s u d n i k d y n e v i d ě l i . D í k y t o m u m ě n í n á š z p ů s o b v n í m á n í .

O d r o k u 1 9 1 4 s e v p r a c í c h F r a n c i s e P i c a b i i o b j e v u j í s c h é m a t a m o t o r ů , k o l a , l i s y , z u b y , a u t o m o b i l o v é v e n t i l á t o r y , t r u b i č k y . U v e d e n é m o t i v y , v y p ů j č e n é z e s v ě t a m e c h a n i k y , a u t o r p ř e d ¬ s t a v i l z p ů s o b e m , k t e r ý p ř i p o m í n á , b a n ě k d y p ř í m o k o p í r u j e n á k r e s y i n ž e n ý r ů .J a k b y c h o m m ě l i z m í n ě n é k o m p o z i c e i n t e r p r e t o v a t ? M a l í ř j e o z n a č u j e j a k o „ m e c h a n i s -t i c k é “ . P i c a b i a r o z h o d n ě n e m á v ú m y s l u o p ě v o v a t m o d e r n í t e c h n o l o g i e v d u c h u b l í z k é m f u t u r i s m u . P r á v ě n a o p a k , c h c e z e s m ě š n i t n e k r i t i c k o u v í r u s v é d o b y v e v o l u c i a p o k r o k . P r o j e k t y p ř e d s t a v e n ý c h s t r o j ů j s o u n a p r o s t o a b s u r d n í , t y t o s t r o j e v ž á d n é m p ř í p a d ě n e m o -h o u f u n g o v a t , j s o u č i s t ě v ý p l o d e m u m ě l c o v y n e z k r o t i t e l n é f a n t a z i e . P i c a b i a n a v í c z ř e t e l -n ě z p o c h y b ň u j e n e b o s r á ž í o n a r á d o b y s c h é m a t a . T i t u l u m í s t ě n ý p ř í m o n a p l á t n o n e m á s p ř e d s t a v e n ý m p ř e d m ě t e m n a p r v n í p o h l e d n i c s p o l e č n é h o , t a k j a k o v p ř í p a d ě P o o r, č e r s t v ě n a t ř e n o . Č a s t o s e t a k é n a o b r a z e c h o b j e v u j í h u m o r i s t i c k é n e b o m a t o u c í n á p i s y . N a t é t o k o m p o z i c i m ů ž e m e n a l é z t s l o v a : š í l e n á , l y r i k a , s u š e n k a , k l e v e t n i c e . P i c a b i a s v é „ v ě d e c k é “ n á k r e s y o b č a s v y z d o b í s e x u á l n í m i s y m b o l y . U v e d e n é p r á c e r e p r e z e n t u j í p r o t i u m ě ¬ l e c k ý p o s t o j v ě t š i n y d a d a i s t ů , D u c h a m p e m p o č í n a j e . T í m , ž e s i a u t o r z v o l i l z a n á m ě t s v ý c h p r a c í t a k b a n á l ¬ n í a t a k m á l o „ m a l e b n é “ p ř e d m ě t y , t í m , ž e j e p ř e d s t a v i l t a k n e o s o b n í m z p ů s o -b e m , n e k o m p r o m i s n ě z p o c h y b n i l u m ě l e c k é k o n v e n c e d v a c á t é h o s t o l e t í . U m ě l e c o v š e m r o z -h o d n ě n e v y t v á ř í s v á d í l a n a r y c h l o a z k u s m o . I p ř e s s v ů j a n t i - e s t e t i c k ý z á m ě r p r o z r a z u j í m i m o ř á d n ě z r u č n o u r u k u i o k o m a l í ř e . K o m p o z i c e j e d o b ř e v y p o č í t a n á . Č i s t é k o n t u r y , o b r a t n á a j i s t á k r e s b a n e j s o u p o u h ý m v ý s m ě c h e m i n ž e n ý r s k ý m s c h é m a t ů m n e b o n á k r e s ů m a r c h i t e k t ů . J e d n á s e o v z p o m í n k y n a k u b i s m u s , j e h o ž o z d o b z b a v e n ý s t y l a ž e l e z n á d i s c i -p l í n a u d ě l a l y n a P i c a b i u o b r o v s k ý d o j e m .

„ K o n e č n ě j s e m n a š e l f o r u m , k t e r á s e z d á b ý t n e j v h o d n ě j š í a k t e r á v s o b ě m á n e j v ě t š í s y m -b o l i c k o u n á p l ň . „

F R A N C I S P I C A B I A O S V Ý C H M E C H A N I S T I C K Ý C H K O M P O Z I C Í C H

V m n o h a o h l e d e c h p ř e d s t a v u j e r o k 1 9 2 2 p ř e l o m o v é o b d o b í v P i c a b i o v ě k a r i é ř e . U m ě l e c r e z i g n u j e n a m e c h a n i s t i c k é k o m p o z i c e , a b y s v o u Š p a n ě l s k o u n o c í ( p ů v o d n í n á z e v t o h o t o p l á t n a z n ě l Š p a n ě l s k á l á s k a ) ) z a p o č a l f i g u r a t i v n í o b d o b í . O r o k d ř í v e p ř e r u š i l P i c a b i a s t y k y s T r i s t a n e m T z a r o u , „ o t c e m “ d a d a i s m u . P o z d ě j i p r o h l á s í n a d a n é t é m a : „ P ř e r u š i l j s e m k o n t a k t y s n ě k t e r ý m i d a d a i s t y , p r o t o ž e j s e m s e m e z i n i m i d u s i l , k a ž d ý d e n b y l s t á l e s m u t n ě j š í , n u d i l j s e m s e . . . “ S o u č a s n ě s e s b l í ž í s A n d r é B r e t o n e m ( 1 8 9 6 - 1 9 6 6 ) , j e n ž d á v á n a j e v o s v ů j n e s m í r n ý o b d i v k j e h o d í l ů m . P o d l e n á z o r u B r e t o n a — „ p a p e ž e “ s u r r e a l i s m u — j s o u P i c a b i o v y p r á c e z a l o ž e n y n a „ v š e m o c ¬ n é m r o z m a r u , o d m í t n u t í n á p o d o b y , v e d e n é m t o u h o u p o s v o b o d ě , d o k o n c e i p o s v o b o d ě ‚ n e l í b i t s e “ ` .P i c a b i a v y t v á ř í c e l o u ř a d u i l u s t r a c í n a o b a l „ L i t t é r a t u r e “ , č a s o p i s u p ř í š t í c h s u r r e a l i s t ů . O d r o k u 1 9 2 3 s e v š a k z a č í n á v z d a l o v a t i j i m . N e d o k á ž e s n á š e t d o k t r i n á r n í c h a r a k t e r h n u -t í , a u ž v ů b e c n e j e h o z á j e m o o k u l t i s m u s ( v o n é d o b ě j e v e l i c e m ó d n í h y p n o t i c k ý s p á n e k ) . V h l o u b i d u š e F r a n c i s P i c a b i a z ů s t á v á i p ř í l i š d a d a i s t o u , t o j e s t s k r z n a s k r z a n a r c h i s t o u a n e d ů v ě ř i v c e m , n e ž a b y s e m o h l ú č a s t n i t p r o j e k t ů t a k o v é h o d r u h u Š p a n ě l s k á n o c , k t e r o u v y t v o ř i l n a j a ř e 1 9 2 2 , v s o b ě m á s p í š e d a d a i s t i c k é h o d u c h a n e ž n á z n a k y s u r r e a l i s t i c k é m a l í ř s k é t v o r b y .P l á t n o s e p ř e d s t a v í n a P o d z i m n í m s a l ó n u , k d e v y v o l á v e l k ý s k a n d á l . Š p a n ě l s k á n o c p ů s o -b í d o j m e m , ž e p o d l é h á k o n v e n c í m t r a d i č n í h o f i g u r a t i v n í h o s t y l u , o v š e m t o , c o m ů ž e m e n a p l á t n ě o b j e v i t , j e m n o h e m p r o v o k a t i v n ě j š í . D í l o j e z a l o ž e n o n a p ř í s n é s y m e t r i i a p r o t i -k l a d u č e r n é a b í l é b a r v y . P i c a b i a t u p o d l e p r a v i d e l č í n s k ý c h s t í n ů z o b r a z i l d v ě p o s t a v y . V l e v o v i d í m e č e r n o u s i l u e t u o b l e č e n é h o m u ž e n a b í l é m p o z a d í , v p r a v o p a k b í l ý s t í n n a h é ž e n y . N a o b o u s i l u e t á c h s e n a c h á z e j í s t o p y , k t e r é m a j í v y v o l á v a t a s o c i a c e s d í r a m i p o s t ř e -l á c h . N a ž e n s k é p o s t a v ě s e n a v í c n a l é z a j í d v a t e r č e — j e d e n n a m í s t ě l e v é h o p r s u , d r u h ý v e v ý š i b e d e r .D ř í v e n e ž s e P i c a b i a p u s t i l d o r e a l i z a c e u v e d e n é h o o b r a z u , v y t v o ř i l s é r i i k r e s e b , n a n i c h ž

s p o l u k o n t r a s t u j í k l a s i c k ý z p ů s o b v y o b r a z e n í a p r o v o k a t i v n í o b s a h . J e d e n z n i c h z n á z o r -ň o v a l č e r n é h o k o n ě p ř e c h á z e j í c í h o z a n a h o u ž e n o u , j e ž h l a d í h l a v u o p i c e u m í s t ě n o u n a m í s t ě p o h l a v n í c h o r g á n ů k o n ě . P i c a b i a n á s o v š e m u j i š ť u j e : „ P o d o s a ž e n í u r č i t é ú r o v n ě s e . k l a s i c i s m u s , s y m b o l i s m u a d a d a i s m u s s e t k á v a j í a k r y s t a l i z u j í d o j e d n o t n é h o c e l k u . “

„ N e j v y š š í m s t u p n ě m k u l t u r y j e s n á š e n í p r o t i k l a d ů . “F r a n c i s P i c a b i a

M a x E r n s tT v o r b a M a x e E r n s t a v K o l í n ě n a d R ý n e m s e a ž n a n ě k o l i k p l á t e n , d ř e v ě n ý c h r e l i é f ů a r ů z -n ý c h u m ě l e c k ý c h p ř e d m ě t ů s k l á d á p ř e d e v š í m z k o l á ž í . . P r v n í z n i c h v z n i k n e v r o c e 1 9 1 9 . J e v y t v o ř e n a z k a t a l o g ů z á s i l k o v é s l u ž b y , e n c y k l o p e d i í , n o v i n , f o t o ¬ g r a f i í a r y t i n . O r i g i -n a l i t a E r n s t o v ý c h k o l á ž í n e s p o č í v á v p o u ž i t í z v l á š t n í h o m a t e r i á l u a u ž v ů b e c n e l e p i d l a . J a k p r o h l á s i l E r n s t , „ P e ř í t v o ř í o p e ř e n í , a l e l e p i d l o k o l á ž e n e “ ( s l o v n í h ř í č k a , f r a n c o u z -s k é s l o v o „ c o l l a g e “ p o c h á z í z v ý r a z u „ c o l l e “ , č i l i l e p i d l o ) .P o d l e E r n s t a j e k o l á ž z a l o ž e n a n a „ n á h o d n é m s e t k á n í d v o u s k u t e č n o s t í n a n e p ř i m ě ř e n é m p o z a d í “ . Ta t o d e f i n i c e j e z j e v n ý m o d r a z e m s l a v n é L a u t r é a m o n t o v y ( 1 8 4 4 - 1 8 7 0 ) s e n t e n c e : „ K r á s n ý j a k o n á h o d n é s e t k á n í š i c í h o s t r o j e a d e š t n í k u n a p i t e v n í m s t o l e . “ E r n s t k r á č í v e s t o p á c h a u t o r a „ M a l d o r o r o v y p í s n ě “ a k l a d e d ů r a z n a p o j e m n á h o d y p r o t o , ž e c h c e — p o d o b n ě j a k o j i n í d a d a i s t é — s k o n c o v a t s e v š e o b e c n ě u z n á v a n ý m z á s a d o u , p o d l e n ě h o ž j e u m ě n í z a l o ž e n o p ř e d e v š í m n a t e c h n i c e , n a u m ě l c o v ý c h s c h o p n o s t e c h . P o k u d j d e o s b l í ž e n í s k u t e č n o s t í , k t e r é j s o u s i c i z í , j e d n á s e m u p ř e d e v š í m o z p o c h y b n ě n í r a c i o n á l n í c h p r a v i -d e l z o b r a z e n í . T í m , ž e n a s e b e E r n s t n a s e b e v r s t v í r ů z n o r o d é p r v k y , d a ř í s e m u d o c í l i t p r a v d ě p o d o b n ý c h f o r e m , j a k o t o m s v ě d č í p r á c e O h n e T i t e l . V E r n s t o v ý c h k o l á ž í c h , n a r o z d í l o d p a p i e r s c o l l é s k u b i s t ů n e b o „ M e r z “ a s a m b l á ž í S c h w i t t e r s e — h r a j í n á z v y d ů l e ž i -t o u r o l i . J e d n á s e o f r a g m e n t y d a d a i s t i c k ý c h b á s n í , e x t r a v a g a n t n í i n s t r u k c e n e b o b a n á l n í p o p i s y . N ě k d y j s o u k r á t k é , j i n d y d l o u h é , o b č á s j e m a l í ř p í š e p ř í m o n a k o l á ž , č á s t o r e d i -g u j e v n ě k o l i k a j a z y c í c h . N ě k t e r é z n i c h j s o u p o d l e R u b i n o v a p o p i s u s a m y o s o b ě „ s l o v n í -m i k o l á ž e m i , z k o n s t r u o v a n ý m i z p ů s o b e m , j e n ž p ř i p o m í n á k o l á ž e v ý t v a r n é “ . T i t u l s e s t á v á r o v n ě ž p ř í l e ž i t o s t í k p o s í l e n í h u m o r n é s t r á n k y d í l a , k t e r á j e z á k l a d n í s o u č á s t í k o l á ž í a č a s t o s e s t á v á , ž e o b r a z a t i t u l s p o l u n e m a j í n i c s p o l e č n é h o . E r n s t s e p ř i d á v á k P i c a b i o v i ,

j e n ž s t a k o v o u o b l i b o u d á v a l s v ý m „ b a n á l n í m “ o b r a z ů m r a f i n o v a n é n á z v y a k t e r ý ř í k a l : „ V m é m d í l e j e s u b j e k t i v n í e x p r e s e o b s a ž e n a v t i t u l u . O b r a z j e p o u z e p ř e d m ě t . “ J e p a r a -d o x e m , ž e „ O h n e T i t e l “ z n a m e n á n ě m e c k y „ B e z n á z v u “ .

„ K o l á ž , t a k j a k j i c h á p e m e d n e s , j e č í m s i z c e l a o d l i š n ý m o d p a p i e r s c o l l é e s k u b i s t ů . “

A R A G O N 0 K O L Á Ž Í C H M A X E E R N S T A

P o d e m o b i l i z a c i s e M a x E r n s t v ě n u j e v e s v é t v o r b ě t a k ř k a v ý h r a d n ě k o l á ž í m . C e l o u ř a d u z n i c h p ř e d s t a v í A n d r é B r e t o n s e s v ý m i p ř á t e l i n a v ý s t a v ě z o r g a n i z o v a n é v P a ř í ž i r o k u 1 9 2 1 . V n á s l e d u j í c í m r o c e s e M a x E r n s t d o f r a n c o u z s k é m e t r o p o l e p ř e s t ě h u j e . V t é d o b ě s e o p ě t v r a c í k t r a d i č n í m u m a l í ř s t v í . D í k y g e o g r a f i c k é v z d á l e n o s t i z í s k á v á t a k é d i s t a n c v ů č i d a d a i s m u a v e l i c e s e s b l í ž í s p ř í š t í m i s u r r e a l i s t y . P ř e c h á z í t e h d y o d d a d a i s m u k s u r -r e a l i s m u : m e z i l e t y 1 9 2 4 a 1 9 3 8 s e E r n s t s t á v á j e d n o u z h l a v n í c h p o s t a v s u r r e a l i s t i c k é h o m a l í ř s k é h o u m ě n í .E r n s t ů v n á v r a t k m a l o v á n í s e č a s o v ě s b í h á s r o s t o u c í m v l i v e m G i o r g i a d e C h i r i c a n a j e h o d í l o . J i ž v d ř í v ě j š í c h l e t e c h v y c h á z e l u m ě l e c z p r a c í t o h o t o i t a l s k é h o m a l í ř e , j e h o ž v ý z n a m m ě l d í k y r e p r o d u k c í m m o ž n o s t p o z n a t j i ž r o k u 1 9 1 9 . Z m a r g i n á l n í h o v l i v u s e o d r o k u 1 9 2 2 s t á v á v l i v d o m i n a n t n í O h l a s d e C h i r i c o v a s v ě t a l z e o b j e v i t v m n o h a E r n s t o v ý c h k o l á ž í c h , b y l o v š a k m n o h e m s n a z š í z a p o j i t j e j d o p l á t e n n e ž d o s p e c i f i c k é h o p r o s t o r u v ý t v a r n ý c h k o l á ž í .K u p ř í k l a d u n a o b r a z e P i e t a a n e b n o č n í r e v o l u c e s e t v á ř k l e č í c í h o m u ž e k n e r o z e z n á n í p o d o b á o b l i č e j i p o s t a v y z j e d n o h o z n e j z n á m ě j š í c h d e C h i r i c o v ý c h o b r a z ů — M o z k u d í t ě t e . M a x E r n s t s e o d s v é h o p ř e d ¬ c h ů d c e o v š e m o d l i š u j e r o u h a v ý m r o z m ě r e m s v é h o d í l a , p ř e -v z a t ý m z d a d a i s t i c k é h o o b d o b í . Ve s k u t e č n o s t i j e P i e t a a n e b n o č n í r e v o l u c e s p í š e p a r o -d i í , j e ž s e v y s m í v á j e d n o m u z n e j d ů l e ž i t ě j š í c h t é m a t t r a d i č n í k ř e s ť a n s k é i k o n o g r a f i e , n e ž s l o ž e n í m h o l d u z a k l a d a t e l i m e t a f y z i c k é h o m a l í ř s t v í . Ve s v é p r a p o ¬ d i v n é P i e t ě n a h r a d i l E r n s t P a n n u M a r i i a n o n y m n í p o s t a v o u v k l o b o u k u a K r i s t a m l a d ý m m u ž e m o b l e č e ¬ n ý m d o k a l h o t b a r v y k r v e . J d e j e š t ě d á l e a d o z a d n í h o p l á n u s i t u u j e s i l u e t u n a s k i c o v a n o u n a h o r n í m k o n c i s c h o d ů a s p r c h u .

P o d o b n ě j a k o n a d a l š í m p r e z e n t o v a n é m o b r a z e , U b u i m p e r á t o r , i n s p i r o v a n é m b u r l e s k n í p o s t a v o u v y t v o ř e n o u A l f r e d e m J a r r y m ( 1 8 7 3 - 1 9 0 7 ) v j e h o k n i z e „ K r á l U b u “ , v i d í m e p ů s o -b e n í a n a r c h i s t i c k é h o d u c h a v l a s t ¬ n í h o r e v o l t ě d a d a i s m u .

„ P o d o b á m s e v e j c i ,d ý n i n e b o l e t í c í m u m e t e o r i t u , k u t á l í m s e p o t é h l e z e m i , k d e s ib u d u d ě l a t , c o s em i z l í b í . “Z „ K R Á L E U B U “ A L F R E D A J A R R Y H O

H a n s A r pTe p r v e v r o c e 1 9 1 5 , p o m n o h a u m ě l e c k ý c h p o k u s e c h , n a l e z n e H a n s ( J e a n ) A r p s v ů j v l a s t n í s t y l . V t é d o b ě o d c h á z í z N ě m e c k a d o š v ý c a r s k é h o C u r y c h u . R e a l i z u j e p r v n í n e f i g u r a t i v n í k o l á ž e , k t e r é m a j í v o l b o u m a t e r i á l ů b l í z k o k e k u b i s t i c k é e s t e t i c e . J e j i c h k o m p o z i c e n a o -p a k o d k a z u j e p ř í m o k d í l ů m Va s i l i j e K a n d i n s k é h o ( 1 8 6 6 - 1 9 4 4 ) a t v o r b ě R o b e r t a D e l a u n a -y e ( 1 8 8 5 - I 9 4 1 ) . A r p p o z n a l z m í n ě n e m a l í ř e o n ě k o l i k l e t d ř í v e , o v š e m z e z p ů s o b u , j a k ý m A r p z p r a c o v á v á a s p o j u j e u v e d e n é z d r o j e i n s p i r a c e , v y p l ý v á n ě c o , c o d o s u d n e e x i s t o v a l o . O r i g i n a l i t a j e h o p r a c í s e p r o j e v í j i ž z a n ě k o l i k m ě s í c ů .J e h o v ý t v a r n ý j a z y k b y l z p o č á t k u s i l n ě g e o m e t r i c k ý , p o s t u p n ě s e o v š e m v y v í j í s m ě r e m k m n o h e m „ o r g a n i č t ě j š í m “ , s p l é t a j í c í m s e f o r m á m . V t é t o e v o l u c i k o m e n t á t o ř i j e h o d í l a s p r á v n ě r o z p o z n a l i v z r ů s t a j í c í v l i v K a n d i n s k é h o . J e o v š e m t ř e b a u p ř e s n i t , ž e p r o s t o r , j a k j e j v y p r a c o v a l A r p , j e m n o h e m j e d n o l i t ě j š í a s t a b i l n ě j š í . O v á l n e l i n i e a a r a b e s k y v n ě m h r a j í m n o h e m d ů l e ž i t ě j š í r o l i . P r o z r a z u j í v l i v M o d e r n S t y l e , a z e j m é n a B e l g i č a n a H e n r y h o v a n d e Ve l d e ( k a s o c i a c í m s 1 8 6 3 - 1 9 5 7 ) .O d r o k u 1 9 1 6 s e A r p o b r a c í k n o v ý m t e c h n i k á m . R e a l i z u j e k r e s b y t u š í , p ř e d e v š í m a l e d ř e -v ě n é r e l i é f y , s l e p o v a n é a m a l o v a n é R i p o l i n e m ( p r ů m y s l o v á b a r v a ) .K r e s b y t u š í j s o u o d p o č á t k u a b s t r a k t n í , t v a r y v y ř e z á v a n é z e d ř e v a j s o u v š a k n e j p r v e f i g u -r a t i v n í a t e p r v e p o s t u p n ě s e z b a v u j í n a t u r a l i s t i c k ý c h s o u v i s l o s t í . K e z m í n ě n é m u o s v o b o -z e n í d o c h á z í v r o c e 1 9 1 7 . I p ř e s s v o j i h l u b o k o u a b s t r a k t n o s t a l e r e l i é f y v y b í z e j í r o s t l i n -n ý m i f o r m a m i , z v í ř a t y , b a d o k o n c e l i d s k ý m i b y t o s t m i , p ř i č e m ž o v š e m n i č í m n e p ř i p o m í n a j í

t r a d i č n í s o c h a ř s k á d í l a .N a d r u h é s t r a n ě m a j í r e l i é f y z c u r y š s k é h o o b d o b í n e p r a v i d e l n é a z v l n ě n é k o n t u r y , k d e ž t o d í l a , j e ž v z n i k a j í v e d v a c á t ý c h l e t e c h , p ů s o b í k o n v e n č n ě j š í m d o j m e m a b u d o u p r e z e n t o v á -n a v o b d é l n í k o v ý c h r á m e c h .

„ D a d a s t o j í n a s t r a n ěl e n ě n í , b e z e s m y s l u ` ,c o ž v š a k n e z n a m e n á ,ž e j e t o n e s m y s l n é .D a d a i s m u c h y b í s m y s l ,p o d o b n ě j a k o p ř í r o d ě . “

H a n s A r pTe c h n i c k á p o z n á m k aP o l y c h r o m o v a n é d ř e v ě n é r e l i é f y p ř e k v a p í s v ý m i v e l i c e ž i v ý m i a j e d n o l i t ý m i b a r v a m i ( t r o -c h u p ř i p o m í n a j í b a r e v n é s k v r n y t y p i c k é p r o s y n t e t i c k é o b d o b í k u b i s m u ) . S k u t e č n ě s e z d á , ž e k r o m ě v ý j i m e č n é h o p o u ž i t í p o i n t i l i s t i c k é t e c h n i k y n a n á š í A r p b a r v y m e c h a n i c k ý m z p ů s o b e m . B a r v á m c h y b í n u a n c e a s t í n o v á n í , n e v i d í m e a n i s t o p y p o š t ě t c i . J a k o v ě t š i n a d a d a i s t i c k ý c h u m ě l c ů s m ě ř u j e A r p k c o n e j n e o s o b n ě j š í m u p r o v e d e n í , j e ž b y „ n e u k a z o v a l o ž i v o t r u k y “ .

K u r t S c h w i t t e r sS c h w i t t e r s n a c h á z í s k u t e č n ě s v ů j s t y l t e p r v e v r o c e 1 9 1 9 , v e s v ý c h d v a a t ř i c e t i l e t e c h . D ř í -v e s i u m ě l e c o s v o j o v a l r ů z n é p o s l e d n í i n o v a c e m o d e r n í h o m a l í ř s k é h o u m ě n í . M e d i t o v a l n a d a b s t r a k c í , e x p r e s i o n i s m e m a d í l y P a u l a K l e e ( 1 8 7 9 - 1 9 4 0 ) , p ř e d e v š í m s e v š a k z a j í m a l o t e c h n i k y k o l á ž e , k t e r é v y p r a c o v a l i k u b i s t é , f u t u r i s t é a k o n s t r u k t i v i s t é . Z o n é r ů z n o r o d é s b í r k y v z n i k a j í p o z d ě j i v e l i c e o s o b i t é k o l á ž e , j e ž o z n a č u j e j a k o „ M e t z “ , a b y t a k z d ů r a z n i l j e j i c h s p e c i f i č n o s t . P o z a d í t ě c h t o a s a m b l á ž í j e v ě t š i n o u m a l o v a n é . K o l á ž j a k o v ý r a z o v ý p r o s t ř e d e k j i ž s i c e o b j e v i l i d ř í v e j i n í u m ě l c i , S c h w i t t e r s a l e z c e l a z m ě n i l p ř í s t u p k n í . A ž d o k r a j n o s t i r o z v í j í t o , c o P i c a s s o a B r a q u e s o t v a p o s t ř e h l i , p ř e d v á d í , ž e j a k ý k o l i m a t e -r i á l , i t e n n e j b a n á l n ě j š í , n e j v í c e p o s t r á d a j í c í v ý z n a m , m ů ž e b ý t z a p o j e n d o j e h o „ M e r z “ .

S c h w i t t e r s v y s v ě t l u j e v o l b u u v e d e n é h o s l o v a t a k t o : „ N e c h á p a l j s e m , p r o č b y s t a r e j í z d e n -k y , l í s t k y z š a t n y , p r o v á z k y a k o u s k y k o l , k n o f ¬ l í k y a j i n á v e t e š n a l e z e n á n a p ů d á c h a s m e t i š t í c h n e m o h l y b ý t s t e j n ě d o b r ý m m a t e r i á l e m p r o m a l í ř s k o u t v o r b u j a k o p r ů m y s l o v ě p r o d u k o v a n é b a r v y . . . N a z v a l j s e m s v á n o v á d í l a , M e r z ` . J e t o d r u h á s l a b i k a s l o v a C o m -m e r z b a n k . B y l a v i d ě t n a o b r a z e , M e r z ` , d í l e , n a n ě m ž b y l o p o d a b s t r a k t n í m i ú t v a r y p ř i l e -p e n é s l o v o , M e t z ` v y s t ř i ž e n é z r e k l a m y n a C o m m e r z b a n k . V ý r a z , M e r z ` . . . s e s t a l s o u č á s t í o b r a z u , m u s e l t a m b ý t . J e l o g i c k é , ž e j s e m n a z v a l o b r a z , v e k t e r é m b y l o z m í n ě n é s l o v o , O b r a z M e r z , s t e j n ě j a k o j s e m o b r a z s e s l o v e m , i ` o z n a č i l z a O b r a z I . A p o z d ě j i v B e r l í n ě , k d y ž j s e m p o p r v é v y s t a v o v a l t y s l e p o v a n e a s e s t a v o v a n é o b r a z y v e S t u r m u , h l e d a l j s e m s p o l e č n ý n á z e v p r o s v ů j n o v ý s t y l ,p r o t o ž e k c h a r a k t e r i z o v á n í s v é h o d í l a j s e m n e m o h l p o u ž í v a t s t a r é t e r m í n y j a k o e x p r e s i o n i s -m u s , k u b i s ¬ m u s , f u t u r i s m u s a p o d o b n ě . Ta k j s e m t e d y c e l o u s v o u t v o r b u j a k o ž á n r n a z v a l p o d l e o n o h o t y p i c k é h o o b r a z u — o b r a z y , M e r z ` . P o z d ě j i j s e m p o u ž i t í s l o v a , M e r z ` r o z š í -ř i l , n e j p r v e n a p o e z i i . . . , p o t o m t a k é n a d a l š í p r o j e k t y . N y n í s e s á m j m e n u j i , M e r z ` . “

„ « K d o j s t e ? »« J s e m m a l í ř , v y t v á ř í m o b r a z y p o m o c í h ř e b í k ů . “

S C H W I T T E R S V R O Z H O V O R U S R I C H T E R E M

S c h w i t t e r s o v y k o l á ž e n á s p ř e k v a p í p ř e d e v š í m t í m , ž e j s o u v y t v o ř e n y z a n t i - m a t e r i á l ů , z o d p a d ů . P ř e d e v š í m z t o h o t o d ů v o d u z n i c h d ý c h á d u c h d a d a i s m u , j e n ž s e v y z n a č u j e m i m o j i n é s v ý m a n t i e s t e t i c k ý m p ř í s t u p e m . J e h o k o l á ž e a l e m a j í n a v í c v l a s t n í c h a r a k t e r i s t i c k é r y s y :I ) Č a s t o j s o u p o u z e n e v e l k ý c h r o z m ě r ů , t a k j a k o Z u b a n M e r z 3 6 6 — m a l é f o r m á t y b ý v a j í t e h d y s p o j o v á n y s e S c h w i t t e r s e m , s t e j n ě č a s t o j a k o s P a u l e m K l e e . Z m í n ě n é m a l é r o z m ě -r y n e j s o u z a p ř í č i n ě n y p o u z e m a t e r i á l y , z n i c h ž v z n i k l y ; h l a v n í m j e j i c h z d ů v o d n ě n í m j e i n t i m n í a t m o s f é r a , k t e r o u c h c e u m ě l e c m e z i d i v á k e m a u m ě l e c k ý m d í l e m n a v o d i t . S v ý m i n e v e l k ý m i k o l á ž e m i S c h w i t t e r s d i v á k a v y b í z í , a b y s e s n i m i s b l í ž i l .2 ) N a r o z d í l o d p a p i e r s c o l l é e s v y t v á ř e n ý c h k u b i s t y n e j s o u „ M e r z “ k o l á ž e t é m ě ř n i k d y v y t v o ř e n y k o m p l e t n ě z v y t r h á v a n ý c h p a p í r ů ( t i s k o v i n y , p r o s p e k t y , r e k l a m y . . . ) . S t e j n ě

j a k o d a l š í d a d a i s t é c h c e i S c h w i t t e r s d e s a k r a l i z o v a t u m ě l e c k é g e s t o a s n a ž í s e , a b y r u č n í p r á c e b y l a c o n e j m é n ě p a t r n á . Vy s t ř i h u j e t e d y s v é p a p í r y n ů ž k a m i .3 ) K u r t S c h w i t t e r s n ě k d y d á v á s v ý m k o m p o z i c í m m n o h e m v ě t š í c h r o m a t i c k o u i n t e n z i t u , n e ž m a j í t y n e j b a r e v n ě j š í k o l á ž e k u b i s t ů ( n a p ř . J u a n a G r i s e ) .4 ) A k o n e č n ě , j e h o k o l á ž e j s o u s i c e v y t v o ř e n y z l e d a s č e h o , o v š e m r o z h o d n ě n e l e d a s j a k . A č k o l i p ů s o b í d o j m e m ú p l n é s p o n t á n n o s t i a n á h o d n o s t i , v e s k u t e č n o s t i j e a u t o r k o n s t r u u -j e v e l i c e r a f i n o v a n ý m z p ů s o b e m , v z á v i s l o s t i n a f o r m ě a b a r v ě p o u ž i t ý c h o d p a d ů .

Te c h n i c k á p o z n á m k aN e j v ě t š í S c h w i t t e r s o v o u i n o v a c í j e r e a l i z a c e k o l á ž í z „ č e h o k o l i “ . A t a k m ů ž e m e m e z i m a t e r i á l y , j e ž p o u ž i l , n a l é z t n e j r ů z n ě j š í t i s k o v i n y — j e h o o b l í b e n é s u r o v i n y ( p r o s p e k t y , r e k l a m y , e t i k e t y z l á h v í , h l a v i č k y d o p i s ů , t r a m v a j o v é j í z d e n k y , f r a g m e n t y p l a k á t ů , b a l í -c í p a p í r ) , a l e i h a d ř í k y , k o u s k y d ř e v a , k o v u n e b o k a u č u k u , v í č k a o d k o n z e r v , p r o v á z k y , ú t r ž k y k a r t ó n u . T y t o m a t e r i á l y j s o u s p o j e n y p ř e k v a p i v ý m z p ů s o b e m a m o h o u b ý t j e š t ě u m o c n ě n y g r a f i c k ý m i n e b o m a l o v a n ý m i m o t i v y .

„ S c h w i t t e r s d ě l á u m ě n í z e v š e h o , a t o b e z v ý j i m k y , a n i ž b y d á v a l p ř e d n o s t k t e r é m u k o l i m a t e r i á l u n e b o v ý r a z o v é m u p r o s t ř e d k u , j e ž b y b y l v n í m á n j a k o u š l e c h t i l e j š í n e ž o s t a t -n í . “

S E R G E L E M O I N E , 1 9 8 6

F o t o m o n t á ž eV ý z n a m n ě j š í d a d a i s t i č t í u m ě l c i , K u r t e m S c h w i t t e r s e m p o č í n a j e , p ř e s H a n s e A r p a , R a o u l a H a u s m a n n a , F r a n c i s e P i c a b i u a M a x e m E r n s t e m k o n č e , r e a l i z u j í n e j r ů z n ě j š í t y p y k o l á ž í . Te n t o z á j e m o n ě p r a m e n í n e p o c h y b n ě z t o h o , ž e j e d n í m z n e j d ů l e ž i t ě j š í c h c í l ů r e v o l t y d a d a j e z n i č e n í m ý t u t v o r b y e x n i h i l o . Ž á d n ý z v ý r a z o v ý c h p r o s t ř e d k ů n e v y k a z u j e l é p e n e ž k o l á ž , ž e t v o r b a v p o d s t a t ě v ž d y z ů s t á v á t r a n s f o r m a c í , i n t e r p r e t a c í n e b o r e i n t e r p r e t a c í i n v e n t á ř e j i ž e x i s t u j í c í c h f o r e m .K r o m ě t o h o d a d a i s t é , t a k j a k o m n o h o j i n ý c h u m ě l c ů d v a c á t é h o s t o l e t í , o v š e m m n o h e m

r a d i k á l n ě j š í m z p ů s o b e m , k r i t i z u j í v á h u , j e ž b ý v á t r a d i č n ě p ř i k l á d á n a t e c h n i c e a v i r t u -o z i t ě p r o v e d e n í . V j e j i c h k o l á ž í c h j e p r o v e d e n í o d s u n u t o d o p o z a d í . T ř e b a ž e v š a k k o l á ž v l i v t v ů r c e o m e z u j e , r o z h o d n ě j e j n e e l i m i n u j e z c e l a . S v ě d č í o t o m k u p ř í k l a d u E l a s t i c u m R a o u l a H a u s m a n n a ( 1 8 8 6 - 1 9 7 0 ) n e b o D a d a - R u n d s c h a u H a n n a h H č c h o v é ( 1 8 8 9 - 1 9 7 8 ) : v š e j e p e č l i v ě p r o p o č í t a n é , a b y t o v y v o l a l o s i l n ý v i z u á l n í š o k — i r a c i o n á l n í s o u v z t a ž n o s t i , s k a n d á l n í s p o j e n í , p r o v o k a t i v n í n á p i s y , z á b a v n é e f e k t y . F o t o m o n t á ž j e n o v ý , s a m o s t a t n ý d r u h k o l á ž e , k t e r ý v B e r l í n ě n a k o n c i r o k u 1 9 1 8 v y m y s -l e l p r á v ě R a o u l H a u s m a n n . Č l e n o v é b e r l í n s k é s k u p i n y d a d a i s t ů ( H a n n a h H ö c h o v á , G e o r -g e s G r o s z a J o h n H e a r t - f i e l d ) s i t u t o n o v o u t e c h n i k u v e l i c e o b l í b i l i . S p í š e b y c h o m j i m ě l i o z n a č i t z a „ f o t o k o l á ž “ , p r o t o ž e m o n t á ž b ý v á p r o v á d ě n a r u č n ě ( a n e p o u z e f o t o g r a f i c k o u m e t o d o u , j a k j e t o m o ž n é d n e s ) . A n a v í c , t ř e b a ž e z m í n ě n é f o t o m o n t á ž e n e j č a s t ě j i s p o j u j í f o t o g r a f i c k é m a t e r i á l y , n ě k d y o b s a h u j í t a k é j i n é p r v k y ( r ů z n é t i s k o v i n y , k a t a l o g y , i l u -s t r o v a n é č a s o p i s y , a l e i k r e s b y , f r a g m e n t y o b r a z ů č i r y t i n y ) .U v e d e n o u t e c h n i k o u d a d a i s t é a t a k u j í s p o l e č n o s t , n e b o ť m ě n í s m y s l j e h o v l a s t n í c h k o m u -n i k a č n í c h p r o s t ř e d k ů . B e r l í n s k á b u r ž o a z i e o b j e v u j e t y p o g r a f i c k ý c h a r a k t e r s v ý c h n o v i n , r e k l a m n í f o t o g r a f i e a v ů b e c c e l ý s v ů j m y š l e n k o v ý s v ě t p ř e v r á c e n ý v z h ů r u n o h a m a .F o t o k o l á ž e b y d o z a j i s t a n i k d y n e s p a t ř i l y s v ě t l o s v ě t a b e z B r a q u o v ý c h a P i c a s s o v ý c h p a p i e r s c o l l é e s , o v š e m t y t o d v ě t e c h n i k y s i n e j s o u v z á j e m n ě p o d o b n é . K u b i s t y z a j í m a l y z e j m é n a f o r m á l n í ú v a h y , k d e ž t o p o l i t i c k y a n g a ž o v a n í d a d a i s t é z B e r l í n a c h t ě l i p ř e d e v š í m z f o r m o -v a t o b ž a l o b u s v é e p o c h y . D ů l e ž i t á t e d y n e n í h r a f o r e m , n ý b r ž č i t e l n o s t t o h o , c o j e v j e j i c h d í l e c h p ř e d s t a v e n o .

D A D A I S M U S ( 1 9 1 6 - 1 9 2 2 )

D a d a i s m u s , e f e m é r n í , m e z i n á r o d n í h n u t í d r u h é h o d e s e t i l e t í X X . s t o l e t í , p ř e d s t a v o v a l o z p o č á t k u p ř e d e v š í m z p ů s o b ž i v o t a m l a d ý c h u m ě l c ů , k t e ř í v y s t u p o v a l i p r o t i d u c h u s v é d o b y . N a r o z d í l o d s v ý c h t a k ř k a s o u č a s n í k ů — k u b i s m u a f u t u r i s m u , n e c h t ě l b ý t d a d a i s -m u s n i k d y p o v a ž o v á n z a a v a n t g a r d n í h n u t í ,a t í m m é n ě v s t o u p i t d o j a k é k o l i t r a d i c e , t ř e b a b y b y l a s e b e v í c e m o d e r n i s t i c k á . D a d a i s m u s s e o v š e m p ř e s t o s t a n e s m ě r e m p r o u m ě n í v ý z n a m n ý m .

C o m á j í s p o l e č n é h o k o l á ž e M a x e E r n s t a a r e l i é f y H a n s e A r p a ? R e a d y m a d e s M a r c e l a D u c h a m p a a f o t o k o l á ž e R a o u l a H a u s m a n n a č i H a n n a h H ö c h o v é ? A n e b o m e c h a n i s t i c k é k o m -p o z i c e F r a n c i s e P i c a b i i a „ M e r z “ a s a m b l á ž e K u r t a S c h w i t t e r s e ? V ů b e c n i c . N i c , k r o m ě n i č í m n e o m e z e n é t o u h y p o s v o b o d ě . P r á v ě j í v d ě č í d a d a i s t é z a t a k p o č e t n é ř a d y n á s l e d o -v n í k ů .

P o u ž i t á l i t e r a t u r a :„ N e j v ě t š í m a l í ř i – D A D A I S M U S “ – č . 1 0 3 , t ý d e n í k , I S S N : 1 2 1 2 - 8 8 7 2

KONEC PREZENTACE