1

DAGITI MINORYA A PROFETA

Leksyon 1

I. Am-amoen dagiti Profeta ti Dios

A. Ti Kaipapanan ti Sao a “Profeta”

1. Ti Hebreo a sao “nabi” ket isu ti maitutop a sao iti Profeta. Nagparang a noun

iti Daan a Tulag agarup 400 a daras, ket iti verb 110 a daras.

2. Ti Nainbiblian a kaipapapananna masarakan iti Exodus 4:16 ken Exodus 7:1.

Ni Aaron agbalin nga spokesman ni Moises ket naawagan a “Profeta” ni

Moises. Ti “profeta ti Dios” ket “spokesman ti Apo.” Note: Jeremias

15:19.

3. Maripar a ti Dios impakaammona ti Pagayatanna kadagiti Profeta iti Daan a

Tulag (Hebreo 1:1-3)

B. Dadduma a Termino a Mangiladawan iti “Profeta”

1. Ti Profeta naawagan “Seers” gapu ta salimetmetanda ti pagayatan ti Dios

(1 Samuel :9:9)

2. Naawaganda pay ti “Tattao ti Dios” (1 Samuel 9:6; 1 Ar-ari 13:1). Riparen

a dagitoy a “Tattao ti Dios” ket indalan ti Espiritu Santo (2 Pedro 1:21)

3. Naawaganda met iti “Tattao ti Espiritu” (Oseas 9:7)

4. Dagitoy a Profeta iti Daan a Tulag naawagan met ti “Adipen ti Dios”

(Amos 3:7)

5. Naawaganda pay ti “Watchmen” taga bantay (Ezekiel 3:17)

C. Importante a Prinsipyo maipapan iti Profeta

1. Kas nasarita iti ngato, ti profeta ti Dios ket “indalan” ti Espiritu Santo

(2 Pedro 1:20, 21). Saanda a nagsao a nagtaud iti bukbukudda laeng.

2. Dagiti Profeta saanda a mangipakaammo ti barbaro a relihiyon. No di ket,

guyuguyenda dagiti tattao nga agsubli iti sigud a dana (Jeremias 6:16).

Dagiti tattao saanda a maiparbeng a dumngeg iti mammadto a mangawis

kadakuada iti maisupadi a relihiyon (Deuteronomio 13:1-5)

3. Ti Profeta ti Dios, isu ti nangnangrona a tagakasaba, “tagasao” ti Dios.

Kontraenna ti Kinadakes, ket iyawisna ti panagbabawi (Ezekiel 33:10, 11).

No ti Profeta ipadtona ti masakbayan, ket ti padto saaan a matungpal, isu

maysa nga Ulbod a Profeta (Deuteronomio 18:20-22)

4. Adda kondisyonna tio sawen dagiti Profeta. Dayta ket no ti pannusa ikari ti

2

Dios babaen iti panagsao dagiti Profeta. Ket, no dagiti tao agbabawida, ti

Dios saanna nga ituloy dayta a dusa (Jeremias 18:5-11)

5. Ti umuna nga iyu-umay ni Jesus, ken ti pannakaipasdek ti Iglesiana ket isu ti

kangronaan a padto iti Daan a Tulag (Roma 1:2; Aramid 3:24-26;

1 Pedro 1:10-12)

6. Ti pinal a paltiing ti Dios immay babaen iti Anakna (Hebreo 1:1, 2;

Aramid 3:22-26). Awanen ti sabali pay a paltiing wenno padto.

7. Aniaman ti insurat dagitoy a tattao maipaayda a pakasursuroantayo

(Roma 15:4).

D. Addada dadduma nga imun-una a Profeta ti Dios iti Daan a Tulag.

1. Ni Abraham naawagan a Profeta (Genesis 20:7)

2. Moises (Deuteronomio 18:15-18; Oseas 12:13)

3. Aaron (profeta ni Moises) (Exodus 7:1)

4. Samuel (Aramid 3:24)

5. Adda pay profeta a cas kada Nathan (2 Samuel 7:2) Ahias (1 Ar-ari 11:29)

Ni Elias (1 Ar-ari 17-19) ken ni Eliseo (2 Ar-ari 2)

6. Babbai a profeta cas kada Debora (Oc-ocom 4:4) Miriam (Exodus 15:20)

ken Hilda (2 Ara-ari 22:14)

E. Addada met Ulbod a Profeta a taga Israel man wenno manipud sabsabli a relihiyon

(Jeremias 23:13-15; Dagiti profeta ni Baal ken Asera 1 Ar-ari 18:19)

II. “Background Material” ti Minor Prophets

A. Ti Minor Prophets naawagan “Minor” gapu ta abbaba dagiti gagangay a suratda

maidasig kadagiti aw-awagantayo “Major Prophets” (mayorya a profeta) a cas

kada Isaias kdpy.

B. Ti Laeng Libro ni Obadia ken Nahum manipud minorya, ti saan a nasarita wenno

nakotar iti Baro a Tulag.

C. Dagiti importante a pasamak ken maigarup a petsa ket nasisita iti panangadal ken

panangawat iti background ti Minor Prophets.

1. 721 B.C.-- Ti pannakatnag ti Samaria kadagiti soldados ti Assyria ken

napagtalaw ti makin-amianan a pagarian ti Israel.

2. 612 B.C.-- Ti pannakatnag ti Nineveh, kapitolyo ti Asyrria iti soldados ti

Babilonia.

3

3. 606 B.C.-- Ti gubat iti Carchemish ken ti panangrugi ti panagturay ti

Babilonia iti makin-tenga a daya. Iti daytoy a tiempo mangrugin ti

panagturay ti Babilonia

4. 597 B. C.- Ti pannakatnag ti Jerusalem iti ima ni Nabocodonosor ken ti panna-

kapagtalaw ni Ari Jehoiachin iti makin-abagatan a pagarian ti Juda.

5. 586 B. C.-- Ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti Templo babaen ken

Nabocodonosor ti Babilonia.

6. 539 B. C.-- Ti panangrugi ti tiempo ti Persia

7. 536 B. C.-- Ti linteg ni Ciro, pinalubosanna dagiti Judio nga agsublida iti

Jerusalem babaen ti panangidaulo ni Zorobabel, maysa a gobernador. Ti

pannaka-kaotibo ket nagngudo.

8. 520 B. C.-- Ti trabaho ni Haggeo ken Zacarias a mangguyguyoguy kadagiti

tattao nga ibangonda ulit ti templo idiay Jerusalem.

9. 516 B. C.-- Sabali manen a panagsubli idiay Israel nga indauloan ni Ezra.

10. 445 B. C.-- Indauloan ni Nehemias ti pannakaitakder ti alad ti Jerusalem.

III. Panangi-lugar kadagiti Profeta Iti Tiempo wenno Tawen Iti Estoria

A. Dagiti sumaganad a Profeta (Minor Prophets ) maipetsada iti panawen ti Assyria idi

a ti Nineveh ket isu ti kapitolyo ti Emperio (8th

ken 7th

B C)

1. Amos-- Bayat panagturay pay laeng ti makin-amianan a pagarian, sakbay a ti

Samaria matnag iti ima dagiti soldados ti Assyria.

2. Oseas-- Dandani isu met laeng a tiempo nga agtigtignay ni Amos.

3. Jonas- - Sumagmamano a tawen sakbay a ti Nineveh ken Assyria nagtignayda

maikontra iti Israel.

4. Mikias-- Tiempo a kapada ni Isaias, ngem naipan iti makin-abagatan a

pagarian ti Juda. Isu ken ni Isaias nakitada ti bileg ti Assyria saan da a

madadael ti Jerusalem ken Juda. Mapasamak dayta agarup 100 a tawen.

5. Nahum-- Daytoy a libro adda maymaysa laeng nga adal iti ikutna: Ti Nineveh

ket madadael!

6. Sofonias-- Iti al-aldaw ni Ari Josiah iti Juda (640-609 B.C), sakbay a ti

Nineveh ken Jerusalem makaotivo.

B. Ni Habakuk kinasao ti Apo a kinunana a ti Caldeos (Babilonia) umay mang-gubat iti

Juda. (Dandani agngudo ti maika-7 a siglo B. C.)

C. Haggeo ken Zacarias nagtignayda idi nagsublida kalpasan ti pannakakaotibo.

4

D. Malakias nagipadpadto iti sumaruno a siglo dandani iti tiempo da Esdras ken

Nehemias.

E. Ti petsa ken tiempo da Abdias ken Joel narigat a saan a masinunuo, Ti “possible” a

petsa ken tiempo maadalto iti kanito nga adalentayo ti pakaestorianda.

SALSALUDSUD ITI LEKSYON ITI PAKAUNA KADAGITI MINOR PROPHETS

1. Ania ti kaipapanan ti balikas a “Profeta?”

2. Ania ti kangronaan a trabaho ti profeta?

3. Ania ti kaipapanan ti balikas a ti “pronouncement” dagiti profeta ket kondisyonal?

4. Dagiti kadi Profeta iti Daan a Tulag nangiyam-ammoda iti barbaro a Linteg?

5. Adalen dagiti dadduma a petsa nga importante a mangilinteg iti pannaka-awat iti Minor

Prophets.

6. Apay a dagiti Minor Prophets naawagan iti “Minorya?”

7. Bayat iti ania a tiempo iti paka-estoriaan ti Israel a nagtignay dagiti minor Prophets?

8. Ilugarmo dagiti Minor Prophets iti tiempo ti Estoria.

9. Siasino kadagiti Minor Prophets ti karirigatan a masinunuo ti petsada?

TI LIBRO NI AMOS Leksyon 2 I. Ti pakaestoriaan ni Amos

A. Inaramid ni Amos ti trabahona bayat ti panagturay ni Uzzia ari ti Juda (783-742 B. C)

ken Jeroboam II, ari ti makin-amianan nga Israel (786-746 B.C) (Amos 1:1).

Naprogreso daytoy a tiempo iti Makin-amianan a pagarian.

B. Ti Pagnaedan ken Trabahona

1. Agnaed iti lugar a TEKOA, agarup 18-20 a kilometro abagatan ti Jerusalem

iti sakop ti abagatan a pagarian ti Juda.

2. Maysa nga agpaspastor iti carnero, baka, ken agtaraken iti kayo a sikamoro,

maysa a kayo nga agbunga a masapul a kur-itan tapno agluom.

(Amos 1:1; 7:14, 15)

3. Ngem, inayaban ti Dios a mapan agipadto idiay makin-amianan a pagarian ti

Israel, idiay Betel agarup 40 kilometro ti ka-adayona (Amos 7:10)

5

a. Ti Bethel ket maysa kadagiti lugar a nakaipasdekan ti Balitok a Baka idi

a ni Jeroboam I, pinilitna dagiti tattao a saandan a mapan

agdaydayaw idiay Jerusalem .(1 Ar-ari 12:26-33)

b. Pinakdaaran ni Amazaiah, ti padi idiay Betel nga agsubli idiay abagatan

tapno sadiay nga agipadto (Amos 7:10-13)

c. Impeksa ni Amos ti pannusa ti Dios iti makin-amianan a pagarian nga

umay ti dakkel a panagsagaba ket dagiti mabati a tattao

mapagtalawdanto sadiay. (Amos 7:16-18)

4. Kitaen pay ti Amos 5:4, 5. nagpaka-asi ti profeta kadagiti tattao tapno

sapulenda ti Dios, ta ti pannaka-kaotivo sumangbay. Sumagmamano a

tawen ti napalabas idi napasamak daytoy agarup (721 B. C).

5. Kas ken Juan a Bautista iti Baro a Tulag, ni Amos napasnek unay a

nangkontra kadagiti basbasol ti Israel. Kaspagarigan, basaen ti Amos 5:21-

24. Impeksana ti panangokom ti Dios iti managbasol a nasyon.

II. Kondisyon iti Sosyal ken Relihiyon ti Israel (makin-amianan a pagarian) iti al-aldaw ni

Amos

A. Kondisyon Sosyal

1. Isukatda dagiti nalinteg iti pirak ken dagiti agkasapulan iti sapatos

(Amos 2:6, 7)

2. Pinarigatda dagiti marig-rigat (Amos 5:11)

3. Nakusit ti timbangan nga usarenda iti pagtagilakoan (Amos 8:5, 6)

4. Agpasuksukda (Amos 5:12)

5. Ti Ama ken ti Anak a lalaki asawaenda ti maymaysa a babai (Amos 2:7)

6. Apputenda ti ngiwat ti mammadto nga agsarita ti kontra kadakuada

(Amos 2:12).

7. Materialismo, ti tarigagay nga agpa-adu iti sanikua ken nabarayubuy a biag ti

nanglakub kadakuada. Uray dagiti babbai iti Samaria kunaenda,

“Agkanaw manen ti sabali a mainum.” Addaanda kwintas a napudaw,

balay a pangtag-init ken balay a pang-nalamiis (Amos 3:15; 4:1; 6:4)

B. Kondisyon iti Relihiyon

1. Agparang a ti aramidda ket makin-ruar a seremonya (Amos 4:4, 5). Riparen ti

Isaias 1:10-17

2. Addaanda ti palso a panagtalek iti panagipagarupda a ti Dios adda kadakuada

(Amos 5:14; 9:10).

6

3. Kagura ti Dios dagiti seremonyasda (Amos 5:21-24). Ti Apo kayatna ti

hustisya ken kinalinteg, daytoy ti agayus koma a kas iti napegges nga ayus.

III. Ti ababa nga Outline ti Libro ti Amos

A. Naibaga ti Pannaka-okom maibusor iti kabangibang a Nasyon (Amos 1, 2)

B. Pannakakondena dagiti Basbasol ti Israel (Amos 3-6)

C. Ti Pannakaayab ni Amos ken ti Lima a Darepdep maipapan iti pannusa ti Dios

(Amos 7-9). Ngem, mangipaay iti inanama (9:11-15)

IV. Adda Napintas nga Adal a Maiyaplikar Ita Kadatayo

A. Ti Dios managayat, mananga- asi ken naanus uray no ti tao ket agbasol. Kayatna

nga isu-amin agbabawida (2 Pedro 3:9). Ti sirmata ni Amos itudona a ti Dios

mamakawan. Saan na kayat ti mangdusa. Ni Amos nagdawat iti Dios, “Apo

Dios, mamakawan ka” (Amos 7:1-6). Ket, ti Apo nagbaliw ti pangeddeng na. Ti

Dios kayatna nga amin a tattao maisalakanda ket ammoenda koma ti kinapudno

(1 Timoteo 2:3, 4).

B. Ti Apo kayatna a sapulen dagiti tattao Isuna. Tarigagayan dagiti tattao nga

sapulenda Isu (Amos 5:4-7, 14, 15).

C. Ti Apo ti Namarsua (Amos 5:8, 9)

D. Ti tao saanna mabalin nga itarayan ti Dios (Amos 9:1-4 Note: Salmo 139:7-12)

Imdengan pay ti estoria ni Jonas, ti Profeta.

E. Ti Dios ket Dios ti Hustisya, dusaenna ti dakes. Tignayenna ti maysa a nasyon a

bumusor iti Israel (Amos 6:14). Ti Dios ket Ayat (1 Juan 4:16). Ngem, kitaen

met ti agpada a kina-imbag ken pungtot ti Dios iti Roma 11:22

1. Ti Dios nangipaay iti panangokom iti Damasco, Gaza, Asdod, Tiro, Edom,

Ammon, Moab, Israel (makin-amianan a pagarian) ken Juda (makin-

abagatan a pagarian (Amos 1-2)

2. Ti Dios dusaenna dagiti tattaona. Maysa a nasyon ti bumusor kadakuada, ti

laeng “dua a luppo” ken “maysa a lapayag” ti mangispal kaduakada

manipud iti ngiwat ti leon. (Amos 3:11-12). Ta maiyadayoda iti “kallawit

ken banniit” (Amos 4:1-3) Gapu iti basol, ti Dios iyegna ti kalamidad ken

ladingit kadagiti tattaona.

F. Dagiti umawat ti Prebelihyo manipud iti Dios masapul nga awatenda ti

responsibilidad. Ti Dios pinilina ti Isarel a tattaona. No casta ngarud, gapu ta

saanda a na-aramid ti responsibilidadda. Pinagtalinaed ti Dios ti

responsibilidadda ket dinusana ida (Amos 3:2). Kitaen pay ti Lucas 12:48,

Ti naikkan iti adu, ad-adu ti madawat kenkuana.

7

G. Ti panagdayaw nga awanan kinalinteg a panagbiag Kagur-gura ti Dios (Amos 5:21-

24). Ti casta a panagdayaw ket pananginsulto iti Dios. Kinuna ni Amos kadagiti

tattao a nayonanda pay ti panagdaydayawda (Amos 4:4, 5). Ngem, saan nga

awaten ti Dios. Nalinteg a panagbiag ti kayat Dios, saan a panagited ti sacrificio.

Ti Dios tarigagayanna ti nalinteg, saan a seremonyas.

H. Ti panagtarigagay iti namateryalan a panagbiag nga awanan panang-panunut

kadagiti dadduma, makondenar.

1. Dagiti babbai iti Samaria kunaenda iti asawada, “ikanawannak manen iti sabali

nga mainum” (Amos 4:1)

2. Agidda ken aginnatda kadagiti papag ken agbiagda a nabaruyubuy

(Amos 6:1-6)

3. Ngem, awan pannikibiangda iti umay a pannakakadadael ti nasyonda

(Amos 6:6)

I. Ti “Aldaw ti Apo” masapul a Sangoen (Amos 5:18)

1. Idiay Daan a Tulag “Ti aldaw ti Apo” ket:

a. Aldaw ti parabur ken pannakaispal maipaay kadagiti nalinteg.

b. Aldaw ti pannakadusa ken sipnget maipaay kadagiti nadangkes.

(Note Sofonias 1:14-17 kdpy)

2. Isu ti aldaw ti panangokom ti Apo maipaay iti nadangkes a nasyon, syudad,

tattao iti daytoy a biag. Tiempo ti pannaka-okom.

3. Addanto “pinal nga aldaw ti Apo” inton panagibus ti lubong (2 Pedro 3:10-13)

SALSALUDSUD ITI LIBRO TI AMOS

1. Ania ti “background,” trabaho, ken biag ni Profeta nga Amos?

2. Sakbay iti ania a dakkel, nakam-ames a pasamak iti pakaestoriaan ti makin-amianan a

pagarian ti Israel ti impadto ken sinao ni Amos?

3. Aniada dagiti sosyal a kondisyon iti pagarian ti Israel, iti tiempo nga agipadto ni Amos?

4. Aniada dagiti parikut iti relihiyon iti Israel iti tiempo nga agipadto ni Amos?

5. Siasino ti nakai-kumparaan ni Amos iti Baro a Tulag no malagiptayo ti kinatibker ti saona?

6. Adalen ti prinsipyo a dagiti aduan ti parabur ken prebelihyo, isuda ti aduan responsibilidad.

7. Mangted ti dua nga agsu-ngani a kababalin ti “Aldaw ti Apo” iti sinurat ti profeta.

8. Kaano ti maudi nga “Aldaw ti Apo?”

8

9. Adalen ti kapareho a sosyal kondisyon ken religious condition nga adda ita a mang

daddadael kadagiti tattao idi tiempo ni Amos. Dagiti basol idi tiempo ni Amos ket

kapareho met laeng kadi a basol ita?

10. Manipud iti libro ni Amos, ti Dios kadi ket Dios ti Hustisya? Wenno Dios kadi ti Ayat?

Wenno agpada?

11. Manipud kadagiti versiculos a nabasam iti Amos, ania kadagitoy ti maka-sarut ken

makaguyuguy kenka?

TI LIBRO NI OSEAS Leksyon 3 I. Ti “Background” ni Oseas

A. Ti naganna maipatarus, “Ti Dios ti Mangisalakan.” Riparen ti pannakai-padana

daytoy a nagan iti Josue. Ken casta met, ti nagan a Jesus, kayatna sawen

mangisalakan (Mateo 1:21)

B. Nagbiag ni Oseas iti isu met laeng a tiempo kas ken Amos ken Jonas. Nagipadpadto

ni Jonas kabayatan ti panagari ni Jeroboam II (2 Ar-ari 15:25). Iti isu met laeng

a tiempo a nagipadto ni Amos (Amos 1:1). Isu met laeng a tiempo ni Isaias ken

Mikias a nagipadto iti makin-abagatan a pagarian ti Juda.

1. Ni Jonas inayaban ti Dios a mapan mangasaba idiay Nineve, ti Kapitolyo ti

Assyria. (Kitaen iti libro ni Jonas)

2. Ni Amos nagtaud iti lugar a Tekoa iti makin-abagatan a Juda, ngem inayaban

ti Dios a mapan mangasaba idiay Betel iti makin-amianan a pagarian ti

Israel. (Amos 7:10-15).

3. Ni Oseas ti profeta iti makin-amianan a pagarian ti Israel. Nagsarita

maipapan iti basbasol ti nasyon, impeksana ti iyu-umay a pannakadusa

ti Israel ken ti pannakadadaelna (Oseas 1:4)

C. TI Pisikal a Familya ni Oseas

1. Ni Oseas inasawana ni Gomer, a masinunuo nga addaan nakapuy a kababalin,

ta nagbalin a saan a napudno nga asawa ken ni Oseas (Oseas 1:2, 3).

2. Addaanda tallo nga annak

a. Ti inauna nga anak managan “Jezrael” a maitarus iti Ingles “God will

scatter” (Oseas 1:3-5).

b. Ti anak a babai napanaganan “Lo-Rohama” a maitarus iti Ingles, “No

9

pity, no mercy” (Oseas 1:6, 7).

c. Ti maikadua nga anak a lalaki napaganan “Lo-ammi” maitarus iti

Ingles, “Not my people” (Oseas 1:8-11). Amin dagitoy a nagan

nalawag a mangipakita iti nakas-ang a kondisyon ti nasyon ti Israel.

3. Kalpasanna ni Gomer nagbalin nga immoral ken inlakona ti bagina nga adipen.

Ni Oseas binayadanna iti pirak ken buk-bukel (Oseas 3:3).

4. Riparen daytoy a pannaka-ikumpara ni Oseas ken Gomer ken ti Dios ken

Israel.

a. Ni Oseas inasawana ni Gomer--- Ti Dios ket naki-asawa iti Israel

manipud iti tiempo nga ina-onna ida manipud Ehipto. (Oseas 12:9;

13:4,5). Kitaen pay iti Oseas 2:19, 20.

b. Pinanawan ni Gomer ni Oseas--- Ti Israel pinanawanna ti Dios uray

pay impaay ti Apo ti amin a kasapulanda (Oseas 2:8; 4:12)

c. Nagayat ni Gomer iti sabali a lallaki--- Ti Israel inayatna dagiti didiosen

a cas ken Baal, ken ti urbon a Baka (1 Ar-ari 12:26-33; Oseas

2:8,13; 13:1). Kitaen ti maysa nga importante a parapo,

“Nagbalbalangcantisca ket inadaywam ti Dios” (Oseas 9:1)

d. Ni Oseas ay-ayatenna latta ni Gomer--- Ti Dios ay-ayatenna latta ti

Israel (Oseas 2:7; 3:1)

e. Insubli ni Oseas ni Gomer iti ikutna- -- Ti Dios isublina met iti ikutna ti

Israel (Oseas 3:2, 4, 5)

5. No casta, ti dakkel a tema ti libro ni Oseas ket Ti Ayat ti Dios kadagiti

managbasol a tattao.

II. Ti Nakas-ang a Kondisyon ti Makin-amianan a Pagarian ti Israel Iti Tiempo ni Oseas

A. Nagipadto ni Oseas kabayatan ti panagari ni Jeroboam II iti makin-amianan a

pagarian. Tiempo a naprogreso, ken nabarayubuy ti panagbiag (Oseas 12:8)

iti nasyon. Daytoy a tiempo maigarup 745 B. C. kalpasan ti tiempo ni Amos.

B. Ti “political” ken Sosyal a kondisyon iti Israel

1. Ti “political” a Kondisyon

a. Ti nasyon ti Assyria ket rumsua a maysa a nabileg a pagarian Idi 745

B. C. ni Tiglath-Piliser, ari ti Assyria inrugina ti panag-rautna

kadagiti nas-nasyon.

b. Impeksa ni Oseas a ti Assyria isu ti agbalin a nabileg a kabusor ti

Israel (Oseas 7:11; 11:5; 12:1; 14:3)

10

c. Idiay Israel, dagiti Ar-ari a simmurot ken Jeroboam, nakapsutda ken

saanda nga epektibo. Adda innem nga Ari iti las-ud ti 25 a tawen

(2 Ar-ari 15:8-17:41). Uppat kadagitoy nga Ar-ari ket napapatay iti

turay.

d. Idi 725 B.C. ti Gilead ken ti tattao ti Neptali naipanda idiay Assyria. Ti

syudad ti Samaria a kapitolyo ti Israel ket nasakup iti tallo a tawen.

(2 Ar-ari 17:5), idi 721 B. C. dagiti adu a tattaao nakaotivo. Dagiti

sangsanga-ili pinagnaedan da ti daga ti Israel ( 2 Ar-Ari 17:24).

Dagitoy a tattao intiponda ti panagdaydayawda iti bukud da a

didiosen iti Dios a pagbutbutngan ti Israel ( 2 Ar-ari 17:27-32).

Manipud kadagitoy a tattao napataud dagiti Samaritano, ti nagtipon

a rasa.

e. Dagitoy a trahedya nga umadani nakita amin ni Oseas

2. Ti sosyal, religious ken moral conditions iti makin-amianan a pagarian

kabayatan ti tiempo ni Oseas.

a. Dagiti tattao agbasolda babaen kadagiti prostitute idiay templo

(Oseas 4:14).

b. Panagdaydayaw ken didiosen a Baal, ken iti urbon a vaca ti Dios

kinondenar dagiti tattao iti 1 Ar-ari 13 (Oseas 2:5; 13:1, 2; 8:5;

10:5-8)

c. Ti Israel naki-kadua kadagiti sabsabali a nasyon tapno protektaranda

dagiti bukudda, imbes nga agtalekda iti Dios (Oseas 5:13; 7:8-11)

d. Adda kagura ti Apo maibusor iti Israel gapu ta saanda a napudno, ken

awan panangammoda iti Dios. Napnoda iti panagsapata,

panangallilaw, pamapatay, panagtakaw, ken pannakikamalala.

e. Maysa a mannurat ti nagkuna a ti Pannakatnag ti Israel ket gapuanan

ti kinakurang ti pannaka-ammo (Oseas 4:6). Kinatangsit (5:5)

Korapsyon (9:9), Panaglikud (11:7), Panagdayaw kadagiti

didiosen (13:2).

III Ababa a Pannakaurnos Leksyon ti Libro ti Oseas

A. Ti Naespirituan a Pannakikamalala ti Israel (Oseas 1-3)

B. Ti kinadangkesda ken ti Pannakadusada (Osaeas 4-13)

1. Ti Kontrobersya ti Dios iti Israel (Oseas 4-6)

2. Ti Corrupt Political Condition (Oseas 7-8)

3. Ti Religious ken Moral a Pannakapukaw (Oseas 9-11)

4. Apostassy ti Israel, Ngem, “fidelity” ti Dios (Oseas 12-13)

11

C. Mapasubli ti Israel ken Mapakawan (Oseas 14)

IV. Napintas nga adal kadatayo manipud Libro ti Oseas

A. Ti Dios addaan ti nagdakkel nga Ayat agpaay kadagiti tattaona (Oseas 11:3, 4)

1. Idi ubing pay ti Israel, ti Dios ay-ayatenna ida (Oseas 11:1). Ina-on ti Dios

ida manipud Ehipto.

2. “Kasano ti panangbaybay-ak kenka, Ephraem,” “Ipuruakanto aya Israel?”

(Oseas 11:8). Ti puso ti Dios ket “naipunto kenkuana.”

3. Gapu iti ayatna, nangted ti Dios iti naindaklan a Cari (Oseas 14:4)

B. Adu a daras a dagiti tattao nagtalekda iti kamali a banbanag. Nagtalek ti Israel

iti:

1. Nagtalek ti Israel ken Baal ket intedda amin kenkuana ti panangitan-ok

(Oseas 4:11-14; 2:8, 13). Imdengan pay ti awag ni Elias (1 Ar-ari 18:21)

2. Nagtalek ti Israel iti pannakitipon kadagiti gangannaet a nasyon (Oseas 8:8-10)

3. Nagtalek ti Isarel iti bileg dagiti soldadosna (Oseas 8:14)

C. Kinuna ti Dios a dagiti tattaona ket “madadael gapu iti kurang a pannaka-ammo

(Oseas 4:6)

1. Ti 10,000 a bilbilin ti Dios nga impaayna kadakuada ket naaramid nga awan

kaes-eskan na (Oseas 8:12)

2. Daytoy “kurang a pannaka-ammo” ket saan a kurang iti pannaka-ammo iti

kinapudno, no di ket, “kurang a pannakikuyog iti Dios, pannakipagna ti

Dios iti biagda (Note ti 1 Juan 2:1-6)

3. Dagiti tattao masapul nga ammoen da ti Apo (Oseas 6:3). Kitaen pay ti

Juan 17:3.

D. Ti kamali a dadaulo iti uray aniaman a grupo ket parnuayen na ti Kamali a

panagbiag kadagiti tattao, tapno kasla iti tattao, kasla iti papadi (Oseas 4:4, 8, 9).

Dagiti dadaulo isuda ti mangidaulo iti kina-ignorante ken basol.

E. Ti Dios masapulna ti kina-imbag, kinapudno, ken pannaka-ammo iti Dios sakbay ti

tao itedna ti seremonya ken dat-daton (Oseas 6:6). Kitaen ti isu met laeng a

prinsipyo iti Amos 5:21-24 ken Isaias 1:10-17.

F. Ti saan a napudno iti Dios, panangtallikud kenkuana ket pudpudno a “Naespirituan a

pannakikamalala” (Oseas 4:15-18; 5:4; 9:1)

G. Umay ti tiempo nga “Isuko ti Dios ti Ephraem” ken palubosanna a mapadasanna

ken mariknada ti konsekwensya dagiti basbasolda. Ti Ephraem ket makitipon iti

12

panagdayaw kadagiti ladladwan (Oseas 4:17). Kitaen pay ti Roma

1:24,25. “Nagmulada iti angin ket nagapitda iti alipugpug” (Oseas 8:7).

Nakaro a buteng ti agur-uray iti tao a bumatok iti basol! Kitaen pay ti Galatia

6:7, 8.

H. Tiempo ti panagbabawi (Oseas 10:12). Tiempon a sapulen ti Dios!

I. Adda tallo a napipintas a Figura iti Oseas a mangiladawan iti pannaki-

relasyon iti Dios kadagiti tattaona.

1. Ti relasyon ti agasawa (Kitaen iti ngato)

2. Ti relasyon ti “vinedresser” iti ubas a tinartaripatona (Oseas 9:10, 16;

10:1; 14:4-7)

3. Ti relasyon ti Ama ken iti Anak (Oseas 1:9)

Note: Daytoy isu met laeng a pannaki-relasyon ken Kristo iti Iglesiana

(Efeso 5:22-33; Juan 15:1-7; Galatia 3:26,27;Roma 8:16,17 kdpy).

SALSALUDSUD MANIPUD ITI LIBRO NI OSEAS

1. Sadino ti nagnaedan ni Oseas ken nangaramidan na ti trabahona?

2. Siasinoda dagiti sabsabali pay a profeta a nagipadpadto iti isu met laeng a tiempo?

3. Mangted ka man ti nagan ti asawa ken anak ni Oseas?

4. Ania ti kaipapanan ti nagan dagiti anak ni Oseas?

5. Mangted ka man ti 5 a panagkumpara iti baet ti Oseas ken Gomer ken ti Dios ken ti

Israel.

6. Ania ti Politikal Kondisyon nga adda idi iti Israel, iti tiempo ni Oseas?

7. Ania ti sosyal, moral, ken religious kondisyon iti dayta a tiempo?

8. Ania a klase ti “idolatry” ti ar-aramidenda idi?

9. Aniada dagiti kamali a banbanag iti nasyon ti Israel a mangpukaw ti talek?

10. Ania ti pudpudno a kaipapanan ti “ammoen ti Apo?” Maysa laeng kadi a pudno a

pannaka-ammo?

11. Mamati ka a ti Naespirituan a pannakikamalala ket masarakan met iti lubong nga

agdama? No wen, iti ania a wagas? Ti kadi Kristiano ket maka-aramid iti Naespirituan

a pannakikamalala?

12. Mamatika nga ti isu met laeng a wagas a parikut, ket parikut met laeng iti agdama a

nailadawan iti Oseas 4:1-6?

13

TI LIBRO NI JONAS Leksyon 4

I. Ti “Background” ti Libro ni Jonas ken ti Tao a ni Jonas

A. Ni Jonas

1. Ni Jonas ket saan laeng a nasarita iti Libro ni Jonas (Jonas 1:1), no di ket,

masarakan pay iti 2 Ar-ari 14:25.

2. Nagbiag bayat ti panagturay ni Jeroboam II iti makin-amianan nga Israel, ket

isu nagtaud iti Gath-hepher, sumagmano a kilometro iti amianan a

Nazareth (2 Ar-ari 14:25)

3. Nagbiag iti tiempo a naprogreso ken natalna ti Israel, ngem adda ti indikasyon

nga adu a riribuk ti umay iti mapasungad, kas iti nasyon ti Assyria a

tumaud a nabileg. Ti Libro ti Jonas iladawanna ti pasamak iti dandani 760

B. C.. Ti pasamak iti Jonas dandani 40 a tawen sakbay a ti Assyria

sinakopna ti Makin-amianan a pagarian ti Israel idi 721 B.C.

4. Kinapudno maipapan ken Jonas:

a. Ti sermon nga ikasaba ni Jonas idiay Nineveh, ti kapitolyo ti Assyria ket

walo laeng a balikas, “40 nga aldaw ti Nineveh ket madadael”

(Jonas 3:4)

b. Ni Jonas ti kaka-isuna a Minor Prophet a ti milagro naaramid

kenkuana. Adda 4 a milagro:

(1) Ti bagyo nga inyeg ti Dios

(2) Ti talna nga inyeg ti Dios

(3) Ti dakkel nga ikan nga inyeg ti Dios

(4) Ti tabungaw nga inyeg ti Dios

c. Ni Jonas ti kaka-isuna a Minor Prophet a sinarita ni Jesus

(Mateo 12:40, 41; 16:4; Lucas 11:29-32)

d. Kasta pay, a ni Jonas ket isu laeng ti persona iti Daan a Tulag a naitulad

ken Jesus (Mateo 12:40)

5. Idi nagtaray ni Jonas ken Apo Dios, kayatna ti mapan iti Laud aTarsis, mabalin

nga iti Spain. Kayat ti Dios a mapan iti Daya, iti Nineveh, agarup 800 a

kilometro makindaya nga Israel (Kitaen ti Jonas 1:3)

14

B. Impormasyon a ma-adaw iti Libro ti Jonas

1. Iti libro ti Jonas ket saritaenna ti maipapan ken Jonas: Saan a sasao ni

Jonas. Ti Napaltiingan a nagsurat iti Libro ket saan nga ammo.

2. Iti libro saritaenna ti “pannakakonberte” ni Jonas. Ti napigsa a bagyo ken ti

dakkel nga ikan ti nangkumbinsi ken Jonas nga aramidenna ti pagayatan ti

Dios.

3. Iti Libro ni Jonas ipakita na ti agsasaruno a panangikumpara iti baet ti Dios

ken Jonas.

a. Panangikumpara iti Panangipilit ti Dios a mapan ni Jonas idiay Nineveh,

ken ti awan interes ni Jonas a mangaramid (Jonas 1:1-3; 4:2)

b. Panangikumpara iti baet ti panangilala ti Dios iti kararwa ken ti awan

panangilala ni Jonas iti kararwa (Jonas 1:4, 17; 3:1, 2; 4:9-11)

c. Panangikumpara iti baet ti panangilala kadagiti tripulante maipaay iti

pagsaya-atan ni Jonas, ken iti kurang a panangilala ni Jonas iti

Nineveh (Jonas 1:5, 10, 16)

d. Panangikumpara iti baet ti kina-asi ti Dios ken ti Pungtot ni Jonas ken ti

kina-kipet ti panagpanpanunutna maipapan iti tattao ti Nineveh

(Jonas 4:6-11)

II. Ti “Simple” a Balabala ti Libro ni Jonas:

A. Uppat a deriksyon iti Uppat a Kapitulo

1. Intarayan ni Jonas ti Dios (Jonas 1)

2. Nagtaray a nagsubli ni Jonas iti Dios (Jonas 2)

3. Nagtaray ni Jonas maigapu iti Dios (Jonas 3)

4. Inunaan ni Jonas ti Dios (Jonas 4)

B. Textual Outline ti Jonas

1. Ti saan a panagtulnog ni Jonas (Jonas 1:1-3)

2. Nadusa ni Jonas (Jonas 1:4-16)

3. Na preserba ni Jonas manipud patay (Jonas 1:17-2:10)

4. Nangasaba ni Jonas idiay Nineveh (Jonas 3:1-4)

5. Nagbabawi dagiti tattao iti Nineveh (Jonas 3:5-10)

6. Ti ladawan ti profeta a nakipet ti panunutna (Jonas 4:1-11)

15

III. Dagiti napintas nga adal manipud Libro ti Jonas

A. Ti Dios talaga a mailalaan iti isuamin a tattao.

1. Uray no ti Israel ket “tattao a pinili” ti Dios (Exodus 19:4-6), ti Dios ket

concerned a dagiti dadduma a nasyon ammoda koma Isuna. Dagiti Judio

isuda ti makintrabaho tapno maipaka-ammo ti Dios kadagiti tattao.

2. Ti Dios ket kanayon a na-ayat kadagiti na-ayat, nadungo (Exodus 34:6)

3. Ti na-ayat a pannangilala ti Dios ket maipaay kadagiti isu-amin a tattao.

(Juan 3:16; Aramid 10:34, 35)

4. Ti Adal iti tabungaw (Jonas 4:6-11)

a. Managinbubukudan ni Jonas iti bassit a nam-ay nga ipaay ti mula

kenkuana.

b. Ngem, saan a mailalaan ni Jonas kadagiti agarup 120,000 (ub-ubbing)

nga inosente (Jonas 4:11). Ngem, ti Dios mailala.

B. “Extreme Nationalism” ket maysa a Banag a Nakakaskas-ang

1. Saan a kayat ti Dios ti “Tribalism.” Kayatna a tratoen a nasayaat dagiti

Isuamin a tattao iti parehas. Saanna kunaen a “ti tribumi nasay-sayaat

ngem ti tribuyo.”

2. Ti Namarsua ti sangalubongan saanna nga idumduma ti aniaman a rasa wenno

mangikabil ti “political boundary.” Ta Isu ti Dios ti isu-amin a tattao

(Aramid 10:34, 35; Galatia 3:26-29).

C. Ti Dios ket saan a “Localized a Dios!” Saan Isu a Dios laeng kadagiti banbantay

(I Ar-ari 20:23, 28). Ti tao saanna maitarayan ti Namarsua. (Kitaen ti Salmo

139:7-12)

D. Ti panagipadto ket addaan kondisyon. No ti tattao, kas iti Nineveh, ket agbabawi ket

agsublida iti Dios, saanda a madusa. Kitaen pay iti Jeremias 18:7-10.

E. Ti Dios ket kanayon a sapulenna ti Panagbabawi. Ni Noe inkasabana ti kinalinteg

bayat panangisaganana iti daong (2 Pedro 2:5). Ni Ezekiel inkasabana ti

panagbabawi idi pannakakaotivoda (Ezekiel 33:10, 11). Ti Dios kayatna nga

agbabawitayo. (Aramid 17:30, 31).

F. Ti Aginbubukud, kas ken Jonas, ken naimut ket kanayon a sungani iti Pagayatan ti

Dios. Masapul a makipagnatayo iti Dios (1 Juan 2:1-6)

SALSALUDSUD MANIPUD ITI LIBRO NI JONAS

1. Sadino ti ayan ni Jonas a nasarita iti Daan ken Baro a Tulag, a mainayon iti Libro ni Jonas?

16

Ania ti Kuna ni Jesus maipapan kenkuana?

2. Ania ti kondisyon ti nasyon ti Israel iti tiempo ni Jonas? Siasino ti agturay iti makin

amianan a pagarian, idi nagbiag ni Jonas?

3. Sadino ti patien dagiti Eskolar a pakasarakan ti lugar a maawagan ti Tarshish idi

tiempo ni Jonas?

4. Ania ti milagro a masarakan iti Libro ni Jonas?

5. Ania ti Linaon ti Sermon ni Jonas kadagiti tattao iti Nineveh?

6. Mangted ka man ti sumagmamano a panagdasig iti baet ti Kababalin ti Dios ken ti

kababalin ni Jonas?

7. Ania ti napintas nga adal ti masarakan iti libro ni Jonas maipapan iti kababalin ti Dios

maipapan iti isuamin a nasyon?

8. Ania ti napintas nga adal a masarakan iti Tabungaw a timmubo babaen iti pannakabalin ti

Dios a nangted proteksyon ken Jonas?

9. Ania ti mapanunut mo a basehan ti kababalin ni Jonas maipaay iti tattao ti Niniveh?

10. Ti cadi libro ti Jonas ipakitana a ti Dios baliwanna ti panunutna maipapan iti plano

nga aramidenna coma? Mangipakita cadi daytoy ti kondisyonal a kababalin ti padto?

11. Husto cadi iti sangoanan ti Dios ti agbalin a Nationalistic kas ken Jonas ken ti pungtotna iti

Nineveh? Ti cadi pagka-nationalismo ket basol no maminsan? No wen, kaano? Ti kadi

pagka-nationalismo ket naim-bag? Dayta kadi ket naim-bag iti ayat iti pagilian ken iti

tattao, ken agbalin a mangokom pabor iti kailiam?

TI LIBRO NI MIKIAS

Leksyon 5 I. Ti “Background” ni Mikias

A. Nagipadpadto ni Oseas idiay makin-amianan a pagarian ti Israel, posible a sakbay ni

Mikias. Ti tiempona mabalin a manipud 735-700 B. C.

B. Nupay casta, ni Mikias ket naggapu iti makin-abagatan a pagarian ti Juda, iti lugar

a Moresheth Gath (Mikias 1:1, 14). Ti Moreseth Gath ket masarakan iti

dalan nga agturong iti Egypt, mabalin a 40 kilometro abagatan a laud ti

Jerusalem.

C. Ti nagan a Mikias ket ababa a porma ti Miquias (Kitaen iti 1 Ar-ari 22), ket ti

kaipapanan daytoy a balikas ket, “Kapada ti Yahweh?” (Jehova)

17

D. Agnaed ken agtrabtrabaho ni Mikias bayat ti panagari ti tallo nga Ari iti abagatan

a Pagarian, Jotham, Ahaz, Hezekiah (Mikias 1:1). Iti paka-estoriaan daytoy a

tiempo, basaen iti 2 Ar-ari 15:32-20:21, ken 2 Chronicas 27:1-32:33.

1. Ni Mikias ket profeta iti rural area, profeta ti nasyon.

2. Iti isu met laeng a tiempo, ni Isaias ket agipadpadto met idiay Jerusalem, ken

isu ti profeta nga agparparang kadagiti Ari, profeta nga agsao kadagiti

mangituray.

E. Ni Mikias ket napno ti “Espiritu ti Apo” (Mikias 3:8)

II. Ti “Political” a Kondisyon iti tiempo ni Mikias idi agipadpadto.

A. Nakita ni Mikias ti pannakatnag ken pannakaotivo ti makin-amianan a pagarian idi

721 B. C. Imdengan nga isu ket agsarita maipapan iti Samaria ken Jerusalem

(Mikias 1:1)

B. Ti Assyria nga iturayan ni Ari Sargon, ket inabakna dagiti “Philistines” iti asideg ti

balay ni Mikias idi 711 B. C. Kitaen ti Isaias 20

C. Idi 701 B. C., ni Senacherib iti Assyria sinakupna dagiti adu a syudad iti Juda

(2 Ar-ari 18:13)

D. Ni Ari Hezekias iti Juda nangipaay ti tribute iti Asysria, ngem ni Senacherib saanna

nga inawat ti Jerusalem. Ti anghel ti Apo pinapatay na ti 185,000 nga Assyrians

ket ti Ari ti Assyria nagsubli idiay Nineveh (2 Ar-ari 19:35-37)

E. No casta, ni Mikias nagbiag bayat tiempo ti dakkel a ladangit ken suot iti agpada

a makin-amianan ken makin-abagatan a pagarian.

III. Ti Dakkel a Basol ti makin-abagatan a pagarian ti Juda iti tiempo ni Mikias

A. Kas nasaon, ni Mikias ket nagtaud iti nasyon, a pagnaedan ti babassit nga

agtal-talon a maparparigat, Saan a kas ken Isaias, saanna nga ipakpakita

ti basol ti biag iti away.

B. Sinangsangitan ni Mikias ti panagpukaw dagiti nalinteg a tattao (Mikias 7:2)

C. Basbasol iti Biag dagiti uppat a grupo dagiti tattao

1. Ti naagum a nangagaw iti daga ti sabali.

a. Dagiti manangallilaw a siririing iti rabii iplanoda ti panangagaw iti

sanikua ti sabali (Mikias 2:1, 2)

b. Paruarenda dagiti babbai ken ubbing iti ili (Mikias 2:8-9)

c. Naipalagip ni Ahab a nangagaw iti sanikua ni Naboth (1 ar-ari 21:1-16).

Kitaen pay ti Mikias 6:16.

18

d. Iti babaen ti linteg ni Moises,ti daga maited iti talaga a makindaga iti

tiempo ti Jubelio (Leviticus 25:10, 23)

e. Ti tao ket mabalin nga agbalin a biktima ti maysa nga aggapu iti bukud

na a familya (Mikias 7:5-7)

f. Dagiti nabaknang ket napnoda iti rungsot ket dagiti umili agsaoda iti

kina-ulbod (Mikias 6:12)

g. Dagiti tattao agkunniberda iti negosyo (Mikias 6:11)

2. Dagiti agturay kagurada ni Apo Dios ket ayatenda ti kinadakes (Mikias 3:1-4)

a. Agawatda ti pasuksuk (Mikias 7:3)

b. Mamatida a ti Sion ket maitakder babaen iti nadara a wagas ken

kina-awan ti hustisya.

c. Inkumpara ni Mikias dagitoy nga agturay iti cannibal wenno narungsot

nga ayup (Mikias 3:2, 3)

3. Dagiti ulbod a mannursuro nga agpammarang a nadiosan ngem maigapu iti

Kwarta (Mikias 3:11). “Itedmo no ania ti kayatda ket sawenda ti

kayatmo nga Isaoda.” Ngem, no dimo ida awaten agbalinda a kabusormo

(Mikias 3:5)

4. Dagiti padi nga agisuro a mabayadan (Mikias 3:11). Kas babayadan a

manursuro, kunaenna a, “Ti Apo ket adda kadatayo, ket awan dakes a

dumteng kadatayo.”

a. Kasta pay a ni Mikias ket maseknan iti kina- managdayawda kadagiti

ladladawan (Mikias 5:12-15)

b. Dagiti tattao panunutenda a ti Dios ket paboranna ida no la ket ta

agidatonda (Mikias 6:6-8). Ngem, saan!!

IV. Ni Mikias ket Profeta a mangibunannag iti Pannusa ti Dios kadagiti Nadangkes a

Tattao

A. Isu, kas ken Oseas iti amianan, impablaakna ti panna-katnag ti Samaria, ti makin-

amianan a pagarian ti Israel (Mikias 1:6, 7). Ta agpada a ‘guilty’ ti Samaria ken

Jerusalem.

B. Ngem ti Juda ket awatenna ti Panangokom ti Dios

1. “Ti Sion ket maarado a kas iti talon” ken ti “Jerusalem ket agbalin a

bonbonton” (Mikias3:12)

2. Sangagasut a tawen sakbayna, ni Jeremias ket kinotarna ti sinarita ni Mikias

(Jeremias 26:18), kinunana a mayat man ken saan ni Ezekias ken dagiti

Judio papatayenda ni Mikias idi inkarina ti pannusa ti Dios iti Jerusalem?

19

Ngem,no saanda a papatayen ni Mikias, apay a gandatenda a patayen ni

Jeremias?

3. Ti Sion (Jerusalem) ket matnag iti pannakakaotivo iti Babilonia, kalpasanna ti

Dios ispalenna ida (Mikias 4:10)

C. Agsipudta dagiti agtuturay awananda ti asi, masagrapdanto met ti kinaawan asi

manipud iti Dios (Mikias 3:1-4)

D. Dagiti daga nga inagawda ket maagawto met kadakuada, Apitentayo no ania ti

imula tayo.! Mapagtalaw danto (Mikias 1:16; 2:1-5). Kitaen pay ti Galatia 6:7-8.

V. Napipintas nga adal a panunutentayo:

A. Addaan ti napintas a Konsepto ni Mikias iti Dios

1. Ti Dios ket Okom (Mikias 3:12)

2. Ti Dios ket Dios a kayatna ti TALNA (Mikias 4:3)

3. Ti Dios ket Dios iti Etika ti Kinalinteg (Mikias 6:8; 2:1, 2; 7:2)

4. Ti Dios ket Dios a mangted iti nakaskasdaaw a namnama ken cari

(Mikias 7:7, 18-20)

B. Makitatayo no kasano a napateg iti Gobyerno a maaddaan iti naimbag a

mangidaulo a makapanunut a ti kinalinteg itag-ayna ti nasyon, ngem, ti basol ket

mangibaba iti tao (Proverbio 14:34)

C. Ti makinruar a pagkamakadios ket awan pategna malaksid no daytoy ket nagtaud

iti tao nga agbibiag a nalinteg (Mikias 6:6-8)

1. Agsaludsud ni Mikias, “Maay-ayo cadi ti Dios iti rinibu a vaca,” ken sangapulo

ribu nga agayus a lana?” Daytoy cadi ti kayat ti Dios? (Mikias 6:7)

2. Impakita ti Dios no ania ti husto ken naimbag, Ania ti sapulen ti Dios?

(Mikias 6:8)

a. Ipaay ti hustisya-aramiden --- No ania ti husto

b. Ayaten ti kina-imbag! Kitaen ti Galatia 5:22, 23

c. Ken, magna a sipapakumbaba a kadua ti Dios. Maysa a wagas iti

panagbiag!

3. Agpayso a ni Ari Ezekias ,iti Jerusalem, 40 a kilometro ti kaadayona,

nangiyusuat ti reforma a pangrelihyon.

a. Dinalusanna ti templo, ket nagidaton kadagiti sacrifisyo

(2 Chronicas 29-31)

20

b. Ti sinan-uleg a gambang a dinaydayaw dagiti tattao ket dinadaelna

(2 Ar-ari 18:4)

4. Ngem, makita latta ni Mikias ti adu a kinadangkes ken kurang a napudno a

panagserbi iti Dios.

5. Ti Dios ket saanna pulos a kinayatna ti “nagudua”a reliheyon, reliheyon nga

addaan dua a katukad. Ti Apo kontraen na ti relihyon ita a

mangipagpaganetget iti seremonya iti domingo,ket palubosanna ti na-

inlubongan iti makadomingo.

D. Agsarita ni Mikias maipapan iti masakbayan, ti “Messianic Age”

1. Ti dakkel nga Ari, ti mangituray iti Israel ket maiyanak idiay Bethlehem

(Mikias 5:2). Imdengan a dagiti Judio ammoda a ti Cristo ket maiyanak

idiay Betlehem (Mateo 2:1-6), maidanggay iti kinuna ni Profeta Mikias.

2. Ti Sao ti Apo ket agtaudto iti Jerusalem (Mikias 4:1-2)

a. Mapasamak daytoy iti maud-udi nga aldaw (Aramid 2:17; Hebreo 1:1-3)

b. Ti balay ni Jehova ket maipasdek to, ket ti amin a nasyon agturongto

kenkuana. Masapul a kitaen tayo a daytoy isu ti pannakaipasdek ti

Iglesia ti Apo, ket ti ebanghelyo maipan iti amin a nasyon

(Mateo 28:18-20)

3. Riparen ti panagpareho daytoy a surat iti Isaias 2:1-3. Lagipen a ni Isaias

nagbiag iti isu met laeng a tiempo ni Mikias, Ni Isaias iti naseksek a lugar

iti Jerusalem, ket ni Mikias iti naseksek a lugar ti Moreset gat.

SALSALUDSUD ITI LIBRO TI MIKIAS

1. Siasino ti profeta ti Mesyas nga agnaed iti Jerusalem iti isu met laeng a tiempo ni Mikias nga

agnaed met iti naseksek a lugar, agarup 40 kilomero ti kaadayo?

2. Ania ti dakkel a trahedya ti mapagteng ti makin-amianan a pagarian ti Israel a naobserbaran

ni Mikias nga adda iti abagatan?

3. Ania ti nagan ti naimbag nga Ari a nangiyusuat ti reforma a pang relihiyon iti Jud bayat iti

al-aldaw ni Mikias?

4. Ipakita ti nagiddiatan iti baet ti lugar a nagipadtoan ni Isaias, ken ti lugar a nagipadtoan ni

Mikias?

5. Dagiti kadi basbasol iti tiempo ni Mikias adda aplikasyon na kadatayo ita? Kasano a

matulongan tayo ti Iglesia, nasyon, ti sosyedad a pagbibiagan tayo, ket mapagballigian

tayo daytoy a basbasol?

6. Kasano a matulongantayo dagiti nakurapay a tattao a parparigaten dagiti nabaknang?

21

7. Ania ti pannaka-awat ni Mikias iti kababalin ti Dios?

8. Ania ti sapulen ti Dios iti tao, sigun iti Mikias 6:6-8?

9. Kontra kadi ni Mikias iti sakrifisyo?

10. Ania ti kinuna ni Mikias maipapan iti Misyas, ti Cristo nga umay?

TI LIBRO TI SOFONIAS

Leksyon 6

I. Ti “Background” ni Sofonias, ken ti Libro ti Sofonias

A. Ti lalaki a managan Sofonias

1. Ti nagan a Sofonias kayatna sawen “Jehovah Hides”

2. Ni Sofonias intedna ti listaan ti kapoonanna. Ti kaapo-apoan na ket ni Ari

Ezekias (Sofonias 1:1), a nagbiag iti agrup 100 a tawen. Ni Ezekias

nagbiag iti tiempo ni Isaias, Mikias ken ababa a tiempo a nagbiag kalpasan

ti tiempo ni Oseas ken Amos.

3. Madlaw a ni Sofonias nagnaed idiay Jerusalem, agsipudta, adda ammona iti

maipapan iti Syudad (Sofonias 1:4)

4. Nagbiag ni Sofonias ken nagipadpadto bayat panagari ni Josiah. Daytoy ket

agarup 640-625 B. C.

5. Ti makin-amianan a pagarian ket naabak ken naka-otivo, saanda a makasubli

a kas maysa a nasyon, agdagup 100 a tawen. Maseknan a unay ni Sofonias

iti Jerusalem ken iti makin-abagatan a pagarian ti Juda.

6. Nagbiag ni Sofonias agarup iti isu met laeng a tiempo ni Jeremias, ti

agsangsangit a profeta, a nakakita iti panna-karba ti Jerusalem ken ti

panag-rugi ti panangka-otivo ti Babilonia. Posible, nga idi agtrabaho ni

Sofonias, sakbay ni Nahum ken Habakuk.

B. Ti “Political History” iti tiempo ni Sofonias

1 Nagturay iti 55 a tawen ni Ari Manasseh ket naka-dakdakes a nagturay

(2 Chronicas 33:1- 9; 2 Ar-ari 21). Ngem, kalpasanna pinadasna nga

inkoreher dagiti nagkamalianna ken ti panagdayawna kadagiti didiosen

(2 Chronicas 33:10-20)

2. Ni anakna nga Amon nagturay iti 2 a tawen laeng. Isu ket nadangkes unay

22

(2 Chronicas 33:21-25). Dagiti tattaona a mismo ti nangpapatay

kenkuana, ket ni Josiah nagbalin nga Ari iti tawenna a walo.

3. Ni Josiah ti naudi a kaimbagan nga Ari iti Juda. Nagturay manipud 640-609

B. C.. Natay iti gubat iti Egypt idi 609 B. C.

4. Ni Josiah ti nangiyam-ammo iti reforma iti relihyon (2 Chronicas 34, 35).

Posible gapu iti nakaro a basbasol a nakita ni Sofonias, ti panagpadto

ni Sofonias naaramid sakbay ti reforma nga inyusuat ni Josiah.

5. Idi 612 B. C., ti syudad ti Nineveh sinakup ti Babilonia babaen ken

Nabocodonosor ken ti Emperio ti Assyria ket natnag. Daytoy ket maadal

idiay libro ni Nahum. Inkari ni Sofonias a ti Nineveh ket madadael

(Sofonias 2:13)

6. Agpada a ti Scythians ken Babilonia nagtaudda iti amianan, ngem, possible a ti

Babilonia ti “kabusor” iti Sofonias. Ti Panangka-otivo ti Babilonia babaen

ken Nabocodonosor ket mangrugi agarup 606 B. C.

II. Dagiti basbasol ti Juda iti tiempo ni Sofonias

A. “Religious Syncretism” ---- Daytoy kayatna sawen isu ti panangilaok iti panagdayaw

iti ladawan, iti panagdayaw ken Jehova a Dios. Dagiti tattao ket agdaydayawda

ken BAAL (Sofonias 1:4), Milkom (Sofonias 1:5), kasta met “dagiti adda idiay

langit,” (init, bulan, ken bituen) (Sofonias 1:5), kas nayon ti panagraem iti Dios.

Kitaen pay iti Deuteronomio 4:19; maipapan iti “host of heaven.” Daytoy nga

aramid ket inlongalong ni Ahaz ken Manasseh (2 Ar-ari 21:3, 5; 23:11-12)

B. Kawessanda ti bagida iti pagan-anay a ganganaet (Sofonias 1:8), mangisuhestyon

nga awatenda dagiti aramid ken kustumbre dagiti dakes a nasyon nga adda iti

aglawlawda kas iti Egypt ken Babilonia.

C. Dagiti tattao agbasolda iti panangallilaw ken kinarungsot (Sofonias 1:9)

D. Dagiti Prinsipe, Okom, Profeta ken Papadi makondenar kas narungsot ken dakes a

tattao (Sofonias 3:3, 4)

E. Adda ti naruay a rikna a naidaddaduma, mangipakita a ti Apo ket saan a maseknan

iti aniaman a kabaelan ti tao. Saanna nga ikkan iti gunguna wenno dusaen

(Sofonias 1:12). Nupay casta, daytoy a profeta kunana a, ti Apo ket aramidenna ti

hustisya ken kinalinteg (Sofonias 3:5)

F. Dagiti tattao iti Juda saanda nga awaten ti panangtubngar (Sofonias 3:2, 7). Ni

profeta a Jeremias nagsao met iti daytoy a parikut (Jeremias 5:3, 7:28; 32:33)

III Ababa a Pannaka-urnos ti Libro ti Sofonias

A. Ti Deklarasyon ti Dios iti Pannakadusa (Sofonias 1:1-18)

B. Ti Profeta idawatna ti Panagbabawi (Sofonias 2:1-3:8)

23

C. Adda cari ti pannakasubbot (Sofonias 3:9-20)

IV. Dadduma a napapateg nga adal iti Sofonias

A. Ni Apo Jehova ket narungsot, dusaenna dagiti nadangkes, ngem isu ket naanus met

1. Ti Dios ket mangparmek (Sofonias 1:1-6)

2. Ngem, Isu maysa a mannakigubat a mangisalakan, mangitag-ay asiraragsak iti

tattaona, naulimek ti ayatna (Sofonias 3:17). Kitaen daytoy a prinsipyo

iti kina-imbag ti Dios ken ti kinarungsotna iti Nahum 1:7, 8 ken Roma

11:22. Ti Dios ket adda kadagiti tattaona.

B. Ti Profeta direkta nga intudona ti basol ti kinatangsit idiay syudad ti Nineveh nga

umadanin a madadael (Sofonias 2:15). Kitaen ti 2:13-15, Pudno a ti saan a

nasayaat nga Espiritu maipaay iti pannakatnag (Proverbio 16:18; 29:23).

Sapulen ti Apo a sipapakumbaba.

C. Ti Dios kanayonna a sapulenna ti Panagbabawi. Ni Sofonias kiddawenna ti

panagbabawi iti biag dagiti tattao. “Biroken ti Apo amin dagiti napakumbaba

iti lubong” (Sofonias 2:1-3). Makitana pay dagiti nabati a napakumbaba ken

naemma ket makasarakda ti talged iti nagan ti Apo (Sofonias 3:11-13)

D. Ti “Aldaw ti Apo” Saan a Maliklikan iti biag ti tunggal persona.

1. Daytoy ti gagangay a parapo kadagiti profeta. Makitanto manen iti Libro ni

Joel.

2. Ti “Aldaw ni Jehova” wenno “Aldaw ti Apo” ket isu ti aldaw nga:

a. Aldaw ti Parabur ken panangispal kadagiti nalinteg

b. Ngem, aldaw ti pannakadusa kadagiti nadangkes

3. Imdengan no kasano a ti “Aldaw ti Apo” ket inladawan ni Sofonias agpaay

kadagiti nadangkes.

a. Dimtengen (Sofonias 1:7, 14)

b. Aldaw ti sipnget ken buteng, riribuk ken rigat pannakarba ken

langalang (Sofonias 1:15, 16)

c. Pannaka-okom maibusor iti basol (Sofonias 1:17)

d. Ti “Aldaw ti Apo” ken panangdusa iti Juda, ken uray dadduma pay a

managbasol a nasyon.

4. Adu a daras, nga ited ti Dios ti Aldaw ti Apo kadagiti nadangkes babaen iti

panangipalubosna kadagiti sabsabali a nasyon tapno dusaenna dagiti

tattaona. Makitanto daytoy iti Libro ti Habakuk. Imdengan no kasano a ti

Assyria ket maysa a pang-or ti inusar ti Dios a pangdusana (Isaias 10:5 ,6)

24

5. Amin tayo ket mapadasnanto ti “Aldaw ti Apo” ton panagngudo ti tawen.Dayta

nga aldaw maiyegto ti Infierno ken Langit (Mateo 25:31-46;

2 Pedro 3:1-13)

SALSALUDSUD ITI LIBRO TI SOFONIAS 1. Siasino ti makin-apo ken Sofonias?

2. Bayat iti siasino a naim-bag nga Ari iti Juda idi agipadto ni Sofonias?

3. Ania ti “Religious Syncretism” iti tiempo ni Sofonias?

4. Mamatika nga addaantayo iti naduma-duma a “Religious Syncretism” ita?

5. Ania ti “Host of Heaven” a daydayawen ti tao idi tiempo ni Sofonias?

6. Adalen ti “Aldaw ti Apo” a nai-detalye iti Libro ni Sofonias. Daytoy kadi nga Aldaw ti

tiempo ti pannakadusa iti estoria ti sankatao-an. Kas met iti Pinal a pannakadusa?

7. Adalen ti panagbabawi kas makita iti Libro ni Sofonias. Kitaen ti Sofonias 2:1-3

8. Ania ti kaipapanan ti “be settled on their lees” wenno “stagnant in spirit?” (Sofonias 1:12).

Kayatna kadi a sawen “completely indifferent” ti Apo, gapu ta ti Apo ket saan a

mangaramid iti naim-bag wenno dakes? Mamatika a dayta a kasasaad ket agra-ira met

ita?

TI LIBRO NI NAHUM

Leksyon 7 I. Ti “Background” ni Nahum, ken ti libro ni Nahum

A. Awan unay ti ammo ken Nahum, laksid idiay pannaka-awagna iti “Elkoshite” Ti

pakasarakan iti daytoy a lugar ket saan nga ammo (Nahum 1:1). Ti nagan a

Nahum ket “konsolasyon” wenno “nagin-awa”

B. Pudno kadi a ti nagan a “Capernaum” kayatna sawen “village of Nahum,” ngem,

kasla saan met nga isu ti lugar a pagnaedan ni Nahum.

C. Ti TAWEN a nagipadto ni Nahum ken nagbiag:

1. Idi nagsurat ni Nahum, ti lugar a maawagan “No-amon” ket nadadaelen

(Nahum 3:8-10). Ti No-Amon ket isu met laeng ti lugar a maawagan

“Thebes” idiay Egypt a nadadael idi 663 B. C

2. Saritaen ti Libro maipapan iti Nineveh ken ti pannaka-rebba na. Ti Nineveh

ket madadael baeten iti Babilonia nga iturayan ni Nabocodonosor idi

25

612 B. C.

3. No casta, nagbiag ni Nahum ken nagtrabaho iti baet dagitoy a taw-tawen.

4. Kaipapananna a nagbiag iti ababa a tawen sakbay a ti makin-abagatan a

pagarian ti Juda mairugin ti pannaka-kaotivo na iti Babilonia iti 606 B. C.

D. Dagiti kinapudno a nailista iti ngato mangiparanga-rang a ni Nahum nagbiag ken

nagtrabaho iti dandani isu met laeng a tiempo ni Jeremias, Sofonias ken

Habakkuk.

II. Ti Libro ni Nahum

A. Ti Libro ni Nahum ket maysa nga “orakulo” sungbat wenno pahayag ti Dios kontra

iti syudad ti Nineveh (Nahum1:1)

B. Mapaneknekan a ti Libro naisurat idi umadani ti pannakadadael ti syudad ti 612

B. C., ta ni Nahum kasla kunana “AT LAST!” Umadanin ti pannaka-okom iti

dayta nadangkes a syudad, ket ti Juda awatenna ti salaknib ti Apo

(Nahum 1:12, 13, 15; 2:12)

C. Maripar ti nagsupadian iti Libro ti Jonas ken Nahum

1. Idiay Jonas, adu a dekada sakbay daytoy a tiempo, ti Dios kayatna a ti Nineveh

agbabawi, ket no saan madadael da.

2. Iti Nahum, pannakadadael ti ur-urayenna daytoy nadangkes a syudad.

D. Ti tema ti balligi maibusor iti dakkel a kabusor, ti Nineveh, kasla pumada iti kanta

ni Debora iti panagballigi ti Israel maibusor iti Jabin ken iti taga Canaan

(Oc-ocom 5:1-31)

E. Ti Nahum ket “pukkaw ti nakaro a pungtot” maibusor iti kasta kadakes a

basol. Riparen ti kasta met laeng a pungtot maibusor iti Assyria iti surat ni

Profeta Isaias (Isaias 30:30, 31)

F. Ti Libro ti Nahum mabalin a ti “OUTLINE” na ket magudua iti sumaganad a wagas:

1. Pakauna (Nahum 1:1)

2. Ti yu-umay ti Apo maipaay iti pannaka-okom. ket gapu iti pungtotna ti lubong

agkintayeg (Nahum 1)

3. Ti pannakailadawan na ket nalawag a na-edetalye iti pannakrebba ti Nineveh

(Nahum 2 ken 3)

III. Impormasyon maipapan iti Syudad ti Nineveh

A. Binangon ni Nimrod (Genesis 10:8-11)

26

B. Ni Ari Senacherib ti nangpartuat iti padanum, nangbangon iti templo, ken

nangaramid ti maysa a platform maipaay iti palasyo na.

C. Ti alad ti syudad ket maigarup a sangagasut a piye ti kangatona ket ti likmut ti alad

Pito ket gudua a milya wenno 12 a kilometro.

D. Adu a tawen kalpasan a ti Nineveh ket nadadael idi 612 B. C., dagiti soldado ni

Alexander the Great limmabasda (331 B. C.), saanda nadnadlaw nga adda

nabileg a syudad a naipasdek sadiay.

E. Idi 1842, dagiti rebba ti syudad ket natakuatan, ket adu a panagkali ti naaramid

sadiay iti las-ud ti 150 a tawen.

F. Dagiti rebba ti Nineveh ket adda iti ballasiw ti Tigris River iti syudad ti Mosul iti

nasyon ti Iraq.

IV. Napateg nga adal manipud iti libro ti Nahum

A. Ti napaut a panaganus ken panagandur ti Dios saan nga ipatarus a kinakapuy wenno

kurang a kinabileg ti Dios. Ti Dios ket kanayon a tarigagayanna a ti tao

agbabawi. Daytoy ket makita iti Jonas. Kitaen pay ti 2 Pedro 3:9.

B. Ti Libro ni Nahum ipakitana ti “panagibales ti Dios.” Kitaen iti Roma 12:19-21.

Uray no ti Babilonia ken dagiti kakaduana pinarmekda ti Nineveh, ti Apo ti

makin-aramid iti daytoy. Ti Dios usarenna ti managbasol a nasyon tapno

dusaenna ti sabali a managbasol a nasyon. Makitanto daytoy iti panangadal iti

Habakkuk.

C. Ti Apo ket nabannayat nga agpungtot, nabuslon ti ayat ken pammategna, ken nabileg

unay (Nahum 1:3). Ngem, saanna a panawan ti managbasol a saan a madusa.

Kitaen iti Salmo 34:16.

D. Panangikonsidera iti “sabali a langa ti Dios.”

1. No maminsan, ti ayat, asi, ken parabur ti Dios ket maipaganetget. Daytoy ket

Naimbag (Juan 3:16, Roma 5:8, 9; 1 Juan 4:16; Efeso 2:8-10). Daytoy

masapul a maipakat!

2. Ngem, ti Dios ket Dios met ti Hustisya

a. Ti Basol masapul a madusa, no saan, saan a nalinteg ti Dios. Ti Dios ket

Nasantoan a Dios, ket ti Kinasantona saanna a panuy-nuyan ti basol.

b. Ti sabali a langa ti Dios ket isu ti panangdusana iti basol. Narungsot

kadagiti nadangkes. “Kitaen ngarud ti kina-imbag ken kina-inget

ti Dios (Roma 11:22)

c. Iti Nahum, ti Profeta kinunana a. “Ti Apo nabanayat nga agunget”

(Nahum 1:3)

d. Manen kinunana, “Ti Apo ket naimbag maysa a sarikedked iti aldaw ti

27

riribuk, ket ammona dagidiay agkamang kenkuana (Nahum 1:7)

e. Ngem, ditoy sabali manen a langa ti Dios. Ngem, babaen iti maysa a

napigsa unay a layus kamatennanto dagiti kabusorna inggana ti

sipnget (Nahum 1:8)

E. Ti Diostayo ket kontrolna ti Universo! Isu ti “Apo” a mangted ti “bilin” maipaay iti

Nineveh (Nahum 1:14, 15), ken Isu ti Apo a “nangpasubli ti dayag ni Jacob”

(Nahum 2:1, 2). Ti panggep ti Dios iti entero a sangalubongan, ti pannakadadael

ti maysa a nadangkes a syudad ket maysa laeng a bassit a banag! Ti tao ket bassit

laeng. “Ania ti tao tapno sipapanunut ka kenkuana?” (Salmo 8:3, 4)

SALSALUSUD MANIPUD LIBRO NI NAHUM 1. Adalen no kasanotayo a naadal ti maipagarup a petsa dagiti libro iti Biblia. Iparang no

kasano a mai-petsa tayo ti Libro ti Nahum.

2. Nagbiag ni Nahum iti isu met laeng a tiempo dagiti sabsabali a profeta?

3. Ania ti kadakkelan a mensahe iti libro ti Nahum?

4. Adalen ti pagiddiatan ti panangkita ti Dios iti Nineveh idi tiempo ni Jonas ken ti kababalin

na ita ti Nineveh iti tiempo met ni Nahum kalpasan ti adu a dekada.

5. Ania ti naadal maipapan iti sabali a langa ti Dios?

6. Kasano nga inusar ti Dios ti Assyria, a kapitolyo ti Nineveh idiay Isaias 10:5? Iti

Nahum ania ti aramiden ti Dios?

7. Ni Nahum impakitana ti ragsakna iti pananakatnag ti Nineveh. Daytoy kadi ket “Espiritu ti

Kristiano?”

8. Ti kadi Libro ti Nahum mangipakita nga adda “panagpatengga ti anus ti Dios” iti maysa

nasyon, ken iti indibidwal?

9. Kaano nga ipalubos ti Dios iti maysa a nasyon tapno matnag?

10. Ania ti ammom iti tao a managan Nahum?

TI LIBRO TI HABAKKUK

Leksyon 8 I. Ti “Background” ni Habakkuk ken ti tiempona

A. Ni Habakkuk ket saan a naiyam-ammo iti libro a naipanagan kenkuana. Isu ket

simple a naawagan “Habakkuk ti Profeta” (Habakkuk 1:1). Agpada a ni Haggeo

28

ken ni Zacarias ket naawagan met “ti Profeta” (Haggeo 1:1; Zacarias 1:1)

B. Nagsasao ken nagsursurat idi dandani wenno sakbay ti itatay-ok tiBabilonia

(Chaldean Empire), mabalin a kalpasan ti panna-katnag ti Nineveh (612 B. C.)

wenno sakbay a mangrugi ti pannangkaotivo ti Babilonia ti makin-abagatan a

pagarian ti Juda a nagtultuloy manipud iti 606 B. C. agingga ti 536 B. C.

C. No casta, nagbibiag ken nagipadpadto iti isu met laeng a tiempo ni Sofonias, Jeremias

ken Nahum.

D. Nakita ni Habakkuk ti naaramid a reforma ti naimbag nga Ari a Josiah iti makin-

abagatan a pagarian ti Juda (2 Chronicas 34 ken 35)

E. Ti balikas a “Habakkuk” kayatna a sawen “To Embrace”

II. Importante a prinsipyo maipapan iti Libro ti Habakkuk

A. Ti Kababalin ti Libro

1. Ti libro ti Habakkuk ket saan a kas iti kaaduan a profeta. Naynay, isu ti

profeta a mangipakpaka-ammo iti pagayatan ti Dios kadagiti tattao.

2. Iti Habakkuk, isu ti profeta a mangipukpukkaw iti Dios ti maipaay kadagiti

tattao.

3. Adda bukudna nga estilo ti panagsurat ni Habakkuk. Ni Malakias adda met

bukudna nga estilo iti panagsurat.

a. Iti Habakkuk, umuna ti amin, adda reklamo ti profeta ti Dios

b. Kalpasanna, adda sungbat ti Dios.

c. Nupay casta, ti profeta makitana ti sabali a parikut iti sungbat ti Dios

4. Imdengan daytoy a sekwensya ti “reklamo” ken “sungbat”

a. Ti profeta kunana, Kasano a ti Dios palubusanna ti kasta a ka-awan ti

linteg, ken kinadangkes ket agtultuloy kadagiti tattaona?

(Habakkuk 1:2-4)

b. Sinungbatan ti Dios daytoy babaen ti panagkunana a, “Saanna ipalubos

nga agtultuloy daytoy a panagbasol. Padpadakkelenna dagiti

Caldeos (Babilonia) tapno dusaenna dagiti tattaona iti Juda

(Habakkuk 1:5-11), ngem ti Babilonia “guilty” met laeng.

c. Ngem, kalpasanna, ni Habakkuk ket adda manen sabali a parikutna:

Kasano a ti Dios usarenna ti nadangkes nga emperio ti Babilonia a

mangdusa ken mangparigat iti Juda, ket saan met a nakaro a dakes

a kas iti nakadakdakkes a Babilonia? (Habakkuk 1:12-2:20)

d. Nangted ti sungbat ti Dios, Ti Dakes ket saan nga agpaut! Ti dakes

29

dadaelenna ti bukudna. Ngem, ti nalinteg a tao agbiag a napudno

(Habakkuk 2:1-4)

B. Ababa a Pannak-urnos ti libro ti Habakkuk

1. Ti umuna a parikut a sangoen ni Habakkuk (Habakkuk 1:2-11)

2. Ti maikadua a parikut maipapan iti kinadangkes ti Babilonia

(Habakkuk 1:12-2:5)

3. Ti agsasaganad a kina-ay-ay maibusor iti nadangkuk a nasyon

(Habakkuk 2:1-4)

4. Ti Napintas nga Himno ti Pammati (Habakkuk 3:1-19)

III. Dagiti basbasol nga impaganetget ni Habakkuk

A. Riribuk ken dawel maited iti Juda (Habakkuk 1:2, 3)

B. Ti Linteg ket saanda a tinungpal, ti hustisya dinadaelda (1:4)

C. Dagiti nalinteg maparigat (1:3)

D. Dagiti didiosen dayawenda (2:18, 19)

IV. Napintas a Practical nga Adal manipud ken Habakkuk

A. Kanayon, eksakto kas ken Habakkuk, datayo ita saantayo a maawatan no apay nga

adda adu a basol ken panagsagaba iti lubong tayo ita. Ti libro ti Job mangted

ti solution: Agtalektayo iti Apo! Kitaen ti napalalo a panagtalek ni Habakkuk

(Habakkuk 3:17-19). Kitaen met ti saludsud nga, “Apay a ti Nalinteg Agsagaba?”

Kas makita iti Salmo 37, 49, 73 ken Jeremias 12:1. Agtalektayo iti Apo!

1. Mabalin nga Awan ma-ani kadagiti kaykayo nga agbunga

2. Mabalin nga awan ti Animal a mabati iti kataltalonan wenno iti kulungan

3. Dagiti soldados dagiti Caldeos mabalin nga umaydan

4. Uray no ania ti mapasamak, “Agtalektayo Iti Apo!”

B. Ti Dios kanayon a mangusar iti Nasyon a mangdusa iti sabali a nadangkes a

Nasyon

1. Inusarna ti Assyria kas instrumentona a mangdusa (Kitaen iti Isaias 10:5).

Uray no ti Assyria awan kenkuana daytoy a panggep, Ti Dios usarenna

daytoy iti probidencia a panggep (Isaias 10:6, 7)

2. Ti Dios pagpungtotenna ti Medos maibusor iti Babilonia (Isaias 13:17).

Riparen no kasano a ni Ciro ti Medos ket inusar ti Dios (Isaias 44:28-

45:7). Manen, ti Apo tinignayna ti Ari ti Medos tapno dadaelenna ti

30

Babilonia (Jeremias 51:11-14)

3. Kalpasan ti tiempo ni Jesus ditoy lubong, ti Dios inusarna ti Emperio ti Roma

tapno dadaelen na ti Jerusalem (Mateo 24:1-34)

4. Iti darepdep maipapan iti rinibu a dodun iti libro ti Apocalipsis, dagiti Dudon

naggapuda ken Satanas, Ngem, ti saktanda isu laeng dagiti awanan “selyo

ti Dios iti mugingda.” Ti Dios usarenna ti dakes tapno dusaenna ti dakes.

5. Iti Habakkuk, ti Dios usarenna ti dakes a nasyon, Babilonia, tapno dusaenna ti

kinadakes ti Juda.

C. Iti Habakkuk, nalawag a makita a ti Dios saan a pulos a nagmatigas iti maysa a

napudno a saludsud! Ni Habakkuk kwinestyonna ti Dios no apay nga usarenna

ti dakes a nasyon, ti Babilonia a mangdusa iti Juda a saan met a nakaro a dakes a

cas iti Caldeos (Habakkuk 1:12, 13)

D. Dagiti Nalinteg a tattao ket agbiagda iti kinapudnoda iti Dios (Habakkuk 2:4).

Riparen ti lugar iti Baro a Tulag no sadino ti pakasarakan iti daytoy a Pahayag

(Roma 1:16, 17; Galatia 3:11; Hebreo 10:37-39). Ti Hebreo 10:37-39 saritaenna

ti kinapudno a mangispal ti kararwa. Kalpasanna, ti napaltiingan a nagsurat ti

Hebreo nangted ti nagadu nga ehemplo ti tattao a napudno cas kada Abel, Enoch,

Noe, Abraham, kdpy (Hebreo 11)

SALSALUDSUD MANIPUD LIBRO TI HABAKKUK 1. Nagipadpadto ken nagtrabaho ni Habakkuk iti isu met laeng a tiempo ti dadduma a profeta

iti Daan a Tulag?

2. Nagtrabaho ni Habakkuk iti sakbay iti ania a nakas-ang a pasamak iti biag ti abagatan a

pagarian ti Juda?

3. Ania ti “basic difference” iti baet ti surat ni Habakkuk ken dagiti Minor Prophets? Iti

siasino nga agsasao ni Habakkuk?

4. Ania ti umuna a parikut a nangriribuk ken profeta Habakkuk?

5. Ania ti maikadua a parikut ken nangnangrona a saludsud ni Habakkuk?

6. Ania a nabileg nga Emperio ti umay a bumusor iti Juda?

7. Nakunam kadin nga apay nga umay dagiti kastoy iti biagmo, cas iti panagsagaba, touk?

Kinunam kadi, “Apay a dakami Apo?” Ti kadi libro ni Habakkuk makatulong iti daytoy

a saludsud? Iti ania a wagas?

8. Ania dagiti basbasol a naaramid iti al-aldaw ni Habakkuk? Kasta met laeng ti basol

kadi ita?

9. Mangted ka man ti Ehemplo iti Daan a Tulag wenno iti Baro a Tulag a masarakan a ti Dios

31

mangusar iti sabali a nasyon a mangdusa iti sabali a nasyon gapu iti basol? Ti Dios kadi

ket usarenna ti casta ita met laeng a tiempo?

10. Ania a nalatak a kanta iti Himnariom ti naadaw iti Habakkuk?

11. Ti kadi Biblia isurona a ti dakes dadaelen met laeng ti dakes? Ipalawag mo man.

12 Ti kadi Habakkuk 3:17-19 makatulong kadatayo iti kabayatan ti panagsagaba, sakit,

kinarigat ken dadduma pay a saem?

13. Basol kadi no kunaem nga apay a mapaspasamak dagitoy a banbanag?

TI LIBRO NI HAGGEO Leksyon 9 I. Ti “Background” ni Haggeo ken ti Libro ti Haggeo

A. Ti naganna kayatna sawen “The joyous one” wenno “the Festive one”

B. Iti Haggeo, simple a naawagan “Ti profeta” (Haggeo 1:1)

C. Ni Haggeo ken ni Zacarias ket nasarita iti Esdras 5:1 ken Esdras 6:14, 15 ket ti

trabahoda makapabileg kadagiti tattao a mangbangon manen ti templo

ti Jerusalem a dinadael ni Nabocodonosor idi 586 B. C. agarup 66 tawen ti

napalabas.

D. Dadduma panunutenda a ni Haggeo ket ina-una ngem ni Zacarias gapu ta ti

naganna ket nasao nga imun-una. Syempre daytoy ket awan kasiguruhan na.

E. Dagiti tallo a profeta, Haggeo, Zacarias ken Malakias nagipadto kalpasan a dagiti

Judio nagsublidan manipud pannaka-kaotivoda iti Babilonia.

II. Ti “Historical Study” ti kondisyon nga agra-ira iti tiempo ni Haggeo

A. Ti panna-katnag ti Emperio ti Babilonia ken ti panna-katnag ti syudad ti Babilonia

1. Ni Ciro II ket naipasdek ti panagturayna iti Medos ken ti iruruar ti Medo-

Persian empire a nangrugi kalpasan ti 559 B. C.

2. Idi 539 B. C. inagaw na ti syudad ti Babilonia. Riparen ti Estoria ni Belshazzar

“surat iti pader” ken ti panna-katnag ti Babilonia iti Daniel 5:1-31

3. Dagiti Arkeologo nasarakanda ti “Cyrus Chronicle” nga adda ita iti British

Museum. Iti daytoy a “clay cylinder,” ti estoria naisurat a ti gobyerno ti

Persia pinalubosanna dagiti natiliw a tattao ket agsublida iti bukud da nga

ili ket ibangonda manen ti temploda.

32

4. Ti Biblia agsao maipapan ken Ciro kas ahente ti Apo a mangipalubos

kadagiti Judio nga agsublida iti Juda ken Jerusalem (Isaias 45:1-25)

B. Dagiti Judio nagsublida iti Juda ken Jerusalem iti tallo nga agduduma a grupo.

1. Idi 536 B. C., agarup 50,000 ti nagsubli idiay Israel. Ti nangidaulo kadakuada

ket ni Zorobabel, Kangatoan a padi ket ni Josue (Esdras 2:1-70). Kitaen

pay iti 2 Chronicas 36 ken Esdras 1.

2. Idi 457 B. C. agarup 79 tawen, sabali manen a grupo, agarup 2,058 nagsubli

babaen iti panangidaulo ni Esdras (Esdras 8:1-34). Kitaen ti Esdras 8:31.

3. Idi 445 B. C. 13 tawen, sabali manen a grupo ti nagsubli babaen iti

panangidaulo ni Nehemias (Nehemias 2:1-20)

C. Ti templo saan pay a naibangon dagiti immuna a nagsubli

1. Ti templo ket dinadael ti Babilonia idi 586 B. C. Dadduma kadakuada ket

naipan iti pannaka-kaotivo idi 606 B. C.

2. Adda ti lulua ti ragsak idi naibangon ti pundasyon ti templo dagiti immuna a

simmangpet 536 B. C. (Esdras 3:12; 5:16)

3. Idi 520 B. C., 16 tawen kalpasan ti isasangpet ti imun-una a grupo, awan pay

ti templo. Daytoy ti maikadua a tawen ni Dario, ari ti Persia (Haggeo 1:1)

a. Kalpasan ti 16 a tawen, ti nagari iti panunut dagiti tattao ket

“INDIFFERENCE”

b. Dagiti tattao inun-unada a binangon dagiti balbalayda (Haggeo 1:4)

c. Nagmulmulada, ngem naglak-amda ti awan a maapitda, daydiay

manggun-od ti tangdan “ipisocna iti lupot a napno iti lussok”

(Haggeo 1:5, 6). Napa-adda ti tikag (Haggeo 1:10, 11)

D. Adda laeng maymaysa a mensahe ti Haggeo: Itakder ken ibangon ti Templo

(Haggeo 1:2; 1:7-9)

E. Ni Zorobabel ken ni Josue ti kangatoan a padi ti nangidaulo!

1. Dagiti tattao nang-rugidan nga agtulnog iti sao ti Apo casta met ken Haggeo

(Haggeo 1:12)

2. Dagiti tattao impakitada ti panagdayaw iti Apo (Haggeo 1:12)

3. Kinuna ni Haggeo, “Ti Apo Kumuyog kadakayo” (Haggeo 1:13)

4. Dagiti tattao in-rugidan nga inbangon ti templo! Daytoy nang-rugi iti

maikaduaa tawen ni Ari Dario (Haggeo 1:14, 15)

33

F. Ti trabaho a mangibangon manen ti templo nakompleto iti 6 a tawen ni Dario

(516 B. C.) (Esdras 6:15) . Ti templo naibangon iti agarup uppat a tawen.

III. Ababa a pannakaurnos ti Libro ti Haggeo (Dua a kapitulo, 38 bersikulo)

A. Ti Tiempo a panangibangon ti templo ket nabayag (Haggeo 1:1-11). Ti

panangtubngar ken awis ti panagtignay!

B. Panangpabileg kadagiti aglaklak-am ti ladinget ken ti Gloria ti templo

(Haggeo 2:1-9)

C. Ti Pannakakompleto ti Templo ket garantiya iti parabur ti langit (Haggeo 2:10-19)

D. Maysa a mensahe ti namnama ken Zorobabel nga isu ti napili a mangirepresenta iti

nasyon (Haggeo 2:20-23)

IV. Importante nga adal manipud iti Haggeo ken ti aplikasyon na kadatayo ita.

A. Ti kadakkelan a panangpatibker iti anak ti Dios nga adda: (Haggeo 2:1-9)

1. “Agtured ka!” “Agpigsa ka” (Haggeo 2:4)

a. Ti anak ti Dios masapul a ma-ingel iti pammatina

(Aramid 4:12, 13; 4:29-31)

b. Bumilegka iti parabur nga adda ken Kristo Jesus (2 Timoteo 2:1)

c. Bumilegka ta ti adalan addaan nakristianoan a cabal (Efeso 6:10-17)

2. “Agtrabaho ka!” kuna ti Apo (Haggeo 2:4)

a. Ti trabaho ti Kristiano ket trabaho ti ayat (1 Tesalonica 1:3)

b. Ti panagtrabahona kas iti panagtaeng na iti trabaho ti Apo a

naibasar iti namnama iti panagungar (1 Cor 15:58)

3. “Ti Apo ti maki-adda kadakayo” (Haggeo 2:4)

a. Ti Apo inkarina a maki-adda kadagiti adalanna (Mateo 28:20)

b. Dinanto panawan ti adalanna, ket dina ida baybay-an (Hebreo 13:5, 6)

4. Isunga “Saan ka nga agbuteng!” (Haggeo 2:5). Ti presensya ti Apo

mangedngedanna ti buteng.

B. No ti Naimbag nga aramid masapul a maipatungpal, ti tiempo a panagtignay ket ita!

Kuna ni Haggeo; “Panawen aya kadakayo nga agtaeng kayo iti nabobedaan a

balayyo, idinto a daytoy a balay agwalangwalang?”(Haggeo 1:4). Dagiti tattao ti

Dios makitada ti nadaras a pannaka-irakurak ti Ebanghelyo, agtignaytayo itan!

Riparen ti nadaras a panangi-rakurak dagiti Apostol ti Kristo (Aramid 5:19-42).

SAAN NGA IYALENG-ALENG!

34

C. Ti naimbag a panangidaulo agbunga iti naimbag a panagtulnog. Dagiti tattao

nagtulnogda ken Zorobabel ken Josue (Haggeo 1:12-15)

D. Ti basehan ti amin a nagballigi a panangasaba ket “Ti kuna ti Apo!” Daytoy a

parapo masarakan iti 26 a daras iti 38 a versikulo. Ikasaba ti Sao!

SALSALUDSUD MANIPUD LIBRO TI HAGGEO 1. Aniada dagiti sabsabali a Profeta a nagtrabaho iti isu met la a tiempo ni Haggeo?

2. Itedmo ti nagan dagiti tallo a profeta a nagtrabaho kalpasan a dagiti Judio nagsublida

manipud pannaka-kaotivo idiay Babilonia?

3. Siasino ti Gobernador a nangidalan iti immuna a panagsubli idiay Jerusalem? Siasino ti

Kangatoan a padi iti daytoy a Tiempo?

4. Ania ti maymaysa a dakkel a mensahe wenno panggep ni Haggeo?

5. Ania ti dakkel a parikut dagiti tattao iti panawen ni Haggeo a nagbalin a rason a saanda

sinango ti pannakai-bangon ti templo? Daytoy kadi a parikut ket adda met laeng ita

kadatayo?

6. Pudno ngata a dagiti tattao ti Dios ita, dagiti cacabsat tayo, adda met laeng iti pareho

nga interest iti Naespirituan a taeng ti Dios, ti Iglesia, a cas iti panangibangonda iti

bukudda met laeng a pagtaengan, ti pagsapulanda, ti familyada?

7. Ania ti mariknam maipapan iti agtultuloy, maulit-ulit a parapo, “Kuna ti Apo” a

masarakan iti Libro ti Haggeo? Daytoy kadi ti husto a panangasaba? Kanayon kadi nga

agapelar tayo iti Surat no mangasabatayo?

8. Mamati ka a ti Mateo 6:33 wenno ti entero a paragraph ti Mateo 6:19-34 ket adda

paka-ina-iganna iti Haggeo?

9. Ania a versikulos ti ikonsideram a kangronaan a karit ken mamatignay iti Libro ni

Haggeo.

TI LIBRO NI ZACARIAS

Leksyon 10 I. Ti “Background” ni Zacarias

A. Ti nagan a Zacarias kayatna sawen “The One Whom Jehovah Remembers”

B. Adda 29 nga agsasabali a tattao a managan Zacarias iti Biblia

C. Kas ken Haggeo, ni Zacarias simple nga inawaganna ti bagina a “Profeta.”

35

D. Isu ti anak a lalaki ni Berekias ken apoko ni Iddo (Zacarias 1:1). Daytoy nga Iddo ti

tao manipud tribu ni Levi a nagsubli manipud pannaka-kaotivo a kadua ni

Zorobabel (Nehemias 12:1, 4, 16). Riparen a ni Zacarias ket padi a nangidaulo

iti panagdalliasat nga agsubli idiay Jerusalem (Nehemias 12:1, 16)

E. Ni profeta a Zacarias ket maysa kadagiti tallo a profeta ti estoria iti tiempo ti Persia.

Haggeo, Zacarias ken Malakias nangasabada kalpasan a nagsubli dagiti Judio

manipud pannaka-kaotivoda.

F. Nangrugi ti panagipadto ni Zacarias 2 bulan kalpasan ni Haggeo

1. Nangrugi ni Haggeo iti maika-innem a bulan iti maikadua a tawen a

panagturay ni Ari Dario iti Persia (Haggeo 1:1)

2. Nangrugi ti trabaho ni Zacarias walo bulan iti maikadua a tawen a panagturay

ni Ari Dario (Zacarias 1:1)

G. No casta, nangrugi ti trabaho ni Zacarias idi 520 B. C. agarup 16 a tawen manipud

pannaka-kaotivo.

II. Ti “Historical Setting” ti Libro ti Zacarias

A. Kas nasao iti panangadal tayo iti Libro ni Haggeo, ti immuna a panagsubli manipud

panna-kaotivo napasamak kalpasan ti 536 B. C.

B. Dagiti tattao naiplastardan ti pundasyon ti templo (Esdras 3:12; 5:16) Ngem,

nagsardeng ti trabaho. Dagiti tattao a naipan iti panna-kaotivo, linappedanda ti

trabaho babaen iti kanayon a panagreklamoda iti agtuturay iti Persia a dagiti

Judio ket rebeldeda a tattao. Kitaen iti Esdras 4:1-5.

C. No casta, ti templo saan a nabangon agingga a ni Zacarias ken Haggeo ginuyugoyda

dagiti tattao nga agtrabahoda iti Templo. Kitaen ti adal iti Haggeo.

III. Kababalin ti Libro Ni Zacarias

A. Ti Dakkel a Panggep ti Libro ni Zacarias

1. Iti agpada a panggep iti Haggeo. Ni Zacarias guyuguyen na dagiti tao nga

ibangonda ulit ti templo (Zacarias 1:16, 17; 4:8, 9). Ti Apo ket agsubli iti

Sion. Liwliwaenna ken pilienna ti Sion ken Jerusalem manipud iti 70 a

tawen iti panna-kaotivo (Zacarias 1:12, 17). Gapu ta iti sabasabali a surat

maipapan iti 70 a tawen iti panna-kaotivo, riparen ti Jeremias 25:11;29:10.

2. Nupay casta, ni Zacarias kayatna a dagiti tattao ti Juda ken Jerusalem

ammoenda a ti Dios adda iti agdama. Kaspangarigan, ti sirmata iti

naglugan iti kabayo nga addada iti caycayo nga arrayan (Zacarias 1:7-17).

Ti Jerusalem maitakder ket dagiti kabusor madusa. Maadda ti talna ken

ulimek ta ti Apo adda laeng iti asideg.

36

B. Ti Zacarias isu ti kaattidugan, ken karirikutan kadagiti “Minor Prophets.”

C. Mas narikrikut iti tukad, gapu ta, addada sirmata manipud iti Dios a masapul a

maadal (Zacarias 1:7-6:15).

D. Kas iti Libro ti Apocalipsis iti Baro a Tulag, ti Zacarias saan laeng a napno iti

Sirmata, no di ket iti Libro adda ipaganetgetna nga aramid dagiti angheles

(Zacarias 1:11, 12, 14; 2:3; 3:6, etc.)

E. Iti Libro ti Zacarias adu ti sawenna maipapan iti Mesias, ti “Nalinteg a Sanga,” nga

umay (Zacarias 3:8, 6:12, 13; 9:9,10, etc.)

IV. Ti Pannaka-urnos ti Libro ti Zacarias

A. Sirmata, ken mensahe ti panang-guyugoy iti Juda (Zacarias 1-6)

1. Awag ti panagbabawi (Zacarias 1:1-6)

2. Walo a Sirmata iti rabii ken ti Kaipapananda (Zacarias 1:7-6:8)

3. Ti Simboliko a Panangkorona iti Kangatoan a Padi, Josue (Zacarias 6:9-15)

B. Ti Parikut iti Panagayuno, ken Ti Kasapulan iti Panagdengngeg ken ti Panangaramid

ti Ammo a Nasayaat (Zacarias 7-8)

C. Ti Bileg ti Lubong ken ti Pagarian ti Dios (Zacarias 9-14)

1. Ti Panna-katnag ti Lubong dagiti Pagano, ken ti Panna-kaispal ti Sion

(Zacarias 9-10)

2. Panangisuro iti Naimbag ken ti Maag nga Agpaspastor (Zacarias 11)

3. Ti Masakbayan dagiti Tattao ti Apo ken ti Pannaka-okom a mangted ti

Panagbaliw (Zacarias 12-14)

V. Dagiti Walo a makapaguyugoy a sirmata ken ti posible a kaipapananna (Zacarias 1:7-6:8)

A. Ti Naglugan ken ti Kabayo iti Kacaycayoan ti arrayan: Ti Cari ti Asi ti Apo ken ti

Pammateg na iti Sion ken Jerusalem (Zacarias 1:7-17).

B. Dagiti Uppat a Sara ken dagiti uppat a Mamanday. Tunggal nabileg a nasyon adda

katapatna ken Jehova. Ti Dios ket nabilbileg, ket parmekenna ida

(Zacarias 1:18-20)

C. Ti Lalaki nga adda iggemna a pagrukod. Dagiti tattao agsublida iti Sion, ket ti Apo ti

agserbi nga “alad” a manglikmut kadakuada (Zacarias 2:1-13)

D. Ti Pannaka-palutpot ken Pannaka-waya ni Josue a Kangatoan a Padi: Irepresentar

ni Josue ti kinapadi ken ti nasyon a nakawesan iti narugit a lupot, ngem dagitoy

ket maikkat, ta ti basol maikkat (Zacarias 3:1-10).

37

E. Ti Balitok a Pagsilawan ken ti Dua a kayo ti Olivo: Babaen laeng ti pannakabalin

ti Dios a dagiti dua a napulutan, ni Zorobabel ken Josue ti maka-ibanag iti

Nadiosan nga Aramid (Zacarias 4:1-14). Kitaen pay iti Apacalipsis 11:3-19.

F. Ti Nalukot a pagbasaan nga agtay-tayab: Ti lunod iti managbasol a nagtakaw, kdpy.

ket mapunasdanto (Zacarias 5:1-4)

G. Ti Babai iti “efa” (basket): Ti nadangkes mapukawdanto iti daga (Zacarias 5:11)

H. Dagiti uppat a karwahe ken kabayo a nagduduma a kolor: Ti mangdadael nga

Espiritu ti Dios iyegto ti Apo a mangi-banag iti pinanggepna a mangdadael,

mangwarawara, ken iti tunggal wagas, mangi-banag iti Nadiosan a panggep

(Zacarias 6:1-8). Kasla maipada daytoy iti managdadael nga angin iti Jeremias

49:36 ken Apocalipsis 7:1-3.

VI. Napintas nga Adal Manipud iti Libro ni Zacarias

A. Ti Apo, babaen ken Zacarias, ket addaan iti tarigagay a ti Jerusalem agbalin a

“Syudad ti kinapudno” (Zacarias 8:3). Riparen ti ganetget ti Dios, nga isu ti

Dios ti kinapudno ken Kinalinteg (Zacarias 8:8), ken ti pagkasapulan a mangi-

peksa iti Kinapudno, iti tunggal maysa, mangokom a napudno, ket saanna nga

ayaten ti ulbod (Zacarias 8:16, 17). Masapul nga ayatenda ti pudno ken talna

(Zacarias 8:19)

B. Panagayunar ken Panagsangit ket awan kaipapananna,-- Malaksid no ti tao ket

Ipaayna ti bagina iti Dios:

1. Dagiti tattao agayunarda iti nadumaduma a tiempo:

a. Inotorisaran ti Dios ti panagayunar iti maminsan laeng, iti aldaw ti

pannaka-abbong (Day of Atonement) (Leviticus 23:17). Masapul

nga “agladingit ti Kararwada” wenno, “saanda a kilalanin ti

bagida.”

b. Ngem, idi tiempo ni Zacarias, agayunarda iti maikalima ken iti

maikapito a bulan iti las-ud ti 70 a tawen ti panna-kaotivo. Ngem, ti

Dios kinunana, “Talaga kadi nga agpaay Kaniak ti ayunaryo?”

Kasla agparang a pammarang laeng, kasla ngay tay “kaasi-ak pay

met a kababalin” imbes a sapulenda ti Dios ken ti Linteg na babaen

kadagiti nagbalin a Profeta (Zacarias 7:1-7)

C. Dagiti tattao saanda nga “agpaituray iti pudno nga Hustisya.” Saanda met nga

ar -aramiden ti kina-imbag wenno pammateg iti kabsatda. Masapul a saanda a

parigaten dagiti balo wenno ulila dagiti ganganna-et ken marigrigat

(Zacarias 7:8 -11)

D. Dagiti tattao inaramidda ti pusoda a casla bato tapno saanda a denggen ti linteg ti Apo

nga insaona iti Espiritu babaen kadagiti naglabas a profeta (Zacarias 7:12). Kitaen

ti Santiago 1:22-25. Dagitoy a profeta isuda dagiti Nasantoan a tattao ti Dios a

nagsao kas indalan ida ti Espiritu Santo (2 Pedro 1:20,21).

38

E. Ti Ari, Ti Mesias ket Umay!

1. Ti “Nalinteg a Sanga” nga isu ti ramut manipud ken Jesse ti kaputotan ni

David, ket umay (Isaias 11:1, 10; Jeremias 23:5; 33:15). Kitaen pay iti

Roma 15:12, Ni Jesus isu ti “Nalinteg a Sanga.”

2. Ti “Sanga” isu ti Ari ken Padi (Zacarias 6:12, 13)

3. Sumrek a sibaballigi iti Jerusalem (Zacarias 9:9, 10). Kitaen pay ti Mateo

21:1-11.

SALSALUDSUD MANIPUD LIBRO NI ZACARIAS

1. Siasino dagiti Tallo a Profeta a nagtrabaho bayat ti panagturay ti Persia iti estoria ti Lubong?

2. Siasino ti kadua ni Zacarias iti dakkel a trabaho a masapul a mairingpas kalpasan panagsubli

manipud panna-kaotivo?

3. Apay a ti Zacarias ket isu ti pinaka rikut kadagiti Minor Prophets?

4. Ania ti dakkel a panggep ni Zacarias a kas insaona kadagiti tattao ti Isarel? Kitaen ti

Zacarias 1:16, 17; 4:8, 9.

5. Ania ti dakkel nga adal ti pananguyugoy a masarakan iti sirmata iti Babai iti “efa” (basket)?

6. Ania ti dakkel nga adal iti balitok a pagsilawan ken ti dua a kayo ti olivo?

7. Detalyado nga adalen ti kaipapanan dagiti dadduma a paset ti surat a mangipadpadto iti iyu-

umay ti “Nalinteg a Sanga.” Adalen ti pagilasinan.

8. Naimbag kadi kadatayo ita ti agayunar? Adalen ti Aramid 13:1-3.

9. Adalen ti kondisyon ti puso nga adda kadagiti tattao iti tiempo ni Zacarias kas inaramidda ti

pusoda a cas iti bato. Ti Apo kadi ket interesado iti puso ti tao iti Daan a Tulag?

Kitaen iti Zacarias 7:12.

10. Mariknam kadi a ti padto ni Zacarias 9:9, 10 ket maka-ay-ayoda kenka? No wen, iti ania

a wagas? Ania ti kaipapananna daytoy a padto?

TI LIBRO TI MALAKIAS

Leksyon 11

39

I. Pakauna nga Imporsmayon maipapan ken Malakias

A. Ti nagan a Malakias kayatna sawen “My Messenger.” Gapu iti daytoy a rason

dadduma nga Eskolar mamatida a daytoy ket saan a “proper name,” no di ket

simple a mangitudo a masya a saan nga am-ammo a profeta nagbalin a

“mensahero ti Dios.” Nupay casta, awan ti rason a di ibaga a daytoy ket “proper

name.”

B. Gapu iti agpada a kondisyon a maar-aramid iti tiempo ni Malakias a kas idi al-aldaw

ni Nehemias, makuna a ni Malakias nagbiag ken nagtrabaho iti agpada a tiempo

ni Nehemias,daytoy ket agarup 445-432 B. C.

C. “Historical Background” iti daytoy a tiempo:

1. Ti immuna a grupo dagiti Judio ket nagsublida manipud Babilonia idiay

Jerusalem ken Juda agarup 100 a tawen sakbay ni Malakias iti 536 B. C.

2. Ti templo maibangon manen agarup 520-516 B. C. babaen iti napalalo a

pananguyugoy ni Haggeo ken Zacarias.

3. Sabali a grupo dagiti tattao ti nagsubli idiay Juda babaen ti panangidaulo

ni Esdras agarup 458 B. C.

4. Iti dandani isu met laeng a tiempo kas ken Malakias, ni Nehemias ginuyugoyna

dagiti tattao nga itakderda ulit ti alad ti Jerusalem.

D. No adalem ti libro ti Nehemias ken casta met ti Malakias, nalawag a ni Malakias

nagtrabaho bayat ti tiempo nga awan paki-alam ti tao iti Dios, makinruar ti

seremonya, ken awan panamati.

II. Ti “Estilo ti panagsurat” iti Libro ti Malakias

A. Maawagan daytoy iti “didactic-dialectic” a wagas ti panagsurat.

B. Daytoy a wagas iti panangisuro ket nasapa a nausar kadagiti eskwelaan dagiti

Judio iti sinagoga.

C. Ti ladawan daytoy a klase ti panagsurat.

1. Umuna, ni Malakias nangaramid ti “assertion,” akusayon, ken bilin maipapan

iti kamali nga aramid dagiti tattao.

2. Kalpasanna, ninamnama na ti subalit a dagiti tattao agtungpalda iti daytoy

a bilin. Impaganetgetna babaen iti “Panagkuna.”

3. Kalpasanna, dinuprakna ti subalitda, impakitana a daytoy ket saan nga husto.

D. Ti Ehemplo daytoy a wagas ti sursuro nga addaan panagkuna “Ngem, kinunam”

40

1. “Siac inayatcayo,” “Ngem, dakayo kunayo...” (Malakias 1:2, 3)

2. “Tabbaawanyo ti Naganco,” “Ngem, dakayo kunayo...” (Malakias 1:6, 7)

3. “Ti Juda mangliput,” “Ngem, dakayo kunayo...” (Malakias 2:10-16)

4. “Dakayo inupayyo ni Jehova,” “Ngem, dakayo kunayo...” (Malakias 2:17)

5. “Manipud kadagiti al-aldaw dagiti ammayo simmina kayo kadagiti

bilbilinko,” “Ngem, dakayo kunayo...” (Malakias 3:7)

6. “Dakayo takawandak,” “Ngem, dakayo kunayo...” (Malakias 3:8-10)

7. “Dagiti sasaoyo nadagsenda a maibusor kaniak,” “Ngem, dakayo

kunayo...” (Malakias 3:13)

III. Dagiti basbasol ti Juda iti tiempo ni Malakias

A. Adda basol ti moral, kas iti immoral, ulbod a panagsapata, ken panangparigat

kadagiti makitangtangdan, balo, ken ul-ulila (Malakias 3:5)

B. Dagiti tattao saanda kabuteng ti Dios (Malakias 3:5)

C. Adda panangisina iti asawa ken panagasawa iti ganganaet (Malakias 2:14-16;

Nehemias 13:23-31)

D. Timmallikudda iti bilbilin ti Dios maipapan iti Daton (Malakias 1:8). Itedda iti Dios

dagiti tedtedda.

E. Adda Skeptismo a mangibagbaga nga awan valido a rason nga agbiag iti husto a kita

iti panagbiag (Malakias 3:14)

F. Dagiti Padi nailisida iti dalanda, nagbalinda a paka-itibkolanda kadagiti tattao,

mangidauloda koma (Malakias 2:7-9)

G. “Taktakawanda ti Dios” babaen iti saan a panagited iti apagkapullo nga inbilin ti Dios

(Malakias 3:8-10)

IV. Ababa a Pannakaurnos ti Libro ti Malakias

A. Pannakakondenar dagiti Papadi ti kina-awan kinapudnoda (Malakias 1:1-2:9)

1. Ti ayat ti Dios kadagiti Israel (Malakias 1:2-5)

2. Matubngar dagiti awan panamatida a papadi ken tattao (Malakias 1:6-14)

3. Pannaka-ilunod maipabaga kadagiti Papadi (Malakias 2:1-9)

B. Pannakakondenar ti panangisina ken laok a panagasawa (Malakias 2:10-16)

C. Ti “Aldaw ti Apo” ken pannakakondenar ti “Religious Indifference” ken

41

“Skepticism.” (Malakias 2:17-4:6)

1. Ti panagparang ti Apo iti Panangokom (Malakias 2:17-3:6)

2. Kamali a panangikut iti Tithes ken Sagut (Malakias 3:7-12)

3. Ti panangdepensa ti Kinahustisya ti Apo (Malakias 3:13-4:3)

4. Pinal a panangpatibker (Malakias 4:4-6)

V. Napintas nga Adal manipud Malakias

A. Na-alas a panangidaulo iti relihiyon mangitunda kadagiti tattao iti basol ken

Naespirituan nga ipapatay. Dagiti padi nadangkesda a dadaulo (Malakias 1:6-14).

Riparen a ni Jeroboam indauloan na dagiti tattao iti panagbasol

(1 Ar-ari 15:25, 26).

B. “Indifference” ken kina-awan pannakaseknan iti Linteg ti Dios ket nakaay-ay-ay

(Malakias 1:13). Ti panagin-kukuna iti panagdaydayaw ket insulto iti Dios.

C. Ti deborsyo kagura ti Dios (Malakias 2:16; Mateo 19:1-9)

D. Nakaro a “routine” iti Ritwal ken Seremonya daytoy ket panagdaydayaw nga awan

mamaayna. Makinruar a seremonya nga awanan kinadalus iti panagbiag ken

panagdaydayaw a maipaay iti Dios kas maidanggay iti lintegna ket makarurusok

iti Dios. “Ti kadi Gobernador maay-ayo iti sagutyo?” Apay a maay-ayo ti Dios?

(Malakias 1:8). Kitaen pay ti Amos 5:21-24.

E. Saan nga ited iti Apo dagiti “tedtedda” iti tiempo ti panagited. Iyuna ti Apo! Saan

nga ited kenkuana ti pilay ken ti agsakit! (Malakias 1:8)

F. “Cheap Religion” nga awan ti nabuslon a panagited, pulos a saan a makaay-ayo iti

Dios! (Malakias 3:8-10; 2 Corinto 8:1-5; 2 Corinto 9:1-15)

G. Ti “Elias” a “forerunner” ni Jesus ket umay! Isu ni Juan a Bautista (Malakias 3:1;

4:4-6). Kitaen pay iti Mateo 11:10, 14; 17:10-13.

H. Nagusar ni Malakias iti termino a pumada, “Kuna ni Jehova” agarup 25 a daras iti

librona. Ti Panangasaba nga awaten ti Dios ket panangasaba a maibatay iti saona.

SALSALUDSUD MANIPUD LIBRO NI MALAKIAS

1. Sino ti maingel a lider ti Israel a nagbiag iti isu met laeng a tiempo kas ken Malakias?

2. Ilawlawag ti “didactic-dialectic” a wagas ti panagsurat kas makita iti libro ni Malakias?

3. Aniada dagiti espisipiko a basbasol dagiti tattao iti Israel bayat iti tiempo ni Malakias?

Addada kadi met dagitoy a parikut iti Iglesia ita?

4. Posible ngata iti Kristiano a “Taktakawanda ti Dios” ita? No wen, iti ania a wagas?

42

5. Ipakitam man ti nagiddiatan iti “tithes” iti Daan a Tulag iti Panagited tayo ita? Basbassit

kadi ti it-ited tayo ngem isuda?

6. Dagiti Judio iti tiempo ni Malakias ket ited da dagiti saan a nadalus nga animal iti sakripisyo

da. Patiem a possible met kadatayo a maar-aramid met daytoy? Kasano a maitedtayo

dagiti tedtedda ken narugit ita?

7. Siasino ti Elias nga impadto ni Malakias nga umay?

8. Makitam ti “Indifference” iti Linteg ti Apo kadagiti tattao ita? Ilawlawag daytoy.

9. Kasano a ni Malakias makatulong iti panagasawa-deborsyo a sitwasyon ita?

10. Ipakitam ti nagiddiatan iti Malakias no ania ti maited iti gobernador ken ania ti maited

iti Dios.

11. Ni kadi Malakias makatulong kadatayo tapno maawatantayo dagiti banbanag maipapan iti

klase ti familya a kayat ti Dios a maadda kadatayo?

TI LIBRO NI ABDIAS

Leksyon 12 I. Ni Abdias ken ti Librona

A. Ti lalaki a managan “Abdias”

1. Ti nagan nga Abdias kayatna sawen “Servant of the Lord”

2. Iti Daan a Tulag, adda 13 a tattao nga agpapada a managan “Abdias.” No

casta, saan a “possible” a mailasin ti profeta kadakuada.

3. Ti Libro ni Abdias simple a nairugi iti “Ti sirmata ni Abdias” (Abdias 1)

4. Saan a “possible” a mailasin ken masiguro ti petsa idi nagbiag ni Abdias.

5. Nagsao ni Abdias iti tiempo a ti Jerusalem nagrigat, Naaramid daytoy

iti naminpat a daras.

a. Bayat iti panagkampanya ni Sisak, Ari ti Egypt (1 Ar-ari 14:25, 26;

2 Chronicas 12:1-12)

b. Idi immay ti Arabia ken Palestina a bumusor iti Jerusalem

(2 Chronicas 21:16, 17)

c. Idi maabak ni Amaziah, Ari ti Juda (2 Ar-ari 14:8-14; 2 Chronicas

25:17-24)

43

d. Ti pannakadadael ti templo ken syudad babaen ken Nabocodonosor ti

Babilonia iti tiempo ti panna-kaotivo.

6. Gapu ta, ti Jeremias 49:7-17 ket kapada a unay ti Abdias 1-9 maipapan iti

Edom, “possible” a ti petsa maikabil iti tiempo ti dakkel a rigat ti

Jerusalem idi mairugi ti pannakaotivo. Nagbiag ni Jeremias iti tiempo ti

pannakaotivo, Nupay casta ti petsa ket saan a masigurado.

B. Ti Libro ni Abdias

1. Daytoy ti kaababaan a libro iti Daan a Tulag, maysa laeng a kapitulo, ken 21 a

versikulo.

2. Ti Abdias ket maysa kadagiti libro iti Daan a Tulag a saan a nasitar iti Baro

a Tulag. Dagiti 7 ket ti Esdras, Ester, Nehemias, Canta ni Solomon,

Ecclesiastes, Nahum, ken Abdias.

3. Ti Libro ni Abdias ket maipapan iti dakes a mapasamak kadagiti gangannaet

a nasyon imbes a ti pannakakondenar ti Juda, wenno Jerusalem. Naibaga

ti panangokom ti Dios ken ti mapasamak iti pagilian ti Edom (Abdias1)

4. Makondenar ti Edom gapu ta maragsakan iti panagrigat ti Jerusalem

(Abdias 10-14)

a. Iti aldaw a dagiti gangannaet saktanda ti Jerusalem, awan ti

pannaki-biang na (Abdias 11)

b. Nagragsak idi kinadaksanggasat ti kabsatna (Abdias 12)

5. Dua a benneg ti Libro ni Abdias

a. Ti Edom ket maraut ket maabak (Abdias 1-14)

b. Ti “Aldaw ti Apo” ket umay, ket ti Israel mabendisyonan

(Abdias 15-21)

II. “Impormasyon Historical” maipapan iti nasyon ti Edom

A. Ti Edom ket nasyon a nagtaud iti kaputotan ni Esau, ti kabsat ni Jacob

(Genesis 25: 22-26)

B. Gapu ta agkabagianda, dagiti Edomita ket saan da a kabusor, ket dagiti sanikuada

saanda a mapukaw (Deuteronomio 23:7; 2:1-8)

C. “Seir” ti sabali a nainagan iti Edom ditoy Biblia (Genesis 32:3; Oc-ocom 5:4)

D. Ti daga ti Edom ket 100 a milya amianan iti Gulfo ti Agaba, ket kabanbantayan.

Daytoy ket maigarup nga 160 kilometro ti kaatiddugna ken 39 kaakaba.

E. Ti Edom ket adda tallo a kuta na: “Sela” (kasla “Petra,” gaputa ti Sela kayatna

sawen “bato” iti Hebreo), “Teman” ken “Bosra.” Dagiti rebba ti Petra

44

kanayon a pasiaren dagiti tao ita. Madanon babaen iti nakipit a pagnaan nga

adda aladna nga aginassideg. Ket guwardiyaan laeng ti bassit laeng a tao.

F. Awan impormasyon a naited maipapan iti “didiosen” dagiti Edomita.

G. Dagiti tattao iti Edom, bayat ti panna-katnag ti Jerusalem ken Nabocodonosor iti

Babilonia, nakitiponda kadagiti taga Babilonia a nagipukpukkaw iti

“Duprakenyo, Duprakenyo agingga iti pounna” (Salmo 137:7). Impadto pay ni

Ezekiel ti pannakarba ti Seir wenno Edom gapu iti kinadangkesna iti adu a

taw-tawen ken idi tiempo ti pannaka-kaotivo (Ezekiel 35:1-15). Espisipiko a

kitaen ti Ezekiel 35:1-5.

H. Ket, idi 312 B. C., ti Edom ket dinarup dagiti Nabatean Arab a mas nalat-latak nga

“Idumea.” Ni Ari nga Herodes ket taga Idumea.

III. Importante nga Adal manipud Libro ti Abdias

A. Ti “PRIDE” iti pusona isu ti nangallilaw iti Edom. Dagiti Edomita mamatida a

saanda a maparmek. Ti sarekedked da ket ket saan a marba. Agpayso a ti Petra

ket narigat a maduprak, Ngem, ti Dios ti mangrebba (Abdias 3, 4). Kina

arogante ti maysa a nadagsen a basol. Ti Dios kayatna ti panagpan-panunut a

napakumbaba.

B. Impakita ti Edom ti kina-awan pannaki-kabsatna. Nagragsak idi tiempo ti kalamidad

ti kabsatna. Uray iti Daan aTulag ti Dios nagsarita ti maibusor iti maysa nga

agragsak iti tiempo nga aglak-am ti kalamidad ti sabali a tao (Proverbio

17:5). Riparen a ni Job ket saan nga agragsak no umay ti dakes iti kabusorna

(Job 31:29, 30). Ita, dagiti tattao ti Dios masapul a maammoanda no kasano

a makipagriknada kadagiti kakabsatda ken Kristo. (Galatia 6:1; Santiago

5:19, 20; 2 Timoteo 2:24-26, etc.).

C. Adtoy ti maysa a panangtubngar kadagiti saan a mayat a makipagrikna iti parikut

dagiti dadduma. Ti Dios kayatna a tumulongtayo kadagiti kakabsattayo,

kaarruba, ket saan nga aktakder iti adayu laeng, a buybuyaem ti rigatna.

Agaramid ka iti naimbag uray kadagiti kabusormo (Roma 12:19-21). Riparen a

dagiti tattao iti Edom “Nagtakderda iti adayu laeng” (Abdias 11)

D. Uray ania a nasyon ken uray kasano katalged ti rikna ti maysa a nasyon, ti nasyon

a tumallikud iti nalinteg ket marbanto (Salmo 9:17; Proverbio 14:34). Ti Dios ti

mangparmek kadakuada (Abdias 4)

E. Uray ania ti aramiden ti tao, “Ti pagarian kukua ti Apo” (Abdias 21)

SALSALUDSUD MANIPUD ABDIAS

1. Ania ti ammom maipapan ken Abdias?

2. Ania a nasyon ti naadal ken nakondenar iti daytoy ababa a libro?

45

3. Adda kadi espiritu ti panagibales iti libro ti Abdias? Wenno, daytoy kadi libro ti Abdias

saritaenna ti hustisya ti Dios iti kinadakes? Ania ti kababalin ti Kristiano maipapan iti

panagibales? (Roma 12:19-21)

4. Mangted ka man iti ababa nga estoria maipapan iti nasyon ti Edom?

5. Adda adu a kina “pride” ti imparang ti Edom. Ania ti isuro ti Biblia maipapan iti “pride”

ken “kinapakumbaba?” Adalen dagiti surat kas iti Proverbio 16:18, 1 Pedro 3:8 ken

5:1-7.

6. Ti Israel ken Edom ket agkabsat. Ti kadi kina-awan pannaki-kabsat a kababalin ti Edom iti

Israel ket adda kadiipaawatna kadatayo maipapan iti relasyon kadagiti kakabsat ken

Kristo?

7. Siasino ti mangipababa iti Edom manipud iti nangato a kababalin? Siasino ti mangpatanor

ti pagarian, ken mangipababa iti pagarian? Adalen a naimbag ti Abdias 3, 4.

8. No dagiti dadduma makalak-amda ti panagrigat ken kalamidad, ket saan tayo a tumulong,

maitulad tayo kadi idiay nangparnuay iti panagrigat? Kitaen ti Abdias 11. Isuro kadi ti

Biblia a makipagrikna tayo kadagiti parikut dagiti sabsabali? Ti kadi Mateo 7:12

maiyaplikar ditoy?

TI LIBRO TI JOEL Leksyon 13

I. “Background” ni Joel, ken ti Libro ti Joel

A. Impormasyon maipapan ken Joel

1. Ti nagan a Joel kayatna sawen “Jehovah is God”

2. Ni Joel ket nasao nga isu ti “Anak ni Fatuel” (Joel 1:1). Awan ti adu a

maammoan maipapan ken Joel ken ti familyana. Maysa nga eskolar, ni

Keil ti nagkuna a ti nagan a Fatuel kayatna sawen “Open heartedness or

Sincerity of God.”

3. Ti tiempo a nagbiag ni Joel ket saan a masigurado. Dagiti pagarup maipapan

iti petsa ti Joel ken ti padtona ket nagpaut iti uppat a siglo, nangrugi idi

maika-siyam a siglo B. C.. Awan naited a husto a petsa.

4. Ni Joel ket nadiosan a tao, agsao a nadungngo ti boses na, agpakaasi kadagiti

tao, a makalak-am iti kalamidad iti biagda, nga agbabawida.

5. Maisuhestyon nga isu maysa a padi, gapu ta, makita nga adu ti ammona iti

templo. Ngem, daytoy ket saan a masigurado.

46

B. Ti Libro ti Joel

1. Daytoy a Libro nga addaan laeng iti 73 a versikulo ket naisurat iti estilo a

nadungngo. Naglaon iti sasao a pumada kadagiti dadduma a Profeta:

Amos ,Mikias, Nahum, Sofonias, Abdias, Ezekiel ken Malakias. Ngem,

syempre, saan a “possible” a masao no ania ti immuna kadakuada,

dagitoy a Profeta wenno ni Joel.

2. Ti Okasyon idi naisurat: Adda idi ti umarewekwek a dudon a nangsaknap

iti daga, a giniddanan ti tikag (Joel 1:4). Kitaen pay ti Amos 7:1-3).

3. Nakaro a pannakadadael daytoy a saan a malipatan, ket maisarsarita iti

tunggal kaputotan (Joel 1:2, 3)

4. Ti panagserrek ti arak ket napugsat, ket awanen ti agbartek (Joel 1:5). Awan

maapit dagiti agmulmula, dagiti papadi agkurangdan iti maisakripisyo

(Joel 1:9-12)

5. Adda dua a nalawag a pannaka-iladawanna ti peste a dudon

(Joel 1:4-20; 2:3-11)

6. Adda “tikag” a nangmaga iti daga

a. Dagiti bukel aglungtotda iti siroc ti bingkolda (Joel 1:17)

b. Dagiti baka nakiborda, ta awan ti pagpastoran (Joel 1:18)

c. Dagiti waig natiananda (Joel 1:20)

7. Ni Profeta a Joel makitana ti iyu-umay dagiti dudon a kas iti iyu-umay ti

“Aldaw ti Apo.”

a. Ti “Aldaw ti Apo” ket nokotar iti adu a daras, agarup mamin-lima iti

libro ni Joel (Joel 1:15; 2:1, 11, 31; 3:14)

b. Ti “Aldaw ti Apo” ket masarakan kadagiti dadduma a profeta (Amos

5:18-20; Isaias 2:12; 13:6, 9-16; Sofonias 1:14-18; Jeremias

46:10; Ezekiel 30:2-8; Zacarias 14:1; Abdias 15; Malakias 4:5,

etc.)

c. Ti “Aldaw ti Apo” mangiyeg iti pannaka-okom kadagiti tattao iti daytoy

a biag.

(1) Sigurado nga addanto pinal nga “Aldaw ti Apo” ton panaggibus

Ti Lubong (2 Pedro 3:9-13)

(2) Nupay casta, adda adu nga “Aldaw ti Apo” iti Estoria,

Kaspangarigan, dinadael ti Dios ti Babilonia babaen iti ima

dagiti Medos, daytoy ket “Aldaw ti Apo” (Isaias 13:6, 9-22

kdpy)

47

d. Ti “Aldaw ti Apo” ket addaan dua a langa wenno dua nga “extremes:”

(1) Maysa a nakaskas-ang nga “Aldaw ti panangokom,” sipnget,

Nakaro a buteng, pannakadadael manipud iti mannakabalin

Agpaay kadagiti nadangkes (Joel 1:5). Kitaen pay iti

Sofonias 1:14-18. Maysa nga “Aldaw ti panagibales”

(Jeremias 46:10)

(2) Ngem, isu ti aldaw a bendisyonan ti Dios dagiti nagserbi

Kenkuana, dagiti nalinteg (Joel 2:23). Ti pudno a

Panagbabawi dagiti tattao makitadanto ti Asi ti Dios ken

dungngo (Joel 2:12-27)

e. Dagiti expresyon a mangiladawan iti “Aldaw ti Apo” cas iti “Ti init ket

agsipnget” ken “ti bulan saan nga aglawag” ket figura a

mangiladawan iti kalamidad iti TAO. Imdengan daytoy iti Isaias

13:10 kas iti Pannaka-iladawan ti pannakaparmek ti Babilonia.

Masarakan pay daytoy iti pannakadadael ti Jerusalem (Mateo

24:1-29). Kitaen pay iti Apocalipsis 6:12-17.

8. Ti Naindaklan a mensahe daytoy nadungngo a mangascasaba ket

Panagbabawi! (Joel 2:12, 13)

a. “Agsubli iti Apo!” Ti Apo ket Naparabur ken Nadungngo.

b. Mabalin a ti Apo ket “Maasi” ket mangibati ti parabur (Joel 2:14)

c. No maadda ti panagbabawi ti Apo ipakitana ti kina-imbagna

(Joel 2:15-20)

C. Ababa a Pannaka-urnos ti Libro ti Joel

1. Ti Profeta agsao: Ti nagadu a dudon, Panangokom ti Dios, ken ti awag

panagbabawi (Joel 1:2-2:17)

a. Ti pannakaraut ti Juda babaen ti dudon, tikag, kdpy (Joel 1:2-20)

b. Ti agtultuloy a panangawag kadagiti tattao nga agbabawi, ta ti

panangokom ket umayen (2:1-17)

2. Ti Apo agsao: Ti “Aldaw ni Jehovah” ket aldaw ti Parabur kadagiti

tattaona, ngem tiempo ti buteng kadagiti kabusorna (Joel 2:18-3:21)

II. Importante nga Adal manipud libro ti Joel

A. Ti Dios kanayon a ti kayatna “Napudno a panagbabawi” ti tao.

1. “Pigisenyo ti pusoyo saan a ti kawesyo.” Ti Dios saanna kayat ti pammarang,

saan a napudno a panagbabawi .(Joel 2:12, 13)

48

2. Kas iti al-aldaw ni David, ni Jehovah kayatna ti “Nadudog ken sibabawi a

puso” (Salmo 51:16, 17)

3. Ti napudno a panagbabawi maipakita babaen iti “solemn assembly,” ken ti

agtultuloy a panangawag iti Dios (Joel 2:16, 17)

B. Ti Dios ibukbukna ti Espiritu na iti amin a Lasag (Joel 2:28-32). Amin a lasag ket

makaawat ti benepesyo iti iyu-umay ti Espiritu ti Dios idi Aldaw ti Pentecostes

(Aramid 2:1-4; 17-21). Daytoy maaramid inton “Maudi nga aldaw”

(Aramid 2:16, 17; Hebreo 1:1-3)

SALSALUDSUD MANIPUD ITI LIBRO NI JOEL

1. Ited ti nagan ti dua a Minor Prophets a ti petsana ket saan a masiguro?

2. Ania ti dakkel a didigra nga umay iti tiempo a maisurat ti Joel?

3. Ania ti ammoyo maipapan iti familya ni Joel?

4. Ti kadi “Aldaw ti Apo” a nasao, agtultuloy iti estoria? Wenno, iti panagngudo ti lubong?

5. Aniada dagiti dua a parte ti “Aldaw ti Apo?”

6. Ania ti pudno a kaipapanan ti panagbabawi kas makita iti libro ti Joel, Ania ti kayat

a sawen ti parapo “pigisenyo ti pusoyo ket saan a ti kawesyo” (Joel 2:12, 13).

Mamati ka a ti Iglesia ti Apo ket ipaganetgetna ti pudno a panagbabawi ita?

Adalen ti naisuro a panagbabawi sakbay a ti tao agbalin a Kristiano.

7. Apay a ni Joel itudona no maminsan nga isu “Ti profeta iti Pentcostes?”

8. Ania ti kaipapanan “Kadagitoy maud-udi nga aldaw” a nasao iti Joel 2:28-32; Aramid 2:17-

21; Hebreo 1:1-3)?

9. Kasano a dagiti sumaganad nga expresyon a nausar iti Biblia, “Ti init ket agsipnget,” “ti

bulan saan nga aglawag…” Dagitoy kadi ket literal wenno figura nga expresyon ti

dakkel a kalamidad? Imdengan ti Isaias 13:1-10; Joel 2:28-32; Mateo 24:29,30.

Manipud Manual ni: Kabsat Bob Buchanan

Inyiloko ni: Kabsat Edward Tangonan

edtan_07@yahoo.com / edward.tangonan@gmail.com